provinsje fryslân
provincie frys1ân
,
postbus 20120
8900 hm leeuwarden
tweebaksmarkt 52
telefoon: (058) 292 59 25
telefax; (058) 292 51 25
wwwfryslan.nl
[email protected]
www.twitter.com/provfryslan
Provinsjale Steaten fan Fryslân
1
t I
•
rd)
Ljouwert, 10 juny 2014
Ferstjoerd,
10 JUNI 2014
Üs merkteken
Ofdieling
Opsteld troch
Jo merkteken
Taheakke(n)
: 01139679
: Kultuer en Mienskip
: J. Admiraal! (058) 292 8613 of [email protected]
:
-
-
-
-
Onderwerp
Konseptplan Poadium Fryslân
IPO brief desimber 2013
Advys Ried foar Kuituer ‘De tijd staat open’
Stichting ROOS ‘Toegangsvenster voor de publieke regionale Omroep’
: Mediabrief
Achte Steateleden,
Mei dit skriuwen bringe wy jo koart op de hichte fan ûntjouwingen yn it mediabestel yn
Nederlân en yn de regio, de rol en posysje fan Omrop Fryslân en ûs stânpunten dôroer.
Yn jo moasje fan 6 novimber 2013 hawwe jo oanjûn dat jo €100.000 sawol yn 2014 as yn
2015 beskikber steile wolle as it oprjochtsjen fan in mediabedriuw sin hat en mooglik liket. By
de 1 ste Berap 2014 en yn dit skriuwen jouwe wy oan dat in takomstbestindich en plurifoarm
Frysk mediaplatfoarm, ûnder de wurknamme Poadium Fryslân, mooglik liket. Wy stjoere it
foarstel jo hjirby foar kundskip ta.
Wa is ferantwurdlik?
It Ryk hat, ta ûs spyt, de ferantwurdlikheid foar de ynstânhâlding fan de regionale omrop
sawol finansjeel as ynhâldlik fan de provinsjes oernommen. It Ryk is sûnt 2014 op grûn fan
de wiziging fan de Mediawet 2008 ferantwurdlik foar de kwaliteit en de tagonklikheid (foar
alle doelgroepen) fan it mediabestel. It kabinet wol hawwe dat de regionale omroppen
yntegrearje moatte yn de lanlike publike omrop.
Besunigings Ryk
Steatssikretaris Sander Dekker hâldt fêst oan de besunigings op de 13 ûnôfhinklike publike
regionale omroppen. It giet om in besunigingsbedrach foar de regionale omroppen fan €17
miljoen op de totale kosten foar de regionale omroppen fan € 143,5 miljoen. De lanlike
publike omroppen moatte € 50 miljoen ynleverje. De Twadde Keamer is dêr akkoart mei
gien. De besunigings sille yn itjier 2017 yngean. Foar Omrop Fryslân soe itte besunigjen
1 / 6-
Üs merkteken: 01139679
provinsje fryslân
provincie fryslân
b
bedrach ferhâldingsgewiis oprinne kinne ta sa’n €1 ,4 miljoen. Op dit stuit is dêr noch net
folsleine dtdlikens oer. Wy stjoere der fansels op dat dit bedrach minder wurdt fanwege de
bysûndere posysje fan de omrop.
De steatssiktaris hat de NPO en de Stichting ROOS, de oerkoepeljende organisaasje fan de
regionale omroppen, frege om mei in mienskiplik foarstel foar yntegraasje fan de publike
omrop te kommen. Dat is de twa organisaasjes oant no ta net slagge.
Publike regionale omrop heart by en yn de regio
Op lanlik nivo is de NPO de iennige “zendgemachtigde”. Yn de plannen fan it kabinet wurdt
yntegraasje fan de regionale omroppen yn de lanlike Nederlânske Publike Omrop (NPO)
oankundige.
Wy binne dêr op tsjin. Wy steile ûs op it stânpunt dat de regionale omroppen ûnôfhinklik
tagong hawwe moatte ta it net. Dat betsjut dat Omrop Fryslân nei iis betinken ûnôfhinklik
bliuwe moat en sels bepale kinne moat hokker produksjes der makke en titsjoerd wurde
moatte. Op regionale skaal fine wy dat in regionale omrop programma’s ta stân bringt yn
dialooch mei de mienskip yn de regio. Oer it risseltaat dêrfan wurdt ferantwurding ôflein oan
dyselde regio. Dit stânpunt is ek ferwurde yn de IPO-brief van 26 novimber 2013 oan de
Advyskommisje Takomstferkenning publyk mediabestel fan de Ried fan Kultuer. Wy ûnder
skriuwe dat stânpunt.
Advys Ried fan Kultuer
De steatssikretaris hat earder de Ried fan Kultuer om advys frege oer de takomst fan it me
diabestel yn Nederlân. Op 27 maart lêstlyn hat de Ried foar Kuituer dat advys oan de
steatssekretaris jûn. It is op dit stuit net bekend hoe’t de steatssikretaris mei dat advys
omgean sil. Dekker is fan doel om foar de simmer noch mei in beliedsreaksje te kommen op
it advys fan de Ried foar Kultuer.
De Ried foar Kultuer rikkemandearret in iepen bestel op regionaal nivo oan, dêr’t publike en
private nijsorganisaasjes har krêften yn bondelje kinne. De Ried neamt dêrby de koöperaasje
as geskikt model. Ek pleitet de Ried foar Kultuer yn syn advys oan de steatssekretaris
derfoar dat de bestjoerlike oanstjoering fan de regionale mediafoarsjenning fanit in
selsstannich en troch regionale partijen beneamd bestjoer plakfine moat.
Wy kinne is dêryn fine. Wy binne fan betinken dat in ûnôfhinklike regionale publike omrop
dy’t sterk yn de regio woartele en aktyf is, bydraacht oan de plurifoarmiteit fan it regionale
medialânskip. Op dit stuit hawwe wy yn Fryslân noch in ferskaat oan tradisjonele en nije
media. Wy wolle dy plurifoarmiteit yn ‘kleuren’ en techniken hâlde.
Us ûtgongspunt is dêrby dat wy hechtsje oan ûnôfhinklike, profesjonele en plurifoarme
sjoernalistyk foar de ynwenners op regionaal nivo, no en ek yn de takomst.
Wy hawwe by brief fan 18 desimber 2013 oan de Ried foar Kuituer Witte litten dat wy
hechtsje oan de ûtgongspunten fan de Kommisje Hoekstra oer de posysje fan it Frysk yn de
media. Ek de TWadde Keamer hat der mear as ien kear by it regear op oantrune om omtin
ken te hawwen foar it Frysk en de bysûndere posysje fan de Omrop Fryslân as kultuerdra
ger. De steatssikretaris hat yn antwurd op fragen tit de Twadde Keamer wei oanjûn dat hy de
oanbefellings fan de Kommisje Hoekstra oernimt. Wy hâlde him dêroan.
Plannen regionale omroppen
De koepelorganisaasje fan de regionale omroppen, Stichting ROOS, hat in takomsifizy foar
de 13 regionale omroppen makke dy’t yn line is mei it advys fan de Ried foar Kultuer. De
-2 / 6-
Ûs
merkteken: 01139679
•
i—l
provinsje fryslân
provincie fryslân
b
regionale omroppen bepleitsje de foarming fan fiif regionale klusters dêr’t hja yntensyf yn
gearwurkje sille. Binnen dy klusters wurdt op effisjinte wize sjoernalistyk yn de regio
bedreaun en sil de regionale kulturele identiteit heech hâlden wurde, is it doel. Wy hâlde de
fierdere ûntjouwing fan dy plannen skerp yn it each en stribje nei in ûnôfhinklike posysje foar
de Fryske regionale publike omrop yn dyn konstruksje. In omrop dy’t mei in alsidige en brede
Frysktalige programmearring bydraacht oan de plurifoarmiteit fan it Fryske medialânskip.
Romte foar eksperiminten
De Ried foar Kultuer hat yn syn advys oanjûn dat der benammen op it mêd fan nijs- en
ynformaasjefoarsjenning romte wëze moat foar eksperiminten en gearwurkingsferbannen
mei private en publike kombinaasjes. Dy line wurdt yn it advys fan de Ried trochlutsen nei de
regionale omroppen. De Mediawet fan 2008 jout mei yngong fan 1 jannewaris 2014 yn in
tafoege eksperimintear-artikel romte foar eksperim inten mei publyk-private gearwurking op
sjoernalistyk gebiet.
Eksperiminten binne nedich, om’t tradisjonele fertsjinmodellen yn de parsebedriuwssektor
ferdwine. Dêrom sjogge wy rûnom in sykjen nei nije modellen, nije foarmen fan gearwurking
en nije ynisjativen. Dat sykjen is ek en foaral rjochte op mooglikheden en kânsen yn de
digitale wrâld, om’t de tradisjonele ferspriedingsmiddels hieltyd mear terrein ferlieze en
ferlieze sille oan digitale middels. Goede en bewiisde fertsjinmodellen foar nije digitale
foarmen binne der lykwols noch net. Foar it regionale mediabestel jildt benammen ek it
demokratysk belang fan de ynwenner by kwalitatyf goede, profesjoneel ûtfierde en
plurifoarme sjoernalistyk yn en oer de eigen wen- en wurkomjouwing.
-
-
Sjoernalistyk yn Fryslân stypje en fasilitearje
Yn it hjoeddeistige mediabestel yn Nederlân hawwe publike omroppen en private
mediabedriuwen ferskillende fertsjinmodellen. De publike omrop krijt foar it grutste part jild
fan de oerheid, oare media en zzp’ers moatte har ynkomsten foar it grutste diel iit de merk
helje. De regionale omroppen wurde konfrontearre mei besunigings en ferlieze sjoggers en
harkers, kranten sjogge de fertsjinmodellen fan eartiids ferdwinen, nije media en zzp’ers
binne elk foar harsels dwaande op deselde merk om ynkomsten te generearjen. De kâns is
grut dat yn in relatyf lytse regionale merk it sjoernalistike oanbod ferskraalt en beheind bliuwt
ta in protte fergees nijs mei minder sjoernalistike djipgong. Dy ûntjouwing sjogge jo al by it
streekbûne nijs oer bygelyks riedsgearkomsten. Op in tal plakken yn Fryslân wurdt dêr al gjin
ferslach mear fan dien. Soks komt it goed funksjonearjen fan in demokratyske mienskip net
te’n goede.
Wy fine it sykjen nei fernijings yn de sjoernalistyk, nije techniken en nije fertsjinmodellen
benammen in taak en ferantwurdlikheid fan elk fan mediabedriuwen sels. Wol tinke wy dat
de provinsjale oerheid, sjoen it demokratysk belang fan plurifoarme regionale media foar de
mienskip, in oanjaagjende en fasilitearjende rol spylje kin en miskien sels moat, as it giet om
de kwaliteit fan de sjoernalistyk yn de regio. It Frysk Mediafûns is dêr in foarbyld fan.
Behâld fan seisstannige, profesjonele en plurifoarme sjoernalistyk foar de ynwenners fan
Fryslân, is neffens is mooglik wannear’t mediabedriuwen de gearwurking opsykje, mei-inoar
en mei oare partijen. Hoe’t dy gearwurking der krekt tit sjen moat, is yn it foarste plak in saak
fan de mediabedriuwen sels. Wy wolle en sille net trede yn de bedriuwsfiering fan de
ûnderskate partijen. Wy wolle wol yn gearwurking mei de media besjen op hokker wize wy is
doel kwaliteitssjoernalistyk en fernijings befoarderje mei-inoar stypje en fasilitearje kinne,
mei behâld fan de eigenheid en ûnôfhinklikens fan de media.
—
—
-3/6-
Ûsmerkteken: 01139679
•
provinsje fryslân
provincie fryslân
b
Digitaal poadium foar en fan Fryslân
Under oanfiering fan Omrop Fryslân is der in plan makke foar de opset fan in mienskiplik
digitaal poadium, ûnder de wurknamme Poadium Fryslân. Der binne al linen ûtset nei
mediabedriuwen, tradisjonele en nije. It plan is om tt twa spoaren wei te wurkjen. Spoar ien
is om gear te wurkjen mei (besteande) mediaorganisaasjes, dy’t tegearre de nijsfoarsjenning
fersterkje. Spoar twa is it meitsjen fan in poadium foar it ferheegjen fan it publyksberik. Dat
bart troch brûkers fan it poadium yn steat te stellen ynformaasje oanleverje te litten (user
generated content). Sa kinne maatskiplike en kulturele organisaasjes ek in plak fine yn it
digitale poadium.
De gearwurking sil dus ynearsten op it mêd fan sjoernalistike nijsfoarsjenning plak fine, leafst
ek op lokaal nivo. It doel is dan ynearsten om it ‘sec nijs’, dat no al op ferskate plakken
fersnippere oanbean wurdt, yn ien boarne te sammeljen en te ferwizen (te “linken”) nei de
ûnderskate media. Ek op it mêd fan djipgeander sjoernalistyk, dêr’t ûndersyk foar nedich is,
kinne partijen de gearwurking sykje. En dêr hawwe ynwenners fan Fryslân belang by. De
sjoernalist sit dan yn syn rol as dyjinge dy’t saken profesjoneel oan it Ijocht bringt, ütsiket en
ferklearret. Mediabedriuwen en oare partisipanten bliuwe yn it foarstel foar in digitaal
poadium selsstannich en behâlde dus folslein har eigenheid. De plurifoarmiteit wurdt boarge
troch de ‘kleur fan it nijs’ by de besteande media te hâlden.
Tradisjonele en nije mediabedriuwen krije sadwaande mear kânsen om harren sjoernalistike
produkten te fersprieden, dêrtroch grutter publyksberik te krijen en mei oaren te sykjen nei
fernijende sjoernalistyk en nije fertsjinmodellen. Op dit digitale poadium kin ek de ferbining
groeie mei de minsken foar wa’t sjoernalisten wurkje, de nijskonsuminten, de ynwenners fan
Fryslân. It digitale poadium is dêrmei in poadium dat in ynnovearjende wikselwurking
befoarderet en dat kânsen biedt foar sjoernalistike fernijings en nije wizen fan sjoernalistyk
bedriuwe. De provinsjale bydrage is foar de opstartfaze.
Dy ûntjouwing wolle wy stypje en fasilitearje yn oerienstimming mei jim moasje fan 6
novimber 2013. Wy ferwachtsje dêrneist dat ek it Frysk Mediafûns in stimulâns jaan kin oan
dizze ûntjouwing. By it Frysk Mediafûns leit it it aksint ommers op fernijing en ferdjipping fan
en yn de sjoernalistyk.
Ferbinings mei maatskiplike en kulturele sektoaren
De struktuer fan it digitale poadium kin de foarm krije fan bygelyks in koöperaasje lyk as ek
de Ried foar Kultuer oanjout.
Ek oare maatskiplike en kulturele organisaasjes kinne dôr yn dy struktuer oan meidwaan. In
saneamde ‘coalition of the willing’ kin sa ûntstean: wa’t in goede ynbring leverje kin en wol,
kin meidwaan, oant op it nivo fan de ynwenner. Sa kin bygelyks in sosjaal platfoarm ûntstean
dêr’t de identiteit fan Fryslân, de ynwenners en har ‘produkten’ sintraal stiet.
Fryslân hat wat dat oanbelanget noch in ekstra kâns foar inisjativen op it mêd fan
gearwurking. Dy leit yn de oanwizing fan Ljouwert as Europeeske Kulturele Haadstêd yn
2018. Dat evenemint is Europeesk selektearre op grûn fan plannen dy’t sterk ferbûn binne
mei de Fryske mienskip. It evenemint wurdt opset en ferbûn mei alle sektoaren yn de Fryske
maatskippij. Goede kommunikaasje en ynformaasje (bylden) by dit foar is provinsje unike
evenemint, binne fan wêzentlik belang. Dy ynformaasje soe him net beheine moatte ta
ynformaasje oer It evenemint. Fryslân soe der baat by hawwe dat alle ynformaasje oer dizze
provinsje net fersnippere, mar ynstee dêrfan op ien poadium bondele oanbean wurdt.
Ferbinings dus mei maatskiplike sektoaren lyk as kultuer, toerisme, bedriuwslibben,
Us merkteken: 01139679
1 1
provinsje fryslân
provincie fryslân b
1
1
kennisynstellings, soarch en mear. De organisaasje fan Ljouwert Kulturele Haadstêd sil dan
ek graach har bydrage leverje oan it digitale poadium. Sa kin dit digitale poadium foar
Fryslân in briedplak wôze fan nije ideeën, nije eksperiminten dêr’t elk fan de dielnimmers oan
it digitale poadium profyt fan hawwe kin.
Op it digitaal poadium Fryslân kinne tal fan regionale en lokale sjoernalisten gearwurkje,
bygelyks oan de hân fan tema’s lykas kultuer, soarch, musea, ekonomy en mear. Yn it plan
foar it digitaal poadium wurde ek ferbinings lein mei de Fryske kennisynstellings. Der sil ek
besjoen wurde oft der mooglikheden binne om it digitaal poadium ütgroeie te litten ta in
learwurkplak foar opliedingen sjoernalistyk. Tagelyk binne zzp’ers en jonge bedriuwen
wolkom om saneamde start-ups te meitsjen yn de sfear fan media en kultuer. Yn it ramt fan it
Poadium Fryslân wurdt fierders gearwurke mei ynnovative bedriuwen ût begelyks de game
yndustry.
De plannen oangeande Poadium Fryslân komme alhiel oerien mei de opfettings oer in
regionaal mediasintrum dy’t yn it lân op dit stuit ûndersocht wurde. It Stimulearringsfûns foar
de Parse hâldt him aktyf dwaande mei it stypjen fan regionale inisjativen op it mêd fan
gearwurking. Der komt in nije regeling om ferspraat oer it lân regionale mediasintra op te
sitten. De opset fan Poadium Fryslân sliit tige goed oan op de oanrikkemandaasjes dy’t it
Stimulearringsfûns docht oangeande partnerskippen, struktuer en doelstelling fan sa’n
gearwurkingsferbân. Wy hawwe dêrom de ferwachting dat it Poadium Fryslân ien fan de te
troch it Stimulearringsfûns te stypjen inisjativen wêze kin. Sokke stipe sil de
trochûntwikkeling fan Poadium Fryslân grif in ekstra ympuls jaan.
Yn de skematyske itwurking (taheakke by it plan Poadium Fryslân) stiet dat der al yn de
saneamde ‘nul-fase’ in redaksjestattit makke wurdt. Dêryn wurdt de ûnôfhinklikheid fan de
gearwurkjende sjoernalistlde redaksjes fêstlein. Dêr wurdt ek it ferwizen nei boarnenyn
fêstlein, sadat ûnderskied tusken ûnôfhinklike sjoernalistyk en pr-mjittige stikken dtidlik is.
Mei jo amindemint fan 6 novimber 2013 hawwe jo in wichtige stap setten troch € 600.000,-te reservearjen foar programmearring om Kulturele Haadstêd hinne. Omrop Fryslân is ree en
meitsje dêr in gearwurkingsprojekt mei mear mediapartners fan; in koöperative hâlding. Dat
falt de Omrop te priizgjen. Dy programma’s wurde ek itstjoerd op It digitaal poadium.
Posysje Frysk yn it media-oanbod
Boppesteande arguminten foar it stypjen en fasilitearjen fan ûnôfhinklike, profesjonele en
plurifoarme sjoernalistyk yn ts regio jilde meast foar alle regio’s. Der is lykwols noch in
ekstra argumint foar Fryslân, nammentlik de posysje fan it Frysk yn it media-oanbod yn ûs
regio. Wy hâlde ûnferkoarte fêst oan it advys fan de Tijdelijke Commissie Borging Friese
Taal in de Media ûnder lieding fan mr. R.J. Hoekstra oan it regear, wêrfan’t de wichtichste
ûtgongspunten binne dat:
•
•
•
•
de bysûndere posysje fan de Fryske taal ek fertaald wurde moat nei in bysûnder be
lied as it giet om Frysktalich publyk media-oanbod;
der in folweardich, selsstannich (troch in ûnôfhinklike redaksje) en breed programma
/media-oanbod yn de Fryske taal wêze moat, dat op deistige basis beskikber is op in
ferskaat fan platfoarms. Dy brede taakopdracht fan de Fryske regionale omrop hat in
struktureel differinsjearre finansiering fanneden, en in ôfsûnderlike benadering by de
bepaling fan it needsaaklik budzjet;
der in regiodekkende stjoerder wêze moat foar Frysktalige programmearring.
dat spesifyk belied foar de boarging fan de Fryske taal yn de media, plus de finansje
le ûtwurking dêrfan, winsklik en dus legitimearre is.
-5/6
Üs
merkteken: 01139679
.
0
provinsje fryslân
provincie fryslân
Stypje en fasilitearje
Besteande mediabedriuwen yn Fryslân hawwe faker mei sukses redaksjoneel gearwurke,
lykas by debatten yn it ramt fan gemeenteferkiezings. Dy gearwurking is lykwols beheind
bleaun ta op himsels steande gelegenheden. It doel is no om mei dit digitale poadium in
mooglikheid te bieden foar gearwurking mei in struktureler karakter, en dy tit te wreidzjen mei
ferbinings nei de Fryske mienskip.
Fryske mediabedriuwen binne sels al dwaande om it mooglik te meitsjen dat har
sjoernalisten ynhâldlik gearwurkje, ek op lokaal nivo. Omrop Fryslân praat dêroer mei lokale
omroppen. Fiif lokale omroppen yn Noard- en Eastfryslân hawwe mei elkoar in mediasintrum
foarme, dêr’t de dielnimmers kosten mei besparje en kwetsberens foarkomme wolle troch
mei-inoar kursussen te organisearjen, apparatuer te dielen en programma’s te meitsjen.
De tiid liket yn Fryslân ryp foar gearwurking tusken tradisjonele en nije media,
mediabedriuwen en zzp’ers, kulturele en maatskiplike organisaasjes. Koartsein, der kin foar
dit digitale poadium in kânsrike ‘coalition of the willing’ ûntstean. Wy binne fan betinken dat
de provinsje dy beweging stypje en fasilitearje kin yn oerienstimming mei jo moasje fan 6
novimber 2013. Wy sjogge dat itfoarstel foar in digitaal poadium Fryslân in goede oanset is
om foar de Fryske mienskip nije kânsen te skeppen foar selsstannige, profesjonele en
plurifoarme sjoernalistyk fan kwaliteit, mei behâld fan de eigenheid en selsstannigens fan elk
fan de dielnimmende partijen.
De ferbinings dy’t dit sintrale digitale poadium alle lagen fan de mienskip oanrikke moatte
soe, fertsjinnet in flotte start. It inysjatyf foar dizze fase leit by Omrop Fryslân, dy’t dit yn
gearwurking mei ferskate partners, mediabedriuwen, ZPP’ers en kulturele en maatskiplike
partners oppakke sil. De sjoernalistyk, as wichtich ûnderdiel fan ûs demokrasy, giet elk fan
iis oan en dêrom wolle wy yn dizze fase in stimulearjende rol spylje.
Mei rju achtinge,
Dei
Steaten fan Fryslân,
Berg, sekretaris
-6/6-
Üs merkteken: 01139679
•
Podium Fryslân
Conceptplan
Een concrete aanzet om te komen tot een toekomstbestendig, pluriform, onafhankelijk en
betekenisvol Fries mediaplatform. Van iedereen, voor iedereen. En grenzeloos verbindend.
Inhoud
In een Notendop
2
Uitgangspunten Podium Fryslân
5
Plan van aanpak
7
Funding | Business model
11
Stip op de horizon
12
bijlage 1
Begroting pilotfase
bijlage 2
Schematische weergave fasering
1
In een notendop
In opdracht van de provincie Fryslân is een verkenning uitgevoerd naar de mogelijkheid
op korte termijn een concrete aanzet te geven tot een digitaal Fries Mediaplatform:
toekomstbestendig, onafhankelijk, pluriform en betekenisvol voor Fryslân. Niet een
nieuwe concurrent voor de bestaande mediaorganisaties, maar een uitnodigend en
uitdagend initiatief waar zowel bestaande als nieuwe organisaties hun voordeel mee
kunnen doen. Voor inwoners, maatschappelijke organisaties, lokale- en regionale
overheden, kenniscentra en het bedrijfsleven. Voor de gehele mienskip. Maar zeker ook
voor een ieder van buiten de provincie die geïnteresseerd is in wat hier plaatsvindt.
Fryslân heeft een eigenzinnig karakter. Alleen al door haar eigen taal en cultuur. Er staat
de komende jaren veel moois te gebeuren en er liggen volop kansen in- en voor Fryslân.
Vanuit eigen kracht en met een toenemend zelfbewustzijn. Zo worden in aanloop naar
Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 veel nieuwe inspirerende projecten uitgerold en
biedt bijvoorbeeld ook de investeringsagenda van de provincie volop kansen voor tot de
verbeelding sprekende, innovatieve en duurzame initiatieven. Alle reden om nu ook te
investeren in een centraal digitaal platform waarop we aan onszelf, maar ook aan de
rest van Europa en de wereld, laten zien wat hier leeft en op welke eigenzinnige,
creatieve en innovatieve wijze wij zaken hier aanpakken.
Zo’n nieuw centraal platform draagt bij aan de ontwikkeling van onze mienskip. Als
podium voor alles wat hier plaatsvindt, geeft het niet alleen de Friese identiteit een
gezicht, maar levert het ook een bijdrage aan het verhogen van de maatschappelijke
betrokkenheid en het verstevigen van de lokale en regionale democratie. Mede door
het afnemende bereik van de traditionele media en de bezuinigingen op regionale
journalistiek, komt dat laatste steeds meer onder druk te staan. We verwachten niet
dat, binnen de huidige organisaties en krachtenvelden, deze ontwikkeling binnen
afzienbare tijd wordt omgebogen. Daarom is het nodig nieuwe wegen te bewandelen.
Centraal uitgangspunt voor het nieuwe mediaplatform is samenwerken met behoud van
eigen kleur en identiteit. Daartoe volgen we twee sporen:
1. Nieuwe initiatieven om redactionele en productionele samenwerking tussen
bestaande mediaorganisaties structureel van de grond te krijgen. De afgelopen
jaren is al een aantal maal samengewerkt, denk bijvoorbeeld aan gezamenlijke
producties rond de verkiezingen voor provinciale staten en gemeenteraden.
Deze projecten hadden nog een ad-hoc karakter. We willen werken aan een
structurele inhoudelijke- en productionele samenwerking. Er worden concrete
plannen ontwikkeld om met meerdere mediapartijen evenementen, gelieerd
aan Culturele Hoofdstad 2018, te verslaan. Deze plannen worden in 2014 en
2
2015 mede mogelijk gemaakt door een subsidie van de provincie Fryslân, die
budgettair geen onderdeel uitmaakt van dit plan. Daarnaast vinden op dit
moment oriënterende gesprekken plaats tussen Omrop Fryslân en lokale
omroepen om tot concrete samenwerking te komen. Belangrijk doel daarbij is
het versterken van de lokale en regionale nieuwsvoorziening. Om dat doel te
bereiken zullen ook gesprekken worden gevoerd met de provinciale dagbladen,
huis-aan-huis bladen en lokale- en regionale internetsites. Deze initiatieven
worden vooralsnog gerealiseerd vanuit bestaande organisaties en middelen.
2. Bouw van een nieuw onafhankelijk digitaal mediaplatform, waarop content
wordt verzameld, geproduceerd, verrijkt en gedeeld. Dwars door alle
mediatypen heen, maar ‘digital first.’ Belangrijkste doelstelling van dit podium is
het verhogen van het publieksbereik in alle lagen van de Friese bevolking. Maar
ook het bereiken van doelgroepen buiten onze provinciegrenzen met (een
specifieke) belangstelling voor Fryslân. Niet alleen met journalistieke content,
maar veel breder. Het platform biedt ook plaats aan ‘user generated content’ en
wordt in een latere fase gekoppeld aan andere digitale initiatieven, bijvoorbeeld
aan het Frysk Kultuerhûs (digitalisering cultureel erfgoed) en een nieuw op te
zetten platform voor bestaande- en nieuwe kunstvormen dat gebruik maakt van
‘augmented reality.’ Om die breedte te onderstrepen, kiezen we vooralsnog
‘Podium Fryslân’ (PF) als werknaam.
We werken toe naar een multimediaal en virtueel platform dat gebruik maakt van
bestaande en nieuwe technieken en toepassingen, met koppelingen naar alle relevante
sociale netwerken. Het platform biedt de mogelijkheid doelgroepen te bedienen in hun
specifieke interessegebieden op zelf gekozen moment, een zelf gekozen plaats en via
een zelf gekozen medium. En waar mogelijk in hun eigen taal. We zetten de
(nieuws)consument centraal. Daarmee spelen we in op een van de belangrijkste trends
in de mediaconsumptie. Bovendien biedt dat de mogelijkheid aan organisaties om
specifieke doelgroepen te bereiken, binnen en buiten de provincie.
Niet alleen bestaande mediabedrijven werken samen op het platform. Ook (nieuwe)
particuliere initiatieven en maatschappelijke organisaties. We werken samen met
innovatieve bedrijven uit onze provincie en prikkelen ondernemers om nieuwe
verdienmodellen te ontwikkelen, die na de pilotfase bijdragen aan het business-model
van het Mediaplatform, maar ook zorgen voor extra bedrijvigheid in Fryslân. En we
zoeken nadrukkelijk de samenwerking met het onderwijsveld om jong talent een kans te
geven zich te ontwikkelen en een verfrissende bijdrage te leveren aan de ontwikkeling
van Podium Fryslân.
Beschouw Podium Fryslân als een festivalterrein, waar bezoekers op diverse podia
krijgen wat ze graag willen. Op dat terrein programmeren we zelf het centrale podium
3
door nieuws, informatie en achtergronden te verzamelen, verrijken en distribueren. We
vragen naast de bestaande mediaorganisaties ook andere personen, netwerken of
organisaties een inhoudelijke bijdrage te leveren. We wisselen die content uit met
bestaande mediaorganisaties, zodat het mes aan twee kanten snijdt.
We starten dit najaar met het publiceren van content van bestaande mediabedrijven.
Niet alleen de producties vanuit de verschillende samenwerkingsverbanden, maar ook
content van de individuele partners. Naast algemeen uitwisselbare nieuws, heeft iedere
partner zo de mogelijkheid om zijn eigen kleur en identiteit te waarborgen. Om
bezoekers te trekken, bieden we binnen een web van sociale structuren voor elk wat
wils. Van Harlingen tot Appelscha, van Dokkum tot Stavoren en van cultuur tot
onderwijs & wetenschap.
Een van de eerste organisaties die een belangrijke bijdrage levert aan- en profiteert van
het platform, is KH2018. De thema’s Cultuur & Natuur, Stad & Platteland en Diversiteit
& Mienskip, bieden, net als de sub-programma’s Lab Leeuwarden en Royal Friesian, een
interessant en breed kader voor thematische journalistieke producties. Gericht op eigen
inwoners, maar ook op de rest van Europa en daarbuiten. KH 2018 stelt een klein
toegewijd team van schrijvers, fotografen en filmers samen, dat binnen de gekozen
thema’s nieuws, achtergronden en verdieping produceert. Door niet alleen Friese- en
Nederlandse journalisten te contracteren, maar ook buitenlandse, ontstaat een breed
beeld en wordt de content ook geschikt voor publicatie over de grens. KH2018 kan zo
binnen Podium Fryslân een inhoudelijke invulling geven aan haar ambitie om middels
micro-targeting geïnteresseerde doelgroepen binnen heel Europa te bereiken.
Naast KH2018, zijn ook oriënterende gesprekken gevoerd met andere organisaties die
graag willen bijdragen aan Podium Fryslân. Los van de inhoudelijke verrijking die dat
biedt, is dat ook nodig om de financiële dekking voor de toekomst rond te krijgen. De
pilotfase van het project in 2014 en 2015 (met daarin o.a. de aanloopfase, het
projectmanagement en de technische realisatie) wordt mede gefinancierd door de
provincie. Maar Podium Fryslân moet op eigen benen staan. Niet gericht op winst, maar
op continuïteit. Daarom zoeken we in de pilotfase naar de meest geschikte
verdienmodellen voor de toekomst. Daarbij kijken we niet alleen naar bestaande
verdienmodellen, maar willen we samen met o.a. Marketing Friesland en het
bedrijfsleven ook nieuwe ontwikkelen. Coöperatief, maar onafhankelijk.
De tijd is rijp. Intermediale samenwerking lijkt een kansrijke volgende stap voor
bestaande en nieuwe mediaorganisaties. Het rapport van De Raad voor Cultuur over de
toekomst van de Publieke Omroep bevestigt die visie. De aanbevelingen sluiten
naadloos aan op het idee van Podium Fryslân. En het experimenteerartikel dat
recentelijk aan de Mediawet is toegevoegd, maakt publiek-private vormen van
samenwerking nu ook mogelijk.
4
Er zijn verschillende ideeën over hoe we de toekomst van de Friese journalistiek vorm
en inhoud moeten geven. Ieder vanuit een eigen perspectief, visie of belang. Dit plan
beoogt een drager te zijn voor veel van die ideeën. Niemand weet nog precies hoe
Podium Fryslân er uiteindelijk exact uit ziet. Maar de start van een nieuw initiatief biedt
mogelijkheden die binnen de bestaande structuren niet of nauwelijks mogelijk zijn. We
willen bouwen vanuit gemeenschappelijke inzichten en interessante verschillen. Podium
Fryslân wordt een ‘coalition of the willing.’ Grenzeloos verbindend.
Uitgangspunten
Gesprekken met diverse (direct) betrokkenen uit de mediawereld, maatschappelijke
organisaties en verschillende rapporten, waarnemingen en interviews, hebben geleid tot
onderstaande lijst met uitgangspunten voor de opzet en uitrol van Podium Fryslân. Niet
uitputtend en zeker niet in beton gegoten, maar wel richtinggevend en een leidend
kader voor vervolgstappen:
 Podium Fryslân dient bij te dragen aan de onafhankelijkheid, pluriformiteit en
zelfstandigheid van de Friese media en heeft als doelstelling het waarborgen van
een hoog kwaliteitsniveau van lokale- en regionale journalistiek en
informatievoorziening en het bereiken van alle lagen van de bevolking.
 Podium Fryslân streeft naar een inhoudelijke en productionele samenwerking
tussen bestaande media en nieuwe (particuliere) initiatieven. Daarbij wordt ook
nadrukkelijk de samenwerking gezocht met maatschappelijke organisaties en het
bedrijfsleven.
 Podium Fryslân biedt volop ruimte voor de eigen identiteit van de
samenwerkende partners en helpt bij het bereiken van interessante doelgroepen
 Podium Fryslân biedt de mogelijkheid gezamenlijk journalistieke producties te
maken, die door individuele mediabedrijven binnen het huidige tijdsgewricht niet
of nauwelijks kunnen worden gerealiseerd.
 Partners binnen Podium Fryslân produceren niet alleen gezamenlijk, maar
wisselen onderling ook content uit, waardoor het mes steeds aan twee kanten
snijdt. Deze samenwerking helpt de bestaande mediaorganisaties aan
complementaire content, hetgeen in het licht van de geschetste ontwikkelingen bij
deze organisaties, een positieve bijdrage levert aan continuïteit en zelfstandigheid.
 Podium Fryslân publiceert en produceert tekst, beeld en geluid en werkt volgens
het principe ‘digital first.’ Het laat zich voor haar nieuws- en informatievoorziening
op voorhand niet leiden door uitzendschema’s of verschijningsmomenten.
 Podium Fryslân richt zich niet alleen op de inwoners van Fryslân, maar ook richt
zich ook actief op iedereen buiten de provincie (internationaal) die geïnteresseerd
is in wat hier plaatsvond, plaatsvindt en nog zal plaatsvinden.
5








Om concreet inhoud te geven aan de ambitie Fryslân ook buiten de
provinciegrenzen op de kaart te zetten, wordt een substantieel aandeel van de
(journalistieke) producties in meerdere talen uitgebracht (En/Du/Fr).
Podium Fryslân nodigt interessante, creatieve, relevante en enthousiaste ‘earlyadopters’ uit om een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van het (bereik van
het) platform. Niet per definitie journalisten, maar nieuwsconsumenten,
kunstenaars en/of publieke figuren die een voortrekkersrol willen vervullen. Een
voorbeeld van de wijze waarop wordt gewerkt, zou ‘De Correspondent’ kunnen
zijn.
Podium Fryslân zoekt naast haar eigen podium, nadrukkelijk naar andere relevante
podia om Friese journalistieke producties te tonen. Daartoe benut het bestaande
en nieuwe sociale netwerken, maar zoekt het ook samenwerking met andere
netwerken in binnen- en buitenland.
Omgekeerd biedt PF een podium aan een breed scala aan instellingen en
organisaties en stromingen uit de provincie. Denk hierbij aan (semi) overheden,
festivals, kenniscentra, kerken, verenigingen etc. Door de verbinding naar allerlei
sociaal-culturele initiatieven, trekken we bezoekers naar het platform. Dat bereik
is nodig voor een gezonde exploitatie, maar verhoogt ook de impact van
journalistieke producties op het ‘hoofdpodium.’
Podium Fryslân zal in de pilotfase (2014-2015) met name gebruik maken van
bestaande technieken en netwerken (bijvoorbeeld door te leasen) Daardoor kan
vaart worden gemaakt en blijven de aanloopkosten beperkt.
Podium Fryslân zoekt nadrukkelijk de samenwerking met innovatieve Friese
ondernemingen bijvoorbeeld op het terrein van gamification en viral marketing.
Door nieuwe technieken en toepassingen te implementeren, ontwikkelen we een
toekomstbestendig en innovatief platform en kunnen we samen groeien.
Podium Fryslân zet in op een exploitatie die garant staat voor continuïteit en heeft
geen winstoogmerk. In de aanloopfase (2014-2015) zal een beroep worden
gedaan op overheidsmiddelen. Daarna zal het op eigen benen moeten staan.
In het kader van Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 worden de komende jaren
diverse initiatieven ontwikkeld die de ontwikkeling van Podium Fryslân kunnen
aanjagen. Daartoe zal PF intensief samenwerken met de organisatie van KH2018
en andere relevante (project)partners. Uitgangspunt daarbij is dat alles wat binnen
die samenwerking valt, ook na 31 december 2018 toekomst heeft.
6
Plan van aanpak
Fase 0 - We willen snel beginnen. Na de aanscherping, verrijking en goedkeuring van dit
basisplan, werken we toe naar de lancering van Podium Fryslân in het vierde kwartaal
van 2014. We maken afspraken met bestaande mediaorganisaties over de inhoudelijke
wijze waarop we gaan samenwerken. Daarnaast onderzoeken we, binnen de
(verruimde) kaders voor een publiek-private samenwerking zoals opgesteld door het
commissariaat van de media, op welke wijze we de juridische samenwerking vorm en
inhoud kunnen geven. We starten in deze fase ook de samenwerking met KH 2018 en
richten een kleine en flexibele organisatie in.
Fase 1 – In de tweede helft van 2014 zijn de eerste samenwerkingsprojecten tussen een
aantal bestaande mediaorganisaties zichtbaar en vinden gesprekken plaats om de
samenwerking uit te breiden naar meerdere organisaties. In het vierde kwartaal is een
(nog) eenvoudig digitaal platform bereikbaar voor mediaconsumenten, met koppelingen
naar de belangrijkste sociale media. Op het platform staan links naar een selectie van
lokaal- en regionaal nieuws en culturele-, economische-, maatschappelijke- en
toeristische informatie. Bij de lancering worden ook de eerste journalistieke producties
van het team van KH2018 gepubliceerd.
We willen vanaf het begin starten met het aan elkaar beschikbaar stellen van
gepubliceerde content, die iedere partner –al dan niet verrijkt- mag gebruiken. Ook
nodigen we in deze fase een aantal zogenaamde early adopters uit een bijdrage te
leveren. Kunstenaars, ondernemers, bloggers en andere inspirerende Friezen helpen zo
het bereik, het gebruik en de status van Podium Fryslân te vergroten.
Een centraal programmateam maakt keuzes over de onderwerpen die worden opgepakt
en de publicatie van beschikbare content op het centrale deel van het platform.
Bovendien zijn zij verantwoordelijk voor het verspreiden en publiceren van eigen
content naar alle andere relevante kanalen. Het programmateam wordt gecoacht door
ervaren journalisten.
Fase 2 – Vanaf april 2015 breiden we het aantal gezamenlijke producties uit. Meer
regionale en lokale nieuwsmedia worden betrokken bij Podium Fryslân. Op die manier
willen we de dekking in de periferie borgen en het belang van de lokale journalistiek
benadrukken. We stellen een inhoudelijke agenda op, waarbij we ook de gemeentes,
kenniscentra en andere organisaties nadrukkelijk betrekken. Iedere organisatie krijgt
een eigen omgeving binnen Podium Fryslân.
Het technische platform wordt verder doorontwikkeld. Samen met innovatieve
ondernemers en kenniscentra introduceren we nieuwe technieken en toepassingen, die
passen binnen de steeds veranderende trends in nieuwsconsumptie. Deze toepassingen
kunnen een experimenteel karakter hebben, waarmee we ondernemers en
7
kenniscentra helpen innovaties te testen en door te ontwikkelen. Fryslân zet zich zo op
de kaart als innovatieve regio en goed werkende toepassingen kunnen vervolgens ook
worden gebruikt door onze (media) partners.
In deze fase onderzoeken we ook een aantal commerciële toepassingen, die kunnen
gaan bijdragen aan het business model van Podium Fryslân. We beleggen een aantal
expertmeetings met reclame- en mediabureaus en ondernemers over de wijze waarop
we gezamenlijk tot (nieuwe) verdienmodellen voor het platform kunnen komen. Goed
voor Podium Fryslân, goed voor ondernemers die exposure en afzetkanalen zoeken en
goed voor bestaande mediabedrijven die, na tests binnen de omgeving van Podium
Fryslân, de modellen kunnen gebruiken voor de exploitatie van hun eigen media.
Schematisch ziet Podium Fryslân er in deze fase uit als een festivalterrein waarop een
breed aanbod aan nieuws, informatie en achtergronden is te vinden van- en voor zeer
diverse stromingen en doelgroepen. Een centraal programmateam programmeert het
hoofdpodium met het beste uit het aanbod van partners. Een beetje zoals 360
magazine.
8
Fase 3 – Na de pilotfase wordt de basis van Podium Fryslân verder verstevigd. Door de
inhoudelijke samenwerking verder te intensiveren en wellicht een groep eigen
nieuwsproducenten binnen de organisatie samen te stellen. Ook wordt de
samenwerking met kennisinstituten geïntensiveerd. Met name in de periode 2016 -2018
zal extra nadruk worden gelegd op de internationale exposure van de producties om zo
Europa te interesseren en enthousiasmeren voor Fryslân als geheel en Leeuwarden
Culturele Hoofdstad in het bijzonder. Podium Fryslân levert zo een belangrijke bijdrage
aan het realiseren van de doelstellingen van KH2018, maar ook andere (innovatieve
en/of internationaal opererende) instellingen profiteren hiervan.
Dit is ook de fase waarin we de koppeling maken naar een aantal andere digitale en
virtuele initiatieven die in separate trajecten worden gestart. Denk daarbij bijvoorbeeld
aan Kultuerhûs Fryslân, waarop ons cultureel erfgoed wordt samengebracht en
gedigitaliseerd en aan het project AIR, met de mogelijkheden die ‘augmented reality’
ons biedt om ook in de openbare ruimte toegevoegde waarde zoals kunst te creëren.
We moeten nadenken over de wijze waarop we de betrokkenheid van inwoners van
Fryslân in deze fase kunnen verhogen en hen nog nadrukkelijker bij Podium Fryslân
kunnen betrekken. Niet alleen door vanaf de start interactiviteit en het leveren van een
inhoudelijke bijdrage te stimuleren, maar bijvoorbeeld vanaf deze fase ook middels een
lidmaatschap van de coöperatie. Daarmee verbreden we ook het verdienmodel. Door
een kleine bijdrage te vragen en/of door een database te bouwen die waarde creëert
voor Podium Fryslân en haar partners.
We werken in deze fase verder aan het vermarkten van onze content. Door het
(internationaal) verkopen van producties, maar ook door thematische bundelingen en
verdieping beschikbaar te stellen aan belanghebbenden of door het leveren van
maatwerkproducties op verzoek van derden. We zullen ook in deze fase gebruik maken
van (internationale) fondsen voor speciale producties en ontwikkeling van nieuwe
toepassingen en technieken. Maar uitgangspunt is dat Podium Fryslân vanaf deze fase
zelfvoorzienend wordt middels partnerships met andere mediabedrijven, het
bedrijfsleven en het genereren van consumenteninkomsten.
Organisatie – Podium Fryslân kent bij aanvang (pilotfase) een kleine flexibele
kernorganisatie bestaande uit een uitvoerend producent (verantwoordelijk voor
organisatie, exploitatie en (door)ontwikkeling van het platform), een programmeur
(verantwoordelijk voor eindredactie), een systeembeheerder (technische operatie) en
webmasters. Medewerkers worden, gezien de pilotstatus, op projectbasis ingehuurd, er
wordt gebruik gemaakt van menskracht van partners binnen Podium Fryslân en er
wordt gewerkt met stagiaires.
De uitvoeringsorganisatie krijgt inhoudelijk advies- en staat onder financieel toezicht van
een raad met daarin vertegenwoordigers van aangesloten partners.
9
Funding
Podium Fryslân werkt toe naar een zelfvoorzienend business model gericht op
continuïteit. Dat heeft tijd nodig. In de pilotfase zullen we daarom een beroep doen op
middelen van de provincie Fryslân die worden aangewend voor de ontwikkeling en
uitrol van het platform. De provincie heeft voor 2014 en 2015 in totaal € 200.000,gereserveerd voor onderzoek naar- en de eerste opzet van een Fries mediacentrum.
De samenwerking tussen redacties van regionale en lokale media, het zogenaamde
eerste spoor, wordt gerealiseerd binnen de reguliere formaties en budgetten van de
bestaande mediaorganisaties. Daarnaast stelt de provincie subsidie beschikbaar voor
gezamenlijke (grote) mediaproducties die specifiek zijn gelieerd aan Culturele Hoofdstad
2018. Voor die producties worden separate plannen en begrotingen gemaakt en vallen
dus buiten de budgettaire scope van dit plan.
Voor de ontwikkeling van het digitale platform wordt gebruik gemaakt van de in de
eerste alinea genoemde € 200.000,-. Daarnaast wordt een deel van de kosten gedragen
door de inbreng in natura van de samenwerkende partners. Denk daarbij aan mensuren,
productiefaciliteiten en uiteraard content. Met onderwijsinstellingen zullen we
afspraken maken over het faciliteren van uitvoerende stages, die naast de ontwikkeling
van jong talent, ook een gunstig effect hebben op de arbeidskosten.
Daarnaast zal Podium Fryslân tijdens de pilotfase op bescheiden schaal eigen inkomsten
genereren door een beperkt aantal verdienmodellen te implementeren: affiliate
marketing, ticketing, crowdfunding, verkoop van content en het werven van een aantal
founding partners. Zoals vermeld doen we tijdens te pilotfase ook onderzoek naar
verdienmodellen die we op termijn kunnen implementeren. Dat gaat om bestaande-,
maar zeker ook om nieuw te ontwikkelen modellen. We beogen met het implementeren
en ontwikkelen van verdienmodellen niet te concurreren met bestaande
mediabedrijven, integendeel. We denken dat de potentie van e-commerce in Fryslân
groot genoeg is om (nieuwe) verdienmodellen te exploiteren, zonder dat dat ten koste
gaat van de omzet van de bestaande mediaorganisaties. Zeker als in ogenschouw wordt
genomen dat online bestedingen de komende jaren stevig doorgroeien en grote
groepen -met name jongere- consumenten niet door de huidige organisaties worden
bediend. Bovendien worden de binnen Podium Fryslân ontwikkelde modellen na
bewezen succes ter beschikking aan de partners die participeren binnen Podium Fryslân.
De begroting voor de pilotfase (2014-2015) van het digitale platform is uitgewerkt in
bijlage 1 bij dit plan.
10
Stip op de Horizon
Het is 1 januari 2019. Er is een virtueel Fryslân ontstaan. Van iedereen, voor iedereen.
Ontstaan vanuit de mienskip.
Podium Fryslân heeft mede aan de basis gestaan van dit volledig nieuwe, virtuele en
multimediale platform dat gebruik maakt van de nieuwste technieken en voortdurend
inspeelt op relevante sociale ontwikkelingen. Iedere Fries kent het platform en vrijwel
iedereen heeft op een of andere manier wel eens iets op het platform gedaan. In welke
vorm dan ook. Sterker nog, voor veel Friezen is het de start van de dagelijkse verkenning
van de wereld om zich heen en is het de belangrijkste bron om op de hoogte te zijn en
te blijven van alle relevante ontwikkelingen in zijn of haar directe omgeving. Cultureel,
politiek, economisch, maatschappelijk en in de vrije tijd.
Naast (of in plaats van) de gebruikelijke massamediale communicatie, biedt het platform
de mogelijkheid doelgroepen te bedienen in hun specifieke interessegebieden op zelf
gekozen moment, een zelf gekozen plaats en via een zelf gekozen medium. Doelgroepen
leveren zelf ook een belangrijke en interessante inhoudelijke bijdrage aan het platform.
Daarmee past het uitstekend binnen de trends in de mediaconsumptie.
We hebben met de nieuwste technieken ons culturele erfgoed ontsloten en presenteren
die op het platform. We verrijken de werkelijke wereld met virtuele toevoegingen die
inspireren en nieuwsgierigheid opwekken. Verleden, heden en toekomst komen hier
samen en versterken zo de Friese identiteit.
Het multimediale platform biedt de mogelijkheid om op afstand Fryslân te ontdekken,
verkennen en beleven. Een deel van de content is, naast het Frysk en het Nederlands, in
de belangrijkste Europese talen beschikbaar. Het platform wordt -ook na het jaar waarin
Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa was- gebruikt om inwoners van Europa te
enthousiasmeren voor (een bezoek aan) Fryslân. Kennisinstituten en maatschappelijke
organisaties gebruiken het podium voor interactie met hun doelgroepen. En we
prikkelen voortdurend onze ondernemers om op basis van nieuwe toepassingen nieuwe
verdienmodellen te ontwikkelen die zorgen voor extra bedrijvigheid.
11
08-apr-14
CONCEPT TOTAAL BEGROTING PODIUM FRYSLÂN
uitgaven 2014 - 2015
1
2
3
4
Organisatiekosten
Platform & techniek
Productie & Programmering
Marketing
TOTAAL
€
€
€
€
€
129.000,00 37%
111.000,00 32%
85.000,00 24%
25.000,00
7%
350.000,00 100%
€
€
200.000,00
150.000,00
€
350.000,00 100%
inkomsten 2014 - 2015
5 Bijdrage provincie
7 Eigen verdienmodellen
TOTAAL
Specificatie begroting Podium Fryslân 2014 - 2015
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1 Organisatiekosten
Verkenning + planvorming
Project- / productiemanagement fase 0 t/m 2
Facilitaire kosten
Bestuurskosten
Administratie en accountantskosten
Reis en verblijfkosten
€
€
€
€
€
€
25.000,00
75.000,00
18.000,00
2.000,00
7.500,00
1.500,00
€
129.000,00
€
€
€
€
€
65.000,00
25.000,00
8.000,00
5.000,00
8.000,00
€
111.000,00
€
85.000,00
100%
€
85.000,00
100% 24%
€
€
5.000,00
20.000,00
20%
80%
Totaal Kosten Marketing
€
25.000,00
100%
TOTAAL KOSTEN
€
350.000,00
100%
€
200.000,00
100%
€
200.000,00
100% 57%
€
€
€
€
€
30.000,00
25.000,00
10.000,00
60.000,00
25.000,00
Totaal Bijdrage eigen verdienmodellen
€
150.000,00
100% 43%
TOTAAL MIDDELEN
€
350.000,00
100%
Totaal Organisatiekosten
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2 Kosten Techniek
Systeembeheer + technische ontwikkeling
Aanschaf/ontwikkelen/ website + toepassingen
Hardware
Licenties, hosting en onderhoudskosten
Advies- en ontwikkelkosten
Totaal Kosten Techniek
3 Mediaproducties & Inhoudelijke Programmering
3.1 Webmasters & contentmanagement
Totaal Kosten Producties en Programmering
4 Marketing & Sales
4.1 Ontwikkeling marketingmiddelen
4.2 Marketing en sales campagnes
5 Bijdrage Provincie Fryslân
5.1 bijdrage oprichting regionaal mediacentrum 2014 + 2015
Totaal Bijdrage Provincie
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6 Bijdrage eigen verdienmodellen
Affiliate marketing
Ticketing
Contentverkoop aan derden
Founding Partners
Crowdfunding
19%
58%
14%
2%
6%
1%
100% 37%
59%
23%
7%
5%
7%
100% 32%
7%
20%
17%
7%
40%
17%
OPMERKINGEN
Algemeen:
Dit is een begroting voor de pilotfase in de jaren 2014 en 2015
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
verkennende gesprekken, schrijven plan, opstellen begroting etc.
projectmanager/uitvoerend producent vanaf 1 juli 2014 t/m 31 december 2015 (18 maanden)
bureaukosten + facilitaire kosten waaronder huur
kosten raad van advies/toezicht
verantwoording, jaarrekening etc
kosten gemaakt door projectmedewerkers
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
systeembeheerder/ontwikkelaar vanaf 1 juli 2014 (18 maanden)
ontwikkeling/aankoop/lease van platform + toepassingen
PC's, schermen, routers etc.
licenties software, beveiliging etc.
advies + uitbesteding technische doorontwikkeling platform door derden
3.1
webmaster (1,5 fte) + kosten stagiaires
4.1
4.2
ontwikkeling huisstijl en online- en ofline promotiematerialen
out of pocket kosten voor online- en offline campagnes
5.1
conform motie FNP en PvdA 6 november 2013
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
implementatie affiliate netwerk; inkomsten op basis van CPC
tickets voor bijvoorbeeld culturele evenementen; gem. 15% x € 15,- + € 1,50 admin. kosten per ticket
verkoop eigen content aan derden
5 founding partners à € 12.000,crowdfundingprogramma t.b.v. nieuwe platform en bijzondere producties
MuzensIraal 61
Postbus 16107
2500 Be Den Haag
Ielefoon (070) B8B 12 12
la~
(070) BB812 BO
www.ipo.nl
Adviescommissie toekomstverkenning publieke
mediabestel
t.a.v. mevrouw mr. 1. Brakman
Postbus 61243
2506 AE 'S-GRAVENHAGE
111111"1111111111,111111111111111111111 p11
Interprovinciaal Overleg
uw brief van
u~
kenmerk
ons kenmerk
datum
CU 06660/2013
26 november 2013
onderwerp
toekomstverkenning publiek mediabestel
Geachte mevrouw Brakman,
Met het oog op uw advies over de toekomst van het publiek mediabestel vraag ik graag uw
aandacht voor het volgende.
Verschraling regionaal medialandschap
Een breed aanbod van onafhankelijke en pluriforme media is essentieel voor onze democratie.
Dat brede aanbod staat al enige jaren onder druk. Vooral de regionale nieuwsvoorziening is in een
neerwaartse spiraal terecht gekomen, zo blijkt uit de recent gepubliceerde monitor van het
Commissariaat voor de Media (oktober 2013). Het aanbod van regionaal nieuws is kleiner door het
verdwijnen van regionale dagbladen. En wat overblijft, biedt meer van hetzelfde nieuws, aldus het
Stimuleringsfonds voor de Pers (2012). De conclusie kan niet anders luiden dan dat de kwaliteit en
pluriformiteit van de regionale nieuwsvoorziening verschralen. Hiermee is de verantwoordelijkheid
van het rijk in het gedIng. Het rijk is immers verantwoordelijk voor de kwaliteit en toegankelijkheid
van het mediabestel (Mediawet 2008).
Verankeren regionale omroepfunctie
Provincies constateren dat de. regionale omroepen een sleutelrol vervullen in de regionale
informatie-, nieuws- en cultuurvoorziening. De samenwerking en integratie van de landelijke en
regionale omroepen brengt risico's met zich mee voor een verdergaande verschraling . Om het tij te
keren zou het goed zijn om de functie van de regionale omroepen opnieuw te positioneren en te
verankeren. De, door provincies betreurde, centralisatie van de verantwoordelijkheid voor de
regionale omroepen biedt het rijk aangrijpingspunten het tij te keren.
