De poortwachter van Berlaymont Tien vragen aan Timmermans Bas Eickhout De poortwachter van Berlaymont Tien vragen aan Timmermans Colofon Auteur: Bas Eickhout, namens de GroenLinks delegatie in het Europees Parlement. Eickhout is lid van het Europees Parlement voor GroenLinks en vice voorzitter van de Groene fractie in het Europees Parlement Vormgeving: Leo de Kluijver Druk: Twigt GrafiMedia, Moordrecht Een uitgave van GroenLinks Europa en de Groenen/EVA in het Europees Parlement Oktober 2014 gedrukt op Inleiding Op 7 oktober wacht Frans Timmermans een vragenvuur in het Europees Parlement. Tijdens een hoorzitting toetsen de Euro parlementariërs zijn geschiktheid voor het ambt van eerste vice voorzitter in de nieuwe Europese Commissie, verantwoordelijk voor ‘betere regelgeving’, de betrekkingen tussen de EU-instellingen, de rechtsstaat en het Grondrechtenhandvest. Dit pamflet bevat een bloemlezing van citaten van Timmermans uit de afgelopen twee jaar, vanaf zijn aantreden als minister van Buitenlandse Zaken in de Nederlandse regering. De weergegeven standpunten roepen vragen op over zijn inzet voor een beter Europa. Ik nodig mijn collega-Europarlementariërs uit om met de in dit pamflet geformuleerde vragen hun voordeel te doen tijdens de hoorzitting. Binnen de Nederlandse regering was Timmermans trekker van de zogenaamde ‘subsidiariteitsexercitie’. Alle ministeries onderzochten welke Europese regels beter naar het nationale niveau konden worden teruggebracht. In het verlengde van deze exercitie krijgt Timmermans nu door beoogd Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker de opdracht toegeschoven om voor ‘betere regelgeving’ te zorgen. Wanneer eurocommissarissen nieuwe initiatieven voor stellen, zal Juncker ‘speciale aandacht’ geven aan de mening van Timmermans over de noodzaak daarvan.1 Timmermans wordt als het ware de poortwachter van de vergaderzaal van het Commissarissen college, op de dertiende verdieping van het Brusselse Berlaymont gebouw: overbodige wetsvoorstellen komen er niet in. Politieke cosmetica… Het is verleidelijk om de Nederlandse subsidiariteitsexercitie en Junckers belofte van ‘betere regelgeving’ als een cosmetische o peratie te zien. Dat de eurocrisis de noodzaak van een sterker Europa heeft 1 Jean-Claude Juncker, ‘Mission letter’ voor Frans Timmermans, 10 september 2014 http://ec.europa.eu/about/juncker-commission/docs/timmermans_en.pdf 3 aangetoond is een boodschap die lastig over te brengen is aan burgers die zich juist door de crisis van Europa hebben afgewend. In plaats daarvan vertellen veel politici liever dat de Europese Unie op sommige terreinen een stap vooruit en op andere terreinen een stap terug moet doen. Of zij beloven ronduit een minder ‘bemoeizuchtig’ Europa. Die zogenaamde Europese bemoeizucht blijkt niet zo eenvoudig te staven met bewijs. Van de duizenden Europese regels zijn er uit eindelijk slechts 54 op het schraplijstje van de Nederlandse regering beland.2 Bij nadere bestudering blijkt dat Timmermans c.s. dit lijstje hebben aangedikt met regels die niet overbodig maar te streng worden geacht, die nog slechts de status van voorstel genieten of zelfs al zijn ingetrokken. Ook de Europese Raad is er niet in geslaagd om te bepalen waar de EU een stapje terug zou moeten doen. De Strategische Agenda waarmee de regeringsleiders het werk van de Commissie-Juncker proberen te sturen bevat wel vijf brede prioriteiten, maar geen posterioriteiten.3 Zelfs de eurosceptische Britse regering heeft er moeite mee om Europese bevoegdheden te identificeren die terug moeten naar Londen.4 Als alle grote woorden over subsidiariteit niet meer blijken te zijn dan politieke cosmetica om te verhullen dat het acquis van Europese regels blijft uitdijen, is het straks aan poortwachter Timmermans om uit te leggen waarom hij geen strenger deurbeleid voert. Dat is hem wel toevertrouwd, met zijn retorische gaven. Wanneer hij stelt dat hij 2 3 4 4 Minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans, ‘Inventarisatie EU-regelgeving op subsidiariteit en proportionaliteit – Nederlandse lijst van actiepunten’, bijlage bij brief aan de Tweede Kamer, 21 juni 2013 https://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-239850 Europese Raad, conclusies, bijlage 1, 27 juni 2014 www.consilium.europa.eu/ uedocs/cms_data/docs/pressdata/nl/ec/143496.pdf “There is a huge contradiction between Britain’s Eurosceptic populism, and the evidence it claims supports repatriating EU powers.” Michael Emerson, ‘The UK has no interest in bringing back competences’, EurActiv, 11 juni 2014 www.euractiv.com/sections/uk-europe/uk-has-no-interest-bringing-back- competences-302698 Europa niet meer kan uitleggen aan zijn moeder5, is dat valse bescheidenheid. Ondertussen kan Timmermans het imago