Academiejaar 2013 – 2014
UNIVERSITEIT ANTWERPEN –
FACULTEIT TOEGEPASTE ECONOMISCHE WETENSCHAPPEN
UNIVERSITEIT GENT –
FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID
Logistiek van (oud) papier en karton in
Vlaanderen
Bulcke Cédric
Verhandeling voorgedragen tot het bekomen van
Promotor: Prof. dr. Eddy Van De Voorde
de graad van:
Co-promotor: Dr. Tom Pauwels
Master na Master in de Maritieme Wetenschappen
Assessor: Prof. dr. Chris Peeters
TOELATING
Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag
geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bronvermelding.
Ondergetekende
Cédric Bulcke
2
INHOUDSOPGAVE
INHOUDSOPGAVE ............................................................................................................................................ 3
LIJST MET AFBEELDINGEN ................................................................................................................................ 5
LIJST MET TABELLEN ......................................................................................................................................... 6
1
INLEIDING ................................................................................................................................................ 7
2
AFKORTINGEN ......................................................................................................................................... 9
3
DEFINITIES ............................................................................................................................................. 10
4
ACADEMISCHE LITERATUUR ................................................................................................................... 11
4.1
Papier en afval ......................................................................................................................................... 11
4.2
Logistiek en afvallogistiek ........................................................................................................................ 11
4.2.1 Reverse logistics .............................................................................................................................. 12
4.2.2 Waste logistics................................................................................................................................. 13
4.3
Supply chain oud-papier .......................................................................................................................... 13
4.3.1 De inzameling .................................................................................................................................. 13
4.3.2 Inzamelaars en verwerkers .............................................................................................................. 16
4.3.3 Papierproducent .............................................................................................................................. 17
4.4
Grondstoffen en productie van papier .................................................................................................... 17
4.4.1
4.4.2
5
Grondstoffen van oud-papier ......................................................................................................... 18
Productie van oud-papier ................................................................................................................ 20
VERPAKKINGSAFVAL .............................................................................................................................. 24
5.1
IVC en het ISA ........................................................................................................................................... 25
5.2
5.1.1 De Terugnameplicht ........................................................................................................................ 25
Huishoudelijk verpakkingsafval: Fost Plus ............................................................................................... 26
5.2.1 Fost Plus als verpakkingsverantwoordelijke .................................................................................... 26
5.2.2 Analyse van Fost Plus ...................................................................................................................... 27
5.3
Bedrijfsmatig verpakkingsafval: Val-I-Pac ................................................................................................ 28
5.3.1
5.3.2
6
6.1
Val-I-Pac als verpakkingsverantwoordelijke .................................................................................... 28
Dient elke verpakkingsproducent mee streven naar het vereiste recyclagepercentage? ............... 29
HUISHOUDELIJK OUD-PAPIER ................................................................................................................ 30
Afvalbeleid van de afvalintercommunales ............................................................................................... 31
6.1.1 Ladder van Lansink .......................................................................................................................... 31
6.1.2 DIFTAR-systeem ............................................................................................................................... 35
6.2
Inzameling van huishoudelijk oud-papier ................................................................................................ 36
6.2.1 Huis-aan-huis inzameling ................................................................................................................ 36
6.2.2 Inzameling via Recyclageparken ..................................................................................................... 39
6.2.3 Opbrengsten .................................................................................................................................... 41
6.2.4 Analyse ............................................................................................................................................ 43
6.3
De paralelle inzamelcircuits ..................................................................................................................... 44
6.3.1
6.3.2
Legale papierslagen......................................................................................................................... 44
Illegale inzamelcircuits .................................................................................................................... 45
3
6.4
Uitbesteden van het afvalbeheer? ........................................................................................................... 46
6.4.1
6.4.2
7
Afvalbeheer hoofdzakelijk bij de afvalintercommunales ................................................................. 47
Afvalintercommunale met PPS-structuur ........................................................................................ 47
DE PAPIERVERWERKER – STORA ENSO .................................................................................................. 49
7.1
Lokalisatie in Vlaanderen ......................................................................................................................... 49
7.2
Inputmodi ................................................................................................................................................ 50
7.2.1 Wegtransport .................................................................................................................................. 50
7.2.2 Zeevaart .......................................................................................................................................... 52
7.3
Outputmodi.............................................................................................................................................. 52
7.3.1
7.3.2
7.3.3
7.3.4
8
Wegtransport .................................................................................................................................. 53
Zeevaart .......................................................................................................................................... 53
Treinspoor ....................................................................................................................................... 54
Binnenvaart ..................................................................................................................................... 54
EXPORTANALYSE.................................................................................................................................... 56
8.1
EN 643 ...................................................................................................................................................... 56
8.2
Bron Eurostat ........................................................................................................................................... 57
8.2.1 Gebruikte nomenclatuur ................................................................................................................. 57
8.2.2 Werkwijze ........................................................................................................................................ 57
8.2.3 Exportanalyse .................................................................................................................................. 59
8.3
Bron Belgostat.......................................................................................................................................... 60
8.3.1 Gebruikte nomenclatuur ................................................................................................................. 60
8.3.2 Werkwijze ........................................................................................................................................ 61
8.3.3 Exportanalyse .................................................................................................................................. 64
8.4
Case Sita Paper Belgium ........................................................................................................................... 66
8.4.1
8.4.2
8.4.3
Transportkost naar de haven .......................................................................................................... 67
Transportkost overzeese export ...................................................................................................... 69
Transportkost via de weg ................................................................................................................ 70
9
FINANCIËLE AANVULLING VAN HET STROOMSCHEMA ........................................................................... 73
10
CONCLUSIE ............................................................................................................................................. 76
11
BIBLIOGRAFIE......................................................................................................................................... 80
11.1
Nuttige artikels ......................................................................................................................................... 84
4
LIJST MET AFBEELDINGEN
Afbeelding 4.1: Transportschema oud-papier ...................................................................................... 15
Afbeelding 4.2: Lange (links) en korte (rechts) papiervezels ................................................................ 18
Afbeelding 4.3: Schema van de recyclage van verschillende papiersoorten. ....................................... 19
Afbeelding 4.4: Schema van input- en outputstromen in papierfabriek (Cobelpa, 2012) .................... 20
Afbeelding 4.5: Oud-papiermagazijn..................................................................................................... 22
Afbeelding 4.6: Drumpulper .................................................................................................................. 22
Afbeelding 4.7: ontinkting van de flotatiecellen ................................................................................... 23
Afbeelding 4.8: De papiermachine ........................................................................................................ 23
Afbeelding 5.1: Resultaten van recyclage en nuttige toepassingen (ton)............................................. 28
Afbeelding 6.1: Kaart van de Vlaamse afvalintercommunales. ............................................................ 31
Afbeelding 6.2: De ladder van Lansink .................................................................................................. 32
Afbeelding 6.3: Verhouding tussen de ophaalkost voor oud-papier per gemeente t.o.v. de
afvalintercommunale .................................................................................................................... 39
Afbeelding 6.4: Aandeel van de verschillende vaste kosten voor het recyclagepark. .......................... 40
Afbeelding 6.5: Evolutie van de waarde voor bont papier van de I.V.M. ............................................. 42
Afbeelding 6.6 Evolutie van de marktprijs voor papier en karton ........................................................ 43
Afbeelding 7.1: De Blauwe Banaan ....................................................................................................... 49
Afbeelding 7.2: Kaart waarop Gent is aangeduid als middelpunt binnen de cirkel met straal 300 km.50
Afbeelding 7.3: Voorbeeld van een tautliner. ....................................................................................... 51
Afbeelding 7.4: Voorbeeld van een walking-floor systeem .................................................................. 51
Afbeelding 8.1: Eurostat: Selectie van gewenste data .......................................................................... 58
Afbeelding 8.2: Eurostat: Selectie van de benodigde dimensies en diens volgorde............................. 58
Afbeelding 8.3: Selectie van de benodigde productcodes. ................................................................... 62
Afbeelding 8.4: Selectie van de benodigde dimensies en diens volgorde. ........................................... 63
Afbeelding 8.5: Containerrates in dollar, per transport van 40 ' container R'dam- Shanghai .............. 70
Afbeelding 9.1: Stroomschema met logistieke kosten per onderdeel in de keten. .............................. 73
5
LIJST MET TABELLEN
Tabel 6.1 Kosten/opbrengsten voor afvalintercommunale I.V.I.O. ...................................................... 44
Tabel 8.1: Export van oud-papier vanuit België (2008-2012)................................................................ 59
Tabel 8.2: Cijfergegevens van de papierindustrie in België (2008-2012) ............................................. 60
Tabel 8.3: Export van oud-papier vanuit België (2008-2012)................................................................ 64
Tabel 8.4: Tarieven (excl. btw) tautliner naar haven van Antwerpen ................................................... 68
Tabel 8.5: Tarieven (excl. btw) tautliner naar haven van Zeebrugge .................................................... 69
Tabel 8.6 Transportkost in euro per tautliner en walking floor ............................................................ 71
6
1
INLEIDING
In deze thesis heb ik de afvallogistiek van oud-papier in Vlaanderen onderzocht. Daarvoor werd een
uitgebreide literatuurstudie uitgevoerd, waarna diepte-interviews het meest hebben bijgedragen tot het
bekomen van de conclusies en aanbevelingen voor dit onderzoek.
Zowel het bronnenonderzoek als de diepte-interviews zijn beiden zowel een doel als een middel voor dit
onderzoek. Daarnaast heb ik ook nog een heel aantal andere relevante beleidsdocumenten en –studies en
publicaties geraadpleegd van federale, gewestelijke en lokale instanties en overheden. Ook werden
sectorspecifieke organisaties aangesproken. Enkel openbaar vrijgegeven publicaties werden gebruikt voor
desk-research, terwijl de diepte-interviews en elektronische communicatie dergelijke publicaties met
enige volledigheid aanvulden.
In het bijzonder willen we de organisaties bedanken, die bereid waren belangrijke informatie vrij te geven
en urenlang tijd wilden vrijmaken tot het beantwoorden van onze vragen. Ten eerste wil ik de voorzitter
van de afvalintercommunale van I.V.I.O, Frank Bulcke bedanken. Door jarenlange ervaring in de private
recyclagesector en sinds enkele jaren aan het hoofd te staan van een intergemeentelijk
samenwerkingsverband, kon hij een mix van private informatie en lokale overheidsbeleidsinformatie
leveren. Ten tweede verdient het recyclagebedrijf, Sita Paper Belgium, en in het bijzonder Katrijn Van
Riet, Sales Manager voor het bedrijf een dankwoord, wegens de export- en transportgerichte informatie
die ze via een langdurend telefoongesprek en daarop aansluitend enkele mails zonder enige moeite wou
meewerken aan dit onderzoek. Ten derde mochten we op bezoek naar bij de grootste papierfabrikant in
België, Stora Enso Langerbrugge te Gent, het bedrijf dat 100% oud-papier gebruikt ter productie van
kranten- en magazinepapier. De twee personen van Stora Enso, Marc Dockx, Sourcing Manager
Procurement for RCP & bio-energy en Frank De Jaeger, Sales Manager, wil ik graag bedanken voor hun
uitgebreide tijd en informatie die zeer nuttig zijn geweest voor dit onderzoek. Ten laatste heeft Coberec,
de federale confederatie van de Belgische recuperanten, snel en uitgebreid geantwoord op onze vragen
via mailverkeer, waarvoor een dankbetuiging in deze inleiding op zijn plaats is.
Ook is het zonder de financiële en mentale steun van mijn ouders, Anne-Mie Dewachter en Frank Bulcke,
de gevolgde richting ManaMa in de Maritieme Wetenschappen en dit onderzoek niet mogelijk geweest.
7
Dit onderzoek tracht een antwoord te vinden op de volgende vragen:

Kan het bijzonder systeem omtrent verpakkingsafval uitgebreid worden naar andere
subsectoren binnen de oud-papiersector?

Waarom wordt de prioriteit op hergebruik en recyclage gelegd, terwijl preventieve een
positievere impact op het milieu veroorzaakt?

Om elke redenen moet een Belgische papierfabrikant oud-papier importeren, terwijl
Belgische recyclagebedrijven dit secundair product exporteren?
Deze vragen stroomden uit een algemene literatuurstudie van de oud-papiermarkt in België, waarbij we
de antwoorden zochten bij de diepte-interviews. In hoofdstuk 4 wordt aan de hand van academische
literatuur een algemene omschrijving gegeven van afvallogistiek, waarna een logistiek stroomschema
werd bekomen. Een korte beschrijving van het productieproces en de benodigde grondstoffen ter
productie van nieuw papier uit oud-papier wordt hier ook beschreven.
Hoofdstuk 5 gaat dieper in op afval van papieren verpakkingsmateriaal, wegens de bijzondere aandacht
die hieraan wordt gegeven in de Belgische regelgeving.
In hoofdstuk 6 breng ik het algemene afvalbeleid van de gemeenten in kaart, met speciale aandacht voor
de selectieve huishoudelijke inzameling van oud-papier en de logistieke activiteiten die hierbij
georganiseerd worden. Wegens het gebrek aan consistente beschikbare informatie van de
afvalintercommunales, behandelen via een case study ‘I.V.I.O’ de transportkosten voor de ophaling van
oud-papier en het transport naar de papierrecuperant.
Verder de keten aflopend, bespreek ik in hoofdstuk 7 via een case ‘Stora Enso’, de inputmodi en outputmodi van de papierfabrikant met diens uitdagingen.
Om de onderzoeksvraag omtrent de export- en binnenlandse verkoopkeuze van de recycleurs te
beantwoorden, analyseer ik in hoofdstuk 8 de export van oud-papier van de Belgische recuperant, Sita
Paper Belgium, weerom een case study, alhoewel ik een analyse uit publiek-beschikbare databases
trachtte te maken.
8
2
AFKORTINGEN
BIR
Bureau of International Recycling
CEN
Comité Européen de Normalisation
CEPI
Confederation of European Paper Industries
CN
Combined Nomenclature
COST
European Cooperation in Science and Technology
EC
Europese Commissie
EN
Europese Normering
EP
Europees Parlement
ERPA
European Recovered Paper Association
ERPC
European Recovered Paper Council
FILPAP
Filière Papier-carton
FSC
Forest Stewardship Council
HS
Harmonised System
ISA
Interregionaal Samenwerkingsakkoord
IVAGO
Intercommunale Vereniging voor Afvalbeheer in Gent en Omstreken
IVC
Interregionale VerpakkingsCommissie
IVIO
Intercommunale Vereniging voor vuilverwijdering en –verwerking voor Izegem en
Ommeland
IVM
Integraal Verantwoord Milieubeheer
KGA
Klein Gevaarlijk Afval
NBB
Nationale Bank België
P&K
Papier en Karton
PPS
Publiek-Private Samenwerking
RCP
Recovered paper
TEU
Twenty feet Equivalent Unit
VLAREMA VLaams REglement betreffende het duurzaam beheer van Materiaalkringlopen en
Afvalstoffen
VR
Vlaamse Regering
VSA
Verenigde Staten van Amerika
VVSG
Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten
9
3

DEFINITIES
Afval: ‘elke stof of elk voorwerp waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te
ontdoen of zich moet ontdoen’ (BS, 2011).

Oud-papier: ‘Gebruikt papier en karton dat geclassificeerd is volgens de Europese Standaard (EN643)
“European list of Recovered paper and board”. Het doel van deze standaard is het classificeren van
gebruikt papier dat gerecycleerd is geweest’ (ERPC, 2011).

Nuttige toepassing: ‘ elke handeling met als voornaamste resultaat dat afvalstoffen een nuttig doel
dienen door hetzij in de betrokken installatie, hetzij in de ruimere economie andere materialen te
vervangen die anders voor een specifieke functie zouden zijn gebruikt, of waardoor de afvalstof voor
die functie wordt klaargemaakt.’ (BS, 2011)

Recyclage: ‘elke nuttige toepassing waardoor afvalstoffen opnieuw worden bewerkt tot producten of
stoffen, voor het oorspronkelijke doel of voor een ander doel. Dat omvat het opnieuw bewerken van
organisch afval, maar het omvat niet energieterugwinning, noch het opnieuw bewerken tot
materialen die bestemd zijn om te worden gebruikt als brandstof of als opvulmateriaal. (BS, 2011)

Huishoudelijke afvalstoffen: ‘alle afvalstoffen die ontstaan door de normale werking van een
particuliere huishouding en afvalstoffen die daarmee gelijkgesteld worden.’1 Het zijn enerzijds alle
selectief ingezamelde afvalstoffen, en alle huisvuil en grofvuil van burgers, en anderzijds gemeentevuil
bestaande uit straat- en veegvuil, zwerfvuil, afval uit straatvuilbakjes, etc. Daarnaast worden
bedrijfsmatige afvalstoffen die naar aard, samenstelling en hoeveelheid onder deze categorie kunnen
vallen.2

Bedrijfsafvalstoffen: ‘alle afvalstoffen die ontstaan ten gevolge van een industriële, ambachtelijke of
wetenschappelijke activiteit en de afvalstoffen die daarmee gelijkgesteld worden, bepaald in
VLAREMA.’3

Ex works: ‘De koper staat in voor alle kosten en risico’s gepaard gaande met het transport vanaf the
site van de verkoper tot aan de afgesproken bestemming. De verkoper is er enkel toe verplicht de
goederen beschikbaar te stellen op haar site (DFA, 2010). ‘

Free on board: ‘ De verkoper is verplicht om verantwoordelijk te zijn dat de goederen aan boord van
een door de koper toegewezen schip. De kosten en risico’s worden overgedragen aan de koper vanaf
het moment dat de goederen uitgeklaard zijn bij de douane (DFA, 2010).’
1
Definitie volgens Materialendecreet, Artikel 3, 17°
Zie VLAREMA, Artikel 1.2.1., § 2, 54°
3
Definitie volgens Materialendecreet, Artikel 3, 6°
2
10
4
ACADEMISCHE LITERATUUR
4.1 PAPIER EN AFVAL
Bij het raadplegen van onze bronnen worden er verschillende termen gebruikt voor het papier dat
ingezameld wordt om na verwerking terug op de markt te brengen, nl. herbruikbaar papier, hergebruikt
papier, recycleerbaar papier, papierafval, oud-papier, etc. In dit onderzoek spreken we voornamelijk van
oud-papier, omdat dit de meest algemene term is dat duidt op het papier dat minstens één keer gebruikt
werd. Het verschil tussen afval en oud-papier wordt duidelijk aan de hand van volgende definities.

Afval: ‘elke stof of elk voorwerp waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te
ontdoen of zich moet ontdoen’ (BS, 2011).