Uitgangspunten nieuw publiek bestel
In dit licht formuleren provincies de volgende uitgangspunten voor het nieuwe publieke
mediabestel.
Inlichtingen bij
Doorkiesnummer
BIjlagen
: mw. drs. E.W.H.C. (Eveline) de Graaff
: (070) 888 12 16
-2-
de publieke omroep heeft een onafhankelijke nieuws-, informatle- en cultuurfunctie. De
omroep levert hiermee een belangrijke bijdrage aan de kwaliteit van de discussie over
zaken, die de samenleving en haar burgers aangaan en binden, zowel intemationaal,
landelijk als regionaal (waakhond democratie en bevorderen van actief burgerschap) en
aan de (culturele) identiteit van regio's en van Nederland. De publieke omroep heeft dus
zowel een landelijke als een regionale mediaopdracht;
2. de uitvoering van de regionale mediaopdracht vindt plaats door een regionale
omroepfunctie,_die voldoende ruimte heeft om in te spelen op de regionale actualiteit en
dynamiek;
3. de uitvoering van de regionale mediaopdracht is verankerd in de regio. De programma's
van de publieke omroepfunctie spreken de inwoners van het verzorgingsgebied aan en
worden herkend. Derhalve komen de programma's in dialoog met de regionale
samenleving tot stand en wordt over het resultaat verantwoording afgelegd aan de regio.
Het belang daarvan is onderstreept door de Commissie kwalitatief hoogwaardige
programmering van publieke regionale omroepen, getiteld 'Kracht in de regio' (2008);
4. er is maximale ruimte voor publiek-private samenwerking In de(EU-) regio . Dit om de
bundeling van de journalistieke krachten in de regio, onder meer in regionale mediacentra,
zo optimaal mogelijk te faciliteren. Het gaat hierbij om (cross-mediale) samenwerking
tussen publieke en private partijen, zoals de regionale omroep en de regionale krant.
Wij gaan ervan uit dat uw commissie deze uitgangspunten betrekt bij het formuleren van uw
advies . Natuurlijk zijn wij graag bereid tot een nadere toelichting.
1.
Met vriendelijke groet,
INTERPROVINCIAAL OVERLEG,
drs. G. Beukema
directeur
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag
De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal
Postbus 20018
2500 EA Den Haag
2500 EA
Media, Letteren en
Bibliotheken
IPC 3400
Rijnstraat 50
Den Haag
Postbus 16375
2500 BJ Den Haag
www.rijksoverheid.nl
Onze referentie
567658
Datum
Betreft
19 november 2013
Pers en journalistiek
Uw referentie
Introductie
De schrijvende pers en journalistiek zijn van groot belang voor de samenleving.
Journalisten informeren ons en scherpen onze geest met informatie, opinie, debat
en kritiek. Zij vervullen daarmee een belangrijke rol in de relatie tussen
overheden, burgers en bedrijven. Vanuit zijn rol agendeert en duidt de journalist
wat er in de samenleving leeft en heeft hij een controlerende functie op de macht.
Dit alles kan alleen als de pers onafhankelijk is. Het kabinet staat daarom pal voor
journalistieke onafhankelijkheid en vrijheid van de pers.1
Naast deze noties is de journalistiek ook van belang voor de sociaal-culturele
samenhang. Want berichtgeving in de Nederlandse taal over Nederlandse
onderwerpen verbindt en vormt mede onze gezamenlijke identiteit. Dat geldt niet
alleen nationaal maar zeker ook regionaal en lokaal.
Onafhankelijke journalistiek kan alleen goed functioneren met het nemen van
eigen verantwoordelijkheid. Bij journalistiek horen kwaliteitsstandaarden en een
beroepsethiek, zoals het principe van hoor en wederhoor en de verplichting om
fouten te corrigeren. Onafhankelijkheid brengt een eigen verantwoordelijkheid
voor bovenstaande zaken met zich mee. Dat vraagt om inspanningen van de
sector, zoals het vormgeven van zelfregulering en reflectie.
Met deze brief informeer ik u over de ontwikkelingen in de schrijvende pers en
journalistiek en over de rol die ik voor de overheid zie. Dit heb ik eerder aan uw
Kamer toegezegd.2 Achtereenvolgens schets ik: de ontwikkelingen in de
journalistiek en het gevolg dat er is gegeven aan de aanbevelingen van de
Commissie Brinkman (2009). Specifiek zal ik u informeren over de
innovatieregelingen van het Stimuleringsfonds voor de Pers.
1
Artikel 7 Grondwet en artikel 10 Europees Verdrag van de Rechten van de Mens.
Kamerstukken II, vergaderjaar, 2012-2013, 33 400, nr. 93. In deze brief zal ik ook ingaan op de motie
Heerma: Kamerstukken II, vergaderjaar 2012-2013, 33 400, nr. 109.
2
Pagina 1 van 12
De huidige ontwikkelingen
567658
Digitalisering, globalisering en convergentie hebben een ingrijpende invloed op de
perssector. De productie, distributie en het gebruik van het geschreven woord
verschuift steeds meer naar het digitale domein. Daardoor verandert ook de
nieuwsconsumptie en zijn er voor de media allerlei nieuwe mogelijkheden om
berichtgeving te combineren met audiovisuele content en met directe
communicatie met het publiek. De ontwikkelingen in Nederland passen in een
brede internationale trend van verschuivingen in het mediagebruik van print naar
digitaal.3 In Nederland wordt volop geprobeerd de journalistiek te innoveren. Dat
leidt tot initiatieven als nieuwsapps en nieuwe journalistieke platforms als ‘De
Correspondent’ en ‘Follow the Money’.4
De vele vernieuwingen die kranten de afgelopen jaren hebben doorgevoerd, zowel
in verschijningsvorm, redactioneel als in abonnementsvormen, lijken te lonen.5 Er
zijn krantentitels die lezers verliezen, maar ook titels die stabiel blijven.
Weliswaar daalt het aantal lezers, maar er is nog steeds een harde kern van
abonnees. In Nederland worden nog elke dag 3,8 mln exemplaren verspreid.6
Kranten worden daarnaast of in combinatie-abonnementen ook steeds vaker
digitaal gelezen.
Ook de advertentiemarkt verandert. Advertentie-inkomsten lopen terug en ebben
weg naar internet en spelers als Google en Facebook.7 Dit soort partijen bieden
een groot platform voor content en aggregeren ook.8 De connectiviteit die deze
spelers bieden, vertegenwoordigt een eigenstandige waarde. Naast de sterke
positie van grote internationale spelers is internet een plaats waar veel
aanbieders met elkaar concurreren. In de digitale wereld zijn gebruikers eraan
gewend geraakt voor nieuws niet vanzelfsprekend te hoeven betalen. Verder is de
advertentiemarkt onvergelijkbaar met die van gedrukte media, bijvoorbeeld
omdat deze veel meer is toegesneden op de individuele consument.9 Het
ruimhartig hergebruik van nieuws op internet en de aggregatie van
nieuwsberichten door partijen zonder bronvermelding of directe links, leidt tot
spanningen en conflicten tussen media over schendingen van het auteursrecht.
Kortom, het perslandschap transformeert door de digitalisering en veranderend
mediagebruik. Sommigen zijn somber over de ontwikkelingen en gevolgen ervan.
Maar de digitale revolutie biedt ook volop kansen voor vernieuwing. Met de
opkomst van internet is een schatkamer aan informatie ontsloten. Er is voor de
burger door toenemende connectiviteit ruimte om kennis en meningen snel te
delen. Niet zelden worden debatten gevoerd door invloedrijke en/of vakbekwame
personen die een opinie of toelichting schrijven op een blog. Via de sociale media
3
TNO/Andra Leurdijk e.a., The Newspaper Publishing Industry, JRC technical reports, Publication Office of
the EU, 2012.
4
https://decorrespondent.nl/home, www.ftm.nl (Multimediaal platform voor financieel-economische
(onderzoeks)journalistiek)
5
Zie HOI Media Auditing op www.hoi-online.nl. Zie voor meerjarig beeld de Mediamonitor 2012-2013 van
het CvdM
6
http://www.denieuwereporter.nl/2013/09/de-digitale-zeepbel-worden-digitale-kranten-wel-gelezen/
http://actueel.nl.pwc.com/site/content_en_technologie/entertainment_en_media/1799/bestedingen_ent
ertainment_en_mediasector_onder_druk.html
7
8
Aggregeren is het geheel of gedeeltelijk doorplaatsen van berichten van andere media, al dan niet met
een bronvermelding.
9
http://www.journalismfestival.com/news/hal-varian-on-the-economics-of-the-newspaper-business
Pagina 2 van 12
worden deze artikelen gedeeld, besproken en wordt er door de traditionele media
vervolgens aan gerefereerd. In die ontwikkeling zien we bepaalde journalistieke
spelers en producten verdwijnen en tegelijkertijd nieuwe vormen van journalistiek
aanbod ontstaan. Deze aanpassing is een logisch gevolg van hoe markt en
samenleving reageren op veranderingen. In de volgende paragraaf ga ik in op de
rol van de overheid in dit veranderend speelveld.
567658
De rol van de overheid en de daaruit volgende acties
De overheid is altijd zeer terughoudend geweest om een actief beleid te voeren
ten aanzien van de pers en journalistiek. Het belang van (redactionele)
onafhankelijkheid gaat boven alles. Bovendien wil de overheid niet actief
interveniëren in een marktsector die op eigen benen een economische en
maatschappelijke functie vervult. Om die reden heeft financiële steun aan
pers/journalistiek altijd een tijdelijk karakter en een bescheiden omvang. Ook de
sector zelf hecht sterk aan terughoudendheid van de overheid. Deze redenering
staat nog geheel overeind en is bevestigd in de gesprekken die ik in het afgelopen
jaar voerde met de sector.
Oneigenlijke invloed van overheden, politici, bedrijven en overige
belangengroepen op redactionele keuzes van media moet worden vermeden.10 De
taak van de overheid dient zich te beperken tot het scheppen van gunstige
voorwaarden voor kwaliteit, pluriformiteit en ondernemerschap in de media.
Daaronder valt de verplichting om te zorgen dat er een gelijk speelveld is dat niet
wordt verstoord, bijvoorbeeld door vergaande vormen van
eigendomsconcentratie.
Recentelijk heeft ‘SEO economisch onderzoek’ in opdracht van NDP Nieuwsmedia
een studie gedaan naar de rol van de overheid ten aanzien van het nieuws en de
markt.11 Het rapport maakt aannemelijk dat er marktimperfecties zijn die een rol
van de overheid kunnen legitimeren. Hoofdconclusie van het rapport is dat de
huidige bekostiging van de nieuwsproductie door de publieke omroep niet langer
via de publieke omroep zou moeten lopen, maar door een onafhankelijke
commissie op aanvraag zou moeten worden toegekend aan producenten van
journalistieke nieuwsproducties, die zowel publiek als privaat kunnen zijn.
De empirische onderbouwing waarom het nieuwe voorgestelde model beter is, is
naar mijn mening onvoldoende. Ook geloof ik niet dat het subsidiëren van de
journalistieke activiteiten in de markt op projectbasis de oplossing zal brengen
voor de huidige problemen van diverse mediapartijen die een gevolg zijn van de
digitale revolutie. Dit alles neemt niet weg dat ik het SEO-rapport als bijdrage aan
de gedachtevorming verwelkom.
Nieuwe businessmodellen in de perssector en innovatie zullen in de eerste plaats
door de sector zelf ontwikkeld moeten worden. De sector moet hierin ook zelf
investeren. De overheid kan innovatie stimuleren door: 1) het wegnemen van
belemmeringen voor innovatie en samenwerking, 2) door toegang te bieden tot
innovatieprogramma’s en 3) door het leveren van een bijdrage aan innovatieve
experimenten. Het belang van innovatie vinden we ook terug in de aanbevelingen
10
11
Kamerstukken II, vergaderjaar 2012-2013, 21 501-34, nr. 211.
Nieuws en Markt , SEO economisch onderzoek, oktober 2013.
Pagina 3 van 12
van de Commissie Brinkman.12 De analyse en aanbevelingen van de Commissie
Brinkman zijn nog steeds actueel. Tot welke acties deze hebben geleid wordt
hieronder besproken.
567658
Ontwikkelingen in het persbeleid van de overheid
In 2009 heeft de commissie Brinkman uitvoerig de situatie in de pers en
journalistiek geanalyseerd. Daaruit is een groot aantal aanbevelingen gekomen
waar de afgelopen jaren mee is gewerkt. De sector zelf heeft ondertussen ook
niet stil gezeten. In deze paragraaf schets ik welke acties zijn ondernomen. Dat
doe ik aan de hand van drie thema’s:
1) Wegnemen van belemmeringen voor ondernemen
2) Ruimte voor journalistiek
3) Stimuleren van innovatie en talentontwikkeling
1) Wegnemen van belemmeringen voor ondernemen
Uitgevers willen het liefst ondernemingsgewijs journalistieke producten op de
markt brengen. En de afgelopen jaren zien we ook steeds meer nieuwe
innovatieve journalistieke initiatieven. Het is belangrijk dat deze initiatieven met
zo min mogelijk belemmeringen kunnen worden ontplooid. Hieronder wordt een
aantal maatregelen besproken die zijn genomen om dat zo veel mogelijk te
faciliteren. En ook hebben de uitgevers zelf stappen gezet.
Afschaffing Tijdelijke wet mediaconcentraties
Mediabedrijven willen crossmediaal samenwerken om zich te kunnen ontwikkelen
tot multimediale ondernemingen. Om dat te faciliteren is de Tijdelijke Wet
Mediaconcentraties per 1 januari 2011 afgeschaft. Als gevolg daarvan zijn er
meer kansen voor de branche voor crossmediale samenwerking en kunnen
dagbladuitgevers zich ontwikkelen tot multimediale ondernemingen. Zo is
Telegraaf Media Groep (TMG) actief met dagbladen, tijdschriften, internet en radio
(Sky Radio Groep); De Persgroep met dagbladen en radio (Q-Music BV); Sanoma
met tijdschriften, internet en televisie (SBS Broadcasting BV). Het Commissariaat
voor de Media monitort de ontwikkelingen op de voornaamste Nederlandse
mediamarkten en rapporteert daar jaarlijks over. Zijn jongste Mediamonitor
(2012-2013) heb ik onlangs naar de Kamer gezonden.13
Gezamenlijk distributieapparaat
Met gezamenlijke distributie en bezorging van dagbladen kan de sector
aanzienlijke kostenbesparingen behalen. De Nederlandse Dagbladpers (NDP)
heeft mij laten weten dat de vorming van een gezamenlijk bezorgbedrijf op koers
ligt en dat de integratie medio 2014 zal zijn voltooid. De NDP voorziet hiervoor
geen mededingingsrechtelijke obstakels. Er waren afgelopen jaren problemen met
krantenbezorging door illegalen (Wet arbeid vreemdelingen). Dit heeft geleid tot
stevige boetes door de Inspectie SZW voor dagbladbedrijven. De sector heeft
maatregelen genomen om deze overtredingen terug te dringen en dat lijkt
vruchten af te werpen: het aantal overtredingen is sterk teruggelopen.
12
De volgende editie, adviesrapport tijdelijke commissie innovatie en toekomst pers, 23 juni 2009, Zie
ook: www.commissiebrinkman.nl
13
Mediamonitor 2012-2013, Commissariaat voor de Media, Hilversum 2013.
Pagina 4 van 12
Gelijk BTW tarief print en digitaal
De gehele Europese uitgeefsector pleit al enkele jaren voor een laag BTW-tarief
voor digitale journalistieke publicaties. Naarmate de convergentie tussen gedrukte
en digitale publicaties vordert, is het onderscheid in tarifering tussen deze
producten meer gekunsteld aan het worden. Zoals bekend heeft de Europese Unie
een belangrijke bevoegdheid ten aanzien van de BTW-tarieven; een besluit over
het plaatsen van bepaalde producten in het lage BTW-tarief kunnen lidstaten niet
zelfstandig nemen. Nederland zet zich binnen de EU in om een verlaagd btw-tarief
mogelijk te maken voor digitale boeken en kranten.14 Hierbij past wel de
kanttekening dat het in de nieuwe digitale omgeving veelal gaat om nieuwe
diensten of producten die moeilijk passen in de gangbare classificatie. De
Europese Commissie heeft dan ook in oktober 2013 een expertgroep ingesteld om
nader onderzoek te doen naar de belastingheffing in de digitale economie. De
expertgroep moet in de eerste helft van 2014 rapporteren aan de EU. 15
567658
Samenwerking in regionale mediacentra
In regionale mediacentra kunnen print- en omroepmedia, alsmede nieuwe
(online) initiatieven de journalistieke krachten bundelen. Daarmee kunnen zij
gezamenlijk de journalistieke infrastructuur in de regio versterken.16 Om dit soort
vormen van publiek-private samenwerking op journalistiek gebied te faciliteren is
recentelijk aan de Mediawet een experimenteerartikel toegevoegd, dat per 1
januari 2014 in werking treedt. Tot dan toe zijn deze samenwerkingsverbanden
een nevenactiviteit waarvoor het Commissariaat voor de Media voorafgaand
toestemming moet verlenen. Vanaf 1 januari kan worden volstaan met een
simpele melding aan het Commissariaat. De verwachting is dat dankzij deze
vereenvoudiging het aantal samenwerkingsprojecten zal toenemen. Dat is zeker
van belang in de pioniersfase, waarin veel samenwerkingsverbanden zich
bevinden.
Daarnaast zijn in 2012 en 2013 met steun van het Stimuleringsfonds voor de Pers
enkele experimenten met Regionale Media Centra van start gegaan: in de
Amsterdamse regio, in West-Brabant en in Zeeland. De eerste indruk van het
fonds is dat de regeling interessante projecten heeft opgeleverd, maar dat de
meeste nieuwsorganisaties in de regio (nog) niet toe zijn aan vergaande stappen
met betrekking tot samenwerking. Het vraagt tijd om verschillen tussen
nieuwsorganisaties te overbruggen en een deel van de zelfstandigheid op te
geven. Ik vind echter dat de versterking van de journalistieke krachten in de regio
een urgente kwestie is. Uit recent onderzoek van het Stimuleringsfonds voor de
Pers blijkt dat de journalistieke nieuwsvoorziening op veel plaatsen onder grote
druk staat.17 Dit is voor mij dan ook een belangrijk aandachtspunt.
De Raad voor Cultuur zal in de toekomstverkenning over de publieke omroep de
brede ontwikkelingen in het medialandschap betrekken. Ik heb begrepen dat de
Raad daarbij ook specifiek aandacht zal besteden aan de regionale
nieuwsvoorziening en de samenwerking in de regio. Ik zal de adviezen van de
Raad op dit punt betrekken in mijn beleidsreactie die in het voorjaar van 2014
aan uw Kamer wordt gestuurd.
14
15
16
17
Kamerstukken II vergaderjaar 2012-2013, 32 827, nr. 44.
http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-983_en.htm
Kamerstukken II vergaderjaar 2011-2012, 31 777, nr. 26.
Quint Kik & Lammert Landman, Nieuwsvoorziening in de regio, Diemen, AMB, 2013.
Pagina 5 van 12
Beschikbaarheid programmagegevens publieke omroep
Kranten en tijdschriften hebben jarenlang gepleit voor het verruimen van de
beschikbaarstelling van programmagegevens van de publieke omroep. Dit biedt
hen mogelijkheden voor productvernieuwing, zoals het uitbrengen van eigen
programmagidsen. Deze verruiming is mogelijk gemaakt met een wijziging van de
Mediawet 2008 in 2012.18 De programmagegevens van de publieke omroep
dienen nu tegen marktconforme tarieven ter beschikking te worden gesteld. Tot
dusverre hebben uitgevers hier geen gebruik van gemaakt. Zij zien op de
(krimpende) markt van programmagidsen geen aantrekkelijke
verdienmogelijkheden.
567658
2) Ruimte voor journalistiek
Mijn beleid is erop gericht om ruimte te bieden aan de journalistiek. Ruimte past
bij deze onafhankelijke, creatieve en ondernemende bedrijfstak. In dat verband
zijn een paar thema’s relevant, die hieronder de revue passeren.
Persbureaus
Tijdens mijn recente werkbezoek aan het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP)
is mij nog eens duidelijk geworden hoe belangrijk de rol van persbureaus als
leveranciers van betrouwbaar nieuws is: zij zijn als het ware de
grondstofleveranciers voor alle typen media. In 2011 is uitgebreid onderzoek
gedaan naar de positie van de Nederlandse persbureaus. Dit onderzoek is op 6
december 2011 aan de Kamer aangeboden.19 Er was en is nu geen reden om
persbureaus financieel te steunen. Belangrijkste argument is dat ik vind dat de
overheid zeer terughoudend moet zijn bij het nemen van een actieve rol bij het in
stand houden van de nieuwsvoorziening. Zeker waar het gaat om de levering van
journalistieke ‘grondstof’ past de overheid terughoudendheid. Bovendien zijn er
twee grote algemene persbureaus die onderling concurreren (ANP en Novum).
Beeldmateriaal publieke omroep beschikbaar stellen aan derden
De commissie Brinkman adviseerde dat de publieke omroep tegen redelijke
condities videomateriaal levert voor de websites van derden die primair gericht
zijn op journalistieke informatie. Ter uitvoering van deze aanbeveling is de NOS
een experiment gestart met een gratis nieuwsfragmentenkanaal gericht op andere
media. In het kader van de goedkeuringsprocedure hebben diverse grote
commerciële mediabedrijven, verenigd in NDP Nieuwsmedia, onlangs hun
mondelinge zienswijze gegeven. Ik ga de argumenten wegen en zal vervolgens
besluiten of ik toestemming geef voor dit nieuwe aanbodkanaal van de publieke
omroep.
Mediadebat en Nieuwsmonitor
Tot enkele jaren geleden is (tijdelijke) steun verleend aan een aantal projecten
die gericht waren op het versterken van de rol van de journalistiek in de
samenleving. Dit betrof het bevorderen van het debat in het vak via stichting
Mediadebat en ondersteuning in de vorm van onderzoek naar berichtgeving over
actuele thema’s via de Nieuwsmonitor. Het doel van deze activiteiten was om de
discussie in de journalistiek, de mediasector en de samenleving over de kwaliteit
van de journalistiek te voeden. De aanleiding vormde de studies van de Raad
voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) en de Raad voor het Openbaar
18
19
Staatsblad 2012, nr. 319.
Kamerstukken II vergaderjaar 2011-2012, 31 777, nr. 26.
Pagina 6 van 12
Bestuur (ROB) over de verhouding politiek-overheid. Hierop werd het drieluik
zelfregulering opgesteld met als derde luik de versterking van de Raad voor de
Journalistiek.20 De ondersteuning van de activiteiten uit dit drieluik is enkele jaren
geleden beëindigd, maar het debat over de versterking van de kwaliteit van de
journalistiek is daarmee bepaald niet stilgevallen.21 De sector pakt dit goed op en
dat waardeer ik.
567658
Zelfregulering in de journalistiek; uitvoering motie-Heerma
Onderdeel van kwaliteitsbewaking binnen de sector is een goede
klachtenprocedure bij het medium zelf en zelfregulering door aansluiting bij een
klachtenorgaan als de Raad voor de Journalistiek. Een zorgvuldige en
evenwichtige berichtgeving is immers in het belang van zowel de maatschappij als
de uitgevers en journalisten zelf.
Het lid Heerma maakt zich zorgen over een afbrokkelend draagvlak binnen de
mediasector voor zelfregulering. In een motie vroeg hij de regering om overleg te
voeren met betrokken partijen ter versterking van de zelfregulering in de pers.22
De afgelopen maanden heb ik gesprekken gevoerd met NDP Nieuwsmedia (die de
Nederlandse nieuwsmedia vertegenwoordigt), alsook met de Raad voor de
Journalistiek (hierna: de Raad) over zelfregulering. Hieruit blijkt eenduidig dat de
sector vindt dat dit een verantwoordelijkheid van de sector zelf is en dat de
overheid afstand moet houden. Ook het voeren van het debat over de kwaliteit
van de journalistiek is aan de sector zelf.
De afgelopen jaren heeft de Raad financiële steun gekregen om vorm te geven
aan een nieuwe werkwijze en om het draagvlak voor zelfregulering binnen de
sector te verbreden. De Raad is vervolgens aan de slag gegaan en heeft zeer
recent een nieuwe werkwijze gepresenteerd en zijn procedures aangepast. 23
Kenmerkend voor de nieuwe aanpak is meer aandacht voor dialoog met de
sector, minder juridisering en in de werkwijze meer rekening houden met de
digitale realiteit. De Raad constateert dat steeds meer media-organisaties werken
met ombudsmensen en interne klachtenprocedures kennen. Ik deel het oordeel
van de Raad dat dat ook de beste weg is: ‘eerst klagen bij het medium, daarna
pas naar de Raad.’
Dit vraagt ook van media dat zij transparant zijn over hun professionele
beginselen. Om dit te realiseren is aanbevolen dat mediaorganisaties hun
journalistieke uitgangspunten moeten opstellen en openbaar maken. En zij
moeten een eigen klachtenprocedure hebben. Met zo’n werkwijze kan de
aanspreekbaarheid van media worden verbeterd.24 Ik zal in gesprek gaan met
sectororganisaties en media-instellingen om te bezien hoe zij hieraan vorm en
inhoud kunnen geven.
De Raad positioneert zich in de nieuwe werkwijze nadrukkelijk als het volgende
loket. Klachten worden pas in behandeling genomen als het medium eerst de
20
RMO, Medialogica, 2003. ROB, Politiek en Media, pleidooi voor een LAT-relatie, 2003.
Zie bijvoorbeeld de dit jaar door het Mediafonds en De Balie georganiseerde serie debatten onder de
naam “De Verkenners” en een expertbijeenkomst georganiseerd door de NTR. Ook de NVJ stimuleert het
debat. Maar ook De Nieuwe Reporter, Red de Journalistiek, journalismlab en andere internetsites.
22
Kamerstukken II, vergaderjaar 2012-2013, 33 400, nr. 109.
21
23
http://www.rvdj.nl/over-de-raad/berichten/nieuwe-werkwijze-raad-voor-de-journalistiek
Aanbeveling in proefschrift van H.P. Groenhart, Van boete naar beloning. Publieksverantwoording als
prille journalistieke prioriteit, 2013.
24
Pagina 7 van 12
kans had zich er zelf over uit te spreken. Het criterium bij het beoordelen van
klachten is ‘journalistieke zorgvuldigheid’.
De nieuwe koers blijkt nu geleidelijk vruchten af te werpen. Zo is het draagvlak
van de Raad recentelijk weer versterkt met de terugkeer van RTL en Elsevier. Dat
stemt mij uiteraard positief. Maar een aantal belangrijke partijen heeft zich nog
niet aangesloten: bijvoorbeeld Het Parool en de Telegraaf Media Groep en
omroepen als de TROS en Powned hebben de Raad nog niet erkend. Ik acht het in
beginsel wenselijk dat media-instellingen zich in het kader van zelfregulering
aansluiten, maar het is uiteindelijk aan de instellingen zelf om dat ook
daadwerkelijk te doen. Voor mensen met klachten over media-instellingen,
ongeacht of die wel of niet bij de Raad zijn aangesloten, staat overigens altijd nog
de gang naar de rechter open.
567658
3) Stimuleren van innovatie en talentontwikkeling
Om ook in de toekomst in de mediamarkt te kunnen blijven ondernemen en te
investeren in journalistiek is het van cruciaal belang dat de sector innoveert en
jonge mensen blijf trekken. Het voorgaande kabinet heeft daar extra geld voor
uitgetrokken en ook het huidige kabinet investeert daar nu nog in via het
Stimuleringsfonds voor de Pers. In deze paragraaf blik ik terug op de evaluatie
van de tijdelijke subsidieregelingen op dit terrein en beschrijf ik hoe ik verder
innovatie wil stimuleren. Zie voor een evaluatie de bijlage bij deze brief.
Stimuleringsregeling voor Jonge Journalisten (2010-2012)
De Jonge Journalistenregeling was bedoeld om dagbladen (betaald, gratis,
gespecialiseerd) en opinieweekbladen de gelegenheid te bieden om jonge
journalisten aan te stellen op gesubsidieerde plaatsen. Ook persbureaus konden
er een beroep op doen. Voor deze regeling was eenmalig € 4 miljoen beschikbaar.
Met deze regeling konden deze bedrijven overgaan tot aanstelling van circa 60
jonge journalisten voor een periode van maximaal twee jaar. De feitelijke
uitvoering lag in handen van het Nederlands Uitgeversverbond (NUV) en de
Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ). Ondernemingen die aan de eisen
van de regeling voldeden, konden hun aanvragen indienen bij de
Toewijzingscommissie van NUV/NVJ. Op basis van de evaluatie van de regeling
mag worden gesteld dat de regeling heeft beantwoord aan zijn doelstelling. Deze
regeling had van meet af aan een éénmalig karakter en wordt daarom niet
herhaald.
Voor de toekomst van de sector is het van belang dat ook de journalistieke
opleidingen goed aansluiten op de eisen die de nieuwe digitale omgeving stelt. Dit
is voor mij een aandachtspunt voor de toekomst.
Tijdelijke Subsidieregeling Persinnovatie
De Tijdelijke Subsidieregeling Persinnovatie stond in 2010 en 2011 open voor
innovatieve projecten die gericht zijn op journalistieke producten, diensten of
werkwijzen. Hieronder valt een breed scala aan journalistieke functies op het
gebied van nieuwsgaring, nieuwsduiding en opinievorming over de
maatschappelijke actualiteit, mede in het belang van politieke meningsvorming.
In totaal was € 8 miljoen beschikbaar voor de regeling. Aanvragende partijen
moesten ten minste de helft van de totale kosten zelf financieren of door derden
laten financieren. Het fonds beoogde met deze ‘matching’-voorwaarde het
commitment aan de kant van de aanvragers te versterken; bijkomend voordeel is
dat het beschikbare budget op deze manier feitelijk werd verdubbeld. Uit de
Pagina 8 van 12
evaluatie van het bureau Dialogic (zie bijlage) blijkt dat de regeling een bijdrage
aan de innovatie heeft geleverd. Gelet op het tijdsbestek, de tijdelijkheid en het
bedrag was dat een beperkte bijdrage.
567658
Het fonds zelf heeft in 2012 en 2013 de werkwijze doorgezet en nieuwe
initiatieven ontwikkeld. Het nieuwe project The Challenge biedt
laatstejaarsstudenten en net afgestudeerden de kans hun vernieuwende
journalistieke ideeën om te zetten in een concreet plan. 25 En op de website
Persinnovatie.nl deelt het fonds opbrengsten van de innovatieprojecten die zijn
gesteund. Verder initieert het fonds onderzoek dat van belang is voor de
journalistieke bedrijfstak.
Nieuwe koers voor het Stimuleringsfonds voor de Pers
Met de opzet en uitvoering van de innovatieregelingen heeft het fonds bewezen in
staat te zijn zich aan te passen aan de veranderende journalistieke realiteit. De
nieuwe werkwijze van het fonds gericht op innovatie is voor mij dan ook de juiste
koers, ook voor de toekomst. Dit sluit ook aan bij de toekomstplannen van het
fonds zelf.
Voor de toekomst wil ik daarom dat het fonds voortaan vanuit de regulier
beschikbare middelen innovatie blijft stimuleren. Ook zal ik het fonds vragen te
onderzoeken of er een betere aansluiting kan komen met bijvoorbeeld het
innovatiebeleid voor de creatieve industrie vanuit het topsectorenbeleid. Mogelijk
zijn hier nuttige dwarsverbanden te leggen waarmee ook de innovatie van pers en
journalistiek kan worden gestimuleerd.
Dit past ook in de doorontwikkeling van het fonds. Het fonds stimuleert de
kwaliteit, diversiteit en onafhankelijkheid van de journalistiek door met geld,
kennis en onderzoek de vernieuwing van de journalistieke infrastructuur te
bevorderen. Het heeft daarvoor een jaarlijks budget van € 2,3 miljoen. Het fonds
steunt de journalistiek door vanuit een duidelijk omschreven verantwoordelijkheid
met grote betrokkenheid en tegelijk respectvolle afstand, behulpzaam te zijn bij
de zoektocht naar nieuwe rendabele uitgeefmodellen en journalistieke modellen.
Dat heeft geleid tot aanpassingen in karakter (van geld naar kennis), werkveld
(van persorgaan naar journalistieke infrastructuur) en werkwijze (van instituut
naar service-gerichte organisatie).
Ik steun deze koersverandering. Om dat beter tot uitdrukking te brengen wil ik de
naam van het fonds wijzigen in Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. Ook wil ik
in de Mediawet 2008 de wettelijke taak en instrumenten van het fonds aanpassen
aan de nieuw gegroeide journalistieke realiteit en de werkwijze van het fonds.
Tenslotte
Digitalisering, globalisering en convergentie hebben een ingrijpende invloed op
pers en journalistiek. De digitale revolutie maakt dat sommige van de bestaande
spelers van de markt zullen verdwijnen. Daar staat tegenover dat nieuwe spelers
een journalistieke functie zullen gaan vervullen. De overheid heeft in die
25
http://www.persinnovatie.nl/8147/nl/challenge-homepage.
Pagina 9 van 12
ontwikkelingen een terughoudende rol, vanwege het belang van redactionele
onafhankelijkheid.
567658
De overheid vervult wel een (bescheiden) rol als het gaat om het scheppen van
voorwaarden voor kwaliteit, pluriformiteit en ondernemerschap. In dat kader heb
ik beschreven hoe ik belemmeringen voor ondernemen wil wegnemen, ruimte
voor journalistiek wil scheppen en een stimulans wil bieden voor innovatie en
talentontwikkeling.
De rol van het Stimuleringsfonds bij innovatieve experimenten is een goed
voorbeeld van het scheppen van voorwaarden voor een sector in verandering. Het
fonds gaat vanuit zijn reguliere middelen innovatie verder stimuleren.
Een punt van aandacht is de journalistieke nieuwsvoorziening in de regio.
Bundeling van krachten lijkt hier noodzakelijk, bijvoorbeeld in de vorm van
regionale mediacentra en door sterkere samenwerking in de regio. De Raad voor
Cultuur zal dit thema betrekken in zijn toekomstverkenning. Ik zal de adviezen
van de Raad op dit punt meenemen bij mijn beleidsreactie die ik in het voorjaar
van 2014 naar uw Kamer stuur.
de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
Sander Dekker
Pagina 10 van 12
BIJLAGE
567658
Evaluaties Tijdelijke Subsidieregeling Persinnovatie & Stimuleringsregeling voor
Jonge Journalisten (2010-2012)
Tijdelijke Subsidieregeling Persinnovatie
De Tijdelijke Subsidieregeling Persinnovatie waarvoor € 8 miljoen beschikbaar
werd gesteld ging van start in 2010 en stond tot en met 2011 open voor
innovatieve projecten die gericht zijn op journalistieke producten, diensten of
werkwijzen. Hieronder valt een breed scala aan journalistieke functies op het
gebied van nieuwsgaring, nieuwsduiding en opinievorming over de
maatschappelijke actualiteit, mede in het belang van politieke meningsvorming.26
Aanvragende partijen moeten ten minste de helft van de totale kosten zelf
financieren of door derden laten financieren. Het fonds beoogt met deze
‘matching’-voorwaarde het commitment aan de kant van de aanvragers te
versterken; bijkomend voordeel is dat het beschikbare budget op deze manier
feitelijk wordt verdubbeld.
Onlangs heeft een onafhankelijke evaluatie plaats gevonden over de periode
2010-2011.27 De evaluatie is beperkt tot deze twee jaren, omdat het merendeel
van de projecten die in die periode werd gesteund inmiddels is afgerond.28 In
2010-2011 werden 210 projectaanvragen ingediend, waarvan er 56 zijn
gehonoreerd.29
Hoofdconclusie van de evaluatie is dat de regeling heeft bijgedragen aan
stimulering en versterking van de innovatie in pers en journalistiek. Die bijdrage
is volgens de onderzoekers beperkt gelet op het relatief bescheiden budget en de
korte looptijd van de regeling: innovatiestimulering is in hun ogen een kwestie
van langere adem. De onderzoekers stellen vast dat de regeling effectief is waar
het gaat om agendering van innovatie en bijdraagt aan het ontstaan en
onderhouden van een gunstig innovatieklimaat in de sector. Volgens de
onderzoekers verdient het daarom aanbeveling om de regeling – met enkele
verbeterpunten – nog een tijd voort te zetten.
Het fonds heeft de innovatieregeling ook na 2011 voortgezet, bekostigd uit de
eigen middelen, dus met een aanzienlijk lager budget: in plaats van € 8 miljoen
(voor 2010 en 2011 samen) werd in 2012 circa € 0,5 miljoen toegekend; voor
2013 is circa € 0,9 miljoen beschikbaar.30 Ieder jaar is de regeling aangepast en
bijgesteld op basis van opgedane ervaringen. Daarmee zijn diverse
verbeterpunten uit de evaluatie inmiddels al in praktijk gebracht. In 2012 is het
fonds gestart met The Challenge: Reinventing Journalism; deze regeling is gericht
op jonge journalisten met de duidelijke opdracht om de journalistiek opnieuw uit
26
Het Stimuleringsfonds heeft tot doel het handhaven en bevorderen van de pluriformiteit van de pers,
voor zover die van belang is voor de informatie en opinievorming (artikel 8.3 Mediawet 2008).
27
Dialogic: Evaluatie Tijdelijke Subsidieregeling Persinnovatie, Utrecht, oktober 2013.
28
Over de projecten die in 2012 en 2013 werden gesteund, valt op dit moment nog niet veel te zeggen,
omdat zij nog in uitvoering zijn.
29
Zie ook www.persinnovatie.nl
30
In 2012: 53 aanvragen, waarvan 8 gehonoreerd; in 2013 zijn 2 rondes gehouden: ronde 1 leverde 34
aanvragen op waarvan 7 werden gehonoreerd; ronde 2 leverde 58 voorstellen op, waarvan 14 zijn
geselecteerd. Op 13 december a.s. besluit het fonds welke aanvragen zullen worden gesteund.
Pagina 11 van 12
te vinden en heeft veel aandacht voor begeleiding voor en na subsidieverlening.31
Ervaringen die hiermee zijn opgedaan zijn deels al toegepast bij de
Innovatieregeling.
567658
Het is positief dat de regeling een (beperkte) bijdrage aan de innovatie heeft
geleverd. Maar ik wil ook opmerken dat de regeling was bedoeld als een tijdelijke
regeling. Ik zie dan ook geen grond om de regeling in de oorspronkelijke omvang
(€ 8 miljoen extra middelen) te continueren. Wel blijft het Fonds vanuit de
regulier beschikbare middelen innovatie stimuleren.
Stimuleringsregeling voor Jonge Journalisten (2010-2012)
De regeling waarvoor € 4 miljoen beschikbaar werd gesteld, was bedoeld om
dagbladen (betaald, gratis, gespecialiseerd) en opinieweekbladen de gelegenheid
te bieden om jonge journalisten aan te stellen op gesubsidieerde plaatsen. Ook
persbureaus konden er een beroep op doen. Met deze regeling konden deze
bedrijven overgaan tot aanstelling van circa 60 jonge journalisten voor een
periode van maximaal twee jaar. De feitelijke uitvoering lag in handen van het
Nederlands Uitgeversverbond (NUV) en de Nederlandse Vereniging van
Journalisten (NVJ): ondernemingen die aan de eisen van de regeling voldeden,
konden hun aanvragen indienen bij de Toewijzingscommissie van NUV/NVJ.
De Toewijzingscommissie heeft subsidie toegekend aan 31 redacties voor in totaal
55 plaatsen: 2 persbureaus, 3 opinieweekbladen en 26 dagbladen. Uit een
inventarisatie bij de betreffende redacties in september 2013 is gebleken dat 27
jonge journalisten daar nog steeds werkzaam zijn: 18 journalisten kregen een
contract voor onbepaalde tijd en 9 een contract voor bepaalde tijd.32
Op basis van de evaluatie van de regeling mag worden gesteld dat de regeling
heeft beantwoord aan zijn doelstelling. Deze regeling had van meet af aan een
éénmalig karakter. Herhaling ervan is dan ook niet aan de orde.
31
In 2012 was hiervoor € 100.000,= beschikbaar, in 2013 € 150.000,=.
Het Stimuleringsfonds heeft uit eigen middelen een soortgelijke regeling gemaakt ten behoeve van de
nieuwsbladpers: in totaal zijn 15 jonge journalisten hiermee aan het werk geholpen in periode 20112013. Daarvan hebben er 8 een verlengde aanstelling gekregen (2 vast, 6 tijdelijk). Vier jonge
journalisten zijn als freelancer aan de slag gegaan.
32
Pagina 12 van 12
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep
Visie op invulling van taak en werking van de Nederlandse publieke regionale
omroepen in de toekomst (2013-2020) binnen de voorgenomen plannen van
het kabinet Rutte II
Publieke Regionale Omroep / ROOS / Hilversum, april 2013
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
1
Samenvatting
De Nederlandse publieke regionale omroep staat voor een nieuwe fase in zijn bestaan. Het
kabinet Rutte II heeft in haar regeerakkoord maatregelen aangekondigd die momenteel in
beleid worden omgezet door OCW staatssecretaris Dekker. Het Regeerakkoord geeft aan dat
bij “integratie van taken van de landelijke en regionale publieke omroep” een
efficiencykorting van € 25 miljoen mogelijk zou zijn dat, als de taakstelling op het totale
budget van de regionale omroep zou neerdalen, neerkomt op een korting van bijna 17
procent van de van overheidswege beschikbare middelen voor deze vorm van publieke
dienstverlening. Voorts wordt de financiering van de publieke regionale omroepen
overgeheveld naar de Rijksoverheid, waarmee de provincies hun verantwoordelijkheid
daarvoor verliezen. Tenslotte is het voornemen om de publieke regionale en de landelijke
omroep in één bestel samen te brengen.
De regionale publieke omroepen zullen hun uiterste best doen om de schadelijke gevolgen
van deze efficiencytaakstelling te beperken en willen het programma-aanbod zo veel
mogelijk ontzien. Door intensievere samenwerking onderling en met de landelijke publieke
omroep wordt getracht nog efficienter te werken dan voorheen. Een optie die daartoe wordt
verkend is de vorming van een vijftal clusters waarbinnen de publieke regionale omroepen
intensief gaan samenwerken. Vooralsnog wordt vanuit de bestaande dertien regionale
omroepen en in lijn met de voorgenomen bestuurlijke ontwikkelingen gekozen voor een
vijftal clusters waarin intensieve samenwerking tot doel heeft efficiencywinsten te realiseren
als een van de bijdragen aan de taakstelling. Dat is ook een motief voor de opbouw en
intensivering van de samenwerking met de landelijke publieke omroep. Gezien de omvang
van de taakstelling biedt efficiënter werken onderling en met de landelijke omroep, ook
gezien de kortingen op hem, alleen onvoldoende soelaas. Ze gaan ook ten koste van het
programma-aanbod. De publieke regionale omroepen betreuren dat, mede gezien de
afkalving van de regionale journalistiek die allerwege wordt gesignaleerd. Daarom ontziet de
publieke regionale omroep zo veel mogelijk de voorziening van nieuws en journalistiek
(inclusief achtergrond, cultuur en sport), die de regionale omroep ziet als zijn absolute
kerntaak. Daarom ook vraagt de regionale omroep om een brede discussie over de kwaliteit
van de regionale journalistiek en de rol die verschillende spelers en organisaties daarin
vervullen. De kwaliteit van de journalistiek is momenteel terecht onderdeel van debat, ook
landelijk. De regionale omroep verwacht dat in het toekomstig omroepbestel, waar de
landelijke en regionale omroep samen verantwoordelijk zijn voor de publieke omroeptaken,
de journalistieke prioriteit niet alleen in woord wordt beleden maar ook in daden wordt
gerealiseerd. Voor de publieke regionale omroep geldt dat brede cultuurprogramma’s en
live-verslaggeving van grootschalige evenementen in de nieuwe situatie nog steeds van
groot belang zijn maar dat de bekostiging ervan vooral uit additionele middelen moet
komen. Reclame-inkomsten spelen daarin een belangrijke rol. Uit de vaste begroting zal dat
nog maar mondjesmaat kunnen plaatsvinden.
Tegelijkertijd blijft de publieke regionale omroep inzetten op schaalverkleining in
informatieverschaffing. Waar mogelijk zal beter dan totnogtoe informatieaanbod
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
2
toegesneden worden op deelregio’s binnen de dertien gebieden die nu worden verzorgd.
Dat zal in eerste instantie gerealiseerd worden door gerichter on-line informatieaanbod voor
deelregio’s en steden. Dit streven is onderdeel van een brede innovatiestrategie waarin de
publieke regionale omroepen investeren in de uitbouw van het digitale, nieuwe cross
mediale diensten aanbod, ook voor hen de belangrijkste groeimarkt. Tegelijkertijd bestaat
het besef dat de legitimiteit van de publieke regionale omroep voor een belangrijk deel
gebaat blijft bij het traditionele radio- en televisieaanbod; ook voor de reclame-inkomsten
vormen ze een belangrijke factor.
In de voorbije jaren is in een aantal provincies een nauwe band opgebouwd met regionale
instituties, vooral het provinciale bestuur. Er bestaat vrees dat die relaties in de nieuwe
situatie, onder invloed van de centralisatie van financiering en het samenbrengen met de
landelijke omroep verloren gaat. Het gevoel van regionaal eigenaarschap dreigt in het
huidige beleid verloren te gaan. De regionale publieke omroep vindt het cruciaal dat de
regionale verankering en de uitvoering van de mediawettelijke taak in de regio centraal blijft
staan in de komende fase. Daar ligt immers de kerntaak van de regionale omroep. Die
verankering moet in ieder geval gestalte krijgen door de handhaving van het
Programmabeleid Bepalend Orgaan (PBO), in de huidige dan wel een vernieuwde vorm.
Naast de puur op de regio gerichte taak die te allen tijde de hoogste prioriteit heeft, ziet de
publieke regionale omroep talrijke kansen om bijdragen te leveren aan de netten, kanalen en
platforms die nu nog exclusief door de landelijke publieke omroepen worden bespeeld. Ook
schuilt er nog onderbenutte kracht in de synergie op basis van de kracht en mogelijkheden
van de gezamenlijke publieke regionale omroepen, die een basis kan zijn voor nieuwe
diensten. Een mooi voorbeeld daarvan is de regionale omroep app die momenteel
ontwikkeld wordt en die gebruikers in staat zal stellen een keuze te maken van welke locaties
in Nederland ze nieuwsberichten willen ontvangen.
Wanneer de publieke regionale en landelijke omroep worden samengebracht in een bestel,
kiest de gezamelijke publieke regionale omroep daarbinnen voor de positie van een
taakorganisatie. Op die wijze komt het eigen karakter en de specifieke werkwijze van
publieke regionale omroep het best tot zijn recht. Het waarborgen van regionale culturele
identiteit in de programmering en het bevorderen van ervaren eigenaarschap in de regio
rechtvaardigen een aparte organisatorische eenheid. Daarbinnen kunnen de organisaties die
regionaal verankerd zijn en daar ook verantwoordelijkheid afleggen, onder andere via het
Programmabeleid Bepalend Orgaan (PBO), inhoudelijk autonoom hun regionale publieke
omroeptaak invullen. Mogelijke programmatische samenwerking met de landelijke publieke
omroep, bijvoorbeeld door het verzorgen van vensters, kan op die basis nader ingevuld
worden. De status en positie van die taakorganisatie moeten in de wet worden opgenomen
en de autonomie in de taakinvulling door de relevante publieke regionale omroepinstelling
in de regio moet worden vastgelegd. Dat geldt ook voor het budget en voor de
aanbodkanalen voor deze vorm van publieke dienstverlening.
De publieke regionale omroepen doen op korte termijn een voorstel op welke wijze en op
basis van welke parameters de beschikbare middelen voor haar taak over de vijf clusters en
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
3
daarbij behorende omroeporganisaties verdeeld zullen kunnen worden. Voorts wil de
publieke regionale omroep ook binnen het bestel een bijdrage leveren, op het terrein van
programmatische versterking en van efficiency. De regionale omroep ziet kansen om op het
terrein van techniek en ook innovatie te profiteren van de samenwerking met de landelijke
omroep. Hij voorziet verder dat hij een bijdrage kan leveren door middel van het
programmeren van een regionaal venster op een van de netten en door de inschakeling van
het uitgebreide netwerk van correspondenten in de regio, die gezamenlijk met afstand de
grootste binnenlandredactie vormen. De landelijke nieuwsvoorziening via radio, televisie en
on-line kan daarvan profiteren. De efficiencywinst die daarmee behaald kan worden wil de
publieke regionale omroep gebruiken om de aangekondigde taakstelling voor een deel het
hoofd te bieden. Tenslotte kunnen de publieke regionale omroepen op allerlei vlakken
programmatisch bijdragen aan de tot nog toe grotendeels door de landelijke omroepen
gevulde netten, in het bijzonder door de coverage van regionale en lokale evenementen en
regionale documentaires. Momenteel zijn er op dit vlak al samenwerkingsverbanden met
landelijke zendgemachtigden. Dat kan verder worden uitgebouwd.
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
4
Inhoud
Samenvatting ............................................................................................................................ 2
Inleiding .................................................................................................................................... 6
1.
Uitgangspunten en uitdagingen ..................................................................................... 7
1.1
Regionale omroepen zullen de schade aan het programma-aanbod als gevolg van
de efficiencytaakstelling zoveel mogelijk beperken ................................................................ 7
1.2
Zorgvuldig, in de regio opgebouwde relaties tussen omroepen en regio-nale
overheid en gemeenschap, mogen geen schade ondervinden. ............................................. 7
1.3
De regionale taak voorop gesteld, demonstreren en realiseren de publieke
regionale omroepen hun toegevoegde waarde op landelijke schaal door productieve
samenwerking met elkaar en binnen het publieke omroepbestel. ........................................ 8
1.4
De regionale publieke omroepen investeren in crossmedia diensten, met elkaar
en partners uit het publieke omroepbestel om hun taak beter in te vullen en het
Nederlandse mediabestel te versterken .................................................................................... 9
2
Regionaal venster op de toekomst ............................................................................... 11
2.1
Publieke regionale omroepen zijn onafhankelijke journalistieke organisaties die
werken aan nieuwsvoorziening (inclusief nieuws, sport, cultuur) en opiniering voor de
regio……………………………………………………………………………………………………………………………..…………11
2.2
De regionale publieke omroepen realiseren de voorgenomen
efficiencytaakstelling door samenwerking, bezuiniging op programma’s en het
genereren van additionele inkomsten ..................................................................................... 13
2.3
Clustering van regionale omroeporganisaties van dertien naar vijf gebieden, bij
verfijning van de journalistieke dekking; verdeling van middelen over regio’s moet de
kracht van de gehele regionale omroep versterken .............................................................. 14
2.4
De regionale omroeptaak wordt bij het samenbrengen van de landelijke en de
regionale omroep in één omroepbestel belegd binnen een derde niet-ledengebonden
taakomroep waarin de autonomie van de regionale omroeporganisaties is vastgelegd en
het budget daarvoor is bepaald................................................................................................ 18
2.5
De publieke regionale omroep gaat de gezamenlijke kracht benutten voor nieuwe
dienstenontwikkeling, levert op basis van zijn collectieve kracht een bijdrage aan het
Nederlandse (publieke) mediabestel en koestert vooralsnog de eigen platforms. ........... 20
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
5
Inleiding
Deze notitie schetst de voornemens van de Nederlandse publieke regionale omroepen met
betrekking tot de toekomst van de publieke regionale omroep in Nederland in de komende
jaren. Directe aanleiding daarvoor zijn de beleidsvoornemens van het huidige kabinet die
gaan over de financiering en de bestuurlijke en organisatorische inbedding van de publieke
regionale omroep. Allereerst komen de specifieke uitdagingen waarvoor de publieke
regionale omroep zich gesteld ziet aan bod en worden de gekozen uitgangspunten daarbij
geformuleerd. Daarna wordt aangegeven op welke wijze de publieke regionale omroep in
Nederland in de komende jaren, onder de voorziene omstandigheden zal willen
functioneren. Ook wordt daarbij aangegeven hoe de efficiencytaakstelling die onderdeel is
van het voorgenomen beleid, daarbij wordt opvangen.
De staatssecretaris heeft aangegeven een toekomstverkenning te willen uitvoeren, waarop hij
zijn beleidslijn voor de gehele Nederlandse publieke omroep wil baseren. Met deze notitie
levert de publieke regionale omroep alvast een belangrijk deel van zijn strategische
voornemens voor de komende jaren. De wil tot samenwerking doorspekt deze strategie.
Tegelijkertijd hecht de publieke regionale omroep aan een status die zo goed mogelijk
garandeert dat hij zijn regionale publieke taak optimaal waarmaakt. Die moet in ieder geval
de autonomie in de regio waarborgen.
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
6
1. Uitgangspunten en uitdagingen
In dit hoofdstuk geven we een beeld van de uitgangspunten die ons gesteld zijn en die we
zelf formuleren, als basis voor de uitdagingen die voor ons liggen, voor een belangrijk deel
door overheidsbeleid, maar ook door ontwikkelingen in de samenleving en het
medialandschap.
1.1
Regionale omroepen zullen de schade aan het programma-aanbod als
gevolg van de efficiencytaakstelling zoveel mogelijk beperken
De publieke regionale omroep staat aan het begin van een nieuwe fase. De uitgangspunten
daarvoor zijn op de eerste plaats gedefinieerd door inhoud van de recente
beleidsvoornemens van het kabinet Rutte II en uitgewerkt in de plannen van staatssecretaris
Dekker van OCW. De financiering van de publieke regionale omroep wordt wederom de
verantwoordelijkheid van de rijksoverheid, nadat ze tot 2006 een gedeelde
verantwoordelijkheid was van Rijk en provincies en per 2006 geheel was belegd bij de
provinciale overheden. Bovendien bestaat het voornemen de regionale en landelijk publieke
omroep samen te brengen in één bestel waarbij een efficiencytaakstelling van € 25 miljoen is
opgelegd. Als die taakstelling geheel rust op het budget van de regionale publieke omroep
is dat een reductie van het totale van overheidswege voor publieke regionale omroep
beschikbaar budget van bijna 17 procent. Wanneer zulke voornemens worden gerealiseerd,
zal binnen de huidige structuren de kwaliteit van de dienstverlening voor de burgers van de
publieke regionale omroepen afnemen; de bezuinigingen gaan ook ten koste van de
programma’s en daarmee van de invulling van de mediawettelijke taak van de regionale
publieke omroep in Nederland. De gezamenlijke publieke regionale omroepen zullen hun
uiterste best doen de schade te beperken door innovaties in proces en organisatie die leiden
tot nog efficiëntere inzet van middelen en door de ontwikkeling van nieuwe diensten in
samenwerking met elkaar en de landelijke publieke omroep. Ook willen ze voortgaan op de
weg van samenwerking met andere mediabedrijven in de regio in regionale mediacentra ten
bate van de kwaliteit van de regionale nieuwsvoorziening en de efficiënte benutting van het
regionale journalistieke potentieel. Uitgangspunt daarbij is en blijft dat de publieke regionale
omroep onverkort gezien wordt als een integraal onderdeel van het Nederlandse
omroepbestel met een belangrijke maatschappelijke opdracht. Die ligt primair in de regio;
daarop baseert hij zijn bestaansrecht.
1.2
Zorgvuldig, in de regio opgebouwde relaties tussen omroepen en regionale overheid en gemeenschap, mogen geen schade ondervinden.