van grimmige hellehond cultiveren door erop te wijzen dat hij de buiten wereld nu eenmaal niet mag vertellen hoeveel overbodige wets voorstellen hij binnenskamers al heeft tegengehouden. …of rechts dereguleringsoffensief? Er is een ander scenario denkbaar. Cosmetische operaties lopen wel eens uit de hand. Plastische chirurgie kan blijvende littekens veroorzaken. Vooral de sociale, groene en democratische verworven heden van Europa dreigen in dat geval schade op te lopen. Het zijn overwegend rechtse regeringen en politici die zich verdringen om de Europese snijtafel. Vooral de meest kwetsbare Europeanen hebben wat te verliezen bij de Europese subsidiariteits exercitie. Zie de inzet van de Britse Conservatieven: hun favoriete mikpunt is het sociale Europa. De Europese arbeidstijdenwet, die de werkweek beperkt tot gemiddeld 48 uur, willen ze geschrapt zien. Deze wet zou de ondernemersvrijheid aantasten… Het is nogal een gotspe. Rechtse partijen, de Conservatieven voorop, hebben met hun deregulering van de financiële sector de grootste economische crisis sinds de Tweede Wereldoorlog uitgelokt. Die voedt de onvrede van burgers. De onwil van overwegend rechtse regeringen om samen te werken aan economisch herstel leidt tot een groeiende afkeer van Europa. Cynisch grijpt rechts die afkeer aan om nóg een deregulerings offensief in te zetten, ditmaal tegen de sociale en milieuregels van het bemoeizuchtige Europa. Je moet maar durven.6 Frans Timmermans is in dit rechtse frame gestapt. Een denkkader waarin het volstrekt logisch is dat Brussel strenge begrotings discipline afdwingt, Frankrijk onder druk zet om zijn pensioenen te hervormen en Griekenland prest om het drinkwater te privatiseren. 5 6 Jan Tromp, ‘Ik kan de situatie in Europa soms niet aan mijn moeder uitleggen’, interview met Frans Timmermans, Volkskrant online, 12 november 2013 www.volkskrant.nl/vk/nl/11304/Vonk/article/detail/3543298/2013/11/12/ Ik-kan-de-situatie-in-Europa-soms-niet-aan-mijn-moeder-uitleggen.dhtml Deze alinea is ontleend aan Bas Eickhout, Judith Sargentini, Marije Cornelissen & Richard Wouters (GroenLinks), ‘Macht pakken met Europa’, juni 2013 www.machtpakkenmeteuropa.nl 5 Alles voor markt en munt. Maar als het gaat om de bescherming van mens en milieu is de boodschap: laat Brussel zich erbuiten houden, dan doen we wel nationaal. (Codewoord voor: dat doen we dus niet.) Zelfs bij overduidelijk grensoverschrijdende problemen als belasting ontwijking of luchtvervuiling7 wordt de Europese bemoeienis gehekeld: die doet een te grote aanslag op de nationale soevereiniteit. Uit een VVD-frame volgt een VVD-agenda. Timmermans zou niet de eerste PvdA-er zijn die een rechtse agenda uitvoert in Europa. Partij genoot Dijsselbloem, voorzitter van de eurogroep, gaat hem voor. Een aantal citaten van Timmermans in deze bloemlezing, bijvoorbeeld over ecodesign en werkgelegenheidsbeleid, gevoegd bij een aantal beslissingen van zijn baas Juncker, zoals de onderschikking van klimaatbeleid aan energiebeleid en de voorgenomen versoepeling van de regels voor natuurbescherming, geeft voeding aan het scenario waarin de poortwachter zich ontwikkelt tot uitsmijter van alles wat niet de ene markt en de ene munt dient. Ik verwacht meer van een sociaal-democraat. En dat geldt waar schijnlijk ook voor zijn eigen partij, die bij de Europese verkiezingen drie zetels kreeg in ruil voor de belofte van een socialer Europa. Of Timmermans zich veel gelegen zal laten liggen aan kritiek uit het Europees Parlement is maar de vraag. Dat parlement leeft in een Brussels bubble, volgens de kandidaat-eurocommissaris.8 Grondrechtenwaakhond Dit pamflet bevat ook goede raad voor Timmermans. De echte uit daging op het vlak van ‘betere regelgeving’ ligt bij de naleving van de grondrechten, zowel door de EU zelf als door haar lidstaten. Op dit terrein heeft Europa haar burgers een aantal keren in de steek gelaten, zoals bij de invoering van de bewaarplicht voor telecom- en internetdata. Het Europees Hof van Justitie moest eraan te pas komen om deze grove inbreuk op onze privacy nietig te verklaren. 7 8 6 Deze onderwerpen staan dan ook op het ‘schraplijstje’ van de Nederlandse regering. Zie noot 2. Zie paragraaf 5. Laten nu ook de naleving van de Europese grondrechten en de bescherming van de rechtsstaat tot het takenpakket van Timmermans behoren. Daar ligt een kans om de vertrouwensband tussen de EU en haar burgers te herstellen, om aan ‘betere regel geving’ een progressieve invulling te geven. Een wakkere waakhond voor onze grondrechten, die hebben we nodig. 