Lees- en schrijfontwikkeling op het vmbo

Lees- en schrijfontwikkeling op het vmbo:
de rol van betrokkenheid
bij lezen en schrijven op school
Middagconferentie ‘Weet wat je wilt met taal!
Taalbeleid in het praktijkonderwijs’
Ilona de Milliano
Universiteit van Amsterdam - IJsselcollege
Ilona de Milliano
Aanleiding
• Veel jongeren hebben moeite met lezen en schrijven op een niveau dat
wordt vereist op school, in de beroepspraktijk en het dagelijks leven.
(Alliance for Excellent Education, 2006; Salahu-Din e.a., 2008)
• In Nederland is vooral de situatie in het vmbo zorgelijk;
25% heeft moeite met het begrijpen van zijn lesboeken.
(Hacquebord, 2004; 2007, Inspectie van het Onderwijs, 2008)
Dit roept vragen op:
• In hoeverre boeken vmbo-leerlingen
vooruitgang in lees- en schrijfvaardigheid?
• Welke factoren uit de schoolomgeving
kunnen onderlinge verschillen
verklaren?
Betrokkenheid: gevoelens, gedrag en denken
Het resultaat van wisselwerking
tussen een leerling
en zijn leeromgeving.
Gevoelens
* Vertrouwen in eigen
vaardigheid
* Belang en interesse in de
taak
Gedrag
Denken
* Participatie tijdens
de les
* Je uiterste best doen
* Strategieën
gebruiken
Kenmerken effectief taalonderwijs
• Taalgericht vakonderwijs en vakgericht taalonderwijs
– Taalonderwijs koppelen aan vakinhouden;
– bij zaakvakken aandacht voor taalondersteuning.
Pluspunt: betekenisvolle leersituaties, verhoogt betrokkenheid
• Interactieve taalsituaties
– Interactie docent-leerling, en leerling-leerling.
Pluspunt: taalproductie, voorbeeldgedrag, feedback
• Extra aandacht voor vergroten van begrip
– Veel aandacht voor woordenschat en metacognitieve
kennis en strategieën;
– minder aandacht voor lagere-ordevaardigheden.
Pluspunt: Deze kennis essentieel voor begrip en
uitvoeren van complexere taken
Onderzoeksvragen
1.
2.
3.
4.
In hoeverre gaan vmbo’ers vooruit in lees- en schrijfvaardigheid?
Hoe betrokken zijn vmbo’ers bij lezen en schrijven op school?
Hoe ziet het reguliere lees- en schrijfonderwijs in taal- en
zaakvakken er uit en in welke mate zijn leerlingen
betrokken?
Welke rol speelt betrokkenheid in hun
lees- en schrijfontwikkeling?
Meerjarige studie
Leerlingen
• 63 Leerlingen uit basis/kaderberoepsgerichte leerweg van het vmbo;
• substantiële achterstanden in lezen en schrijven;
• géén leer- of gedragsstoornissen, zoals dyslexie of ADHD.
Opzet
• Gevolgd begin klas 1 tot en met eind klas 3;
• diepte-studie in 2e klas.
Instrumenten
• SALSA begrijpend lees- en schrijftoets;
• lesobservaties, vragenlijsten,
docentinterviews en methodeanalyse;
• hardop-denktaak met video-observaties.
Vmbo’ers boeken vooruitgang in leesvaardigheid
Leesvaardigheid
Leesvaardigheid (0-65)
Vooruitgang: (F(2,124)=37.87, p=.000, partial 2=.38).
48
47
46
45
44
43
42
41
40
39
38
37
7
8
Leerjaar
9
Vmbo’ers boeken vooruitgang in schrijfvaardigheid
Schrijfvaardigheid
Schrijfvaardigheid (0-450)
Vooruitgang: (F(2,124)=16.123, p<.001; partial 2=.206)
350
300
250
200
150
100
50
0
7
8
Leerjaar
9
Denken
Tamelijk betrokken bij lezen en schrijven op school
Gebruik strategieen
Uiterste best doen
Gevoelens
Belang in de taak
Interesse in de taak
Vertrouwen in eigen
vaardigheid
0
1
2
3
4
5
Tamelijk betrokken bij lezen en schrijven
Lesparticipatie MM
Gedrag
75
Lesparticipatie NE
80
0
20
40
60
80 100
Nuancering van het stereotype is op zijn plaats:
• vmbo’ers zijn wel degelijk betrokken bij lezen en schrijven;
• geen stagnatie van lees- en schrijfontwikkeling.
Oppervlakkige zelfregulatie
• Het leesproces van de meeste vmbo’ers wordt gekenmerkt
door oppervlakkige zelfregulatie:
• gebrekkige oriëntatie op de tekst;
• summiere controle van begrip;
• tijdens het lezen weinig koppelingen met voorkennis.
• Het schrijfproces van de meeste vmbo’ers heeft kenmerken
van knowledge-telling:
• locale en summiere planning en revisie;
• weinig monitoren en evaluatie.
Maar
Leerlingen die vaker en meer geavanceerd reguleren
hebben meer lees- en schrijfsucces.