Oud-papier: ‘Gebruikt papier en karton dat geclassificeerd is volgens de Europese Standaard (EN643)
“European list of Recovered paper and board”. Het doel van deze standaard is het classificeren van
gebruikt papier dat gerecycleerd is geweest’ (ERPC, 2011).
Het zich ontdoen van afval verschilt van het verkopen van een product. Er bestaat nog altijd een discussie
of oud-papier als afval kan worden beschouwd. De consument (e.g. de burger) wil zich ontdoen van
gebruikt papier en karton en beschouwt het als afval. Echter wordt het geen afval meer als een
inzamelaar van papier en karton hiervoor een prijs betaalt en kan men het niet meer als afval
beschouwen, maar als oud-papier.
Om verwarring te vermijden gebruiken we In dit onderzoek oud-papier als de verzamelnaam voor het
papier én karton afkomstig van huishoudelijke of bedrijfsmatige oorsprong dat ingezameld, gesorteerd
wordt en bedoeld voor het verwerken tot een secundair product. Daarnaast spreken we over papierafval
wanneer men zich van het papier en karton wil ontdoen en nog moet ingezameld worden, al dan niet
gesorteerd. Bovendien zullen we ons beperken tot het oud-papier dat ingezet wordt in de
papierproductie-industrie.
4.2 LOGISTIEK EN AFVALLOGISTIEK
In deze sectie verklaren we enkele definitities die de logistieke stromen vanaf het papierafval bedoeld
voor inzameling tot en met de verkoop van het gerecycleerd, secundair product aan de papierfabrikant.
11
Het logistiek concept voor de activiteiten te beschrijven die zich voordoen na, worden ‘reverse logistics’
genoemd ofwel omgekeerde logistiek. Om het verschil aan te duiden, dienen we te weten wat logistiek is.
De Raad voor Supply chain Management geeft de volgende definitie aan logistiek (Rogers & TibbenLembke, 1999):
‘The process of planning, implementing, and controlling the efficient, cost effective flow of raw
materials, in-process inventory, finished goods and related information from the point of origin to
the point of consumption for the purpose of conforming to customer requirements.’
4.2.1 Reverse logistics
Het doel van logistiek is dus om de juiste dingen, op de juiste tijd, op de juiste plaats, in de juiste
hoeveelheden te leveren, tegen optimale kosten (Ballou, 1985).
Omgekeerde logistiek dient tot het bereiken van diezelfde doelstellingen, maar omvat deze activiteiten
die beginnen vanaf de consumptie, waarbij drie bestemmingen kunnen onderverdeeld worden aan de
hand van de vorm en karakteristieken van het product. Er worden vele definities gegeven aan deze term,
maar de meest gangbare wordt gegeven door ‘The European working group on reverse logistics’ (Rubio,
Chamorro, & Miranda, 2008):
‘ Reverse Logistics is the process of planning, implementing and controlling backward flows of raw
materials, in-process inventory, packaging and finished goods from a manufacturing, distribution
or use point, to a point of recovery or point of proper disposal ’ (Rogers & Tibben-Lembke, 1999).
Ten eerste omvat het de activiteiten bedoeld voor hergebruik van het product waarbij geen extra
verwerkingsprocessen nodig zijn, denk maar aan de inzameling van tweedehandsproducten of de
teruggave van transportpaletten aan de leverancier. Ten tweede zijn er de goederen waarvan de functie
en identiteit van het product hetzelfde blijft, maar hergefabriceerd zijn, bijvoorbeeld defecte producten
die hersteld worden. De logistiek omtrent deze activiteiten worden omschreven als de retour-logistiek
(Gevaers, 2013). Ten derde zijn er de producten waarvan de functionaliteit en de vorm van het originele
product verloren gaat door bijvoorbeeld het product en haar componenten te sorteren en te recycleren
tot een secundair product of te verwijderen (Beamon, 1999).
12
4.2.2 Waste logistics
Dit onderzoek zal zich hoofdzakelijk focussen op logistieke activiteiten van deze derde categorie, dat
omschreven wordt door Rogers & Tibben-Lembke als afvallogistiek en zij als volgt definiëren:
‘Waste logistics activities are the logistics activities related to returning and processing goods
from the users to the producers or selected third parties, on the condition that these goods will not
be brought back in the market in the same format with the same characteristics’ (Rogers &
Tibben-Lembke, 2001).
Om activiteiten als afvallogistiek te beschouwen moet er dus duidelijk een verandering van het originele
product plaatsvinden. Indien oud-papier ingezameld wordt ter recyclage, met de bedoeling om er
opnieuw papier van te maken, kan men wel stellen dat de functie hetzelfde blijft, maar het wordt
vervaardigd tot een nieuwe vorm met andere karakteristieken (Gevaers, 2013).
De nood aan een geïntegreerde afvallogistiek is ontstaan om verscheidene redenen. Bedrijven willen hun
kosten minimaliseren door zo weinig mogelijk afval te creëren. Ten tweede wordt er vanuit nationale of
internationale instituties enorm veel aandacht besteed aan het afvalbeheer, omkaderd in tal van wetten
en regelgevingen. Bovendien zijn de gebruikers van goederen bewuster geworden van de milieu-impact
door afval. Deze uitdagingen hebben er toe geleid dat afvallogistiek bij de meeste organisaties
geïmplementeerd worden in de bedrijfsstrategie (Murphy, 1986). Piller et al. (2004) implicereb zelfs dat
het een competitief voordeel kan betekenen binnen een industrie.
4.3 SUPPLY CHAIN OUD-PAPIER
4.3.1 De inzameling
Afbeelding 4.1 toont een basisschema voor de inzameling van oud-papier tot de afzetmarkt. De lezer zal
zien dat dit niet volledig gelijkloopt met de stromen van alle afvalsoorten. Omdat we in dit onderzoek
vooral de verwerking van oud-papier tot een nieuw product willen analyseren, zal er niet verder ingegaan
worden op de verwijdering van oud-papier door bijvoorbeeld verbranding en het gebruik van
stortplaatsen. Immers, elke papiersoort kan niet verwerkt worden tot een nieuw product, zoals
hoofdzakelijk hygiënisch papier. Daarnaast kunnen te korte papiervezels niet meer ingezet worden in het
productieproces, dewelke men dan inzet als grondstof voor energie-opwekking (Cobelpa, 2012)
13
Voor de inzameling van al dat papier in België wordt er een onderscheid gemaakt tussen het papier dat
afkomstig is van de bedrijven en van de huishoudens. Bedrijven sluiten zelf contracten af met
afvalinzamelaars, terwijl dit voor elke inwoner onmogelijk is. Dit zou immers tot toestanden leiden dat uw
buur een andere inzamelaar aanspreekt dan uzelf en beide inzamelaars langs uw woning zouden
passeren; vanuit logistiek, economisch en ecologisch oogpunt is dit absurd. Daarom is bij wet iedere
gemeente bevoegd de afvalinzameling voor huishoudens te organiseren, waaarop later wordt ingegaan.
Dergelijke bevoegdheden worden niet geëist van de gemeenten voor de bedrijven en dit omdat bedrijven
dermate kunnen verschillen van de hoeveelheid afval gekoppeld aan het type afval ze gebruiken.
Bijvoorbeeld kan bedrijf A zeer weinig papier verbruiken en volstaat een kleine rolcontainer dat om de
twee weken opgehaald wordt, terwijl bedrijf B hoofdzakelijk papier als afvalsoort verbruikt, zodat een
grote perscontainer elke week dient opgehaald te worden; er zijn wel tientallen verschillende behoeftes
waardoor contracten met gespecialiseerde firma’s meer gewenst zijn, dan dat een gemeente hiervoor
instaat.
Hieronder overlopen we de verschillende schakels in de afvallogistiek van papier en karton om een
overzicht te geven van de verscheidene inzamelmethodes.
Afval kan selectief of gemengd ingezameld worden. In Vlaanderen heeft men ernaar gestreefd om zoveel
mogelijk bij de bron in te zamelen, dus bij diegene die zich van afval wil ontdoen. Oud-papier wordt op
deze manier ingezameld teneinde zo weinig mogelijk papier als restafval te verbranden. Bovendien daalt
de kwaliteit van het oud-papier significant door het gemengd te laten inzamelen met andere afvalfracties,
waardoor de rendabiliteit van het sorteren sterk verlaagt.
14
Afbeelding 4.1: Transportschema oud-papier
Bron: Eigen samenstelling op basis van (Coberec, 2008), (Gevaers, 2013), (Jahre, 1995)
4.3.1.1
Papier van huishoudelijke oorsprong
De inzameling van oud-papier van huishoudelijke oorsprong gebeurt op twee manieren. De eerste is huisaan-huis inzameling (afgekort h-à-h inzameling), ofwel de haalmethode genoemd (Naessens, 2014). Deze
methode wordt gekenmerkt door de kleine afstand tussen de inzamelpunten en door een klein aantal
inwoners per inzamelpunt (Jahre, 1995).
De tweede manier is de brengmethode. De inwoners kunnen ook opteren om zelf in te staan voor het
transport naar een inzamelpunt, in dit geval het recyclagepark. Deze methode wordt gekenmerkt door de
grote afstand tussen de inzamelpunten en door een groot aantal inwoners per inzamelpunt (Jahre, 1995).
Aan de hand van aggregatie uit de jaarverslagen van 26 Vlaamse afvalintercommunales, telt Vlaanderen
255 recyclageparken. We werking van afvalintercommunales wordt uitgelegd in hoofdstuk 6.1.
Ofwel verzorgt de gemeente of afvalintercommunale de ophaling, ofwel wordt dit uitbesteed aan private
inzamelbedrijven waarmee een concessie-overeenkomst is gesloten.
15
4.3.1.2
Papier van bedrijfsmatige oorsprong
Bedrijfsmatig papierafval wordt meestal onderverdeeld in pre- en postconsumer afval.
Preconsumer afval is rechtstreeks afkomstig van drukkerijen, de papierverwerkende nijverheid, maar ook
van bijvoorbeeld uitgeverijen.
Het is afval dat ontstaat door snijverliezen, misdrukte exemplaren,
overproductie en onverkochte of ongebruikte exemplaren die teruggegeven worden aan de uitgever.
Deze afvalstroom heeft een hogere zuiverheid en homogeniteit waardoor er minder bewerkingen nodig
zijn om het te gaan hergebruiken. Daarom wordt het ook afzonderlijk ingezameld omdat men er een
hogere prijs voor kan krijgen. Indien het gaat om papier dat rechtstreeks heringezet wordt in de fabriek,
wordt het gezien als een bijproduct ofwel als grondstof en kan het dus niet gezien worden als hergebruikt
papier om de recyclagepercentages te verhogen (Hoogmartens, Dubois, & Van Passel, 2013). Waarom
recyclagepercentages van belang zijn en hoe ze behaald moeten worden, wordt in hoofdstuk 5 uitgelegd.
Postconsumer afval slaat op het feit dat het tot bij de bedoelde consument is afgeleverd. Huishoudelijk
afval is dus volledig van deze aard, waardoor er geen dergelijk onderscheid nodig is.
Zoals eerder vermeld, staan de gemeenten niet in voor de inzameling van het bedrijfsmatig afval. Daartoe
moeten de bedrijven zelf instaan voor het inzamelen en het verwerken van het afval. Dit kunnen ze
evenwel uitbesteden – en wat in de meeste gevallen gebeurt – aan een gespecialiseerde firma. In
mindere mate brengt het bedrijf oud-papier zelf naar de inzamelaar. Indien een bedrijf minder dan 1 m³
per maand aan oud-papier verbruikt, wordt dit gezien als huishoudelijk afval en kan dus door de
gemeente worden opgehaald of naar het recyclagepark gebracht worden (OVAM, 2012).
De grote bedrijven en K.M.O.’s vertegenwoordigen volgens Coberec 52% van al het ingezameld oudpapier. In de eerste plaats is er het productieafval (snijresten) bij drukkerijen of andere
papierverwerkende nijverheden (verpakkingen,…). Daarnaast komen in elke sector kartonnen
verpakkingen vrij, en produceert men in zijn kantoren stapels papier(-afval). Archiefvernietiging is een
bijkomende dienstverlening van de papierrecuperant. De kantoren staan voor 10 % van het oud-papier en
karton (Coberec, 2008).
In dit onderzoek gaan we voornamelijk het huishoudelijk afvalbeleid behandelen, maar verder onderzoek
naar dit parallelle circuit kan men aan de hand van onze conclusies analyseren en vergelijken met het
huishoudelijk afval.
4.3.2 Inzamelaars en verwerkers
Omdat oud-papier in Vlaanderen selectief ingezameld wordt, gaan de ophaalwagens niet eerst naar een
overslagstation bij de inzamelaar, maar brengt de inzamelaar het direct naar de recuperant (i.e. de
16
verwerker). Dit zorgt er ook voor dat het verwerkingsproces voor de recuperant vergemakkelijkt omdat
het niet moet gesorteerd worden uit andere afvalstromen zoals bijvboorbeeld PMD, restafval, etc. Dit
brengt wel met zich mee dat het inzamelsysteem over de totale afvalinzameling complexer wordt. Vaak is
het zo dat de inzamelaar tevens de verwerker is door verticale integratie, waardoor een onderscheid
moeilijk te maken is. De inzamelaar is eigenlijk een tussenhandelaar in de keten. Zij zullen zich meer
toespitsen op bedrijfsmatig afval waarvan de papiersoort redelijk homogeen is, daar zij niet beschikken
over gesofisticeerde sorteerinstallaties zoals de recuperant. De inzamelaar en recuperant voorzien
hoofdzakelijk zelf de aanvoer van hun producten en beschikken daarvoor over een uitgebreid wagenpark.
Er dient een duidelijk onderscheid gemaakt te worden tussen de recuperant en de papierfabrikant. De
recuperant doet een kwaliteitscontrole van het ingezameld afval, sorteert en hergroepeert verschillende
hoofdfracties (e.g. het papier van karton scheiden, persen in balen,etc.) tot secundaire grondstoffen
naargelang de eisen van de papierfabrieken (Coberec, 2008).
In 2013 werd er 1,69 miljoen ton oud-papier ingezameld (Van Breusegem, 2014). De recuperant is wegens
transporteconomische redenen niet gebonden om het papier op deze lokale markt te houden.
Integendeel, afhankelijk van de prijs, de kwaliteit en de hoeveelheid maken ze de keuze tussen export en
het bevoorraden van de lokale papierfabrieken (Runhaar, 2003).
4.3.3 Papierproducent
Pas in het papierproductieproces wordt het eigenlijke recyclageproces aangevat, omdat dan het oudpapier verwerkt wordt tot een nieuw product. Aldus is de papierproducent de eindconsument van oudpapier. In 2013 werd er in België 1,98 miljoen ton papier en karton geproduceerd, waarvan 1,2 miljoen
ton oud-papier als grondstof werd gebruikt (Cobelpa, 2012). Het transport van het oud-papier naar de
papierfabrikant, wordt voorzien door de inzamelaar of recuperant (i.e. vendor managed inventories),
waarvoor diegene transportfirma’s inschakelen. De hoofdreden hiervoor is dat recuperanten van de
papierproducent zouden terugkeren met lege vracht, terwijl transportfirma’s goedkopere tarieven
kunnen aanbieden omdat zij niet met een lege vracht hoeven terug te keren.
4.4 GRONDSTOFFEN EN PRODUCTIE VAN PAPIER
In dit hoofdstuk wordt uitgelegd welke eigenschappen papier en karton bevat, alsook het productieproces
wordt kort beschreven. Dit is noodzakelijk voor het onderzoek om een idee te krijgen welke
nevenstromen er gevormd worden, de milieu-impact en de logistieke werking die hiervoor nodig is. Het
productieproces wordt uitgelegd voor oud-papier en niet voor productie op basis van louter verse vezels.
Toch wordt getracht een vergelijking te geven tussen beiden om aan te tonen waarom recyclage van oud17
papier noodzakelijk is om de impact op het milieu te verlagen. Aangezien Stora Enso te Langerbrugge het
meest complete productieproces van oud-papier op haar site te Gent heeft, zal aan de hand van haar
proces een duidelijk beeld geschetst kunnen worden. Deze papierfabrikant zal later grondiger besproken
worden.
4.4.1 Grondstoffen van oud-papier
4.4.1.1
Papiervezels
Papier bestaat voornamelijk uit houtvezels, waarbij de vezels op een welbepaalde manier verstrengeld
zijn om een sterk geheel te vormen. Deze houtvezels haalt men uit verschillende bronnen, maar algemeen
kan gesteld worden dat de grondstof voortkomt als bijproduct van boomplantingen en de
houtverwekende nijverheid. Bomen worden hoofdzakelijk omgezaagd om te gebruiken in de
houtnijverheid ter productie van meubels, parket, etc. In de aanloop naar volwassen bomen, dient men
het bos te onderhouden en uit te dunnen om de optimale groei van kwaliteitsvolle bomen te verzekeren.
De helft van alle vezels in de Europese papierindustrie afkomstig van houtbevoorrading vindt hier zijn
oorsprong. Daarnaast kan een boom niet 100% gebruikt worden om planken van te maken, het bijproduct
wordt verkocht aan de papierindustrie, goed voor een additionele 25%. Als laatste worden er ook bomen
geplant, specifiek bedoeld voor de bevoorrading van de papierindustrie. De productie van dergelijke
snelgroeiende bomen zoals eucalyptusbomen vindt vooral plaats in Zuid-Amerika (Cobelpa, 2012).
Vezels worden onderverdeeld in twee hoofdcategorieën, nl. enerzijds lange vezels afkomstig van de
naaldbomen en anderzijds korte vezels afkomstig van loofbomen. De lange vezels leveren de sterkte van
het papier, terwijl de korte zorgen voor de zachtheid en ondoorzichtigheid van het papier. Daarom wordt
al bij het produceren van nieuw papier beide soorten gemengd, waarvan de verhoudingen variëren
naargelang het gewenste producttype. Afbeelding 4.2 geeft zeer simplistisch twee verstrengelingen van
respectievelijk twee lange en twee korte papiervezels weer, maar toont duidelijk aan dat lange vezels veel
moeilijker te breken zijn dan de korte vezels doordat ze verder in elkaar haken.
Afbeelding 4.2: Lange (links) en korte (rechts) papiervezels
Bron: eigen schema, gebaseerd op beschrijvingen van FSC België
(Rommelaere, 2010)
18
De structuur van vezels bepaalt hoofdzakelijk de levensduur van papier en karton. Gemiddeld kan men
papier en karton vijf à zeven keer hergebruiken, en is dus niet eindeloos recycleerbaar zoals bijvoorbeeld
glas. Bij elk recyclageproces worden de vezels gebroken en slapper, tot op het moment dat de vezels
zodanig kort zijn en zo niet meer bruikbaar worden. Dit een van de redenen waarom 100% hergebruik van
al het oud-papier onmogelijk is. De onbruikbare vezels worden voornamelijk gebruikt om warmte op te
wekken bij het productieproces in de papierfabriek. Door die kwaliteitsvermindering bij het
recyclageproces, gebeurt het ook niet vaak dat het eindproduct 100% uit oud-papier bestaat.
Papier is onder te verdelen in vier hoofdcategorieën. Het productieproces verloopt nagenoeg volledig
hetzelfde, maar wordt toch apart geproduceerd wegens specifieke vereisten (Cobelpa, 2012):
1. verpakkingen uit papier en karton (e.g. draagzakken, gegolfd karton)
2. grafisch papier op basis van mechanisch pulp en pulp van oud-papier (e.g. krantenpapier,
magazinepapier), oftewel op basis van chemisch pulp (e.g. fotopapier, schrijfpapier)