7 1. Ecodesign Europese regels voor het energieverbruik van stofzuigers zijn paternalistisch, vindt Timmermans. Daarmee zet hij de wetgeving van de Europese Unie voor ecodesign – het milieuvriendelijk ontwerpen van apparaten en bouwmaterialen – op losse schroeven. Brussel moet zich niet bemoeien met de wattage van stofzuigers. Minister van Buitenlandse Zaken en aanstaand eurocommissaris Frans Timmermans zei dat dinsdag in antwoord op vragen uit het publiek na zijn H.J. Schoolezing in Amsterdam. Volgens nieuwe regels van de Europese Unie mogen nieuwe stofzuigers sinds deze week niet meer dan 1600 watt verbruiken. “Zitten we daar op te wachten? Ik denk het niet. Moet Europa dat doen? Ik denk het niet’’, aldus Timmermans, die wil dat Europa minder “paternalistisch’’ wordt.9 De Russische president Poetin lacht in z’n vuistje. Hoe meer energie we verkwisten in de Europese Unie, hoe langer we afhankelijk blijven van Russisch gas. Europese consumenten daarentegen zijn slecht af als ecodesign door eurocommissaris Timmermans bij het grofvuil wordt gezet. Om bij de stofzuigers te blijven: tot voor kort streden stofzuigerfabrikanten om de gunst van de consument door het elektrisch vermogen van hun producten aan te prijzen. De consument kreeg energieslurpers aangesmeerd. Het wattage van een stofzuiger zegt echter niets over de zuigkracht ervan.10 Nu de EU per 1 september van dit jaar een maximumwattage plus een energielabel heeft ingevoerd, moeten stofzuigerfabrikanten gaan concurreren op eigenschappen die er wel toe doen: schoonmaakprestaties, energiezuinigheid en geluid. Dat 9 ‘Timmermans tegen EU-bemoeienis met stofzuiger’, nu.nl, 2 september 2014 www.nu.nl/politiek/3867581/timmermans-eu-bemoeienis-met-stofzuiger.html 10 De beste stofzuiger in een recente test van de Consumentenbond verbruikt slechts 1200 watt. Zie Bard van de Weijer, ‘ Waarom de meeste stofzuigers vanaf morgen niet meer mogen’, Volkskrant online, 31 augustus 2014 www.volkskrant.nl/vk/nl/2664/Nieuws/article/detail/3732680/2014/08/31/ Waarom-de-meeste-stofzuigers-vanaf-morgen-niet-meer-mogen.dhtml 8 levert de consument een lagere stroomrekening en een schoner huis op. De meeste fabrikanten en verkopers van stofzuigers verwelkomen de nieuwe regels voor ecodesign.11 Deze zijn goed voor het concurrentie vermogen van onze industrie. De ervaring leert dat Europese fabrikanten zich sneller aanpassen aan nieuwe milieu-eisen dan hun concurrenten van buiten de EU. Alleen al de nieuwe EU-regels voor stofzuigers maken vier elektriciteitscentrales overbodig.12 Er is nog veel meer winst te boeken als de EU haar ecodesignbeleid voortvarend uitbreidt naar andere apparaten. Dan besparen we tegen 2020 17 procent op ons stroomverbruik en 10 procent op ons warmteverbruik. We vermijden jaarlijks de uitstoot van 400 miljoen ton CO2. Huishoudens en bedrijven besparen 90 miljard euro per jaar. Als zij dit geld weer investeren in de economie, levert dat een miljoen banen op. De import van Russisch gas kan worden gehalveerd.13 Is Timmermans bereid zich over zijn weerzin tegen ‘paternalisme’ heen te zetten en te bevorderen dat de EU met ambitieuze regelgeving voor ecodesign energie bespaart, het klimaat beschermt, banen schept en afkickt van Poetins gas? Denkt hij dat een bindend doel van tenminste 30% energiebesparing in 2030, waar Juncker zich sterk voor maakt, te realiseren valt zonder scherpe voorschriften voor ecodesign?14 11 Zie de uitzending van het tv-programma ‘De Slag om Europa’ (VPRO) van zondag 18 mei 2014 www.vpro.nl/buitenland/programmas/slag-om-europa/ Verkiezingen.html 12 Marlene Holzer (Europese Commissie), ‘Consumer will get better vacuum cleaners than ever before’. 25 augustus 2014 https://blogs.ec.europa.eu/ rebuttal/consumer-will-get-better-vacuum-cleaners-ever 13 Ecofys, ‘Economic benefits of the EU Ecodesign Directive - Improving European economies’, april 2012 www.ecofys.com/files/files/ecofys_2012_economic_ benefits_ecodesign.pdf 14 “A binding 30% objective for energy efficiency by 2030 is, to me, the minimum if we want to be credible and forward-looking.” Jean-Claude Juncker in het Europees Parlement, 15 juli 2014 http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc. do?pubRef=-%2f%2fEP%2f%2fTEXT%2bCRE%2b20140715%2bITEM-005%2bDOC% 2bXML%2bV0%2f%2fNL&language=NL&query=INTERV&detail=2-013-000 9 2. Werkgelegenheid Het scheppen van banen staat voorop in de politieke agenda die beoogd Commissievoorzitter Juncker in juli 2014 voorlegde aan het Europees Parlement.15 De Nederlandse regering waar Timmermans deel van uitmaakt is juist zeer terughoudend over Europese werk gelegenheidsinitiatieven. In zijn ‘subsidiariteitsexercitie’ (zie inleiding) schrijft Timmermans: “Werkgelegenheid is (…) volgens Nederland en meerdere andere lidstaten in eerste instantie een aangelegenheid van nationale overheden.”16 Daarom wil minister Timmermans af van het Europees Globaliserings fonds, dat werknemers na een massa-ontslag ondersteunt bij het vinden van een nieuwe