In het overheidsbeleid ten aanzien van de Nederlandse publieke regionale omroep van de
laatste jaren domineerde de oriëntatie op de regio. Het landelijk beleidsniveau was in de
voorbije periode minder relevant. De oriëntatie was primair regionaal. Den Haag, in het
bijzonder het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, plaatste zich nadrukkelijk en
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
7
doelbewust op afstand. In lijn met die decentralisatie hebben de regionale
omroeporganisaties de afgelopen jaren intensief geïnvesteerd in de relatie met provinciale
overheden als financier van de uitvoering van de mediawettelijke opdracht. Tegelijkertijd
hebben ze zich onverminderd ingespannen om in hun verzorgingsgebieden de daar
woonachtige burgers te voorzien van onafhankelijke nieuws- en achtergrondinformatie
(inclusief sport), en een breed cultureel aanbod via evenementencoverage en de
zogenaamde variaprogramma’s. Die laatste zijn programma’s met een wat lichtere
toonzetting voor een breed publiek. In meerdere provincies heeft dit geleid tot een bijzonder
productieve relatie tussen publieke regionale omroep en regionale overheid, met grote
waardering en respect voor elkaars rol en positie, gebaseerd op de bijzondere betekenis van
de publieke regionale omroep voor maatschappij en cultuur. Die relatie ontstond vooral in
de provincies met een sterk ontwikkelde regionale culturele identiteit. De breuk die het
huidige beleid oplevert, door de centralisering van de financiering en de integratie van
regionale en landelijk publieke omroep, wordt in een aantal regio’s betreurd, door de
regionale besturen en de regionale omroeporganisaties. Daar wordt ook gevreesd voor
erosie van de connectie tussen regio, omroep en provinciaal bestuur onder invloed van de
voorgenomen centralisatie. Voor een aantal andere provincies geldt dat niet of in mindere
mate. De gezamenlijke regionale publieke omroepen kiezen als uitgangspunt dat de huidige
wending in het beleid ten aanzien van de sector de waardevolle relaties die in de regio zijn
opgebouwd niet mogen schaden. De samenwerking in landelijk verband moet daarom in
dienst staan van een zo optimaal mogelijke taakuitvoering, ten bate van de regio, waarbij alle
voordelen van synergie door samenwerking zo goed mogelijk benut worden. De publieke
regionale omroep staat open voor alle vormen van samenwerking binnen een omroepbestel
van regionale en landelijke publieke omroep die de uitvoering van de eigen
maatschappelijke taak kan versterken, ook door ze op een meer efficiënte wijze te realiseren.
1.3
De regionale taak voorop gesteld, demonstreren en realiseren de publieke
regionale omroepen hun toegevoegde waarde op landelijke schaal door
productieve samenwerking met elkaar en binnen het publieke
omroepbestel.
Met het verleggen van de nadruk van de politieke en financiële verantwoordelijkheid naar
het landelijke niveau en de samenwerking met de landelijke publieke omroep, groeit de
noodzaak om de maatschappelijke betekenis van de publieke regionale omroep voor
Nederland te verduidelijken en aan te tonen, naast de verantwoording van de toegevoegde
waarde in regio en provincie, waar de laatste jaren vooral de nadruk lag. De vraag naar de
bijdrage en betekenis van de regionale omroep in het totale Nederlandse mediabestel is
daarmee actueler dan ooit, de legitimiteit van de publieke regionale omroep op de landelijke
en Haagse bühne krijgt daarom meer aandacht. Die is tweeledig. Allereerst heeft ze
betrekking op de verantwoording voor het budget voor de publieke regionale omroep in de
Mediabegroting. Ten tweede wordt ze gesteld in de context van één omroepbestel; wat is de
bijdrage van de publieke regionale omroep daarbinnen? De publieke regionale omroepen
zijn voornemens de onderlinge samenwerking en samenhang te versterken en de
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
8
samenwerking met de landelijke publieke omroep aan te gaan. Dat doen we allereerst ten
bate van de eigen waarde en betekenis, maar ook om het belang binnen het gehele
mediabestel en de Nederlandse samenleving nadrukkelijk te articuleren en waar te maken, in
het bijzonder in een tijdsgewricht waarin regionale journalistiek, onontbeerlijk voor regionale
democratie, keer op keer, nu ook van overheidswege, getroffen wordt. Om die reden vraagt
de publieke regionale omroep opnieuw en in het bijzonder om een brede discussie over de
rol, betekenis en toekomst van de journalistiek in de regio, maar vooral ook om acties om de
bijdrage die zij levert aan de kwaliteit van de regionale samenleving en democratie te
behouden en te versterken. De rol van de publieke regionale omroep daarin zou onderdeel
moeten zijn van de brede toekomstverkenning die de Staatssecretaris op de agenda heeft
gezet. In weerwil van het gesprek over dit thema kan vastgesteld worden dat de erosie
eerder wordt versneld dan wordt afgeremd. De taakstelling van € 25 miljoen aan de
regionale publieke omroep draagt hoe dan ook aan die versnelling bij. De publieke regionale
omroep wil dit debat ook binnen het vernieuwde en verbrede publieke bestel dat het kabinet
voor ogen heeft gaan voeren, vooral om na te gaan hoe de wederzijdse versterking van
regionaal en landelijk en de door de landelijke omroep beleden prioriteit voor journalistiek
ook regionaal gestalte kan krijgen.
1.4
De regionale publieke omroepen investeren in crossmedia diensten, met
elkaar en partners uit het publieke omroepbestel om hun taak beter in te
vullen en het Nederlandse mediabestel te versterken
Het domein waar de publieke regionale omroepen in opereren is volop in beweging. Er
vinden aan de lopende band innovaties plaats. Convergentie zorgt ervoor dat traditioneel
nog te onderscheiden media of platforms, zoals radio, televisie en de website, in elkaar
overlopen. In dit cross mediale tijdperk heeft de publieke regionale omroep ook
verschillende stappen gezet op het pad van diensteninnovatie. Intussen vormen de on-line
media voor de publieke regionale omroepen de belangrijkste groeimarkt, terwijl consumptie
via de traditionele media, radio en televisie, gelijk blijft of in belang afneemt.
Veel informatie die via radio en televisie wordt aangeboden vindt ook zijn digitale weg naar
het publiek, vaak nog voordat hij op traditionele wijze aan kijkers en luisteraars is
uitgeserveerd. Als gevolg daarvan worden programmaonderdelen of nieuwsitems vaak
geproduceerd (beeld, geluid, tekst) nog voor is besloten via welk kanaal ze als eerste aan het
publiek worden aangeboden. Iedere regionale omroep heeft het produceren van informatie
voor specifieke kanalen intussen grotendeels omgebogen naar een praktijk waarin informatie
wordt geproduceerd die al naar gelang de aard ervan, uitgeserveerd wordt via verschillende
platforms: on-line, televisie en radio. De praktijk is cross mediaal. Omdat digitale platforms in
feite in vol continue dienst draaien is de website dan wel het digitale kanaal vaak, maar niet
altijd, de eerste outlet voor het meest actuele nieuws. Alle organisaties laten een forse groei
van het bezoek en bereik van hun on-line diensten zien. Het bereik van de andere platforms
varieert. Over de gehele linie heeft televisie lichte terugloop laten zien en is radio constant,
dan wel licht dalend. In een aantal gevallen neemt het bereik van televisie toe. De publieke
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
9
regionale omroep is voornemens verder te gaan op het pad van innovatie, omdat zijn
publiek dat vraagt en omdat het talrijke kansen biedt om zijn mediawettelijke taak beter in te
vullen. Veel van de kansen die convergentie en digitalisering bieden kunnen beter benut
worden in samenwerking met partners, dat zijn op de eerste plaats de spelers binnen het
domein van de regionale omroep en op de tweede plaats andere spelers binnen de publieke
omroep. Voor de publieke regionale omroep ligt samenwerking met de landelijke publieke
omroep voor de hand, en in tweede instantie ook met publieke lokale omroepen. Ook zeer
gewenst is de samenwerking met regionale dagbladen. Die wordt momenteel door de
Rijksoverheid actief gestimuleerd, via een experimenteerartikel in de Mediawet en via
gerichte innovatiemaatregelen van het Stimuleringsfonds van de Pers. Daaraan leveren ook
publieke regionale omroepen, in het bijzonder binnen regionale mediacentra, een
waardevolle bijdrage. Deze vormen van samenwerking dragen direct bij aan de kwaliteit van
de regionale journalistiek en berichtgeving, een belangrijk speerpunt voor de publieke
regionale omroep. Hij wil, waar het mogelijk is, deze wegen verder verkennen en pleit voor
verdere ondersteuning en ruimte door de overheid daarvoor. Tegelijkertijd verschillen de
mogelijkheden om deze weg te bewandelen per provincie, door uiteenlopende
concernstrategieën. Sommigen daarvan staan samenwerking in de weg. Er is echter een
duidelijke groei in de wil tot samenwerking door de dagbladwereld te bespeuren, waardoor
de kansen voor dit soort projecten eerder toe dan afnemen. Overigens zijn er regionaal en
lokaal tal van mogelijkheden voor samenwerking met andere partijen uit het publieke
domein, van bibliotheken tot concertpodia en cultuurcentra. Deze mogelijkheden zijn
weliswaar situatiegebonden maar worden door de verschillende regionale omroepen actief
benut.
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
10
2 Regionaal venster op de toekomst
In dit hoofdstuk wordt het concrete venster op de toekomst van de publieke regionale
omroep in Nederland ontvouwd. Dat gebeurt op basis van de volgende punten: (1) schets
van de missie en doelstellingen van de publieke regionale omroepen en de keuzes in de
realisatie ervan in het licht van taakstelling en stelselwijziging op basis van nieuw rijksbeleid,
(2) realisatie van de efficiencytaakstelling van € 25 miljoen, (3) organisatorische wijzigingen in
het veld van de regionale publieke omroepen die leiden tot synergie en efficiency, (4) wijze
van positionering van de regionale publieke omroep binnen een Nederlands publiek
omroepbestel waarin regionale en landelijke publieke omroepen zijn samengebracht, (5)
strategie van de publieke regionale omroepen voor wat betreft de inzet van verschillende
platforms, autonoom en met partners in het publieke bestel, en de ontwikkeling van nieuwe
diensten.
2.1
Publieke regionale omroepen zijn onafhankelijke journalistieke
organisaties die werken aan nieuwsvoorziening (inclusief nieuws, sport,
cultuur) en opiniering voor de regio.
De wettelijke taak en opdracht van de publieke regionale omroep blijft in de komende jaren
in principe gelijk aan de huidige, met dien verstande dat de omroepen zelf de ruimte nemen
om in de uitvoering accenten te verleggen. Dat vloeit grotendeels voort uit veranderende
omstandigheden in beleid- en regelgeving, de verhoudingen in het medialandschap,
opkomst van nieuwe technologieën en maatschappelijke ontwikkelingen.
Primair journalistieke taak
De publieke regionale omroepen zien zichzelf allereerst als onafhankelijke journalistieke
organisaties die werken aan brede nieuwsvoorziening (inclusief nieuws, sport en cultuur) en
opiniering voor de regio. Dat is de kerntaak. Wanneer de regionale omroepen gedwongen
worden afstand te doen van genres in mediaproductie is nieuws en achtergrond de categorie
die als laatste sneuvelt. Deze kerntaak wordt primair uitgevoerd binnen de context van de
regio die de omroep bedient. Een verhoudingsgewijs groot deel van het budget gaat naar
deze programmacategorie. Nieuws en achtergrond wordt in huis gemaakt, grotendeels door
de medewerkers in vaste dienst. Deze programmacategorie moet verschoond blijven van
budgettaire kortingen als onderdeel van de realisatie van de efficiencytaakstelling. Het
onafhankelijke karakter van de nieuwsvoorziening staat op gespannen voet met directe
externe financiering door sponsors of andere belanghebbenden. Deze programmacategorie
wordt dan ook gefinancierd uit de ‘vaste begroting’. De regionale omroep vraagt
tegelijkertijd om een brede discussie over de kwaliteit van de regionale journalistiek zoals
hiervoor al uitgebreid is aangegeven (zie paragraaf 1.3).
Daarnaast heeft de regionale publieke omroep een brede culturele taak die zich vertaalt in
aandacht voor de cultuur, ook buiten de context van het directe en actuele nieuws, waarbij
cultuur die een verbinding heeft met regionale identiteit van bijzonder belang is. Daarom
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
11
besteedt de regionale publieke omroep veel aandacht aan evenementen en gebeurtenissen
die onderdeel zijn van de alledaagse cultuur van de regio. Ondanks het belang van deze
programmacategorie zullen kortingen op programmabudgetten ten koste gaan van dit deel
van het aanbod. De realisatie van deze programma’s in de toekomst zal bijvoorbeeld betaald
moeten worden uit de reclameopbrengsten en/of voor een groot deel afhangen van de
verkrijging van externe financiering, mogelijk ook in coproductie met derden, bijvoorbeeld
de landelijke publieke omroep of een van de omroepen uit het Nederlandse omroepbestel.
Publieke regionale omroep als nieuwsbron voor derden
Een onderdeel van de missie van de regionale publieke omroep dat relatief nieuw is of dat in
de toekomst meer expliciete aandacht krijgt is het verzorgen van onafhankelijk nieuws en
achtergrond over de eigen regio voor gebruik binnen andere contexten dan louter de eigen
regio, in het bijzonder als regionale toeleverancier binnen samenwerkingsprojecten of
permanente samenwerkingsverbanden met derden (bijvoorbeeld het geheel van publieke
regionale omroepen of de landelijke publieke omroep). Ook is een constructie als
toeleverancier aan derden denkbaar, iets wat zeker niet nieuw is maar hier meer accent krijgt.
Daarmee draagt de publieke regionale omroep bij aan de onafhankelijke journalistiek in
Nederland en een hoogwaardige en intensieve coverage van nieuws uit de eigen regio, ook
buiten de eigen regio. Daarmee ontpopt hij zich onder andere als een stabiele partner
binnen het Nederlandse publieke bestel, waar een belangrijk deel van de
samenwerkingsvormen vorm zal krijgen, maar mogelijk ook daarbuiten, onder meer met
regionale dagbladen binnen de regionale mediacentra. Ten derde levert hij een bijdrage aan
een zo efficiënt mogelijke benutting van de journalistieke capaciteit in Nederland. Behalve
dat door vergroting van het bereik van de regionale omroep de legitimatie wordt versterkt,
draagt deze activiteit positief bij aan het verdienvermogen van de publieke regionale omroep
en daarmee aan de instandhouding van voldoende journalistieke professionals in de regio.
Calamiteitenzender
Een andere relevante kwestie in dit kader is de discussie over de rol van de publieke
regionale omroep als calamiteitenzender. Deze is lang gefrustreerd door een
middelendiscussie. De publieke regionale omroep kiest ervoor om zowel voor radio als voor
televisie als on-line die functie op te pakken. De werkelijkheid laat zien dat de regionale
omroep bij calamiteiten gezien wordt als de relevante informatiebron. Dat levert positie op in
geval van rampen en calamiteiten en draagt bij aan de legitimiteit van de positie van de
regionale omroep. Het predicaat calamiteitenzender wordt vanaf nu opgevat als een
kwaliteitskeurmerk in plaats van een last die alleen gedragen kan worden wanneer er geld
tegenover staat.
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
12
2.2
De regionale publieke omroepen realiseren de voorgenomen
efficiencytaakstelling door samenwerking, bezuiniging op programma’s en het
genereren van additionele inkomsten
Het beter op elkaar aan laten sluiten van de landelijke en de regionale omroep kan volgens
het Regeerakkoord gepaard gaan met efficiencytaakstelling van € 25 miljoen. De regionale
omroepen zien meerdere manieren om aan die efficiencytaakstelling bij te dragen.
Schaalvergroting en samenwerking in organisatie
Als eerste hebben de huidige regionale omroeporganisaties het voornemen zich te clusteren
in vijf gebieden op basis van de bestaande dertien. Daar wordt verderop in deze nota nog
verder op ingegaan. Door verschillende functies in clusters van omroeporganisaties te
organiseren, overigens met behoud van de programmering voor dertien regio’s, wordt een
bezuiniging gerealiseerd op basis van efficiencywinst. Voorts vindt afstemming plaats tussen
alle clusters van omroepen om, waar mogelijk, op die terreinen tussen alle clusters, en dus
tussen alle omroepen samen te werken waar dat collectief mogelijk is, in ieder geval op het
terrein van techniek. Dat laatste is overigens ook een voorwaarde om te voorkomen dat
clusters onafhankelijk van elkaar ontwikkelingen inzetten of investeren in faciliteiten die later
niet op elkaar zouden kunnen aansluiten. Op dit vlak wordt ook efficiencywinst verwacht in
de samenwerking met de landelijke publieke omroep, in het bijzonder met de NOS en de
NPO. De publieke regionale omroepen gaan er vanuit dat de efficiencywinst die door de
samenwerking geboekt kan worden bij de landelijke omroep wel ten goede komt van de
regionale omroep. Overigens dienen partijen zich te realiseren dat efficiencywinsten
doorgaans pas behaald kunnen worden nadat eerst frictiekosten zijn gemaakt.
Scherpere keuzes in de programmering
Daarnaast worden er nog scherpere keuzes gemaakt voor wat betreft de programmering. In
het voorgaande deel met betrekking tot missie en doelstellingen blijkt dat we brede
nieuwsvoorziening (inclusief sport en achtergrond) nog centraler gaan stellen dan hiervoor.
Brede cultuurprogramma’s en evenementen worden, voor zover ze niet in de nieuwsbulletins
aan bod komen, voornamelijk nog geproduceerd uit reclame-inkomsten of wanneer er extra
middelen ter beschikking komen van externe financiers.
Nieuwe diensten en inkomsten
In dat verband is ook een derde element hier van belang. De regionale omroep kan op een
aantal vlakken een belangrijke toeleverancier van de landelijke publieke omroep worden, in
het bijzonder in het kader van de binnenlandverslaggeving, maar mogelijk ook op andere
vlakken. Een belangrijk deel van de besparingen en mogelijke opbrengsten die dat voor de
landelijke publieke omroep oplevert kan ten goede komen aan de regionale omroep en kan
dienen om de taakstelling in te vullen. De publieke regionale omroep sluit in dat verband
andere afnemers van diensten, vooral maar niet alleen in de regio, niet uit.
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
13
Financiële toekomst regionale omroep gaat over meer dan alleen de overheidsbijdrage
De specifieke uitwerking van het financiële deel van de operatie moet nog verder worden
uitgewerkt. De voornoemde punten zijn daarin richtinggevend. Overigens zijn daarmee niet
alle aspecten van het financiële beeld van de Nederlandse regionale omroep van de
toekomst behandeld. Een belangrijke grootheid die in de beschouwingen moet worden
meegenomen zijn de reclame-inkomsten en de opbrengsten gegenereerd door partners in
bijzondere producties die met derde partijen worden gerealiseerd. Die inkomsten staan
onder druk en het is niet ondenkbaar dat die inkomsten, onder de invloed van de geschetste
ontwikkelingen verder onder druk komen. Dat kan ertoe leiden dat aandacht voor cultuur in
de breedste zin van het woord, verder onder druk komt. Dat impliceert voor de regionale
omroep, meer aandacht voor het vinden van alternatieve financieringsbronnen naast de
rijksbijdrage en de inkomsten uit reclame. De regionale publieke omroep dringt in dat kader
aan op versoepeling van wettelijke voorschriften zodat de mogelijkheden daartoe worden
verruimd.
2.3
Clustering van regionale omroeporganisaties van dertien naar vijf
gebieden, bij verfijning van de journalistieke dekking; verdeling van
middelen over regio’s moet de kracht van de gehele regionale omroep
versterken
Samenwerking vanuit meerdere doelstellingen
De publieke regionale omroepen willen door meer intensieve samenwerking en door het
samenvoegen van verschillende functies die nu nog zelfstandig worden georganiseerd, de
gehele sector versterken en efficiënter maken, als antwoord op de efficiencytaakstelling,
maar ook om de positie binnen het publieke bestel te versterken. Bovendien biedt een
nauwere samenwerking kansen om beter vorm te geven aan een nieuwe dienstenstrategie.
Daarbij is eenheid in prestatie en kwaliteit een belangrijke conditio sine qua non.1 Behalve
een eis aan iedere organisatie binnen het bestel van regionale omroepen, is dat ook een
verplichting voor het collectief van omroepen om ervoor te zorgen dat elke afzonderlijke
organisatie, waaronder ook de regionale omroepen in de huidige kleine provincies,
voldoende financiële middelen voor een kwalitatief goed aanbod ter beschikking heeft.
Grote verscheidenheid in de huidige structuur
De condities waarbinnen de verschillende omroepen hun wettelijke taken invullen en de
bedrijven die daartoe nodig zijn exploiteren, zijn al sinds jaar en dag verschillend. Sommige
omroepen kennen een verzorgingsgebied met een sterk gearticuleerde regionale identiteit.
Dat vertaalt zich doorgaans in een nauwe band van de gemeenschap met de regionale
1
Dat houdt overigens niet in dat het streven is om alle publieke regionale omroepen te uniformeren. Dat zou de
verschillende organisaties die verantwoordelijk zijn voor programma’s die aansluiten bij de behoeften van de
verschillende regio’s van hun specifieke karakter en daarmee kracht beroven.
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
14
omroep en doorgaans ook een relatief hoog bereik. Fryslân is daarvan het meest
uitgesproken voorbeeld, mede door de eigen, als tweede landstaal erkende taal. Sommige
regio’s kennen dat minder en moeten als gevolg daarvan genoegen nemen met een minder
sterke binding, wat zich doorgaans vertaalt in lagere bereikcijfers dan in de regio’s met een
sterk onderscheiden regionale oriëntatie.
Ook op de mate van homogeniteit en omvang van het verzorgingsgebied verschillen de
omroepen. Sommige verzorgingsgebieden zijn homogeen van karakter met een of slechts
enkele stedelijke concentraties die als sterke nieuwsbron functioneren, andere hebben
meerdere urbane centra.
Een derde belangrijke factor die bijdraagt aan de verschillen tussen de publieke regionale
omroepen is de omvang van het budget, nu historisch slechts bepaald op basis van het
aantal inwoners en enkele opslagen. Provincies die relatief weinig inwoners kennen moeten,
gezien de gekozen financieringssystematiek, nog steeds met bescheiden budgetten werken.
De gelden die van overheidswege naar de kleinste omroepen gaan bedragen circa de helft
van de middelen die de grootste omroepen ontvangen.
Samenwerking: efficiency, landelijke impact, samenbrengen met landelijke omroep en
innovatie
De publieke regionale omroepen gaan zoals aangegeven, om meerdere redenen nauwer
samenwerken. De eerste reden is om efficiencywinsten te realiseren aan de zijde van de
regionale omroepen als een van de bijdragen aan de gestelde taakstelling van € 25 miljoen.
Daarnaast is een meer samenhangende sector een belangrijk vereiste om adequaat in te
spelen op de eisen die op nationaal beleidsniveau aan de regionale omroep gesteld worden.
Immers, meer dan totnogtoe wordt de taak en de toekomst van de publieke regionale
omroep op landelijk niveau gewogen en bediscussieerd, bijvoorbeeld in het parlement, bij de
behandeling van de Mediabegroting en andere gevallen die het omroepbestel betreffen.
Meer dan hiervoor zal de publieke regionale omroep moeten aantonen wat vanuit landelijk
perspectief gezien, zijn betekenis en toegevoegde waarde is. Ook is samenwerking nodig om
op een productieve wijze bij de aangekondigde toekomstverkenning van de publieke
omroep het gesprek over ‘de integratie van taken met de publieke landelijke omroep’ aan te
gaan. Een vierde reden voor meer samenwerking is het creëren van kracht om te kunnen
innoveren, bijvoorbeeld voor nieuwe dienstenontwikkeling in het digitale domein met
gebruikmaking van de collectieve kracht in content en journalistieke capaciteit.
Clustering van regionale omroeporganisaties
Vooralsnog wordt vanuit de bestaande dertien regionale omroepen, en in lijn met de
voorgenomen ontwikkelingen in bestuurlijk Nederland gekozen voor een vijftal clusters
waarin nauwe samenwerkingsverbanden tussen de huidige regionale omroepen worden
aangegaan. Die moeten leiden tot de meest efficiënte inzet van staf en faciliteiten.
Omroeporganisaties blijven daarin zelf verantwoordelijk voor het verzorgen van het
informatieaanbod in minimaal dertien verschillende regio’s.
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
15
Een stap verder die vanwege verdere efficiencyvoordelen niet uitgesloten hoeft te worden, is
een bestuurlijke fusie van de omroeporganisaties in genoemde clusters tot één nieuwe
organisatie. Omroeporganisaties kunnen daar zelf voor kiezen zolang de uitvoering en
verankering van de regionale publieke media-opdracht en de verbindingen tussen omroep
en zijn betreffende regio zich daar niet tegen verzetten.
Binnen de clusters worden door de regionale omroepen in ieder geval belangrijke taken en
functies op het gebied van staf en faciliteiten in gezamenlijkheid gecoördineerd en
uitgevoerd. Te denken valt onder andere aan personeelszaken, financiële en facilitaire zaken
en reclameverkoop en marketing. De samenwerking moet leiden tot besparingen door het
delen van taken en functies. Die besparingen kunnen soms gevonden worden binnen de
clusters van omroepen en waar mogelijk ook op de schaal van de sector als geheel. Dan is
coördinatie tussen de vijf clusters geboden. Dat is bijvoorbeeld het geval als het om de
techniek draait, waarvoor overigens geldt dat die afstemming in de context van het gehele
Nederlandse bestel zou moeten plaatsvinden, in ieder geval met de NPO of met de NOS.
Andere onderdelen waarin samenwerking op landelijk niveau, van de regionale omroepen
onderling en met de landelijke publieke omroep voor de hand liggen zijn innovatie en
distributie. Onderdeel daarvan is behalve technologische innovatie, het onderzoeken en
ontwerpen van diensten die de collectieve inhoudelijke kracht en potentie van de
Nederlandse regionale omroepen weet te benutten.
De verzorgingsgebieden van de regionale omroepen betreffen enerzijds duidelijk
verschillende sociaal-culturele en economische concentraties, terwijl er anderzijds gebieden
met een duidelijke gemeenschap met een binding zijn die over grenzen van provincies, en
dus de huidige verzorgingsgebieden heen lopen. Er zal onderzoek gedaan worden om vast te
stellen welke sociaal-culturele en economisch onderscheiden gebieden geïdentificeerd
kunnen worden als basis voor een eventuele andere indeling van de verzorgingsgebieden
van de regionale publieke omroep.
Grotere organisatorische schaal, meer inhoudelijke focus met nieuwe media
De overtuiging is dat deze schaalvergroting van de organisatie hand in hand kan gaan met
schaalverkleining op het niveau van informatieverschaffing. Er komt de mogelijkheid tot het
creëren van een kleinschaliger aanbod voor onderdelen binnen ieder cluster. Beter dan tot
nog toe kan waar nodig informatieaanbod toegesneden worden op onderdelen van deze
brede regio’s. De toespitsing op kleiner verzorgingsgebieden is het best te realiseren door
het toesnijden van het on-line en/of on-demand aanbod op bepaalde regionale sociaalculturele entiteiten. Op basis van de resultaten die daar geboekt worden kunnen dan
conclusies worden getrokken over inhoudelijke toespitsing van andere platforms naar
onderdelen van de regio. De bepaling van de kleinere verzorgingsgebieden gebeurt niet op
basis van bestuurlijke indelingen, maar eerder op basis van sociaal-culturele samenhang en
economische patronen en relaties. Het eerder genoemde onderzoek is ook hier bruikbaar om
een eventuele andere indeling te kunnen onderbouwen. Dat daarbij de grenzen van de
bestaande en eventueel ook nieuwe verzorgingsgebieden worden overschreden is welhaast
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
16
onvermijdelijk, maar hoeft per definitie niet altijd het geval te zijn noch dat het behelst dat
een andere regionale omroepen per definitie de werkzaamheden van de huidige regionale in
het betreffende verzorgingsgebied moet overnemen. In verzorgingsgebieden die nu al
duidelijk sociaal-cultureel bepaald zijn, is dat sowieso onnodig. Het streven voor de toekomst
is om vooral uit te gaan van de beleefde eenheden en niet de bestuurlijke geconstrueerde
vereist nauwe afstemming en organisatorische flexibiliteit. Dat de oplossing ligt in de nieuwe
media en dat deze een speerpunt in deze ontwikkeling zullen zijn is gezien hun flexibiliteit,
relatieve lage kosten en mogelijkheid via hen autonoom burgers te bereiken, evident. In de
startfase blijven de redactionele concentratiegebieden zoals ze nu zijn vastgelegd, langs de
lijnen van de huidige dertien regionale omroepen in tact. In een latere fase kunnen
daarbinnen ontwikkelingen en veranderingen plaatsvinden.
Culturele verankering door PBO’s en nieuwe instrumenten
De verankering van de publieke regionale omroep in de regionale samenleving verbetert
zeker niet per definitie met de voorgestelde schaalontwikkeling. Daarom wordt hier
voorgesteld de legitimatie en verankering vorm te blijven geven op het niveau van de
aanbodkanalen die op basis van de huidige verzorgingsgebieden minimaal in stand
gehouden moeten worden. In de toekomst zal er sprake (kunnen) zijn van een redactionele
focus op kleinere gebieden. Dan heeft het de voorkeur om ook op dat niveau de interactie
met de samenleving te organiseren. Dat gebeurt binnen het systeem van de
Programmabeleid Bepalende Organen (PBO’s). Per verzorgingsgebied wordt bepaald of het
functioneren van het PBO verbeterd of aangescherpt kan worden, afhankelijk van de kwaliteit
van het huidige functioneren. Het beeld van het functioneren van het PBO model, dat vorm
krijgt in een samenspel tussen directie, redactie en representanten van organisaties uit de
samenleving is momenteel wisselend.
Verdeling van financiële middelen op basis van een nieuw te ontwerpen systematiek
De vraag is of een grondige analyse van de verdelingssystematiek van bestaande middelen
nodig is om te voldoen in de nieuwe situatie. Eerder is gesteld dat er sprake moet zijn van
eenheid in kwaliteit en prestatie. Dat betekent dat de middelen voor alle organisaties
afdoende moeten zijn om de vereiste kwaliteit te leveren. Juist nu er sprake is van minder
middelen luistert dit nauw. Organisaties met de kleinste budgetten lijken niet in staat om de
efficiencytaakstelling op de overheidsondersteuning te absorberen. Dan kunnen ze in
vergelijking met de beter geoutilleerde omroepen het gewenste niveau niet langer
waarmaken. Met de voorgestelde clustering wordt een model voorgesteld waarin de totale
voor publieke regionale omroep beschikbare middelen worden verdeeld over vijf clusters van
regionale omroeporganisaties die gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor het aanbod van
regionale journalistieke informatie in tenminste dertien verzorgingsgebieden. De besturen en
toezichthoudende organen van de omroeporganisaties in een cluster zullen in dit model
moeten komen tot een zo efficiënt mogelijke organisatie van staf en faciliteiten en tot een zo
optimaal mogelijke uitvoering van de mediataak in de regio’s. Overleg tussen de regionale
omroepen in de clusters moet zo snel mogelijk leiden tot overeenstemming over de
organisatorische vorm van de samenwerking en over de budgettaire randvoorwaarden ervan.
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
17
Juist in de combinaties van de kleinere en grotere omroepen in de clusters kan een deel van
het negatieve effect van de relatief karig bedeelde publieke regionale omroepen worden
opgevangen. Echter in de nieuwe clustering ontstaan mogelijk toch nog
onevenwichtigheden. Daarom zal het bestaande systeem van middelenverdeling nog eens
goed tegen het licht worden gehouden.
In zo’n nieuw verdelingssysteem moet een aantal uitgangspunten gelden, vertaald in
indicatoren, die passen bij de exploitatiepraktijk van publieke regionale omroep, waarvan het
onderling gewicht bepaald moet worden. Dat systeem is nodig omdat de situaties in de vijf
gebieden die door evenzoveel ‘organisaties’ worden bediend, niet in alle opzichten gelijk
zijn. De publieke regionale omroepen zullen die binnenkort uitvoeren en de resultaten ervan
presenteren.
Vooralsnog wordt de middelentoekenning gebaseerd op de huidige bekostigingssystematiek
en houdt per cluster van omroepen rekening met een naar rato taakstelling en gaat uit van
behoud van de huidige reclame-inkomsten.
2.4
De regionale omroeptaak wordt bij het samenbrengen van de landelijke
en de regionale omroep in één omroepbestel belegd binnen een derde
niet-ledengebonden taakomroep waarin de autonomie van de regionale
omroeporganisaties is vastgelegd en het budget daarvoor is bepaald
De verhouding van de publieke regionale omroep tot de landelijke publieke omroep is sinds
het aantreden van de nieuwe regering veranderd. Het regeerakkoord spreekt over “de
integratie van taken van de landelijke en regionale publieke omroep” in combinatie met een
forse financiële efficiencytaakstelling. De formulering laat nog een groot aantal dingen open.
De publieke regionale omroep ziet veel mogelijkheden tot samenwerking met de publieke
landelijke omroep, waarbij hij hecht aan zijn duidelijke eigen rol en positie op basis van de
specifieke mediawettelijke en maatschappelijke taak. Vanuit de eigen kracht en betekenis kan
hij van bijzonder belang zijn voor de publieke landelijke omroep. Daarbij kan de publieke
regionale omroep profiteren van de concentratie van expertise en het bereik van de in
principe landelijke platforms, waar de regionale omroep in de eigen regio, ook weer een
eigen impuls aan de landelijke platforms kan geven, in het bijzonder via de regionale
vensters.
Taakorganisatie binnen de geïntegreerde publieke omroep voor regionale taken
De regeringsvoornemens doen vermoeden dat het budget voor de regionale publieke
omroep in de toekomst via de mediabegroting wordt toegewezen waarbij het waarschijnlijk
is, uitgaande van de huidige vorm van het publieke bestel, dat de regionale omroep op
termijn mee gaat lopen in de concessie van de gehele publieke omroep. Daarmee wordt het
budget van de publieke regionale omroep op termijn onderdeel van de meerjarenbegroting
die de NPO voor de gehele publieke omroep moet indienen. Binnen de publieke omroep
gaat de regionale omroep een eigen specifieke positie innemen met het oog op uitvoering
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
18
van de specifieke taak die de regionale omroep krijgt toebedeeld. Het waarborgen van
regionale culturele identiteit in de programmering en het bevorderen van ervaren
eigenaarschap in de regio rechtvaardigen een aparte organisatorische eenheid. Daarbinnen
kunnen de organisaties die regionaal verankerd zijn en daar ook verantwoordelijkheid
afleggen, onder andere via het Programmabeleid Bepalend Orgaan (PBO), inhoudelijk
autonoom hun regionale publieke omroeptaak invullen. Mogelijke programmatische
samenwerking met de landelijke publieke omroep, bijvoorbeeld door het verzorgen van
vensters, kan op die basis nader ingevuld worden. De publieke regionale omroep wil dan
vanuit zijn specifieke rol en betekenis in het bestel participeren als derde niet
ledengebonden zendgemachtigde met een specifieke taak. Die bestaat (1) uit het uitvoeren
van de wettelijke publieke omroeptaak in de regio via specifieke daartoe toegewezen
bestaande platforms en programmakanalen en (2) uit het ontwikkelen, produceren en
aanbieden van regionale programma’s of van programma’s uit de regio die een bredere
nationale relevantie hebben, aan landelijke omroepnetten en –zenders en andere
zendgemachtigden binnen het nationale omroepbestel.
Redactionele autonomie voor de regionale deelorganisaties
De huidige regionale omroepen voeren binnen de vijf clusters de regionale publieke
omroeptaak, (bestuurlijk) zelfstandig en redactioneel autonoom uit op basis van een
taakstellend budget. Ook leveren ze mogelijk programma’s of informatie in een andere vorm
aan algemene, niet primair regionale netten, platforms of (omroep)organisaties. Voor de
diensten die ze mogelijk toeleveren aan door de geïntegreerde publieke omroep
gecoördineerde landelijke platforms, geldt de redactionele autonomie van de regionale
omroepen in mindere mate. Omdat ze moeten passen binnen de formats van landelijke
platformen die vanuit het gehele bestel worden gecoördineerd voeren de regionale
omroepen overleg met de coördinatoren van die platforms of kanalen over de plaatsing van
bestaande en toe te leveren programma’s, bijvoorbeeld ingeval van regionale vensters op
een landelijk net.
Het budget voor de totale regionale omroep wordt vastgelegd in de wet of in een memorie
van toelichting en valt volledig toe aan de, binnen de vijf clusters opererende, regionale
omroeporganisaties. Dat is anders dan bij de budgetten louter bestemd voor de niet
taakorganisaties en de landelijke platforms waarbij 30 procent toevalt aan de Raad van
Bestuur van de NPO en 70 procent direct bij de landelijke omroeporganisaties belandt. De
Raad van Bestuur besteedt de haar toegewezen gelden op haar beurt weer bij de publieke
omroepen binnen het bestel, voor de productie van programma’s die de netten versterken.
De taakorganisatie publieke regionale omroep kan daarin mogelijk ook een rol spelen. De
regionale omroepen kunnen programma’s produceren en leveren die de profielen van de
netten versterken.
Voor wat betreft het mandaat van de publieke regionale omroeporganisaties voor het
bespelen van de eigen kanalen geldt het volgende. Het aantal uren voor televisie en radio op
de eigen, algemene programmakanalen wordt voor de regionale omroeporganisaties die
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
19
samen de taakorganisatie vormen in de Mediawet vastgelegd (het huidige artikel 2.51 MW).
Wat de regionale taakorganisatie betreft zou dit aantal uren voor zowel televisie als radio op,
omgerekend, 24 per etmaal per programmakanaal moeten worden gesteld. Daaraan zou
moeten worden toegevoegd dat deze uren op in ieder geval 13 regionale
programmakanalen moeten worden ingezet. De Raad van Bestuur van de landelijke en
regionaal geïntegreerde publieke omroep is vervolgens met toekenning van uren en
aanbodkanalen gebonden aan deze in de wet vastgelegde uren en het aantal regionale
programmakanalen.
Regionale verankering en toezicht via PBO’s en Raad van Toezicht
De regionale taak die belegd is binnen het geïntegreerde bestel wordt daarmee uitgevoerd
door regionale omroepen die de informatie produceren voor de regionale en mogelijk ook
landelijke aanbodkanalen. Zij zijn de producenten en de bron van de regionale
(nieuws)voorziening. De voorziene taakorganisatie biedt voor zowel de huidige regionale
omroepen, als de provincies en maatschappelijke organisaties die verschillende regionale
stromingen vertegenwoordigen, een solide basis voor de borging van de regionale publieke
mediataak op grond waarvan deze organisaties in de praktijk betrokken kunnen blijven bij de
uitvoering daarvan. Het regionale PBO speelt nog steeds een belangrijke rol bij de bewaking
van de pluriformiteit van het regionale media-aanbod. In de wet moet worden vastgelegd
dat een PBO, in een al dan niet aangepaste vorm, het beleid voor het aanbod op de
regionale tv- radio- en online-programmakanalen bepaalt.
2.5
De publieke regionale omroep gaat de gezamenlijke kracht benutten
voor nieuwe dienstenontwikkeling, levert op basis van zijn collectieve
kracht een bijdrage aan het Nederlandse (publieke) mediabestel en
koestert vooralsnog de eigen platforms.
De publieke regionale omroep wil zich niet alleen manifesteren op de eigen regionale
platformen, maar wil ook een bijdrage leveren aan het totale regionale (journalistieke)
medialandschap en aan een efficiëntere en kwalitatief hoogstaande publieke omroep door
de gezamenlijke ontwikkeling van nieuwe diensten die nieuwe waarde creëren. Dat gebeurt
door het leveren van bijdragen aan de programmaproductie en platforms van de daarin
geïnteresseerde regionale mediapartijen en aan de geïntegreerde Nederlandse publieke
omroep.
Strategie ten aanzien van platformen en kanalen
Het is voor de publieke regionale omroep onverminderd van groot belang om een strategie
te bepalen met betrekking tot de eigen kanalen en platforms, ook al staat momenteel de
productie van informatie voorop en lijkt de keuze van de kanalen of platforms vaak
secundair. Dit resulteert vaak in een digital first situatie, omdat via on-line media de snelste
weg naar de burger loopt, die steeds meer gewend raakt aan hyperactualiteit. Toch blijft de
discussie over kanalen van groot strategisch belang, met het oog op het bereiken van
publiek en de reclame-inkomsten.
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
20
Voor het eigen televisiekanaal kiest de publieke regionale omroep voor een behoudende
strategie, ook in relatie tot de gepercipieerde behoeften in de regio. Het blijft van belang een
eigen televisiekanaal naar het regionale publiek te behouden als basis voor het eigen
functioneren en de eigen positie. Louter koersen op vensters op landelijke netten zou de
flexibiliteit die nodig is om bijvoorbeeld evenementen integraal te verslaan of snel op te
schalen in geval van bijzondere gebeurtenissen in de regio (bijvoorbeeld calamiteiten,
bijzondere persconferenties etc.) in gevaar brengen. Landelijke netten bieden daartoe niet de
flexibiliteit die nodig is voor een goed in te vullen regionale rol. Het is nodig om het
consumptiegedrag van burgers goed te monitoren om vast te stellen wat de waarde is van
een eigen kanaal in het licht van de opmars van nieuwe on-line media die in de toekomst die
rol kunnen overnemen. Er moet ruimte zijn voor individuele regionale omroeporganisaties
binnen de clusters waarin ze opereren om hun eigen lijn te kiezen, ook al ligt het voor de
hand dat strategische keuzes binnen de vijf clusters worden gecoördineerd. Voor wat betreft
de radiozenders is er momenteel geen reden voor een koerswijziging. De gezamenlijke
regionale radiostations scoren hoge luistercijfers onder groepen luisteraars die door andere
aanbieders niet of nauwelijks bediend worden. Op basis van luisterdichtheid is de regionale
radio marktleider of bijna marktleider. De on-line platformen zijn voor de publieke regionale
omroepen van cruciaal strategisch belang. On-line is de belangrijkste groeimarkt. Bovendien
biedt het on-line aanbod de publieke regionale omroep de kans om zijn informatieaanbod
op regionaal niveau te verfijnen en een jonger publiek te bereiken om daarmee specifieke
communities beter op hun wenken te bedienen.
Nieuwe diensten en producten door samenwerking van regionale omroepen
Een belangrijke vrucht van synergie kan gevonden worden in de samenwerking van de
regionale omroepen met elkaar. Gezamenlijk representeert het regionale bestel een enorm
potentieel om locatiegebonden Nederlands nieuws te ontsluiten voor iedereen in en buiten
Nederland, op reguliere basis, maar ook incidenteel bij bijzondere gebeurtenissen. Het
besluit om een gezamenlijke regionale omroep app te ontwikkelen die dat mogelijk maakt,
gebruikt die synergetische kracht.
Publieke regionale omroep als partner en toeleverancier voor Nederlands omroepbestel
Op basis van diezelfde kracht kan de publieke regionale omroep zich gaan ontpoppen als
belangrijke partner van regionale maatschappelijke, culturele en mediaorganisaties, onder
meer in de eerder genoemde regionale mediacentra, en als nieuwsbron voor producties van
de landelijke publieke omroep, in het bijzonder de NOS, of als leverancier voor programma’s
voor een regionaal venster op een van de landelijke televisienetten. In het eerste geval kan
de publieke regionale omroep terugvallen op een omvangrijk regionaal
correspondentennetwerk dat input kan geven aan de nieuwsproducties van de NOS, de
nieuwsdienst NOS Online en van de nieuwsbulletins en nieuwsprogramma’s op radio en
televisie. Tegelijkertijd is de publieke regionale omroep de aangewezen partner voor de
coverage van regionale en lokale evenementen met een nationale uitstraling, in
samenwerking met landelijke zendgemachtigden, ledenorganisaties of taakorganisaties als
NOS en NTR. De gezamenlijke regionale omroepen kunnen coverage van alle regionale
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
21
evenementen met een bovenregionale uitstraling, efficiënt en effectief organiseren en
verzorgen op basis van de lokale en regionale relaties en de productionele slagkracht. Een
andere mogelijke bijdrage schuilt in het uitzenden van documentaires die momenteel
veelvuldig door de publieke regionale omroepen worden geproduceerd via landelijke netten
of aanbod via de digitale platforms van de geïntegreerde Nederlandse publieke omroep.
Nationale omroepen of landelijke netten zijn slechts enkele van de mogelijke afnemers van
deze waaier van diensten. Deze vormen van synergie komen dichterbij met de samenwerking
van de regionale en landelijke publieke omroep in een nationaal omroepbestel. Behalve
besparingen op basis van efficiency biedt deze combinatie ook mogelijkheden tot innovatie
en kwaliteitsverbetering.
Toekomstvenster op de publieke regionale omroep / ROOS april 2013
22
advies voor een
toekomstbestendige
publieke omroep
Inhoud
Ten geleide
Durf te veranderen
5
13
De urgentie25
Waarom de publieke omroep bestaat
37
3. Een inhoudelijk sterk en open bestel
53
1.
2.
1.
2.
4.
Een nieuwe mediaorganisatie Een open bestel
De beantwoording van de adviesvragen
Bijlagen
Adviesaanvraag
toekomstverkenning mediabestel
2. Samenstelling commissie
3. Samenstelling focusgroepen
4. Overzicht van geconsulteerden 5. Legitimering en taakopdracht
van de publieke mediadienst 6. Literatuur
7. Focusgroep Innovatie
8. Focusgroep Organisatie
9. Focusgroep Programma
10. Focusgroep Samenwerking
omroepen en pers in de regio
55
61
67
99
1.
Colofon
100
108
110
114
118
138
142
157
173
190
194
Inhoud
De tijd staat open
Inhoud
De tijd staat open, het hijgt aan weerszijden
of avond en donker elkander omarmen, het slaapt
dat het kraakt in de stokoude boomgaard, zwanger
van wanvruchten galappels wormen
in het huis het gemor van adem, van data
dat de nachtschade hangt aan zijn leven
dat de zaaier ontkiemt in zijn veldbed
dat de groene woorden als kersen bederven
bij vlagen het heden, de vragen, gesteun
van de lage eenmalige bomen om een lange totale
genadige zomer, om najaar, om winter –
3
Gerrit Kouwenaar
De tijd staat open
1996, Querido
Ten geleide
Een onafhankelijke en betrouwbare publieke omroep – op
landelijk, regionaal en lokaal niveau – is volgens de Raad voor
Cultuur een groot goed. De programma’s, websites en live
streams die ons via de publieke omroep bereiken, verbeelden
en becommentariëren de cultuur in Nederland. Zij verbinden
bevolkingsgroepen, informeren, leren en vermaken ons.
Zij verrijken ons leven. Of, anders gezegd: de publieke omroep
vormt een dragende pijler onder onze democratische rechtstaat. En dat zal hij ook in de toekomst moeten zijn. Geen
eenvoudige opdracht, want er verandert veel.
Ten geleide
Waarom dit advies?
Technologische vernieuwingen buitelen over elkaar heen,
het mediagebruik verandert onder onze handen. Vijf jaar geleden hadden HBO en Netflix hier nog nauwelijks betekenis.
Niemand volgde toen het nieuws vooral via de smartphone
en social media. Inmiddels krijgen, maken en delen wij –
consument en producent – informatie en belevenissen overal,
onmiddellijk en op iedere plek. Een moderne en toekomstbestendige publieke mediadienst moet op deze veranderingen
inspelen en er gebruik van maken. De structuur van die
publieke mediadienst moet zo zijn ingericht dat hij deze veranderingen aankan.
5
De publieke omroep functioneert in veel opzichten goed,
maar staat onder druk en vertoont slijtage. De technologische
veranderingen en de internationale reactie daarop van steeds
groter wordende mediaconglomeraten zijn een factor van
belang. Betrouwbare en onafhankelijke media-inhoud is niet
meer vanzelfsprekend. Het publiek op traditionele platforms
als televisie en radio vergrijst, jonge doelgroepen worden
moeilijk bereikt. Het vertrouwde politieke draagvlak erodeert.
De financiering loopt sterk terug. En, de bestuurlijke drukte
is groot.
Er is een omslag in het denken nodig over de publieke
omroep. Van een omroep die is gericht op radio en televisie
zal hij zich moeten ontwikkelen tot een publieke mediadienst
die programmeert op alle platforms en samenwerkt met
commerciële partijen en makers. Van een bestuurlijk complex
zal de publieke omroep zich moeten ontwikkelen tot een
creatieve netwerkorganisatie waarin de inhoud leidend is.
Ten geleide
De staatssecretaris van OCW heeft de Raad voor Cultuur
advies gevraagd over de toekomst van het publieke mediabestel. Zijn vragen gaan onder meer over het onderscheidende
karakter van de programmering, het aanjagen van innovatie
en creatieve competitie, over culturele en levensbeschouwelijke programmering, de positie op nieuwe media en
mobiele diensten, de rol en organisatie van de Nederlandse
Publieke Omroep (NPO), en over de mogelijkheden om
nieuwe geluiden aan bod te laten komen. Dit advies geeft op
deze vragen een antwoord. Soms zijn die antwoorden verreikend, omdat verandering echt nodig is – maar er is ook oog
voor wat goed en uniek voor Nederland is en dus behouden
moet blijven.
Hoe is dit advies tot stand gekomen?
De raad heeft een commissie onder leiding van Inge Brakman
gevraagd het advies voor te bereiden. De commissie bestond
verder uit Pieter Broertjes, Petra ter Doest, Wim van de
Donk, Pauline Krikke, Hans Laroes, Inge Ligthart, Paul
Rutten, Peter Schrurs, Wim Vanseveren en Mathieu
Weggeman. De commissie werd ondersteund door Jaap
Visser, Marleen Elshof en Martine Verweij.
6
Om zoveel mogelijk expertise bij de voorbereiding van het
advies te betrekken, heeft de raad vier focusgroepen gevormd:
Innovatie, Organisatie, Programmering en Samenwerking
omroep en pers in de regio. Deze groepen werkten onder voorzitterschap van respectievelijk Erik van Heeswijk, Yvonne
Zonderop, Gerard Dielessen en Allard Berends. In deze focusgroepen zaten makers, journalisten, wetenschappers en
anderen. Hun namen zijn te vinden als bijlage bij dit advies.
De rapporten van de focusgroepen zijn digitaal gepubliceerd
op www.cultuur.nl. De commissie heeft daarnaast met vele
deskundigen en betrokkenen uit het veld gesproken. Een overzicht van deze gesprekspartners is ook als bijlage opgenomen.
De commissie heeft in de periode van september 2013 tot
februari 2014 haar werkzaamheden uitgevoerd. De inspanningen van de leden van de commissie waren intensief en
consciëntieus; hun denk- en verbeeldingskracht inspirerend.
De raad is hen erkentelijk voor het werk dat zij hebben verzet.
Hij sluit zich aan bij de bevindingen van de commissie en
neemt haar adviezen over.
Ten geleide
De raad heeft Saskia Welschen onderzoek laten doen naar
de legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst.
Haar bevindingen zijn als bijlage opgenomen in dit advies.
De raad heeft daarnaast Frank Huysmans een onderzoek
laten uitvoeren naar mediagebruik en -ontwikkelingen. Zijn
rapport ‘Media, informatie en communicatie: trends en
beleid’ is als digitale bijlage bij het advies gevoegd. De commissie heeft voor haar advies van beide onderzoeken dankbaar gebruikgemaakt.
Wat zijn de belangrijkste aanbevelingen?
De adviezen van de commissie leiden tot
de volgende aanbevelingen:
1.
Scherper dan nu zal de publieke omroep (publieke
mediadienst) zich moeten onderscheiden met
media-inhoud die van publiek belang is
Deze publieke meerwaarde wordt nu gemeten langs
gevestigde criteria als onafhankelijkheid, pluriformiteit,
betrouwbaarheid en culturele diversiteit. Voorgesteld wordt
om daaraan de criteria innovatief karakter, samenwerking
met derden en publieksparticipatie toe te voegen. De publieke mediaopdracht dient daarop aangepast te worden.
2.
De publieke omroep is breed en voor iedereen,
maar maakt wel duidelijke keuzes op inhoud
7
De prioriteiten moeten scherper benoemd en beter bewaakt worden. De prioriteiten die nu centraal staan in de
programmering van de publieke omroep (journalistiek,
Nederlandstalig drama & documentaire, kinderprogramma’s, kennis & cultuur en evenementen) vormen een
goed uitgangspunt. Maar ze kunnen in de loop der jaren
veranderen. Niet alleen het marktaandeel, maar vooral
het bereik is van belang. Er komen hoofdredacteure die
eindverantwoordelijk worden voor de inhoud van het
complete aanbod. De basis wordt gevormd door een
‘contract met de samenleving’ waarin de publieke omroep
beschrijft wat hij zal doen en maken. Het contract wordt
gemaakt op basis van een brede consultatie, van publiek,
experts en makers.
Het mediabestel wordt ook geopend voor andere
partijen dan de omroepverenigingen
4.
Makers, mediabedrijven en zzp’ers met creatieve en
innovatieve ideeën kunnen rechtstreeks hun programma’s
aanbieden bij de NPO. Hierdoor ontstaat een vernieuwd,
open en pluriform systeem met enerzijds omroepverenigingen en anderzijds vrije mediaproducenten. Zo kunnen
nieuwe ideeën en stromingen snel toegang krijgen tot
de publieke mediadienst en wordt het stelsel dynamisch
en hedendaags. Geadviseerd wordt het ‘programmaversterkingsbudget’, dat nu 50% is volgens de Mediawet,
ook voor buitenstaanders open te stellen. In de praktijk
zullen daardoor zowel de omroepverenigingen als partijen
buiten het bestel programma’s leveren die gefinancierd
worden uit deze middelen.
De publieke omroep programmeert voor alle
platforms; naast televisie en radio ook voor nieuwe media en mobiele platforms
Het is de inhoud die ertoe doet. Niet het platform, niet de zender – maar programma’s, producties, informatie.
Distributie van content via publieke netten lijkt nu en in
de toekomst geen garantie meer dat deze ook wordt gevonden. De publieke media kunnen daarom hun functie
alleen effectief uitoefenen als zij publiek en doelgroepen
weten te bereiken op alle platforms.
5.
De publieke omroep heeft een gidsfunctie
Kabelaars, Telecombedrijven of partijen als Google en
YouTube gaan steeds meer bepalen hoe het scherm
(op tv, pc, tablet, mobiel, etc.) eruit ziet, en wat men te
zien en te horen krijgt. Om publieke media-inhoud
ook in de toekomst beschikbaar en vindbaar te houden,
is het van belang dat de mediagebruiker goed de weg
kan vinden in de overstelpende hoeveelheid informatie
8
Ten geleide
3.
die (inter)nationaal voorhanden is. De publieke omroep
moet daarom ook een ‘gids’ zijn. Daarbij valt te denken
aan een portal (een soort ‘Uitzending gemist +++’), maar
de technologische ontwikkelingen gaan zo snel dat over
een aantal jaren deze ontsluiting wellicht op een heel
andere manier vorm krijgt. Belangrijk is dat die ontsluiting
gepaard gaat met context: uitleg en duiding over waar de
inhoud vandaan komt, door wie het is gemaakt en waarom.
6.
De NPO krijgt een andere, geactualiseerde rol
en organisatiestructuur
7.
Ten geleide
De NPO zal zich veel meer moeten opstellen als een
netwerkorganisatie, die samenwerkt met zijn publiek
en toegang biedt aan burgers en andere mediaorganisaties
dan alleen de actuele bespelers. Om zijn herkenbaarheid
te vergroten, zal de publieke omroep zijn focus moeten
verleggen van ‘representatie van’ naar ‘relatie met’ het
publiek. Dit stelt nieuwe eisen aan de organisatie en
inrichting van de NPO: het vraagt om een mediaorganisatie
met een creatief hart, die wendbaar en innovatief is
en waarvoor de makers centraal staan. En die tegelijkertijd
bestuurlijk slagvaardiger en organisatorisch eenduidig in
elkaar steekt. De NPO wordt een omroep met een uitzendvergunning. Dit advies doet concrete voorstellen voor de
inrichting van zo’n organisatie.
De omroepverenigingen richten zich meer op
specifieke publieksgroepen en thema’s
9
De omroepverenigingen geven publieksgericht vorm
aan hun identiteit. In plaats van representatie richten ook
zij zich op de relatie met en participatie van het publiek.
De samenleving vraagt om nieuwe vormen van verbinding
en de verenigingen kunnen daarin bij uitstek een rol
vervullen.