3. huishoudelijk en hygiënisch papier (e.g. keukenrollen, toiletpapier)
4. speciaal papier (e.g. bankbiljetten, etiketten)
Afbeelding 4.3 geeft weer welke categorieën meer verse vezels nodig hebben dan de papiersoort
onderaan de piramide. Papier- en kartonverpakkingen worden nagenoeg altijd op basis van oud-papier
vervaardigd, terwijl fotopapier bijvoorbeeld slechts een zeer kleine hoeveelheid oud-papier als grondstof
kan gebruiken.
Afbeelding 4.3: Schema van de recyclage van verschillende papiersoorten.
Bron: Cobelpa
19
4.4.1.2
Input- en outputstromen in de papierfabriek
De belangrijkste input in de papierproductie is uiteraard de bovenvermelde papiervezels. Volgens Cobelpa
bevat 80% van de gebruikte grondstoffen uit dergelijke vezels.
Ten tweede is het hoog energieverbruik kenmerkend voor de papierindustrie, waardoor er gekeken wordt
hoe die energie maximaal teruggewonnen kan worden. Daarom heeft bijna iedere papierfabrikant een
energiecentrale voor het terugwinnen van energie, maar ook om zelf energie op te wekken via onder
meer de input van afval dat vrijkomt na de sortering en zuiveringsprocessen (Smets, Alaerts, Verachtert, &
Huybrechts, 2014). Zo heeft het bedrijf Stora Enso op haar site van 52 hectare in Gent een
biomassakrachtcentrale staan die gebruikt wordt om 70% van de benodigde stroom op te wekken.
Ten derde is water belangrijk voor het vergemakkelijken van het pulpings –en ontinktingsproces die elk
hieronder kort beschreven worden. Aangezien het eindproduct volledig droog dient te zijn, kan het
afvalwater gerecupereerd worden en heringezet, ofwel rechtstreeks, ofwel na zuivering van chemische
bestanddelen (Cobelpa, 2012). Vandaar dat grote papierfabrieken dicht bij het water liggen en in een
waterzuiveringsinstallatie geïnvesteerd hebben. Samen met de biomassakrachtcentrale en de
waterzuiveringsinstallatie produceert Stora Enso in Gent alle stoom zelf die het nodig heeft voor de
papierproductie.
Afbeelding 4.4: Schema van input- en outputstromen in papierfabriek (Cobelpa, 2012)
4.4.2 Productie van oud-papier
4.4.2.1
Verpulpingsproces
Deze vezels kunnen niet zomaar gebruikt worden in het productieproces, maar moeten eerst omgevormd
worden tot een brij dat papierpulp heet. Hier zijn er drie onder te scheiden groepen:
1. mechanisch pulp: de vezels worden geweekt tot het bekomen van zeer kleine fracties. Er
gaat bijna niets aan hoeveelheid verloren in dit pulpproces.
20
2. chemisch pulp: de vezels worden gekookt zodat een bestanddeel (lignine)
verantwoordelijk
voor
de
vergeling
van
papier,
verwijderd
wordt.
Na
het
verpulpingsproces blijft er 50% het vezelgewicht over ten opzichte van 95% bij
mechanisch pulp. Dit wordt ook houtvrij pulp genoemd, alhoewel het afkomstig is van
hout. Deze pulp zet men vooral indien hoge kwaliteiten aan het papier gewenst zijn,
bijvoorbeeld fotopapier.
3. pulp van oud papier: het oud-papier wordt in suspensie gebracht zodat alle
onzuiverheden (e.g. nietjes, lijm) kunnen afgescheiden worden.
Het in suspensie brengen van de vezels is een noodzakelijke stap opdat de papiervezels aan elkaar zullen
hechten, te vergelijken met toevoeging van water bij cement om mortel te maken.
Oud-papier dat gerecycleerd wordt om nieuw papier te maken, mag nauwelijks karton bevatten. Indien
met echter karton wil fabriceren, kan zowel oud papier en karton gebruikt worden.
Het oud-papier dat binnenkomt in een magazijn wordt opgeslagen in verschillende kwaliteitsboxen. In de
praktijk wordt dit ook naar plaats van herkomst gecategoriseerd, aangezien specifieke verhoudingen al
gekend zijn. Zo weet Stora Enso te vertellen dat oud-papier vanuit Frankrijk meer magazinepapier bevat
dan krantenpapier (Dejaeghere, 2014). Deze informatie is zeer nuttig wanneer we later de export van
oud-papier bespreken, omdat magzinepapier hogere kwaliteitseisen en dus hogere prijzen met zich
meebrengen.
Naargelang de vereiste verhouding
wordt van elke kwaliteit welbepaalde eenheden op een
transportband overgeslagen richting het verpulpingsproces (Zie Afbeelding 4.5). In dit proces krijgt het
oud-papier een eerste wastbeurt om alle niet-papierresten eruit te zeven in een pulper (e.g. een
drumpulper zoals in Afbeelding 4.6).
Daaruit komt pulp van oud-papier. Indien men dit proces in de papierfabriek uitvoert, spreekt men van
geïntegreerde papierfabrikant, terwijl een niet-geïntegreerde papierfabrikant haar pulp aankoopt in
droge fracties.
21
Afbeelding 4.5: Oud-papiermagazijn
Bron: Verkregen presentatie van Stora Enso Langerbrugge
Afbeelding 4.6: Drumpulper
Bron: Verkregen presentatie van Stora Enso Langerbrugge
4.4.2.2
Ontinktingsproces
Het ontinkten is een complex proces waarbij de vezels in de pulp opzwelt zodat de inkt van het papier
loskomt en afbreekt in kleine fracties. De complexiteit van het proces is afhankelijk van het inkttype, het
papieroppervlak, de afdruktechniek en –condities, de leeftijd en bewaring van het papier, alsook
afhankelijk van de gewenste helderheid van het eindproduct. Hoe groter de eis is om helder papier te
produceren, hoe meer het ontinktingsproces herhaald wordt of voorbereidingsstappen zoals het
raffineren en disperseren nodig zijn. Stora Enso Langerbrugge
heeft als enige in België een
ontinktingsinstallatie omdat het net 100% oud-papier recycleert ter productie van grafisch papier (Smets,
Alaerts, Verachtert, & Huybrechts, 2014).
De werking van dergelijke ontinktingsinstallatie via
flotatielijnen worden schematisch voorgesteld in Afbeelding 4.7.
Nadat alle bovenvermelde processen doorlopen zijn, bestaat het pulp uit 95% water en slechts 5%
papiervezels.
22
Afbeelding 4.7: ontinkting van de flotatiecellen
Bron: Verkregen presentatie Stora Enso
Langerbrugge
4.4.2.3
De papiermachine
Nadat de vezels ontdaan zijn van alle onzuiverheden, wordt het water uit het pulp gehaald. Dit gebeurt
eerst via het zeven en persen tot lange vellen papier, waarna het papier volledig gedroogd wordt in een
drogerij. Dit kan door de cilinders waarover het papier glijdt te verwarmen, ofwel hete lucht blazen over
het papier, ofwel via infraroodbestraling. Dit is enorm energie-intensief, nl. de helft van alle energie die
nodig is in de papierproductie wordt hier verbruikt. Daardoor wordt getracht het water maximaal uit het
persproces te halen. Afbeelding 4.8 is een papiermachine op de site van Stora Enso die aan een maximale
snelheid van 120 kilometer per uur het papier droogt. In de laatste fase wordt het papier opgerold over
een breedte tien meter om dan te versnijden en te verpakken op de gewenste afmetingen van de klant.
Dit is de meest rendabele en meest efficiëntste papiermachine ter wereld.
Afbeelding 4.8: De papiermachine
Bron: Verkregen presentatie van Stora Enso Langerbrugge
23
5
VERPAKKINGSAFVAL
Verpakkingsafval is een speciale categorie binnen de afvalindustrie met unieke regelingen ten opzichte
van andere subsectoren in de papiersector. Het verpakkingsafval wordt gedefinieerd als:
‘ Afval afkomstig van elk product, vervaardigd van materiaal van welke aard ook, dat kan gebruikt worden
voor het insluiten en beschermen van goederen, van grondstoffen tot afgewerkte producten, over het
gehele traject van producent tot consument of verbruiker en voor het aanbieden van deze goederen. Alle
‘wegwerpartikelen’ die voor dezelfde doeleinden gebruikt worden, moeten als verpakkingen beschouwd
worden (IVCIE, 2008).’
Het verpakken van producten heeft verschillende voordelen zoals het vergemakkelijken van de opslag,
verplaatsing en het gebruik van product, het beschermen van de goederen, het identificeren het product
via barcodes, etc. (Gevaers, Van De Voorde, & De Lange, Het product van de Logistiek, 2014) .
Voor de jaren ‘90 werd er door niemand verantwoordelijkheid genomen om duurzaam verpakkingsafval
te beheren. Er was geen stimulans, economisch en operationeel, om verpakkingsafval minimaal te
houden alsook het in te zamelen afval efficiënt te organiseren. De particulieren konden hun oud papier
afgeven aan een inzamelaar, waarvoor ze een vergoeding kregen. Echter kwam er een moment waarbij de
prijs voor het oud papier zodanig laag stond zodat men moest betalen om hun papierafval kwijt te raken.
Daardoor was het voor de burger niet meer rendabel om afval selectief te sorteren.
Daarnaast werd in 1993 een wet uitgevaardigd om een heffing toe te passen op het verbruik van onder
meer verpakkingsmateriaal, nl. de ecotaks (B.S. 20 juli 1993). Deze taks zou ervoor zorgen dat de
producenten van onder meer verpakkingsmateriaal en papier milieuvriendelijkere goederen op de markt
brengen. De producenten kunnen evenwel vrijgesteld worden indien men welbepaalde percentages
omtrent recyclage en nuttige toepassing behaalt.
Deze twee redenen zorgden ervoor dat de privésector in 1994 het initiatief nam om de selectieve
sortering bij de bron te blijven stimuleren, door een systeem op te zetten dat de selectieve h-à-h
inzameling mogelijk maakt. Enerzijds heeft de recyclagesector er alle baat bij dat oud papier bij de
consument gescheiden wordt van het restafval, daar een hogere kwaliteit bekomen wordt. Anderzijds kan
de verpakkingsproducent vrijgesteld worden van de ecotaks door te voldoen aan de bovenvermelde
voorwaarden. Omdat het onmogelijk is voor de producent zelf hun verpakkingsmateriaal bij elke
consument te gaan inzamelen, werd Fost Plus opgericht om deze als collectieve verantwoordelijkheid op
zich te nemen.
24
Hieronder wordt het systeem beschreven aan de hand van de verschillende organisaties. Dit is nodig om
de werking en de evolutie van de papier- en recyclage-industrie te analyseren, alsook te onderzoeken of
dit uitgebreid kan worden naar andere subsectoren.
5.1 IVC EN HET ISA
In 1996 werd een Interregionaal Samenwerkingsakkoord (ISA) gesloten tussen de drie Belgische gewesten
omtrent de preventie en het beheer van verpakkingsafval. Dit werd gedaan in het kader van de Europese
Verpakkingsrichtlijn (94/62/EG) om de productie van verpakkingsafval te beperken en onder meer het
hergebruik, recyclage en energieterugwinning van dergelijk afval te bevorderen.4 In het ISA werden
eenduidige definities vastgelegd, beschreven wat de taken zijn van de verschillende organismen en aan
welke
bepalingen
de
verpakkingsverantwoordelijke
moet
voldoen.
De
definitie
van
verpakkingsverantwoordelijke is:
‘ Elke persoon die producten heeft doen verpakken in België of ze zelf heeft verpakt om deze op de
Belgische markt te brengen. Indien de producten geïmporteerd worden in België , maar niet in België
verpakt werden, dan is de invoerder verpakkingsverantwoordelijke. Indien de gebruiker rechtstreeks
invoert en de producten ontpakt, aldus verpakkingsafval van bedrijfsmatige oorsprong, dan is de gebruiker
verantwoordelijk. ’ (Samenwerkingsakkoord, 1996).5
Het Samenwerkingsakkoord is herschreven in 2008, dat van kracht is sinds 1 januari 2009. Voor dit
onderzoek is de belangrijkste bepaling in het ISA de invoering van de terugnameplicht voor
verpakkingsafval.
5.1.1 De Terugnameplicht
De terugnameplicht wordt gedefinieerd als:
‘ De aan de verpakkingsverantwoordelijke opgelegde verplichting om, in het licht van de doelstellingen en
de bepaling, gesteld in het samenwerkingsakkoord, de quota’s voor nuttige toepassing en recyclage te
bereiken.’ (Samenwerkingsakkoord, 1996).
Hierin zit een groot verschil met de aanvaardingsplicht waarbij de distributeur of handelaar verplicht
wordt afgedankte apparaten te aanvaarden die klanten terugbrengen, zoals dit het geval is bij onder
andere afgedankte elektrische en elektronische apparaten en lege batterijen. Aangezien de
verpakkingsverantwoordelijke niet verplicht is om het afval daadwerkelijk terug te nemen, is het enkel
verplicht tot het financieren van de terugname om de vastgelegde quota’s te behalen. Daarvoor kan men
4
De richtlijn van het Europees parlement en de Raad vindt u op: http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:31994L0062&from=NL
5
Voor een uitgebreide definitie, zie het Samenwerkingsakkoord van 4 november 2008
25
zelf instaan om aan de verplichtingen te voldoen of kan men beroep doen op een erkend organisme. Fost
Plus en Val-I-Pac zijn de enige erkende organismen voor respectievelijk het huishoudelijk en bedrijfsmatig
afval.
De realisaties dienen elk jaar aangetoond te worden (informatieplicht) bij de Interregionale
Verpakkingscommissie, afgekort het IVC. Dit is een Belgische overheidsinstelling die opgericht werd in het
Samenwerkingsakkoord, om te controleren op welke wijze en of de wettelijke bepalingen van de
respectievelijke gewesten wel degelijk behaald worden, te beslissen of een organisme erkend mag
worden voor de vervulling van de terugnameplicht, etc.
Daarnaast heeft het IVC andere taken, waarop dit onderzoek niet verder ingaat, maar voor een uitvoerige
uitleg verwijzen we naar het Samenwerkingsakkoord.
5.2 HUISHOUDELIJK VERPAKKINGSAFVAL: FOST PLUS
Fost Plus is als enige in België het door het IVC erkend organisme waarbij verpakkingsverantwoordelijken
zich kunnen aansluiten tot het vervullen van de terugnameplicht omtrent huishoudelijk verpakkingsafval.
Het is een private vereniging zonder winstoogmerk met een maatschappelijk karakter, opgericht in 1994,
twee jaar voor het ISA . De vraag voor dergelijk organisme kwam er van de privésector, om een
duurzamere oplossing te bieden dan de bovenvermelde ecotaks. Bovendien was deze sector overtuigt dat
dergelijk systeem betere resultaten zou geven met minder financiële consequenties. Immers, Fost Plus is
niet enkel bevoegd voor het financieren van de selectieve inzameling, sortering en recyclage, maar ook
voor de promotie en coördinatie van de sortering en recyclage van huishoudelijk verpakkingsafval (Fost
Plus, 2013).
5.2.1 Fost Plus als verpakkingsverantwoordelijke
Indien een verpakkingsverantwoordelijke aangesloten is bij Fost Plus, dient hij jaarlijks aangifte te doen
van de hoeveelheid verpakkingsmaterialen men op de Belgische markt heeft gebracht. Zo’n 5600 leden
gaan deze verplichting via Fost Plus aan, een vertegenwoordiging van 92% van het op de Belgische markt
gebracht verpakkingsmateriaal. Op die manier kan Fost Plus het totale ingezameld huishoudelijk
verpakkingsafval vergelijken ten opzichte van het totale gewicht van de op de Belgische markt gebrachte
verpakkingsmaterialen van haar leden. Door de gewichten te aggregeren is het eenvoudiger te berekenen
of Fost Plus, in opdracht van haar leden, de vereiste percentages behaalt. De wettelijke percentages voor
huishoudelijk verpakkingsafval zijn als volgt vastgelegd vanaf 2010:
1. 80% recyclage.
2. 90% nuttige toepassing, recyclage meegerekend.
26
5.2.2 Analyse van Fost Plus
De hoge marktprijzen die Fost Plus krijgt, wijzen op een mature markt en een sterke vraag naar de
gerecycleerde materialen. De sterke vraag duidt aan dat gerecycleerde materialen een gunstig en
hoogwaardig alternatief zijn voor de primaire grondstoffen. Dat dit hoge inkomsten met zich meebrengt,
is te wijten aan de hoge kwaliteit van de ingezamelde materialen door sortering bij de bron. Het voordeel
van dergelijk erkend organisme ten opzichte van een belastingsheffing via een ecotaks, is af te leiden uit
het volgende voorbeeld.
Cementzakken bestaan uit karton en plastiek, dat niet kan gerecycleerd worden en dus verbrand moet
worden. Daardoor betalen de producenten van dergelijke zakken meer bijdrage dan producenten van
recycleerbare draagtassen. Inderdaad, aan de hand van een erkend organisme kan die eerste profiteren
van de ecologische maatregelen die de laatste treft, zonder zelf inspanningen te moeten doen om aan het
recyclagepercentage te voldoen. Dit stipuleert dat er een kleinere positieve impact op het milieu behaald
wordt ten opzichte van het systeem waarbij de bedrijven individueel verantwoordelijk zijn om hun
percentages te behalen. Echter kan de vraag gesteld worden of het haalbaar is om alles in recycleerbare
verpakking te stoppen wanneer de kwaliteit van het product zelf niet goed bewaard zou worden. Er dient
een evenwicht gezocht te worden en in dat opzicht is in men België ervan overtuigd dat het collectief
systeem beter is dan individuele verantwoordelijkheden te leggen via zogenaamde ecotaks. De
recycleerbare cementzakken zouden sneller kunnen scheuren of het cement kan in contact komen met
water waardoor het product niet meer bruikbaar is; ecologisch gezien is dit ook niet de beste optie.
Om de dienst die de afvalintercommunales leveren aan Fost Plus door het verpakkingsmateriaal in te
zamelen, bekostigt Fost Plus 30% van de inzamelkost die de afvalintercommunales maken. In ruil wordt ze
eigenaar van 25% van het tonnage van het recycleerbaar afval waarin verpakkingsmateriaal zit. Aangezien
er zowel kartonnen als papieren verpakkingen op de markt worden gebracht en dit in het afvalcircuit
terechtkomt, wordt Fost Plus dus voor 25% eigenaar van het totaal ingezameld oud-papier. Op die manier
kunnen zij mee beslissen hoeveel een afvalintercommunale vraagt voor het ingezameld oud-papier,
alsook heeft het beslissingsrecht over de keuze van contractant. Aangezien zij het enige erkend organisme
zijn in Vlaanderen voor huishoudelijk verpakkingsafval, zijn er geen andere concurrenten die dezelfde
dienst kunnen aanbieden, maar dus ook geen betaling voor de geleverde diensten krijgen.
Afbeelding 5.1 toont de resultaten van Fost Plus voor het jaar 2013. Daarbij zien we dat 25% van de totale
ingezamelde hoeveelheid oud-papier voor 101,5% gerecycleerd is. Dit is uiteraard een overschatting van
de werkelijkheid, er zou dan immers meer gerecycleerd geweest zijn dan dat er ingezameld is. De redenen
hiervoor zijn de volgende.
27
Ten eerste zijn niet alle Belgische verpakkingsverantwoordelijken lid bij Fost Plus. Vijftien jaar geleden
werden niet-leden geschat op 8% van de op de Belgische markt gebrachte verpakkingsmaterialen (FostPlus, Jaarverslag 2013, 2014). Waarom verpakkingsverantwoordelijken niet per se hoeven aan te sluiten
bij een erkend organisme, wordt in het volgend hoofdstuk met een voorbeeld geïllustreerd.
Ten tweede is het nooit uit te sluiten dat bedrijfsmatig verpakkingsmateriaal in het systeem van de