baan. Hij is ook tegen voorstellen om banen te redden door middel van een ‘schokabsorptiefonds’ voor de euro zone, zoals bepleit door Herman Van Rompuy, de voorzitter van de Europese Raad, het Internationaal Monetair Fonds en anderen.17 In zijn huidige rol staat Timmermans voor een kil, rechts Europa dat de rekening voor economische schokken neerlegt bij individuele lid staten en werklozen. Zo wordt Europa nooit sociaal, de euro geen crisisbestendige munt. Hoe gaat Timmermans, als poortwachter van de subsidiariteit binnen de Europese Commissie, de subsidiariteitstoets toepassen op werk gelegenheidsinitiatieven? Zal hij verhinderen dat voorstellen voor een schokabsorptiefonds de vergadertafel van de Commissie bereiken? 15 Jean-Claude Juncker, ‘Een nieuwe start voor Europa: mijn agenda voor banen, groei, billijkheid en democratische verandering’, 15 juli 2014 http://ec.europa.eu/about/juncker-commission/docs/pg_nl.pdf 16 Zie noot 2. 17 Zie het vergelijkbare voorstel van GroenLinks voor een ‘stabiliseringsfonds’ voor de eurozone: http://start.groenlinks.nl/euverkiezingsprogramma/#h1 10 3. Belastingen Het verschuiven van belastingen van arbeid naar milieuverbruik en bezit is staand beleid van de Europese Commissie. Zo wordt het in dienst nemen van werknemers goedkoper, vervuiling afgeremd en vermogensongelijkheid verminderd. Ook het Commissievoorstel om de winstbelasting18 voor bedrijven op eenduidige wijze te berekenen draagt bij aan eerlijker belastingheffing; het maakt belasting ontwijking moeilijker voor multinationals. De Nederlandse regering van Timmermans is tégen EU-bemoeienis met directe belastingen zoals die op arbeid, tégen de eenvormige grondslag voor de winst belasting en ook tégen de heffing op financiële transacties in de voor gestelde vorm.19 Timmermans schreef in zijn ‘subsidiariteitsexercitie’: “Nederland acht directe belastingen een nationale aangelegenheid. Commissievoorstellen op dit terrein zijn ook in het verleden vaak met een negatieve subsidiariteitstoets beoordeeld, zoals de CCCTB (heffings grondslag voor vennootschapsbelasting, 2011). Nederland is van mening dat de Commissie in beginsel geen initiatieven dient te nemen op het gebied van directe belastingen.”20 Minister Timmermans kiest hier partij voor de miljonairs, de vervuilers en de belastingontwijkende bedrijven. Zolang deze geen eerlijk aandeel leveren in de instandhouding van publieke voor zieningen betalen werknemers en werkzoekenden het gelag: arbeid blijft te zwaar belast, waardoor er te weinig banen worden gecreëerd. Is Timmermans van mening dat het verschuiven van belastingen van arbeid naar milieuverbruik, bezit, bedrijfswinsten en financiële trans acties een hoeksteen moet zijn van de werkgelegenheidsstrategie van de Europese Commissie? Of zal hij voorstellen op het terrein van directe belastingen trachten te blokkeren? 18 Common Consolidated Corporate Tax Base (CCCTB). Zie http://ec.europa.eu/ taxation_customs/taxation/company_tax/common_tax_base/index_en.htm 19 Financial Transaction Tax (FTT). Zie http://ec.europa.eu/taxation_customs/ taxation/other_taxes/financial_sector/index_en.htm 20 Zie noot 2. 11 4. Bankiersbonussen Timmermans vindt dat nationale parlementen een actieve rol moeten spelen in de Europese Unie. Maar ze moeten terug in hun hok als een Europese richtlijn eenmaal is goedgekeurd: Frans Timmermans wil als Europees Commissaris niet langer toestaan dat lidstaten Europese wetten zelf nog eens extra streng maken. (…) “Heel vaak zie je dat lidstaten EU-regelgeving gebruiken of misbruiken om er nog een extra nationaal sausje overheen te gooien”, aldus de kersverse commissaris. “Ook Nederland maakt zich daar schuldig aan.” Daarmee neemt Timmermans ook afstand van de plannen van zijn huidige collega-minister Dijsselbloem, die de Europese regels over bonussen voor bankiers alleen in Nederland nog strenger te maken.21 Hier ontpopt de criticaster van het bemoeizuchtige Europa zich tot een bemoeial pur sang. Waarom zouden nationale regeringen en parlementen geen stapje verder mogen gaan dan de minimumregels die in de EU worden afgesproken? Europese regels krijgen vaak de vorm van richtlijnen, juist om de lidstaten enige beleidsvrijheid te geven bij de omzetting in nationale regels. Wiens belang is ermee gediend als zij deze vrijheid verliezen, bijvoorbeeld bij de aanpak van bankiersbonussen? Hoogstens dat van banken en bedrijven. Wiens agenda gaat Timmermans uitvoeren op de post ‘betere regelgeving’? Nationale parlementen hoeven zich niet te laten reduceren tot een stempelmachine voor Brusselse richtlijnen. De EU heeft kop lopers nodig om vooruit te komen. Kiest Timmermans voor maximumharmonisatie om te voorkomen dat nationale regeringen en parlementen een stapje verder gaan bij de ten uitvoerlegging van Europese richtlijnen? Dient hij daarmee de democratie of de lobby van het bedrijfsleven? 