De omroepen en NPO worden elke vijf jaar getoetst
door een visitatiecommissie. Publieksbinding, kwaliteit en
samenwerking met andere omroepen en organisaties
maken onderdeel uit van de aspecten waarop zij worden
beoordeeld. Publieksbinding kan op verschillende
manieren worden aangetoond, daarom vervalt het ledencriterium als harde eis. Elke vijf jaar blijft voor nieuwe
organisaties de mogelijkheid bestaan om toe te treden tot
het omroepbestel, op voorwaarde dat er sprake is van
een aantoonbare band met publieksgroepen en van een
toegevoegde waarde. Daarmee blijft in het bestel ruimte
voor nieuwe geluiden en stromingen.
8.
9.
Het Mediafonds vervalt. De taken en functies van dit fonds
kunnen conform de plannen van de NPO worden uitgevoerd, op voorwaarde dat er ook inzet van middelen voor
jeugd, games en talentontwikkeling komt. Voorstellen
voor productie van content zullen, precies zoals nu bij het
Mediafonds, een onafhankelijke kwalitatieve toets krijgen.
Het geoormerkte bedrag voor culturele mediaproducties
dient opgehoogd te worden met het budget van het
CoBO-fonds (Co-productiefonds Binnenlandse Omroep).
Omdat vanaf 1 januari 2016 de zogenoemde 2.42 –
omroepen ophouden te bestaan, zou in de toekomst bij
de publieke omroep het gedachtegoed van de wereldgodsdiensten anders gewaarborgd moeten worden.
De samenwerking tussen EO en IKON, KRO/NCRV en
RKK, VPRO en eventueel Human neemt een deel van
dat gedachtegoed voor zijn rekening. De programmering
over andere wereldgodsdiensten en/ of levensbeschouwelijke stromingen zoals Islam, Hindoeïsme, Boeddhisme
en Jodendom past bij de taakopdracht van de NTR. De
NTR krijgt ook de opdracht witte vlekken op het gebied
van culturele programmering in te vullen.
Ten geleide
Culturele en levensbeschouwelijke programmering
is bij uitstek publiek en verdient extra waarborgen en
een breed publiek bereik
Op regionaal niveau is een open bestel wenselijk,
waarin publieke en private nieuwsorganisaties de krachten kunnen bundelen
10
Met name op het gebied van nieuws- en informatievoorziening dient er ruimte te zijn voor experimenten en
samenwerkingsverbanden tussen de private en publieke
sector, tussen dag- en nieuwsbladen en regionale omroepen. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van coöperaties
waar door een samenwerkingsverband content wordt
geleverd aan omroepen, kranten en nieuwsbladen, en ook
Ikaan nieuwe journalistieke initiatieven. Landelijke en
regionale omroepen moeten meer programmatisch gaan
samenwerken om tot een zo sterk mogelijke publieke
nieuwsvoorziening en culturele programmering te komen.
De bestuurlijke aansturing van de regionale mediavoorziening dient vanuit een zelfstandig en door regionale
partijen benoemd bestuur plaats te vinden.
Tot slot
Ten geleide
Omdat de situatie van de regionale journalistiek zorgwekkend
is, zal de raad aanbeveling 9 uitwerken in een nader advies
over de toekomst van de regionale journalistiek. Ook zal de
raad in een later advies nog specifiek ingaan op de positie
en diversiteit van de publieke radiozenders. De raad ziet hier
kansen om de informatieve positie van de publieke omroep
te versterken door meer zendtijd in te ruimen voor achtergrondinformatie, levensbeschouwing en kunst en cultuur.
De Raad voor Cultuur adviseert de staatssecretaris en partijen
in het mediaveld de bevindingen en conclusies van de commissie ter harte te nemen. Gebruik dit advies om 17 miljoen
Nederlanders ook in de toekomst kwalitatief hoogwaardige,
relevante en mooie producties en programma’s te bieden.
Dit is het moment om veranderingen door te voeren:
‘de tijd staat open’.
11
Durf te veranderen
Durf te veranderen
Op 14 februari 2014, middernacht, lanceerde Netflix het tweede
seizoen van House of Cards. Kevin Spacey speelt de hoofdrol
in deze serie over politieke manipulatie en machtsmisbruik, begin
jaren negentig al een succesvolle BBC-serie met Ian Richardson
in een glansrol. Sir Francis Urquehart van de BBC werd Frank
Underwood in de VS.
Overal in de wereld zaten miljoenen mensen op dit moment
te wachten. Op Twitter, op blogs en websites werd met spanning
naar de lancering toegeleefd. Zelfs het Witte Huis tweette mee.
De serie werd, net als deel één, in z’n geheel online gezet.
Mensen keken meteen, van begin tot eind, de hele nacht door.
‘Binge-kijken’ heet het: achter elkaar zoveel mogelijk, misschien
zelfs alle afleveringen zien. Twitter stond bol van opvattingen
en reacties. Er hoefde niets te worden opgenomen van tv. Het
was niet wachten op de dvd-box.
House of Cards was er, in z’n geheel, en kon meteen bekeken
worden, overal waar Netflix beschikbaar is. Op ieder gewenst
moment, op de manier waarop de kijker dat wil.
Geen omroep, geen televisiezender, kwam eraan te pas.
13
Er is veel aan het veranderen in de mediasector. Omroepen,
kranten en uitgeverijen weten zich tot op het bot uitgedaagd door
nieuwkomers en nieuwe ontwikkelingen. House of Cards is er
een illustratie van.
Mediaorganisaties, of ze nu een publiek of commercieel
karakter hebben, dreigen te worden weggevaagd als ze niet zelf
een antwoord vinden op de sterke veranderingen die gaande
zijn en die voor schokgolven zullen blijven zorgen. Ze moeten
zich opnieuw uitvinden, nieuw gedrag vertonen, behouden
waar ze goed in zijn, maar dat vertalen naar de nieuwe tijd. Het
medialandschap staat zodanig onder druk dat de commissie
duidelijk en overtuigend handelen van de publieke omroep voorstelt. Er is een grote mate van urgentie. De verandering moet
nu plaatsvinden.
Tegen deze achtergrond heeft de Commissie Toekomstverkenning Mediabestel van de Raad voor Cultuur onderzocht hoe
in Nederland een zo krachtig mogelijke mediasector kan worden
bevorderd en meer specifiek: welke rol de publieke omroep
daarin heeft. Het advies wordt aangeboden aan staatssecretaris
Dekker van OCW.
Durf te veranderen
Om mee te kunnen buigen met de storm van veranderingen zal
de publieke omroep zijn wortels moeten verstevigen en zal hij
nieuwe vormen moeten ontwikkelen om in contact te zijn met het
publiek. Er is een heldere focus nodig. Dat betekent ruimte
voor de makers en voor wat zij maken: de inhoud. Een strakke
organisatie, een plaats om datgene wat in Nederland wordt
gemaakt toegankelijk te maken. Een organisatie, die boven alles
het publieke belang centraal stelt in al zijn uitingen.
In dit rapport beschrijft de commissie wat zij aan
ontwikkelingen ziet.
Het begint met de brede internationale context: de veranderingen
die voor alle mediabedrijven (commercieel en publiek) in vergelijkbare mate gelden, binnen en over de grenzen.
De commissie kijkt vanzelfsprekend ook naar de specifiek
Nederlandse omstandigheden: hoe heeft het bestel zich ontwikkeld, hoe staat het er nu voor, en hoe kan het worden versterkt,
rekening houdend met de eisen van de nieuwe tijd?
Het zou naïef zijn net te doen alsof we precies weten hoe 2020
eruit gaat zien. Daarom willen we een mediaorganisatie die alle
onverwachte ontwikkelingen aankan en dus flexibel van denken
en handelen is; die vooral wordt gedragen en gewaardeerd
door het overgrote deel van het publiek, de eigenaren van het
publieke bestel.
Dit rapport bestaat uit vier hoofdstukken. In de eerste drie
schetst de commissie haar advies voor de publieke omroep.
14
Hoofdstuk 1, analyseert de grensoverschrijdende veranderingen van het moment, en de specifieke omstandigheden van
de Nederlandse publieke omroep.
Hoofdstuk 2, beantwoordt de vraag wat het bestaansrecht
van de publieke omroep is en wat de prioriteiten en de kernwaarden dienen te zijn.
Hoofdstuk 3, beschrijft de voornaamste wijzigingen die
de commissie voorstelt.
De bronnen die zijn gebruikt voor alle hoofdstukken en voor
de bijlage staan vermeld in de literatuurlijst.
De commissie ziet een sterk, dynamisch, open en transparant mediabestel voor zich, in de toekomst. Het vergt durf
om te veranderen en niet hier en daar wat bij te schaven.
Maar die durf is er ongetwijfeld, bij iedereen die vooruitkijkt.
Durf te veranderen
In het vierde hoofdstuk geeft de commissie antwoord op de
vragen die staatssecretaris Dekker aan de Raad voor Cultuur
heeft gesteld. Dit hoofdstuk bevat de concrete uitwerking van
de opvattingen uit hoofdstuk 1 tot en met 3. In de bijlage is
een uiteenzetting over de legitimering en taakopdracht van de
publieke omroep opgenomen.
Een beschrijving van de werkwijze en samenstelling van de
commissie en de focusgroepen, die de commissie van ideeën
hebben voorzien, volgt daarop.
Inge Brakman
voorzitter
Commissie Toekomstverkenning Mediabestel
Mede namens de leden
Pieter Broertjes, Petra ter Doest, Wim van
de Donk, Pauline Krikke, Hans Laroes,
Inge Ligthart, Paul Rutten, Peter Schrurs,
Wim Vanseveren en Mathieu Weggeman.
15
20
1.
De urgentie
Over de publieke omroep
in Nederland en de grote
grensoverschrijdende
ontwikkelingen
De urgentie
Het fundament onder de publieke omroep lijdt al jaren aan
slijtage. Maar net zoals aan gebouwen of aan een brug van de
buitenkant niet te zien is hoe sterk de constructie nog is, zo is ook
van een afstand aan de publieke omroep niet echt te zien dat er
van slijtage, erosie en afkalving sprake is. Die is vooral waarneembaar onder de oppervlakte en achter de decors. Niet alleen daar
natuurlijk, maar vooral daar.
De Nederlandse Publieke Omroep (NPO) is succesvol. Hoewel
er ongetwijfeld over ieder programma, iedere vorm van content en
iedere inhoudelijke beslissing kan worden gediscussieerd, bereikt wat de publieke omroep maakt een groot deel van de bevolking. Dit grote bereik is belangrijk voor een systeem dat wordt
gefinancierd uit de algemene middelen en dat dus ook in principe
van iedereen behoort te zijn.
Er is een ruim en gevarieerd aanbod. Vergeleken met andere
publieke omroepen in Europa zit de Nederlandse omroep in
de kopgroep, kwalitatief gezien. Uit recente onderzoeken blijkt
dat hij relatief efficiënt en relatief goedkoop is, en inmiddels
begrijpt hij wat er nodig is in deze digitale tijd. Voor wie verder
kijkt dan ‘Boer zoekt vrouw’ zijn de verschillen met commerciële omroepen goed zichtbaar.
Gebeurtenissen die de samenleving verbinden (groot nieuws,
zaken van en rondom het Koninklijk Huis, sportevenementen,
‘Serious Request’) spelen zich af op de platforms van de publieke
omroep.
Van oudsher zijn mensen lid van een omroeporganisatie en
dus ‘lid’, of ‘drager’, van het systeem. De samenleving wordt dan
ook voor een groot deel weerspiegeld in de diversiteit en pluriformiteit die de omroepverenigingen belichamen. Omroepen dragen
op hun beurt bij aan een efficiëntere organisatie door fusies aan
te gaan die in het verleden ondenkbaar waren.
Maar dat zou te kortzichtig zijn, en een aantal andere ontwikkelingen compleet negeren. Er speelt veel meer.
25
Oppervlakkig gezien zou je kunnen zeggen: niets aan de hand,
met hier en daar een aanpassing kunnen we nog jaren verder.
De urgentie
Legitimatie ter discussie
In 1989 begon RTL met commerciële televisie in Nederland.
De publieke omroep, monopolist, zag zich plotseling
beconcurreerd en bestreden, zowel op inhoud als op positie.
Publieke en commerciële omroepen zijn elkaars directe concurrenten in de aandacht van de consument. De komst van
SBS in de jaren 90 vergrootte de onderlinge concurrentie.
Aangezien de publieke omroep mede door reclameinkomsten via de STER (waarvan de opbrengsten naar het
ministerie van OCW gaan) wordt gefinancierd, is er sprake
van een permanent gevecht om deze markt. STER-opbrengsten, bijna 200 miljoen in 2013, maken de publieke omroep
mede mogelijk, maar maakt het systeem ook kwetsbaar voor
verwijten van marktverstoring.
Vanzelfsprekend ontmoeten de concurrenten elkaar in hun
programma’s en aanbod. De publieke omroep heeft de taak bij
te dragen aan het algemeen belang en wil zoveel mogelijk
mensen bereiken; de commerciële omroep richt zich eveneens
op een breed publiek, maar wel met een accent op de doelgroep ‘boodschappers’ in de leeftijd van 20 tot 49 jaar. Doel
van de commerciële omroep is het maken van winst.
Er zijn geen pasklare regels te bedenken waardoor publieke
en commerciële omroepen uit elkaars vaarwater blijven. Met
name in categorieën als nieuws, sport, amusement en live
evenementen is overlap te zien. De publieke omroep definieert
idealiter zijn karakter, rol en taak veel meer door de wijze
waarop deze programmacategorieën worden vormgeven en
door een juiste balans in de totale programmering dan door
een gebod iets te doen of juist niet te doen. In de publieke
discussie wordt succesvol aanbod van de publieke omroep
vaak bekritiseerd, vanwege dat succes – alsof alleen de ‘markt’
succesvol mag zijn. Dat mag niet het criterium zijn. Het idee
dat de publieke omroep niets mag doen wat ook maar enigszins lijkt op wat commerciële omroepen doen, maakt van de
publieke omroep een heel smal systeem. Dat zal per definitie
slechts een klein aantal mensen bereiken en zijn legitimatie
en draagvlak ineen zien schrompelen.
26
Maar een onderscheid tussen beide omroepen zal wel zichtbaar moeten zijn. Dat verschil moet tot stand komen door
een duidelijke prioritering, en door het benadrukken en
vormgeven van het publieke belang en de publieke waarden.
De urgentie
De publieke omroep zal dus moeten aantonen dat wat hij
maakt en voor wie past bij de publieke taak.
De legitimatievraag komt niet alleen van de commerciële
omroepen, maar ook van de uitgeverijen. Deze vechten voor
hun bestaan, proberen hun verdienmodellen te vinden in
de nieuwe digitale wereld en komen daar de publieke omroep
tegen die experimenteert met publiek geld.
Er is dus uit de markt een serieuze vraag naar een duidelijke inkadering van datgene wat de publieke omroep allemaal
mag en kan.
Het publiek vergrijst
De publieke omroep moet iedereen bedienen, waar dan ook,
met welke achtergrond dan ook, van iedere leeftijd. Zeker de
publieke omroep heeft met een vergrijsd publiek te maken,
bij de ene uiting sterker dan bij de andere. Een organisatie die
voor en van iedereen pretendeert te zijn, wordt op termijn in
zijn bestaan bedreigd als hij geen contact vindt met en legitimatie bij de jongere generaties. Er is een sterke digitaliseringsslag nodig om het (jongere) publiek op een aansprekende
wijze te bedienen.
Verlies aan politiek draagvlak
Lange tijd is Hilversum monopolist geweest in een door
Haagse wetgeving en nauwe onderlinge banden gecreëerde,
veilige omgeving. Geld was er in ruime mate en omroepbestuurders kenden de weg in Den Haag, vaak omdat zij er
zelf vandaan kwamen. De verzuiling die Nederland mede
heeft gevormd, zorgde ervoor dat het DNA van politieke partijen en omroeporganisaties nog langdurig overeenkomsten
vertoonde.
De jaren hebben hun tol geëist. Er groeiden nieuwe generaties publiek, politici en bestuurders op, met andere verwachtingen en minder oude vanzelfsprekendheden. Het monopolie
op radio en tv maken verdween. Net als andere gevestigde
instituties kreeg ook de publieke omroep te maken met wantrouwen en kritiek. De echo van die kritiek werd ook in
Den Haag gehoord.
27
De volksvertegenwoordiging en de verschillende coalities
blinken niet uit in consistente besluitvorming en gedrag.
Het afschaffen van het kijk- en luistergeld en het introduceren
van een extra inkomstenbelastingheffing om de publieke
omroep te financieren, ging gepaard met de belofte dat de
geldkraan niet politiek gebruikt zou worden.
De urgentie
28
De urgentie
29
Vrijwel onmiddellijk daarna gebeurde dat wel; het is vervolgens niet meer gestopt. Een consistente visie op wat de
publieke omroep zou moeten zijn, ligt niet ten grondslag
aan het vaststellen van de hoogte van het meerjarig budget.
Het breed gedragen maatschappelijk sentiment van –
op z’n minst – onverschilligheid tegenover het Hilversumse
bestuurlijke complex zorgt daarbij niet voor tegenwicht.
De urgentie
Bestuurlijke verdeeldheid
Misschien komt dit ook omdat er weinig mensen zijn die van
‘Hilversum’ houden. Hilversum, dat is het bestuurlijke complex van omroeporganisaties en koepel NPO, van zender- en
netmanagers en van onderlinge regels en inefficiëntie. Of
deze schets, dat gebrek aan liefde, verdiend is of niet, is niet
zo relevant. Een beeld dat in lange jaren werkelijkheid
is geworden, valt niet te corrigeren met een Hilversums
‘ja maar’ of een beroep op de ledenaantallen.
De publieke omroep heeft geen daadkrachtig aanpassingsvermogen aan de nieuwe eisen laten zien die nieuwe ontwikkelingen en verhoudingen met Den Haag en het publiek
steeds stellen. Al vele jaren is er een interne strijd gaande om
bevoegdheden, zelfstandigheid, zendtijd en budget. In
die periode is wel een vergroting van de rol van het ‘centrale
apparaat’ (de NPO) zichtbaar, ten koste van de omroepverenigingen, maar geen enkele stap gaat van harte en vaak
onder druk van ‘buiten’ (lees: politiek- departementaal
Den Haag).
Veel van wat Hilversum deed en doet wordt door de buitenwereld gezien als ‘te weinig en te laat’. Voor omroepbegrippen
fundamentele besluiten en veranderingen worden gezien
als ‘defensief’. Omroepen hebben zich ten onrechte langdurig
beschouwd als de ‘eigenaren’ van het systeem. Dat is onjuist.
Hilversum noch Den Haag is eigenaar. De echte eigenaren
zijn de kijkers, luisteraars en gebruikers: het publiek, al is dat
in de huidige tijd een wat te passieve term.
30
De Nederlandse publieke omroep, met zijn centrale koepel,
omroepverenigingen en taakorganisaties NTR en NOS, is een
complex met tegengestelde belangen. Dat hoeft op zichzelf
niet verkeerd te zijn als er sprake is van creatieve spanning
tussen makers, maar hier is sprake van bestuurlijke inefficiëntie. Het elastiek van de bevoegdheden en verantwoordelijkheden is ver uitgerekt.
Opvallend, maar te verklaren door de wijze waarop het
systeem is georganiseerd, is de manier waarop bestuurders in
Hilversum elkaar met regelmaat luidruchtig de maat nemen –
de vijand woont kennelijk in eigen huis. De buitenwereld ziet
soms onbegrijpelijke gevechten van elkaar weinig gunnende
en respecterende bestuurders. De noodzakelijke ledenwerving
maakt van de omroepen concurrenten in plaats van partners.
De urgentie
Teruglopende financiering
Al dit jaar, maar zeker vanaf 2015 zullen de gevolgen van de
bezuinigingen op de publieke omroep duidelijk worden.
De Boston Consulting Group (BCG), die op verzoek van het
ministerie van OCW in 2013 onderzoek heeft gedaan naar
mogelijkheden om de eigen inkomsten bij de publieke omroep
te verhogen, ziet daarnaast ook teruglopende inkomsten uit
de hoofdtaak en overige activiteiten opdoemen. In een eerder
onderzoek door BCG, 2011, naar de mogelijkheden van de
publieke omroep om de bezuinigingen op te vangen door meer
efficiëntie, werd geopperd minder eigen programma’s, meer
herhalingen, goedkopere producties en langere reeksen te
programmeren. Wellicht als gevolg daarvan: veilige keuzes,
in plaats van durf. Minder tijd voor research (want tijd is
geld). Meer aankoop.
Als gevolg daarvan: kritiek op het soortgelijk gewicht
van eigen producties. Kritiek op een gebrek aan lef. Op een
eroderende rol als aanjager van culturele producties en
documentaires. Op een gebrek aan innovatie.
Het risico dat de publieke omroep zich juist minder op
zijn publieke karakter in de digitale tijd richt en in kwalitatieve
zin ‘afvlakt’, is serieus aanwezig. Als hij in plaats van verschil
te maken te veel overeenkomsten vertoont met commerciële
omroepen, komt de legitimiteit verder ter discussie te staan.
Naast de geschetste interne ontwikkelingen doen zich op het
gebied van digitalisering en internationalisering van de media
externe ontwikkelingen voor, waardoor de commissie een
grote urgentie ziet om nu te handelen.
De commissie Toekomstverkenning Mediabestel ontwaart,
met het bovenstaande in gedachten, een slepende crisis die de
publieke omroep in Nederland aantast, zeker op termijn.
31
De urgentie
2020
Het is uitdagend en tegelijkertijd eigenlijk onmogelijk een
jaar als 2020 uit te kiezen en te beschrijven, als punt op de
horizon om naartoe te werken.
2020, dat is bijna zes jaar vanaf nu. Zes jaar geleden
was er nog geen iPad (die is van 2010). Toen had de BBC
vastgesteld dat nieuws op mobieltjes niet groot ging worden.
In 2008 had Facebook net een Nederlandse versie geïntroduceerd. Hadden de namen Netflix en HBO nog nauwelijks
betekenis hier.
Niemand zei al dat zij of hij nieuws vooral via Facebook
en YouTube volgde. ‘Delen’ had nog niet de betekenis die
het woord nu heeft, noch de omvang.
Twitter was nog niet de plek voor brekend nieuws en
individuele gevatheid en discussie in 140 tekens.
Tegelijkertijd was al veel eerder de dood van de radio, en
daarna de dood van de televisie, aangekondigd. Radio en tv
leven echter nog volop en zijn – op de ene plaats wat succesvoller dan de andere – in staat geweest zichzelf te vernieuwen.
Het is dus verstandig om naar 2020 te kijken en rekening te
houden met X, Y en Z: de Grote Onbekenden.
Ongetwijfeld zitten ergens in garageboxen de Steve
Wozniaks en Steve Jobs’ en Chad Hurley van deze tijd te
knutselen aan hun eigen Apple, YouTube of Twitter.
Ze zullen met toepassingen komen waarvan we nu met het
cynisme van de alleswetende visionair geneigd zijn te zeggen
‘dat dat nooit zal gebeuren’ maar die gedrag en verwachtingen
van miljoenen en miljoenen mensen zullen veranderen.
Het jaar 2020 is te ver weg om gevat te worden in een
blauwdruk die zekerheden suggereert. De enige manier
om met de toekomst om te gaan is te durven experimenteren,
te durven veranderen, een mindset te hebben die openstaat
voor het onverwachte, een organisatie die in staat is om mee
te bewegen en voorop te lopen, geïnspireerd door de uitgangspunten en waarden die de grondslag vormen van het
huidige systeem.
Toch… Er zijn langjarige ontwikkelingen te ontwaren waarvan de commissie zeker weet dat zij invloed zullen hebben op
het publieke bestel. Van belang zijn in ieder geval de volgende:
32
Content is dominant
Niet meer het platform, niet het medium. Content is
een verzamelwoord en containerbegrip voor producties,
programma’s, uitingen, materiaal, sites, beelden,
verhalen, livestreams – en meer. Content wordt gedeeld,
wordt doorgelinkt, in netwerken uitgewisseld, veranderd, bediscussieerd en verworpen.
33
Merken en namen worden in het voller rakende
medialandschap steeds belangrijker
Aantrekkelijkheid en identiteit worden veel meer
bepaald door de ‘naam’ van het product (programma),
soms de maker/afzender, soms de presentator. Merken
zijn relaties. Ook de NPO wil een sterke relatie met
zijn publiek. Dat is ook nodig in de strijd met de grote
internationale merken als Netflix, HBO en straks
misschien ook Fox. Het merk ‘NPO’ bezit nu weinig
aantrekkelijkheid en staat vooral voor een bestuurlijk
orgaan, niet voor een gedreven club van makers.
De urgentie
Diverse platformen
Als we het klassieke product bekijken dat bijvoorbeeld
‘Wie is de Mol’ op tv is, dan zien we dat het oude
eenrichtingsverkeer van vroeger (de uitzending bekijken)
nog steeds bestaat, maar dat het spel tegelijkertijd
op Twitter wordt bediscussieerd en gedeeld; dat de
uitzending op websites en mobiel op telefoons en
tablets is te volgen; dat het programma lang na de uitzending terug is te vinden, wordt geliked of bekritiseerd.
Grotere en minder grote gebeurtenissen zijn live
te volgen. Er is sprake van het verlangen tot ‘onmiddellijkheid’: overal bij zijn op het moment dat er iets
gebeurt, in staat te delen en te (be)oordelen, of van het
verlangen om in een keer een hele serie uit te kijken.
Elk platform kent zijn eigen specificaties, zijn eigen
taal en gebruiken. Er zal dus voor de digitale platformen niet lineair geprogrammeerd moeten worden, er
zullen andere vaardigheden nodig zijn en nieuwe
redacties ontstaan.
‘Altijd, overal, onmiddellijk, op iedere plek’, willen
wij informatie. Wat nu een smartphone is, kan straks
ook een koffiebeker zijn of de voorruit van een auto.
De urgentie
Het Nederlands product komt in het gedrang
De publieke omroep is een Nederlandse omroep.
Hoewel RTL en SBS in handen zijn van grotere buitenlandse conglomeraten, hebben ook zij een duidelijke
Nederlandse identiteit. Ondertussen betreden grote
buitenlandse spelers de Nederlandse markt, die mede
aantrekkelijk is door zijn goede ‘broadbandinfrastructuur’. Netflix is bijvoorbeeld in één jaar tijd een factor
van betekenis geworden in een met ons vergelijkbaar
land als Denemarken. Er is geen reden om aan te
nemen dat diezelfde ontwikkeling zich ook niet hier zal
voordoen. HBO is overal te vinden. Fox staat nog
maar aan het begin van zijn activiteiten. Van oorsprong
Nederlandse productiemaatschappijen worden opgekocht door grote internationale partijen als Time
Warner en Freemantle.
Telecomproviders azen op eigen aanbod en content.
De concurrentie is nu ‘veel breder, veel onverwachter,
en veel internationaler’. De nieuwe spelers zijn vaak
veel groter en kapitaalkrachtiger en hebben de aantrekkelijkheid van de sexy nieuwkomer; ze hoeven bovendien niet per definitie content voor alleen de
Nederlandse markt te maken. Buitenlandse producties
kunnen in die omstandigheden steeds dieper het
Nederlandse DNA, de Nederlandse identiteit, mee
veranderen.
Digitalisering heeft ook de relaties tussen omroep
en publiek fundamenteel veranderd
Deze ontwikkeling zal zich alleen maar doorzetten.
Van passieve kijker tot actieve meespeler en maker.
Vanzelfsprekend zullen zowel nu als straks grote groepen kijkers of luisteraars alleen maar consumeren.
Langjarige trends tonen echter aan dat uiteindelijk alle
generaties steeds meer digitaal actief worden en actief
omgaan met wat de omroepen – en anderen – maken.
De hiërarchische, verticale onderlinge relatie is veranderd in een horizontale. Grote organisaties opereren in
netwerken vlak naast en met individuen.
34
Bij de huidige en komende tijd horen ook ‘transparantie en dialoog’, op alle niveaus. Waar vroeger het
product (de uitzending) voldoende was, is er nu veel
meer behoefte om antwoord te krijgen op vragen
De urgentie
over keuzes, aanpak, kosten, salarissen, handelingen
en gedragingen. Die dialoog begint vaak al voor een
product/content is voltooid, en kan lang daarna doorgaan. Een dialoog als deze is niet alleen gebouwd op
wantrouwen – dat sterker is dan vroeger – maar vooral
ook op de behoefte aan betrokkenheid en waardering.
Omroepen, programma’s, presentatoren en andere
dragers zijn ook onderdeel van community’s en juist in
deze digitale kringen groeien nieuwe mogelijkheden
om open te zijn, verantwoording af te leggen en samen
te werken. Om verbindingen tot stand te brengen en
vertrouwen te creëren. Om op nieuwe wijze legitimatie
te verwerven.
Er is, als de lijnen van nu worden doorgetrokken,
een grote behoefte aan organisaties die lean and mean
verbindingen leggen tussen individuen en ontelbare
netwerken. Die vertrouwen verwerven en verdienen, die
meehelpen identiteit te bepalen, die experimenten
helpen ontwikkelen.
35
Waarom de publieke
omroep bestaat
2.
Over publiek belang, kernwaarden,
prioriteiten en wat de publieke
omroep teruggeeft
De publieke omroep kan alleen maar bestaan als het publiek dat
wil. Het publiek, de optelsom van iedereen die wij samen Nederland noemen, de samenleving dus, is eigenaar en opdrachtgever.
Natuurlijk, er is een politieke werkelijkheid, uitgedrukt in mediawetten en begrotingen, moties en kritiek. Er is een gecompliceerd
medialandschap waarin publieke bestuurders en commerciële
eindverantwoordelijken elkaars keuzes bekritiseren. Er is
Europese regelgeving.
Maar uiteindelijk kan alleen de samenleving als geheel vaststellen hoe zij de rol van de publieke omroep waardeert, en welke
mogelijkheden en financiële middelen zij beschikbaar stelt om
de publieke omroep te laten functioneren. Om vast te stellen of
de publieke omroep bestaansrecht heeft.
Daarvoor is het belangrijk te weten welk publiek belang de
publieke omroep dient, wat hij doet en maakt, hoe hij zich manifesteert en verbindt met andere sectoren, hoe hij zich gedraagt,
waar zijn grenzen zich bevinden, wat hij teruggeeft aan de
samenleving.
Return on Society is de internationaal veelgebruikte term.
“To enrich people’s lives with programmes and services that inform,
educate and entertain”, zegt de BBC.
Waarom de publieke omroep bestaat
Het doel van de publieke omroep laat zich op verschillende
manieren beschrijven. De commissie heeft gekozen voor een
omschrijving die een van de focusgroepen heeft aangereikt:
“verbinding door verbeelding van cultuur in Nederland, ter
bevordering van (inter)nationaal burgerschap en democratie”.
37
Waarom de publieke omroep bestaat
38
Waarom de publieke omroep bestaat
Onafhankelijk
De commissie staat een publieke omroep voor die een
substantiële bijdrage levert aan wat Nederland is: een democratische rechtstaat van bijna 17 miljoen Nederlanders met
een gevarieerde achtergrond en een grote verscheidenheid aan
opvattingen; zij weten waarin zij van elkaar verschillen en
wat hen bindt.
Een publieke omroep kan eraan bijdragen dat de inwoners
van ons land zich in volle vrijheid ontwikkelen tot – als zij
dat willen – goed geïnformeerde burgers met eigen opvattingen
en voorkeuren. Een onafhankelijke en betrouwbare omroep
is een belangrijke, continue en stabiele bijdrage aan wat de
commissie de publieke omgeving, publieke sfeer noemt.
Een publieke omroep draagt bij aan de cohesie binnen een
samenleving; verbindt in plaats van scheidt; overstijgt een
fragmenterende samenleving; ambieert de lijm te zijn die alle
partjes van Nederland samenbindt.
Het is aannemelijk dat de verbindende rol van de publieke
omroep op internet alleen maar crucialer wordt. Voor elke
maatschappelijke groep zijn er talloze websites en digitale
kanalen, dat aanbod zal alleen maar groeien. Waardoor het
risico op fragmentatie toeneemt.
De publieke omroep draagt op een belangrijke wijze bij aan
wat Nederland is, aan de identiteit van ons land. Dat doet hij
door wat hij maakt of meehelpt te maken: series, films, programma’s of andere content, gericht op alle publieksgroepen.
Hij heeft een grote rol bij wat ‘eigen’ is in dit relatief kleine
taal- en cultuurgebied dat steeds meer te maken krijgt
met vooral Engelstalige producties, die ook hun waarde hebben maar niets zeggen over onze samenleving. ‘Ramses’ kan
alleen hier worden gemaakt. ‘Nederland van boven’ kan alleen
maar hier worden bekeken. ‘De Prooi’ is de Nederlandse
weerslag van een grote internationale ontwikkeling.
Dat vergt eigenzinnigheid, eigen denken, eigen producties,
en eigen geld. En schept ruimte voor de creatieve en culturele
industrie, waardoor de geïnvesteerde euro’s in het publieke
systeem ook op een andere manier waarde toevoegen.
39
Vertrouwen
In het hart van iedere publieke omroep moeten diegenen
centraal staan voor wie hij werkt: het publiek. Of beter, de vele
groepen van mensen – in allerlei samenstellingen en onderlinge verbanden – die kijken, luisteren, lezen, participeren,
delen, nadenken. Voor wie de publieke omroep waarde
Waarom de publieke omroep bestaat
toevoegt aan hun leven. Soms door informatie, in al zijn
vormen en uitingen. Soms door amuserende en culturele
programma’s. Soms door sport, documentaires, films, rechtstreekse gebeurtenissen, activiteiten in het digitale domein.
Soms door programma’s, specifiek voor kinderen, jongeren
of senioren.
Aan de basis hiervan dient vertrouwen te liggen: het
vertrouwen dat wat de omroep uitzendt en maakt, klopt; dat
participanten en publiek respectvol worden behandeld;
dat de verhalen verteld worden die verteld moeten worden.
Breder: dat de publieke omroep meehelpt een klimaat te
scheppen waarin alle relevante opvattingen worden geuit en
bediscussieerd. Dat er durf en innovatie is, creativiteit,
nieuwsgierigheid en onbevangenheid. En dat er wordt gewerkt op basis van hoge kwalitatieve normen, integriteit
en maximale efficiency.
Vertrouwen van het publiek moet iedere dag opnieuw
worden verdiend.
De commissie hanteert de volgende kernwaarden waaraan
de publieke omroep moet voldoen:
– Programma’s (content) moeten onafhankelijk gemaakt
worden, op basis van maar één centrale gedachte: in
het belang van het publiek. Informatie is betrouwbaar
en verifieerbaar.
40
– De publieke omroep heeft de ambitie iedereen te
bereiken. Iedere groep in de samenleving, welke achtergrond deze ook heeft of hoe deze bereikt kan worden.
Omgekeerd moet ook ieder idee, ieder standpunt,
iedere gedachtewereld, een plek kunnen vinden op de
platforms van de publieke omroep. Generaties en
leeftijdsgroepen verschillen; dat geldt ook voor culturele achtergronden, religie, meerderheden en minderheden. Hoge en populaire cultuur bestaan naast en
door elkaar. De publieke omroep dient alle opvattingen, gedachten en achtergronden te kennen, diversiteit
en pluriformiteit te belichamen en uit te dragen, en
gevarieerd te programmeren. De publieke omroep werkt
op basis van hoge standaarden op het gebied van kwaliteit, integriteit en professionaliteit. Daarvoor dient hij
voortdurend te worden uitgedaagd door het publiek,
en ook door anderen in de creatieve en media-industrie.
– De publieke omroep opereert in openheid en transparantie, gaat in discussie, corrigeert fouten, luistert en
verandert. Legt verantwoording af. Dat geldt voor alle
geledingen: van bestuur tot redacties. Dat veronderstelt
interactie, en invloed van het publiek op beleid en
keuzes.
Bovenstaande kernwaarden zijn niet tijdgebonden; zij staan
los van de vraag of er sprake is van analoge of digitale domeinen en platforms. Toepassingen verschillen wel: openheid
en dialoog zijn in de digitale wereld uitdagender en veel meer
verrijkend dan in de analoge.
Genoemde waarden zijn niet per definitie uniek voor
de publieke omroep; het is de som van de waarden die het
verschil maakt. Het geheel van wat de publieke omroep
maakt, moet bijdragen aan het eerder gedefinieerde publieke
belang; daarmee onderscheidt de publieke omroep zich
van de commerciële partners.
41
Het publiek volgend
De hier beschreven opvatting over wat de publieke omroep
zou moeten zijn leidt tot een brede aanpak, brede programmering (alle genres) en brede beschikbaarheid, op alle
relevante platforms. Hij is daar waar het publiek is en zich
naartoe beweegt. De discussie over de hoeveelheid netten,
zenders en sites is in de ogen van de commissie achterhaald.
Er heerst op dat gebied geen schaarste meer en andersom:
het schrappen van een platform (een zender) verkleint het
bereik en levert nauwelijks geld op, zoals sommige mensen
denken. Evenmin levert het per se efficiency op.
Maar vanzelfsprekend zullen prioriteiten het onderscheid
met andere aanbieders verder benadrukken. De Raad
van Bestuur van de NPO maakte begin 2013 bekend voor
vijf prioriteiten te kiezen: journalistiek, Nederlands drama &
documentaire, kinderprogramma’s, kennis & cultuur en
evenementen. Het zijn herkenbare prioriteiten; ze moeten
in de praktijk ook worden toegepast.
Waarom de publieke omroep bestaat
– De publieke omroep dient een aanjager van innovatie
te zijn en ruimte te bieden voor talentontwikkeling.
Door innovatie, kennis en ervaring te delen, is hij ook
buiten de publieke sector van toegevoegde waarde.
Het gaat zowel om formats als meer technische toepassingen en manieren om met het publiek verbonden
te zijn.
42
Samenwerken maakt sterker
Vertegenwoordigers uit de publieke wereld, makers, topbestuurders van commerciële omroepen en uitgeverijen en
hun organisaties hebben op uitnodiging van de commissie
samen gediscussieerd over de toekomst van de publieke omroep. Letterlijk niemand ontkende het bestaansrecht van
de publieke omroep. Welbeschouwd was er maar een enkeling
die bepleitte dat de publieke omroep zich zou moeten terugtrekken in de hoekjes die commerciële partijen overlaten.
Er is wel een evidente behoefte aan helderheid over de
toekomstige rol. En meer nog behoefte aan samenwerkingsvormen, aan een intelligentere benadering dan geredeneerd
vanuit tegenstellingen en verondersteld vijandschap. Het
is interessanter te onderzoeken hoe publieke en commerciële
partijen samen een zo sterk en gevarieerd mogelijk medialandschap kunnen vormen; met erkenning van de ruimte die
alle partijen daarin nodig hebben en concurrerend op een
wijze die versterkt in plaats van verzwakt.
Waarom de publieke omroep bestaat
De publieke omroep, zoals hierboven beschreven, kan niet
los worden gezien van het veel bredere medialandschap,
waarin commerciële omroepen uit binnen- en buitenland en
uitgeverijen actief zijn. Iedere Nederlander heeft toegang
tot een ruime hoeveelheid televisie- en radiozenders, nationale
en regionale kranten, bladen, een grote, onuitputtelijke
hoeveelheid content die via internet beschikbaar is – geordend
en ongeordend, hier gemaakt of ver over de grenzen geproduceerd, ook Nederlands ondertiteld. Dit media-aanbod groeit
met onwaarschijnlijke snelheid; aanbieders zijn al lang niet
meer de traditionele mediaorganisaties.
In die zin is er een enorme rijkdom aan aanbod waarin
het publiek desondanks vaak blijkt te kunnen aangeven welk
onderscheid er is tussen de publieke en commerciële omroepen – hoewel de specifieke afzender meestal niet meer kan
worden genoemd.
De publieke en commerciële omroepen en uitgeverijen
zitten op elkaars terrein; activiteiten van de publieke omroep
worden regelmatig als marktverstorend ervaren. Er is geen
muur te metselen tussen de publieke en commerciële omroepen. Er moet wel helderheid zijn over taken en taakopvatting,
rollen en aanbod. Er moeten wel voorwaarden zijn gecreëerd
waarbij de ene de andere sector niet wegdrukt, met als uiteindelijk gevolg een verschraald media-aanbod.
Voor de commerciële omroepen betekent dit dat zij de ruimte
moeten krijgen om te floreren. Voor de publieke omroep
betekent dit een duidelijke keuze voor het maken van content
waarin de hier beschreven kernwaarden tot uiting komen
en duidelijk blijkt dat het publieke belang ermee gediend is.
Waarom de publieke omroep bestaat
Een sterk medialandschap, met een sterke focus op Nederland en in Nederland actieve spelers, waarbij alle betrokken
partijen in staat zijn zich te ontwikkelen, is buitengewoon
belangrijk.
Taak en missie van de publieke en commerciële omroepen
verschillen. In de hoogwaardige, kennisintensieve samenleving die Nederland is, spelen alle betrokken partijen hun rol.
Er zouden samenwerkingsverbanden moeten groeien, die
niet tot stand komen als er alleen maar vanuit schuttersputjes
naar elkaar wordt geloerd.
De commissie wil niet tot achter de komma vaststellen
hoeveel geld er aan de verschillende genres en programmacategorieën mag worden besteed. Binnen een heldere
taakopdracht (een ‘Contract met de Samenleving’), voortkomend uit de wet en neergelegd in een heldere missie,
dient de publieke omroep zelf keuzes te maken. Daarbij
hoort een actieve wijze van publieke verantwoording.
Alle voetbalrechten voor veel geld kopen – zo dat al zou kunnen – is niet wenselijk, maar de publieke omroep verbieden
voetbal uit te zenden is dat ook niet: het samenvatten van de
nationale competitie, het volgen van het Nederlands elftal,
is heel goed mogelijk binnen de kernwaarden die wij beschrijven; sport is immers ook identiteit, is ook verbindend.
43
Krantenuitgeverijen hebben de laatste jaren kritiek geleverd
op de nieuwsfunctie van de publieke omroep en in het
bijzonder op de digitale successen op het gebied van nieuws. De commissie onderkent de moeilijke positie van dagbladen, juist nu de publieke omroep ook met nieuws sterk
aanwezig is in het digitale domein. Een langjarig gegarandeerde, goede publieke nieuwsvoorziening is echter van
wezenlijk belang voor het functioneren van onze samenleving.
De publieke omroep heeft daarin een zelfstandige taak.
De commissie bepleit wel een betere samenwerking tussen
de dagbladen en de publieke omroep. Publiek- private samenwerking op het gebied van nieuws en achtergrondjournalistiek
zou kunnen leiden tot een versterking van beide partijen.
44
Nieuwe meetinstrumenten
Een heldere taakafbakening voor de publieke omroep en een
duidelijke prioritering zijn eerste vereisten. Openheid, discussie en controle, onder andere via een stevige visitatie die
gericht is op onderscheidend vermogen, zijn van levensbelang.
Overlap zal er altijd zijn tussen systemen die per definitie
– ieder voor zich – op basis van volkomen logische en te
ondersteunen uitgangspunten breed zijn. Maar hoe duidelijker
identiteit en missie, hoe duidelijker het onderscheid. Voor
de makers die een taak hebben, voor het publiek dat verwachtingen heeft.
In het DNA van een publiek systeem moet dan ook zitten
dat, ondanks de taakopdracht breed te zijn, de eerste prioriteit niet ligt in het reageren op kijk-, luister- en klikcijfers
alleen. Het gaat om bereik, impact en kwaliteit. Nieuwe meetinstrumenten en nieuwe criteria dienen te worden ontleend
aan de kernwaarden. Kijk- en luistercijfers horen daarbij, maar
zijn niet dominant.
Binnen de European Broadcasting Union is een systeem
ontwikkeld waarmee onafhankelijk kan worden vastgesteld of
een omroep zijn publieke taak vervult, door te checken in
hoeverre de publieke kernwaarden worden nageleefd.
Nog interessanter is de innovatieve rol van de publieke
omroep, als pionier, uit te werken en mede dienstbaar te
maken aan de commerciële sector, en om de hekken rondom
het publieke domein weg te halen. Binnen de publieke
kerntaken, binnen de publieke opdracht, kunnen ook andere
partijen dan de huidige acteren.
Waarom de publieke omroep bestaat
Onderzoeken tonen aan dat landen waarin een sterke publieke
omroep samen met sterke commerciële partijen kan bestaan,
niet alleen een kwalitatief hoogstaand (informatie-)aanbod
hebben. Omgekeerd kan worden vastgesteld dat landen waar
de publieke of commerciële sector de ander overheerst, een
veel minder kwalitatief hoogstaand (informatie-)aanbod kennen.
Algemeen wordt aangenomen dat nieuwsuitzendingen van
de publieke en commerciële omroepen elkaar sterker maken
door elkaar uit te dagen en te beconcurreren. NOS-Journaal
en RTL-Nieuws prikkelen elkaar; dat geldt ook voor andere
programma's en producties. Wanneer publieke en commerciële media naast elkaar bestaan, wordt de pluriformiteit van
het totale medialandschap versterkt. Een gevolg hiervan is dat
bepaalde ingrepen in de publieke sector ook negatieve effecten hebben op de commerciële.
48
Een inhoudelijk sterk
en open bestel
3.
Over de noodzaak de inhoud centraal te
stellen en de deuren van het bestel te openen; alle creatieve ‘hands on deck’
Het doel van de commissie is een publiek bestel dat houdbaar is
op de langere termijn. Zij heeft de ambitie een systeem te helpen
ontwikkelen dat dynamisch is, meebeweegt op de golven van
de digitale tijd en uit een veelheid aan bronnen put.
Een publieke omroep die tegelijkertijd meer aansluiting vindt
bij jongere generaties, een van de grote uitdagingen van de
huidige instituties en organisaties.
Een inhoudelijk sterk en open bestel
Ondanks de kritiek die er nu, in het verleden en in de toekomst
op systeem en programma’s is en zal worden uitgeoefend, is ook
in Nederland de publieke omroep in beweging, garandeert hij
een zeer behoorlijke kwaliteit en is er geen sprake van stilstaand
water waaruit langzaam de zuurstof verdwijnt.
De leden- en taakomroepen hebben in een recent mediaakkoord, 31 januari 2014, nieuwe afspraken gemaakt over wat
zij maken, en wat zij zijn, verder te verbeteren.
Twee belangrijke uitgangspunten domineren de gedachten en
voorstellen van de commissie.
De huidige organisatievorm voor de publieke omroep in
Nederland is volgens de commissie te veel gebaseerd op regels en
te weinig op principes en ideeën en daardoor in zijn opereren
niet krachtig genoeg. In hoofdstuk 1 is geconstateerd dat het systeem slijtage vertoont, als gevolg van jarenlange veranderingen
en aanpassingen, waardoor niet de meest optimale lijnen bestaan
tussen makers en bestuurders, en uiteindelijk: kijkers, luisteraars,
gebruikers.
De publieke omroep in Nederland is een amalgaam van
omroepverenigingen en taakomroepen met soms gezamenlijke,
soms tegengestelde belangen; en een koepelorganisatie die programmeert, budget toewijst, merkenbeleid voert – soms tegen
de zin van de omroepen in – zich voortdurend uitgedaagd weet
door de omroepen, en die op zijn eigen beurt ook uitdaagt en
uitprobeert.
53
Een inhoudelijk sterk en open bestel
De waardering voor wat het systeem ‘is’, is minder groot dan
voor wat het systeem ‘maakt’. Dat betekent: kritisch tegen het
onderliggende systeem, maar met een open oog voor wat het
desondanks voortbrengt, met waardering voor de makers en hun
creatieve kracht.
Het zou onverstandig zijn de waarde van wat de omroepen in
gezamenlijkheid maken, en zijn, te bagatelliseren. Er wordt niet
zo vaak meer gesproken over het ‘unieke Nederlandse bestel’ als
in het verleden, maar de publieke omroep zoals we die nu kennen
is een belangrijk voertuig om pluriformiteit en diversiteit vorm
te geven.
Publieke omroepen, gefuseerd, verbonden dan wel zelfstandig, hebben samen rond de 3,5 miljoen leden en hebben over
het algemeen een door religie, ideologie of leeftijd gevoed stelsel
van wortels, ieder met hun eigen ontwikkeling door de jaren
heen, loskomend van of ontstaan in contrast met de oude zuilen.
In iedere omstandigheid is dit een belangrijk gegeven.
De commissie ambieert een publieke omroep die wordt gedragen
door bijna 17 miljoen Nederlanders, waarbij publieksbinding
een van de belangrijke middelen is om dat doel te bereiken, maar
niet het enige. Met daarbij als uitgangspunt: verder bouwen
aan pluriformiteit, diversiteit, veelzijdigheid en nieuwsgierigheid.
Een opener bestel, waarin het beste van wat Nederland maakt
binnen de context, missie en taak van de publieke omroep een
plaats vindt.
Dat betekent
De huidige organisatie die NPO heet, en die de commissie
vooral ziet als een organisatie die gericht is op ‘besturen
en beheren’, moet een ‘mediaorganisatie’ worden, gericht op
‘inhoud’ en op ‘maken’ (laten maken om preciezer te zijn);
gericht op de wijze waarop taak en missie worden vertaald in
content op alle relevante platforms.
En
De commissie werkt deze twee voorstellen hierna uit.
54
Het bestel wordt opengesteld voor andere organisaties dan
alleen de bestaande omroepen. In samenwerkingsverbanden
met de bestaande omroepen, dan wel volledig zelfstandig,
kunnen andere (culturele) organisaties – groot of klein – bijdragen aan de Nederlandse Publieke Omroep in de nieuwe
tijd. Doorslaggevend is de vraag of wat zij maken waarde
toevoegt aan wat de publieke omroep is.
Een nieuwe mediaorganisatie
1.
Een inhoudelijk sterk en open bestel
Voorbeelden zijn altijd te beperkt maar toch illustreren ze
vaak precies wat goed is, of verbeterd moet worden.
3FM, radio dus, werkt in grote lijnen zoals de commissie
dat voor ogen ziet. Een zendermanager (we zouden hem
‘hoofdredacteur 3FM’ kunnen noemen) met een duidelijke
visie op wat hij met zijn zender wil, hoe hij de publieke taak
vertaalt voor jongere muziekluisteraars en onderscheidend is.
De dj’s van de verschillende omroepen lopen in en uit en
praten over muziek en plannen; er is een kleine redactie die
meedenkt en meemaakt, en een paar producers om bijvoorbeeld grote live uitzendingen te helpen maken. Op de redactie zitten mensen van NOS-op-3 naast de webredacteuren
van de zender. Door de jaren heen is 3FM een sterk, positief
geladen merk geworden met een duidelijke publieke identiteit. Redacteuren van de omroepen zitten dichtbij; de dj’s zijn
in dienst van omroepen maar ‘werken voor 3FM’. Iedereen
is gericht op radio maken.
Op de nieuws- en sportzender Radio 1 gaat dat anders.
Natuurlijk is er een verklaring voor: Radio 1 is belangrijker
voor het profileren van de omroepen dan 3FM en verschijnt
dus eerder op de radar van de bijdragende omroepen.
Maar hierdoor ligt de focus uiteindelijk veel minder op
het gezamenlijk maken van een sterke publieke radiozender,
in het maken van goede journalistiek. Het gaat veel meer
over de blokken die de omroepen voor zichzelf opeisen, de
presentatoren, het geld. De zendtijdindeling van nu is meer
de consequentie van omroepfusies, dan van een overtuigend
beeld van hoe de sport- en nieuwszender van de publieke
omroep eruit moet zien. De Mediawet, die gedetailleerde eisen stelt aan het onderbrengen van omroepen op radiozenders, helpt ook niet echt
mee om die andere weg te kiezen. Daarvoor zijn aanpassingen
nodig.
55
Hoewel redacteuren elkaar over het algemeen kennen en
geregeld van de ene naar de andere omroep overstappen, is
er geen gezamenlijke plaats, of beter: een gezamenlijk klimaat, waarbinnen het gaat over het samen maken van radio,
het inhoudelijke profiel van de zender en de wijze waarop
pluriformiteit en diversiteit worden vormgegeven.
Organisatievormen en voorbeelden zijn overigens niet per se
van radio naar tv (of de digitale wereld) te vertalen. Het
gaat de commissie om cultuur, klimaat en werkwijze, veel
belangrijkere elementen dan welke op papier getekende
organisatievorm ook.
56
Het is belangrijk eerst de context te schetsen. Volgens de
commissie zal een nieuwe Mediawet de wettelijke basis bieden
voor wat de publieke omroep is; een samenvatting van taak,
missie, rol, platforms, etc.
Daarvan afgeleid sluit de publieke omroep in de voorstellen van de commissie een ‘Contract met de Samenleving’,
waarin wordt beschreven wat hij zal doen en zal maken, en
waar, en welke – bijvoorbeeld – innovatieve rol hij wil spelen;
hoe hij in een permanente dialoog is, formeel en informeel,
en hoe hij verantwoording aflegt aan samenleving en overheid.
In dit contract worden de prioriteiten benoemd, zoals
bijvoorbeeld journalistiek, Nederlands drama & documentaire,
kinderprogramma’s, kennis & cultuur en evenementen.
Deze prioriteiten kunnen veranderen, na een zekere periode.
De commissie kan zich voorstellen dat ze kunnen worden
gekozen na consultatie van het publiek en experts/professionals.
Dat contract wordt uitgewerkt in een inhoudelijke aanpak
(welke prioriteit qua programma’s en content, welke
financiële prioriteit, welke toepassingen, welke platforms etc.).
Die inhoudelijke aanpak, voortdurend in verandering, is de
facto de taakopdracht aan de genoemde hoofdredacteuren, in
overleg met eindredacteuren en makers binnen en buiten het
bestel, onder de eindverantwoordelijkheid van het bestuurs-
Een inhoudelijk sterk en open bestel
Deze centrale gedachte wil de commissie vertalen naar het
gehele systeem van wat de publieke omroep is. De commissie
stelt een organisatie voor waarbij, direct onder een College
van Bestuur, hoofdredacteuren inhoudelijke verantwoordelijkheid dragen voor het totaal aan wat er door de publieke
omroep nieuwe stijl op alle relevante platforms wordt gebracht.
Hoofdredacteuren zijn eindverantwoordelijk voor wat
er wordt gemaakt, besteld en geplaatst. De inhoudelijk verantwoordelijken krijgen de hiërarchische positie die bij een
‘makende’, creatieve organisatie hoort en zijn dus eindverantwoordelijk voor de inhoud van de programma’s.
Op deze wijze wordt de huidige besturende en beherende
organisatie vervangen door een creatieve organisatie met een
inhoudelijke focus.
57
Pluriform en divers
De Nederlandse publieke omroep is ook nu al veel meer
ingericht om pluriform en divers te zijn dan de publieke
omroep in vergelijkbare landen. VRT, BBC, ZDF zijn
minder pluriform en divers dan wat in Nederland wordt
gemaakt.
Toch is de wijze waarop pluriformiteit nu georganiseerd wordt niet voldoende. Nu niet en evenmin op
termijn.
Nu is pluriformiteit gebaseerd op representativiteit:
omroepen vertegenwoordigen als vereniging een bepaald
gedachtegoed. De commissie wil de stap zetten van
representatief naar relationeel denken. In netwerken zijn
relaties met mensen, programma’s, uitingen, ‘merken’,
doorslaggevend – gedragingen en verwachtingen van de
jongere generaties illustreren die ontwikkeling.
Essentieel: de commissie neemt geen afscheid van
pluriformiteit, maar geeft hem anders vorm.
Overigens kunnen ook nu genoeg opmerkingen
geplaatst worden bij de keuzes die gemaakt worden op het
gebied van pluriformiteit en diversiteit. Informatieve programma’s hebben de onbedwingbare neiging vergelijkbare
invalshoeken en gasten te zoeken; de nieuwsgierigheid
naar andere verhalen lijkt niet groot. Het Nederland dat
in de omroeporganisaties zelf te zien is en op tv en radio
te zien en te horen, is niet per se het Nederland zoals dat
buiten te zien is. De Randstad domineert de provincie.
Een inhoudelijk sterk en open bestel
lid met de inhoudelijke mediaverantwoordelijkheid. Echter:
het bestuur bestuurt, op de afstand die daarbij hoort. De
inhoudelijk verantwoordelijken hebben autonomie binnen
hun taakopdracht, precies zoals bij de hoofdredacteuren
van kranten, websites en tijdschriften.