huishoudelijke inzameling terechtkomt.
Ten derde – met enig verschil van de eerste reden – zijn er ook ‘free riders’ die niet alles van het
geproduceerde verpakkingsmateriaal aangeven, ook al zijn ze verplicht en lid van Fost Plus.
Afbeelding 5.1: Resultaten van recyclage en nuttige toepassingen (ton)
Bron: Jaarverslag 2013 Fost Plus
5.3 BEDRIJFSMATIG VERPAKKINGSAFVAL: VAL-I-PAC
VAL-I-PAC werd opgericht in 1997 op initiatief van de Belgische economische wereld en heeft als doel de
recyclage
van
bedrijfsmatige
verpakkingen
te
stimuleren
en
te
coördineren
door
de
producentenverantwoordelijkheid van haar leden op zich te nemen, tracht Val-I-Pac de de vereiste
recyclagepercentages en nuttige toepassing van de verpakkingsverantwoordelijken te behalen. Daarvoor
betaalt de verpakkingsverantwoordelijke een bijdrage, dat wordt besteed om de volgende drie zaken te
financieren. Het heeft dus dezelfde missie als Fost Plus, maar die wordt op een andere wijze behaald.
5.3.1 Val-I-Pac als verpakkingsverantwoordelijke
Ten eerste geven zij premies aan de ontpakkers om de correcte sortering van afval te stimuleren. De
premies voor papier- en kartonrecyclage bestaan niet, aangezien dergelijk afval geen knelpunt vormt om
aan de streefpercentages te voldoen . Maar indien de ontpakker een container bezit of huurt om
bedrijfsmatig verpakkingsafval te scheiden van ander papier- en kartonafval, wordt voor deze inspanning
een jaarlijkse premie betaalt.6
6
De premies zijn afhankelijk van het type container, variërend van 60 € - 100 € per jaar (forfait voor 2014). Indien
een onderneming voor de eerste maal dergelijke selectieve container plaatst, krijgt het een startforfait van 100€
(forfait voor 2014)
28
Ten tweede koopt Val-I-Pac de gegevens van de afvalverwerkingsbedrijven omtrent hoeveel
verpakkingsmateriaal zij inzamelen en verwerken om de streefpercentages te bekomen. Die vergoedingen
bestaan uit een vast bedrag en uit een forfaitair bedrag per ton gerecycleerd en gevaloriseerd materiaal.
Daarnaast zijn er nog extra forfaitaire premies per aantal soorten materialen, per stiptheid van
gegevensverzending en aantal certificaten. De gegevens worden aan de hand van steekproefinspecties
gecontroleerd ter voorkoming van overschatte cijfers om extra vergoedingen te bekomen.
Ten derde dienen de bijdragen van de verpakkingsverantwoordelijken voor de dienst die Val-I-Pac aan
hen levert.
Val-I-pac krijgt dus geld van verpakkingsproducenten om een ontpakker te betalen, i.e. de consument van
bedrijfsmatig verpakkingsmateriaal. In ruil geeft de ontpakker gegevens aan Val-I-Pac om te bewijzen aan
het IVCIE dat verpakkingsproducenten voldoen aan terugnameplicht. In tegenstelling tot Fost Plus worden
ze dus geen eigenaar van een deel van de inzameling en kan geen oud-papier verkopen.
5.3.2 Dient elke verpakkingsproducent mee streven naar het vereiste recyclagepercentage?
Om deze vraag te beantwoorden geven we een voorbeeld.
Een buitenlands bedrijf X importeert goederen, zeg maar grote lots in kartonnen verpakkingsmateriaal,
naar België. In een Belgisch filiaal ontpakt het bedrijf de goederen en geeft het verpakkingsafval af aan
een recuperant. Daarna verpakt het terug de verschillende onderdelen om te verdelen in België of
bestemd voor export. Zoals eerder gesteld, geldt een terugnameplicht op het verpakkingsmateriaal dat
terecht komt op de Belgische markt. Stel dat de goederen voor 5% bestemd zijn voor de Belgische markt
en 95% voor export, maar eerst 100% ontpakt werden in het bedrijf en volgens de definitie hierboven als
gebruiker ook verpakkingsverantwoordelijke is. Dan voldoet de onderneming al ruimschoots aan de
vereiste percentages voor recyclage (80%) en nuttige toepassing (85%) indien men het verpakkingsafval
van bedrijfsmatige oorsprong volgens de vereisten laat recycleren en nuttig toepast, zonder zich te
moeten aansluiten bij Val-I-Pac. Immers dient men geen rekening te houden met de geëxporteerde
goederen. Toch komt die 5% bestemd voor de Belgische markt in de circulaire economie en leiden
dergelijke goederen tot een overschatting van de recyclagepercentages.
29
6
HUISHOUDELIJK OUD-PAPIER
De inzameling wordt gedefinieerd als het verzamelen van afvalstoffen, inclusief de voorlopige sortering en
de voorlopige opslag van afvalstoffen, om deze daarna te vervoeren naar een afvalverwerkingsinstallatie.7
Daarbij dient men een onderscheid te maken tussen afval van huishoudelijke en van bedrijfsmatige
oorsprong.
Volgens de Gemeentewet hebben de gemeenten de zorgplicht omtrent ‘de zindelijkheid’ op openbare
wegen en plaatsen ten behoeve van de inwoners.8 De Raad van State heeft geoordeeld dat hieruit de
bevoegdheid tot ophaling en verwijdering van huishoudelijke afvalstoffen voortvloeit (RvS, 1994). De
gemeenten dienen de modaliteiten van ophaling en inzameling van huishoudelijke afvalstoffen op te
stellen in het gemeentelijke reglement, ter uitvoering van het Materialendecreet.9
Alle gemeenten in Vlaanderen zijn verplicht om het klein gevaarlijk afval (afgekort KGA) van
huishoudelijke oorsprong op regelmatige wijze selectief in te zamelen.10 Dit dient te gebeuren ofwel via hà-h inzameling ofwel via de inzameling in recyclageparken.
In België wordt het lokaal afvalbeheer georganiseerd door afvalintercommunales. Dit zijn
intergemeentelijke samenwerkingsverbanden, waarbij aanliggende gemeenten samenwerken om een
gezamenlijk afvalbeleid te organiseren. Enkel Aarschot en Tienen werken niet samen met buurgemeenten
omtrent afvalbeheer.11 Daarnaast zijn er gemeenten, aangesloten bij een intercommunale, die zelf de
exploitatie van afvalinzameling en/of de recyclageparken organiseren. Afbeelding 6.1 toont geografisch
de 26 afvalintercommunales aan in Vlaanderen voor 2013.12 De gemeenten binnen een intercommunale
bepalen zelf het afvalbeleid, waardoor de taakomschrijving kan verschillen tussen de intergemeentelijke
afvalbeheerders.
7
Definitie volgens Materialendecreet, Artikel 3, 18°
Zie Gemeentewet, Artikel 35, §2
9
Materialendecreet, Artikel 26
10
Zie VLAREMA, Artikel 5.5.2., § 1
11
De gemeente Aarschot had te maken met een corruptieschandaal omtrent het gemeentelijk afvalbeheer,
waarvoor enkele ambtenaren en werknemers van de leverancier op 25 juni 2007 veroordeeld werden. Deze
concessie verloopt in 2015 (Belga, 2007). De stad Tienen sluit vanaf 1 januari 2015 aan bij de afvalintercommunale
EcoWerf. (Nieuwsblad, 2013).
12
Lijst van Belgische intercommunales 2013 is te vinden op
https://www.fostplus.be/SiteCollectionDocuments/Werking%20Fost%20Plus%20en%20partners/Inzamelen/Interco
mmunales_2013.htm (geraadpleegd 24/04/14)
8
30
Afbeelding 6.1: Kaart van de Vlaamse afvalintercommunales.
Bron: Samengesteld op basis van kaart dat te vinden is op https://www.interafval.be/onze-leden.
Geraadpleegd op 24/04/2014.
Daarnaast is in 1996 Interafval opgericht, een samenwerkingsverband tussen alle Vlaamse
intercommunales en de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG), waar beiden voornamelijk
gericht is als overkoepelend kennisplatform om de intercommunales en gemeenten efficiënter te laten
samenwerken.13
6.1 AFVALBELEID VAN DE AFVALINTERCOMMUNALES
6.1.1 Ladder van Lansink
Om een zo efficiënt en duurzaam afvalbeleid te voeren, baseren de afvalintercommunales zich op ‘de
ladder van Lansink’. Deze ladder – geïntroduceerd door de Nederlandse politicus Ad Lansink in 1979 beschrijft een voorkeursrangorde omtrent afvalverwerking. In 1979 diende Ad Lansink de motie ‘Lansink
c.s.’ in die in de Tweede Kamer van Nederland unaniem werd aangenomen. Deze motie werd
geïmplementeerd in de Nederlandse Wet Milieubeheer van 1993. In 2008 werd dit principe opgenomen
in de Europese Kaderrichtlijn betreffende afvalstoffen (EC, 2008). Afbeelding 6.2 geeft plastisch weer dat
aan preventie de hoogste prioriteit moet worden gegeven, daarna hergebruik, recyclage, energieopwekking, verbranding en als absoluut-te-vermijden procedure, het storten van afval. Hieronder
beschrijven we kort de verschillende niveaus en hoe de afvalintercommunales hierop hun beleid
uitvoeren.
13
Zie https://www.interafval.be/ (geraadpleegd 24/04/14)
31
Afbeelding 6.2: De ladder van Lansink
Bron: http://www.recyling.nl
6.1.1.1
Preventie
Preventief afval reduceren, begint bij de verschillende fasen vooraleer het product als afval wordt
beschouwd. Preventie betekent volgens het Materialendecreet:
‘Maatregelen die worden genomen voordat een stof of voorwerp afvalstof is geworden, ter vermindering
van:
1. de hoeveelheid afvalstoffen (inclusief via het hergebruik van voorwerpen of de verlenging van de
levensduur van de voorwerpen;
2. de negatieve gevolgen van de geproduceerde afvalstoffen voor het milieu en de menselijke
gezondheid;
3. het gehalte aan schadelijke stoffen in stoffen en voorwerpen. ‘ 14
OVAM definieert in het ‘Uitvoeringsplan Huishoudelijke Afvalstoffen 2008-2015’ een andere, striktere
definitie:
‘Afvalpreventie is het kwantitatief en kwalitatief voorkomen of verminderen van de productie van
afvalstoffen en de schadelijkheid ervan door onder andere reductie aan de bron (OVAM, 2008) ‘.
Beide definities stellen dat alle maatregelen die genomen worden bij de bron, afvalpreventie is. Dit zijn
maatregelen die genomen worden in de ontwerpfase, productiefase, distributiefase en de gebruiksfase
(Van Acoleyen, 2013). Het voordeel van preventie is niet enkel de afvalreductie, maar het levert ook een
financiële besparing op. Indien de intercommunales dit financieel aspect onder de aandacht van hun
inwoners kunnen brengen, is de burger sneller te motiveren om bewust met papier- en karton als
grondstof om te springen. Enerzijds is er de kwantitatieve preventie van papierafval, door bijvoorbeeld
het aantal bomen als primaire bron te verminderen. Daarvoor moeten de inwoners en bedrijven
14
Zie Materialendecreet Artikel 3, 22°
32
gesensibiliseerd worden om zuinig om te springen met hun aankoop- en consumptiepatronen. Zo wordt
er bijvoorbeeld aangeraden beide zijden in plaats van één enkele zijde van een vel papier te gebruiken,
om een mededeling plaatsen op de brievenbus indien u toch de reclamefolders rechtstreeks naar de
papiermand verwijst. Daarnaast geldt preventie ook als het vermijden dat materiaal in de afvalfase
terechtkomt (Van Acoleyen, 2013), zoals hergebruik.
Anderzijds kan men de negatieve invloed op het milieu verminderen door productieprocessen te
optimaliseren, andere grondstoffen of producten op de markt brengen die minder schade toebrengen aan
het milieu. Dit wordt omschreven als kwalitatieve preventie (Preventpack, 2008). De consument zelf kan
hierop een grote invloed uitoefenen door hun consumptiepatroon op milieuvriendelijke producten af te
stemmen.
De doelstelling om daling in afval te verlagen mag niet leiden tot een verwaarlozing van de ladder van
Lansink, maar de inwoners of bedrijven er toe aansporen om bewuster om te gaan met hun afvalverbruik
(IOK, Doelstellingen, 2004). Preventie van huishoudelijk afval komt dus neer op een combinatie van het
voorkomen aan de bron en het hergebruik van stoffen of voorwerpen. Dit
hergebruik moet wel leiden tot een vergelijkbare toepassing, die zich in de gebruikerssfeer en niet in de
verwerkingssfeer bevindt (OVAM, 2007).
6.1.1.2
Hergebruik
Hergebruik van afval betekent het opnieuw gebruiken van een product in hun oorspronkelijke vorm.
Indien afval niet vermeden kan worden, is het hergebruik ervan de beste optie door een afgedankt
product een nieuwe functie of andere bestemming te geven.15 Aangezien het geen of nauwelijks nieuwe
verwerkingsprocessen vereist, is bij dit afval het minste risico op milieuschade. Naast de inwoners te
informeren welke herbruikbare producten minstens even aantrekkelijk zijn als wegwerpproducten, geven
de afvalintercommunales allerlei tips via brochures, scholen, etc. welke mogelijkheden er zijn om
bijvoorbeeld hun oud tapijt op hun composthoop te leggen voor betere compostering. Daarnaast is er
ook een enorme bereidwilligheid vanuit de intercommunales om de inwoners veel moeite te besparen
om een nieuwe bestemming voor een herbruikbaar product te zoeken. De kringwinkel is het beste project
dat tegenwoordig georganiseerd wordt door de gemeenten, waarbij de mogelijkheid tot het ophalen aan
huis, verhindert dat onder andere herbruikbare meubels bij het grofvuil terechtkomt. Een voorbeeld in
het kader van dit onderzoek betreft een project van ISVAG op al hun recyclageparken waar een
boekencontainer staat om oude boeken om te ruilen.16 Verder zijn er geen voorbeelden te vinden waarbij
15
Zie Materialendecreet Artikel 3, 15°
Een dergelijke boekencontainer vindt u op de site
http://www.antwerpen.be/eCache/ABE/3/723.Y29udGV4dD04MDU5OTI5.html
16
33
afvalintercommunales hergebruik van oud-papier kunnen bewerkstelligen. Het oud-papier wordt bijna
uitsluitend opgehaald met als doel te recycleren en in andere vorm terug in de economie te brengen.
De volgende drie ‘treden van de ladder’ zijn van cruciaal belang om het afval zo efficiënt mogelijk af te
zetten. De taak van de intercommunale ligt hierbij in het verzekeren aan de burger dat hun afval ook
effectief verwerkt wordt.
6.1.1.3
Recyclage
Indien afval niet meer kan hergebruikt worden, is recyclage de eerstvolgende stap waarop gefocust moet
worden. Dit productieproces is door het IVCIE gedefinieerd als ‘het opnieuw verwerken van
afvalmaterialen voor het oorspronkelijke doel of voor andere doeleinden, met inbegrip van organische
recyclage maar uitgezonderd terugwinning van energie’ (IVCIE). Deze methode biedt een aantal grote
voordelen op ecologisch gebied, gepaard gaande met economische voordelen:
(1) De afvalberg wordt kleiner door gebruikt papier- en karton te valoriseren naar een nieuw product.
(2) Gerecycleerd papier en karton vervangt de winning van nieuwe papiervezels, aldus dienen er
minder bomen omgehakt te worden voor eenzelfde ton papierproductie.
(3) Recyclage van papier en karton behoeft minder energie- en waterverbruik dan het gebruik van
nieuwe vezels.
6.1.1.4
Verbranden
Kunnen de vorige verwerkingswijzen niet worden gehanteerd, dan dient het afval verbrand te worden
mits zoveel mogelijk energierecuperatie. De verbrandingsovens van de intercommunales verbranden
restafval, waar een kleine fractie van papier en karton inzit, afhankelijk van de sorteerprestaties van haar
inwoners. De intercommunales hebben er dan ook alle belang bij om hun inwoners zoveel mogelijk aan te
sporen om papier en karton te scheiden van het restafval. Het heeft immers de opportuniteitskost dat het
niet als oud-papier kan verkocht worden aan de papierinzamelaar. Daarenboven komen er bij verbranding
schadelijke gassen vrij die schadelijk kunnen zijn voor het milieu.
Vlaanderen telt zeven afvalverbrandingsinstallaties die uitgebaat worden door intercommunales, nl.
IMOG, ISVAG, IVBO, IVRO, IVOO, IVAGO en IVM. Daarnaast heeft de afvalintercommunale Limburg.net
20% aandeelhouderschap in de verbrandingsinstallatie van Bionerga nv. Twee private bedrijven, Indaver
Beveren nv en Dalkia verzorgen de rest van het huishoudelijk restafval. In totaal werd voor het jaar 2012
1,08 miljoen ton huishoudelijke afvalstoffen verbrand (OVAM, 2013).
Sinds enkele jaren is er een overcapaciteit aan verbrandingsovens in Vlaanderen, waardoor de prijs voor
het restafval zodanig laag kan worden dat bedrijven vanuit economisch perspectief niet meer zouden
34
sorteren. Wegens de hoge recyclagepercentages die jaarlijks voor oud-papier behaald worden,
verwachten wij dat oud-papier minder bij de bron gesorteerd zal worden indien deze trend zich
aanhoudt.
Door het lucratief karakter en het overaanbod van de verbrandingsovens vormen ze een concurrent van
de recyclage-industrie, zoals het recycleren dan weer lucratiever is dan afvalpreventie. Daarnaast vormen
ze concurrenten onderling. Een oplossing hiervoor zou kunnen zijn dat de verbrandingsovens
geconsolideerd worden, waardoor ten minste hoge transportritten vermeden worden om het restafval
naar een goedkopere verbrandingsoven te vervoeren. Daarnaast zou het consolideren ertoe leiden dat
verouderde installaties afgebroken worden.
6.1.1.5
Storten
De slechtste verwerkingswijze vormt het storten van afval. Dit dient zo veel mogelijk vermeden te
worden. Slechts in uitzonderlijke gevallen mag dit gebeuren. Sinds 2006 is er een algemeen stortverbod
op brandbaar huishoudelijk afval, waardoor het aandeel van deze methode aanzienlijk is verminderd.17 In
2012 is er voor de eerste maal gemeld dat er geen papier en karton werd gestort. In 2011 was dit nog
goed voor 564 ton (OVAM, 2013).
6.1.2 DIFTAR-systeem
In het kader van afvalpreventie is in het begin van 2000 een nieuw systeem in het leven geroepen om de
afvalproducent bewust te maken van de kost voor de inzameling en verwerking. Het geDIferentieerd
TARieven-systeem zorgt ervoor dat men meer betaalt als het verbruik hoger ligt, opdat de grootste
vervuiler het meest instaat voor de ophaling en verwerking van afval (IDM, 2014). Dit wordt zowel
toegepast bij de h-à-h inzameling bij de recyclageparken en dient er enkel toe om de variabele kosten en
niet de vaste kosten van het afvalbeheer te dekken.18 Deze variabele kosten moeten er toe dienen dat de
vervuiler selectiever gaat sorteren om de hoge tarieven van restafval te minimaliseren in tegenstelling tot
een verrekening van de variabele kosten in de aankoopprijs van milieubelastende producten (MiNA,
2003). Daarnaast moet preventie prioritair blijven, waardoor het verbruik van de selectieve recycleerbare
fracties ook deels dient doorgerekend te worden.
Het tarief wordt pas ingesteld vanaf een bepaalde hoogte van welbepaalde eenheidssoorten, ofwel
meteen vanaf de eerste eenheid. De eerste keuze heeft als voordeel dat de stimulans tot sluikstorten in
dergelijk systeem minimaliseert, terwijl het de complexiteit van administratie verhoogt. Vanaf de eerste
eenheid verrekenen wordt het principe ‘de vervuiler betaalt’ consequent toegepast. Voor de h-à-h
17
In 2012 bedroeg het aandeel 0,58% van het totaal ingezameld huishoudelijk afval.
Een deel van de vaste kosten kunnen wel verrekend worden door bijvoorbeeld een forfaitair bedrag te vragen per