21 ‘’Brusselse’ Timmermans tegen strenge bonusregels bankiers’, Telegraaf online, 11 september 2014 www.telegraaf.nl/dft/23068768/___Brusselse__Timmermans_ tegen_strenge_bonusregels_bankiers__.html 12 5. Europees Parlement Zoet en zuur wisselen elkaar af als Timmermans over de Europese volksvertegenwoordiging spreekt: “Het Europees Parlement is de best functionerende instelling van de Europese Unie. Dat kun je afmeten aan de wijze waarop het wetgeving behandelt, hoe snel en precies het die behandelt, en aan de wijze waarop de belangenafweging plaatsvindt. Ik schat in dat acht van de tien Europeanen naar aanleiding van deze opmerking zullen zeggen: ‘Wat zegt hij nu? Het Europees Parlement? Wat is dat dan? We weten helemaal niet wat ze doen. Het is ver weg. Wat is dat voor een reiscircus?’, etcetera. Het Europees Parlement heeft heel veel macht gekregen, maar de veronderstelling die we hadden – geef het macht, dan wordt het ook geliefder of bekender bij de bevolking – blijkt niet te werken. Nu zit je met een heel machtig Europees Parlement dat enorm goed functioneert binnen wat ik the Brussels bubble noem, het eigen universum. Het heeft echter onvoldoende aansluiting op de lidstaten en op de belevingswereld van de mensen in de lidstaten.”22 Europarlementariërs krijgen wel vaker het verwijt dat zij onder een Brusselse kaasstolp leven. Maar deze kritiek is moeilijk te verdragen als zij komt van een regeringslid. De afgelopen jaren was het juist de weifelende, asociale aanpak van de eurocrisis door de verzamelde nationale regeringen die – eufemistisch uitgedrukt – onvoldoende aansloot op de belevingswereld van burgers. Het Europees Parlement kreeg dat op z’n brood, hoewel het goeddeels buitenspel stond bij de crisisaanpak. Nationale regeringen – de Nederlandse voorop – hebben er ook alles aan gedaan om te voorkomen dat het Europarlement mee zou gaan beslissen over maatregelen om de euro te redden. De verdragen over noodfondsen en het Begrotingspact23 sloten zij buiten de EU om. 22 Tweede Kamer, verslag van een algemeen overleg over ‘Democratische legitimiteit’ op 19 juni 2014; vastgesteld op 21 augustus 2014 https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-33936-3.html 23 Ook wel ‘Stabiliteitsverdrag’. Zie Jesse Klaver (GroenLinks), ‘Begrotingspact ondermijnt Europese democratie’, 26 maart 2013 https://groenlinks.nl/nieuws/ begrotingspact-ondermijnt-europese-democratie 13 Daarmee omzeilden zij ook de zeggenschap van Europarlementariërs, willens en wetens. Timmermans c.s. gaven de voorkeur aan achter kamertjespolitiek tussen regeringsleiders, ministers en euro commissarissen boven open, democratische strijd over de beste remedie t egen de crisis. Als het aan Timmermans ligt blijft het Europees Parlement buitenspel staan in de politiek rond de euro. Hij is een geharnast tegenstander van herziening van de spelregels in de EU-verdragen (zie volgende paragraaf). Erkent Timmermans dat ook de Europese democratie een slachtoffer is van de eurocrisis? Vindt het Europarlement in hem een tegenstander of een bondgenoot als het meer zeggenschap eist over het economisch beleid van de eurozone? 14 6. Verdragsherziening In 2002 en 2003 was Timmermans enthousiast lid van de Europese Conventie, die een blauwdruk voor de Europese Grondwet schreef. Inmiddels heeft hij een broertje dood aan het sleutelen aan de Europese verdragen: “Ik denk dat we de gaten in de Economische en Monetaire Unie kunnen repareren binnen de bestaande verdragen. (…) Ik geloof – en ik heb enige ervaring met verdragsherziening – dat we alles zouden doen om verdrags herziening te vermijden.”24 Nochtans hebben de Nederlandse en andere nationale regeringen het Europees Parlement een verdragsherziening beloofd, toen zij in 2012 het Begrotingspact sloten, buiten de EU om. Om het verontwaardigde Europarlement gerust te stellen, namen de regeringen in dit verdrag de bepaling op dat zij uiterlijk in 2018 stappen zouden nemen om het pact te integreren in het EU-rechtskader.25 Dat gaat niet zonder verdragsherziening. Toen GroenLinks-Kamerlid Jesse Klaver minister Timmermans in 2013 herinnerde aan de belofte uit het Begrotingspact, hield hij zich van de domme: “Wij gaan proberen om alles zo veel mogelijk binnen de bestaande verdragen voor elkaar te krijgen. (…) Ik deel eenvoudigweg niet de conclusie van de heer Klaver dat hier een verdragswijziging voor nodig is.”26 Zonder verdragsherziening blijft de EU een onvoltooide democratie (zie vorige paragraaf). Ook van de maandelijkse verhuizing van het 24 Frans Timmermans, speech voor Policy Network, Londen, 28 februari 2013 www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/toespraken/2013/02/28/ speech-policy-network.html 25 Artikel 16 van het ‘ Verdrag inzake stabiliteit, coördinatie en bestuur in de economische en monetaire unie’, Tractatenblad, jrg. 2012, nr. 51 https://zoek. officielebekendmakingen.nl/trb-2012-51.html 26 Tweede Kamer, Handelingen 2012-2013, nr. 59, item 9, p. 75-76, 7 maart 2013 https://zoek.officielebekendmakingen.nl/h-tk-20122013-59-9.html 15 Europees Parlement naar Straatsburg komen we dan niet af. Het Europarlement eist juist het recht op om zelf te beslissen waar en wanneer het zijn vergaderingen houdt. Daartoe wil het een verdragsherziening in gang zetten, zo besloot een grote meerderheid van de parlementsleden in 2013.27 Erkent Timmermans dat het Begrotingspact de aangesloten lidstaten verplicht om mee te werken aan een verdragswijziging binnen de lopende zittingsperiode van het Europees Parlement?28 Zal hij, als eerst verantwoordelijke Commissaris voor de betrekkingen tussen de Europese instellingen, het Europarlement steunen wanneer dit het initiatief neemt tot een verdragsherziening teneinde zelf zijn vergaderplek te mogen kiezen? 27 Zie Judith Sargentini (GroenLinks), ‘Europarlement wil einde aan verhuiscircus’, 20 november 2013 https://groenlinks.nl/nieuws/europarlement-wil-einde-aanverhuiscircus 28 In zijn antwoorden, van eind september, op de schriftelijke vragen van het Europees Parlement, raakt Timmermans opnieuw verstrikt in tegenstrijdig heden. Enerzijds stelt hij: “[T]he full integration of the Treaty on Stability, Coordination and Governance in the legal framework of the EU is something I intend to work towards with the Member States”. Anderzijds blijft hij tegenstander van verdragswijziging: “I am not convinced that changing the institutional architecture is the way to reinforce European democracy. I am concerned that a prolonged debate about treaty change would distract us…” www.elections2014.eu/pdfs/new-commission/hearings/20140910CAD60704/ Hearings2014_Timmermans_Questionnaire_en.pdf 16 7. Spitzenkandidaten Na de Europese verkiezingen van mei jongstleden toonde Timmermans zich sceptisch over het experiment met de spitzen kandidaten. Het was voor hem geen uitgemaakte zaak dat Jean- Claude Juncker, de kandidaat van de Europese partij die de meeste zetels veroverde in het Europees Parlement, als Commissievoorzitter zou worden voorgedragen door de Europese regeringsleiders: “Ik vind wel dat politieke partijen in lidstaten, en in overleg met de koepels in Brussel, best na afloop mogen evalueren of dat idee van die spitzen kandidaten zo verstandig is. Eigenlijk creëer je daarmee een dynamiek van een politieke situatie die op gespannen voet staat met afspraken in het verdrag. Het verdrag is heel duidelijk: de Europese Raad doet een voordracht aan het Europees parlement met medeweging van de resultaten van de Europese verkiezing. Dat laatste is nieuw. Dat betekent echter niet, zoals dat wel eens door het Europees parlement is geïnterpreteerd, dat het Europees parlement bepaalt. Het is jammer dat dit in de spanning tussen Europees parlement en Raad terecht is gekomen. Ik denk dat het parlement en de Raad dat wel overleven, maar de Commissie ertussen vermorzeld dreigt te worden.”29 Timmermans schetst hier een vertekend beeld van de spitzen kandidatenprocedure: welke kandidaat als eerste de kans krijgt een nieuwe Europese Commissie te formeren wordt niet bepaald door het Europees Parlement, maar door de Europese kiezers! Wat zou er met het toch al broze vertrouwen in de Europese democratie gebeurd zijn, als de regeringsleiders de kandidaat van de grootste partij terzijde hadden geschoven? Er is weinig kans dat de kiezers zich hun nieuw verworven zeggen schap weer laten ontnemen. De Europese politieke partijen zullen bij 29 Tweede Kamer, verslag van een algemeen overleg over de Raad Algemene Zaken en de Raad Buitenlandse Zaken op 19 juni 2014, vastgesteld op 18 augustus 2014 https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-21501-02-1405.html 17 de verkiezingen van 2019 hun meest aansprekende politici naar voren schuiven als spitzenkandidaten, omdat zij zichzelf anders op grote electorale achterstand zetten. Erkent Timmermans dat de spitzenkandidatenprocedure een voldongen feit is?30 Is hij bereid om middels een verdragsherziening de volgende stap te zetten: de invoering van Europese kieslijsten, waardoor de spitzen kandidaten in elk EU-land op het stembiljet komen? 