Op deze wijze is de weg van abstractie (wet) naar concrete
toepassing (programma/content) in consistente stappen
af te leggen en wordt wat de publieke omroep uiteindelijk is,
aangestuurd en vormgegeven door inhoudelijke hoofdredacteuren en makers.
Zij moeten kijken naar het geheel van wat de publieke
omroep brengt, en bezien of de eisen van pluriformiteit
en diversiteit voldoende invulling krijgen. Zij zien de lacunes,
en daarna de mogelijkheden.
Bekende Nederlanders worden van praat- naar praatprogramma gerecycled. Aandacht besteden aan religie of
aan ‘zwaardere’ programma’s is niet hetzelfde als programma’s wegzetten aan de randen van de nacht. Er is
hier een stevige inspanning nodig.
Een inhoudelijk sterk en open bestel
De commissie is van oordeel dat de huidige omroepverenigingen pluriformiteit mede vormgeven. Geworteld
in een van oorsprong verzuilde samenleving, overkoepelen
zij echter niet het hele scala van wat Nederland is. Er is
sowieso een leeftijdsprobleem, als naar de huidige leeftijdsbestanden wordt gekeken. Representatieve pluriformiteit
kan de snelle (sociale) evoluties van de nieuwe tijd niet
naar behoren volgen. Relaties zijn per definitie dynamisch.
Representatieve pluriformiteit overziet niet de lacunes;
relaties in een dynamisch systeem doen dat wel. Daar
wordt voortdurend de vraag gesteld: zijn wij nog van iedereen, zijn wij nog in contact met alle groepen voor wie
wij bestaan?
Een publieke omroep met de taakopdracht die de commissie aan hem wil geven, heeft de dynamiek die bij
een snel veranderende samenleving hoort. Pluriformiteit
verandert van een statisch gegeven in een dynamisch
maatschappelijk debat, dat antwoorden oplevert over wat
de publieke omroep moet zijn, en maken.
Daarbij is het goed als de bestaande omroepverenigingen
die ontwikkeling nog verder versterken, door zich te
specialiseren in genres, thema’s, specifieke doelgroepen,
zodat zij er aan meehelpen dat de som van de publieke
omroep groter wordt dan zijn samenstellende delen.
Creatieve kracht
De publieke omroep ‘maken’ kent verschillende dimensies.
Er is sprake van ‘eigen’ producties, van producties door
anderen (externe producenten), aankoop en samenwerkingstrajecten. En er zijn vele platforms om inhoud op te
plaatsen. Van tv-kanaal tot app, of welke toepassingsvorm
dan ook.
58
In het voorstel van de commissie zijn hoofdredacteuren
verantwoordelijk voor genres (informatie, documentaires,
amusement, etc.) of doelgroepen (ouderen, jongeren,
etc.). Ze ‘plaatsen’ wat er gemaakt is of ‘bestellen’ con-
Fundamenteel is dat de grote creatieve kracht van de
omroepen dicht bij hen is; er wordt voortdurend gewogen,
besproken, bedacht, weggegooid of geproduceerd. Los
van de formele gezagsverhoudingen moet er een informelere werkwijze ontstaan waarin de makers elkaar uitdagen. De commissie wil een werkwijze die het maken
centraal stelt, geen nieuwe bestuurslaag; die wil zij juist
opruimen. Leemlagen tussen degenen die maken en de
inhoudelijk eindverantwoordelijken die bestellen, initiëren
en plaatsen, worden opgeruimd. De commissie ziet sterk
inhoudelijk gedreven redacties in volle samenwerking
met de makers van omroepen en andere aanbieders. Een
club mensen die werkt met ideeën, deadlines en concrete
plannen.
Cultuur is belangrijk: inhoudelijk gedreven mensen
aan de macht die anderen laten excelleren; die werken met
vertrouwen. Hoofdredacteuren gaan over de genres,
doelgroepen en de prioriteiten, maar laten de makers hun
keuzes maken. Geven ruimte voor interviewprogramma’s,
maar blijven ver weg van het voorschrijven wie de interviewer en wie de geïnterviewde moet zijn. Dat laten ze over
aan de makers, de omroepen, de aanbieders. Ze zijn
dirigent, die solisten en het collectief de ruimte geven het
beste te brengen van wat zij aan talent in huis hebben.
59
De werkwijze is in feite platformonafhankelijk; content
is dominant. De aanpak moet bovendien veelgelaagd zijn.
Als voorbeeld: de hoofdredacteur en de redacties van
de omroepen die samen verantwoordelijk zijn voor documentaires, moeten denken in allerlei varianten; allerlei
toepassingen van het documentaire-genre op alle denkbare
platforms. Net zoals er gevarieerd moet worden in de
wijze waarop er research wordt gedaan; vanuit redacties
tot in samenwerking met het publiek en met inzet van
allerlei digitale middelen.
Een inhoudelijk sterk en open bestel
tent om de publieke missie goed te kunnen uitvoeren.
Ze werken samen met de netcoördinatoren om tot een
goede netindeling te komen. En ze krijgen een extra
opdracht om de digitale ontwikkeling te versnellen. De
governance van deze samenwerking kan op diverse manieren geregeld worden. Het past meer bij de huidige tijd om
dat in overleg met de mensen te doen dan dat hier voor
te schrijven. De Raad van Bestuur heeft daartoe de eerste
verantwoordelijkheid.
Deze organisatie kan soepel omgaan met technologische
veranderingen. Mocht – bijvoorbeeld – televisie minder
dominant worden dan het tablet van de komende tijd, dan
volgt de inhoud die ontwikkeling en zijn er nauwelijks
reorganisaties nodig.
Een inhoudelijk sterk en open bestel
De publieke omroep moet bovendien veiligheid bieden.
Interessant is te onderzoeken hoe hij gids en curator kan
zijn in een zee van informatie, en kan helpen betrouwbare informatie en achtergronden te ordenen. Hij kan op
thema en actualiteit helpen een overzicht te bieden.
Op de digitale platforms zijn daarvoor veel mogelijkheden,
zelfs op individueel niveau. Essentieel is dat de publieke
omroep zijn activiteiten onderneemt met maximale
bescherming van de privacy van zijn publiek, ook een
vorm van veiligheid.
Alles overheersend is de taakopdracht die is ontleend
aan wet en missie. Die gaat uit van een breed bereik, een
sterke nadruk op pluriformiteit en diversiteit, op kwaliteit en efficiency, en op innovatie. Aanbod moet breed
en smal zijn en alles er tussenin; zwaar en licht; niet per
se gericht op hoge kijk- en luistercijfers maar op bereik,
betekenis en impact.
Geen enkel systeem zal bestaan zonder vergaderingen
of zonder pittige conflicten zijn als het gaat om prioriteiten
en budgetten. De commissie gaat er echter vanuit dat er
op deze wijze een klimaat en cultuur kunnen ontstaan die
gedomineerd worden door inhoudelijke kwesties. Met
korte lijnen, een eenduidige focus, een gevoel voor onderlinge loyaliteit en de wetenschap dat er een gezamenlijke
taak wordt uitgevoerd.
Dat lijkt de commissie de beste manier om de creatieve
vrijheid die een mediaorganisatie als deze nodig heeft zo
goed mogelijk te organiseren. Essentieel is dat deze nieuwe
cultuur wordt verankerd in een nieuw en opener bestel,
met nieuwe omgangregels en verantwoordelijkheden.
60
2.
Een open bestel
Een inhoudelijk sterk en open bestel
Een publiek bestel moet breed zijn, gevarieerd en ambitieus,
en het beste brengen dat de creatieve/ media-industrie te
bieden heeft. Ook hier geldt dat concurrentie het geheel verder brengt.
Tot nu toe is die taak gegeven aan de omroepverenigingen
en de taakomroepen. Met afdoende succes voor een pluriform
bestel.
De veranderingen die de commissie voorstelt komen dan
ook niet voort uit fundamentele kritiek op wat er nu wordt
gemaakt, maar uit de dwingende ambitie om de publieke
omroep zich verder te laten ontwikkelen in de nieuwe tijd. Daarin wordt het vormgeven aan de identiteit van wat
Nederland is en de kwesties die hier spelen nog noodzakelijker door het grensoverschrijdende geweld van een globaliserend media-aanbod. Alle creatieve hands on deck, wat
de commissie betreft.
Tot nu toe is de enige weg om content op de publieke platforms te brengen die van, of via, de bestaande omroepen.
Soms meldt een nieuwe omroep zich om een lacune te vullen. Omroepen maken zelf of laten programma’s maken
door andere producenten. Die weg blijft een logische.
Tegelijkertijd gaat hij voorbij aan het gegeven dat ook
elders content kan worden geproduceerd, op allerlei plekken
en allerlei manieren, die ook zou kunnen passen binnen taak
en missie van de publieke omroep. Het voertuig van een
ledenomroep is daarvoor niet het enige.
61
Ook andere organisaties, zoals uitgeverijen, culturele instellingen, kleine startende productiebedrijven, musea, organisatoren van evenementen, zouden kunnen bijdragen aan het
geheel van wat de publieke omroep is. Aan de wijze dus waarop Nederland zich toont en via de platforms van de publieke
omroep wordt meebeleefd.
Gegeven dit uitgangspunt bepleit de commissie een bestel
dat zowel ruimte geeft aan de bestaande omroepen als aan
andere spelers, waardoor de pluriformiteit breder wordt vormgegeven. Omroepen vormen als het ware de ruggengraat en
hebben een concessie; andere partijen kunnen op ad hoc basis
aan eenmalige projecten bijdragen of gedurende langere tijd
(bijvoorbeeld steeds per ‘uitzendseizoen’).
Omroepen worden daarbij ook aangemoedigd samen te
werken met externe partners.
Sommige content kan voor alle platforms bedoeld zijn,
andere misschien alleen voor de digitale uitingen.
Een inhoudelijk sterk en open bestel
De commissie trekt die lijn door naar de regio. Ook daar zouden veel meer mogelijkheden tot samenwerking moeten
kunnen groeien en experimenten moeten worden aangegaan.
Bijvoorbeeld tussen regionale omroepen en regionale kranten, waar hier en daar al mee wordt geëxperimenteerd. Daaraan zouden ook lokale media, waarvan sommige een
interessante professionele ontwikkeling doormaken, stevig
moeten kunnen meedoen. De regionale organisaties blijven
zelfstandig en zoeken horizontale samenwerking met maatschappelijke en culturele organisaties. Ze kunnen met private
partijen in een aparte entiteit samenwerken om gezamenlijk
nieuws te produceren, dat weer door de schragende organisaties, maar ook door andere, nieuwe journalistieke initiatieven
benut kan worden. Dat kunnen ze in bijvoorbeeld coöperaties
of stichtingen organiseren.
De publieke omroep kan volgens de voorstellen van de
commissie gemaakt worden door de huidige omroepen, en
door partijen die nu buiten het bestel staan; grote, al lang
bestaande of kleine nieuwkomers. Tegelijkertijd kunnen er
allerlei ad hoc of langdurige samenwerkingsvormen worden
aangegaan tussen omroepen en andere maatschappelijke
instellingen.
Dat stelt eisen aan de wijze waarop er met geldstromen
wordt omgegaan en waarop ze worden gecontroleerd. Dat is
een organisatorische kwestie die geen belemmering zou
moeten zijn. Partijen die nu nog buiten het bestel opereren
maar graag bijdragen en waarde toevoegen, doen dat binnen
de spelregels van een publiek systeem dat draait om content,
en niet om winst.
Verrijken
Hoe een en ander ook wordt uitgewerkt, de basisgedachte
is: naast de omroepen en hun creatieve kracht, is er in
de Nederlandse samenleving een groter potentieel aanbod,
waarmee de publieke omroep kan worden verrijkt.
62
Centraal staan, zoals gezegd, missie en taakopdracht, die
worden bewaakt door de genoemde hoofdredacteuren.
Zij beoordelen het aanbod, bestellen, organiseren pitches.
Zij zien erop toe dat uit het totale aanbod een publieke
omroep tot stand komt die op alle platforms onderscheidend en breed is, divers en pluriform, innovatief en in
direct contact met z’n publiek.
De Mediawet moet daartoe veranderd worden. De huidige wet is te beperkend en gericht op wat er niet mag.
De commissie pleit voor een inspirerende wet die zegt wat
er wél mag, binnen de grenzen van wat met publiek geld
redelijk is. Zo’n wet maakt een opener bestel mogelijk,
met meer partners en veel meer verschillende samenwerkingsvormen.
Een inhoudelijk sterk en open bestel
Zo’n publieke omroep zal hierdoor volgens de commissie
een nieuwe vorm van steun en legitimatie verwerven.
En wat ook belangrijk is: er ontstaat een gelijker speelveld:
partijen die niet publiek gefinancierd worden, kunnen
in relatie met bestaande omroepen of zelf rechtstreeks als
externe producent opereren met een programmatisch
aanbod dat past bij de publieke omroep.
Op die manier werken er meer spelers met een grotere,
gezamenlijke creatieve kracht aan een bestel dat pluriformiteit en diversiteit – eigentijds georganiseerd en vormgegeven – als voornaamste opdracht heeft. Kijkers, luisteraars en gebruikers staan daarbij centraal.
Op deze wijze ontstaat er een publieke omroep die onderdeel is van talloze netwerken; die een directe horizontale
relatie met het publiek in al zijn facetten en samenstelling
onderhoudt in plaats van een meer hiërarchische; die
openstaat voor ideeën van buiten de eigen kring; die antwoordt geeft en verklaart; die meehelpt te creëren aan
wat Nederland is en wil zijn; die, in de nieuwe, digitale tijd
met zoveel uitdagingen en complicaties, gedragen wordt
door de mensen van wie hij is: het publiek.
63
Antwoorden van deelnemers
aan consultatiedag
De beantwoording van
de adviesvragen
4.
De commissie heeft zich allereerst de vraag gesteld of er gezien
het overweldigende informatieaanbod wel een publieke omroep
nodig is. [1] Over het bestaansrecht van de publieke omroep is
een aparte analyse gemaakt, met een internationale vergelijking;
deze is opgenomen in de bijlage. De taakopdracht en legitimatie
van de publieke omroep zijn hierin ook geplaatst in de context van
de ontwikkelingen in het medialandschap en het mediagebruik.
De commissie heeft bij de beantwoording van de vragen van de
staatssecretaris gebruikgemaakt van deze analyse.
1.
Hoe kan het onderscheidend karakter van de publieke
omroep worden gewaarborgd?
Uit periodiek onderzoek van de NPO blijkt dat mediagebruikers op onderdelen wel degelijk onderscheid zien tussen
publieke en commerciële omroepen. Tegelijkertijd is te horen,
onder andere in de gesprekken die de commissie voerde
met diverse belanghebbende partijen, dat de programmering
onvoldoende onderscheidend is, omdat de functies en taken
van de publieke omroep niet duidelijk genoeg geformuleerd
zijn. Uit de consultatieronde bleek dat het bestaansrecht
van de publieke omroep niet ter discussie staat. [2] Wel de
invulling ervan. Is de publieke omroep wel publiek genoeg,
is de overlap met de programmering van de commerciële omroepen niet te groot? Wordt er niet te veel gestuurd op
marktaandelen en te weinig op bereik?
1
Hoewel de commissie
in dit advies vaak
de vertrouwde term
‘publieke omroep’
gebruikt, is zij zich
ervan bewust dat die
tekortschiet voor de
mediawereld die zich
aftekent. Maar de
nieuwe term publieke
mediadienst klinkt
nog wat geforceerd.
Voor de leesbaarheid
worden beide termen
gebruikt.
2
Publiek geproduceerde
media worden door
verschillende actoren
om verschillende
redenen als positief ervaren, o.a. omdat deze
mede kwaliteitsstandaarden bepalen in de
mediasector, publieke
media een kweekvijver
functie voor talent
vervullen, zogenaamde
buitenproducenten
op publieke platforms
gemakkelijker innovatieve formats kunnen
uitproberen en commerciële omroepen
hun advertentietarieven kunnen relateren
aan die van de STER.
67
Er zal altijd discussie zijn over het publieke karakter van de
programma's van een brede publieke omroep. Het zal daarom
aankomen op een juiste maatvoering; welke programma's op
welk moment op welk platform worden aangeboden, mede in
relatie tot de programmering van de commerciële omroepen.
De publieke omroep moet niet onnodig concurreren met aanbod dat al bestaat.
De beantwoording van de adviesvragen
In dit hoofdstuk worden de vragen beantwoord uit de adviesaanvraag van 16 juli 2013 van staatssecretaris Dekker van OCW
aan de Raad voor Cultuur.
De beantwoording van de adviesvragen
Scherper dan nu zal de publieke omroep op alle platforms
(tv, radio, internet etc.) zich moeten onderscheiden op
programma’s die van publiek belang geacht worden en onafhankelijkheid, betrouwbaarheid, diversiteit, innovatie,
variëteit en pluriformiteit als basis hebben. Met de nadruk
op een divers en kwalitatief hoogwaardig Nederlands aanbod en de ontsluiting van voor Nederland relevant internationaal aanbod. Begin 2013 noemde NPO-voorzitter Hagoort
vijf prioriteiten die centraal staan in de programmering van
de publieke omroep: journalistiek, Nederlandstalig drama
& documentaire, kinderprogramma’s, kennis & cultuur en
evenementen. Deze vormen een goed uitgangspunt. Prioriteiten kunnen in de loop der jaren veranderen, bijgesteld
worden.
De internationalisering en de toegenomen concurrentie in
het mediaveld leveren een groot aanbod op van buitenlandse
producties, zowel online als via andere kanalen met een buitenlandse eigenaar. De publieke omroep dient zich daarom in
de eerste plaats te richten op content met een nationale insteek.
Tegelijkertijd biedt de publieke omroep een venster op de
wereld. Hij is er om werelden met elkaar te verbinden. Hij
biedt een blik op de Nederlandse cultuur en laat zien dat
die onderdeel is van een groter geheel, waar we, als wereldburgers, onderdeel van uitmaken.
De publieke omroep kan zich ook onderscheiden door zich
open te stellen als netwerkorganisatie die samenwerkt met
zijn publiek, die luistert, die toegang biedt aan burgers, die
bijdragen van burgers op waarde schat en die het delen
van de producties als uitgangspunt heeft.
De omroep kan zich meer onderscheiden door samenwerkingsverbanden aan te gaan met andere partijen.
Om het onderscheidend karakter te waarborgen is een sterkere bewaking van de publieke programmering gewenst.
68
– De commissie stelt voor dat de publieke omroep een
contract met de samenleving sluit waarin hij beschrijft
wat hij zal doen en maken, en waar, en welke rol hij
wil spelen. Hoe hij in permanente dialoog is en verantwoording aflegt. Voorafgaand aan dit contract vindt
een brede consultatie plaats, van het publiek, van experts, van makers, op grond waarvan de prioriteiten
worden bepaald. Dat kan digitaal met waarderingen of
‘likes’; het kan in de vorm van jury’s, en/of in debatten
zijn beslag krijgen; het kan met behulp van deliberatie
(panels van burgers die meedenken), verkiezingen, of
inspraakprocedures.
De beantwoording van de adviesvragen
– De commissie stelt voor hoofdredacteuren te benoemen die het geheel van wat de publieke omroep brengt
bewaken en bezien of de bovenbeschreven eisen voldoende invulling krijgen. Ze leggen verantwoording af
over het onderscheidend karakter aan de samenleving
en intern aan de Raad van Bestuur (in nieuwe opzet een
College van Bestuur). (Zie vraag 5 voor de uitwerking.)
– De commissie adviseert een ‘nulmeting’ uit te voeren van de veronderstelde overlap met de commerciële
omroepen. Zo wordt duidelijk waar de publieke omroep verbeteringen kan aanbrengen om de overlap te
verminderen. Deze exercitie moet helder maken of
de publieke omroep op het juiste spoor zit.
De publieke mediaopdracht (art. 2.1. Mediawet ) van de
publieke omroep beschrijft voldoende welke eisen er
aan de programmering gesteld worden, maar behoeft wel
actualisering. Het gaat dan vooral om een scherpere focus
op innovatie, samenwerking met derden, meer nadruk op
publieksparticipatie en de invulling van een publieke gidsfunctie. Dit sluit aan bij de adviezen van de European Broadcasting Union, die vorig jaar startte met een omvangrijke
herijking van de rol van de publieke omroep. [3] Door deze
actualisering zal het onderscheidend vermogen toenemen.
3
‘Empowering Society:
a declaration on the
Core Values of Public
Service Media’, European Broadcasting
Union, 2013.
4
BCG rapport 2013 en
bezuinigingen Rutte II.
Vanaf 2017 geldt nog
een extra bezuiniging
van 50 miljoen euro.
69
De publieke omroep kan zich ook sterker onderscheiden
van de commerciële omroepen door de STER-reclame terug
te dringen of te laten vervallen. Met de huidige bezuinigingen
acht de commissie dit echter geen haalbaar scenario. De
omroep kan de STER-inkomsten niet missen. Meer druk op
de verdiencapaciteit door middel van zendtijdverruiming
voor de STER of programmaonderbrekende reclame vindt
de commissie echter ongewenst. Dit zal eerder leiden tot meer
overlap met commerciële omroepen. Aanwezigheid van
reclame op de digitale uitingen zal zeer terughoudend moeten
plaatsvinden, omdat juist daar de concurrentie in ontwikkeling is. Een waarschuwing is wel op zijn plaats, want bezuinigingen en de verwachte autonome terugloop van inkomsten
belopen tegen 2017 rond de 200 miljoen euro. [4]
De ambities die de commissie voor de publieke omroep voor
ogen heeft, zullen met dit beperkte budget sterk onder druk
staan.
Hoe kan de publieke omroep toegankelijk en aansprekend zijn
voor alle delen van de bevolking?
Vanuit de centrale mediaorganisatie (NPO nieuwe stijl) zal
voortdurend moeten worden gemonitord of alle groepen
worden bereikt en welke maatschappelijke ontwikkelingen er
gaande zijn. Dit kan vervolgens worden vertaald naar specifieke opdrachten, voor specifieke platformen. De commissie is
van mening dat de NPO via twee lijnen ervoor kan zorgen
dat de omroep toegankelijk en aansprekend is voor alle delen
van de samenleving. De eerste lijn loopt via de omroepverenigingen, de andere via het openen van het bestel voor
andere aanbieders.
5
Dit is de leefstijlgroep
‘Jonge Connectors’:
8% van de bevolking,
laag opgeleid, zware
internetgebruikers
en kijken meer commerciële dan publieke
omroep.
uit: NPO Leefstijlgroepen, Hilversum,
november 2010.
6
‘This is Media, Jongeren en de Publieke
Omroep’, Nederlandse
Publieke Omroep,
november 2013.
7
NPO Leefstijlgroepen,
Hilversum, november
2010.
70
De omroepverenigingen hebben bij uitstek een model om
burgers te binden aan het bestel. 3,5 miljoen leden in totaal is
een aantal dat bij elke vereniging in Nederland respect zal
afdwingen. Met de intrede van omroep Max, BNN, WNL en
PowNed werd getoond dat het bestel ‘specifieke, vergeten
groepen’ kan accommoderen. Toch is de huidige vorm van
ledenbinding op zijn retour. Het aantal leden loopt terug,
nieuwe groepen voelen zich niet aangesproken door deze vorm
van binding. En, de publieke omroep heeft de ambitie
17 miljoen mensen te bereiken. Er zal een eigentijdser model
gevonden moeten worden.
De beantwoording van de adviesvragen
Om zijn taken te kunnen vervullen moet de publieke omroep
een breed bereik behalen. Kijkend naar het huidige bereik
valt op dat vooral jongeren steeds minder makkelijk worden
bereikt. [5] Dit ligt aan hun mediagebruik en belevingswereld;
zij bevinden zich veel meer op digitale platforms dan op lineaire kanalen, vinden interactiviteit de normaalste zaak van de
wereld en beleven die net weer anders dan oudere generaties.
Uit onderzoek van de NPO blijkt dat 39% van de jongeren
de publieke omroep niet kent, of alleen van naam, 62% heeft
geen of slechts passieve interesse in de publieke omroep. [6]
Ook de ‘onbezorgde en trendbewusten’ (17% van de bevolking) en, in mindere mate, ‘drukke forenzen’ (9% van de
bevolking) worden slecht bereikt. Deze groepen kijken vooral
naar commerciële omroepen en/of online. [7]
Naast dit systeem van pluriformiteit via de omroepverenigingen wordt het bestel opengemaakt voor andere partijen, die
hun programma’s rechtstreeks bij de NPO kunnen aanbieden.
Daarmee kan veel sneller worden ingespeeld op veranderingen. De NPO kan met het ‘programmaversterkingsbudget’
programma’s bestellen bij de omroepverenigingen, maar
ook extern, bij producenten, bij andere mediabedrijven, bij
documentairemakers of bij zzp’ers met creatieve en innovatieve ideeën. Hierdoor ontstaat er een systeem van dubbele
pluriformiteit; enerzijds via de omroepverenigingen, anderzijds via de partijen van buiten. Vanwege specialisatie en afstemming zal de competitie tussen omroepen mogelijk minder
worden, maar een gezonde competitieve druk komt daarvoor
terug via het open bestel om de beste programma’s te maken,
de grootste creatieve waarden te realiseren en de meeste
Nederlanders te bereiken.
De beantwoording van de adviesvragen
Om de doelgroepen van de toekomst goed te kunnen bedienen, bereiken en te laten meepraten over de programma’s
adviseert de commissie de omroepverenigingen meer ruimte
te geven om zich te richten op thema’s (bijvoorbeeld cultuur,
zingeving) of specifieke groepen (ouderen, lager opgeleiden),
zodat ze onderling beter kunnen afstemmen. De relatie met
het publiek kan op andere manieren dan alleen met leden aangetoond worden. Internet biedt een scala aan mogelijkheden
als ‘likes’, ‘tweets’ en ‘delen’ om een eigentijdse band met het
publiek op te bouwen. Daarnaast stelt de commissie voor
dat de omroepen verbindingen aangaan met relevante maatschappelijke organisaties, zoals culturele instellingen of
wetenschappelijke instituten.
Hoe kan de publieke omroep herkenbaar en gemakkelijk vindbaar
zijn in het totale aanbod?
Distributie van inhoud via publieke netten lijkt nu en in de
toekomst geen garantie meer dat deze ook wordt gevonden.
Kabelaars of partijen als YouTube gaan steeds meer bepalen
hoe het scherm eruitziet en wat je te zien krijgt. Om publieke
media-inhoud ook in de toekomst vindbaar te houden, is het
van belang dat producties van de publieke omroep tenminste
op alle relevante platforms herkenbaar aanwezig zijn.
71
De beantwoording van de adviesvragen
Uit recent merkenonderzoek blijkt dat de publieke omroep
een aantal sterke merken kent. Neem de NOS, Nederland
1 en 2, Radio 1, 3FM en een programma als ‘De Wereld
Draait Door’. Een aantal daarvan staat in de Top 10 van bekendste Nederlandse merken. [8] Maar wie verder kijkt, vindt
de NOS bij jongeren al niet meer in de Top 10. Zoals eerder
aangehaald, ervaren mediagebruikers wel degelijk een verschil tussen publieke en commerciële omroepen, maar dat wil
niet zeggen dat publieke inhoud automatisch herkenbaar is.
Om media op waarde te kunnen schatten is het van belang te
weten wie de afzender is, wat diens bedoelingen en afwegingen zijn. Van oudsher zijn de omroepverenigingen sterke
merken, maar kijkers en luisteraars hechten zich steeds meer
aan individuele platforms, programma’s en presentatoren, die
zo ook eigen merken worden. [9]
Om zijn herkenbaarheid te vergroten dient de publieke omroep zijn focus te verleggen: van representatie naar relatie
met het publiek. Er zal een krachtig merkenportfolio moeten
worden ontwikkeld. Een merk heeft een navigatiedoel: het
publiek kan de programma’s van zijn gading vinden. En het
merk heeft tot doel een relatie op te bouwen. Het merk is
de metafoor voor de relatie. Met merkenbeleid zal er eerder
een band ontstaan tussen de publieke omroep en publiek(sgroepen). Om deze relatie nader in te vullen en te onderhouden is een creatieve kern nodig. De NPO zal niet langer
alleen het bestel moeten beheren, maar zelf een creatieve
organisatie moeten worden die de verantwoordelijkheid voelt
om de relatie met het publiek te voeden en te onderhouden.
Alleen dan zullen publieke media worden herkend en daarmee
op (publieke) waarde worden geschat. Naast alle merken die
binnen de publieke omroep aanwezig zijn, pleit de commissie
voor een overkoepelende merknaam die zich staande houdt
tussen sterke merken als Netflix en HBO.
8
‘EURIB - top 100 onmisbare merken 2013’,
European Institute for
Brand Management,
2013.
9
Voorbeelden hiervan
zijn onder meer de
‘Top 2000’, ‘Wie is de
Mol’, Paul de Leeuw
en ‘De Wereld Draait
Door’.
72
Publieke gidsfunctie
Voor de mediagebruiker kan het een hele opgave zijn de
weg te vinden in de overstelpende hoeveelheid informatie die er voorhanden is. Het zou goed zijn wanneer
de NPO de verantwoordelijkheid neemt om relevante
publieke media-inhoud te ontsluiten. Een overzicht geven
en fungeren als gids door een oceaan vol goede en slechte
informatie en alles wat daartussen zit, past bij de moderne
taakopvatting van een publieke mediadienst.
73
Auteursrechten
Net als bij de programmering, moet ook bij de exploitatie
van auteursrechten het publiek leidend zijn; zonder dat
mensen inkomsten mislopen, dient het publiek toegang te
hebben tot publiek gefinancierde content.
De NPO en ook het Instituut voor Beeld en Geluid,
vanuit zijn archieffunctie, hebben vaak echter grote moeite
met het gemeenschappelijk beschikbaar stellen van, dan
wel toegang geven tot reeds uitgezonden materiaal vanwege de rechtenclaim van de eigenaren. In veel gevallen zijn
dat de omroepen die deel uitmaken van het bestel. Het ligt
voor de hand dat de programma’s, die gemaakt zijn met
publiek geld, aan het publiek ter beschikking worden
gesteld.
De NPO zal in de contracten met de makers de exploitatierechten uitdrukkelijk moeten regelen, waarbij het
gebruiksgemak voor het publiek centraal dient te staan.
Ook zullen opbrengsten van rechten ten goede moeten
komen aan de publieke omroep als geheel.
De beantwoording van de adviesvragen
De commissie denkt daarbij aan een portal, een soort
‘Uitzending gemist+++’. Technologische ontwikkelingen
gaan echter zo snel dat gidsen over een aantal jaren wellicht op een hele andere manier vorm krijgt. Het belangrijkste is dat de ontsluiting gepaard gaat met een context:
waar komt de inhoud vandaan, door wie is die gemaakt
en waarom, etc. Niet alleen inhoud van Nederlandse
publieke media maar ook van buitenlandse publieke omroepen zou zo ontsloten kunnen worden. En ook inhoud
die is gecreëerd door de kijker, luisteraar, gebruiker zelf of
andere organisaties, kan gecureerd en vervolgens ontsloten worden. Daarbij past ook een nauwere samenwerking
tussen de verschillende niveaus van de publieke omroep
in Nederland. Nu al wordt ook via landelijke platforms
regionale content ontsloten, onder andere regiodocumentaires via 2Doc.
Een dergelijke invulling van de gidsfunctie zal een
eigen redactie vergen die informatie, programma’s en
doelgroepen met elkaar kan verbinden en die uitdrukkelijk
ook over de grens kan kijken, auteursrechten regelt en
samenwerking stimuleert. Hiervoor zal budget moeten
worden vrijgemaakt.
2.
Hoe kan de publieke omroep een rol spelen als
aanjager van innovatie en creatieve competitie?
Innovatie moet volgens de commissie gestoeld zijn op
drie doelstellingen:
–
–
–
het distribueren van materiaal en binden
van de juiste doelgroepen,
publieke betekenis en meerwaarde creëren
via vernieuwende formats en content en
het versterken van de creatieve industrie.
De beantwoording van de adviesvragen
De publieke omroep is de afgelopen jaren op een aantal terreinen aanjager geweest van innovatie in de audiovisuele
industrie, zoals met de themakanalen of ‘Uitzending Gemist’.
Het is belangrijk in Nederland te blijven inzetten op mediainnovatie.
Media-innovatie vindt plaats op twee niveaus: distributie
en platforms (veelal een combinatie van technologie en dienstenconcept) en inhoudelijk.
Juist het feit dat een financieel motief in eerste instantie ontbreekt, zorgt ervoor dat in het publieke bestel risico’s kunnen
worden genomen, dat innovatie zelfs een belangrijk doel van
het bestel moet zijn. De publieke omroep kan hiermee laten
zien een belangrijk onderdeel te zijn van de topsector Creatieve Industrie.
Het kan hierbij om een breed scala van activiteiten gaan.
Als de publieke omroep bijvoorbeeld een kostbaar datajournalistiek project uitvoert, al dan niet in samenwerking met
derden, kan het de gewonnen data beschikbaar maken voor
andere journalistieke organisaties. Ook radicale interactieve
concepten, het organiseren van een laboratorium of het
kweken van talent behoort volgens de commissie tot de taken.
Belangrijk is wel de publieke omroep niet te zien als een
partij die basistechnologie levert. Het gaat nagenoeg altijd
om toegepaste techniek.
74
De ontwikkeling en coördinatie van een innovatieagenda zou
centraal moeten plaatsvinden. Constateren wat mogelijk
gewenste vernieuwing is, zien waar gaten zitten en waar overlap, en hoe partijen kunnen samenwerken. De innovatie zal
vervolgens het meest succesvol decentraal kunnen plaatsvinden, via omroepverenigingen of via kleine en grotere par-
3.
De beantwoording van de adviesvragen
tijen buiten het bestel, zodat een netwerkaanpak ontstaat.
De markt kan zelf ook publieke taken oppakken. [10]
De publieke omroep heeft een rol in talentontwikkeling
te vervullen. Doordat ook met kleinere, nieuwe initiatieven
kan worden samengewerkt met de NPO, kan de creatieve
sector op dit punt worden gestimuleerd. Te denken valt aan
het faciliteren van living labs (al dan niet op digitale platforms)
waar nieuw talent kan experimenteren; het uitbesteden van
ontwikkelings- en productieklussen aan jonge, veelbelovende
start-ups; meester- gezelrelaties tussen ervaren makers en
veelbelovende talenten etc. Anderzijds ontstaat de mogelijkheid voor potentieel talent om rechtstreeks de NPO aan te
spreken over door hen ontwikkelde innovatieve concepten en
formats. Zo kan de taak van de publieke omroep op het gebied van talentontwikkeling zowel top down als bottom up
worden vormgegeven.
Op welke manier kan de publieke omroep speciale
aandacht besteden aan de culturele en levensbeschouwelijke programmering?
Met de gewenste aanscherping van de taken wordt het belang
van culturele programmering voor de publieke omroep duidelijker. Culturele programmering is bij uitstek publiek en wordt
minder door commerciële omroepen opgepakt.
In de gepubliceerde omroepbeleidsplannen van het kabinet
vervalt in 2017 het Mediafonds. De NPO heeft daarop besloten budget te reserveren ten behoeve van onder meer hoogwaardige dramaproducties en documentaires. De NPO heeft
onderzoek laten uitvoeren hoe dit zou kunnen worden gerealiseerd binnen de organisatie. [11] De commissie adviseert het
voorstel van de NPO, om een interne procedure op te stellen
voor de toekenning van de budgetten, over te nemen. Aanvragen worden getoetst door commissies en een secretariaat,
waarna een bestuur (de huidige Raad van Bestuur) de aanvragen met een positief advies in principe overneemt. Deze
omzetting zou ook eerder dan 2017 kunnen plaatsvinden.
11
‘Advies NPO over borging ontwikkeling en
productie hoogwaardig
Drama, Documentaire
en Talentontwikkeling’, met kenmerk
S&B uit-11152, NPO,
20 november 2013.
75
Wat er volgens de commissie ontbreekt aan de uitwerking
van de NPO is de inzet van middelen voor jeugd, games,
en talentontwikkeling. Binnen het Mediafonds is dat altijd
succesvol uitgewerkt en ook dat aspect zou terug moeten
komen als de gelden binnen de publieke omroep verdeeld
gaan worden.
10
Zie verder het advies
van de focusgroep Innovatie, digitaal bij dit
rapport beschikbaar.
Ter stimulering van de creatieve sector zijn ook nog andere
fondsen actief, zoals het Filmfonds en het Stimuleringsfonds
Creatieve Industrie. In het buitenland, bijvoorbeeld in Vlaanderen, is een fonds gecreëerd waar ook commerciële omroepen uit kunnen putten, zodat ook daar een extra stimulans
komt om eigen producties te maken. Recentelijk is besloten
de distributeurs per aangeslotene een bedrag te laten doneren
in dit fonds. Deze ontwikkeling spreekt de commissie aan.
‘De gelden zouden bij het Filmfonds kunnen worden ondergebracht’.
De beantwoording van de adviesvragen
Verder verdient de positie van het CoBO-fonds aandacht.
Ook hier betreft het gelden die bestemd zijn voor de publieke
omroep, waarbij het bestuur wordt gevormd door partijen
die de gelden ook gebruiken. Het is logischer ook hier een
onafhankelijk bestuur te laten besluiten; dat zou hetzelfde
bestuur kunnen zijn als van het ‘interne’ fonds.
In het recente verleden heeft het Mediafonds de productie
en uitzending van regiodocumentaires bevorderd. De commissie wil ervoor pleiten dat ook in de nieuwe constellatie, onder
beheer van de NPO, dit onderdeel van de stimulering van de
Nederlandse audiovisuele cultuur, in samenwerking met de
regionale omroep, wordt gecontinueerd.
Door de introductie van een meer open en dynamisch bestel
is het denkbaar dat ook externe partijen programma’s van
culturele aard zullen gaan aanbieden. Indien dit gebeurt, is
het minder noodzakelijk dit onderdeel als taak toe te wijzen
aan de NTR. De commissie adviseert dit te bezien nadat de
hoofdredacteuren een beeld hebben gekregen van mogelijke,
witte vlekken in het totale aanbod. De invulling van de witte
vlekken zou als taak kunnen worden opgedragen aan de
NTR. Een taak die dan meer dan nu het geval is, flexibel
zou moeten zijn.
Levensbeschouwing
Vanaf 1 januari 2016 houden de 2.42 omroepen op te bestaan
en onderzoekt de NPO hoe de inhoud die deze omroepen
brengen, kan blijven voortbestaan binnen de publieke omroep.
76
Op dit moment verzorgt de NTR de backoffice voor de OHM
(Hindoeïsme), huisvesting voor de JO (Joodse Omroep) en
productie voor de MO (Moslim Omroep). De IKON/ZVK is
een samenwerking aangegaan met de EO, de RKK is een onderdeel geworden van de KRO en de Humanistische Omroep
heeft zich aangesloten bij de VPRO. Boeddhistenomroep BOS
is gehuisvest bij de VPRO.
Nu heeft de NTR volgens artikel 2.35 van de Mediawet
tot taak: Media-aanbod voor de landelijke publieke mediadienst te verzorgen dat voorziet in de bevrediging van in
de samenleving levende maatschappelijke, culturele, godsdienstige of geestelijke behoeften, zodanig dat dit media-aanbod samen met het media-aanbod van de andere landelijke
publieke media-instellingen een evenwichtig beeld oplevert
van de maatschappelijke, culturele, godsdienstige en geestelijke verscheidenheid in Nederland.
77
Na de opheffing van de 2.42 omroepen past het goed bij de
taakopdracht van de NTR om programma’s te maken die het
gedachtegoed van deze stromingen weerspiegelen, omdat zij
als maatschappelijke doelgroepen elders niet of onvoldoende
tot hun recht komen. De NTR is de omroep die op dit moment affiniteit met de wereldgodsdiensten heeft, omdat hij
de afgelopen jaren de programma’s gemaakt heeft voor de
islamitische gemeenschap en door zijn nauwe banden met de
MO, OHM en de JO.
De band met de achterban verdient speciale aandacht.
Een aparte NTR-programmaraad of kamer waar de
achterbannen van de wereldgodsdiensten/ stromingen zijn
vertegenwoordigd is wenselijk om de relatie met de groepen
in Nederland vorm te geven en om kennis en expertise over
de vier wereldgodsdiensten/stromingen samen te brengen.
Verder adviseert de commissie dat de programma’s worden
gemaakt door redacteuren die affiniteit met de wereldgodsdiensten hebben en ook de verschillende stromingen daarbinnen vertegenwoordigen.
De beantwoording van de adviesvragen
In de toekomst zou het logisch zijn vooral het gedachtegoed
van de wereldgodsdiensten specifiek bij de publieke omroep
te waarborgen. De christelijke stroming (NCRV/KRO en EO)
en de humanistische stroming (via de VPRO) zijn straks ruim
vertegenwoordigd in het publieke bestel. In het nieuwe omroeppalet is voor de achterban van de wereldgodsdiensten/
levensbeschouwelijke stromingen Islam, Hindoeïsme, Boeddhisme en Jodendom niet vanzelfsprekend een plaats. Om
een evenwichtig beeld te creëren, zullen er ook over en vanuit
deze stromingen door de publieke omroep programma’s
moeten worden aangeboden.
4.
Hoe moet de publieke omroep zijn maatschappelijke rol vervullen op nieuwe media en mobiele diensten?
De beantwoording van de adviesvragen
Hoewel het mediagebruik via internet en mobiele platforms
zal toenemen, is het waarschijnlijk dat het lineaire mediagebruik nog vele jaren blijft bestaan. De traditionele televisiezenders en radiostations worden nog massaal bekeken
en beluisterd. De klassieke vorm van programmering blijft
daarmee belangrijk. Daarnaast zal een nieuwe manier van
programmering moeten worden opgebouwd, voor een groter
wordend deel van het publiek dat digitaal en non-lineair
media consumeert. De publieke omroep dient daarom een
tweesporenbeleid te ontwikkelen. Dit betekent dat de publieke omroep zijn diensten zowel op traditionele lineaire
platforms als op nieuwe media en mobiele platforms moet
aanbieden. Voor internet zal aparte programmering gemaakt
moeten worden. Internet kent eigen wetmatigheden en het
publiek vergt een eigen benaderingswijze.
Via dit multi-platformbeleid dient de publieke omroep zo effectief mogelijk interesses en doelgroepen te verbinden aan
de juiste publieke content, zodat het publiek de omroep blijft
vinden. Alleen dan kan hij zijn publieke functie effectief
uitoefenen.
Dat eigen platforms belangrijk zijn om merken te kunnen
creëren en om publieksbinding te organiseren, ligt voor de
hand. Eigen platforms garanderen gebruikersdata en maken
het mogelijk een koppeling te maken tussen veranderende
behoeftes en vernieuwende distributiemogelijkheden. Dan
is direct contact met het publiek, wat noodzakelijk is voor
interactie en participatie, ook eenvoudiger. Het is echter niet
te voorkomen om ook op platforms van derden aanwezig te
zijn (denk aan YouTube). Waar veel verkeer is en veel publiek
aanwezig is, zal de omroep moeten zijn.
78
Extra distributiekanalen leiden regelmatig tot discussies over
marktverstoring. De NPO zal zich daarvoor moeten verantwoorden en voor nieuwe omvangrijke diensten zal, zoals nu
in de Mediawet staat, een sterke ex-ante toets moeten worden uitgevoerd. Deze toets vergt onderzoek naar de vraag of
de nieuwe diensten behoren bij het publieke belang dat de
omroep voorstaat en naar mogelijk concurrentieverstorende
elementen.
5.
Hoe zou de Nederlandse publieke omroep, onder cen-
trale leiding van de Raad van Bestuur, georganiseerd moeten worden, zodat hij zich in de toekomst kan profileren met en kan excelleren in Nederlands media-
aanbod, op de middellange en lange termijn?
De publieke omroep moet wendbaarder en opener worden
en daarmee innovatiever, en tegelijkertijd bestuurlijk slagvaardiger en organisatorisch eenduidiger. Alleen dan zal hij snel
genoeg kunnen blijven inspelen op veranderende behoeftes en
het aanbod kunnen aanpassen aan dat wat in het bredere
mediabestel nodig en relevant is voor het publiek.
De beantwoording van de adviesvragen
Het huidige bestel zit dankzij een jarenlange evolutie zeer
fijnmazig in elkaar. Het heeft echter te kampen met bestuurlijke problemen door concurrentie tussen omroepverenigingen
onderling en competentiestrijd tussen omroepverenigingen
en de NPO. Deze interne problemen komen de wendbaarheid
en dynamiek van de publieke omroep niet ten goede. Met
het snel veranderende mediagedrag van consumenten en de
ontwikkeling van grote (internationale) commerciële spelers
op de markt kan de publieke omroep daarom op grote achterstand komen.
De publieke omroeporganisatie moet ook gemakkelijker in
staat zijn het onderscheidend karakter te waarborgen en
relaties te ontwikkelen met een publiek dat zich op steeds
andere platforms en netwerken ophoudt.
79
Een open bestel
Het publieke mediabestel zal wendbaarder en krachtiger
worden door het ook open te stellen voor andere partijen dan
de actuele bespelers. Het huidige bestel leunt op omroepverenigingen en taakorganisaties die de publieke mediafuncties
en taken invullen. Zij kunnen daarbij – en zijn deels verplicht –
buitenproducenten inschakelen. Dit relatief gesloten systeem
heeft voordelen maar ook een aantal nadelen.
Een groot voordeel van het huidige systeem is dat een aantal organisaties in relatieve veiligheid een eigen creatief DNA
heeft kunnen ontwikkelen. Ook creëert de financiële en inhoudelijke onafhankelijkheid ruimte om talenten op te leiden.
Niet in de laatste plaats is dit systeem een waarborg voor
een pluriform media-aanbod, aangezien deze organisaties van
oudsher een eigen maatschappelijke achterban vertegenwoordigen.
Vroeger ontvingen omroepverenigingen garantie voor een
100% budget en konden op basis van hun eigen programmatische uitgangspunten programma’s maken en aanleveren
aan TV-netcoördinatoren, zoals dat toen nog heette. De coördinatoren plaatsten de programma’s op zenders, na overleg
met netredacties. Om meer grip te krijgen op het aanbod van
omroepverenigingen is de 100% garantie in stappen verlaagd. Eerst tot 70%. De Raad van Bestuur kreeg daarmee de
beschikking over 30% van het totale budget. Dat werd het
programmaversterkingsbudget genoemd. Omroepverenigingen
stelden programma’s voor, die betaald werden uit deze 30%.
Nu is het programmaversterkingsbudget verhoogd tot 50%.
Omroepverenigingen hebben daardoor een garantie van
50% en kunnen dat percentage nog verhogen door aan netmanagers programma’s aan te bieden die passen binnen
de programmeerstrategie van een net.
Maar de Raad van Bestuur zal binnen het huidige systeem
altijd alle programma’s die betaald worden uit het programmaversterkingsbudget moeten bestellen/kopen bij omroepverenigingen en taakorganisaties. De Raad van Bestuur kan niet
extern programma’s kopen (bijvoorbeeld bij buitenproducenten of uitgevers). Dat geldt eveneens voor speelfilms en
televisieseries, zoals de Britse detectives. De aankoop wordt
weliswaar centraal georganiseerd binnen de NPO, maar er
moet altijd een omroep gekoppeld zijn aan de aankoop. De
Raad van Bestuur van de NPO is namelijk geen omroep,
heeft geen erkenning, zoals de omroepen. Deze situatie leidt
regelmatig tot vertragingen in het programmeerproces en
zelfs tot rechtszaken als omroepen het met beslissingen van
de Raad van Bestuur niet eens zijn.
80
Om een bestel te creëren dat de voordelen van de omroepverenigingen combineert met de flexibiliteit van invloed van
buiten, adviseert de commissie het bestel open te stellen
door het wettelijke garantiebudget voor de omroepen te handhaven, en tevens de centrale mediaorganisatie (‘NPO nieuwe
De beantwoording van de adviesvragen
Het nadeel van het huidige, relatief gesloten systeem is dat
talent dat niet bij deze organisaties werkt amper kans heeft op
een directe manier bij te dragen aan de programma’s. En in
bredere zin is het nadeel dat organisaties (commercieel,
publiek, maatschappelijk) die nu niet in het bestel zitten, maar
wel innovatieve mediaconcepten of technologie ontwikkelen
of juist een bijzonder publiek weten aan te spreken, onvoldoende aan bod komen.
stijl’) de mogelijkheid te bieden het ‘programmaversterkingsbudget’, dat nu mediawettelijk 50% is, ook open te stellen
voor buitenstaanders of samenwerkingsverbanden. In de praktijk zullen daardoor zowel de omroepverenigingen als partijen
buiten het bestel programma’s leveren die gefinancierd worden uit de 50% ‘programmaversterkingsmiddelen’.
De Raad van Bestuur wordt omgevormd tot een College
van Bestuur (CvB), met een voorzitter die verantwoordelijk is
voor de relatie met het publiek, de politiek, de marktpartijen.
Verder is een lid verantwoordelijk voor inhoud en innovatie en
een ander lid verantwoordelijk voor ‘operational affairs/
management/ financiën’. Het CvB onderhoudt de bestuurlijke
relatie met de omroepverenigingen.
Het lid van het CvB dat verantwoordelijk is voor innovatie
en inhoud is eindverantwoordelijk voor het creatieve proces
dat wordt geleid door hoofdredacteuren (aantal nader te bepalen). De hoofdredacteuren hebben programmatische
vrijheid, zoals bij andere mediabedrijven, en werken op basis
van een redactiestatuut.
81
De hoofdredacteuren hebben hun sporen verdiend op het
gebied van creativiteit, journalistiek en innovatie en hanteren
de publieke taken en waarden als uitgangspunten. Zij kunnen
benoemd worden naar genres (drama, actualiteiten, jeugd,
kennis, innovatie, levensbeschouwing) of naar doelgroepen
(jong, oud).
De hoofdredacteuren dragen de verantwoordelijkheid
voor de programmering: zij bestellen, laten maken, organiseren pitches en wijzen budget toe. Zij hebben de taak diversiteit en pluriformiteit vorm te geven. Ze hebben ook de taak
te experimenteren, innovatie te stimuleren, talent te ontwikkelen. De hoofdredacteuren werken in een nog nader te
bepalen governance structuur samen met de netcoördinatoren,
die verantwoordelijk zijn voor plaatsing van de programma’s
De beantwoording van de adviesvragen
Een centrale mediaorganisatie
De publieke omroep wordt een creatief bedrijf, met een creatief hart. In alle lagen van de organisatie staat het creatieve
proces centraal en niet meer het bestuurlijke proces. Dat vergt
een zware inspanning van de NPO en van alle bestuurders.
De dynamiek zal wezenlijk anders moeten worden.De NPO
heeft budget voor aanbesteding, bestelt programma’s
en plaatst deze. De NPO heeft daarvoor ook een erkenning
nodig.
op de netten. De precieze afstemming en bevoegdheden
zullen door het CvB met de organisatie zelf moeten worden
uitgewerkt.
De hoofdredacteuren werken samen met de eindredacteuren van de omroepverenigingen en taakorganisaties,
en met de programmatisch verantwoordelijken van de organisaties buiten het bestel.
De omroepverenigingen stellen mede de strategie vast,
bespreken bestuurlijke aangelegenheden met het College van
Bestuur en overleggen inhoudelijk via hun eigen hoofd- of
eindredacteuren met de hoofdredacteuren binnen de NPO
nieuwe stijl. Zij vormen programmatisch, samen met de taakomroepen, de kern van het bestel. Zij gaan zich meer specialiseren op thema’s of doelgroepen en ontwikkelen nieuwe
vormen van binding met maatschappelijke organisaties en het
publiek. Zij spreken onderling af wie zich vooral toelegt
op bepaalde genres en doelgroepen (met bijpassende genres)
waarmee zij aansluiting hebben. De huidige concurrentie
wordt zo omgezet in samenwerking en afstemming.
82
De taakomroepen verzorgen de functies die langjarige continuïteit vereisen, zoals een onafhankelijke nieuwsvoorziening
bij de NOS, of maken specifieke programma’s die elders niet
(goed) tot stand komen, zoals minderhedenprogrammering,
onafhankelijke en ongebonden achtergrondprogramma’s
zoals ‘Nieuwsuur’ en jeugd- en educatieprogramma’s die zijn
ondergebracht bij de NTR. De verhouding van deze taakomroepen ten opzichte van de NPO vraagt in het nieuwe model
extra aandacht en dat geldt ook voor de publieke verantwoording. Een van de consequenties van het nieuwe systeem is
dat er mogelijk een andere ordening ontstaat, waarbij scherper
gedefinieerd wordt wat bij een taakomroep wordt ondergebracht.
De beantwoording van de adviesvragen
De hoofdredacteuren blijven binnen het ‘Contract met de
Samenleving’ dat door het CvB na consultatie met het publiek
en experts is vastgesteld. De benoeming geldt uitdrukkelijk
voor een bepaalde tijd (bijvoorbeeld maximaal 2 x 3 jaar).
De commissie stelt voor dat de netredacties, waar de
bestuurlijke en programmatische verhoudingen nu door elkaar
lopen, komen te vervallen omdat deze verhoudingen gesplitst
worden.
Regionale en lokale omroepen
Door jarenlange oplagedalingen bij regionale dagbladen en
bezuinigingen bij de regionale omroepen is er sprake van
een zorgwekkende mediasituatie in de regio. Er is een breed
besef bij belanghebbenden dat de situatie in de regio steeds
penibeler wordt.
De beantwoording van de adviesvragen
De Raad van Toezicht
Als het College van Bestuur van de centrale mediaorganisatie
meer moet sturen op publieke waarden in de programmering, dan veranderen ook de bevoegdheden en de interne controle via de Raad van Toezicht. De Raad van Toezicht is
dan ook verantwoordelijk voor het toezicht op de kwaliteitsbewaking en de publieke verantwoording (het ‘Contract met
de Samenleving’), de financiën en de juiste governance verhoudingen.
De Raad van Toezicht stelt jaarlijks het door het CvB
voorgelegde strategisch plan en de begroting vast. Hij moet
ook het prestatiecontract met de overheid vaststellen en heeft
naar het oordeel van de commissie ook een taak in de controle op zaken die tot marktverstoring kunnen leiden zoals
merchandising, nevenactiviteiten en de ontwikkeling van
platforms.
Horizontale samenwerking
In het beleid dat is gericht op publieke media in stad en
streek moet de aandacht, ter ondersteuning van burgerschap, primair gericht zijn op versterking van de regionale
cultuur en journalistieke infrastructuur.
Zeker in een tijdperk waarin de landelijke overheid het
takenpakket van gemeenten uitbreidt. Sterke regionale en
lokale informatie- en nieuwsvoorziening verdienen daarom
de aandacht.
83
De commissie adviseert de journalistieke krachten in de
regio te bundelen en samenwerking mogelijk te maken met
maatschappelijke instellingen en private mediabedrijven.
Een verregaande horizontale samenwerking is het kansrijkst. Dit betekent dat regionale en lokale media meer
samenwerken met maatschappelijke organisaties en dat
publiek -private samenwerkingsvormen tussen pers en
omroepen juridisch mogelijk moeten zijn. In dit licht verdienen de recente experimenten op dit vlak in verschillende provincies navolging op die punten die succesvol
bleken.
De beantwoording van de adviesvragen
Verkenning van het coöperatiemodel
Regionale krachtenbundeling kan vorm krijgen in een
coöperatiemodel waarin publieke en private organisaties
samenwerken, maar wel hun eigen functies houden. Publieke en private partners blijven dus naast elkaar bestaan.
Regionale en lokale omroepen, regionale dagbladen,
huis-aan-huisbladen maar ook individuele journalisten,
bloggers, lokale platforms kunnen deel uit-maken van
zo’n coöperatie. In een regionale coöperatie kunnen streekredacties of streekteams komen die zich richten op kleinere specifieke gebieden. De journalistieke taken worden
opgedragen aan de nieuwe entiteit (de coöperatie). De
oorspronkelijke organisaties – aandeelhouders of oprichters – leveren kapitaal en menskracht en nemen producten
af tegen waardering van de kosten van die diensten
Nieuwe initiatieven kunnen tegen een redelijke vergoeding
ook diensten afnemen en daarmee nieuwe journalistieke
uitingsvormen maken. Ook hier bepleit de commissie
samenwerking met regionale organisaties als theatergezelschappen, bibliotheken, scholen etc.