rolcontainer, etc. Voor de h-à-h inzameling van oud-papier zonder het gebruik van recipiënten is dit niet gewenst
(OVAM, 2002)
18
35
inzameling is de enige mogelijkheid om oud-papier te tariferen door het plaatsen van containers. Dit
bevordert het gebruiksgemak en de kwaliteit van het oud-papier door het droog te houden. Een deel van
de vaste kosten voor het afvalbeheer kan dan wel verrekend worden per type container, alsook de
variabele kosten door het wegen van de hoeveelheid doorgerekend worden via een moderne
perskraakwagen.
Voor de recyclageparken zijn er ook verschillende mogelijkheden (EcoWerf, 2014):
o
Forfaitair bedrag per bezoek, onafhankelijk van de hoeveelheid en soort
o
Forfaitair bedrag per volume-eenheid van het voertuig, onafhankelijk van de hoeveelheid en
soort
o
Forfaitair bedrag per kilo per betalende fractie (a.d.h.v. een weegbrug, weegschaal,etc.)
Of de doelstellingen van het diftar-systeem behaald worden en de vergelijking van de verschillende
tariferingsmethoden dient nog geanalyseerd te worden.
6.2 INZAMELING VAN HUISHOUDELIJK OUD-PAPIER
In dit hoofdstuk gaan we dieper in op het logistieke aspect van oud-papierinzameling, daar het vorig
hoofdstuk het beleid van de afvalintercommunales toegelicht werd.
Papier en karton wordt opgehaald en gaat rechtstreeks naar de recycleur, terwijl PMD bijvoorbeeld eerst
naar een sorteercentrum gaat (Fost Plus, 2013).
Er zijn twee criteria om af te wegen welke methode of combinatie van beiden het best toepasselijk is, nl.
de gemiddelde transportafstand voor de consument vanaf het ophaalpunt tot en met het inzamelpunt en
het aantal huishoudens waarvan oud-papier opgehaald wordt per inzamelpunt. Daarbij telt de h-à-h
inzameling een groot aantal ophaalpunten, nl. het punt op het voetpad waar oud-papier aangeboden
wordt en logischerwijze weinig inwoners per ophaalpunt telt (Jahre, 1995).
6.2.1 Huis-aan-huis inzameling
6.2.1.1
Aanbieding
Het aanbieden van oud-papier gebeurt hoofdzakelijk door het samengebonden of in kartonnen
verpakkingsmateriaal op de stoep te plaatsen op de ochtend van iedere ophalingsronde. Bij hoogbouw en
landelijke zones zijn er rolcontainers van verschillende groottes (40 liter, 120 liter of 240 liter) voorzien
waarin alle bewoners hun papierafval kunnen bewaren. De voorkeur van de aanbiedingskeuze wordt
gekozen aan de hand van de hoeveelheid, bereikbaarheid of individuele preferenties en gebruiksgemak
(RX3, 2011). Een eerste vraag die we hierbij kunnen stellen is -wetende dat het papier aan kwaliteit
36
verliest bij onweer - of het niet beter zou zijn om papierafval in een waterdichte box op de stoep te
plaatsen. Om die vraag te beantwoorden zijn we op zoek gaan of hieromtrent in Vlaanderen al initiatieven
bestaan. De afvalintercommunale Ecowerf heeft op het eind van 2011 dergelijke mini-containers verplicht
in de gemeente Bertem als pilootproject. Uit haar jaarverslag blijkt dat in 2012 de ingezamelde
hoeveelheid papierafval met 3% gestegen is ten opzichte van 2011 (Ecowerf, 2012). Deze stijging is
volledig te wijten door dergelijke aanbiedingsmethode, aangezien het gemiddelde van het
werkingsgebied een daling van 1,2% kende ten opzichte van het vorige jaar.
6.2.1.2
Ophaalwijze
De ophaling gebeurt via perskraakwagens. Dit zijn wagen die tijdens de ophaalronde het ingezameld afval
zoveel mogelijk persen om de maximale beladingscapaciteit te benutten.
Bij raadpleging van de
intercommunales, wordt er een keuze gemaakt tussen vier-wekelijkse of twee-wekelijkse ophaling. In
2013 zijn er pilootprojecten vanuit Fost Plus georganiseerd om de inzameling van het recycleerbaar afval
te optimaliseren. In samenwerking met de afvalintercommunale IOK werd er voor het eerst een driewekelijkse frequentie toegepast in plaats van de vier-wekelijkse ophaling van papierafval. Samen met een
aanpassing in de PMD-ophaling van twee-wekelijkse naar drie-wekelijkse frequentie blijkt dit project zijn
vruchten af te werpen in de daling van het aantal kilometers per ronde doordat de tweedelige
perskraakwagens optimaler kunnen gevuld worden (IOK, 2014).
Ofwel verzorgt de gemeente of afvalintercommunale de ophaling, ofwel wordt dit uitbesteed aan private
inzamelbedrijven waarmee een concessie-overeenkomst is gesloten. Het marktaandeel tussen beiden
voor oud-papier kunnen we niet terugvinden bij officiële bronnen. Echter vinden we wel terug dat de
inzameling van alle afvalstromen naar huishoudelijke oorsprong ongeveer gelijk verdeeld is tussen de
afvalintercommunales en de private inzamelbedrijven (Febem, 2014). Het zou wel een verkeerde analyse
zijn om deze verhouding toe te passen op de inzameling van oud-papier, daar veel intercommunales
vooral het restafval inzamelen om te verbranden in hun eigen verbrandingsinstallaties. We gaan er van uit
dat het marktaandeel voor private inzamelbedrijven daardoor groter is bij de inzameling van
huishoudelijk oud-papier.
Zoals daarjuist aangehaald telt de h-à-h inzameling een groot aantal ophaalpunten per afstandseenheid.
De mate van de grootheid verschilt sterk naargelang de verstedelijkingsgraad. Een landelijk gebied
kenmerkt een kleiner aantal ophaalpunten waardoor grotere afstanden dienen gereden te worden en
minder ophalingen per ronde met zich meebrengt. Daarentegen liggen de ophaalpunten in een sterk
verstedelijkt gebied dichter bij elkaar, waardoor de jaarlijkse vaste kost per ophaalpunt veel lager ligt. De
vaste kost per ophaalronde wordt immers berekend aan de hand van het aantal inwoners per
37
ophaalronde. Bovendien kan een stedelijk gebied met veel hoogbouw dit nog katalyseren daar het
grotere tonnages ophaalt. Een grotere tonnage bevordert immers de totale prijs die men krijgt voor het
oud-papier (OVAM, 2009).
6.2.1.3
Kosten van de haalmethode
De vaste kosten worden beschouwd als zijnde de kosten die niet mee variëren met de hoeveelheid
ingezamelde afvalstoffen, maar per inwoner worden vastgelegd. Het aantal inwoners wordt jaarlijks
vastgelegd en wordt niet gewijzigd, ook al kan dit veranderen doorheen het jaar.
Om de invloedsfactoren op de variabele kostprijszetting te achterhalen, dienen we gegevens in te
zamelen bij de afvalintercommunales. Die berekenen we voor een afvalintercommunale die de inzameling
uitbesteedt aan een privéfirma, daar deze wijze het meest gebruikt wordt. De keuze om al dan niet uit te
besteden wordt onderzocht in hoofdstuk 6.4.
Afbeelding 6.3 illustreert de variabele ophaalkost van oud-papier over elf verschillende gemeentes binnen
Intercommunale Vereniging voor vuilverwijdering en –verwerking voor Izegem en Ommeland (IVIO). Het
aantal inwoners per gemeente ten opzichte van het totale inzamelgebied van IVIO wordt weergegeven
van links naar rechts in oplopende volgorde. Het procentueel verschil met de tonnage per gemeente is
zodanig klein, zodat we de grafieklijn inwoners per gemeente t.o.v. het totaal hebben weggelaten. Daaruit
kunnen we al afleiden dat het verschil in verstedelijkingsgraad geen invloed heeft op de papier- en
kartonconsumptie. Het tonnage oud-papier dat ingezameld wordt per gemeente via huishoudelijke
inzameling staat in verhouding met het tonnage van oud-papier dat over de gehele afvalintercommunale
via h-à-h inzameling wordt opgehaald. ‘ De verhouding km per gemeente t.o.v. totaal’ beschrijft de
afstand per ophaalronde die afgelegd wordt bij een gemeente ten opzichte van de afstand die voor de
totale afvalintercommunale dient afgelegd te worden.
Het is duidelijk dat de variabele kost bij de dunbevolkte ‘gemeente 1’ hoger ligt ten opzichte van de totale
variabele kosten, vanwege de langere afstand tussen de ophaalpunten. ‘Gemeente’ 5 heeft nagenoeg
een even groot aandeel in de inzameling als in het aantal km per ophaalronde ten opzichte van het totaal,
waardoor het percentage van de variabele kost ten opzichte van de afvalintercommunale op hetzelfde
percentageniveau ligt als de voorvermelde factoren. Als laatste beschouwen we ‘Gemeente 11’, waarbij
we opmerken dat de variabele kost een lager percentageniveau heeft dan het tonnage, vanwege de
dichtbevolktheid van deze gemeente.
We kunnen dus concluderen dat de variabele kost bepaald wordt aan de hand van enerzijds het aantal
kilometers per ophaalronde en het tonnage dat opgehaald wordt per inwoner, waarbij het ingezameld
tonnage van grotere invloed is dan de verhoudingsgewijze afstand per ophaalronde.
38
Volgens de gegevens bedragen de ophaalkosten voor h-à-h inzameling tot aan de recycleur 75 euro per
ton. Indien het oud-papier niet verkocht wordt aan het bedrijf die de ophaaldienst levert, komt daar nog
een extra overslagkost van 6 euro per ton en transportkost naar de recycleur van 12 euro per ton bij.
Afbeelding 6.3: Verhouding tussen de ophaalkost voor oud-papier per gemeente t.o.v. de
afvalintercommunale
Bron: Eigen samenstelling op basis van gegevensinzameling van de afvalintercommunale I.V.I.O.
6.2.2 Inzameling via Recyclageparken
De brengmethode wordt gekenmerkt door de grote afstand tussen de inzamelpunten en door een groot
aantal inwoners per inzamelpunt (Jahre, 1995). Het succes van de recyclageparken wordt vooral bepaald
door de vertrouwelijkheid, de sociale druk en het gebruiksgemak van dergelijke brengmethode. Daarom is
het van groot belang voor de overheidsinstanties om de inwoners bewust te maken via
sensibilisatiecampagnes (Sidique, Lupi, & Joshi, 2010). Voor de werking van het containerpark verwijzen
we naar het DIFTAR-systeem dat hierboven besproken werd.
39
6.2.2.1
Kosten
De grootste kosten dat de exploitatie van een recyclagepark met zich meebrengt, worden geïllustreerd in
Afbeelding 6.4. Daarbij valt meteen op dat de loonkost beslag legt op meer dan de helft van alle
exploitatiekosten. Daarop aansluitend leggen de transportkosten van en naar het recyclagepark en de
afschrijvingskosten elk 13% beslag op de totale exploitatiekosten.
Afbeelding 6.4: Aandeel van de verschillende vaste kosten voor het recyclagepark.
Bron: Eigen samenstelling op basis van gegevensinzameling van de afvalintercommunale I.V.I.O.
De variabele kosten bij de recyclageparken gaan gepaard met de huur van containers, laad- en loskosten
en het transport naar de recuperant. Aangezien de gemeente ook instaat voor de verwerking, dient de
variabele kost met de verwerkingskost verhoogd te worden (OVAM, 2009). Dit zijn echter de kosten voor
de exploitatie van het recyclagepark voor alle afvalsoorten.
De kosten omtrent het transport van oud-papier wordt in de meeste gegevens in de opbrengst voor oudpapier in verrekend, omdat de transporteur de recuperant zelf is. Bij de volgende sectie zullen we zien dat
de opbrengst 95 euro per ton bedraagt. Via de cijfers die we kregen van de IVIO zien we een winst van 45
euro per ton, waarvan het verpakknigsaandeel voor Fost Plus ( i.e. 25% = 15 euro per ton) en de
onbekende ophaalkost ervan afgetrokken is. Daardoor komen we aan een ophaalkost van 35 euro per ton
(=95-(45+15)).
Zoals bij h-à-h inzameling kan het oud-papier eerst getransporteerd worden naar een inzamelaar, waarbij
de extra overslag- en transportkost eveneens 6 euro per ton, resp. 12 euro per ton bedraagt. Uit het
diagram is af te leiden dat de overslagkosten 11% van de totale exploitatiekosten bedraagt, maar dit is
40
niet van toepassing op oud-papier omdat IVIO werkt met hetzelfde bedrijf voor zowel de ophaling als de
verwerking.
Om de totale kosten voor oud-papier te weten, dienen we de exploitatiekosten van het recyclagepark in
rekening te brengen, terwijl de totale kost voor h-à-h inzameling enkel de ophaalkost omvat. We kunnen
wel de totale kosten verdelen aan de hand van het totale tonnage, maar dit is niet representatief voor dit
onderzoek, aangezien oud-papier één van de weinige afvalstoffen is dat opbrengsten genereert. Het zou
een complete scheeftrekking van de winstgevendheid voor oud-papier teweegbrengen.
6.2.3 Opbrengsten
6.2.3.1
Teruggave Fost Plus
Zoals gesteld in het hoofdstuk verpakkingsafval staat Fost Plus in voor 30% van de ophaalkosten voor oudpapier, in ruil voor 25% van het totale tonnage. Zij betalen dus 30% van de ophaalkosten om van 25% van
de opbrengsten uit verkoop van oud-papier te genieten. Omdat we per ton rekenen doorheen de keten,
ontvangt de afvalintercommunale 22,5 euro per ton (=75*30%) voor h-à-h inzameling en 10,5 euro per
ton
(=35*30%)
voor
de
ophaalkost
bij
de
afvalintercommunales.
Deze
opbrengst
die
afvalintercommunales ontvangen van Fost Plus moet eerder gezien worden als een negatieve kost.
6.2.3.2
Verkoop oud-papier
De opbrengst wordt verkregen door de verkoop aan de recuperanten. De prijs die men krijgt voor één ton
oud-papier wordt maandelijks bepaald aan de hand van de FILPAP-index. Deze index is een referentieprijs
door het gemiddelde te nemen van drie belangrijke handelslanden, nl. Frankrijk, Duitsland en Nederland.
Maandelijks worden deze referentieprijzen door de CVBA FILPAP bekendgemaakt aan de betrokken
partijen.19 Deze referentieprijs wordt als basis genomen om offertes uit te vaardigen aan geïnteresseerde
inzamelaars en recycleurs. Afhankelijk van de vraag en aanbod wordt daarbovenop een vaste marge
gerekend (Grift, 2012). Deze marge wordt per aanbestedingscontract vastgelegd.
19
FILPAP CVBA is de technische studiedienst, ingeschakeld door Fost Plus, waarbij hun voornaamste taak is de
referentieprijs te bepalen en de fluctuaties maandelijks te communiceren aan het Fost Plus netwerk.
41
Afbeelding 6.5: Evolutie van de waarde voor bont papier van de I.V.M.
Bron: Jaarverslag I.V.M. 2012
Afbeelding 6.5 geeft de prijs (euro/ton) weer die de afvalintercommunale Integraal Verantwoord Beheer
(I.V.M.) gekregen heeft van hun recuperant over de periode januari 2009 tot en met december 2012
(I.V.M., 2012). De netto-opbrengst die de I.V.M. kreeg van de recuperant bedroeg voor 2012, 50,34 euro
per ton. Dit is de netto-opbrengst, aangezien Fost Plus mede-eigenaar is voor 25% van de totale
ingezamelde hoeveelheid, werd van dat bedrag het verpakkingsaandeel afgetrokken. De recuperant
betaalde dus in 2012 voor één ton oud-papier, gemiddeld 67,12 euro aan I.V.M. Bij verdere navraging bij
Coberec kan dit cijfer niet als representatief beschouwd worden voor alle afvalintercommunales (Dubois,
2014). Indien we dezelfde cijfers opzochten uit jaarverslagen bij andere afvalintercommunales, konden
we ze ofwel niet terugvinden, ofwel waren de cijfers zodanig uiteenlopend wegens inherente
berekeningswijzen waardoor deze bottom-up benadering niet mogelijk was zonder diepte-interviews bij
alle actoren.
Daarom nemen we voor dit onderzoek de gemiddelde contractprijs die Fost Plus ons kan meegeven,
weergegeven in Afbeelding 6.6 (Soen, 2014). Hierbij dient wel vermeld te worden dat deze grafiek
gebaseerd is op oude contracten over meerdere jaren en op recent afgesloten contracten, waardoor we
genoodzaakt zijn om bij onze case subject I.V.I.O. te blijven, waarop de ophaalkost van hierboven
gebaseerd is. I.V.I.O ontving in 2012 95 euro per ton van de verwerver, hetgeen slechts 4 euro per ton
meer is dan de gemiddelde marktprijs dat Fost Plus meegeeft voor het jaar 2012.
42
Afbeelding 6.6 Evolutie van de marktprijs voor papier en karton
Bron: Communicatie met Fost Plus.
6.2.4 Analyse
Aan de hand van de informatieverzameling voor de ophaalkosten en verwerkingskosten voor de
afvalintercommunales, kunnen we het stroomschema met financiële gegevens aanvullen teneinde in
verdere hoofdstukken een antwoord te bieden op de vraag waarom Stora Enso haar aanvoer van oudpapier, niet uitsluitend op de Belgische markt kan halen, dan wel moet importeren.
Tabel 6.1 vat de gegevens samen die we voorgaand besproken hebben. Hieruit kunnen we afleiden dat de
inzameling van oud-papier een winstgevende activiteit vormt. Meer nog, als we de jaarverslagen van de
afvalintercommunales raadplegen is het oud-papier de belangrijkste afvalstof die bepaalt of ze een goed
resultaat boeken op het einde van het boekjaar.
De belangrijkste conclusie is het feit dat de ophaalkosten voor recyclageparken beduidend lager zijn dan
de ophaling huis-aan-huis. De reden voor h-à-h inzameling is dan ook niet van economisch oogpunt
georganiseerd, maar ter promotie van selectieve inzameling en de service die een gemeente aan haar
burger biedt. Het promoten van de brengmethode zou dan ook vanuit financieel standpunt een goede
aanbeveling zijn, ook al zou de toegevoegde waarde per inzameling verminderen. Het is immers de
ingezamelde tonnage die een grotere variabele kost met zich meebrengt. Als het ingezamelde tonnage hà-h vermindert, daalt ook de ophaalkost, maar stijgt de totale opbrengst door de verkoop van een grotere
tonnage via het recyclagepark. Het valt dan wel te onderzoeken of er daardoor minder zal gesorteerd
worden.
In sectie ‘6.1.1.4 Verbranden’ werd gewezen op het gevaar dat het operationeel houden van de
verbrandingsovens zou primeren zodat oud-papier zou verbrand kunnen worden indien een
43
afvalintercommunale over dergelijke installatie beschikt. Deze veronderstelling is volledig fout, daar oudpapier altijd rendabel genoeg is om te recycleren ten opzichte van het te verbranden.
Tabel 6.1 Kosten/opbrengsten voor afvalintercommunale I.V.I.O.
Bron: Communicatie met voorzitter I.V.I.O. Frank B.
kosten
ophaalkost
overslagkost
transportkost
teruggave Fost Plus
vertrek
h-à-h
rp
ophaler
ophaler
totaal
verkoop aan
opbrengsten recuperant
verpakkingsaandeel
Fost Plus
totaal
bestemming
ophaler
ophaler
recuperant
recuperant
euro/ton
75
35
6
12
-22,5
-10,5
56,5
95
-23,25
69,75
6.3 DE PARALELLE INZAMELCIRCUITS
De hoge prijzen die betaald worden voor het ingezameld papier worden opgemerkt door andere partijen
dan de tot daartoe bevoegde inzamelingsinstanties, zowel legaal als illegaal.
6.3.1 Legale papierslagen
Iemand die papier- en karton wil inzamelen, mag dat enkel op vergunning van de stadsgemeente. In
sommige gemeenten wordt dit nog verleend aan bijvoorbeeld jeugd- of sportverenigingen ter sponsoring
van de lokale kas. De gemeente bepaalt zelf in het gemeentereglement of dergelijke papierslagen al dan
niet toegelaten wordt. Heden ten dage worden steeds minder van dergelijke papierslagen georganiseerd