Beste prestatie
Titel lezen
Deeltitels lezen
Plaatjes bekijken
Herlezen
Hulp vragen
Woordenboek raadplegen
Parafraseren
Elboreren
Indicatie begrip
Indicatie onbegrip
Gemiddelde prestatie
Slechtste prestatie
Aantal, type en volgorde van schrijfactiviteiten voor en tijdens het opschrijven van de tekst
van de 6 beste, gemiddelde en slechtst presterende vmbo-leerlingen
Voor het opschrijven
Felicia (TK:95.5, TL:90)
Tijdens het opschrijven
P P P P P P P P P P P F T M P F T P P P T F T P P P T R T F T T P F T E
Frabyen (TK:95.0, TL:70)
P P P P P P P P P T F R T P T R F T P P P P P P P T F T E T E
Maxime (TK:88.5, TL:82)
P P P P P P S F F T F T P P T M T E T E
Melissa (TK:80.0, TL:54)
P P T S T F T M T S P E P P T S M P M
Sabrina (TK:80.0, TL: 50)
Ismail (TK:72.5, TL:29)
Savannah (TK:36.0, TL:46)
P P P P P P P P S P P T M T M T E
P P P P P T M P P T M T S E
P P P P T M T P P T E
Hamza (TK:36.0, TL:26)
P P P P P P T E
Mustafa (TK:34.0, TL:22)
P P P P T S T M
Vito (TK:32.0, TL:61)
Bresley (TK:30.0, TL:49)
Yaser (TK:29.0, TL:28)
Brian (TK:8.0, TL:83)
Gemiddeld preseterende
P P P P T P F M S T M M S E
TK = Tekstkwaliteit (0-100)
TL = Tekstlengte (aantal woorden)
T = Transcriptie
P = Plannen
F = Formuleren
M = Monitoren
R = Reviseren
E = Evalueren
S = Stilte
P P P T F T P P T S T M
P P P P P P P P P T E
P P T R T E
Houda (TK:7.0, TL:27)
P P P T F F T E
Semmi (TK:6.5, TL:24)
P P P P T P P T P M P M
Rob (TK:6.0, TL:48)
P T S T P P T P P P T E
Fred (TK:5.5, TL:33)
P P S P P P P S F T M P
Jamal (TK:4.0, TL:17)
Best presterende
Slechtst presterende
P P T P P M T F T F E
5
10
15
20
25
30
35
Weinig kenmerken van effectief taalonderwijs
Nederlands
(I) Instrumenteel
lezen en
schrijven
4%
(I) Instrumenteel
lezen
8%
(I) Instrumenteel
lezen
8%
(T) Oefenen
technisch
begrijpend lezen
en schrijven
23%
(T) Spelling,
grammatica en
interpunctie
35%
I = Instrumenteel
T = Taalgericht
(T)
Woordenschat
6%
(T) Strategieën
en tekstsoorten
16%
Weinig kenmerken van effectief taalonderwijs
I = Instrumenteel
T = Taalgericht
Mens & Maatschappij
(I)
Instrumenteel
schrijven
10%
(I)
Instrumenteel
lezen
13%
(I) Maken
opdrachten in
vakmethode
52%
(I)
Instrumenteel
lezen en
schrijven
16%
(T) Spelling,
grammatica en
interpunctie
1%
(T)
Woordenschat
5%
(T) Strategieën
en
tekstsoorten
3%
Weinig interactieve taalsituaties
Nederlands
Mens & Maatschappij
9
Klassikaal
30
13
In groepjes
Individueel
61
6
78
Mate van betrokkenheid
•klassikale instructie: gemiddeld 90% van de tijd on-task;
•individuele instructie: gemiddeld 67% van de tijd on-task.
Beperkte bijdrage aan verklaren van verschillen
Slechts enkele aspecten leveren bijdrage aan verschillen in niveau:
• alleen plezier, participatie bij MM en gebruik van bepaalde
strategieën maken een verschil.
Betrokkenheid heeft zeer beperkte bijdrage aan verschillen
in ontwikkeling:
• alleen klassikale instructie gericht op metacognitieve kennis
bij NE levert kleine bijdrage aan schrijfontwikkeling.
Dat meer betrokken leerlingen vaardiger zijn,
betekent niet automatisch dat deze leerlingen
ook meer vooruitgang boeken.
Mogelijke verklaringen
De aard van de betrokkenheid van leerlingen en het onderwijs is zodanig
dat het de lees- en schrijfontwikkeling onvoldoende stimuleert.
Betrokkenheid leerlingen
• Te hoge inschatting van eigen lees- en schrijfvaardigheid;
• slechts gematigd plezier in lezen en schrijven;
• te oppervlakkige zelfregulatie.
Leeromgeving op school
Onvoldoende uitdagend, betekenisvol en interactief
om daadwerkelijk een verschil te maken in deze fase
van de lees- en schrijfontwikkeling.
Aanbevelingen voor het (praktijk)onderwijs
Streven naar:
• Vergroten van plezier in lezen en schrijven;
• Uitbreiding repertoire lees- en schrijfstrategieën;
• Naast vertrouwen geven ook blijven uitdagen.
Hoe?
• Uitdagende taken die aansluiten bij zaakvakken
en leefwereld en toekomstige beroepspraktijk
van vmbo-jongeren;
• veel meer aandacht voor woordenschat en
geavanceerde lees- en schrijfstrategieën;
• minder nadruk op lage orde vaardigheden, zoals:
technische vaardigheden, grammatica en spelling;
• veel meer inhoudelijke interactie tussen
docent en leerlingen, en leerlingen
onderling.
Ilona de Milliano
Contact
[email protected]

Download Report