Behoud van experimentele ontwikkelruimte
Niet alleen om het coöperatiemodel verder te ontwikkelen maar ook om andere vragen te kunnen beantwoorden,
is additionele ontwikkelruimte nodig. Denk aan vragen
over de rol die burgerjournalistiek kan spelen en over de
praktische consequenties van publiek-private samenwerkingsvormen. Ook vragen over de mogelijke rol van
distributiepartners in het creëren van regionale binding,
is relevant. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan kabelaars, die lokaal glasvezel willen aanleggen en hier geld
voor over hebben.
Onderzoek naar (mediawettelijke) mogelijkheden
publiek-private samenwerking
De samenwerking tussen Nederlandse media-aanbieders
vereist een bereidwillige houding van de omroepen, maar
ook van de wetgever om de Mediawet aan te passen en
ruimte te maken voor meer publiek- private combinaties.
84
Meer samenwerking landelijke en regionale omroepen
De synergie tussen de landelijke en regionale omroepen
kan worden vergroot om samen een zo sterk mogelijke
publieke nieuwsvoorziening en culturele programmering
te verzorgen. Enerzijds kan de landelijke omroep gebruik-
De beantwoording van de adviesvragen
maken van regionale beelden en/of mensen bij een bepaald
landelijk interessant, regionaal nieuwsonderwerp.
Anderzijds kan de regionale omroep gebruikmaken van
expertise en techniek uit 'Hilversum'. Dit is echter een
samenwerking van inhoudelijke aard. De bestuurlijke aansturing van de regionale mediavoorziening dient vanuit
een zelfstandig en door regionale partijen benoemd
bestuur plaats te vinden.
Een gemeenschappelijke backoffice
De commissie ondersteunt het advies van ROOS om de
regionale omroeporganisaties uit het oogpunt van kostenefficiency intensief met elkaar te laten samenwerken in
de backoffice. [12]
6.
Op welke wijze kan de publieke omroep open staan voor nieuwe geluiden en wat betekent dat voor
de toegankelijkheid van het publieke mediabestel?
Omroepverenigingen
Het grote aantal leden van de omroepverenigingen,
rond de 3,5 miljoen, illustreert een stevige verankering in
de samenleving. Het is de verenigingen gelukt zich door
de jaren heen aan te passen en te reageren op het publiek.
De mogelijkheid voor nieuwe groepen om eens in de vijf
jaar toe te treden, is de kracht van het systeem. Daarmee
blijft het systeem levendig.
De keerzijde hiervan is een ingewikkeld bestuurlijk
complex, dat veel aandacht vergt en waarbij bestuurlijke
problemen een slagvaardig optreden in de weg staan.
Het nieuwe, door de commissie voorgestelde organisatiemodel, is beter bestand tegen meerdere omroepen
in het bestel, omdat de regiefunctie van de NPO inhoudelijk versterkt wordt en het bestuurlijke proces wordt losgekoppeld van het maakproces.
12
‘Toekomstvenster op de publieke
regionale omroep.
Visie op invulling van
taak en werking van
Nederlandse publieke
regionale omroepen in
de toekomst
(2013 – 2020) binnen
de voorgenomen plannen van het kabinet
Rutte II’, ROOS,
Hilversum, april 2013.
85
Het open bestel geeft ruimte aan vele geluiden, ook als
die tussentijds ontstaan. Mocht er over vijf jaar toch een
groep opstaan die vindt dat een geluid onderbelicht is
gebleven, dan blijft de mogelijkheid van toetreding open.
Dit gebeurt op basis van kwaliteit, samenwerkingsactiviteiten en een aantoonbare band met de publieksgroep die
zij willen bereiken. Het ledencriterium vervalt als harde
vereiste. De band met het publiek kan ook op andere manieren worden aangetoond. (Zie vraag 7 en 8).
Het systeem dat de commissie voorstelt, stuurt zowel
op de externe als interne pluriformiteit. Het systeem moet
uiteindelijk zo functioneren dat het maatschappelijke
variëteit accommodeert.
De beantwoording van de adviesvragen
Beide mogelijkheden om deel uit te maken van het bestel
vormen met elkaar een dynamisch geheel. Iedereen (jonge
maker, grote productiemaatschappij, krant, regionale
omroep, maatschappelijke instelling, etc.) heeft de mogelijkheid ideeën/voorstellen aan de NPO aan te bieden.
De hoofdredacteuren binnen de NPO nieuwe stijl beslissen op basis van hun expertise en de strategie van de
NPO over het aanbod. De NPO is verantwoordelijk voor
het uitvoeren van de publieke taken en let daarom
scherp op nieuwe geluiden in de samenleving.
De NPO organiseert daarom een drie- of vijfjaarlijks
diepgaand maatschappelijk onderzoek, dat actualiteit,
maatschappelijke verschuivingen, grondstromen en prognoses in beeld brengt. [13] Dit onderzoek moet telkens
aanleiding zijn tot een open en breed maatschappelijk
debat en bezinning over maatschappelijke ontwikkelingen.
Ook vormt het onderzoek de basis voor innovatie en
eventuele organisatorische en programmatische bijsturing.
De NPO zal continu in dialoog gaan met publiek en
aanbieders, via zijn media in het algemeen en via internet
in het bijzonder. De NPO moet herkennen waar hiaten
zitten in het aanbod en hierop inspelen door nieuwe
opdrachten uit te zetten.
Visitatie
De NPO en de omroepen worden elke vijf jaar getoetst
door een visitatiecommissie. Als deze concludeert dat een
omroep onvoldoende heeft gepresteerd op de afspraken
in de prestatieovereenkomst, bijvoorbeeld in het bereiken
van de juiste doelgroepen of het samenwerken binnen de
publieke omroep, kan de minister besluiten deze omroep
geen of een verminderd recht te geven op het garantiebudget. Indien de NPO in gebreke blijft, zal dat tot
uitdrukking komen in het niet voldoen aan het prestatiecontract. In dit contract staan de consequenties voor
onderpresteren.
86
13
De VRT doet soortgelijk onderzoek al
jaren en dat heeft veel
informatie en inzichten
opgeleverd.
De beantwoording van de adviesvragen
Ledencriterium
Om onderlinge concurrentie te beperken en binding te
houden met het publiek, gaan omroepen zich toeleggen op
bepaalde thema's en/of publieksgroepen en wordt het
ledencriterium als maatstaf voor toetreding tot het bestel,
zoals het nu in de mediawet staat, afgeschaft. [14] De leden
blijven wel degelijk van belang om binding aan te tonen
en legitimiteit te organiseren. Naast het werven van leden
komen ook andere mogelijkheden van binding en verantwoording. Onder die nieuwe vormen van binding verstaat
de commissie in ieder geval ook meer samenwerking
met maatschappelijke organisaties en de mate waarin er
interactie is met het publiek dat de vereniging zegt te
vertegenwoordigen.(Zie verder vraag 7)
7.
Hoe kan de Raad van Bestuur van de NPO zorgen
voor heldere criteria om te komen tot een goede
en evenwichtige programmering en hoe kan zij vol-
doende checks en balances inbouwen in het bestel?
Vooraf pleit de commissie voor een systeem dat uitgaat van
principle based in plaats van rules based. Het systeem van
de publieke omroep kent een enorm complex van regels en
regeltjes en ontbeert duidelijke principes waarop kan worden
gestuurd. Om een flexibele organisatie te kunnen zijn, zal
het nodig zijn ook hierin een cultuuromslag te maken.
Door de verdere openstelling van het bestel, het omvormen
van de NPO van een bestuurlijke naar een creatieve organisatie en de introductie van hoofdredacteuren, zal de dynamiek
in de organisatie veranderen. De hoofdredacteuren en de
makers (van de omroepen, taakorganisaties en externen) zijn
continu met elkaar in gesprek op basis van de publieke missie. De makers kennen hun specifieke publiek (als element/
onderdeel van de pluriformiteit) beter dan wie ook en kunnen
op basis daarvan de hoofdredacteuren voeden en met hen
in discussie gaan over de beste programma's en aanpak. Bij
vraag 5 is al een aantal governance issues besproken.
14
Dit vraagt in ieder
geval om herziening
van de artikelen
2.24 en 2.25 van de
Mediawet 2008.
87
Prestatieafspraken tussen NPO en omroepen op drie niveaus
Omroepverenigingen leggen zich toe op bepaalde thema's
en/of publieksgroepen, gaan meer samenwerken en zetten
volop in op binding met het publiek. Omroepverenigingen
zullen beoordeeld worden op nieuwe criteria.
Deze criteria bevinden zich op drie niveaus. De commissie
realiseert zich dat deze criteria nog onvoldragen zijn.
Het is iets wat de komende jaren met de mensen zelf en
met specialisten moet worden uitgewerkt:
Kwaliteit
Het is van wezenlijk belang dat wat wordt geproduceerd door de publieke omroepverenigingen voldoet
aan publieke kwaliteitseisen en dat taakafspraken (zoals
bereik) worden nageleefd. Om de publieke waarde
van programmering te toetsen, kan de door de NPO
ontwikkelde kwaliteitskaart worden gebruikt die stuurt
op acht criteria: innovatie, onafhankelijkheid, plurifor-miteit, variatie, voor iedereen, interactie & invloed
(identiteitsontwikkeling), betrouwbaarheid en kwaliteit.
Verder kunnen elementen als waardering worden
meegenomen.
De beantwoording van de adviesvragen
Publieksbinding en bereik
Omroepverenigingen komen alleen voor structurele
gelden in aanmerking als ze (kwalitatief) kunnen aantonen verbonden te zijn met doelgroepen in de maatschappij. Hier horen ook afspraken bij over bereik
(kwantitatief). De hoeveelheid leden die een omroep
heeft is een van de manieren om publieksbinding
aan te tonen, maar ook andere vormen van publieksbinding kunnen ervoor in de plaats komen.
Samenwerking
Omroepverenigingen en taakorganisaties moeten
ook worden beoordeeld op de mate waarin ze op een
proactieve en constructieve wijze met de NPO, andere
omroepverenigingen, maatschappelijke en culturele
organisaties samenwerken.
Er komt een openbaar register van de contracterende partijen
van de omroepverenigingen en van de NPO, zodat transparant is hoe divers en pluriform de totale groep van buitenproducenten is.
88
8.
Hoe kan de publieke omroep vormgeven aan de notie van informele, publieke verantwoording?
De beantwoording van de adviesvragen
Omroepverenigingen legitimeren hun eigen bestaan, zowel
formeel als informeel, op basis van hun leden en de missie die
zij vervullen. De NPO zelf heeft weinig mogelijkheden om
informele, publieke verantwoording af te leggen.
Dit wordt echter steeds belangrijker omdat met de toename van het media-aanbod de publieke omroep, veel sterker
dan nu het geval is, de publieke meerwaarde van al zijn
programma’s voorop moet stellen, expliciet moet maken en
daarover verantwoording moet afleggen aan het publiek.
In de internationale publicaties wordt in dit verband gesproken over full portfolio distinctiveness. [15]
Media krijgen vrijwel dagelijks allerlei gegevens binnen over
bereik, over doelgroepen, over ervaringen van het publiek.
Dit gebeurt zowel via officiële onderzoeksorganisaties als via
sociale media. Dit is een enorme luxe.
Er zijn vele (informele) digitale mogelijkheden om publieke verantwoording vorm te geven. De Raad van Toezicht
of het College van Bestuur van de NPO nieuwe stijl zal deze
mogelijkheden moeten onderzoeken en bepalen.
Verder zijn er nog andere mechanismen mogelijk voor
informele, publieke verantwoording. Denk aan:
–
–
–
–
–
meer openheid en transparantie (bijvoorbeeld
verantwoording van taken; zie hierboven)
publieksparticipatie, raadpleging bij nieuwe concepten, betrokkenheid van het publiek bij programmering
samenwerking met maatschappelijke en
culturele organisaties
toetsing van de kwaliteit van programma’s
via publiekspanels [16]
publicatie resultaten publiekspanels en
communicatie hierover.
15
‘Review of Public
Service Television
Broadcasting’, Ofcom,
2005.
89
Gelet op het belang van informele, publieke verantwoording
om draagvlak voor de missie te garanderen, adviseert de
commissie al deze mogelijkheden te gebruiken en nog verder
uit te werken.
Een publiek dat in grote mate participeert via digitale platforms en sociale media kan op een zeer directe wijze feedback
geven en invloed uitoefenen op de wijze waarop publieke
media hun taken en functies uitvoeren.
16
De NPO werkt al met
een publiekspanel dat
de programma kwaliteit beoordeeld.
9.
Hoe kan de onafhankelijkheid van de publieke omroep ten opzichte van de overheid het beste worden gewaar-
borgd?
Statuut
De hoofdredacteuren die binnen de mediaorganisatie NPO
nieuwe stijl worden aangesteld, dienen – om de programmatische onafhankelijkheid te waarborgen – op basis van
een redactiestatuut te werken.
De beantwoording van de adviesvragen
In Nederland is de onafhankelijkheid van de publieke omroep
ten opzichte van de overheid in principe goed geregeld. De
NPO heeft vooral een relatie met de onafhankelijke omroepverenigingen, die een maatschappelijke verankering hebben.
Dit zorgt ervoor dat de overheid veel verder op afstand staat
dan in meer centralistisch ingerichte mediaorganisaties. Ook
na de voorgestelde aanpassingen in het bestel zal deze afstand
blijven bestaan en bijdragen aan de gewenste onafhankelijkheid van de publieke omroep.
Budget vastleggen voor erkenningsperiode
De sturingsafspraken tussen overheid en NPO zijn voldoende algemeen en helder. De erkenningsperiode van vijf
jaar geeft stabiliteit en continuïteit. De politieke instabiliteit van de afgelopen decennia heeft er echter voor gezorgd
dat het budget soms zelfs meerdere malen tijdens de erkenningsperiode werd gekort, waardoor de inmenging van
de overheid toeneemt. De commissie adviseert het budget
vast te leggen voor een gehele erkenningsperiode en daarbij jaarlijks een accres te hanteren.
Ex-ante toets voor extra diensten
In de Mediawet is een toets opgenomen voor nieuwe
diensten van de publieke omroep. De minister beslist uiteindelijk over de toestemming. De onafhankelijke positie
komt nog beter tot uitdrukking als dit besluit door een onafhankelijk orgaan, bijvoorbeeld het Commissariaat voor
de Media genomen wordt, na consultatie van de Raad
voor Cultuur.
90
94
Bijlagen
Bijlagen
99
Adviesaanvraag
toekomstverkenning
mediabestel
1.
Bijlagen
Adviesaanvraag toekomstverkenning mediabestel
100
Bijlagen
Adviesaanvraag toekomstverkenning mediabestel
101
Bijlagen
Adviesaanvraag toekomstverkenning mediabestel
102
Bijlagen
Adviesaanvraag toekomstverkenning mediabestel
103
Bijlagen
Adviesaanvraag toekomstverkenning mediabestel
104
Bijlagen
Adviesaanvraag toekomstverkenning mediabestel
105
Bijlagen
Adviesaanvraag toekomstverkenning mediabestel
106
Samenstelling commissie
2.
Bijlagen
Samenstelling commissie
108
Bijlagen
Inge Brakman
voorzitter
Pieter Broertjes
Petra ter Doest
Wim van de Donk
Pauline Krikke
Hans Laroes
Inge Ligthart
Paul Rutten
Peter Schrurs
Wim Vanseveren
Mathieu Weggeman
Jaap Visser
secretaris
Marleen Elshof
secretaris
Samenstelling commissie
109
Samenstelling focusgroepen
3
Bijlagen
Samenstelling focusgroepen toekomstverkenning mediabestel
110
De commissie heeft bij haar werkzaamheden gebruik gemaakt
van focusgroepen. Deze hebben de commissie geadviseerd over
de diverse deelvragen en -onderwerpen uit de adviesaanvraag.
De volgende focusgroepen waren samengesteld:
Bijlagen
Innovatie
Over hoe innovatie de publieke omroep bij de uitvoering
van zijn functie en taken kan ondersteunen, in het
bijzonder als het gaat om de inzet en het gebruik van
nieuwe media.
Organisatie
Over de wijze waarop de publieke omroep in de
toekomst zijn relatie met het publiek kan onderhouden
en uitbouwen.
Programma
Over de manier waarop een brede programmering
vorm krijgen; en hoe de publieke omroep (inhoudelijk)
onafhankelijk van de overheid kan blijven.
Samenwerking omroepen en pers in de regio
Over de wijze waarop regionale media in de toekomst
kunnen samenwerken.
Samenstelling focusgroepen toekomstverkenning mediabestel
111
Innovatie
Erik van Heeswijk
voorzitter
CEO Cleverlions.com,
hoofdredacteur VPRO Digitaal •
Organisatie
Yvonne Zonderop
voorzitter
journalist
Hans Boutellier
oprichter, partner
Bureau Brandeis
Malika el Ayadi
docent journalistieke vaardigheden
School voor Journalistiek,
Hogeschool Utrecht
Bart Brouwers
bestuurder
Verwey-Jonker Instituut
Wiebe Draijer
voorzitter
Sociaal-Economische Raad
Bart Drenth
lid Raad Maatschappelijke
Ontwikkeling, partner Bart
Drenth Advies
Sander Dullaart
managing partner Favela
Fabric & The Social Shop
Samenstelling focusgroepen toekomstverkenning mediabestel
hoofdredacteur Dichtbij.nl •,
hoofd business development
TMG Landelijke Media
(sinds 1 december 2013)
Bijlagen
Christiaan
Alberdingk Thijm
Jelle-Jan Bruinsma
Frank Huysmans
manager content partnerships
YouTube Benelux /
Google Netherlands
bijzonder hoogleraar
Bibliotheekwetenschap
Universiteit van Amsterdam
Bruno Felix
Willemijn Maas
directeur Submarine
algemeen directeur AVRO •
Manuel Kohnstamm
Josien Pieterse
senior vice president, chief policy
officer Liberty Global
Geleyn Meijer
decaan faculteit Creatieve
Industrie, Hogeschool
van Amsterdam
directeur Netwerk Democratie
Annemiek van
der Zanden
studieleider documentaires
De Nederlandse Filmacademie
Marleen Stikker
Taco Zimmerman
oprichter, directeur
Tuvalu Media
•
De hier genoemde
functie werd niet
tijdens het gehele adviestraject vervuld.
112
directeur, medeoprichter
Waag Society
Programma
Gerard Dielessen
voorzitter
algemeen directeur NOC * NSF
Samenwerking omroepen
en pers in de regio
Allard Berends
voorzitter
directeur, hoofdredacteur
Omroep Flevoland
George van Breemen
onderzoeker, lector
Hogeschool Utrecht
Bijlagen
Piet Bakker
hoofd financiën Nederlands
Fonds voor de Film
Ton F. van Dijk
Erwin Blom
interim manager IKON
oprichter Fast Moving Targets
Bernt Hugenholtz
Michiel Buitelaar
hoogleraar Informatierecht
Universiteit van Amsterdam
Bert Janssens
hoofdredacteur HUMAN
artistiek directeur
Residentie Orkest
Wim Jansen
journalist, schrijver
Jacques Kuyf
CEO FD Mediagroep •
Johan van Uffelen
hoofdredacteur BN DeStem
Samenstelling focusgroepen toekomstverkenning mediabestel
Roland Kieft
COO Digital Sanoma •
113
Overzicht van geconsulteerden
4.
Bijlagen
Overzicht van geconsulteerden
114
3FM
Wilbert Mutsaers
AFN Vereniging
Facilitaire Sectie
Bernard Kobes
Henk Bout
De Argumentenfabriek
Frank Kalshoven
Boston Consulting Group
Peter Geluk
Marije van Mens
Centrale Ondernemingsraad
Publieke Omroepen
Rob Bruins Slot
Helma van der Mijl
College van Omroepen
Lennart van der Meulen
DenKK Advocaten
Louise Doorman
Documentaireproducenten
Nederland
Suzanne van Voorst
Janneke Doolaard
NDP Nieuwsmedia
Jacques Kuyf
Tom Nauta
Nederlandse vereniging
van Journalisten
Bert de Jong
Thomas Bruning
Nederlands Filmfonds
Doreen Boonekamp
Frank Peijnenburg
Nederlandse
Publieke Omroep
Henk Hagoort
Shula Rijxman
Jan Westerhof
Anne-Lieke Mol
Joost Baak
Mezen Dannawi
Alexander de Goeij
Netwerk Scenarioschrijvers
Jean van de Velde
Tamara Bos
NTR
Paul Römer
Frans Jennekens
Overzicht van geconsulteerden
Commissariaat
voor de Media
Madeleine de Cock
Buning
Jan Buné
Eric Eljon
Renate de Boer
Rutger Fortuin
Nationaal Luisteronderzoek
Nicole Engels
Bijlagen
AVRO
Art Rooijakkers
Mediafonds
Jacob Kohnstamm
Hans Maarten van den
Brink
NOS
Jan de Jong
Omroep Brabant
Henk Lemckert
Marjo L’Homme
KPN
Jos Huigen
Jaap Postma
Omroep Max
Jan Slagter
Fiona Arens
KRO-NCRV
Coen Abbenhuis
Taco Rijssemus
Onafhankelijke
documentairemakers
Ester Gould
Sarah Sylbing
115
Filmproducenten Nederland
Marjan van der Haar
Open State
Arjan el Fassed
Organisatie van Lokale
Omroepen in Nederland
Martijn Vroom
Toos Bastiaansen
Raad van Toezicht NPO
Aalt Dijkhuizen
Nico van Eijk
Regionale Omroep Overleg
en Samenwerking
Jan Koster
Gerard Schuiteman
Vereniging van Onafhankelijke
Televisieproducenten
Roel Kooi
Dick van der Graaf
VPRO
Chris Kijne
Bijlagen
Publieke Omroep
Amsterdam/ Salto
Rudolf Buurma
Vereniging van
Commerciële Radio
Herbert Visser
Why5Research
Jan Callebaut
Ziggo
Arent van der Feltz
Yoram Levi
RTL Nederland
Bert Habets
Ster
Arian Buurman
Sabine van Aken
Stichting Kijkonderzoek
Bas de Vos
Stimuleringsfonds
voor de Pers
Vincent Kouwenhoven
Mir Wermuth
Overzicht van geconsulteerden
Sanoma
Henk Scheenstra
Norbert Mirani
Telegraaf Media Groep
Frank Volmer
UPC
Yvonne Schers
William Linders
VARA
David van der Wilde
116
Vereniging van
Commerciële Omroepen
Marjolein van der Linden
Arjo Kramer
Pieter Arnold
5.
Legitimering en taakopdracht
van de publieke mediadienst [17]
Bijlagen
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
118
17
Deze analyse is
geschreven door
dr. Saskia Welschen.
Zij is socioloog
en werkzaam als zelfstandig onderzoeker
en adviseur. Ze heeft
ruime beleidservaring
op het gebied van
Europees mediaen omroepbeleid,
januari 2014.
Inleiding
Bijlagen
In dit hoofdstuk wordt de taakopdracht van de Nederlandse
Publieke Omroep, zoals omschreven in de Mediawet, geanalyseerd
binnen een normatief kader voor de publieke mediadienst [18] zoals
geformuleerd door Europese multilaterale organisaties (Raad
van Europa, Europees Parlement, Europese Unie).
Daarnaast is de taakopdracht geplaatst in de context van de
ontwikkelingen in het medialandschap en in het mediagebruik.
Uit deze analyse komt in de eerste plaats een zekere continuïteit
naar voren in de publieke belangen die de legitimering vormen
voor de publieke mediadienst. Tegelijkertijd is de context waarin
die belangen veilig gesteld moeten worden dusdanig veranderd
dat accentverschuivingen in de taakopdracht voor de hand liggen,
in het bijzonder op het terrein van participatie, innovatie, samenwerking en publieke meerwaarde.
Alleen door de taakopdracht toekomstbestendiger te maken
kan de bijdrage van de publieke mediadienst aan deze publieke
belangen worden gewaarborgd.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
119
18
Conform de actuele
terminologie in
Europees verband en
de Nederlandse
Mediawet wordt in
deze bijlage gesproken
over een ‘publieke
mediadienst’ in plaats
van over een ‘publieke
omroep’.
1.
Het Europese debat over de
publieke mediadienst
19
Zoals onderstreept
door de Raad van
Ministers van de
Europese Unie in
het Protocol bij het
Verdrag van
Amsterdam, 1997.
120
20
‘Adapting Public
Service to the
Multiplatform
Scenario’, Hans
Bredow Instituut,
2012.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
Daarnaast worden publieke mediadiensten geacht om duidelijk
en per activiteit aan te geven wat de publieke meerwaarde is van
hun activiteiten. De introductie van public value tests in verschillende
Europese landen is daarvan een manifestatie. Hoewel het normatieve kader van de legitimering van de publieke mediadienst dus nog
altijd overeind blijft, is er een verschuiving te zien naar meer
pragmatische en publieksgeoriënteerde evaluatie op programmaof dienstenniveau.
Bijlagen
Publieke mediadiensten zijn een typisch product van West-Europese
democratieën, een traditie die sterk geworteld is in waarden die
met West-Europese democratische samenlevingen geassocieerd
worden. Publieke mediadiensten representeren een maatschappelijk
gemeengoed, dat een sterke bijdrage levert aan de democratie,
cultuur en het pluralisme in onze samenleving. [19] Uit een analyse
van de richtinggevende documenten op Europees niveau over de
publiek mediadienst komen twee duidelijke tendensen naar voren.
Aan de ene kant lijkt er een sterke consensus te bestaan over het
belang van de publieke mediadienst in de huidige tijd. De centrale
taakopdracht die een publieke mediadienst heeft in de democratische samenleving zijn duidelijk omschreven en in het licht van twee
grote transitieprocessen – de overgang naar het duale bestel en de
overgang naar de digitale omgeving – steeds weer herbevestigd.
De eerste conclusie is dat de primaire bestaansredenen van de
publieke mediadienst ongewijzigd zijn in het veranderende medialandschap, en misschien zelfs wel urgenter geworden. In het verlengde daarvan wordt in de richtinggevende literatuur opgeroepen
om publieke mediadiensten de ruimte en flexibiliteit te geven om
zichzelf optimaal te kunnen aanpassen aan en te positioneren in het
digitale domein. Dat is ook de reden achter het algemene uitgangspunt dat publieke mediadiensten zich op alle platforms moeten
begeven.
Aan de andere kant kan worden geconstateerd dat er een steeds
sterkere roep is om een heldere afbakening van de taakopdracht
van de publieke mediadienst, met name vanuit de Europese Commissie. De achtergrond hiervan ligt in de spanningen die het duale
bestel met zich meebrengt en de onvrede onder private mediabedrijven over wat zij beschouwen als ‘oneerlijke concurrentie’.
Het debat over de taakopdracht van de publieke mediadienst is
een terrein van controverse en conflict, omdat de publieke mediadienst op de markt steeds in aanraking komt met commerciële partijen, die onder dezelfde economische omstandigheden werken en
de impact voelen van de activiteiten van de publieke mediadienst op
die markt. [20] Onder invloed van deze ontwikkeling worden de
lidstaten van de Europese Unie geacht hun publieke taakopdracht
scherper te formuleren, en is er behoefte aan een afbakening van
taken, in het bijzonder als het gaat om het digitale domein. Die ontwikkeling lijkt haaks te staan op de roep om ruimte en flexibiliteit.
2.
Het normatieve kader:
publieke waarden en maatschappelijke
taakopdracht van de publieke mediadienst
Bijlagen
In zijn adviesaanvraag onderstreept de Staatssecretaris de publieke
waarden die uitgangspunt zijn voor het mediabeleid van de overheid: onafhankelijkheid, pluriformiteit, kwaliteit en toegankelijkheid
van het aanbod voor iedereen. Deze waarden vormen de basis van
de legitimatie van publieke mediadiensten zoals die in heel Europa
gemeengoed zijn. Die waarden zijn ook een cruciaal onderdeel van
de maatschappelijke taakopdracht van de publieke mediadienst.
Het is vanwege deze waarden dat de publieke mediadienst een merit
good genoemd kan worden.
Uit de analyse van het internationale normatieve kader voor de
publieke mediadienst blijkt dat de maatschappelijke taakopdracht
van de publieke mediadienst onder te verdelen is in vier deelterreinen: het functioneren van de democratische rechtstaat, het vormgeven van cultuur en identiteit, het voorzien in educatie en informatie en het stimuleren van creatieve innovatie en vernieuwing.
Die laatste functie is van recentere aard en wordt tegen de achtergrond van technologische veranderingen in het medialandschap
steeds relevanter.
Hieronder wordt uitgebreider op elk van de vier deelterreinen
in gegaan. Het dient te worden benadrukt dat de scheidslijnen
tussen de vier deelterreinen niet altijd even scherp getrokken kunnen en moeten worden. [22]
22
Zie ook de kritische
discussie door TNO
van de functionele
benadering in het
WRR rapport ‘Focus
op Functies’, ‘Out of
Focus’, TNO, 2005.
23
Bevestigd door het
Comité van Ministers
van de Raad van
Europa, Resolution
on The Future of
Public Service
Broadcasting 1994
en Recommendation,
3 On the Remit of
Public Service Media
in the Information
Society, 2007.
121
Functioneren van de democratische
rechtstaat en sociale cohesie
Een van de voornaamste en oudste bestaansredenen van de
publieke mediadienst is de bijdrage die hij levert aan het
functioneren van de democratische rechtstaat. Alle internationale normstellende documenten bevestigen de speciale rol
van de publieke mediadienst in het bevorderen van de waarden
van democratische samenlevingen, die direct te herleiden is
tot Artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van
de Mens over vrijheid van meningsuiting en informatie. [23]
De belangrijkste taken op het terrein van de democratische
rechtsstaat zijn toegang tot informatie, bijdrage aan meningsvorming, een platform bieden voor publiek debat met een
21
‘Focus op Functies’,
Wetenschappelijke
Raad voor het
Regeringsbeleid,
pagina 11, 158, 2005.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
Een nadruk op waarden is ook terug te vinden in het rapport Focus
op Functies van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Daarin stelt de WRR dat in de huidige context de
fundamentele waarden die aan het mediabeleid ten grondslag
liggen weer expliciet als uitgangspunt voor het mediabeleid moeten
worden genomen. [21] Voor de WRR zijn vrijheid en gelijkheid
fundamentele waarden met een brede werking die het mediabeleid
overstijgen, en zijn de waarden die de Staatssecretaris noemt specifiek met het mediabeleid verbonden. De raad voegt daar de twee
waarden van sociale samenhang en bescherming van de persoonlijke levenssfeer aan toe. Elders in dit stuk zal kort worden teruggekomen op Focus op Functies.
veelheid aan verschillende stemmen en opvattingen en een
bijdrage leveren aan sociale cohesie. [24]
26
Nissen, 2006.
27
Zie European Parliament Resolution of
25 November 2010
on Public Service
Broadcasting in the
digital era: the future
of the dual system.
28
‘Focus op Functies’,
WRR, 2005.
29
Nissen, 2006.
30
Recommendation
2003 (9) of the Committee of Ministers
to member states on
measures to promote
the democratic and
social contribution of
digital broadcasting,
Comité van Ministers
van de Raad van
Europa.
31
‘Public Service
Broadcasting in the
Information Society’,
Christian Nissen,
2006.
32
Convention on the
diversity of cultural
expressions, Article
6, UNESCO.
122
Vormgever van cultuur en identiteit
De tweede algemeen geaccepteerde taak van de publieke mediadienst, die in alle richtinggevende documenten is opgenomen,
ligt op het terrein van cultuur en identiteit. Bescherming
van culturele diversiteit is een algemeen belang, en de publieke
mediadienst heeft een concrete taak in het onderhouden,
beschermen en uitdragen van de nationale cultuur en het bevorderen van culturele diversiteit. [31, 32]
25
Zie Recommendation, (3) On the
Remit of Public
Service Media in the
Information Society,
Comité van Ministers
van de Raad van
Europa, 2007.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
Ook op het terrein van sociale cohesie is de publieke mediadienst in de digitale context onverminderd relevant. De WRR
stelde in zijn rapport Focus op Functies al dat sociale samenhang
als waarde meer nadruk zou moeten krijgen in het mediabeleid.
Hierbij gaat het om de noodzaak van het onderhouden van een
basale consensus tegen de achtergrond van pluralisme en fragmentatie, en het bieden van een platform waar de verschillende
maatschappelijke stromingen elkaar blijven ontmoeten. [28]
In die digitale context zijn de primaire zorgen het voorkomen dat bepaalde groepen uitgesloten worden van de nieuwe
informatiesamenleving, een tegenwicht bieden op verregaande
fragmentatie en het borgen van een pluralistisch aanbod. [29]
De publieke mediadienst moet fungeren als een ‘publiek marktplein’ van de moderne samenleving. Daarnaast dient de publieke mediadienst ertoe bij te dragen dat een zo groot mogelijk
gedeelte van de bevolking profiteert van de sociale en culturele
meerwaarden van digitalisering. [30]
24
Zie ‘Resolutie
van het Europees
Parlement over de
publieke omroep
in het digitale tijdperk: de toekomst
van het duale system’
2010 – 2028 (INI),
25 november 2010.
Bijlagen
Vanuit zijn onafhankelijke positie ten opzichte van staat en
markt biedt de publieke mediadienst universele toegang
tot onafhankelijke, onpartijdige informatie, die voldoet aan hoge
journalistieke en professionele kwaliteitseisen. Op het terrein
van sociale cohesie draait de taakopdracht van de publieke mediadienst om bereiken en verbinden. In de eerste plaats dient
hij in het belang van gelijke en universele toegang alle groepen
en individuen in de samenleving te bereiken. In de tweede
plaats dient hij aanbod te verzorgen dat verbindend werkt.
In de context van het uitdijende aanbod in de informatiesamenleving neemt het belang van de publieke mediadienst als
bron van onafhankelijke en betrouwbare informatie eerder toe
dan af. [25] Aan de ene kant is er een sterke toename van de hoeveelheid beschikbare informatie, in het bijzonder in de online
omgeving. Aan de andere kant is de betrouwbaarheid van die
informatie niet altijd gemakkelijk te achterhalen en is redactionele verantwoordelijkheid een verwaterd begrip. De publieke
mediadienst kan in die context fungeren als een ‘eiland van
betrouwbaarheid’. [26] Juist tegen de achtergrond van trends als
publieksfragmentatie en de toename van verticaal geïntegreerde
mediaconglomeraten is er een toegenomen rol voor de publieke
mediadienst in het behoud van de ‘publieke sfeer’. [27]
Die rol valt uiteen in verschillende onderdelen: publieke mediadiensten verspreiden cultuur in al zijn diversiteit onder een
breed publiek, bevorderen culturele participatie, produceren
zelf kwalitatief hoogwaardig cultureel aanbod en stimuleren de
culturele sector in brede zin. [33]
Educatie
Educatie maakt van oudsher onderdeel uit van de taakopdracht van de publieke mediadienst, waarmee de publieke
mediadienst geacht wordt bij te dragen aan de ‘verheffing’ van
gebruikers en het vergroten van gelijke kansen voor iedereen
door middel van onderwijs. In internationale documenten wordt
relatief minder nadruk gelegd op educatie, maar in bijvoorbeeld de beleidsdocumenten van de BBC juist weer wel (zoals
in het BBC Royal Charter, de tweede doelstelling hierin is
‘bevorderen van educatie en leren). [37]
Educatieve, Nederlandstalige content is een kwetsbaar genre
dat zonder publieke financiering onder druk komt te staan.
Bovendien is in het onderwijs een steeds grotere rol weggelegd
voor audiovisueel materiaal. Om ervoor te zorgen dat educatieve content van hoge kwaliteit beschikbaar is en blijft voor
het gebruik in het onderwijs en leerprocessen dient dit onderdeel uit te blijven maken van de taakopdracht van de publieke
mediadienst.
33
Conform de invulling van de culturele
taakopdracht in Raats
en Pauwels, 2012.
34
Het is van belang te
benadrukken dat er
een concrete verplichting is vastgelegd in
de Richtijn Audiovisuele Diensten van
de Europese Unie,
en dat ook commerciële omroepen een
Europese wettelijke
verplichting hebben
op dit gebied.
35
Nissen, 2006.
36
Recommendation
2007, (3) On the
remit of public service
media in the information society.
123
37
De WRR stelde in
2005 dat educatie een
vorm van gesystematiseerde en geïnstitutionaliseerde cultuur
overdracht was
die eigenlijk onder
de functie ‘cultuur’
diende te vallen.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
Globalisering, internationalisering en homogenisering van het
media-aanbod oefenen druk uit op nationale, regionale en
lokale culturele uitingen. De publieke mediadienst is een belangrijk instrument om hieraan tegenwicht te bieden. Juist
in een landen met een klein taalgebied en een kleine afzetmarkt
is dit van prominent belang. [35] Daarbij is het van belang dat
ook in de digitale omgeving originele content beschikbaar is die
de diversiteit van culturele expressies weerspiegelt. [36]
Bijlagen
In dit kader is ook van belang dat de publieke mediadienst
een grote rol speelt in het stimuleren van originele audiovisuele
producties, een rol die in Europa breed wordt onderkend.
Doordat de publieke mediadienst zich toelegt op kwalitatief
onderscheidende producties draagt hij bij aan de bevordering
van een bepaald niveau van kwaliteit in de gehele audiovisuele
sector. Als producent en coproducent van originele audiovisuele producties zorgt de publieke mediadienst ervoor dat er
permanent een ruimte bestaat voor creatieve en innovatieve
audiovisuele productie, die afgeschermd is van de druk van de
markt. In deze ruimte kunnen nationale en lokale producties
(waaronder Nederlandstalige film, drama, kinderproducties),
kwetsbare genres en experimentele, innovatieve producties
ontwikkeld worden, waarmee de continuïteit van deze producties wordt gegarandeerd. [34]
Tegelijkertijd is een nadruk op formeel leren en ‘verheffen’
gedateerd, en zou de nadruk moeten liggen op een moderne
invulling van educatie, waarbij veel ruimte is voor informeel
leren. De publieke mediadienst draagt door zijn programmering
in algemene zin bij tot educatie en de verspreiding van kennis.
Juist het publieke karakter van de programmering – die zich
dient te onderscheiden op het gebied van onafhankelijkheid en
een onderzoekende en kritische aanpak – draagt bij aan processen van informeel leren. [38]
Bijlagen
38
De Nederlandse
Publieke Omroep
erkent dat ook in zijn
nadruk op kennis en
cultuur, en de stelling
dat de publieke
mediadienst ‘moet
opvallen door programma’s waar je
iets van leert’, Henk
Hagoort, nieuwjaarstoespraak, januari
2013.
39
Resolutie van het
Europees Parlement
over de publieke
omroep in het digitale
tijdperk: de toekomst
van het duale system
2010 – 2028 (INI),
25 november 2010.
40
Raad van Europa,
Recommendation
2007, (3) On the
Remit of Public
Service Media in the
Information Society.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
Innovatie, creatieve industrie en participatie
Het is duidelijk dat innovatie als kerntaak van de publieke
mediadienst nog het meest in de kinderschoenen staat. Pas in
de laatste tien jaar is deze taak duidelijker in beeld gekomen,
en de uitwerking ervan is een stuk minder concreet dan de drie
andere onderdelen van de taakopdracht. Wel klinkt in de
internationale documenten een steeds sterkere oproep aan publieke mediadiensten om een pioniersrol te spelen op het gebied van innovatie en het bevorderen van de creatieve industrie.
In het verlengde hiervan is er internationale consensus dat de
publieke mediadienst de ruimte moet krijgen om zich te ontwikkelen op verschillende platforms, en is een techniek-/platform
neutrale benadering van het mediabeleid steeds meer de norm.
Zoals in paragraaf 1 aangegeven is er wel stevige discussie over
de afbakening van publieke media-activiteiten in het digitale
domein.
Innovatie als kerntaak voor de publieke mediadienst is om
twee redenen van groot belang. In de eerste plaats heeft de
publieke mediadienst op het terrein van creatieve innovatie net
als op het terrein van kwalitatief hoogwaardige culturele producties een pioniersrol en een normstellende invloed. [39]
De tweede reden is dat innovatie een directe bijdrage kan
leveren aan het vervullen van de functies op de andere terreinen: het functioneren van de rechtstaat, cultuur en educatie.
Nieuwe technologie heeft een grote impact heeft op de dynamiek tussen media-aanbieders en mediagebruikers. Nieuwe
technologie zorgt ervoor dat gebruikers niet langer ‘passieve
ontvangers’ zijn maar ‘stakeholders, deelnemers en mediaproducenten’. [40] Hierdoor ontstaat een nieuwe verstanhouding, waarin het niet meer louter gaat om (uit)zenden maar
om het vormgeven van een dialoog en het faciliteren van
participatie van burgers in de totstandkoming, gebruik en hergebruik van publiek media-aanbod. Juist een publieke dienst
die als bestaansreden heeft dat hij ‘van en voor iedereen’ is [41]
moet voorop lopen in het vormgeven van die dialoog met
burgers. Technologische innovatie is een instrument om die
dialoog te faciliteren, maar het draait uiteindelijk om de
kwaliteit van de dialoog zelf. [42]
41
‘Concessiebeleidsplan 2010 – 2016’,
voorwoord pagina 8,
NPO.
124
42
Recommendation
2007, (3) On the
Remit of Public
Service Media in the
Information Society.
Taken van de publieke mediadienst
3.
Bijlagen
Uitwerking in de Nederlandse Mediawet
De concretisering van de maatschappelijke functie van de
publieke mediadienst ligt op het niveau van nationale
mediawetgeving. [43] In de Nederlandse mediawetgeving is de
taakopdracht van de publieke mediadienst, ‘de publieke
mediaopdracht’ neergelegd in artikel 2.1 van de Mediawet
van 2008:
Artikel 2.1
1.
Er is een publieke mediaopdracht die bestaat uit:
a.
het op landelijk, regionaal en lokaal niveau verzorgen
van publieke mediadiensten door het aanbieden van
media-aanbod op het terrein van informatie, cultuur,
educatie en verstrooiing, via alle beschikbare aanbodkanalen; en
b. het verzorgen van publieke mediadiensten waarvan
het media-aanbod bestemd voor landen en gebieden
buiten Nederland en voor Nederlanders die buiten
de landsgrenzen verblijven.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
2. Publieke mediadiensten voldoen aan democratische,
sociale en culturele behoeften van de Nederlandse
samenleving door het aanbieden van media-aanbod dat:
evenwichtig, pluriform, gevarieerd en kwalitatief
hoogstaand is en zich tevens kenmerkt door een grote
verscheidenheid naar vorm en inhoud;
b. op evenwichtige wijze een beeld van de samenleving
geeft en de pluriformiteit van onder de bevolking
levende overtuigingen, opvattingen en interesses op
maatschappelijk, cultureel en levensbeschouwelijk
gebied weerspiegelt;
c. gericht is op en een relevant bereik heeft onder zowel
een breed en algemeen publiek, als bevolkings- en
leeftijdgroepen van verschillende omvang en samenstelling met in het bijzonder aandacht voor kleine
doelgroepen;
d. onafhankelijk is van commerciële invloeden en,
behoudens het bepaalde bij of krachtens de wet,
van overheidsinvloeden;
e. voldoet aan hoge journalistieke en professionele
kwaliteitseisen; en
f. voor iedereen toegankelijk is.
a.
125
43
Conform het Protocol
bij het Verdrag
van Amsterdam,
Europese Unie, 1997.
Het programma-aanbod van de algemene programmakanalen van de landelijke, regionale en lokale publieke
mediadiensten wordt via omroepzenders verspreid naar
alle huishoudens in het verzorgingsgebied waarvoor de
programma’s zijn bestemd zonder dat zij voor de ontvangst
andere kosten moeten betalen dan de kosten van aanschaf
en gebruik van technische voorzieningen die de ontvangst
mogelijk maken.
4. In het kader van de uitvoering van de publieke mediaopdracht volgen en stimuleren publieke media-instellingen
technologische ontwikkelingen en benutten de mogelijkheden om media-aanbod aan het publiek aan te bieden
via nieuwe media- en verspreidingstechnieken.
Bijlagen
3.
Op basis van de maatschappelijke taakopdracht heeft de publieke mediadienst enerzijds taken met een kwantitatief
karakter, voornamelijk op het gebied van bereik. Anderzijds
heeft de publieke mediadienst taken op kwalitatief gebied. [46]
Waar het bij bereik primair gaat om de doelgroepen in de
samenleving die de publieke mediadienst bedient en bereikt,
gaat het bij kwaliteit om de content, de inhoud van publieke
mediadienst producties en diensten. De huidige context
stelt uitdagingen, zowel op het gebied van doelgroepen als
op het gebied van content, die hieronder zullen worden
beschreven.
45
‘Public Service
Broadcasting in the
Information Society’,
Christian Nissen,
pagina 24, 2006.
46
‘Public Service
Broadcasting in the
Information Society’,
Christian Nissen,
pagina 25, 2006.
126
Bereiken met kwaliteit
De taakopdracht schrijft voor dat het media-aanbod van de
publieke mediadienst ‘gericht is op en een relevant bereik heeft
onder zowel een breed en algemeen publiek als bevolkingsen leeftijdsgroepen van verschillende omvang en samenstelling
met in het bijzonder aandacht voor kleine doelgroepen’.
Dit raakt direct aan de taak van het bevorderen van sociale
cohesie. Een groot bereik is noodzakelijk als de publieke
mediadienst daadwerkelijk zijn bijdrage wil leveren aan het
44
Dit blijkt ook uit de
nieuwe terminologie
‘publieke mediadienst’ ter vervanging
van ‘publieke
omroep’.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
De taken die in de publieke mediaopdracht zijn neergelegd
vloeien voort uit de maatschappelijke taakopdracht zoals
hierboven is omschreven onder Vormgever van cultuur en
identiteit. Er is bijzonder veel aandacht voor de taken die
gerelateerd zijn aan de bijdrage van de publieke mediadienst
aan het functioneren van de democratische rechtstaat,
waarbij met name de pluriformiteit van het aanbod benadrukt
wordt. In 2008 is lid 4 toegevoegd aan artikel 2.1. Daarmee
is in de mediawetgeving ruimte gemaakt voor de uitbreiding
van de taakopdracht naar nieuwe platforms. [44]
Nissen benadrukt dat de publieke taken (of obligations)
directe impact hebben op de aard en de content van diensten
die de publieke mediadiensten leveren. [45] In de formulering
van de Mediawettelijke taakopdracht zijn de algemene maatschappelijke taken uit het internationale normatieve kader
te herkennen. Daarbij valt het op dat de vierde taak – innovatie
– weinig invulling krijgt.
Bijlagen
functioneren van de rechtstaat en het stimuleren van
sociale cohesie. Om een referentiepunt te kunnen zijn voor alle
leden van het publiek is een groot bereik essentieel. Alleen
met een substantieel bereik kan de publieke mediadienst daadwerkelijk impact hebben op het politieke, culturele en sociale
leven van de samenleving.
In de praktijk betekent dit dat de publieke mediadienst
ernaar moet streven om alle groepen in de samenleving te
bereiken. De huidige context stelt grote uitdagingen op het
gebied van bereik en sociale cohesie. In het digitale medialandschap zijn publieksgroepen steeds meer gefragmenteerd en
nemen bijvoorbeeld jonge publieksgroepen in toenemende
mate hun toevlucht zoeken tot online en interactieve media.
Alle publieke mediadiensten in Europa worstelen met hun
bereik onder jongeren en minderheden. [47] Daarnaast leidt
toenemende internationalisering en commercialisering van
de mediasector tot homogenisering van het aanbod en ondervertegenwoordiging van programma’s en genres voor
specifieke groepen.
In de huidige taakopdracht is vastgelegd dat de publieke mediadienst moet streven naar zowel een breed als een smal en
specialistisch bereik. De achterliggende gedachte is dat een
beperking tot programmering die alleen niches, elites of
minderheidsgroepen aanspreekt op termijn leidt tot uitholling
van de legitimering van de publieke mediadienst. Het streven
naar een breed bereik is ook een belangrijk argument voor de
uitbreiding van taken van de publieke mediadienst naar het
digitale domein. Groepen die primair in de online, interactieve
omgeving actief zijn dienen ook op en door middel van die
platforms bereikt te worden.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
De simpele stelling dat de publieke mediadienst zijn publiek
zou moeten volgen is echter onvoldoende. Het streven moet
zijn om een groot bereik te realiseren met aanbod van hoge
‘kwaliteit’. Hier raakt de taakopdracht op het terrein van
content – namelijk het voorzien in een evenwichtig, pluriform,
gevarieerd en kwalitatief hoogwaardig aanbod – aan de taakopdracht op het terrein van bereik. Uit de taakopdracht van de
publieke mediadienst zoals eerder verwoord vloeien kwalitatieve
verplichtingen voort waar het programma-aanbod van de
publieke mediadienst aan zou moeten voldoen.
47
Bardoel en
d’Haenens, 2008.
48
De NPO onderkent
dat door hiervan
extra speerpunten
te maken in zijn
‘Concessiebeleidsplan
2010 – 2016, Onze
ambities’, pagina 10.
127
Voor het functioneren van de rechtstaat is programma-aanbod
van belang dat betrouwbaar, onafhankelijk en onpartijdig is en
dat voldoet aan strenge journalistieke en professionele kwaliteitsnormen. Ook op het gebied van cultuur en educatie gelden
expliciete kwaliteitsnormen. Content voor elke publieksgroep,
of het nu een brede of smalle groep is en ongeacht het platform
of de methode van distributie, moet uitdrukkelijk en zichtbaar
voldoen aan die gestelde kwaliteitseisen. [48] Die eisen moeten
ook duidelijker dan nu een instrument zijn om de afbakening
van publieke media-activiteiten in de online omgeving te expliciteren.
Naast bereik is ‘verbinden’ essentieel. De publieke mediadienst
moet de ruimte creëren voor ontmoeting tussen groepen
door middel van aanbod dat verbindt. De diversiteit van de
samenleving moet in het aanbod gereflecteerd worden, op
een manier die bijdraagt aan de afname van maatschappelijke
polarisatie. In de context van fragmentatie, de toenemende
afstand tussen hoger- en lager opgeleiden en een toenemende
digitale kloof kan de publieke mediadienst een rol van bruggenbouwer spelen.
Bijlagen
In de digitale context is het bieden van universele toegang
bovendien niet langer voldoende om breed bereik te faciliteren.
Universele toegang in het huidige tijdperk heeft te maken
met de aanwezigheid van publieke mediacontent op alle relevante media en platforms, waarbij zowel toegang tot informatie
voor brede publieksgroepen als meer specialistische informatie
voor kleinere doelgroepen gegarandeerd moet worden.
Tegelijkertijd is alleen beschikbaar zijn onvoldoende, en komt
er meer nadruk op de verplichting voor de publieke mediadienst dat publiek programmering ook daadwerkelijk wordt
gebruikt.
Toegang bieden betekent dus meer dan het beschikbaar
stellen van informatie. Het betekent ook het bijdragen aan de
vindbaarheid en het actieve gebruik van informatie.
49
Conform de genres
die de WRR centraal
stelt in het rapport
‘Focus of Functies’.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
50
Zie WRR, pagina 158
e.v., 2005.
51
‘Out of Focus’, TNO,
2005, Bardoel en
d ‘Haenens, 2008.
52
Zie WRR, pagina 65
en d’ Haenens, 2008,
pagina 347.
128
Brede taakopdracht
De Mediawettelijke taakopdracht stelt dat het publieke
media-aanbod de genrecategorieën informatie, cultuur, educatie en verstrooiing dient te omvatten. Hierin is de ’brede
taakopdracht’ belegd die de Staatssecretaris in zijn adviesaanvraag benadrukt.
In zijn rapport van 2005 stelde de WRR dat de publieke
mediadienst een primaire rol te vervullen heeft met betrekking
tot de genrecategorieën hoogwaardige nieuws- en informatievoorziening, opinie- en debat, kunst- en cultuurprogrammering
en educatie en specialistische informatie, omdat deze genrecategorieën het meest direct te relateren zouden zijn aan de
maatschappelijke functies van de publieke mediadienst. [49]
De NPO heeft aangekondigd in 2014 prioriteit te geven aan
een viertal programmacategorieën in zijn programmering:
journalistiek, Nederlandstalig drama en documentaire, kinderprogramma’s, kennis en cultuur en evenementen.
De directe link tussen de bovengenoemde programmacategorieën en de normatieve taakopdracht van de publieke
mediadienst is evident. De benoemde programmacategorieën
liggen in de kern van het bestaansrecht van de publieke
mediadienst, en zijn zonder publieke financiering onvoldoende
gewaarborgd. [50]
Tegelijkertijd stellen verschillende experts dat een té directe
koppeling tussen taken en genres onwenselijk is. [51] Wanneer
taken te sterk worden gereduceerd tot genres wordt de discussie beheerst door de vraag binnen welke genrecategorie een
programma valt.
Bijlagen
Daarnaast is het van belang te onderkennen dat in de huidige
tijd steeds meer sprake is van hybridisering van genres, waarbij
de grenzen tussen categorieën – zoals informatie en entertainment, of fictie en non-fictie – vervagen. [52]
De centrale vraag zou dan ook niet moeten zijn of een bepaald genre a priori binnen het publieke aanbod thuishoort.
In plaats daarvan is de centrale vraag of een specifieke dienst
of programma voldoet aan de kwaliteitseisen die aan het
gehele media-aanbod van de publieke mediadienst gesteld
worden. De publieke mediadienst dient de publieke meerwaarde van al zijn programma’s voorop te stellen, expliciet
maken en daarover naar haar publiek verantwoording
af te leggen. In de internationale literatuur wordt in dit verband gesproken over full portfolio distinctiveness. [53] Ook
amusement kan daarin een rol behouden, als het maar uitdrukkelijk verbonden wordt aan het realiseren van de algemene
maatschappelijke taakopdracht van de publieke mediadienst.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
In 2005 adviseerde de WRR dat bij het beoordelen van de
taken van de publieke mediadienst sterker gekeken moet
worden naar de fundamentele publieke belangen die op het
spel staan. In de functiegerichte benadering die de WRR
vervolgens uitwerkte wordt op basis van publieke belangen
beoordeeld welke functies – en in concrete zin welke genrecategorieën – onderdeel dienen te zijn van de opdracht van
een publieke mediavoorziening. [54]
Internationaal is er echter een tendens waarneembaar die
niet specifieke genres, maar waarden voorop stelt in het
beoordelen van het publieke karakter van content. De Britse
toezichthouder OFCOM stelde in 2005 dat het in de
context van de snelle transformatie onmogelijk is om vooraf
te definiëren welke soort content, welke programma’s en
welke diensten de publieke mediadienst moet leveren. In plaats
daarvan is het belangrijker om per programma de publieke
meerwaarde te beoordelen. [55] Daarvoor zijn – in navolging op
Brits voorbeeld – in verschillende landen inmiddels zogenaamde Public Value Tests ingevoerd. Deze tests passen in een
trend om sterker te verantwoorden aan zowel het publiek als
marktpartijen hoe de activiteiten van de publieke mediadienst
bijdragen aan de uitvoering van de publieke taakopdracht.
53
Jakubowicz, 2007.
54
‘Focus op Functies’,
WRR, 2005.
129
55
Ofcom Review of
Public Service Television Broadcasting
2005.
Aanvullingen op gebied van innovatie
4.
en participatie/ burgerschap
Op de terreinen innovatie, creatieve industrie en participatie/burgerschap is de huidige taakopdracht beperkt. In de onderstaande
paragrafen wordt besproken hoe de publieke taakopdracht er op
deze terreinen uit zou moeten zien.
Bijlagen
Een visie op technologische innovatie waarin
de burger centraal staat
De kansen en verplichtingen die ontstaan onder invloed van
technologische ontwikkelingen worden in de huidige formulering van de publieke mediaopdracht onvoldoende onderkend.