wegens veiligheidsredenen omtrent het gebruik van vuilniswagens; er zijn nog weinig gemeenten in
Vlaanderen die hiervoor vergunningen verlenen, eens te meer doordat het Vlaams uitvoeringsplan
betreffende Milieuverantwoord beheer van huishoudelijke afvalstoffen dit systeem ook afraden (OVAM,
2008) .
De Gemeente Ham (Limburg) bijvoorbeeld laat onder bepaalde voorwaarden toe dat een vereniging kan
instaan voor de maandelijkse papierinzameling in een welbepaald deel van de gemeente. Daarvoor
krijgen de verenigingen subsidies, berekend aan de hand van (1) enerzijds de gemiddelde kostprijs per ton
44
dat de afvalintercommunale Limburg.net betaalt aan een privéophaler verminderd met de kost voor het
nodige materiaal die de gemeente verleent (e.g. een container). Anderzijds subsidieert de gemeente 30%
van het verschil tussen de papierprijs en (1). Deze vergoeding wordt mogelijk gemaakt door de prijs die de
gemeente krijgt voor de verkoop van het ingezameld papier aan de afvalintercommunale (Ham, 2009).
Een ander voorbeeld is de gemeente Kontich in de provincie Antwerpen (Commissie voor Leefmilieu &
Natuur, 2008). De verenigingen krijgen een forfaitair bedrag van 39 euro per ton ingezameld papier en
karton. Wegens de jaarlijkse participatiedaling (tot 5 verenigingen in 2012 ipv 22 bij de invoering van het
systeem) wordt nog samengewerkt met een privéophaler (via afvalintercommunale IGEAN) die instaat
voor de overige ophaalbeurten van papier en karton; de tweewekelijkse ophaling werd in 2012 twaalf
keer door de verenigingen uitgevoerd, de overige twaalf door de privéophaler. Deze gemengde
inzamelwijze blijkt een groot financieel nadeel te vormen. De variabele kost km per ton dat moet betaald
worden aan de privéophaler daalt wel op die manier, omdat er twaalf inhaalbeurten minder zijn. Maar de
vaste kosten per ophaalbeurt, nl. de prijs per inwoner te betalen aan de privéophaler zijn te hoog ten
opzichte van de te kleine ingezamelde hoeveelheid op jaarbasis. Er werd dan ook beslist om de
verenigingen geen vergunningen meer te geven voor de huishoudelijke inzameling van papier en karton
(Kontich, 2014).
6.3.2 Illegale inzamelcircuits
Een negatief fenomeen is de tussenkomst van georganiseerde bendes die net voor de inzamelrondes van
de ophaaldiensten papier- en karton meenemen. Zoals gesteld hierboven zijn alle gemeenten verplicht
om KGA in te zamelen via h-à-h inzameling en/of via recyclageparken. Hieromtrent zijn de gemeenten ook
verplicht voor de kosten in te staan, behalve als het gaat op KGA dat voldoet aan een aanvaardingsplicht
of terugnameplicht (VR, Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van Vlaams reglement
betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringl, 2012) . Aangezien alles op de rand van de
openbare weg wordt geplaatst voor de ophaling, kan enkel de gemeente of de door de gemeente
aangesteld bevoegde dienst hierop aanspraak maken. Inzameling door niet erkende ophalers van
papierafval dat de inwoners op het voetpad plaatsen, is dus illegaal.
Hier stelt zich een nog groter probleem dan bij de legale papierslagen. Immers, de ophaalrondes van deze
afvalopbrengstenstroom dienen om zoveel mogelijk papierafval in te zamelen om de kosten van de
gemeente te dekken met betrekking tot deze inzameling, maar alsook om de kosten van minder
rendabele gebieden te dekken – denk maar aan landelijke streken waar de concentratie van afval veel
lager ligt dan bijvoorbeeld in stadskernen. Daar is de vaste kost lager (= euro/inw.) door een kleinere
bevolkingsdichtheid, maar er hoeven wel meer kilometers afgelegd te worden om eenzelfde hoeveelheid
afval in te zamelen (= de variabele kost km/ton). De inzameling in de stadskern brengt meer tonnages met
zich mee wegens de dichte concentratie, zodat de totale opbrengst de totale kosten (=lage kost per
45
inwoner in de stadskern plus de hoge kost per inwoner in de landelijke delen). Bovendien dienen de
opbrengsten van de verkoop van onder meer papierafval aan de afvalinzamelaars om de kosten te dekken
voor het restafval met nauwelijks tot geen verkoopswaarde.
Bij de legale papierslagen kan de gemeente nog de ingezamelde hoeveelheid door verenigingen verkopen
zonder hierop de variabele kosten te betalen, terwijl bij de illegale inzamelcircuits de tonnage verloren
gaat in de zwarte markt en de opbrengst hiervan niet gebruikt kan worden ter betaling van de totale
kosten. De ophaalronde zal immers toch uitgevoerd moeten worden, aldus ook betaald worden.
Een oplossing om illegale ophaalbendes te bestrijden is de inwoner beter te informeren hoe een erkende
ophaler kan herkend worden (kleur van vrachtwagens, specifiek uur van ophaling, etc.). Indien een
persoon aanbelt om bijvoorbeeld te vragen het papierafval op de oprit van het huis te plaatsen, dient de
inwoner dit te melden aan de politie. Een oprit of dergelijke ligt immers op terrein buiten de openbare
weg. Daarnaast kunnen politiecontroles, camera’s, etc. de negatieve trend tegengaan.
Een structurele oplossing zou kunnen zijn om h-à-h inzameling te verschuiven naar ‘minirecyclageparken’. Zo werd in het stadsgedeelte Zuid in Amsterdam de h-à-h inzameling vervangen door
ondergrondse containers te plaatsen op 150 meter afstand van elkaar, zodat de inwoners ten allen tijde
hun afval hierin kunnen deponeren en er geen mogelijkheid is voor een illegale bendes om huishoudelijk
afval te stelen.20
6.4 UITBESTEDEN VAN HET AFVALBEHEER?
OVAM beschrijft dat er in Vlaanderen vier verscheidene vormen voor handen zijn op welke manier de
gemeenten hun afvalbeleid organiseren. Ten eerste zijn er enerzijds intergemeentelijke verenigingen die
ofwel een beperkte opdracht, ofwel een zeer uitgebreide bevoegdheid van hun gemeenten krijgen.
Anderzijds zijn er gemeenten die ofwel, het volledige afvalbeleid op zich nemen, ofwel zoveel mogelijk
uitbesteden aan de private sector of afvalintercommunales. Echter, de laatste twee vormen zijn een
uitzondering geworden in Vlaanderen (OVAM, 2008). Op basis van de afweging tussen de kostprijs, de
kwaliteit van dienstverlening, de flexibiliteit of de maximale democratische impact op het beleid wordt er
gekozen om al dan niet samen te werken met een private partner en tot op welke hoogte (Vvsg, 2007).
20
Voor verdere informatie over dit project, zie
http://www.zuid.amsterdam.nl/wonen_en/afval/ondergrondse/project/afvalcontainers/
46
6.4.1 Afvalbeheer hoofdzakelijk bij de afvalintercommunales
Omdat alle Vlaamse gemeenten (Tienen en Aarschot buiten beschouwing gelaten) intergemeentelijke
samenwerkingsverbanden aangegaan zijn, betekent in dit onderzoek ‘zelf instaan’ voor het afvalbeheer
dat een afvalintercommunale en dus niet één gemeente instaat voor het afvalbeheer. De redenen dat er
gezocht werd naar samenwerkingsverbanden met andere gemeenten waren de intrede van de selectieve
inzameling, de strengere eisen op vlak van uitstoot, stortcriteria, etc. In de jaren ’80 zijn er zodanig veel
nieuwe reglementeringen uitgevaardigd vanuit de Vlaamse overheid – en maar goed ook – zodat
gemeenten praktisch gedwongen werden om schaalvoordelen op te zoeken. Naast schaalvoordelen,
zorgen dergelijke samenwerkingsverbanden nog altijd voor een democratische controle waardoor de
eisen van de burger snel geïmplementeerd kan worden in het beleid ten opzichte van het te laten
uitbesteden aan private operatoren. Daarnaast is er ook een kennisopbouw en kan een hoge
dienstverlening ten aanzien van de burger in stand gehouden tot zelfs verbeterd worden. Nadelen zijn
bijvoorbeeld dat één gemeente niet zomaar uit dergelijke samenwerking kan stappen, aangezien de
meeste Vlaamse gemeenten een beheersovereenkomst hebben met hun afvalintercommunales voor een
periode van 18 jaar (OVAM, 2013).
6.4.2 Afvalintercommunale met PPS-structuur
Publiek-Private-Samenwerking structuren (PPS)bewerkstelligen een hoge kennisopbouw door samen te
werken met gespecialiseerde bedrijven. Door de hoge complexiteit en selectiviteit die de laatste decennia
opmerkelijk gegroeid is in het afvalbeheer en de afvalverwerking, kwam er veel meer bij kijken dan louter
het afval te verzamelen en naar een stortplaats te vervoeren, zoals in de jaren ’70. Een hoge kennis van
logistiek, transport, management, materialen, regelgeving, etc drong zich op. Daardoor zagen vele
afvalintercommunales zich genoodzaakt om beroep te doen op gespecialiseerde firma’s.
De afvalintercommunales kunnen na een marktbevraging een private partner uitkiezen die voldoet aan de
gewenste combinatie van
economische, ecologische eisen en de mate van de kwaliteit van de
dienstverlening. Vanuit het standpunt van de private partner is dergelijke PPS-structuur een vaststaande
inkomstenbron. Er wordt dus nog altijd gewerkt voor de overheid die een hoge kwaliteit voor de burger
en milieu vereist, maar het wordt uitgevoerd zoals een economisch bedrijf die op de hoogste is van de
nieuwste technieken en marktevoluties. Bijvoorbeeld zal het Diftar-systeem dat boven aangehaald is
mogelijk worden door de modernste communicatietechnologie die meldt welke afvalcontainers mogen
geledigd worden (Voet, 2009).
Omtrent de contractduur met dergelijke private operatoren, hangt het er vanaf wat de gemeente wil
beogen. Zijn er investering opportuniteiten – zowel voor de private als publieke contractant - of dient er
aan het beleid nauwelijks gereorganiseerd te worden?
47
In het eerste geval is een langdurig contract (bijv. 5 à 10 jaar) door de private operator gewenst, indien de
investeringen in de toekomst tot winstgevendheid kunnen leiden bij andere klanten of contractanten.
Indien de afvalintercommunale gewoon wil dat de inzamelaar de taken verder zou moeten uitvoeren, dan
is vanuit beide partijen een overeenkomst van kortere duur meer toepasselijk wegens de flexibiliteit.
Prijsaanbestedingen bij dit laatste zal de prijs lager doen uitvallen, omdat veel inzamelaars zich hiervoor
willen aanbieden wegens de lage investeringskost (Felso, Wilschut, de Groot, & Niaounakis, 2012).
De Intercommunale vereniging voor afvalbeheer in Gent en Omstreken (IVAGO) , opgericht in 1995, is
een publiek-private samenwerking tussen enerzijds de stad Gent en gemeente Destelbergen (50%) en
anderzijds de private partner ECOV (50%). ECOV is een 50%-50% joint-venture tussen SITA Belgium en
Indaver, beiden recuperanten van onder meer oud-papier. Deze industriële bedrijven voorzien de
financiële middelen, de technologische en logistieke kennis voor het uitvoeren van de inzameling, de
verwerking, de recyclage en de verwijdering van huishoudelijk en bedrijfsafval.21 Enkel de verbranding van
afval wordt beheerd door IVAGO zelf, maar dit valt buiten het bestek van deze thesis, aangezien de
private partners papierafval uit het restafval schredderen alvorens het naar de verbrandingscentrale te
brengen (VR, 2012).
21
Enkel de verbranding van afval wordt beheerd door IVAGO zelf.
48
7
DE PAPIERVERWERKER – STORA ENSO
7.1 LOKALISATIE IN VLAANDEREN
Afbeelding 7.1: De Blauwe Banaan
Bron:
Cushman&Wakefield; Healey&Baker (2008). European Distribution Report 2008, Londen.
Stora Enso heeft vooral blijven investeren in Langerbrugge wegens de strategische ligging van Gent
binnen Europa. Gent ligt in de Hamburg- Le Havre range met de hoogste bevolkingsdichtheid van Europa,
met Nederland en België als koplopers (resp. 403 inw./km² en 342 inw./km²).22 Daarnaast bevindt Gent
zich in de Blauwe Banaan, weergegeven in Afbeelding 7.1. Dit is een ruimtelijk concept dat de
belangrijkste Europese logistieke netwerken en distributiecentra omkadert (Van Breedam, 2014). De
Blauwe Banaan vertegenwoordigt de grootste concentraties van bevolkingsdichtheid, consumptie en
economische activiteit. Dit is een enorme troef voor de aanvoer van oud-papier in functie van de
transportkosten. Het dichtbevolkte gebied zorgt voor een optimaal evenwicht tussen de levertijd en de
transportkosten. De minimale levertijd zorgt voor een constante instroom van oud-papier zodat
voorraadkosten minimaal kunnen gehouden worden. Daarnaast is de concentratie van consumptie
belangrijk, want zonder consumptie kan er geen afval ontstaan. Als laatste zorgt de economische activiteit
voor een grote geconcentreerde afzetmarkt. Als middelpunt tussen Londen, Parijs, Amsterdam en
Düsseldorf, verwerkt Stora Enso het oud-papier dat aangevoerd wordt binnen een straal van 300 km,
waarbinnen het opnieuw tracht af te zetten. De waarde van krantenpapier is immers te laag om het over
grote afstanden te transporteren (D'Hollander, 2014). Deze geografische feiten zorgen ervoor dat de
import van oud-papier en de export van het afgewerkt product van en naar andere continenten minimaal
kan gehouden worden, zodat een zo lokaal mogelijke kringloop behouden wordt. Alle Belgische kranten –
22
Cijfers voor 2012, gehaald van Eurostat
49
op de zalmroze krant ‘Tijd’ na – worden gedrukt op papier dat geproduceerd werd in Stora Enso (Bosteels,
2014).
Afbeelding 7.2: Kaart waarop Gent is
aangeduid als middelpunt binnen de cirkel
met straal 300 km.
Bron: Eigen samenstelling via Google Maps.
7.2 INPUTMODI
Jaarlijks produceert Stora Enso 150.000 ton magazinepapier en 400.000 ton krantenpapier. Daarvoor is
gemiddeld 750.000 ton oud papier nodig als input. Het verlies van 200.000 ton oud papier is te wijten aan
ongewenste materialen die in het sorteer- en recyclageproces verwijderd dienen te worden om de
noodzakelijke kwaliteit te leveren. Indien het zou gaan 100% oud papier van huishoudelijke oorsprong,
heeft men ongeveer één miljoen ton nodig om 550.000 ton output te produceren. Oud-papier wordt
hoofdzakelijk geleverd via het wegtransport, ofwel in balen via tautliners ofwel los via walking-floor
opleggers.
7.2.1 Wegtransport
7.2.1.1
Tautliners
Tautliners, ofwel schuifzeilen oplegger genoemd heeft een maximaal laadgewicht 25 ton. De meest
voorkomende tautliners hebben een lengte van laadvloer 13,6 meter, een hoogte van 2,55 – 2.70 meter
en een breedte van 2,55 meter, zie Afbeelding 7.3. Hij is aan de zijkanten voorzien van schuifzeilen en
geïntegreerde spanbanden. Deze zeilen kunnen als een gordijn opengetrokken en dichtgeschoven
worden, hetgeen het laden en lossen van met name volumineuze goederen vereenvoudigt. Balen worden
geladen of gelost met een heftruck of een speciaal ontworpen balenklem.
50
Afbeelding 7.3: Voorbeeld van een tautliner.
Bron: http://www.oudpapiermichel.be
Aanvoer in balen heeft als voordeel dat er minder plaats nodig is om eenzelfde eenheid te transporteren
dan vervoer van los papier. Echter brengt dit met zich mee dat te hard samengeperst papier moeilijker te
zuiveren is, een probleem dat zich vooral stelt bij het ontinktingsproces. Daarnaast komt er ongewenst
afval mee, zoals ijzeren spanbanden om oud-papier in de balen samen te houden, wat niet voorkomt bij
los oud-papier.
7.2.1.2
Walking Floor opleggers
Afbeelding 7.4: Voorbeeld van een walking-floor systeem
Bron: http://www.krakertrailers.eu
Walking Floors is een systeem dat geplaatst wordt in opleggers om gemakkelijk losse goederen te laden
en te lossen. De meest voorkomende walking-floor opleggers hebben dezelfde afmetingen als een
tautliner. De bovenkant van dergelijke oplegger kan met zeilen open en toe gedaan worden. Men stort
het oud papier van bovenuit in de oplegger, waarna het zeil over de bovenzijde van de oplegger wordt
geschoven voor gesloten transport. Bij het lossen gebruikt men het walking-floor systeem; zie Afbeelding
7.4, dat automatisch het oud papier via de achterzijde van de oplegger naar buiten schuift. Het voordeel is
dat er grotere volumes stortgoederen kunnen vervoerd en gelost worden dan in andere automatische
lossystemen en dat er geen extra kosten voor het balen moet betaald worden. Desalniettemin heeft het
twee grote nadelen ten opzichte van een tautliner. Ten eerste kan een tautliner voor andere functies
ingezet worden, waardoor de transportfirma meer mogelijkheden heeft om na het lossen van het
materiaal bij de klant, dichtbij die klant een nieuwe order kan opgehaald worden. Aangezien het gebruik
van walking-floor opleggers minder frequent gebeurt, is dit enigszins moeilijker. Ten tweede kan er
51
minder hoeveelheid oud-papier vervoerd worden doordat het papier niet samengeperst wordt, zoals bij
balen.
Toch wordt los oud-papier aangekocht en dit om de volgende redenen.
Wanneer de toeleverancier van een papierfabriek in de volgende fracties sorteert (ontinktings-papier,
karton en restafval), wordt er geopteerd om het ontinktingspapier via deze modi te vervoeren. Het
laadgewicht komt dan overeen met het laadgewicht van gemengd papier bij tautliners, daar het soortelijk
gewicht van de eerste zwaarder is dan het soortelijk gewicht van karton. Indien de papierproducent zelf
over een sorteerlijn beschikt, zoals Stora Enso, opteren zij om het gemengd papier via walking-floor
opleggers aan te voeren om het sorteer- en ontinktingsproces te vergemakkelijken. In alle andere
gevallen wordt het oud-papier aangeleverd met een tautliner.
7.2.2 Zeevaart
Een tweede productievestiging van Stora Enso bevindt zich in Antwerpen, waar papierrollen van hoge
kwaliteit versneden worden op maat van de klant, deze afdeling heet Lumipaper. Eenmaal per week
wordt vanuit de Finse haven Oulu, 3500 papierrollen per schip rechtstreeks naar de haven van Antwerpen
vervoerd. Dit gebeurt nog maar sinds 2012; voorheen kwamen schepen aan in de haven van Zeebrugge
samen met ander transitvervoer dat vanuit Finland en Zweden kwam. Daardoor kon er wel drie keer per
week geleverd worden in Antwerpen, maar de transportkosten liepen te hoog op om de papierrollen tot
in de versnijdingsfabriek te verkrijgen. Aangezien Lumipaper een voorraad van maximaal 10 dagen kan
aanhouden, is de wekelijkse aanvoer een efficiëntere oplossing. Aan de uitvoerzijde komen er gemiddeld
16 à 20 vrachtwagens per dag de afgewerkte producten afhalen om te leveren in het West-Europese
hinterland, op jaarbasis komt dit neer op 175.000 ton versneden papier waarvoor 5800 containers nodig
zijn.
7.3 OUTPUTMODI
80% van de productie wordt terug op de lokale Belgische markt verkocht aan de drukkerijen. Er wordt