30 Eind september, in zijn antwoorden op de schriftelijke vragen van het Europees Parlement, betoont Timmermans zich plotseling een stuk enthousiaster over de spitzenkandidaten: “The ‘Spitzenkandidaten’ approach created a new and welcome dynamic”. www.elections2014.eu/pdfs/new-commission/ hearings/20140910CAD60704/Hearings2014_Timmermans_Questionnaire_en.pdf 18 8. Oekraïne In de buitenlandse politiek is het Europees Parlement vaak voortvarender dan de nationale regeringen. Dat geldt zeker voor het nemen van sancties tegen Poetin vanwege diens agressie tegen Oekraïne. Ook Nederland was lange tijd een van de EU-landen die aan de rem hing. Over de levering van hypermoderne Franse Mistral-oorlogsschepen aan Rusland zei Timmermans afgelopen maart: “Ik vind dat dat vooralsnog kan.”31 Toen het Europarlement kort daarna op het punt stond om te stemmen voor een wapenembargo tegen Rusland, vroeg GroenLinksKamerlid Liesbeth van Tongeren Timmermans om een reactie. De minister antwoordde geërgerd: “Mevrouw Van Tongeren vraagt naar het Europees Parlement. Dat heeft een conceptresolutie over maatregelen tegen de Russische Federatie gevraagd als de-escalatie uitblijft. Echter, daar gaat het Europees Parlement natuurlijk niet over. Het Europees Parlement neemt wel vaker heel mooie verklaringen aan over zaken waar het niet over gaat. Hier gaat de Raad toch echt over.”32 De goede verstaander leest hier: de opvattingen van het Europees Parlement over buitenlandse politiek doen er niet toe. Het is al m oeilijk genoeg om met 28 ministers op één lijn te komen. Het E uroparlement kan zijn commissie Buitenlandse Zaken beter o pdoeken. Maar wie leeft hier nu in een Brussels bubble (zie paragraaf ‘Europees Parlement’)? Het Europarlement, dat geen geavanceerd oorlogstuig wil leveren aan een dictator die landjepik bedrijft? Of 31 Nieuwsuur, 10 maart 2014 http://nieuwsuur.nl/video/621673-de-uitzendingvan-nieuwsuur-van-maandag-10-maart-2014.html 32 Tweede Kamer, verslag van een algemeen overleg over de Raad Algemene Zaken en de Raad Buitenlandse Zaken op 12 maart 2014, vastgesteld op 20 mei 2014 www.tweedekamer.nl/kamerstukken/verslagen/detail.jsp?id=2014Z04576 &did=2014D10617 19 Timmermans en zijn collega’s die de Mistral-levering lange tijd hebben goedgepraat?33 Het Europarlement was in deze kwestie de betere vertolker van de Europese publieke opinie. En vermoedelijk ook de betere strateeg: juist de aarzeling van de EU-landen om serieuze sancties te nemen in antwoord op de Russische agressie heeft Poetin het idee gegeven dat hij weg kon komen met de annexatie van de Krim en de verdekte invasie in Oost-Oekraïne. Hoe zal Timmermans, als eerstverantwoordelijke Commissaris voor de betrekkingen tussen de Europese instellingen, omgaan met ‘mooie verklaringen’ van het Europees Parlement ‘over zaken waar het niet over gaat’, zoals buitenlandse politiek? Verdienen die een reactie van de Europese Commissie of belanden ze in de papierversnipperaar? 33 Pas eind juli, nadat vlucht MH17 was neergehaald boven Oost-Oekraïne, besloten de EU-landen tot een wapenembargo tegen Rusland. Dit geldt alleen voor nieuwe contracten, niet voor lopende orders zoals die voor de Mistral schepen. Begin september schortte de Franse president Hollande de levering van de Mistralschepen tijdelijk op. 20 9. Hongarije Onder premier Viktor Orbán glijdt Hongarije af naar een éénpartij dictatuur. Het Europees Parlement sloeg al in 2011 alarm, maar de Raad van Ministers blijft zwijgen. In juli 2013 kreeg de groene rapporteur Rui Tavares steun van het parlement voor het voorstel aan de Raad en de Europese Commissie om samen toezicht te gaan houden op de naleving van de grondrechten in Hongarije, door middel van een ‘artikel 2-trialoog’.34 Timmermans was een van de ministers die het voorstel van het Europarlement torpedeerde: “Vooralsnog heeft de situatie in Hongarije voor het kabinet nog niet het punt bereikt dat sanctiemaatregelen in beeld komen. Voor het instellen van sancties zou duidelijk vastgesteld moeten worden dat Hongarije niet langer voldoet aan de basiswaarden van de Europese Unie of, respectievelijk, de Raad van Europa. Zo ver is het wat het kabinet betreft nog niet. (…) Het ontwikkelen van mechanismen die specifiek gericht zijn op afzonderlijke lidstaten, zoals de door Tavares voorgestelde “artikel 2-trialoog” voor Hongarije, is volgens het kabinet geen oplossing. Nederland pleit juist voor een aanvullend rechtsstatelijkheidsmechanisme dat op gelijke wijze op alle lidstaten toegepast moet kunnen worden indien daarvoor aanleiding zou zijn.”35 Het rechtsstatelijkheidsmechanisme werd al sinds maart 2013 bepleit door Timmermans en zijn collega-ministers uit Duitsland, Denemarken en Finland, maar kreeg aanvankelijk te weinig steun in de Raad. Mede daardoor duurde het tot maart 2014 voor de Europese Commissie het mechanisme invoerde.36 34 Artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie bevat een opsomming van de waarden waarop de EU berust. Zie www.minbuza.nl/ecer/dossiers/ grondrechten/grondrechten-in-de-eu.html 35 Minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans, brief aan de Tweede Kamer over ‘Rechtsstatelijke