Uit de toevoeging over technologische ontwikkelingen in MW
art. 2.1, lid 4 blijkt een erkenning van het belang van nieuwe
verspreidingsmogelijkheden, maar het accent ligt op de technologische kant daarvan. In de Mediawet wordt geen invulling
gegeven aan een meer publieksgerichte kant van technologische
ontwikkelingen.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
Het tienjaarlijkse Concessiebeleidsplan van de NPO geeft een
duidelijke indruk van de wijze waarop de NPO invulling wil
geven aan haar missie. [56] De NPO heeft in haar Concessiebeleidsplan veel aandacht besteed aan het digitale domein en
werkt met een meer toekomstbestendige terminologie. Tegelijkertijd merken critici op dat ook in het Concessiebeleidsplan
de benadering van nieuwe diensten sterkt techniek gedreven is,
en er onvoldoende aandacht is voor de daadwerkelijke vraag
en behoefte van gebruikers. [57]
Kweekvijverfunctie
Uit de internationale richtinggevende documenten komt
steeds duidelijker naar voren dat de publieke mediadienst een
pioniersrol heeft op het terrein van innovatie. Die nieuwe
prioriteit zou in de formulering van de publieke mediaopdracht
duidelijker weerspiegeld mogen worden. De Mediawet is
niet de enige plek waarin richting gegeven wordt aan de taken
van de publieke mediadienst. Naast de Mediawet bestaan er
de vijfjaarlijkse prestatieafspraken, maar ook in dit document
is geen speciale aandacht voor bovengenoemde punten.
De taken die de publieke mediadienst zou moeten hebben
ter bevordering van innovatie en creativiteit zijn nog niet
zo uitvoerig in internationale richtinggevende documenten
beschreven als de meer traditionele taken van de publieke
mediadienst. Toch komt er een redelijk consistent beeld naar
voren van de invulling van deze opdracht.
57
Bardoel en
d’Haenens, 2008.
130
56
‘Concessiebeleidsplan
2010 – 2016’, NPO.
De publieke mediadienst kan een centrale rol spelen bij de
bevordering van een bloeiende ruimte voor zogenaamde digital
commons. [58] De publieke mediadienst kan daarin optreden
als leidende marktspeler, die zichzelf de taak aanmeet om te
innoveren en normen te stellen voor de markt als het gaat
om innovatie.
Bijlagen
Juist op het gebied van vernieuwing van zowel de creatieve
als de maatschappelijke en publieke sector heeft de publieke
mediadienst een unieke uitgangspositie. Door opdrachten
uit te zetten speelt hij een centrale rol in capaciteitsopbouw
van de onafhankelijke creatieve industrie. Aan de ene kant
vormt hij een kweekvijverruimte voor experimenten met nieuwe
technologie, die afgeschermd van marktdruk ontwikkeld kunnen worden. Tegelijk is de publieke mediadienst in staat hierbij
een verbinding te leggen naar een groot publiek. Ook hierbij
geldt dat distinctiveness – het onderscheidende en publieke karakter van nieuwe diensten en innovatie – centraal moet staan.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
Partnerschappen
De publieke mediadienst dient zijn rol als motor van innovatie
en creatieve audiovisuele productie zowel binnen als buiten
de eigen organisatie vorm te geven. Ook hier is de optimale positie van de publieke mediadienst er een als centrale schakel
in een netwerk van creatieve samenwerking en innovatie. De
publieke mediadienst moet onafhankelijke, creatieve en innovatieve makers herkennen, ondersteunen en versterken door
samenwerking op het gebied van productie en distributie.
Daarmee draagt de publieke mediadienst bij aan de vitaliteit
van de lokale audiovisuele sector en de creatieve industrie.
Hij kan samenwerking tussen verschillende creatieve professionals, bedrijven en maatschappelijke instellingen initiëren
en faciliteren. Partnerschappen in de creatieve industrie zijn
onontbeerlijk voor innovatie. [59]
58
Cunningham, 2012.
131
59
De mate waarin
auteursrechtelijke
bepalingen netwerken
van creatieve samenwerking bemoeilijken
zou nader onderzocht
moeten worden.
Bijlagen
Accentverschuivingen taken democratie, cultuur en educatie
Hierboven werd gesteld dat de drie meer gevestigde onderdelen van de taakopdracht van de publieke mediadienst –
bijdragen aan het functioneren van de rechtstaat, vormgeven
van cultuur en identiteit en het voorzien in educatie- nog
altijd relevant zijn. Tegelijkertijd is de vertaling daarvan naar
concrete taken in een ander licht komen te staan door de
verdergaande digitalisering.
Hierop kan worden ingespeeld door de nadruk op innovatie
en participatie door te trekken naar de andere taakgebieden
van de publieke mediadienst, en daarmee een geïntegreerde
plaats te geven in de algehele taakopdracht van de publieke
mediadienst. Daarmee zijn innovatie en participatie niet langer
aparte activiteiten die naast de ‘kerntaak’ worden uitgevoerd,
maar worden zij onderdeel van het palet aan eigenschappen dat
alle publieke content gaat kenmerken. Met andere woorden:
innovatie en participatie worden onderdeel van datgene wat
publiek media-aanbod onderscheidend maakt, waarin de
publieke meerwaarde zich manifesteert.
Een sterkere nadruk op innovatie en participatie kan de uitvoer van de meer ‘gevestigde’ functies versterken, zoals in de
volgende paragrafen wordt beschreven.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
Functioneren rechtsstaat
De publieke mediadienst heeft in de online omgeving een
belangrijke taak als gids, als gatekeeper die gebruikers naar
betrouwbare en kwalitatief hoogwaardige content begeleidt. [60]
Daarbij gaat het niet alleen om het doorverwijzen van het
publiek of gebruikers naar de eigen publieke content. De
publieke mediadienst moet een centrale plek innemen in
een netwerk van non-profit partnerorganisaties en stakeholders,
en van daaruit doorverwijzen naar publieke, onafhankelijke
en onderscheidende content van al deze partijen. De publieke
mediadienst dient actief de samenwerking op te zoeken met
andere partijen, waaronder maatschappelijke organisaties en
culturele instellingen, die in de online omgeving publieke,
onafhankelijke content produceren. Ook moet de publieke
mediadienst de productie en verspreiding van user generated
content aanmoedigen en faciliteren. Leurdijk (2006) stelt
terecht dat publieke mediadiensten hun aarzelingen op dit
gebied dienen te overwinnen en een solide strategie moeten
ontwikkelen om user generated content te redigeren, modereren en verspreiden. [61]
61
Leurdijk, 2006.
132
60
Die taak wordt door
de publieke mediadienst in het Concessiebeleidsplan ook
duidelijk onderkend,
en krijgt hierin op
verschillende manieren invulling.
Bijlagen
Dankzij technologische veranderingen zijn de mogelijkheden
en verantwoordelijkheden van de publieke mediadienst in
het faciliteren van het publieke debat vergroot. De publieke
mediadienst kan een centrale rol vervullen in het faciliteren van
debat en dialoog tussen individuele burgers, tussen groepen
burgers en tussen burgers en instellingen. In de lineaire omgeving bieden nieuwe mogelijkheden tot interactiviteit de kans
om de betrokkenheid van het publiek bij programmering te vergroten. In de non-lineaire omgeving kan de publieke mediadienst een prominente rol spelen door een betrouwbare en open
ruimte te creëren voor debat, dit debat te modereren en van
achtergrondinformatie te voorzien. Het is essentieel dat de publieke mediadienst daarin een rol inneemt als netwerkorganisatie, en intensieve samenwerking opzoekt met relevante
partners. Het creëren van een betrouwbare ruimte in de
online omgeving voor vrije meningsuiting draagt daartoe bij.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
Daarbij is gelijkwaardigheid en toegankelijkheid essentieel.
Onderzoek toont aan dat de vaardigheden om in het digitale
domein te participeren niet gelijk verdeeld zijn in de samenleving. [62] De publieke mediadienst heeft een speciale verantwoordelijkheid voor het wegnemen van obstakels die de digitale
participatie van personen en groepen verhinderen. Zij moet
ertoe bijdragen dat de positieve effecten van digitalisering
een zo groot mogelijk bereik hebben.
In de eerste plaats moet publiek media-aanbod in het
tijdperk van digitalisering voor iedereen toegankelijk blijven.
Daarnaast moet er gericht aanbod zijn voor groepen die
speciale behoeften hebben in het digitale domein, zoals mensen met een handicap, kinderen en ouderen.
133
62
Zie bijvoorbeeld
Van Dijk, 2012.
Bijlagen
Cultuur
Technologische ontwikkelingen bieden ook in dit domein
kansen om participatie op een nieuwe manier invulling te
geven. Centraal daarbij staat de gebruiker in de rol van (co)
producent, op basis van uitgangspunten als open access en
creative commons. Daarmee wordt onderkend dat cultuur niet
alleen een top-down voorziening is, maar gemeengoed dat
permanent geproduceerd en gereproduceerd wordt door de
samenleving. Programma’s van de publieke mediadienst
worden daarmee een startpunt voor allerlei vormen van activiteit, hergebruik en betrokkenheid [63]. Op die manier kan
de publieke mediadienst zijn culturele taakopdracht optimaal
vervullen. Het is van belang om nader te verkennen wat de
mogelijkheden zijn om het rijke audiovisuele erfgoed van de
publieke mediadienst beschikbaar te stellen voor vormen van
user generated creatieve content. Hierbij moet vooral onderzocht worden in hoeverre de huidige auteursrechtelijke regimes deze ontwikkelingen in de weg staan.
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
Educatie en informatie
In de huidige context zijn twee accentverschuivingen nodig
in de manier waarop de taakopdracht van de publieke mediadienst op het terrein van educatie wordt vormgegeven. De
eerste verschuiving heeft te maken met de hedendaagse kennismaatschappij. In die kennismaatschappij wordt van burgers
verwacht dat zij hun eigen kennis permanent opfrissen en
levenslang blijven leren. De publieke mediadienst kan en moet
dit proces van levenslang leren ondersteunen. Die taakopdracht beperkt zich niet tot specifieke educatieve content,
maar strekt zich uit over de algemene programmering.
Juist het proces van informeel leren door algemene publieke
programmering is hierbij van belang.
In aanvulling hierop is de tweede verschuiving dat ook
op dit terrein optimaal gebruik gemaakt dient te worden van
de mogelijkheden van digitale communicatietechnologie.
De publieke mediadienst dient gebruikers te ondersteunen in
hun behoefte aan kennis, maar die behoefte varieert van gebruiker tot gebruiker. Door nieuwe technologie is het mogelijk
om op deze verschillende behoeften in te gaan door middel
van diensten als on-demand, e-learning en narrow-casting. Zo
ontstaat ook in het domein educatie de mogelijkheid om een
enkel programma voor uiteenlopende doeleinden te gebruiken
en te laten gebruiken.
Ook op het terrein van formele educatieve content dient de
publieke mediadienst gebruik te maken van de kansen die interactieve technologie biedt om het proces van leren en kennis
vergaren te optimaliseren. Lineaire educatieve programmering
blijft bij het gebruik in het onderwijs een belangrijke rol spelen,
maar kan worden aangevuld met online archief materiaal en
interactieve applicaties.
134
63
Murdock 2005; Raats
en Pauwels, 2010.
5.
Conclusie
De publieke mediadienst dient manieren te ontwikkelen om de
dialoog met burgers vorm te geven. In dit hoofdstuk is aangegeven
op welke wijze een nadruk op innovatie en participatie de uitvoering van de taakopdracht op het terrein van het functioneren van
de rechtstaat, het vormgeven van cultuur en identiteit en het voorzien in educatie kan versterken. Van belang daarbij is een inzet op
innovatie die vraaggestuurd is, en gericht is op de versterking van
de participatie van de burger in de publieke sfeer waarin de publieke mediadienst zo’n belangrijke speler is. Innovatie en participatie
verdienen een centralere plaats in de wettelijke taakopdracht van de
publieke mediadienst.
Op het terrein van bereik dient de publieke mediadienst ernaar te
blijven streven alle groepen in de samenleving te bereiken, en daarbij primair in te zetten op verbinden. Bij elk programma of dienst
kan daarbij de vraag gesteld worden: kan er naast louter bereik ook
een mate van verbinding tussen verschillende groepen, dialoog of
participatie gerealiseerd worden?
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
De sterkere nadruk op publieke meerwaarde is van toepassing
op alle activiteiten van de publieke mediadienst. Het zwaartepunt
in de beoordeling van de prestaties van de publieke mediadienst
moet verschuiven van de programmamix en de onderverdeling in
enres naar de publieke meerwaarde across the board en van individuele programma’s of diensten. Programma’s en diensten die deze
meer expliciete kwaliteitstoets niet doorstaan verdienen geen plek
in het aanbod van de publieke mediadienst. Vervolgonderzoek zou
moeten nagaan hoe de beoordeling van de publieke meerwaarde
van publieke media-activiteiten vorm kan krijgen, en de verantwoording over de eigen activiteiten naar burgers en de bredere samenleving op nieuwe manieren ingevuld kan worden.
Bijlagen
In dit document zijn op basis van een analyse van het internationale
normatieve kader de bouwstenen geformuleerd voor een visie op
een toekomstbestendige taakopdracht van de publieke mediadienst.
Hieruit spreekt in de eerste plaats het belang van een duidelijkere borging en verantwoording van de publieke meerwaarde van
media-aanbod van de publieke mediadienst. Die publieke meerwaarde moet worden gemeten langs een aantal scherp geformuleerde kwaliteitscriteria. Onder die kwaliteitscriteria zijn de gevestigde
waarden van onafhankelijkheid, pluriformiteit, betrouwbaarheid en
culturele diversiteit. Daarnaast dienen in de huidige tijd de criteria
innovatief karakter en participatie een plek te krijgen in de beoordeling van de publieke meerwaarde van media-aanbod.
135
In al zijn activiteiten moet de publieke mediadienst zijn positie
middenin de samenleving opzoeken en verder versterken. Daarvoor
is het van essentieel belang dat de publieke mediadienst zichzelf
herpositioneert als netwerkorganisatie, en partnerschappen aangaat
met andere partijen op verschillende niveaus in de samenleving:
private partijen, non-profit partijen, culturele instellingen en niet te
vergeten, individuele burgers.
Bijlagen
Legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst
136
Literatuur
6.
Bijlagen
Literatuur
138
J. Bardoel en L. d’Haenens
Public Service Broadcasting in
Converging Media Modalities
Practices and Reflections from
the Netherlands
Convergence: The International
Journal of Research into New
Media Technologies
14.3: 351 – 360, 2008
BBC
Royal Charter for the continuance of the British Broadcasting
Corporation
London: Department for Culture,
Media And Sport, 2006
Boston Consulting Group
Efficiëntieonderzoek Landelijke
Publieke Omroep
Amsterdam: in opdracht van het
Ministerie van Onderwijs, Cultuur
en Wetenschap, 2011
Boston Consulting Group
Onderzoek naar mogelijkheden
voor verhogen inkomsten van
de Landelijke Publieke Omroep
Amsterdam: in opdracht van het
Ministerie van Onderwijs, Cultuur
en Wetenschap, 2013
I. Brakman
Regionale media centra
Wormer: juni 2011
Commissariaat voor de Media
Mediamonitor 2012 – 2013
Hilversum: Commissariaat voor
de Media, 2013
Council of Europe
Resolution No. 1 on the Future
of Public Service Broadcasting
Prague: 7 – 8 december 1994
Council of Europe
Recommendation on measures
to promote the democratic
and social contribution of digital
broadcasting
Brussel: recommendation
Rec(2003)9 of the Committee
of Ministers to member states,
2003
Council of Europe
Recommendation on the remit
of public service media in the
information society
Brussel: recommendation CM/ Rec
(2007) 3 of the Committee of
Ministers to member states, 2007
S. Cunningham
The New Normativity:
The innovation imperative
Australia: Paper presented at
the RIPE conference in Sydney,
september 2012
European Broadcasting Union
Vision 2020, Connecting
to a networked society
2013
European Institute for
Brand Management
EURIB – top 100
onmisbare merken
2013
Europees Parlement
Resolutie van het Europees
Parlement over de publieke
omroep in het digitale tijdperk:
de toekomst van het duale
system
2010 – 2028 (INI)
F. Huysmans
Media, informatie en communicatie: trends en beleid
Den Haag: januari 2014
ING.nl
In het nieuws: Nederlandse
tv-formats veroveren de wereld
23 september 2013,
www.ing.nl
K. Jakubowicz
Public Service Broadcasting:
a new beginning, or the beginning of the end?
Think-thank Knowledge Politics,
2007
Q. Kik en L. Landman
Nieuwsvoorziening in de regio
Uit de reeks studies voor het
Stimuleringsfonds voor de Pers,
S39, 2013
139
S. Cushion
The democratic value of news:
why public service media matter
London: Cardiff University, 2012
European Broadcasting Union
Empowering Society: a
declaration on the Core Values
of Public Service Media
2013
Literatuur
N. de Boer, A. van Diepen
en L. Meijs
Swingen met lokale kracht.
Overheden en de netwerksamenleving
Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, 2013
M. de Cock Buning, F.W.
Grosheide en F. den Hollander
Quick-scan crossmediale
samenwerking
Centrum voor Intellectueel Eigendomsrecht (CIER), Molengraaff
Instituut voor privaatrecht en
Universiteit Utrecht, 2006
J. van Dijk,
The Evolution of the Digital
Divide: The Digital Divide turns
to inequality of skills and usage
Digital Enlightment Yearbook,
2012
Bijlagen
J. Bardoel en L. d’Haenens
Reinventing public service
broadcasting in Europe:
prospects, promises and
problems
Media, culture, and society,
nr. 30.3, 2008
R.S. Candel
Adapting Public Service to
the Multiplatform Scenario:
Challenges, Opportunities
and Risks
Hamburg: Hans-Bredow-Institut,
2012
A. Leurdijk
Public Service Broadcasting
dilemma’s and regulation in a
converging media landscape.
RIPE conference in Amsterdam,
The Netherlands. vol. 16, 2006
Mediawet 2008
R. Mirande
Online radiostream VARABNN ten strengste verboden
Adformatie, 13 januari 2014
www.adformatie.nl
Nederlandse Publieke Omroep
Advies NPO over borging
ontwikkeling en productie hoogwaardig Drama, Documentaire
en Talentontwikkeling
Met kenmerk S&B uit 11152,
20 november 2013
Nederlandse Publieke Omroep
Concessiebeleidsplan
2010 – 2016
maart 2010
Nederlandse Publieke Omroep
Gedragscode Goed Bestuur
en Integriteit Publieke Omroep
2012
Nederlandse Publieke Omroep
NPO Leefstijlgroepen,
handleiding
november 2010
Omroepverenigingen en
taakomroepen
Publiek media-akkoord
2016 – 2020
Hilversum: 31 januari 2014
Protocol betreffende het
publieke omroep-stelsel in de
lidstaten, bij het Verdrag van
Amsterdam houdende wijziging
van het verdrag betreffende
de Europese Unie, de Verdragen
tot oprichting van de Europese
Gemeenschappen
Publicatieblad nr. C 340,
10 november 1997
T. Raats en C. Pauwels
The Cultural Remit
Renaissance? Conceptualizing
and assessing Public Service
Broadcasting as a hub in
a networked media ecology
Paper presented at the RIPE
Conference, London: 2010
140
Nederlandse Publieke Omroep
Meerjarenbegroting NPO
2014 – 2018
najaar 2013
C. Nissen
Public service media in the
information society
Report prepared for the Council of
Europe’s Group of Specialists on
Public Service Broadcasting in the
Information Society
(MC-S-PSB), 2006
OFCOM
Review of Public Service
Television Broadcasting, Phase
3: Competition for Quality
2005
Literatuur
G. Murdock
Building the digital commons.
Public broadcasting in the Age
of the Internet
Göteborg: Nordicom, Cultural
Dilemmas in Public Service
Broadcasting, 2005
Nederlandse Publieke Omroep
Nederlandse Publieke Omroep
kiest voor vijf prioriteiten
Nieuwjaarstoespraak Henk
Hagoort, voorzitter Raad van
Bestuur NPO, januari 2013
Bijlagen
Ministerie van OCW
Publiek-private samenwerking op mediagebied
www.roosrtv.nl
Nederlandse Publieke Omroep
This is Media, Jongeren en
de Publieke Omroep
november 2013
Richtlijn 2010/13/EU van het
Europees Parlement en de Raad
betreffende de coördinatie van
bepaalde wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen in de
lidstaten inzake het aanbieden
van audiovisuele mediadiensten
Richtlijn audiovisuele mediadiensten, maart 2010
ROOS
Toekomstvenster op de publieke
regionale omroep. Visie op invulling van taak en werking van
Nederlandse publieke regionale
omroepen in de toekomst
(2013 – 2020) binnen de
voorgenomen plannen van het
kabinet Rutte II
Hilversum: april 2013
M. Schudson
The ‘Public Sphere’ and its
Problems: Bringing the State
(Back)
In Notre Dame Journal of Law,
Ethics & Public Policy 8, 1994
W. Takken
Kijkt u naar programma
of zender?
NRC Handelsblad,
31 januari 2014
D. Tapscott
Growing Up Digital: The Rise
of the Net Generation
Columbus: McGraw-Hill, 1996
Tijdelijke Commissie
Innovatie en Toekomst Pers
De Volgende Editie
Den Haag: juni 2009
UNESCO
Convention on the Protection
and Promotion of the Diversity
of Cultural Expressions
2005
Literatuur
P. Rutten, A. Leurdijk en V.
Frissen
Out of focus: een analyse van
het WRR rapport over de toekomst van de media
Delft: TNO, 2005
Stichting Kijkonderzoek
SKO jaarrapport 2013
2014
Bijlagen
rijksoverheid.nl
Media en publieke omroep,
Hervormingen publieke omroep
Geraadpleegd op 5 februari 2014
www.rijksoverheid.nl
Stichting Kijkonderzoek
Voorkeur, waardering en
imago Nederland 1, 2 en 3
2013
Wetenschappelijke Raad
voor het Regeringsbeleid
Focus op functies: Uitdagingen
voor een toekomstbestendig
mediabeleid
Amsterdam: Amsterdam
University Press, 2005
Sociaal Cultureel Planbureau
Met het oog op de tijd
Een blik op de tijdsbesteding
van Nederlanders
Den Haag: November 2013
141
SEO Economisch Onderzoek
Nieuws en Markt, Welvaartseconomische analyse van de rol
van de overheid
Amsterdam: in opdracht van
NDP Nieuwsmedia, 2013
Focusgroep Innovatie
7.
Bijlagen
Focusgroep Innovatie
142
1.
Inleiding:
vraag en structuur
De Raad voor Cultuur is gevraagd naar een visie op de toekomst
van het mediabestel. De Focusgroep Innovatie kreeg het verzoek
om de volgende thema’s uit te werken voor de commissie
Toekomstverkenning Mediabestel:
143
De focusgroep meent dat de beantwoording van deze vragen sterk
afhangt van de inrichting van de publieke omroep. Daarbij kun
je radicale systematieken bedenken, zoals peer-to-peer distributie en
een crowdfundingvariant waarbij het publiek mag stemmen waar
het budget heen gaat. Maar de focusgroep heeft twee realistische
scenario’s geschetst en de antwoorden daaraan gerelateerd: een
centraal model waarin een aangewezen organisatie het leeuwendeel
van de taken uitvoert en uitzet, en een meer decentraal model,
waarin meerdere partijen kunnen intekenen op doelen en budgetten, zoals in Nederland het cultuurbeleid georganiseerd is.
Een tweede grote variabele is de stormachtige ontwikkeling van
het medialandschap, waarvan technologie een belangrijke motor is.
We beginnen met het schetsen van dit beeld.
Focusgroep Innovatie
Interactiviteit t.o.v. jongeren
– Welke vormen van interactiviteit zou de publieke
omroep moeten gebruiken?
– Hoe kan de publieke omroep m.b.v. innovatie interessanter worden voor jongeren zonder haar publieke
waarden uit het oog te verliezen? Zowel inhoudelijk,
maar ook in het gebruik van nieuwe media (waaronder
games).
– Hoe moet de publieke omroep omgaan met het
veranderend mediagebruik van jongeren, bijvoorbeeld
games?
Bijlagen
Aanjagen
– De NPO krijgt geld van de overheid onder andere
om innovatief te zijn.
– Hoe kan ze dat geld zo aanwenden dat de private
sector hiervan kan profiteren zonder dat het marktverstorend werkt? En op zo’n manier dat kan worden
samengewerkt en dat het de sector versterkt?
– Hoe moet de publieke omroep zich zo doorontwikkelen zodat die een partner kan zijn voor nieuwe
partijen en private innovatieve initiatieven?
– Hoe kan de publieke omroep innovatief zijn;
hoe kan de publieke omroep aanjager zijn van
innovatie?
– Welke vormen van innovatie horen bij
de publieke omroep?
– Moet hij aanjager zijn, en voor wie dan?
– Welke mogelijkheden heeft de publieke
omroep die andere mediaorganisaties
niet hebben?
Achtergrond
Verandering in
medialandschap
2.
144
Zelfs al blijft lineaire TV ook in 2020 een belangrijke manier van
mediaconsumptie, aandacht verandert; de moderne kijker multitaskt steeds meer. Daarbij groeit het on demand gedrag hard, ondersteund door een keur aan mogelijkheden en merken. Dat maakt
live TV-kijken tot een natuurlijke plaats voor grote events en interactieve concepten, terwijl bij de andere, minder urgente content
on demand proposities aan terrein zullen winnen.
Het mediagebruik van verschillende groepen in de samenleving
is divers. Maar in het algemeen zijn mediaconsumenten op al die
on demand platformen steeds beter in staat de content te vinden die
bij hen past. Het gebruiksgemak is daarbij leidend. Consumenten
worden technologie-agnostisch. Ze zijn curator en maker, ze interacteren en segmenteren. En in al die keuzevrijheid krijgt middelmatigheid het steeds moeilijker; effectieve content is niche of juist
groot en meeslepend. In het midden kan alleen de hoge kwaliteit
winnen.
Dat maakt branding en contentdistributie alleen maar belangrijker: programma’s en personen worden merken die op alle relevante platformen hun publiek moeten gaan vinden. De distributie
democratiseert, dus je moet publiek binden met content.
Exclusiviteit van premium content is dan cruciaal, maar die wordt
– onder een duidelijke vlag – nog steeds uitgespeeld op zoveel
mogelijk platforms en devices.
Focusgroep Innovatie
In de eerste plaats komt er nog veel meer audio en video. Elke
Nederlander zal een veelheid aan TV- en radiozenders ontvangen
en heeft de onbegrensde mogelijkheden van het Internet en allerlei digitale platforms tot zijn beschikking. Dat betekent automatisch
dat het publiek nog veel gefragmenteerder is, en gedeelde mediaervaringen steeds minder vanzelfsprekend worden. Aandacht is
schaars geworden, content niet. Die overvloed wordt ook steeds
vaker gebracht door grote internationale partijen. De kleinschaligheid van de Nederlandse markt zorgt nog steeds voor een substantiële lokale contentproductie, zelfs voor genres als drama, maar we
raken wel steeds meer gewend aan de Engelse taal en de kwaliteit
van grootschaligheid.
Veel merken en platformen leven van de data die hun gebruikers achterlaten. Ze ‘targeten’ mensen met reclames, of verkopen
gegevens aan andere bedrijven. De belangrijke toegevoegde waarde
van de publieke omroep als een commercievrije zone zou wel eens
belangrijker dan ooit kunnen blijken te zijn. Dat pleit voor het in
stand houden van eigen platforms. En wellicht ook voor een reclamevrij publiek domein.
Bijlagen
De vraag naar de innovatie van de publieke omroep in 2020, en
hoe die het Nederlandse publiek bereikt, kan alleen beantwoord
worden tegen de achtergrond van een snel veranderend medialandschap. Een sector, waarin de inhoudelijke, economische en
technische natuurwetten al niet meer dezelfde zijn als twintig jaar
geleden. En waarin de komende tien jaar nog veel te gebeuren
staat.
Maar hoe gaat de publieke omroep in zo’n complexe situatie
17 miljoen Nederlanders bereiken? En hoe verhoudt zich dat tot de
rest van de creatieve industrie? Met andere woorden: wat is de rol
en aard van innovatie bij de publieke omroep? En is het onderscheid
tussen print en audiovisueel nog relevant? Moet je niet eerder
spreken van publieke media,? Daarover meer in hoofdstuk 4, eerst:
wat verstaan we onder innovatie?
Bijlagen
Focusgroep Innovatie
145
3.
Het doel van innovatie bij de
publieke omroep; scenario’s
Je kunt vernieuwing bij de publieke omroep onderscheiden in
twee verschillende soorten: distributie innovatie (veelal technisch
georiënteerd) en contentinnovatie (gericht op inhoudelijke vernieuwing).
Deze innovatie is gebaseerd op drie verschillende hoofddoelstellingen: het distribueren van materiaal en binden van de juiste
doelgroepen, publieke betekenis en meerwaarde creëren en het
versterken van de creatieve industrie in zijn geheel. Juist het feit dat
een financieel motief in eerste instantie ontbreekt, zorgt ervoor dat
in het publieke bestel risico’s genomen kunnen worden, dat innovatie zelfs een belangrijk doel van het bestel moet zijn. Het publieke
bestel heeft een ‘lab’ functie.
Focusgroep Innovatie
Onder deze drie hoofddoelstellingen kan men een breed scala aan
activiteiten scharen. De publieke omroep kan een voortrekker zijn
van kostbare datajournalistiek, en in dat proces de data beschikbaar maken voor andere journalistieke redacties. Maar ook radicale
interactieve concepten, het organiseren van een laboratorium of
het kweken van talent behoort in zo’n visie tot de taken.
Belangrijk is wel de publieke omroep niet te zien als een partij
die basistechnologie levert. Het gaat nagenoeg altijd om toegepaste
techniek. Uitzonderingen zouden deel kunnen uitmaken van een
grotere innovatie-agenda, zoals als een publieke zoekmachine.
Bijlagen
De publieke omroep is de afgelopen jaren op een aantal dossiers
aanjager geweest van innovatie in de sector, zoals met de themakanalen of ‘Uitzending Gemist’. Het is belangrijk in Nederland in
te blijven zetten op media-innovatie, ons land is een voorloper
op dit gebied.
De innovatiedoelstellingen pakken zoals gezegd in de uitvoering
anders uit, al naar gelang de uitvoering. De focusgroep kiest ervoor
om deze scenario’s globaal naast elkaar te beschrijven om te laten
zien hoe innovatie kan en zou moeten werken.
146
4.
Innovatie binnen een meer
gecentraliseerd bestel
Bijlagen
Een meer centraal model zou geschikt zijn om taken uit te voeren
die meer schaal nodig hebben, zoals kostbare technische ontwikkeling, of technische standaarden. TNO wordt als voorbeeld genoemd
van centraal georganiseerde innovatie. Maar een dergelijk model
wordt door het grootste gedeelte van de focusgroep als achterhaald
gezien. De publieke omroep zou zich niet moeten bezighouden
met basistechnologie waar grote schaal voor nodig is. Het gaat om
het toepassen van nieuwe technieken en vertelwijzen op content en
in de praktijk komt de meeste toegepaste innovatie juist van kleine
wendbare partijen. De beste creatieve industrieën zijn netwerkindustrieën, waarbij de partijen goed vertakt zijn en veel connecties
hebben.
Wat wel centraal moet plaatsvinden is de het ontwikkelen en
coördineren van de innovatieagenda: constateren wat gewenste
vernieuwing is, zien waar overlap en waar dubbeling zit, en waarop
partijen zouden kunnen samenwerken. Zo kunnen in het publieke
domein nieuwe content en interactievormen ontstaan die door de
markt verder toegepast, opgeschaald en geëxploiteerd kunnen
worden. Op deze manier is overheidsingrijpen in de markt goed te
verdedigen.
Focusgroep Innovatie
147
5.
Innovatie binnen een meer
gedecentraliseerd bestel
Bijlagen
Een logischer scenario is de decentralisatie van een publieke
mediabestel. In zo’n model, in analogie op het brede cultuurbeleid,
kunnen alle mediaorganisaties inschrijven op een publiek gemotiveerd thema of doel, en daarvoor subsidie ontvangen. Dit model
sluit met nadruk aan op de gedachte dat media convergeren, dat
er over een tijd geen principieel verschil meer bestaat tussen de verschillende mediaorganisaties of de mediatypen tekst, beeld en
geluid. Daarbij gaat men dus veel meer uit van Publieke Media in
brede zin, dan van een smalle publieke omroep voor audiovisueel
materiaal. Deze notitie zal daarom zoveel mogelijk spreken van
publieke media, maar de termen worden in dezelfde betekenis door
elkaar heen gebruikt.
Als ook innovatie in een decentraal bestel wordt geleid door een
innovatie-agenda, ontstaat een genetwerkte aanpak waarin grote en
kleine partijen in samenhang werken aan technologie en inhoud.
In deze constellatie treedt er nauwelijks marktverstoring op, want
het is in voorkomende gevallen de markt die zelf de publieke taken
oppakt. Als het gaat om innovatie, dan komt deze direct ten goede
aan de journalistieke sector en de creatieve industrie.
– Er kan een gevaar van versnippering van content ontstaan,
doordat alles in zeer verschillende organisaties wordt
geproduceerd en gedistribueerd. Daarom is het van groot
belang dat iedereen die met publiek geld produceert,
zijn content ook aanbiedt aan een centraal verzamelplatform waar het publiek alles kan bekijken en beluisteren.
Focusgroep Innovatie
In dit model zijn er wel een aantal duidelijke voorwaarden
en aandachtspunten:
– Kennisdeling moet verplicht worden gesteld voor de
innovaties waarvoor subsidie is verkregen, omdat zo de
gehele creatieve industrie wordt versterkt.
– De huidige omroepen zouden bijvoorbeeld – net als de
grote musea – binnen zo’n opzet nog wel een A-status
kunnen krijgen, een meerjarige toekenning die om de
zoveel jaar wordt gevisiteerd. Dat kan ervoor zorgen dat
kennis over en ervaring met het maken van kwaliteit
op audiovisueel gebied niet te versnipperd raakt.
148
– Merkvoering is een belangrijk vraagstuk. Waar sommigen
in de focusgroep ervan uitgaan dat materiaal van de publieke omroep zonder bronverwijzing gebruik mag worden
door marktpartijen, zijn anderen juist van mening dat je
content als ‘publiek’ moet kunnen identificeren. Het origi neel moet herkenbaar zijn als ‘publiek’, waarmee aangegeven kan worden dat het aan bepaalde kwaliteits- en taakmaatstaven voldoet.
Maar bij elk verder gebruik van dit materiaal vervalt die
noodzaak. Sterker nog, het handhaven van dat merkteken
zou dan misleidend worden, omdat de informatie door
verwerking of door de nieuwe omgeving, een andere lading
heeft gekregen. Wel is het interessant te onderzoeken of
een meer indirecte vermelding kan werken, bijvoorbeeld:
‘hiervoor is gebruik gemaakt van publieke dienst X’.
Bijlagen
Focusgroep Innovatie
149
6.
Distributie
Focusgroep Innovatie
150
Extra aandacht verdient het contact met het publiek. Als de
publieke media/omroep (veelal) op commerciële distributiekanalen
van derden hun weg proberen te zoeken, dreigt ze vaste grond
onder de voeten te verliezen. Er is dan weinig zicht op gebruikersdata, weinig grip op navigatieprincipes en context. Dat is ook een
extra handicap voor de innovatie omdat die feedback minder goed
gebruikt kan worden om nieuwe producten en nieuwe content te
ontwikkelen. Contact tussen makers en publiek is belangrijk.
De publieke media moeten kennis hebben over de gehele
distributieketen, ook het laatste gedeelte naar gebruikers toe. Dat
zou ervoor kunnen pleiten om waar mogelijk ook eigen kanalen te
blijven houden, maar het delen gegevens ook als een voorwaarde
aan distributiekanalen te stellen.
Bijlagen
Succesvol zijn in een gedigitaliseerde mediawereld is daadwerkelijk
zijn waar het publiek is, alle platformen bespelen met de sterke
merken. Zonder toegang tot de relevante kanalen, ook op platformen van derden, kan de publieke taak simpelweg niet worden
uitgevoerd. Jezelf opsluiten op de owned channels wordt door alle
leden van de focusgroep als een sterfhuisconstructie gezien.
Dat betekent niet dat er niet ergens een publieke plek moet
zijn waar alle content gebundeld vindbaar is (‘een soort ‘Uitzending
Gemist’). Dat is zelfs wenselijk.
Om innovatie te versterken en er te zijn voor heel Nederland
moet het materiaal van de publieke media zo toegankelijk mogelijk
zijn, gratis. Maar soms verlangt de impact van het materiaal een
andere weg: juist door bepaalde vormen van exploitatie voor te
staan, kunnen kanalen worden benut waar je met gratis verspreiding
niet kunt komen. En behalve dat het de inkomstenstromen van
de publieke omroep aanvult, zorgt betaalde content soms ook voor
minder marktverstoring. Maar een groeiende begroting kan niet
het hoofddoel zijn van commerciële verspreiding, dat is een grote
impact en brede toegankelijkheid juist voor de doelgroepen die
bereikt moeten worden.
Om op een goede en effectieve manier de snel veranderende
infrastructuur te kunnen bedienen, is een verandering van wet- en
regelgeving nodig. De huidige mediawet zorgt ervoor dat voor
de hand liggende beslissingen soms te ingewikkeld worden. Nu mag
bijvoorbeeld geen media(technologie) gratis weggegeven worden
aan de sector zonder in overtreding te zijn. Het toevoegen van
waarde aan een marktpartij moet in essentie geen probleem zijn,
maar juist een gewenst effect.
In zo’n dynamisch model van distributie is merkvoering een
cruciaal punt: is het belangrijk dat het publiek ziet dat het content
van de publieke media is? En is content nog ergens in zijn meest
pure vorm te zien? Belangrijk is dat ergens nog de gehele productverzameling onder de vlag van de publieke omroep aanwezig is.
Dat kan overigens niet betekenen dat distributie een volledig centraal aangestuurd mechanisme zijn, daarvoor is de propositie
veel te complex: mediamerken
7.
Contentinnovatie
Bijlagen
Focusgroep Innovatie
Als je ervan uitgaat dat het verspreiden van publieke waarden, het
binden, de kern is van het publieke bestel, dan is content de kern.
Contentinnovatie wordt door de focusgroep innovatie als het hart
van het publieke bestel gezien. Content heeft het onderscheidend
vermogen, de waarde voor de toekomst. Daar horen voortdurend
nieuwe formats, nieuwe technologieën bij, in dienst van de inhoud.
Permanente verandering houdt in dat de cultuur en organisatie
van de publieke media daarop ingericht moeten zijn. Het betekent
dat het publieke bestel regelmatig de beslissing moet nemen om
een succesvol product of programma te verlaten, aan de markt over
te laten, en weer te focussen op het volgende innovatieve product.
Dat komt overeen met de cyclus die innovatie normaal gesproken
doorloopt: innovatie, incubatie en valorisatie. Die laatste fase wordt
dan redelijkerwijs (deels) opgepakt door de markt. Succes betekent
dus niet in eerste instantie hoge kijkcijfers, maar kwaliteit, bijdragen aan publieke waarde en de mate waarin het format buiten
de publieke media zijn succes vindt.
Flexibiliteit en nieuwe ideeën zijn het credo. Zo zal een commissioning editor, de inhoudelijk bepalende stem in het financieren
van content, niet langer dan vijf jaar de centrale stoel moeten
bezetten.
De publieke media kunnen vanuit hun aanjagende rol ook
leidend zijn in het meten en voorspellen van impact, juist ook om
nieuwe formats te ontwikkelen. Een van de taken die centraal georganiseerd kan worden is een ‘impact lab’, waarbij de impact van
innovatie op het publiek gemeten kan worden. Als een ontwikkeling of idee veelbelovend is, kan het verder worden opgeschaald.
Dit permanente testprogramma kan deels een ‘living lab’ zijn,
dynamisch en decentraal georganiseerd. Het is mogelijk een belangrijk competitief voordeel in de internationale strijd.
151
8.
Marktverstoring
Focusgroep Innovatie
In de verschillende financierings- en organisatiemodellen van
publieke media is de impact van de marktverstoring anders. Dat
geldt ook voor een exclusief centraal model versus een decentraal
model waarin de markt via aanbestedingssystematiek de taken
oppakt.
Juist in een publiek mediabestel waar contentinnovatie tot
de kern behoort, levert het bestel een meerwaarde voor de markt.
De kosten van vernieuwing vallen immers binnen het bestel, de
opbrengsten kunnen daarbuiten liggen. Anders gesteld, als je vooruitloopt, en daar actief bent waar nog geen markt is, kan die ook
niet verstoord worden. Distributie- en contentinnovatie dient open
te zijn, klaar om ook door de markt opgeschaald en geëxploiteerd
te worden. Kennisdeling, ook over de effecten, is daarbij van groot
belang.
De rolverdeling tussen publiek en privaat is al eerder aangehaald. Het verzilveren van innovatie moet voor een belangrijk deel
buiten het publieke domein plaatsvinden. Daarbij kan de werkwijze uit de wetenschap gehanteerd worden: degene die in een vroeg
stadium mee investeert, staat vooraan als de exploitatiefase aanbreekt.
Bijlagen
Marktverstoring is een belangrijk economisch effect dat moet worden meegewogen in de manier waarop de overheid een taak uitvoert, maar het kan niet het beginpunt van de discussie zijn. Eerst
dient men een doel van publieke media vast te stellen, dan de weg
naar maximale impact, en vervolgens de relatie met de markt.
152
9.
Bereik van jongeren
Tot slot is het aanleren van mediawijsheid niet alleen een taak van
de scholen, maar ook van de publieke media. Jongeren moeten in
een steeds complexer medialandschap de weg kennen, maar ze zijn
ook steeds vaker consument en producer tegelijk. Het is belangrijk
dat de creatieve industrie en het onderwijs over dit onderwerp een
gezamenlijke agenda voeren.
Focusgroep Innovatie
Twee principes zijn daarbij van belang: wat locatie en technologie
betreft zijn jongeren nog moeilijker te vangen dan ouderen. Ze
schakelen immers snel van het ene netwerk naar het andere en ook
communicatieapparatuur verandert in hoog tempo. Vanuit het
adagium dat publieke media zouden moeten zijn waar hun publiek
is, behoort de flexibiliteit aanwezig te zijn jongeren op die platforms te volgen, te bedienen en te interacteren vanuit een publieke
gedachte. Dat vereist een enorme snelheid van denken en handelen.
Daarnaast dient de creatieve cultuur die onder jongeren heerst
serieuzer te worden geïncorporeerd. Trefwoorden: games, speelcultuur, interactie, manifestatie. Het permanente experiment is de
kern. De helden met wie zij zich online verbinden, op Youtube
of elders, de verhalen die hen echt bezighouden, zie je bovendien
niet of nauwelijks op de publieke kanalen terug.
Bijlagen
De vraag naar de manier waarop jongeren bereikt moeten worden,
draagt teveel het gevaar in zich dat zij als uitzondering op de
regel worden beschouwd: niet alleen het mediaconsumptiegedrag
van jongeren verandert, en innovatie dient zich op de gehele
Nederlandse bevolking te richten.
Toch kan men gemakkelijk vaststellen dat de traditionele
massamedia, de huidige publieke omroep niet uitgezonderd, het
moeilijk vinden de jongere doelgroepen te bereiken. Er dient wel
beter te worden vastgesteld wat eigenlijk het doel is van het bereiken
van jongeren: gaat het om het binden van die grote doelgroep,
educatie van jongeren of het bijbrengen van mediawijsheid?
153
10.
Randvoorwaarden
Bijlagen
Los van de inhoud is het wezenlijk om vast te stellen welke randvoorwaarden moeten worden ingevuld voor een succesvol publiek
innovatiebeleid. Op de eerste plaats: hoe gaan we het succes van
innovatie meten en evalueren? Welke impact moet innovatie hebben
en waarop? Op het publiek, op de sector? Moet het een publiek
bereiken of moet de innovatie in de sector succesvolle navolging
vinden? En hoe is dat kwantificeerbaar zonder dat innovatie teveel
wordt ingekaderd?
Daarnaast wordt delen als een belangrijke voorwaarde voor
publieke innovatie gezien; het delen van kennis en het delen van
content. Bij publieke financiering hoort een open houding met
betrekking tot de rechten van het materiaal en techniek.
Delen is ook een middel om een positie te claimen in het
ecosysteem van commercie, universiteiten en kennisorganisaties en
daarin zoveel mogelijk samen te werken. De Europese context is
daarin belangrijk.
Er moet een aanwijsbare en stabiele financiering zijn van
media-innovatie in een publiek bestel, en de mediawet mag daarvoor geen struikelblok worden.
Focusgroep Innovatie
154
De toekomst:
11.
media breder beschouwd
In de huidige modellen wordt nog uitgegaan van audiovisuele en
geschreven media, vervaardigde verhalen. Maar in een informatiemaatschappij dient zich ook steeds meer het belang aan van data
en van de vindbaarheid daarvan.
Bijlagen
Moet er een publiek gefinancierde zoekmachine zijn, zodat burgers
in een complexe wereld toegang blijven houden tot objectief
geselecteerde informatie? Stemgedrag van politici, wetenschappelijk
onderzoek, geo-informatie; op welke data heeft een burger recht,
en dient dit met publieke middelen beschikbaar te zijn?
Publieke databases kunnen halffabricaten leveren als grondstof
voor media en journalistiek en doen dat – op versnipperde wijze –
in de praktijk nu al. Het loont daarom de moeite de noodzaak van
een publieke data-infrastructuur verder te onderzoeken.
Focusgroep Innovatie
155
Samenstelling focusgroep
Innovatie
Erik van Heeswijk
voorzitter
Christiaan
Alberdingk Thijm
Oprichter en partner bij Brandeis,
advocatenkantoor gespecialiseerd
in o.a. internet en technologie.
De heer Alberdingk Thijm is belast
met juridische zaken en public
affairs van Netflix in Nederland.
Medeoprichter van Submarine.
Daarvoor was hij verantwoordelijk
voor de ontwikkeling van nieuwe
mediastrategieën voor de VPRO en
hoofdredacteur van VPRO
digitaal.
Bijlagen
Tot voor kort hoofdredacteur
VPRO Digitaal. Is nu adviseur
van organisaties m.b.t. digitale
mediastrategie en innovatie.
Bruno Felix
Manuel Kohnstamm
Senior Vice President en Chief
Policy Officer bij Liberty Global.
Eerder managing director Public
Policy & Communications
bij UPC Broadband.
Geleyn Meijer
Malika el Ayadi
Bart Brouwers
Hoofd Business Development
TMG. Eerder was hij hoofdredacteur dichtbij.nl, hoofdredacteur van Sp!ts en Dagblad De
Limburger.
Jelle-Jan Bruinsma
Manager Content Partnerships
van YouTube Benelux/Google
Netherlands. Daarvoor was hij
werkzaam bij Van den Ende
& Deitmers (Crossmedia fund),
Endemol en NPM Capital.
Voorzitter van het domein Media,
Creatie en Informatie van de
Hogeschool van Amsterdam.
De heer Meijer is directeur van
de stichting IIP/Create ter
ondersteuning van de creatieve
industrie. Hij is ook directielid van
COMMIT: het publiek-private
onderzoeksprogramma in de ICT.
Focusgroep Innovatie
Docente journalistieke vaardigheden aan de Hogeschool voor de
Journalistiek; maakt reportages
voor Nieuwsuur. Zij is ook lid van
de domeincommissie Media van
de Raad voor Cultuur.
Marleen Stikker
Directeur en medeoprichtster van
de Waag. Stikker is voorzitter
van PICNIC, een evenement voor
de creatieve industrie & innovatieplatform. Ook is zij lid van
de raad van commissarissen van
WPG Uitgevers.
Taco Zimmerman
Managing Director
Tuvalu Media.
Marleen Elshof
156
Ondersteuning
Focusgroep Organisatie
8.
Bijlagen
Focusgroep Organisatie
157
Samenvatting
De focusgroep breekt een lans voor de omroepvereniging nieuwe
stijl. Decentrale organisatie past niet alleen bij Nederland, het past
ook bij deze tijd. De organisatie van de publieke omroep hoeft
niet ingrijpend te veranderen, maar moet wel dichter bij de huidige
tijd worden gebracht. Digitale technologie maakt nieuwe vormen
van binding en betrokkenheid mogelijk en biedt ook manieren om
deze betrokkenheid daadwerkelijk te meten. De publieke omroep
is verloren zonder draagvlak voor de publieke functies die het vervult.
Focusgroep Organisatie
Ons advies vraagt stevige aanpassing van zowel de omroepvere
nigingen als van de NPO. De verenigingen worden gedwongen tot
interactie met hun achterban en tot samenwerking met relevante
maatschappelijke partijen. Ze leveren hun ledental en hun vaste
positie in en moeten een functie gaan vervullen als hub op een
thema. De NPO houdt in het lineaire model een stevige regierol
(die nadruk krijgt omdat ze de verenigingen bij de les moet houden en de – ingeperkte – taken van de publieke omroep moet
bewaken). Maar op het web wordt zijn functie juist veel minder
prominent, en zal hij meer moeten loslaten. Dat vergt aanpassing
van de mentaliteit.
Bijlagen
De publieke omroep zal zich nog vele jaren moeten manifesteren
op twee platforms die radicaal van elkaar verschillen: het lineaire
kanaal en internet. Lineair zenden is gebouwd op schaarste
(van zendtijd), het web is gebouwd op overvloed. In organisatie
verschillen deze sporen principieel van elkaar, toch moeten ze
beide door de publieke omroep worden bediend. De focusgroep
Organisatie kiest daarom voor organisatieprincipes die op beide
systemen van toepassing zijn – en die daarmee niet zo helder zijn
uitgewerkt als modellen die het ene dan wel het andere systeem
beschrijven. De focusgroep wil een brug slaan en gaat daarmee
uit van een overgangsmodel, met de voor- en nadelen van dien.
Wij realiseren ons dat dit advies geen panklaar organisatiemodel
bevat. Wij voorzien een hybride, zich ontwikkelend systeem van
zowel lineair als niet-lineair programmeren, dat zich uit zijn aard
steeds zal moeten aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen. Daarom
kiezen wij voor een model van uitgangspunten dat op alle platforms kan worden toegepast en dat wendbaarheid bevordert.
Wij zouden uw commissie adviseren aanvullend advies
te vragen aan organisatiedeskundigen voor een gedetailleerde vertaling, bij voorkeur in samenspraak met ervaringsdeskundigen
uit de praktijk. Er moeten ook nieuwe maatstaven komen voor de
binding die omroepverenigingen met hun publiek onderhouden.
Ook dat vergt nadere uitwerking door ter zake deskundigen.
158
Namens de focusgroep Organisatie
Yvonne Zonderop
voorzitter
Opdracht
De band met het publiek
Bijlagen
De commissie Toekomstverkenning Mediabestel heeft de focusgroep Organisatie gevraagd haar van ideeën te voorzien voor
de beantwoording van de vragen die gaan over de band met het
publiek en de organisatie van het bestel. Specifiek ging het om
onderstaande vragen.
– Op welke wijze kan de publieke omroep vergroting
van draagvlak realiseren?
– Hoe kan het contact met het publiek gemoderniseerd
worden?
– Hoe kan de publieke omroep groepen bereiken in
de samenleving die lastig te bereiken zijn?
– Hoe kan informele verantwoording worden afgelegd aan
het publiek door organisaties die niet leden gebonden
zijn (NOS, NTR)?
– Wat zijn de voors en tegens van het huidige bestel?
– Hoe zien andere mogelijke systemen er uit en wat zijn
daar de ‘voors en tegens’ van?
Focusgroep Organisatie
De organisatie van het bestel
– Op welke wijze kan een open systeem gehandhaafd
blijven (toegankelijk voor nieuwkomers)
159
1.
Historie
160
Het is de vraag of dat de juiste oplossing is. Niet alleen omdat zo’n
organisatie indruist tegen de Nederlandse traditie, maar ook omdat
een belangrijke aanleiding voor overheidsregulering wegvalt.Met de
komst van internet is er geen schaarste meer op de ether. Iedereen
kan tegenwoordig uitzenden, de kanalen zijn schier eindeloos. We
zijn terug bij het allereerste begin: amateurs kunnen naar eigen
believen programma’s maken en zich verenigen. Internet geeft stem
en platform aan zogeheten communities, waarin de scheiding tussen
maker en gebruiker vervaagt. Een centrale organisatie die zenden,
volgens het oude principe van one to many, als uitgangspunt neemt
raakt juist uit de tijd. De trend beweegt zich in tegenovergestelde
richting: flexibiliteit, decentralisatie en netwerkbenadering zijn het
parool. Programmamakers zijn vaak geneigd tot zenden, niet tot
tweerichtingsverkeer. Daartoe is een nieuwe cultuur gewenst.
Focusgroep Organisatie
Ons omroepbestel heeft zich steeds verder ontwikkeld. De overheid
incorporeerde de verenigingen in een systeem dat steeds opnieuw
werd aangepast aan nieuwe eisen. Er kwamen regels voor toetreding,
voor inperking van commerciële belangen, voor de taakomroepen,
voor zendercoördinatie. Het systeem werd complexer, en zo nu
en dan klonk de roep om modernisering: moest Nederland niet aan
een staatsomroep, net als in de ons omringende landen? In haar
nota Publieke omroep in Nederland uit 1991 schreef de toenmalige
minister van WVC Hedy D’Ancona al dat zij ‘geen aanknopingspunten’ zag om voorkeur te geven aan een nationale omroep.
“Integendeel,” schreef ze, “het past juist in de Nederlandse traditie
om media en overheid op afstand van elkaar te houden”.
Dit is tot op heden de beleidslijn gebleven. En de focusgroep
ondersteunt deze lijn: de onafhankelijkheid van de politiek
moet gewaarborgd blijven. Het systeem lijkt niettemin verworden
tot een tamelijk ondoordringbaar bouwwerk met veel onderlinge
concurrentie en weinig samenwerking. Vandaar dat opnieuw pleidooien weerklinken voor een soort nationale omroep.
Bijlagen
Het Nederlandse omroepbestel is uniek in de wereld. Het begon
met vrije initiatieven van individuele burgers die als ‘radioamateurs’ programma’s maakten en uitzonden. Ze vormden zich tot
groepen, gebaseerd op levensvisie of religie, en groeiden uit tot
omroepverenigingen. De overheid sprong in om deze initiatieven
te disciplineren en te formaliseren. Dat was nodig omdat etherfrequenties beperkt waren. De inhoud van de uitzendingen bleef
een verantwoordelijkheid van de verenigingen.
Dit culturele gegeven past op de bijzondere inrichting van
Nederland. We kennen geen centralistische staatsomroep, net zo
min als wij andere centralistische instituties kennen. Nederland
is een polderland, waarin talloze organisaties samenwerken, liefst
op zo praktisch mogelijk niveau. De overheid vervult daarbij
vaak een coördinerende rol.
Er is dus alle aanleiding het omroepbestel aan te passen, maar niet
noodzakelijkerwijs op zijn kop te zetten. Een systeem dat in tientallen jaren is geëvolueerd laat zich moeilijk in één keer veranderen
zonder grote risico’s voor gebruikers en makers. Er doet zich in
de huidige situatie wel een nieuwe schaarste voor: die van kwaliteitscontent. Bij de aanpassing van het omroepbestel moet hier op
gelet worden.
Bijlagen
Focusgroep Organisatie
161
2.
Draagvlak
Doel
Het is moeilijk draagvlak te creëren voor een organisatie waarvan het doel niet helder is. Nu niet schaarste maar overvloed
aan de orde van de dag is, heeft de publieke omroep behoefte
aan een duidelijker en scherpere formulering van haar doel.
Dit doel moet aangeven welk belang de publieke omroep
wil vervullen voor haar publiek. De focusgroep zou als doelstelling suggereren:
Bijlagen
De focusgroep Organisatie is gevraagd advies te geven over de
vergroting van het draagvlak van de publieke omroep en over
de voor- en nadelen van het bestel.
Het advies van de focusgroep gaat in op verschillende elementen: doelstelling, belang, gebruik, binding, organisatie en cultuur.
Verbinding door verbeelding van cultuur in Nederland, ter bevordering van (inter)nationaal burgerschap en democratie
Focusgroep Organisatie
Deskundigen die uit professionele belangstelling de ontwikkeling van de media volgen noemen desgevraagd één grote trend
voor de komende jaren: fragmentatie. Iedereen kan datgene
zien wat hij of zij wil, op het moment dat hem of haar het beste
schikt. Het commerciële aanbod probeert daar zo goed mogelijk op in te springen. In deze omstandigheden – een samenleving die mede vanwege technologische vindingen steeds verder
fragmenteert – zou een nationale voorziening als de publieke
omroep het juist als haar taak moeten zien om mensen in de
samenleving te binden en groepen met elkaar verbinden
(de BBC noemt dit bonding and bridging).