zoveel mogelijk gestreefd naar een lange-termijnrelatie met de klant. Het overige deel gaat naar de
export via een schip dat geladen wordt in Antwerpen of Zeebrugge. Er wordt vooral geopteerd om de
producten terug binnen de straal van 300km te verkopen. Daarnaast zijn er ook vaste klanten over zee die
altijd bediend worden.
De afweging tussen export en binnenlandse verkoop wordt gemaakt op basis van de marktprijzen.
52
7.3.1 Wegtransport
Voor het wegtransport op de lokale markt maakt Stora Enso gebruik van Transporeon, een e-platform dat
in tegenstelling tot GT Nexus enkel de transporteur en de verzender met elkaar verbindt. Stora Enso geeft
aan wanneer er afgewerkte producten moeten getransporteerd worden naar de klant. Ofwel kan dit
gebeuren via vaste transportbedrijven waarmee Stora Enso samenwerkt; dan wordt er automatisch een
order geplaatst bij de transporteur, dit heet een no-fixed contract (Transporeon). In het ander geval
plaatst Stora Enso een order waarop gewenste transporteurs kunnen bieden in een elektronisch
veilingplatform op basis van de actuele dagprijs. Deze optie heet best-carrier contract (Transporeon). Via
dit platform kan er flexibel aan voorraadmanagement gedaan worden door zelf te bepalen wanneer een
product moet opgehaald worden. Door die flexibiliteit is er heden ten dage te weinig voordelen te halen
om alternatieve modi te gebruiken. Toch brengt deze flexibiliteit een groot nadeel met zich mee, daar de
klant hun voorraad zo klein mogelijk wil houden, maar wel een stipte levering vereist wordt om direct te
introduceren in haar productieproces. Tegelijkertijd wil Stora Enso ook zo weinig mogelijk voorraad door
het afgewerkt product direct bij de klant te leveren. Dit kan voor een sneeuwbaleffect zorgen in de gehele
supply chain omdat er geen te grote marges gesteld worden. Dergelijke JIT-leveringen zijn theoretisch de
hemel op aarde voor iedere voorraadmanager, maar is in de praktijk vaak onmogelijk om aan exacte
tijdstippen te voldoen. Een tweede knelpunt waarmee Stora Enso soms te maken heeft, is het te kort aan
vrachtwagens. Dit komt wel eens voor wanneer er een feestdag de dagelijkse rotatie verstoort. Hierdoor
moet men een dag dienen te overbruggen door extra vrachtwagens te zoeken om alles bijvoorbeeld in
vier dagen geleverd te krijgen in plaats van in vijf dagen (Dockx, 2014)
In Gent komen er dagelijks 200 ladingen oud papier binnen om 100 ladingen afgewerkte producten per
dag te verzenden. De vrachtwagenchauffeurs melden zich autonoom op de site en dienen zich te
registreren via vingerafdruk bij het aanvatten van de lading te lossen of te laden en bij het vertrek om de
vervoersdocumenten af te werken.
7.3.2 Zeevaart
De werking verloopt als volgt. Stora Enso maakt voor hun internationale handel gebruik van GT Nexus,
een vraag-gestuurd cloud platform die alle actoren in de supply chain samenbrengt voor het beheer van
de logistiek en handelsprocedures. Een klant plaatst hierop een bestelling dat terechtkomt bij de
logistieke afdeling van Stora Enso in Göteborg, Zweden. Vervolgens worden alle rederijen die verbonden
zijn met het platform en alle rederijen die beschikbaar zijn op het bepaalde tijdstip om de vracht te
verschepen vanuit Antwerpen naar Maleisië, krijgen automatisch een boekingsverzoek om de gevraagde
levering uit te voeren. Eenmaal een rederij bevestigt, wordt automatisch een contract opgesteld tussen
de rederij en Stora Enso. Daarna zorgt Stora Enso zelf voor het transport van de fabriek in Gent naar de
haven van Antwerpen. Dit platform heeft als groot voordeel dat alle actoren in de supply chain verbonden
53
zijn met het platform, waardoor er kort op de bal kan gespeeld worden en complexe netwerken optimaal
en efficiënt kunnen benut worden. Dit is zeker nodig voor een multinational dat ongeveer 200.000
containers per jaar naar alle uithoeken van de wereld vervoert. Het heeft ook een groot ecologisch
voordeel.
Doordat alle industrietakken participeren kunnen de rederijen zorgen dat hun schepen
maximaal benut worden en zo nodeloos transport vermijden. Het is onder meer door dergelijke
platformen dat steeds grotere schepen kunnen gebouwd worden.
7.3.3 Treinspoor
Stora Enso beschikt op de site over een treinspoor die aangesloten is op het spoorwegennet van België.
Hoofdzakelijk wordt hiervan gebruik gemaakt om wagons te koppelen aan een vrachttrein richting
Frankrijk, hetgeen men gespreid vervoer noemt. Dit staat er wel om bekend zeer onbetrouwbaar te zijn
omtrent de specifieke tijdsschema’s die niet altijd behaald worden. Indien men de betrouwbaarheid zou
willen verhogen, zou men rijpaden kunnen reserveren. Daarvoor zou Stora Enso 30 à 40 containers per
dag per spoor moeten vervoeren om als rendabele modi te gebruiken. Dit is niet haalbaar, waardoor het
spoorgebruik van Stora Enso een klein aandeel (via gespreid spoorvervoer) van het transport omvat. Het
oud papier voor productie wordt alvast nooit via het spoor aangevoerd, alhoewel een spoor tot in het oud
papier magazijn aangelegd is.
7.3.4 Binnenvaart
De binnenvaart wordt praktisch nooit gebruikt als transportmiddel om oud papier aan te voeren. Dit heeft
verscheidene redenen. Ten eerste is de opportuniteitskost te groot om over te schakelen op binnenvaart
ten opzichte van wegtransport, aangezien de flexibiliteit vermindert en de efficiënte los- en
laadcapaciteiten niet kunnen voldaan worden. Het bedrijf moet rendabel blijven teneinde haar ecologisch
project te kunnen financieren. Ten tweede zou men enkel papier in containers kunnen vervoeren, omdat
het soortelijk gewicht van papier te licht is om in bulk te vervoeren; het zou wegwaaien. De installaties die
nodig zijn om de containers te laden en te lossen op het binnenschip zijn vandaag nog te duur om hierin
te investeren. Bovendien zijn de variabele laad- en loskosten te groot om te spreiden over de zo kort
mogelijke afstand waarbinnen Stora Enso haar oud papier haalt. Om break-even te zijn met de
transportkosten via de weg, zou een binnenschip 40 containers moeten vervoeren. Deze hoeveelheid is
vanuit logistiek oogpunt moeilijk te combineren met de constante aanvoer die nodig is om het
productieproces
draaiende te houden. Het mag in geen geval voorkomen dat de papiermachine
stilgelegd moet worden omdat een binnenschip vertraging heeft. Om dit risico in te calculeren zou een
grotere voorraad nodig zijn, wat door de dagelijkse aanvoer van 200 containers via wegtransport
minimaal kan gehouden worden.
54
Voor de overzeese export van het afgewerkt product is dit enigszins meer haalbaar om de benodigde
hoeveelheid te behalen.
55
8
EXPORTANALYSE
In dit hoofdstuk bespreken we eerst algemeen de evolutie van export van oud-papier, waarna we de
transportprijzen trachten te achterhalen via een diepte-interview met de grootste papierrecuperant in
België, nl. SITA Paper Belgium.
Doordat de consument, zijnde de papierfabrikant, verschillende kwaliteitseisen stelt aan gerecycleerd
papier en karton (RCP), was er nood aan een degelijke definitie van dergelijke categorieën. Voor 2000
waren er verscheidene nationale standaarden binnen Europa, maar die geen sluitende coherentie hadden
voor de classificatie die een internationale markt zoals RCP nodig heeft (RX3, 2011). Daarom heeft de
papierindustrie samen met het Europees Comité voor Standaardisatie (CEN) in 2001 een Europese lijst
voor kwaliteitsstandaarden vervaardigd, nl. EN 643.23
8.1 EN 643
Deze lijst deelt 57 kwaliteiten op in 5 hoofdcategorieën, nl. vier opeenvolgende niveaus naargelang
kwaliteitshoogte(groep I tot en met IV) en een speciaal niveau (groep V). In 2013 is er een opmerkelijke
verbetering doorgevoerd op vlak van de onderverdelingen, door maximale tolerantiehoogtes voor
ongewenste bijproducten in te voeren als extra factor voor de toewijzing aan een bepaalde groep. Vier
typen bijproducten krijgen een maximaal percentage toegewezen, nl. componenten excl. papier, papier
en karton dat niet voldoet aan de definitie van een specifieke kwalificatie, papier en karton dat niet
geschikt is voor productie en papier ongeschikt voor ontinkting. (CEN, 2013). Deze herziening is op de ISRI
normering gebaseerd dat hoofdzakelijk geldt in Amerika, Canada en Mexico (ISRI, 2013), waarin er een
duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen post-consumer en pre-consumer oud papier (Letcher &
Vallero, 2011). Bij EN 643 zien we een gelijkaardige onderverdeling, maar men gaat eerst een brede
categorieën bepalen op basis van de homogeniteit en kwaliteit van RCP, waaruit men concludeert dat
groep 1 en 2 hoofdzakelijk post-consumer RCP voorstelt en groep 3 en 4 hoofdzakelijk pre-consumer RCP.
De EN 643 telt nu 61 kwaliteiten en is opgenomen in de Kaderrichtlijn omtrent recycleerbaar papier en
karton 2011-2015 en kan aangevuld worden door de ondergetekenden van de richtlijn (ERPC, 2011) . Zo
wordt bijvoorbeeld type 1.09 ‘krantenpapier en magazines’ gedefinieerd als ‘ gemengd krantenpapier en
magazines, overwegend onverkocht, elk met een aandeel van minimum 30%.’ De kwaliteiten worden
toegewezen op basis van hun samenstelling, terwijl de ISRI-codering kwaliteiten indeelt naar hun
oorsprong (Villanueva & Eder, 2011).
23
EN is de algemene term gevolgd door een specifieke code die gebruikt wordt om een Europese Normering aan te
duiden.
56
Daarnaast bespreken we in dit hoofdstuk de gebruikte nomenclaturen voor RCP om statistische gegevens
te verkrijgen die van belang zijn voor de export– en importanalyse in het volgend hoofdstuk.
Een nomenclatuur is een naamlijst van goederen die systematisch een uniek nummer krijgen, waardoor
een eenduidige betekenis van goederencategorieën gedefinieerd wordt. Zo kunnen douaniers, statistici,
enz. efficiënt een bepaald goed herkennen, zodat er geen verwarring kan ontstaan. Een nomenclatuur
maakt het ook mogelijk om eenzelfde goed te vergelijken over de landsgrenzen heen – indien elk land van
dergelijk coderingsysteem gebruik maakt.
8.2 BRON EUROSTAT
8.2.1 Gebruikte nomenclatuur
Na vergelijking tussen de verschillende nomenclaturen die Eurostat ter beschikking stelt, gebruiken we de
meest gecombineerde nomenclatuur, nl. ‘Harmonised System (HS) 2,4,6 en de Combined Nomenclature
1998’. Graag hadden we de nomenclatuur ‘HS2-4 by mode of transport’ gebruikt, maar die blijkt een
compleet incorrect beeld van de internationale handel te schetsen, wegens de mate van onvolledigheid.
8.2.2 Werkwijze
Het volgende stappenplan werd gevolgd tot het bekomen van de benodigde cijfergegevens:
1. Website: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home/
2. Statistics
3. Statistics by theme >> International trade
4. Database
5. Traditional international trade database access
6. EU Trade Since 1988 by HS2, 4, 6 and CN8
57
Afbeelding 8.1: Eurostat: Selectie van gewenste data
(rapporteringsland, handelspartner, product, handelsstroom, periode, uitgedrukte eenheid)
Afbeelding 8.2: Eurostat: Selectie van de benodigde dimensies en diens volgorde.
58
8.2.3 Exportanalyse
Tabel 8.1: Export van oud-papier vanuit België (2008-2012)
Bron: Eigen samenstelling op basis van gegevens uit Eurostat
Partner
2008
In 1000
ton
In 1000
euro
2009
In 1000
ton
In 1000
euro
2010
In 1000
ton
In 1000
euro
2011
In 1000
ton
In 1000
euro
2012
In 1000
ton
In 1000
euro
NL
943
103.887
980
75.584
915
119.633
1.000
154.711
867
115.642
CN
759
86.850
773
59.347
560
74.790
736
117.515
666
89.243
FR
180
21.753
139
11.075
133
18.814
143
24.032
117
15.912
ID
119
15.544
153
12.820
151
21.393
118
18.204
116
15.635
IN
125
16.801
182
19.163
107
16.873
81
14.246
61
9.319
DE
88
14.644
89
12.501
102
18.554
106
22.256
102
17.951
KR
2
375
25
2.114
35
5.161
29
4.465
29
3.940
TW
14
1.604
16
1.293
12
1.515
8
1.097
4
526
PK
8
1.404
12
1.232
12
1.757
10
1.596
7
1.125
Tabel 8.1 toont de exportcijfers van papier en karton in België over de periode 2008-2012, zowel in euro
(x1000) en in ton (x1000). De rangorde is bepaald in aflopende volgorde waarbij het partnerland die in
2008 het meeste tonnage aangekocht heeft van België. Daaruit stellen we vast dat Nederland (NL), China
(CN), Frankrijk (FR), Indonesië (ID) en India (IN) de belangrijkste importeurs van Belgische oud-papier
waren in 2008. Daarbij had Nederland een kleine 104 miljoen euro betaald voor 943.000 ton oud-papier,
i.e. 110 euro per ton. Dit evolueerde naar een prijs van 134 euro per ton in 2012. Een belangrijke
conclusie die we zouden kunnen maken - indien we aannemen dat de kwaliteitssoort gemiddeld dezelfde
is – is dat verkoopprijs voor de export naar Frankrijk en naar Indonesië in 2012 nagenoeg gelijk was, met
zelfs een iets lagere prijs voor de verkoop naar Indonesië. Echter weten we van Stora Enso dat Frankrijk
een hogere kwaliteit eist dan de Aziatische landen zoals China en Indonesië. Omdat we inderdaad grote
vragen stelden bij de betrouwbaarheid van deze cijfers, zochten we de berekeningswijze van de
monetaire waarde bij de toelichtingen in Eurostat. Wat blijkt is dat de waarde weergegeven is voor de
uitvoer tot aan de Belgische grens, waardoor we de totale prijs tot aan de buitenlandse klant via deze
database niet kunnen achterhalen. Dit is een groot gebrek voor ons onderzoek.
Indien we deze tonnagegegevens vergelijken met de cijfergegevens die we kregen via Coberec,
voorgesteld in Tabel 8.2, kunnen we concluderen dat de drie grootste handelspartners voor de export van
oud-papier, 80% van de totale exporthoeveelheid vertegenwoordigt in 2012, ofwel 1,650 miljoen ton van
de 2,018 miljoen ton.
Ook al kunnen we niet in detail voortgaan op de exacte cijfers van Eurostat, toch kunnen we aannemen
door de vergelijking met de cijfers van Coberec dat er zich een dalende trend naar export over de periode
2008-2012 voordoet. Dit is niet te wijten aan het feit dat er minder geconsumeerd en ingezameld wordt
59
in België, integendeel, deze activiteiten zijn gestegen. Deze trend is waar te nemen over heel Europa,
waardoor de overcapaciteit aan oud-papier resulteert in een daling van de prijs voor oud-papier op de
Europese papiermarkt. Europa zamelt immers acht miljoen ton oud-papier meer in dan wat de Europese
papierfabrieken kunnen verwerken (Vermoesen, 2014). Daardoor zijn de recycleurs genoodzaakt om haar
exportaandeel buiten Europa te vergroten. Om deze reden wordt de dalende import van oud-papier naar
België verklaard.
De daling van export vindt voornamelijk zijn reden in de stagnerende groei van de Chinese economie.
Algemeen zien we aan de hand van de jaarverslagen van ‘The Bureau of International Recycling (BIR), dat
de import van oud-papier in de Aziatische landen stijgt. De reden waarom de aanvoer niet vanuit Europa
voortvloeit, komt door de zwakke dollar van De Verenigde Staten van Amerika (VSA) ten opzichte van de
euro, zodat het goedkoper is om vanuit de VSA te importeren (Magnaghi, 2010). De laatste conclusie voor
de dalende export vinden we in de stijgende lokale bevoorrading door de consumptie en selectieve
inzameling dat in China aan een opmars bezig is.
Tabel 8.2: Cijfergegevens van de papierindustrie in België (2008-2012)
Bron: Opvraging cijfergegevens aan Coberec
In 1000 ton
2008
1935
2009
1796
2010
1974
2011
1961
2012
2008
Belgische consumptie
Belgische inzameling
1020
1832
982
1772
1141
1775
1152
2012
1150
1856
Internationale handel in oud papier en karton
Import oud papier en karton naar België
Export oud papier en karton van België
1522
2334
1636
2426
1481
2115
1460
2320
1312
2018
Belgische productie papier en karton
Oud papier en karton
8.3 BRON BELGOSTAT
8.3.1 Gebruikte nomenclatuur
Belgostat, de database van de Nationale Bank België (NBB), maakt het mogelijk om een analyse te maken
van de internationale handel in oud-papier, met een verdere onderverdeling in 6 kwaliteitssoorten van
oud-papier. Hierdoor kunnen we al een betere conclusie maken voor de prijzen in euro per ton. De
nomenclatuur die hiervoor gebruikt wordt is de Gecombineerde Nomenclatuur (CN) met 8 cijfers. Indien
we de hoeveelheden van de verschillende kwaliteitssoorten aggregeren, zouden we tot dezelfde cijfers
moeten komen als diegene die we vonden bij Eurostat, De monetaire waarde die we zullen terugvinden in
60
de samengestelde tabellen, omvat enkel de prijs ‘ex works’, vermeerderd met de vervoers- en
verzekeringskosten tot aan de Belgische grens, exclusief btw en subsidies (NBB, 2010). Aan de hand van
deze informatie bekomen we aldus de ‘Free on Board’ – prijs.24 Derhalve kunnen we zoals bij de database
van Eurostat de exacte prijs tot aan de buitenlandse klant via deze database niet achterhalen. Dit is
eveneens een groot gebrek in ons onderzoek, aangezien we willen nagaan waarom er geëxporteerd
wordt, terwijl Stora Enso in Gent een groot deel van haar oud-papier moet importeren. Toch trachten we
enigszins andere conclusies te kunnen trekken uit deze gegevens.
8.3.2 Werkwijze
Het volgende stappenplan werd gevolgd tot het bekomen van de benodigde cijfergegevens:
1. Website: http://www.nbb.be/
2. Statistieken
3. Thema’s >> Statistieken >> Buitenlandse handel
4. Cijfers >> Jaarboek van de statistieken van de buitenlandse handel (multidimensionale opzoeking)
5. Rapporten >> Waarde (jaarlijkse en kwartaalgegevens)25
De generatie van de gegevens zijn op onderstaande afbeeldingen gemakkelijker te volgen. De keuze van
de dimensies en diens volgorde zijn zo gekozen om sneller een overzichtelijke draaitabel in Excel te
bekomen.26
24
Zie hoofdstuk 3 voor de betekenis van de incoterms ‘ex works’ en ‘free on board’.
U hebt de keuze tussen “Waarde” en “Hoeveelheid”. In de analyse zijn beiden opgenomen, waarvoor dezelfde
werkwijze ervoor en erna dient gevolgd te worden.
26
Indien gewenst, kunnen de draaitabellen verkregen worden na contact met de onderzoeker op het e-mailadres:
[email protected]
25
61
Afbeelding 8.3: Selectie van de benodigde productcodes.
Bron: Belgostat
X: Houtpulp en pulp van andere cellulosehoudende vezelstoffen; papier en karton voor het terugwinnen
uit resten en afval; papier en karton, alsmede artikelen daarvan.
4707: Houtpulp en pulp van andere cellulosehoudende vezelstoffen; papier en karton voor het
terugwinnen uit resten en afval.