Ontwikkelingen in Hongarije’, 16 augustus 2013 https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-21501-20-809.html 36 Europese Commissie, persbericht ‘Europese Commissie presenteert kader ten behoeve van de rechtsstaat in de EU’, 11 maart 2014, http://europa.eu/rapid/ press-release_IP-14-237_nl.htm 21 Er is kostbare tijd verloren gegaan door de weigering van Timmermans en zijn collega’s om de druk op de regering-Orbán op te voeren met het gezamenlijke gewicht van drie EU-instellingen in een artikel 2-trialoog. Intussen wordt de persvrijheid in Hongarije verder ondermijnd en valt de politie binnen bij NGOs. Premier Orbán pleit schaamteloos voor een ‘illiberale staat’ naar het voorbeeld van Rusland en China…37 Het njet van Timmermans tegen de artikel 2-trialoog schept verplichtingen, nu hij als eurocommissaris verantwoordelijk wordt voor de rechtsstaat en de grondrechten. Hij moet het door hem gepushte alternatief, het rechtsstatelijkheidsmechanisme, tot leven brengen. De uitholling van democratie en rechtsstaat in Hongarije geeft daar alle aanleiding toe. Anders was Timmermans’ verzet tegen de artikel 2-trialoog niet meer dan een uitstelmanoeuvre om een moeilijke discussie met Orbán uit de weg te gaan, een excuus om weg te kijken terwijl Europese waarden worden vertrapt. Vindt Timmermans dat in Hongarije sprake is van een ‘systeemdreiging’ voor de rechtsstaat? Zal hij het rechtsstatelijkheidsmechanisme activeren? 37 Honor Mahony, ‘Orbán wants to build “illiberal state”’, EU Observer, 28 juli 2014 http://euobserver.com/political/125128 10. Bewaarplicht Politici moeten de kritiek van rechters op de naleving van de mensenrechten serieus nemen, vindt Timmermans: “Soms zijn democratische beslissingen in strijd met de rechten van de mens: we mogen dankbaar zijn dat er rechters zijn die onafhankelijk blijven. We hebben onafhankelijke rechters nodig om de mensenrechten te bewaken, zelfs wanneer nationale politici daarvan knarsetanden. (…) “Om in het buitenland geloofwaardig te kunnen spreken over mensenrechten, moeten we oog hebben voor de mensenrechtensituatie in ons eigen land en binnen Europa. We moeten aanbevelingen of kritiek op Nederland vanuit internationale organisaties zelfbewust incasseren, en wetten aan te passen als dat nodig is.”38 Dit zijn wijze woorden die een verplichting scheppen. Zeker nu Timmermans erop moet gaan toezien dat de Europese Unie zelf haar Grondrechtenhandvest respecteert en rechterlijke uitspraken opvolgt. Hij krijgt meteen het hoofdpijndossier van de bewaarplicht op zijn bureau. Deze Europese richtlijn uit 2006 verplicht telecom- en internetbedrijven om gegevens over hun klanten langdurig te bewaren, zodat ze kunnen worden gebruikt door politie en justitie. Het is de meest privacyschendende wet die de EU ooit heeft aangenomen. In april van dit jaar oordeelde het Europees Hof van Justitie dat de bewaarplicht onze grondrechten schendt. De richtlijn werd met terugwerkende kracht ongeldig verklaard.39 De huidige Europese Commissie en veel nationale regeringen, waaronder de Nederlandse, koersen op ‘reparatie’ van de bewaar 38 Frans Timmermans, toespraak bij de uitreiking van de Geuzenpenning aan Thomas Hammarberg, Vlaardingen, 13 maart 2014 http://www.rijksoverheid.nl/ documenten-en-publicaties/toespraken/2014/03/13/uitreiking-geuzenpenningdoor-minister-timmermans.html 39 Zie http://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2014-04/cp 140054nl.pdf 23 plicht. Maar dit instrument is stuk en hoort op de mestvaalt van de geschiedenis.40 De Europese rechters hebben een essentieel kenmerk van de bewaarplicht – het grootschalig opslaan van gegevens van personen op wie geen verdenking rust voor opsporingsdoelen – in strijd verklaard met het recht op privacy en het recht op bescherming van persoonsgegevens. Uit het Hofarrest volgt dat ook andere Europese maatregelen en plannen, zoals de oprichting van data banken met gegevens van alle vliegtuigpassagiers, op gespannen voet staan met de grondrechten.41 Deelt Timmermans de mening dat de kans op betere regelgeving bij uitstek ligt in het afzien van maatregelen die grondrechten ondermijnen, zoals de bewaarplicht en de opslag van vliegtuigpassagiersgegevens? 40 In de Tweede Kamer heeft GroenLinks een wetsvoorstel ingediend om de bewaarplicht ook op nationaal niveau af te schaffen: https://groenlinks.nl/ nieuws/groenlinks-dient-wet-voor-einde-bewaarplicht-telecomgegevens 41 Zie Franziska Boehm & Mark D. Cole, ‘Data Retention after the Judgement of the Court of Justice of the European Union’, studie in opdracht van de Groene fractie in het Europees Parlement, 30 juni 2014 www.greens-efa.eu/data- retention-12640.html 24 De poortwachter van Berlaymont Tien vragen aan Timmermans Bas Eickhout
© Copyright 2024 ExpyDoc