De internationalisering en de toegenomen concurrentie in het
mediaveld leveren een groot aanbod op van buitenlandse
producties, zowel online als via kanalen met een buitenlandse
eigenaar. Dit vraagt om meer aandacht voor het Nederlandse
product, dat anders in de verdrukking zou kunnen komen.
De publieke omroep dient zich daarom in de eerste plaats te
richten op content met een nationale insteek. Dit doel dient
niet alleen de eigen bevolking, maar uiteindelijk ook – als een
soort ambassadeursfunctie – de rest van de wereld.
Verscheidene buitenlandse publieke omroepen hebben
deze stap om dezelfde redenen ook gezet. De suggestie om uit
kostenoverwegingen meer buitenlandse producties uit te
zenden is hiermee in tegenspraak.
162
De publieke omroep biedt tegelijkertijd ook een venster op
de wereld. Ze is er om werelden met elkaar te verbinden. Enerzijds behoort ze een blik te bieden op Nederlandse cultuur,
anderzijds wil ze laten zien dat die onderdeel is van een groter
geheel en dat wij wereldburgers zijn.
Bijlagen
Dit moet vorm krijgen in een bestendige productie. Nu de
hoeveelheid kwaliteitscontent van media in Nederland dreigt
terug te lopen of minder goed vindbaar wordt, ontstaan risico’s
voor een goede waakhondfunctie en het creëren van tegenmacht. Dat raakt aan het functioneren van de democratie, die
het niet kan stellen zonder goed functionerende media.
Daarom is het ook belangrijk dat de publieke omroep burgerschap bevordert. De BBC noemt dit: sustaining citizenship in
society. Dit vergt een tweeledige communicatie met burgers/
gebruikers: dus niet alleen zenden, maar ook luisteren en
ontvangen. Het veronderstelt dat burgers toegang hebben tot
de publieke omroep, dat de bijdragen van burgers op waarde
worden geschat en dat de publieke omroep het delen van haar
producties als uitgangspunt heeft.
De publieke omroep zou het als een doelstelling moeten zien
om materiaal te delen, zowel in samenwerkingsverbanden
die zij aangaat met andere partijen, als in de relatie die zij heeft
met de burgers. Dit materiaal moet, onder een creative
commons-licentie, ook hergebruikt kunnen worden.
–journalistiek
– kennis & cultuur
– Nederlandstalig drama
& documentaire
–kinderprogramma’s
–evenementen
–diversiteit/pluriformiteit
–tegenmacht/controle
– maatschappelijk belang
Focusgroep Organisatie
Belang
Naarmate het aanbod van content online en internationaal
toeneemt, wordt het onderscheidende profiel van de publieke
omroep belangrijker. Zijn publieke functie moet helder zijn
– dat bevordert het draagvlak voor een met publieke middelen
gefinancierde organisatie. Dit betekent dat de publieke omroep zich naar het oordeel van de focusgroep Organisatie in elk
geval zou moeten richten op de navolgende thema’s, die grotendeels al door de voorzitter van de NPO zijn benoemd:
Een aantal voorwaarden waaraan de publieke omroep moet
voldoen blijft ook in een aangepast systeem recht overeind.
Het gaat dan om: onafhankelijkheid, pluriformiteit, accountability en toegankelijkheid. De publieke omroep zal zich meer
moeten opstellen als een netwerkorganisatie die samenwerkt
met zijn publiek, in plaats van een organisatie die werkt voor
zijn publiek.
163
Manieren om die doelen te bereiken zijn:
– Onderscheidende programmering maken en aanbieden, dus niet onnodig concurreren met aanbod dat al
bestaat
– Informatie ontsluiten en een gidsfunctie vervullen
– Hoogwaardige kwaliteit bewaken en professionaliteit
van makers bevorderen
Bijlagen
– Toestaan van hergebruik van materiaal
– Innoveren en ontwikkelen
Dit heeft tot gevolg dat de publieke omroep vooralsnog twee
sporen moet bewandelen: op eenzelfde voet voort en tegelijkertijd inspringen op nieuwe ontwikkelingen. Het is veel te vroeg
om afscheid te nemen van lineair zenden. Tegelijkertijd consumeren de publieke omroepkijkers van de toekomst vooral online
en on demand. Het internet moet daarom ten volle worden
benut door de publieke omroep. Zowel om content te plaatsen,
maar ook om in contact te komen met het publiek en om binding te creëren. Al mogen we aannemen dat het lineair gebruik
zal afnemen en het gebruik via internet zal toenemen, het is
waarschijnlijk dat beide systemen nog vele jaren naast elkaar
blijven bestaan.
164
Deze tweedeling heeft gevolgen voor de organisatie. Onze
focusgroep hecht uiteindelijk meer geloof aan een systeem dat
bouwt op betrokkenheid uit het publiek dan op een model
dat vooral top down is georiënteerd. We zouden het idee van
omroepverenigingen niet meteen terzijde willen schuiven,
op voorwaarde dat de organisatie zich aanpast aan de huidige
tijd. In dat geval kunnen verenigingen zich manifesteren op
alle platforms. Wil een publiek gefinancierd omroepsysteem
toekomstbestendig zijn, dan zal het door het publiek gedragen
moeten worden.
Focusgroep Organisatie
Gebruik
Met alle aandacht voor de opkomst van nieuwe media zouden
we bijna vergeten dat de aloude radio en televisie voor veel
mensen in Nederland nog elke dag een belangrijke functie vervullen. Onderzoek van het lid van onze focusgroep Frank
Huysmans laat zien dat een ruime meerderheid van het publiek
in Nederland voornamelijk lineair televisie kijkt en gemiste
programma’s online inhaalt. Tegelijkertijd heeft online content
van nieuwe aanbieders een grote vlucht genomen (YouTube
bijvoorbeeld). Een klein maar groeiend deel – vooral bestaande
uit jonge mensen – kijkt vrijwel alleen nog online en on demand.
Er vinden dus wel degelijk grote veranderingen plaats in de
audiovisuele industrie – zowel productie als distributie en afname veranderen – maar dit vertaalt zich met aanzienlijke
vertraging in het publieksgedrag.
Dit vereist naar onze opvatting meer inzet om gebruikers daadwerkelijk te betrekken bij de activiteiten van de omroep. Door
analyse van big data kan de betrokkenheid van burgers getoond
en gemeten worden. Shares, likes, views: op basis hiervan is de
interesse van het publiek goed te meten.
Bijlagen
Binding
Lidmaatschap, het idee waarop omroepverenigingen hun legitimiteit baseren, is nu een ander concept dan pakweg 30 jaar
geleden. Het ledenaantal van omroepverenigingen daalt al sinds
1992. [64] Het verbod op het geven van cadeaus bij een lidmaatschap zal deze daling ongetwijfeld versterken. Het impliceert
dat ledentallen als maatstaf hun relevantie verliezen. In maart
2009 was de helft van de huishoudens lid van een omroepvereniging. [65] Lidmaatschap moet plaats maken voor andere
vormen van binding.
Het idee van de vereniging is bij uitstek een eigentijds
model, mits de leden/ deelnemers/ sympathisanten zich daadwerkelijk verbonden weten met de activiteiten c.q. producties
van de mediaorganisatie. Daar zijn de omroepverenigingen zich
zelf ook van bewust, blijkens hun ledenwerfcampagnes die
zich nadrukkelijk richten op populaire programma’s en niet op
de ratio van de omroepvereniging zelf. Dit pleit voor een nieuwe
inhoudelijke impuls, waarbij omroepverenigingen een aangepaste opdracht krijgen in een nieuw systeem.
De relatie tussen zendtijd en aantal leden vervalt. Binding en
publiek belang worden belangrijker maatstaven. Internet biedt
een scala aan mogelijkheden om belang en gebruik te meten
(dus ook de ‘likes’, de ‘tweets’, het ‘delen’). Vanwege internet
vervalt de facto ook de noodzaak van een zendmachtiging. Hiermee verandert de rol van de omroepvereniging in het
bestel. De organisatie van het bestel moet aldus worden
aangepast om te voorkomen dat de producerende kracht van
de verenigingen wordt uitgehold.
Focusgroep Organisatie
De omroepverenigingen zouden binding moeten brengen in
een omgeving die steeds verder fragmenteert. Ze krijgen de
gelegenheid zich om te bouwen tot crossmediale hubs voor een
bepaalde doelgroep (ouderen, lager opgeleiden, religieuzen)
of een specifiek terrein (cultuur, educatie) en hiervoor programmering te verzorgen. De ‘hubs’ moeten betrokkenheid met
het publiek realiseren, bijvoorbeeld door middel van een vriendenstructuur. Daarnaast gaan ze binding aan met relevante
maatschappelijke organisaties. Het bestel en de Mediawet moeten hier ruimte en middelen voor bieden, dat is nu niet het
geval. De omroepverenigingen- nieuwe stijl hebben overigens
geen juridische betekenis meer, zoals een ‘ouderwetse’ vereniging dat wel heeft.
65
‘De impact van de
omroep’, SEO, juni
2012.
165
64
Sinds 2004 is het
door de komst van
nieuwe omroepen wel
weer wat gestegen.
Organisatie
3.
166
Vanwege de twee kanalen, die we voor het gemak het lineaire
‘regiemodel’ en het online ‘keuzemodel’ noemen, moet de NPO als
regisseur van het aanbod twee verschillende functies vervullen.
In het regiemodel blijft zendercoördinatie onmisbaar. Dat kan
op gespannen voet staan met de binding die de verschillende omroepen willen organiseren met hun achterban. Een netcoördinator
zal dus een balans moeten vinden tussen binding creëren, thema’s
bedienen en een kijkaandeel behalen. Kijkersgroepen kunnen in
die afweging een klankbordfunctie vervullen. Het verdient sowieso
aanbeveling om een zendercoördinator niet langer dan vier jaar in
functie te houden.
Focusgroep Organisatie
Wij hebben hierboven een aantal thema’s genoemd. De NPO moet
ervoor zorgen dat deze thema’s met een zekere regelmaat worden
geüpdate, bijvoorbeeld met behulp van deliberatie (panels van
burgers die meedenken), verkiezingen of inspraakprocedures op
internet. Mogelijk kan het publiek ook ‘fan’ worden van een thema.
Het totaal moet een goede programmering opleveren. Als omroep-verenigingen samen niet voldoende produceren, zal de NPO
partijen moeten uitnodigen, die vervolgens zelf binding moeten
verzorgen.
Zodoende ‘beheert’ de NPO het totale aanbod aan producties.
Ze kan nieuwe verenigingen toelaten die aantoonbaar nieuwe
geluiden en nieuwe behoeftes vertegenwoordigen, en ze kan verenigingen die niet voldoende binding of kwaliteit organiseren de
wacht aanzeggen. Ze zou zich hiertoe kunnen laten bijstaan door
een zogeheten innovation board, een adviesraad waarbij organisaties
en mensen met nieuwe ideeën kunnen aankloppen. Deze adviesraad moet wel volkomen los en onafhankelijk staan van de NPO.
Ook het publiek kan mogelijk een rol spelen, bijvoorbeeld door
het inspraak te geven welke omroepen programma’s mogen maken.
Bijlagen
De NPO behoudt in een aangepast systeem een belangrijke rol als
regisseur en coördinator van productie die bovengenoemde thema’s
als uitgangspunt neemt. Tegelijkertijd is het van het grootste belang
dat de balans niet doorslaat naar een vorm van bureaucratische
regie. Het huidige omroepbestel brengt veel frictie met zich mee die
niet altijd vruchtbaar is. Maar een nieuw omroepsysteem zonder
belangenstrijd of concurrentie om de middelen is niet alleen fictief,
maar zelfs onwenselijk. De NPO moet haar taak, regie en coördinatie, vervullen in een omgeving van checks and balances.
De omroepverenigingen hebben samen met de NPO de
thema’s afgesproken, maar het hoe en wat precies, dat bepalen de
omroepen. Die laatste moeten op een fundamenteel andere manier
gaan werken. NPO en omroepen houden toezicht op elkaar –
zoals het bestuursmodel van een coöperatie. Dit lijkt ingewikkeld,
maar als alle deelnemende partijen het eens zijn over de missie,
is ieders inbreng op deze manier gewaarborgd.
In de eerste plaats moet de NPO bij de vervulling van haar
coördinerende taak de thema’s bewaken die het publieke belang
van de publieke omroep belichamen.
Bijlagen
Het keuzemodel speelt zich af op een nagenoeg grenzeloos platform, het internet. Daar is geen schaarste aan producties en dus
ook geen zendercoördinatie. Op het web heerst een mengvorm
van bottom up (door ‘amateurs’ vervaardigde content) en top down
(door professionals vervaardigde content) productie. De rol van
de NPO verandert derhalve. Omroepverenigingen zullen moeten
worden aangezet tot een programmering die aanvullend is op
al dat online (commercieel) beschikbaar is, met het oog op bovengenoemde thema’s, die immers het doel van de publieke omroep
vertegenwoordigen. Dit zal aparte producties vereisen, want internet kent eigen wetmatigheden – en het publiek vergt zijn eigen
benaderingswijze. Hiertoe moeten middelen beschikbaar worden
gesteld. Mogelijk kan het derde net hier een functie vervullen.
De publieke omroep op internet kan bovendien een curator zijn.
Door te verwijzen naar aanpalende, reeds bestaande producties
kan ze meerwaarde leveren voor (groepen van) specifiek geïnteresseerden. Ook dat is een manier om te verbinden en tevens een
manier om informatie te ontsluiten. Ook hier kan het publiek een
rol spelen: er kunnen bijvoorbeeld gastcuratoren worden uitgenodigd.
Focusgroep Organisatie
Er zijn al verschillende (private) initiatieven die ongeveer zo
werken, Wappzapp bijvoorbeeld. Hierbij zijn je Facebook-vrienden
curator, in die zin dat zij hun vriendenkring attenderen op online
content die zij de moeite waard vinden. Het is ook mogelijk zelf
content te plaatsen.
167
Cultuur
4.
Bijlagen
Focusgroep Organisatie
Vanwege hun veranderende taak zullen ‘omroepverenigingen’
zich moeten omvormen tot netwerkorganisaties. Dit brengt met
zich mee dat betrokkenen zelf elementen van waarde moeten
kunnen toevoegen. De verenigingen moeten transparant, open en
accountable zijn, zoals het organisaties die werken met publiek
geld betaamt. Het gaat straks niet meer om leden maar om sympathisanten en belangstellenden die worden uitgenodigd om deel
uit te maken van de club en haar doelstelling. Het gezelschap zal
dynamischer van aard zijn dan vroeger, want het kan per thema
variëren. Dit gegeven zou uit zichzelf een opener houding met zich
mee moeten brengen. Ook jegens makers van buiten is een
opener houding vereist.
Insiders die langdurig een vaste plek bezetten behoren zich
open te stellen voor inbreng voor nieuwe makers. Om innovatie te
bevorderen zou een vast deel van het budget moeten worden uitgetrokken ten behoeve van een kweekvijver. Deze kan zich op internet ontwikkelen, om bij succes door te groeien naar het lineaire
kanaal.
Het veld waarin media opereren zal de komende jaren blijven
veranderen, mede onder invloed van technologische vernieuwing.
Dit vraagt om wendbaarheid, zowel bij de verenigingen als bij de
NPO. De toekomstbestendigheid van het bestel zit niet in de regels
of de vorm, maar in de houding en de missie. Dit culturele aspect
vergt bijzondere aandacht. De NPO zou zich kunnen laten bijstaan
door (organisatie)deskundigen die hiertoe de beste werkvormen
en modellen kunnen adviseren.
168
5.
Taakomroepen
Bijlagen
De NOS behoudt zijn functie als nieuwsorganisatie. Ook de
verslaggeving van nationale of andere grote maatschappelijke evenementen blijft een van de taken. De ‘omroepen’ richten zich op
opiniërend nieuws.
Voor de NTR, die opgericht is om programmering over
infor-matie, cultuur en educatie te verzorgen, verandert er ook het
een en ander. NTR zou zich net als andere omroepen moeten
omvormen tot een hub, wellicht met jeugd & educatie als specialisme. Hierbij moet actief samenwerking en verbinding worden
aangegaan met het onderwijs.
Focusgroep Organisatie
169
Moeilijk bereikbare groepen
6.
Bijlagen
De kwaliteit van een samenleving neemt toe als er meer mensen
geconfronteerd worden met onafhankelijk nieuws en een kwalitatief
hoogwaardige programmering. De focusgroep is daarom gevraagd
een oplossing te bedenken voor de moeilijk bereikbare groepen. Daarbij gaat het om; ‘jonge connectors’, onbezorgde en trendbewusten (17% van de bevolking) en, in mindere mate, drukke
forenzen (9% van de bevolking).
Deze groepen kijken vooral naar commerciële omroepen en/of
online. Met name op dit laatste platform kunnen publieke media
goed inspringen, bijvoorbeeld door zogeheten ‘incubators’ een rol
te geven: starters die als opdracht krijgen om een bepaalde groep
te bereiken, daartoe bijgestaan door deskundigen met ervaring. In
de onlinewereld bestaan hiervan verschillende voorbeelden, zoals
bijvoorbeeld Rockstart.
Focusgroep Organisatie
170
7.
Samenvattend
Bijlagen
Focusgroep Organisatie
De publieke omroep bevindt zich, net als andere media, midden in
een digitale revolutie waarvan het einde nog niet in zicht is en
waarvan we ook niet weten tot welk gebruik en welke productie dit
over een aantal jaren leidt. Dit gegeven dwingt tot bescheidenheid
bij de formulering van precieze regels en voorschriften en tot focus
op de organiserende principes. Niet alleen door onze focusgroep,
maar idealiter door alle betrokkenen bij de publieke omroep. Onze
focusgroep roept daarom op tot een nadere bepaling en inperking
van het doel van de publieke omroep. De publieke omroep zal nog
vele jaren op twee platforms moeten werken, die elk een eigen
organisatie vergen. Dit vereist een herijking van de relatie tussen
omroepverenigingen en NPO. De focusgroep pleit voor omroepverenigingen nieuwe stijl, die nieuwe vormen van binding met burgers en maatschappelijke organisaties aangaan en die zich opener
opstellen jegens het publiek. De regisserende rol van de NPO wordt
op het ene platform sterker, op het andere juist zwakker. Zij moet
ook de thema’s bewaken die invulling geven aan het publieke
belang.
Hieruit vloeit voort dat onze focusgroep geen gedetailleerd
organisatieadvies geeft. Ze geeft wel in overweging dat de commissie
Toekomstverkenning Mediabestel een vervolg geeft aan de praktische invulling van ons advies met behulp van deskundige organisatieadviseurs en met input van ervaringsdeskundigen in de omroep.
171
Samenstelling focusgroep
Organisatie
Yvonne Zonderop
voorzitter
journalist
Bijlagen
Hans Boutellier
bestuurder
Verwey-Jonker Instituut
Wiebe Draijer
voorzitter
Sociaal-Economische Raad
Bart Drenth
lid Raad Maatschappelijke
Ontwikkeling, partner Bart
Drenth Advies
Focusgroep Organisatie
Sander Dullaart
managing partner Favela
Fabric & The Social Shop
Frank Huysmans
bijzonder hoogleraar
Bibliotheekwetenschap
Universiteit van Amsterdam
Willemijn Maas
algemeen directeur AVRO •
Josien Pieterse
directeur Netwerk Democratie
Annemiek van
der Zanden
studieleider documentaires
De Nederlandse Filmacademie
172
•
De hier genoemde
functie werd niet
tijdens het gehele adviestraject vervuld.
Focusgroep Programma
9.
Bijlagen
Focusgroep Programma
173
Voorwoord
Focusgroep Programma
Vriendelijke groet,
Gerard Dielessen
Bijlagen
De focusgroep Programma heeft de afgelopen weken veel inspirerende, fundamentele en visionaire discussies gevoerd tijdens een
viertal bijeenkomsten ten behoeve van hun bijdrage aan de
Toekomstverkenning Mediabestel. Vanaf de eerste discussie heeft
de focusgroep zich niet laten leiden door de bestaande situatie,
maar hebben we wel serieus gekeken naar al het goed dat het huidige publieke bestel de Nederlandse samenleving op dit moment
heeft te bieden. De focusgroep Programma is unaniem van oordeel
dat het momentum van nu moet worden aangegrepen voor de
voorbereiding van een ‘grote verandering’, die vanaf 2020 zijn beslag zou moeten krijgen in een nieuwe Publieke Media Organisatie
(PMO) die klaar is voor de toekomst. De bestaande inrichting
van het publieke bestel wordt niet als duurzaam beschouwd.
Integendeel.
In het advies heeft de focusgroep geprobeerd om de opdracht
zo helder en kernachtig als mogelijk is te formuleren. Alle leden
van de focusgroep staan voor 100% achter dit advies.
We gaan er van uit dat de commissie het advies van de focusgroep zal gebruiken als een essentiële ‘grondstof’ voor de uiteindelijke rapportage toekomstverkenning mediabestel. Graag vernemen
we hoe de commissie om gaat met dit advies. We dringen er
op aan dit advies als bijlage bij te voegen bij de finale rapportage.
De voorzitter van de focusgroep Programma is uiteraard te
allen tijde bereid om eventuele nadere toelichtingen te geven op
het onderstaande advies.
174
Opdracht
Bijlagen
De focusgroep Programma heeft van de Commissie Toekomstverkenning Mediabestel de vraag gekregen hoe de publieke media
in 2020 vorm kunnen geven aan brede, pluriforme, diverse en
kwalitatieve programmering. Ook boog de focusgroep zich over de
interne organisatie van een toekomstige publieke mediaorganisatie
en onafhankelijkheid van de overheid. Op de laatste pagina van het
document is een begrippenlijst toegevoegd.
Focusgroep Programma
175
Inleiding
Bijlagen
De focusgroep constateert dat de publieke omroep een groot deel
van de Nederlandse bevolking bereikt met kwalitatief hoogwaardige programmering op televisie, radio en internet. Echter, als we
over tien jaar nog steeds over een sterk publiek programma-aanbod
willen beschikken, dan is vernieuwing van het publieke bestel van
essentieel belang.
Deze laatste conclusie is ingegeven door vijftal belangrijke
overwegingen:
1.
Sterke veranderingen in het medialandschap
– toenemende dominantie van video
– veranderende verhouding lineair- non lineair
– transitie van bolwerk-media naar netwerk-media
– nieuwe vormen van publieksparticipatie/co-creatie
– doorwerking van social media in een netwerksamenleving
– opkomst van globale media versus lokale en
nationale media
– zoektocht naar valide bedrijfsmodellen
Krimpend budget
De publieke omroep wordt geconfronteerd met bezuinigingen van ongekende omvang en zal dus nog inventiever
en slagvaardiger moeten optreden om relevante programmering aan te bieden en maatschappelijk draagvlak te
versterken.
3.
Te veel naar binnen gerichte blik
De huidige organisatiestructuur leidt te vaak tot een naar
binnen gericht bestuurlijk proces, waarbij de behoefte van
het Nederlandse publiek ondanks vele goede bedoelingen,
lang niet altijd centraal staat.
4. Afhankelijkheid van de grillige overheid te groot
In het huidige bestel is de financiering van de overheid
onvoorspelbaar, waardoor de publieke omroep niet weet
waar hij aan toe is en dus geen consistent onafhankelijk
beleid kan voeren.
5.
176
Geen gedeelde visie op toekomst publieke media
Om tot een toekomstbestendige publieke media organisatie te komen, is een gemeenschappelijk gedragen doel
onontbeerlijk. Maar onduidelijk is of de betrokken partijen, waaronder politici, overheid en omroepen allen in
gelijke mate streven naar een brede publieke omroep voor
iedereen.
Focusgroep Programma
2. Bovendien is er voortdurend discussie over de definitie van
het begrip ‘brede publieke omroep’. Hoe breed is breed?
Ook bestaat geen consensus over de vraag of er sprake is van
een aanvullende taak, noch is men het bijvoorbeeld eens
over het aantal publieke televisienetten, dat nodig is om de
Nederlandse samenleving in voldoende mate te bereiken.
Bijlagen
Onze samenleving is in toenemende mate een media-samenleving.
Mensen geven hun leven in belangrijke mate zin en vorm door
middel van media. Reflectie op de rol van publieke media in deze
samenleving is daardoor urgenter dan het in de voorbije decennia
was. Het belang van werkelijk onafhankelijke media met een
publieke en niet commerciële functie neemt navenant toe met het
stijgende belang van media.
Focusgroep Programma
177
1.
Programmering
Focusgroep Programma
Doelstelling, waarde en taken publieke media
De focusgroep onderscheidt de volgende publieke waarde,
doelstelling en taken voor de publieke media:
Bijlagen
Korte schets huidige programmering
De focusgroep wil, voordat ingegaan wordt op de toekomst
van de programmering, een uitspraak doen over de huidige
programma’s van de publieke omroep. De leden van de focusgroep hebben veel lof over de publieke jeugdprogrammering.
Zapp maakt aansprekende programma’s van hoge kwaliteit
voor de doelgroep 6 tot 12 jaar. Het valt op dat er te weinig
programmering is voor de doelgroep 13 tot 18 jaar, en eigenlijk
ook niet veel aanbod is voor jongeren tussen de 18 en 25 jaar.
De documentaire traditie van de publieke omroep bloeit.
Op het IDFA blijkt dat Nederlandse documentaires internationaal uitblinken. Ook zijn er veel goede publieke geschiedenisprogramma op radio en televisie. Nederland heeft een zeer
uitgebreid omroeparchief. De uitbreiding van de publieke taak
van Beeld & Geluid zou deze traditie van het maken van
geschiedenis- en andersoortige programma’s nog verder kunnen
versterken.
Wat betreft nieuws en sport schiet de publieke omroep er
niet uit, als je het internationaal vergelijkt. Datzelfde geldt voor
onderzoeksjournalistiek, politieke programma’s en Nederlands
drama zijn.
Bij de registratie van grote evenementen, zoals de Kroning
op 30 april 2013, blinkt de publieke omroep echter wel uit.
Ook in digitale innovatie speelt de publieke omroep een voortrekkersrol. Dit blijkt zelfs een exportartikel te zijn.
Publieke waarde
Onafhankelijk van overheid en commercie
Publieke doelstelling
Fundamentele bijdrage leveren aan goed
burgerschap en een volwassen democratie
Publieke taken
Bildung/ ontwikkeling
Onderwijs
Kunst & Cultuur
Levensbeschouwing
Innovatie
178
Deze doelstelling en taken kunnen bereikt worden met een
kwalitatieve programmering op televisie, radio en internet,
waarbij de publieke waarde altijd hoog in het vaandel staat.
aanbod
commerciële
media
179
overlap
max …%
Focusgroep Programma
aanbod
publieke
media
Bijlagen
Breed én aanvullend op het commerciële aanbod
Het werkterrein van de publieke media is het publieke domein,
waarbij het gaat om return to society, terwijl het bij commerciële
organisatie gaat het om winst, return on investment. De taak van
publieke media is dan ook niet om aanvullend op de markt te
zijn of om marktfalen te compenseren. Publieke media hebben
een eigenstandige functie, vergelijk het met onderwijs. Publiek
gefinancierde programma’s moeten bijdragen aan de geformuleerde publieke doelstelling en taken. Het is derhalve niet
wenselijk om breed als zelfstandige functie te zien van het
publieke media-aanbod. Ook is het niet realistisch om bij teruglopende financiering te verwachten dat de huidige breedte van
het programma-aanbod gehandhaafd kan worden met dezelfde
kwaliteit.
De publieke media moeten zich dus in de toekomst richten
op programmering die bijdraagt aan de doelstelling en taken.
Dit is een smallere bandbreedte dan nu nog het geval is. Binnen
deze smallere bandbreedte moet de content zo goed en toegankelijk mogelijk zijn voor alle Nederlanders. Dit betekent dat
geen genres uitgesloten worden, omdat alle vormen ingezet
kunnen worden om de publieke taak te vervullen. Zo kan
(breed) amusement als ‘vehikel’ gebruikt worden voor het ontwikkelen van burgerschap of educatie.
Op dit moment gaat een groot deel van de politieke en
maatschappelijke discussie over een beperkt deel van de
programmering van de publieke omroep, de programma’s waar
de overlap met commerciële programma’s het duidelijkst is.
De focusgroep denkt dat het niet mogelijk is om goed functionerende publieke media met voldoende impact te hebben,
zonder dat er enige overlap is met de content die commerciële
partijen maken. Er is enige breedte nodig om te voldoen aan
de doelstelling van een publiek (massa)medium en het publiek
kennis te laten maken met de publieke content. De overlap
zou echter kleiner moeten zijn dan dat hij op dit moment is.
De focusgroep stelt voor om vast te stellen wat op dit
moment het percentage van de programma’s is dat overlapt
(gemeten in minuten en in kosten van de publieke programmering). Het maximum- of streefpercentage van overlap voor
toekomstige programmering zou beduidend lager moeten
liggen dan het huidige percentage. Een heldere afspraak over
het gedeelte van overlap, zorgt voor duidelijkheid bij alle
stakeholders en zal de steeds terugkomende discussie over één
of enkele programma’s kunnen verminderen.
Het verminderen van de overlap tussen publieke en commerciële
content moet op twee manieren gebeuren:
Publieke content zou meer dan nu getoetst moeten
worden aan de publieke doelen en waarden. Alle
content die hier niet aan voldoet, moet niet gemaakt
worden.
2.
Publieke content die zo succesvol wordt, dat een
commerciële partij deze kan overnemen, zou in principe verkocht moeten worden aan commerciële
partijen of overgelaten aan de markt. In een enkel
geval kunnen programma’s binnen het publieke
domein blijven bestaan ter ondersteuning van minder
populaire programma’s. Op deze manier ontstaat
ruimte voor nieuwe publieke content en wordt marktverstoring verkleind. Ook zijn publieke media op deze
manier een aanjager van innovatie in de hele sector
en zal het publiek juist de publieke media opzoeken,
omdat daar de vernieuwing plaatsvindt.
Bijlagen
1.
De focusgroepleden vinden dat de commerciële omroepen de
volgende genres/taken op dit moment niet (voldoende) maken:
Focusgroep Programma
–Jeugd
– Kunst en cultuur
– Aandacht voor nationale evenementen
– Aandacht voor sport
–Onderzoeksjournalistiek
– Hoogwaardig Nederlands drama
–Documentaires
–Levensbeschouwing
– Achtergrond & opinie
Deze genres/taken moeten dus een onderdeel zijn van de
programmering van publieke media.
Nieuws moet een onderdeel zijn van de publieke media,
vanwege het grote belang van een onafhankelijke nieuwsvoorziening voor onze democratische samenleving.
Bij het aankopen van grote sportevenementen moet de
eigen onafhankelijkheid niet in het geding komen en moet de
aankoop geen disproportionele aanslag op het budget zijn.
Ook is het van belang of een evenement door een commerciële
partij overgenomen kan worden of al is.
180
Bijlagen
Gidsfunctie
Publieke media moeten in de toekomst ook een sterke gidsfunctie/navigatiefunctie hebben. In het non-lineaire domein is
dat een ingewikkelde opdracht, vanwege de vele kanalen en
aanbieders. Om deze gidsfunctie in een dergelijk landschap te
vervullen, is het noodzakelijk dat publieke media een sterk
merk zijn, wat fungeert als een soort kwaliteitsaanduiding of
keurmerk. De ontwikkeling van het merk zal o.a. met live
events en gemeenschappelijk beleven op de lineaire kanalen
gebeuren. Het merk wordt daarmee ook een kwaliteitsmerk
voor online programmering. Een aanvullend te ontwikkelen
marketingstrategie (branding) is onontbeerlijk voor een succesvolle publieke media organisatie. Het uiteindelijke eenduidige
merk zal als een kwaliteitskeurmerk van de nieuwe publieke
media organisatie moeten gelden.
Media-educatie is ook een belangrijke taak van de publieke
media, omdat media een niet meer weg te denken rol spelen
in meningsvorming en het democratisch proces.
Focusgroep Programma
181
2.
Organisatiemodel
Veel besluiten vormen een compromis tussen de verschillende omroepverenigingen en de centrale organisatie
(NPO).
2.
Middelen worden niet efficiënt ingezet. Niet qua organisatie, maar ook niet als het gaat om de investering in dure
programma categorieën omdat de beschikbare middelen
vaak worden verdeeld over te veel (omroep) organisaties.
De omroepen gaan nu over de programma-inhoud, maar
de generalist met verstand van schema’s (netmanager)
beslist uiteindelijk of een programma geplaatst wordt in
het programmaschema. Dat zorgt niet voor de meest
optimale programmering.
3.
De slagvaardigheid en flexibiliteit van de centrale organisatie is vanwege de huidige organisatiestructuur minimaal.
Hier wordt de inhoud gegijzeld door het systeem.
4.
Er is geen level playing field. Externe partijen hebben geen
directe toegang tot de publieke financiering of het besluitvormingsproces.
Focusgroep Programma
1.
Bijlagen
De inrichting van het publieke mediabestel moet ten dienste staan
van een zo sterk mogelijke programmering van hoge kwaliteit.
Door het belang van media en de complexheid van de opdracht, zal
het altijd een vrij ingewikkeld systeem zijn, dat ook zwaktes kent.
De focusgroep denkt echter dat de organisatie van publieke
media er fundamenteel anders uit moet komen te zien dan nu het
geval is. Het huidige organisatiemodel kent vier belangrijke zwaktes:
Uitgangspunten organisatiemodel
De focusgroepleden zijn voorstander van een nieuw organisatiemodel dat gebaseerd is op een vijftal belangrijke uitgangspunten:
1.
2.
3.
4.
182
5.
Inhoud
De keuzes voor de programmering moeten primair
op basis van de publieke media doelstelling (inhoud)
gemaakt worden;
Open
Het bestel moet meer open staan voor private,
culturele en maatschappelijke partijen;
Betrokken
Het publiek moet meer betrokken worden en
representatief vertegenwoordigd zijn;
Doelmatig
De beschikbare middelen moeten
efficiënter worden ingezet
Onafhankelijkheid
De inhoud komt onafhankelijk van invloeden van overheid
of commercie tot stand.
Allereerst wordt hier de basis van het model dat de focusgroep
voor ogen heeft geschetst. Vervolgens worden bepaalde onderdelen verder uitgewerkt.
basis organisatiemodel
hoofdredacteur
private, culturele en maatschappelijke organisaties
Bijlagen
taakredactie
nieuws, sport,
evenementen
(evt. meer)
aanbieders
producenten en productiehuizen
hoofdredacteur
hoofdredacteur
hoofdredacteur
hoofdredacteur
hoofdredacteur
hoofdredacteur
kunst & cultuur
drama
opinie & debat
jeugd
levensbeschouwing
etc.
programmaraad
Raad van Bestuur
diensten:
strategie, juridisch, P&O, etc.
prestatieovereenkomst
OCW
183
Domeinredacties
Elk vastgesteld domein binnen de publieke mediaorganisatie
heeft zijn eigen redactie. Deze redactie bestaat uit een hoofdredacteur en enkele eindredacteuren die verantwoordelijk
zijn voor de inhoudelijke beslissingen over de programmering. Een hoofd- en eindredacteuren worden voor maximaal
vijf jaar benoemd, met de mogelijkheid tot verlenging van één
periode. De rest van het team bestaat uit gespecialiseerde vakmensen met redactionele en productionele kennis en ervaring.
Focusgroep Programma
De PMO van 2020 werkt op basis van een prestatieovereenkomst met de overheid. Een programmaraad bewaakt de
uitvoering van de publieke taak en de programmatische kaders
voor een bepaalde periode. De Raad van Bestuur draagt
zorg voor de bestuurlijke organisatie, stelt de beleidsmatige
en financiële kaders vast en stelt een hoofdredactie aan. Bij dit
model hoort een concessieperiode van minimaal tien jaar en
worden programmatische domeinen vastgesteld. Per domein
worden een hoofdredacteur en een aantal eindredacteuren
aangewezen die de vrijheid en autoriteit hebben om binnen de
gestelde kaders inhoudelijke beslissingen te nemen over de
invulling van de opdrachten die de Raad van Bestuur uitzet.
Deze opdracht strekt zich uit over alle platforms (televisie,
radio, internet). Elke producent en elk productiehuis kan zich
met een voorstel inschrijven op een opdracht of deze aanbieden aan de domeinredactie.
De PMO is een smalle organisatie met een netwerkstructuur die focust op inhoud.
ster
Focusgroep Programma
184
Opdrachten en aanbieders
Opdrachten kunnen via een transparante wijze aan aanbieders
van content worden gegund of door eindredacteuren rechtstreeks worden besteld bij producenten. De opdrachten die uitgezet worden via de tender zijn divers. Een voorbeeld kan zijn
tien afleveringen Nederlands drama voor een bepaalde doelgroep, een documentaire waar ruimte is voor talentontwikkeling
of een dagelijks ochtendprogramma op radio en internet
gericht op nieuws en achtergronden. De opdracht kan voor
slechts één of enkele afleveringen zijn, maar ook voor een
langjarig journalistiek onderzoekstraject.
Elke producent of productiehuis mag met een voorstel
reageren op een tender of de domeinredacties benaderen met
voorstellen. Het is ook mogelijk dat een eindredacteur een
producent benadert. Er wordt vooraf vastgelegd welk deel van
de producties minimaal via een tender uitgezet moet worden.
Met de keus om de tender open te stellen voor alle producenten
en productiehuizen ontstaat een gelijkwaardig speelveld.
De eindredacteur beslist met ondersteuning van de
domeinredactie welke aanbieder de opdracht mag uitvoeren.
Bij de selectie van de aanbieder speelt meer mee dan alleen
een goed programma idee. De financiën, de productionele- en
redactionele ervaring, etc. zijn ook een selectiecriterium. Ook
de verbinding van een producent met de maatschappij of het
publiek kan een rol spelen, bijvoorbeeld de maatschappelijke
of culturele organisaties betrokken zijn. Bij bepaalde taken/
opdrachten moeten jonge makers en programmavernieuwing
voorrang krijgen.
Omroepverenigingen krijgen in dit nieuwe organisatiemodel
een nieuwe rol. Het ligt voor de hand dat de huidige omroep
verenigingen zich omvormen tot productiehuizen: in een
overgangsfase zouden zij dan als preferred supplier aangemerkt
Bijlagen
De domeinredacties maken niet alleen de inhoudelijke keuzes,
maar fungeren ook als kenniscentra en gesprekspartners voor
externe producenten. Talentontwikkeling kan een expliciete
taak zijn van een domeinredactie.
De domeinredactie heeft de volledige zeggenschap over
de inhoudelijke programmering. De redactie werkt binnen de
beleidsmatige en programmatische kaders die de Raad van
Bestuur stelt. Ook werkt elke redactie met een redactiestatuut
dat gebaseerd is op de prestatieovereenkomst tussen raad van
bestuur en het ministerie. Binnen die kaders heeft de domeinredactie alle vrijheid. Hierdoor ontstaat een heldere en werkbare structuur die sterk afwijkt van de huidige praktijk waarbij
voortdurend compromissen en bedrijfsmatige keuzes een rol
spelen.
Het is van belang dat de raad van bestuur bij het vaststellen van de beleidsmatige en programmatische kaders ook
rekening houdt met onderwerpen die horizontaal door de
organisatie van belang zijn. Dit is onder andere aandacht voor
innovatie en talentontwikkeling. Ook is op het gebied van
crossmedialiteit (verschillende domeinen en verschillende platforms) en aandacht voor bepaalde (maatschappelijke) thema’s
centrale visie en coördinatie gewenst. De hoofdredacteuren
spelen hier een grote rol in.
kunnen worden. De omroepverenigingen beschikken over een
goede uitgangspositie als aanbieder in het nieuwe systeem,
omdat ze uiteraard veel productie-ervaring of gespecialiseerde
redacties hebben en een goede band met het publiek door de
verenigingsstructuur.
Focusgroep Programma
Programmaraad
De programmaraad vertegenwoordigt het publieke belang en
toetst of de publieke taken voldoende uitgeoefend worden.
Een goede programmaraad haalt de buitenwereld naar binnen.
De programmaraad is vanuit democratisch beginsel representatief samengesteld. Ook zitten er mensen in de raad die binding
hebben met en kennis hebben over bepaalde maatschappelijke
groepen, bijvoorbeeld mensen uit maatschappelijke organisaties of levensbeschouwelijke stromingen. De leden van de
programmaraad worden benoemd door de minister.
Bijlagen
Taakredactie
Een beperkt aantal taken moet vanuit het oogpunt van
onafhankelijkheid en continuïteit door een interne redactie
uitgevoerd worden en mag niet in opdrachten uitgezet worden
bij externe aanbieders. Het gaat in ieder geval om nieuws en
directe duiding, (bepaalde) sportprogrammering en de registratie van nationale evenementen. Voor deze taken is een
gespecialiseerde redactie noodzakelijk.
Sommige programmering is van zo’n groot belang voor
de publieke doelstelling, dat continuïteit geborgd moet
zijn. Dit geldt voor bepaalde jeugd- en cultuurprogrammering
en (een deel van de) onderzoeksjournalistiek. Voor deze programmering moet de expertise, kennis en know how gebundeld
worden en voor lange tijd vastgehouden kunnen worden.
Zo creëer je sterke producties die de commerciële partijen niet
kunnen bieden. Het is mogelijk om deze taken (deels) uit te
laten voeren door de taakredactie. Continuïteit voor deze taken
kan echter ook gegarandeerd worden door het uitschrijven
van langjarige opdrachten, waardoor een aanbieder een sterk
product kan opbouwen met de zekerheid van een aantal
jaar financiering.
Cultuur en levensbeschouwing
De oprichting van het Mediafonds was een correctie op een
falende publieke omroep. In een nieuwe organisatie waar
autonoom inhoudelijke besluiten over programmering genomen
worden, kunnen de taken weer overgenomen worden. In het
opstellen van de kaders en opdrachten moet de ontwikkeling
en productie van hoogwaardig drama en documentaires dan
wel gewaarborgd worden. Hetzelfde geldt voor de levensbeschouwelijke programmering. De programmaraad zal dit
controleren.
185
Implicaties voor huidige regelgeving
Als voor deze of vergelijkbare systematiek gekozen zou worden
is het noodzakelijk dat de huidige beleidsmatige en juridische
restricties omtrent cofinanciering en publiek-private samenwerkingen tot een absoluut minimum worden teruggebracht.
Uiteraard mag het publieke bestel niet dienstbaar worden aan
commerciële partijen en haar redactionele vrijheid niet verliezen,
maar het aangaan van partnerschappen met maatschappelijke,
journalistieke of culturele organisaties, private fondsen,
financiers en distributeurs zou publieke programmering juist
zeer ten goede komen. Sterker nog het is vrij essentieel om
in het nieuwe tijdperk een sterk publiek domein te behouden
met media onafhankelijk van overheid en commercie.
Bijlagen
Focusgroep Programma
186
Onafhankelijkheid van de
3.
overheid en commercie
Bijlagen
Focusgroep Programma
De belangrijkste waarde van publieke media is inhoudelijke onafhankelijkheid van overheid en commercie. Publieke media zijn een
overheidstaak, dus zullen nooit helemaal los staan van de overheid.
Belangrijk zijn echter wel de inhoudelijke onafhankelijkheid,
voldoende afstand tussen politiek en bestuur en het creëren van
bestuurlijke rust bij de publieke media.
Een lange concessieperiode is zeer belangrijk voor de borging
van onafhankelijkheid. De focusgroep ook vindt dat de financiering
gelijk moet lopen met de concessieperiode.
Idealiter hebben publieke media geen reclame en dus geen
STER-inkomsten, omdat het goed is voor de onafhankelijkheid en
de onderscheidenheid van publieke media. Dit lijkt de focusgroep
in deze financiële tijden echter niet realistisch. Als er wel reclame is
op publieke media, is het van belang om inhoudelijke beslissingen
nooit af te laten hangen van de STER-inkomsten. In de prestatieovereenkomst met de overheid en in de opdrachten die door
de raad van bestuur worden uitgezet zijn doelgroepen en bereik
globaal beschreven. Deze gegevens moeten het uitgangspunt
voor de STER zijn.
Een andere manier om de onafhankelijkheid van de overheid te
borgen, is om de financieringsmix breder te maken. Dus naast
de financiering van overheid en STER, moet er meer ruimte zijn om
financiering uit de markt en van burgers te verkrijgen. De overheid
moet in wetgeving ruimte bieden voor meer ondernemerschap van
publieke media.
187
Begrippen
Aanbieder
Producenten of productiehuizen
die een uitgezette opdracht
willen uitvoeren.
Eindredacteur
Een eindredacteur neemt
over een bepaald deel van een
domein autonoom beslissingen
over de programmering. De
eindredacteur legt verantwoording af aan de hoofdredacteur.
Bijlagen
Domeinredactie
Een redactie die o.l.v. een
hoofdredacteur het uitzetten
van opdrachten uitvoert,
de aanbieders selecteert en
de producties begeleidt.
Prestatieovereenkomst
Overeenkomst tussen de
publieke mediaorganisatie en
het ministerie van OCW
over het aanbod en bereik dat
de publieke mediaorganisatie
belooft te realiseren.
Programmaraad
Raad bestaande uit mensen die
de diversiteit in de maatschappij
representeren. Waakt over
pluriformiteit en representativiteit, houdt toezicht op de raad
van bestuur en keurt het
beleid en de macrobeslissingen
over programmering goed.
Focusgroep Programma
Publieke Media Organisatie
(PMO)
Hoofdredacteur
De organisatie o.l.v. de Raad
De hoofdredacteur staat aan het van Bestuur die de publieke
hoofd van een domeinredactie
taakopdracht uitvoert.
en neemt autonoom beslissingen De domeinredacties, taakredactie
over welke aanbieder een open diensten zijn onderdeel van
dracht mag uitvoeren. Een
deze organisatie.
hoofdredacteur heeft ervaring
en autoriteit in het domein
Raad van Bestuur
waarvoor deze werkt.
Geeft leiding aan de publieke
mediaorganisatie op basis van de
Opdracht
publieke taakopdracht. De Raad
De raad van bestuur zet in de
van Bestuur wordt ondersteund
verschillende domeinen opdoor diensten.
drachten die gezamenlijk leiden
tot de programmering van puTaakredactie
blieke media op alle platforms.
Nieuws en directe duiding,
Een opdracht kan variëren
(bepaalde) sporten, grote
van één documentaire tot een
evenementen en evt. andere
langjarig reeks van jeugdradiotaken worden niet door externe
programma’s. Ook innovatie en aanbieders gemaakt, maar
talentontwikkeling kunnen deel intern geproduceerd door de
uitmaken van een opdracht.
taakredactie.
188
Samenstelling focusgroep
Programma
Gerard Dielessen
voorzitter
George van Breemen
Bijlagen
algemeen directeur
NOC * NSF
hoofd financiën
Nederlands Fonds
voor de Film
Ton F. van Dijk
interim manager
IKON
Bernt Hugenholtz
Bert Janssens
hoofdredacteur
HUMAN
Roland Kieft
Focusgroep Programma
hoogleraar Informatierecht
Universiteit
van Amsterdam
artistiek directeur
Residentie Orkest
189
Focusgroep Samenwerking
omroepen en pers in de regio
10.
Bijlagen
Focusgroep Samenwerking omroepen en pers in de regio
190
Focusgroep Samenwerking
omroepen en pers in de regio
Bijlagen
De focusgroep is ervan overtuigd dat de huidige bestaande structuur – zelfstandig opererende kranten en publieke omroep in de
regio – niet toekomstbestendig is. Als de regionale media op dezelfde
voet verdergaan, graven zij uiteindelijk hun eigen graf. Dat is een
groot probleem voor het goed functioneren van een democratische
samenleving, want daarvoor moet er juist voldoende massa in
de regio aanwezig zijn, zodat de burger wordt voorzien van een
gevarieerd en informatief aanbod.
66
Bij een ‘contentfabriek denkt de
focusgroep aan een
heel andere manier
van produceren dan
we nu gewend zijn.
Het gaat om een meer
industriële aanpak
waarin naast complete producten ook
‘halffabrikaten’ en
‘grondstoffen’ worden
geproduceerd. Deze
kunnen weer door
anderen gebruikt
worden.
191
Een journalistieke coöperatie in de regio ontstaat niet spontaan;
iemand zal daarom het initiatief moeten nemen, anders gebeurt
er niets. De focusgroep adviseert om de regionale omroep via
te formuleren beleid met de vorming van dergelijke mediacentra
te belasten. Dat moet vooral een flexibele organisatie worden
waar de bedrijfsmatige processen goed zijn geregeld.
In zo’n coöperatie kunnen allerlei vormen van samenwerking
ontstaan. Op dit moment wordt hiermee – met steun van het
Stimuleringsfonds voor de Pers – geëxperimenteerd, onder andere
in de provincie Noord-Brabant waar dagblad BN DeStem een
alliantie is aangegaan met Omroep Brabant. Ook zijn er plannen
in Limburg en Twenthe. De content die deze samenwerking
oplevert, kunnen de deelnemende partijen bijvoorbeeld gebruiken
voor hun eigen website of andere platforms.
Focusgroep Samenwerking omroepen en pers in de regio
Om de negatieve spiraal te doorbreken, adviseert de focusgroep
een journalistieke coöperatie in de regio op te richten (‘contentfabriek’ [66]), waar regionale content wordt gemaakt en via verschillende platforms wordt verspreid. Regionale en lokale omroepen,
regionale dagbladen, huis-aan-huisbladen, maar ook individuele
journalisten, bloggers, lokale platforms, bibliotheken, (publieke)
organisaties, onderwijsinstellingen, culturele instellingen en
bedrijven enz. kunnen deel uitmaken van zo’n coöperatie.
Datzelfde geldt met nadruk ook voor de landelijke organisaties die zich bezighouden met informatie, zoals NOS, landelijke
dagbladen en commerciële omroepen en websites.
Om succesvol te kunnen zijn, moet er straks goed gekeken
worden naar de schaalgrootte. Wij denken dat een provincie of
gemeente niet per se een logisch, samenhangend sociaal cultureel
gebied hoeft te vormen. Het gaat erom in de toekomst die gebieden
veel beter te benoemen en zo veel beter te voorzien van nuttige
informatie.
Binnen de coöperatie zullen er dus streekteams komen die zich
richten op kleinere, specifieke gebieden. Op die manier kan er meer
aandacht worden besteed aan streekgebonden informatie (die nu
nogal eens ondersneeuwt) en dringt de journalistiek door tot in de
haarvaten van de samenleving. De journalisten zijn geworteld in
de regio; ze wonen, leven en werken daar. Dat er een aantal zaken
wordt ondergebracht in de backoffice van de te vormen coöperatie
is dan vooral een keuze om het uit economisch perspectief schaalbaar te maken.
Diverse geldstromen vormen de basis voor de financiering van de
journalistieke coöperatie: subsidies van het Rijk (regionale omroep)
en gemeenten (lokale omroep), de verkoop van content, inkomsten
uit abonnementen en advertentieopbrengsten.
De focusgroep vindt dat samenwerking in de regio het centrale
uitgangspunt moet zijn. Alleen dan kunnen er toekomstbestendige
stappen worden gezet. De beslissingsbevoegdheid en regie moeten
in de regio komen te liggen; een centrale aansturing heeft hier
vooral een remmende werking.
Focusgroep Samenwerking omroepen en pers in de regio
Om een journalistieke coöperatie in de regio – zoals de focusgroep
voor ogen heeft – daadwerkelijk te kunnen oprichten, zal bestaande
wet- en regelgeving – met name ten aanzien van publiek-private
constructies in de media – drastisch moeten worden gewijzigd.
De huidige wettelijke kaders vormen een belemmering en zetten
een rem op initiatieven. De overheid moet die belemmeringen
opheffen, onder meer door de wetgeving (waaronder de Mediawet)
aan te passen. Nieuwe wet- en regelgeving moet experimenten
juist stimuleren en faciliteren.
Er is in de media een proces van ‘democratisering’ aan de gang.
De drempels voor productie, aggregatie en distributie van allerhande vormen van content zijn laag geworden of worden dat. De
drempels om toe te treden tot het journalistieke metier zijn al lager
dan voorheen en zullen steeds lager worden. Daar moet op zijn
minst mee worden geëxperimenteerd; er moet ruimte komen voor
grassroots experimenten.
Bijlagen
Dat is ook het idee achter de coöperatie: de leden kunnen zelf
materiaal aanleveren, maar mogen ook content eruit halen
die andere leden van de coöperatie hebben gemaakt. Quid pro quo,
kortom. Wil een gemeente worden bediend door de coöperatie?
Dan kan zij de subsidie voor de lokale omroep (ongeveer € 1,70
per huishouden) in de kas storten en krijgt in ruil hiervoor professionele, lokaalgerichte verslaggeving.
De focusgroep is voorstander van een dergelijk open
(‘ademend’) model, waar de deur eigenlijk voor iedereen openstaat en waar er altijd ruimte is voor (publiek-private) samenwerking, innovatie en journalistieke experimenten. Zo wordt een
modern mediacentrum gevormd dat toekomstgericht is.
In de coöperatie wordt veel content gemaakt – van ruw materiaal tot gemonteerde items – dat de leden gratis en onbelemmerd
mogen gebruiken voor hun eigen producties. Dat levert meer
efficiency, een grotere pluriformiteit en een groter bereik op.
Maar er zijn ook ethische, journalistieke en juridische grenzen
aan het delen van content. Die zullen door deskundigen verder
moeten worden onderzocht.
192
Samenstelling focusgroep
Samenwerking omroepen en
pers in de regio
Allard Berends
voorzitter
Bijlagen
directeur, hoofdredacteur
Omroep Flevoland
Piet Bakker
onderzoeker, lector
Hogeschool Utrecht
Erwin Blom
oprichter
Fast Moving Targets
Michiel Buitelaar
COO Digital
Sanoma •
Focusgroep Samenwerking omroepen en pers in de regio
Wim Jansen
journalist, schrijver
Jacques Kuyf
CEO FD
Mediagroep •
Johan van Uffelen
hoofdredacteur
BN DeStem
René van Geffen
secretaris
Raad voor Cultuur
193
•
De hier genoemde
functie werd niet
tijdens het gehele adviestraject vervuld.
Colofon
De tijd staat open
Advies voor een toekomstbestendige publieke omroep
Bijlagen
Dit advies is een uitgave van
de Raad voor Cultuur
Leden
Joop Daalmeijer
voorzitter
Melle Daamen
Jessica Mahn
Caroline Nevejan
Annick Schramme
Rocky Tuhuteru
Mathieu Weggeman
Jeroen Bartelse
algemeen secretaris
Colofon
ontwerp
studio Daphne Heemskerk
fotografie
Aad Hoogendoorn
illustratie
Christina Boldero,
Web of Life
druk
Romer
Raad voor Cultuur
Prins Willem Alexanderhof 20
2595 BE Den Haag
Postbus 61243
2506 AE Den Haag
telefoon 070 – 3106686
[email protected]
www.cultuur.nl
Het is toegestaan (delen van) de
inhoud van deze publicatie te citeren
of te verspreiden, mits daarbij de Raad
voor Cultuur en deze publicatie als
bronnen worden vermeld.
Den Haag, maart 2014
194
Aan deze publicatie kunnen geen
rechten worden ontleend.
De Raad voor Cultuur is het wettelijke adviesorgaan van de regering en het parlement op het
terrein van kunst, cultuur en media.
De raad is onafhankelijk en adviseert, gevraagd
en ongevraagd, over actuele beleidskwesties en
subsidiebesluiten.

Op 27 maart jl. stuurde ik u het advies De Tijd

Mededingingsrecht verstoort culturele markt

RTV NH en Haarlem105

Vacature : Programmabeleid bepalend orgaan PBO Super FM wordt

FEEST DER (H)ERKENNING

Geachte raadsleden, Zeer recent bereikte ons het bericht dat de

Boschtion en een visie op de Toekoms

Deelnameformulier ANWB

Dreigbrief boven water Het is bijna 39 jaar geleden

achtergrondnotitie - Andere Publieke Omroep