47071000: Ongebleekt kraftpapier of –karton en gegolfd papier en karton voor het terugwinnen uit
resten en afval.

47072000: Papier en karton, hoofdzakelijk vervaardigd van gebleekte houtcellulose (niet in de massa
gekleurd), voor het terugwinnen uit resten en afval.

47073010: Oude en onverkochte kranten en tijdschriften, telefoongidsen, brochures en
reclamedrukwerk.

47073090: Resten en afval van papier en karton, hoofdzakelijk vervaardigd van houtslijp (exclusief
producten geclassificeerd onder code ‘47073010’).

47079010: Papier en karton voor het terugwinnen ‘resten en afval’, ongesorteerd (exclusief
papierwol).

47079090: Papier en karton voor het terugwinnen uit resten en afval, gesorteerd (exclusief producten
onder de code ‘47071000’ en ‘47072000’).
62
Afbeelding 8.4: Selectie van de benodigde dimensies en diens volgorde.
Bron: Belgostat
63
8.3.3
Exportanalyse
Tabel 8.3: Export van oud-papier vanuit België (2008-2012)
Bron: Eigen samenstelling op basis van gegevens uit België
2008
ISO
Product
2009
2010
2011
2012
In 1000 ton
In 1000 euro
euro per ton
In 1000 ton
In 1000 euro
euro per ton
In 1000 ton
In 1000 euro
euro per ton
In 1000 ton
In 1000 euro
euro per ton
In 1000 ton
In 1000 euro
euro per ton
949
104.457
110,04
994
76.811
77,24
922
120.681
130,87
1.010
156.300
154,71
873
116.373
133,30
47071000
127
14.954
117,51
148
12.104
81,85
138
18.650
135,03
148
23.077
155,61
160
20.371
127,68
47072000
54
7.025
129,69
53
5.493
103,96
49
7.280
149,12
37
7.891
213,08
25
5.243
208,65
47073010
55
5.268
95,96
64
4.324
67,13
45
5.014
112,32
48
6.336
133,08
29
3.553
122,82
47073090
455
46.755
102,78
518
36.970
71,31
470
58.395
124,12
521
79.383
152,41
414
56.496
136,58
47079010
1
137
98,83
6
1.395
229,99
12
3.747
304,75
35
4.725
134,74
13
1.240
96,95
47079090
257
30.318
118,10
205
16.525
80,67
208
27.596
132,79
221
34.887
157,55
233
29.470
126,47
NL
CN
759
86.881
114,43
773
59.348
76,81
560
74.790
133,45
741
118.135
159,46
721
95.718
132,68
47071000
458
48.708
106,41
555
42.541
76,67
442
57.724
130,48
651
102.973
158,19
631
83.275
131,88
47072000
26
3.665
139,75
16
1.418
91,39
5
677
143,61
9
1.532
171,38
7
1.045
156,45
47073010
163
22.233
136,54
27
2.055
77,04
20
3.096
158,57
37
6.541
176,37
18
2.504
138,68
47073090
9
1.131
130,40
3
227
88,53
4
533
133,56
1
368
267,37
2
272
131,23
47079010
92
9.934
108,36
149
11.188
75,22
73
10.215
139,21
26
4.240
162,56
42
5.590
132,32
47079090
12
1.210
99,68
24
1.919
78,99
16
2.544
154,72
16
2.481
151,24
21
3.033
145,04
FR
180
21.722
120,43
140
11.153
79,48
134
18.866
141,10
143
24.139
168,52
118
15.969
135,80
47071000
23
2.277
101,01
21
1.423
66,25
44
5.830
132,01
39
6.139
158,65
44
5.619
126,35
47072000
14
2.790
204,00
14
2.118
155,47
15
2.834
194,30
19
3.834
197,80
13
2.232
171,70
47073010
23
2.290
99,80
27
1.403
52,71
2
250
140,93
6
795
131,51
5
459
83,98
47073090
24
2.756
114,79
16
1.189
72,62
16
2.247
136,38
15
2.603
173,71
13
1.797
139,06
47079010
0
1
40,02
1
28
54,02
0
2
45,53
0
51
194,10
0
58
150,02
47079090
97
11.609
119,44
62
4.993
80,89
57
7.703
135,95
64
10.715
167,80
41
5.805
140,36
125
16.804
134,20
182
19.163
105,21
107
16.877
157,17
81
14.323
176,63
63
9.684
152,81
47071000
68
8.948
132,05
86
9.143
106,62
53
8.036
152,95
26
4.321
168,98
24
3.577
149,40
47072000
24
3.852
160,84
29
3.312
112,46
12
2.123
171,89
11
2.290
203,37
3
431
143,95
47073010
11
1.247
110,05
31
2.825
92,17
14
2.378
166,53
18
3.110
170,61
15
2.014
131,79
IN
64
47073090
2
213
129,98
2
295
132,89
2
351
161,84
3
441
174,97
3
382
132,48
47079010
3
284
102,83
13
1.321
104,75
8
1.099
146,02
5
905
192,39
2
330
201,01
47079090
18
2.259
127,13
21
2.266
105,64
19
2.890
156,12
19
3.256
173,12
17
2.948
177,45
119
15.544
130,43
153
12.820
83,78
152
21.527
141,32
118
18.204
153,86
126
16.966
134,26
47071000
57
6.818
120,66
82
6.766
82,45
101
14.150
139,76
94
14.076
150,49
109
14.435
132,58
47072000
10
1.593
159,76
16
1.617
98,89
6
728
129,80
1
94
146,38
2
185
122,43
47073010
38
5.464
143,85
27
2.368
88,21
26
4.082
156,39
21
3.632
170,06
13
1.888
146,13
47073090
1
138
160,44
2
219
115,09
0
22
172,33
1
131
230,47
0
17
117,48
47079010
14
1.531
110,48
26
1.850
71,50
19
2.545
132,23
2
271
122,39
3
441
151,42
88
14.787
167,49
90
12.601
140,08
102
18.543
180,95
107
22.369
209,90
103
18.190
176,91
47071000
43
6.218
145,54
48
5.915
122,30
47
7.401
155,89
43
8.073
189,75
41
6.932
167,19
47072000
10
2.303
230,94
8
1.923
255,18
9
2.771
300,88
9
2.586
287,27
6
1.792
307,04
47073010
4
443
110,95
2
101
49,12
3
488
159,49
10
1.792
177,00
10
1.447
138,76
47073090
15
2.503
171,56
13
1.836
139,40
15
2.609
178,58
17
4.046
239,98
13
2.379
190,24
#DEEL/0!
0
43
108,79
0
64
189,30
1
149
124,84
ID
DE
47079010
47079090
#DEEL/0!
17
3.320
195,22
19
2.825
150,07
28
5.232
188,65
28
5.807
209,69
31
5.492
174,91
23
2.773
120,54
18
2.041
115,99
2
383
163,56
2
226
134,12
2
231
135,78
47071000
20
2.282
116,50
6
425
76,22
2
217
138,11
2
194
128,67
2
224
137,20
47072000
3
491
143,70
12
1.598
134,18
1
166
215,55
0
24
149,75
0
3
63,22
#DEEL/0!
0
17
163,26
#DEEL/0!
0
8
466,08
0
4
234,88
TH
47079010
TW
17
2.162
123,79
18
1.524
85,46
13
1.608
127,16
8
1.097
141,71
5
584
127,01
47071000
9
1.028
112,20
8
598
77,83
9
1.088
118,44
7
986
146,34
3
426
127,39
47073010
4
471
123,25
#DEEL/0!
#DEEL/0!
#DEEL/0!
0
43
209,72
47073090
0
3
177,92
#DEEL/0!
#DEEL/0!
#DEEL/0!
0
0
160,02
47079010
4
661
147,84
110,71
1
114
109,30
10
926
91,24
3
520
150,33
1
112
65
Tabel 8.3 toont de exportcijfers van oud-papier van België over de periode 2008-2012, zowel in euro
(x1000) en in ton (x1000). Er werd een extra kolom toegevoegd die beschrijft aan hoeveel euro de
respectievelijke kwaliteitssoorten per ton bedragen tot aan de Belgische grens. De rangorde is bepaald in
aflopende volgorde waarbij het partnerland die in 2008 het meeste tonnage aangekocht heeft van België
van boven staat, nl. Nederland (NL). Enkel de acht landen met de meeste importhoeveelheid in 2008
worden weergegeven.
Uit deze tabel blijken – zoals bij Eurostat – Nederland (NL), China (CN) en Frankrijk (FR) de belangrijkste
handelspartners van België te zijn voor haar export. Echter komen de totalen per land niet 100% overeen
met de cijfers uit Eurostat, hoewel deze dezelfde voorstellen. Toch kunnen we wegens de kleine
verschillen tot enkele conclusies komen.
Het voordeel van de onderverdeling in zes kwaliteitssoorten, die nauw aanleunen bij de classificatie van
EN 643, zou een beter zicht moeten geven van de waarde per ton dan de nomenclatuur die we gebruikten
bij Eurostat. We merken op dat er inconsistentie is tussen de landen inzake de rangorde bij de
kwaliteitssoorten op basis van de prijs per ton. Zo betaalde Nederland in 2012 208 euro per ton voor de
soort ‘47072000’ en voor de soort ‘47073090’, 136 euro per ton hetgeen de tweede hoogste prijs
betekent. Zo betaalde China ook het meest voor de soort ‘47072000’, maar de tweede hoogste prijs werd
betaald i.t.t. Nederland voor de soort ‘47079090’.
Omdat we bij deze eerste vaststellingen twijfelden welke conclusies we uit deze gegevens konden trekken
en of we zelfs conclusies mogen maken op basis van deze gegevens, legden we ze voor aan Fost Plus. Daar
werd ons verteld dat deze gegevens totaal niet representatief zijn voor de marktwerking van oud-papier,
aangezien we ons baseren op jaargegevens, dewelke een veel te lange periode is voor de volatiele prijzen
waarvoor de oud-papiermarkt gekenmerkt is. De prijzen fluctueren dermate tijdens het jaar dat we geen
enkele conclusies mogen trekken uit deze sector op jaarbasis. Gegevens per maand zou de
representativiteit veel beter ten goede komen (Fost-Plus, 2014). Daarnaast halen we uit het diepteinterview met Stora Enso dat de papieruitvoer bij de douane nauwelijks op kwaliteit gecontroleerd wordt.
Er dienen namelijk geen invoerrechten betaald te worden zoals bij alcohol en tabak, waar de controle veel
strenger is.
8.4 CASE SITA PAPER BELGIUM
Omdat we een top-down benadering niet kunnen gebruiken om tot representatieve conclusies te komen,
deden we een interview met de grootste exporteur van oud-papier in België, nl. Sita Paper Belgium. Aan
de hand van deze case trachten we toch een zicht te krijgen hoe de werking en de keuze tussen export en
verkoop aan Belgische papierfabrieken georganiseerd wordt.
66
De verdeling tussen export en binnenlandse afzet van deze recuperant is de volgende: 60% van hun totale
recyclage-output blijft binnen Europa, waarvan een derde dient ter bevoorrading van de Belgische markt.
Dit aandeel wordt geheel via wegtransport vervoerd tot bij de klant. De andere 40% gaat via
zeecontainers overzee.
8.4.1 Transportkost naar de haven
Terwijl de aanvoer van oud-papier naar Stora Enso verloopt via ofwel tautliners als walking floors, wordt
voor oud-papier - bedoeld voor export - enkel zeecontainers gebruikt, teneinde het oud-papier niet meer
te moeten overslaan in de haven, maar enkel de zeecontainer – geladen in de filialen – als geheel. Indien
het bedrijf het oud-papier exporteert via overzees transport, zal dit voornamelijk via Zeebrugge,
Antwerpen en in mindere mate Rotterdam gebeuren. De haven van Gent, waar Stora Enso gelegen is,
wordt door het bedrijf nooit gebruikt voor overzeese export, aangezien deze haven niet gekend is als een
containerhaven, maar eerder bulktransport vanuit deze haven vertrekt.
8.4.1.1
Transport naar haven van Antwerpen
Tabel 8.4 toont de tarieven per tautliner naar de haven van Antwerpen. De prijs (excl. Btw)
vertegenwoordigt het transport van een lege 40ft zeecontainer van de haven naar een filiaal van Sita
(kolom 1), het laden van oud-papier en transport terug naar dezelfde kaai in de haven van Antwerpen.
Indien het oud-papier op een andere kaai dan de heenrit dient geleverd te worden, komt daar nog een
extra kost van 40 euro per vracht (excl. btw) bij. Aangezien we prijzen willen kennen per ton en wetende
dat een zeecontainer 25 ton oud-papier kan vervoeren, komt dit neer op 6,6 euro per ton vanuit
Luithagen. Als we het gemiddelde nemen van alle filialen, bekomen we een kostprijs van 10 euro per ton
(excl. btw).
67
Tabel 8.4: Tarieven (excl. btw) tautliner naar haven van Antwerpen
Bron: Communicatie met Katrijn Van Riet, Sita Sales Manager Paper Belgium (Riet, 2014)
Tarieven
Luithagen
Beerse
Maasmechelen
Erembodegem
Brupap
Brugge
Tanghe
Aluin
Gent
Sita Archives
Brussel
Antwerpen
Antwerpen
Antwerpen
Antwerpen
Antwerpen
Antwerpen
Antwerpen
Antwerpen
Antwerpen
Antwerpen
Antwerpen
€
€
€
€
€
€
€
€
€
€
€
166,00
207,00
302,00
276,00
234,00
302,00
302,00
309,00
241,00
190,00
220,00
Niet enkel via de weg wordt oud-papier naar de haven van Antwerpen vervoerd, ook de binnenvaart kent
stilaan zijn intrede wegens het grote voordeel van gebruik van zeecontainers.
De zeecontainers worden leeg uitgehaald in Antwerpen en vervoerd naar de binnenvaartterminal in
Brussel of Vilvoorde. Deze beschikken over installaties om zeecontainers vanop het schip over te laden op
een vrachtwagen die dan tot aan de site rijdt. Daar wordt de zeecontainer geladen om dan terug via
vrachtwagen en binnenvaart de haven van Antwerpen te bereiken. Toch wordt het gebruik van
binnenvaart pas echt nuttig indien de vereiste investeringen die nodig zijn om overslaginstallaties aan te
schaffen een maximale capaciteit garanderen. Nu is het zonder subsidies niet concurrentieel met het
wegtransport; echter krijgt Sita zelf geen subsidies, maar de rederij van het binnenschip wel, die op zijn
beurt het bedrag deelt met haar cliënt teneinde de vraag naar binnenvaart te kunnen creëren. Zo kost het
uiteindelijk voor Sita om vanuit Brussel naar Antwerpen via binnenvaart, 170 euro per zeecontainer.
Daarnaast wordt de binnenvaart naar Antwerpen aantrekkelijker via de extra fees die zorgen dat het
wegtransport van Brussel naar Antwerpen geen 220 euro meer bedraagt (zoals in Tabel 8.4), maar 260
euro per zeecontainer.
8.4.1.2
Transport naar haven Zeebrugge
Tabel 8.5 toont de tarieven per tautliner naar de haven van Zeebrugge. De prijs (excl. btw)
vertegenwoordigt het transport van een lege 40ft tautliner van de haven naar een filiaal van Sita (kolom
1), het laden van oud-papier en transport terug naar dezelfde kaai in de haven van Zeebrugge. Indien het
oud-papier op een andere kaai dan de heenrit dient geleverd te worden, komt daar nog een extra kost
van 40 euro per vracht (excl. btw) bij. Zonder deze extra kost in rekening te brengen, komen we op een
gemiddelde transportprijs van 9,3 euro per ton vanuit de beschreven filialen.
68
Tabel 8.5: Tarieven (excl. btw) tautliner naar haven van Zeebrugge
Bron: Communicatie met Katrijn Van Riet, Sita Sales Manager Paper
Belgium (Riet, 2014)
Filiaal
Haven
Brugge
Zeebrugge
Triselec Halluin of Lille Zeebrugge
Gent
Zeebrugge
Harelbeke
Zeebrugge
Brussel
Zeebrugge
Erembodegem
Zeebrugge
tarief
€ 160,00
€ 270,00
€ 225,00
€ 215,00
€ 275,00
€ 250,00
8.4.2 Transportkost overzeese export
Afbeelding 8.5 toont de evolutie van de containerrates vanuit Rotterdam met bestemming Shanghai over
de periode van december 2010 tot en met eind maart 2014. Het is beschreven in dollar per zeecontainer
met een lengte van 40 voet, i.e. 2 Twenty feet Equivalent Unit (TEU). Het oud-papier wordt daarin in
balen vervoerd. Omdat de zeecontainers geladen worden in de filialen, dient Sita niet te beschikken over
een op- en overslagstation in de havens en wordt de dure en extra overslagkost die de havenarbeid met
zich meebrengt, vermeden.
Aangezien we tijdens het onderzoek te weten kwamen dat in zo’n container ongeveer 25 ton balen oudpapier kan vervoeren, kunnen we de kostprijs per ton schatten. Dit komt dan neer op 32 dollar per ton in
de maand april 2014. Omdat we in dit onderzoek het jaar 2012 als maatstaf gebruiken, stellen we een
kostprijs van 30 dollar per ton vast. Daarnaast toont deze grafiek aan dat de kostprijs voor maritiem
transport al evenzeer onderhevig is aan volatiele prijswijzigingen, net zoals het oud-papier dat hiermee
getransporteerd wordt. Aangezien we in euro’s rekenen voor dit onderzoek, converteren we 30 dollar via
de gemiddelde exchange rate over de periode 2012: USD/EUR = 1,3 (Tijd, 2014). 30 dollar per ton is dan
gelijk aan 23 euro per ton.
69
Afbeelding 8.5: Containerrates in dollar, per transport van 40 ' container R'damShanghai
Bron: Communicatie met Katrijn Van Riet, Sita Sales Manager Paper Belgium (Riet,
2014)
8.4.3 Transportkost via de weg
Tabel 8.6 geeft de transportkosten weer voor het wegtransport van enerzijds tautliners (vervoer in balen)
en anderzijds walking floors (vervoer in los oud-papier) vanuit de filialen naar de klant (kolom 2)voor de
maand februari 2012. Omdat we de bestemming Gent viermaal zien verschijnen en uit communicatie met
Sita weten dat dit de bestemming Stora Enso representeert, analyseren we die apart alvorens de andere
bestemmingen te bespreken. We kunnen alvast hieruit afleiden dat Sita in België enkel Stora Enso
bevoorraadt. Echter deelt Stora Enso mee dat hiervan een onbruikbaar aandeel karton naar het
cartonnagebedrijf VPK vervoerd wordt, na sortering binnen de site.
8.4.3.1
Transportkost tautliner en walking Floor naar Stora Enso
De transportkost per ton via een tautliner bedraagt vanuit de vier betreffende filialen gemiddeld 317 ton
per tautliner, i.e. 12,7 euro per ton.
Indien het oud-papier niet in balen vervoerd wordt, maar los via walking floors, bedraagt de kostprijs
vanuit de vier filialen gemiddeld 16 euro per ton. Dit wordt berekend door de gemiddelde prijs te delen
door 17 ton, aangezien het vervoer van los oud-papier dergelijke opslag in een walking floor kan
transporteren. Echter weten we vanuit communicatie met Stora Enso dat – indien Sita levert aan Stora
Enso via walking floors – enkel zuiver ontinkt oud-papier aangevoerd wordt, dewelke een maximale
tonnage per walking floor van 25 ton toelaat (hetzelfde als transport met een tautliner). Immers is het
soortelijk gewicht van ontinkt oud-papier zwaarder dan karton en aangezien karton niet in los oud-papier
zit. Vandaar dat we de gemiddelde kostprijs mogen ramen op 10,9 euro per ton.
70
Tabel 8.6 Transportkost in euro per tautliner en walking floor
Bron: Communicatie met Edith Hoeben, Sita afvoerplanner Belgium (Hoeben, 2014)
filiaal
Izegem
Turnhout
Maasmechelen
Brussel
Antwerpen
Antwerpen
Brugge
Brugge
Brussel
Brussel
Maasmechelen
Maasmechen
Gent
Antwerpen
Brugge
Maasmechelen
Turnhout
Brugge
bestemming tautliner walking floor
Gent
300
220
Gent
350
330
Gent
370
320
Gent
250
220
Lelystad*
340
Eindhoven*
300
Lelystad*
420
Eindhoven*
450
Lelystad*
400
Eindhoven*
330
Lelystad*
420
Eindhoven*
260
Parijs**
740
Düsseldorf***
430
Düsseldorf***
510
Düsseldorf***
410
Dortmund***
500
Dortmund***
720
*= Nederland
**= Frankrijk
***= Duitsland
8.4.3.2
Transportkost export via wegtransport
In diezelfde tabel staan de transportprijzen voor oud-papier naar Nederland (*), Frankrijk (**) – beiden via
tautliners - en Duitsland (***) – walking floor – beschreven. Hierbij berekenen we per ton de gemiddelde
kostprijs naar elk van deze importlanden.
De gemiddelde transportkost naar:



Nederland bedraagt 14,6 euro per ton
Frankrijk bedraagt 29,6 euro per ton
Duitsland bedraagt 20,6 euro per ton
71
Op het eerste zicht zouden we vanuit financieel oogpunt onmiddellijk aanraden om Frankrijk en Duitsland
niet meer te bedienen. Toch zijn vijf redenen aan te halen, waarom de recuperant dit wel organiseert.
De eerste motivatie kan zijn dat er maandcontracten opgesteld zijn waarbij er gunstigere tarieven
vooropgesteld waren dan de actuele kosten die zich voordeden, maar de leververplichting tegen deze
hogere kost dient vervuld te worden. Ten tweede kunnen de prijzen in deze buurlanden hoger uitvallen,
waardoor de hogere transportkost makkelijker overbrugd kan worden. Ten derde kan het voorvallen dat
de klant zelf een contractverplichting is aangegaan van bijvoorbeeld een levering van 200 ton, terwijl het
nog maar over 100 ton beschikt. Daardoor zal hij een zodanig hoge prijs willen betalen om aan de
leverplicht te voldoen waardoor deze transportkost voor Sita gemakkelijk kan doorgerekend worden. Als
vierde reden kan vermeld worden dat Sita vaste klanten niet wil verliezen, omdat op een specifiek
moment de kostprijs hoger uitvalt, terwijl het vroeger kon profiteren van hoge winstmarges. Als laatste
mogen we niet vergeten dat de vraag naar verschillende kwaliteitssoorten de prijzen afhankelijk zijn per
papierfabriek. Het feit dat Sita vanuit Gent naar Parijs zo’n hoge transportkost wil betalen, komt door
deze laatste reden, omwille van de hoge mate van kwaliteit die ze kunnen leveren aan de klant in Parijs
die enkel kan produceren met oud-papier van hoge kwaliteit.
72
9
FINANCIËLE AANVULLING VAN HET STROOMSCHEMA
Aan de hand van alle voorgaande hoofdstukken kunnen we het stroomschema dat begint bij de
inzameling van huishoudelijk oud-papier tot aan enerzijds de export (via Sita Paper Belgium) en anderzijds
de bevoorrading van de binnenlandse markt (via Stora Enso) in kaart brengen.
Afbeelding 9.1: Stroomschema met logistieke kosten per onderdeel in de keten.
Bron: Eigen samenstelling op basis van cijfermateriaal uit dit onderzoek.
73
Afbeelding 9.1 geeft de logistieke kosten in euro per ton weer tussen alle schakels in de logistieke keten.
Omdat we het bovenste deel van de afbeelding in vorige hoofdstukken geanalyseerd hebben, vergelijken
we nu enkel de transportkosten vanaf de verwerker tot aan de verschillende klanten waarvoor we cijfers
konden bemachtigen. De afkortingen die gebruikt worden betekenen als volgt:
TL = tautliner,
WF = walking floor,
ZC (1) = zeecontainer getransporteerd via de weg
ZC (2) = zeecontainer getransporteerd via binnenvaart van Brussel naar de haven van Antwerpen
ZC (3) = zeecontainer getransporteerd via overzeese scheepvaart van de haven van Rotterdam naar
Sjanghai
We concluderen dat de kostprijs via binnenvaart ten opzichte van het wegtransport goedkoper is. Echter
zijn de subsidies er niet bijgerekend waardoor reële kost hoger ligt. Toch zou de promotie van de
binnenvaart op lange termijn voor lagere kosten kunnen zorgen, indien de Vlaamse overheid de nodige
investeringen maakt, zoals het beschikbaar stellen van overslaginstallaties. Daardoor zal de binnenvaart,
ook op kleine waterwegen een nieuwe stimulans krijgen en optimale hinterlandverbindingen van en naar
zeehavens tot stand worden gebracht. De daling zou dan tot stand komen wegens schaalvoordelen die
volgens Sita nog niet kunnen behaald worden. De stijgende wegtransportkosten en zeker de potentiële
invoering van de kilometerheffing in Vlaanderen, zouden er toe leiden dat de subsidies na verloop van tijd
niet meer nodig worden om de binnenvaart als een rendabel alternatief voor het snelle wegtransport te
zien.
Uit deze weergave zien we ook dat de kostprijs minder invloed heeft op de keuze om al dan niet te
exporteren naar het verre oosten en zo Stora Enso te passeren. Het is hoofdzakelijk wegens het grote
overaanbod op de Europese markt dat Stora Enso als grootste klant van oud-papier in Europa een grote
onderhandelingsmacht heeft waardoor ze lage aankoopprijzen kunnen bekomen. Wegens het
overaanbod hoeven zij niet enkel leveranciers op de Belgische markt te zoeken, maar kunnen lagere
prijzen verkregen worden via de import vanuit de omringende landen zoals Nederland, Frankrijk en
Duitsland. Deze evolutie beantwoordt onze onderzoeksvraag grotendeels. Uit het interview met Stora
Enso blijkt dat ze maar al te graag de aanvoer zo dicht mogelijk zoeken, maar de ligging van de site op
een boogscheut van de grootste zeehavens in Europa, nl. Antwerpen en Rotterdam, zorgt ervoor dat de
Belgische exporteurs van oud-papier kostenefficiënt kunnen vervoeren via de internationale scheepvaart,
waarbij hogere winstmarges door de grote vraag vanuit Aziatische landen kunnen bekomen worden i.t.t.
de lage aankoopprijzen die Stora Enso kan afdwingen.
74
Met het volgende voorbeeld hopen we deze conclusie te verduidelijken. Stel dat Stora Enso gelegen is in
Midden-Europa, waar de internationale zeehavens verder verwijderd zijn en alle andere geografische
factoren gelijk gelaten, dan zullen de recycleurs hogere kosten hebben om het oud-papier te
transporteren naar deze exporthavens en dus sneller bereid zijn de lage aankoopprijzen die Stora Enso
kan afdwingen, te aanvaarden.
75
10 CONCLUSIE
Uit de beschrijving van het productieproces en de benodigde grondstoffen ter productie van nieuw papier
uit oud-papier in hoofdstuk 4, kwamen we tot de conclusie dat de productie via oud-papier een
energieverslindende bedrijvigheid blijft, maar een significante reductie ten opzichte van productie via
nieuwe houtvezels ervoor zorgt dat het een zeer ecologisch en kwalitatief alternatief is. Wegens de hoge
kwaliteit die behaald wordt, bevelen we aan om de vraag naar oud-papier te doen stijgen door
sensibilisatie en promotie bij de consument. Een vraagonderzoek bij de verbruiker van nieuw papier om
dit alternatief ten minste te overwegen, zou een grote reductie in de luxueuze behoefte van nieuw papier
doen verminderen.
Omtrent het verpakkingsafval van oud-papier kent het collectief systeem via erkende organismen een
grote verantwoordelijkheid in de hoge recyclagepercentages die België ten opzichte van andere landen in
Europa behaalt. Het feit dat alle partners en verantwoordelijken inzake afvalinzameling van papier- en
karton baat hebben bij een maximale inzameling en recyclage, blijkt een grotere effectiviteit te hebben
dan het belasten van verpakkingsproducenten zonder enige vertegenwoordiging te kennen in de
afvalinzameling. Anderzijds streeft dergelijk systeem niet zozeer naar doeltreffende afvalpreventie, maar
ligt de prioriteit eerder in een efficiënte afvalinzameling en recyclage. Onderzoek om door afvalpreventie
een hoger financieel voordeel te bekomen, wijzen wij op Vlaams beleidsniveau aan. We twijfelen of dit zal
volstaan, aangezien verpakkingsmateriaal geproduceerd wordt in een globale economie. Een gevolg
hiervan mag niet zijn dat verpakkingsverantwoordelijken zich als ‘free riders’ gaan gedragen door het niet
aangeven van afval, wat een onrechtmatige preventie veronderstelt. Aangezien het hierboven besproken
collectief systeem ook ‘free riders’ heeft, maar deze aanwezigheid niet opweegt ten opzichte van de
voordelen, dient onderzocht te worden of ook afvalpreventie dergelijke verhouding teweegbrengt.
Sowieso brengt afvalpreventie al een financieel voordeel op. Er kan immers winst gemaakt worden, zoals
bij recyclage, via de minimalisatie van verpakkingskosten aan de hand van kwalitatieve en kwantitatieve
preventie. Bovendien zouden verpakkingsverantwoordelijken minder betalen aan Fost Plus of Val-I-Pac
omdat ze minder afval moeten aangeven. Men kan via een gelijkaardig erkend organisme de ontpakkers
premies laten betalen voor de verminderde verpakkingsmateriaalkosten, waarvoor het geld gebruikt
wordt ter promotie en een preventievergoeding aan de productieverantwoordelijken als ze kunnen
bekomen dat het verpakkingsmateriaal vermindert of milieu-kwalitatief stijgt.
Een bijconclusie die kan gemaakt worden is de volgende. De erkende organismen behalen de
recyclagepercentages voor oud-papier zonder enige moeite, waardoor de vraag aan de beleidsmakers
76
gesteld moet worden of de terugnameplicht voor papieren verpakkingsafval niet afgeschaft kan worden
teneinde meer financiële middelen voor onderzoek naar reductie van verpakkingsmateriaal vrij te maken.
Als laatste kunnen beleidsmakers onderzoeken of enkel de verpakkingsproducenten dergelijke
verantwoordelijkheden moeten hebben en of dit succesvol systeem niet kan uitgebreid worden naar
andere papier-producerende sectoren, zoals de reclamedrukwerksector, etc.
De aandacht in het afvalbeleid van Vlaanderen lag de laatste decennia zodanig op het uitbouwen van de
infrastructuur om afval selectief in te zamelen en zo de prioriteit legde op de derde trede (recyclage) in
plaats van op de belangrijkste eerste trede van de ladder van Lansink, nl. afvalpreventie.
Het grote probleem dat zich stelt bij het analyseren van preventiemaatregelen is
de moeilijke
meetbaarheid ten opzichte van selectieve inzameling. Daarom berust het afvalpreventiebeleid in
Vlaanderen voornamelijk op sensibilisatie en wordt het te weinig in reglementering gegoten. Bovendien is
de mentaliteitswijziging bij de burger in positieve mate veranderd op het vlak van selectief sorteren,
terwijl de consumptiemaatschappij er toe bijgedragen heeft om afvalreductie ondergeschikt te laten. Het
Diftar-systeem zorgt alvast voor een grotere bewustwording bij de burger tot het selectief inzamelen en
zo de reductie van het dure restafval te realiseren, maar of het de preventie van de goedkope
recycleerbare afvalsoorten doet stijgen, kan niet via dit onderzoek achterhaald worden. Echter lijkt
dergelijke onderzoekstelling aan de hand van sectorinterne informatie, een mooie uitdaging waaruit
waardevolle resultaten kunnen gehaald worden.
Uit hoofdstuk 6.2 kunnen we concluderen dat bij de inzameling van huishoudelijk oud-papier de h-à-h
inzameling een groter aandeel kent dan het recyclagepark, doch de ophaalkost veel lager ligt bij het
laatste. Door de variabele kost die sterk afhankelijk is van het behaalde tonnage, zou de opbrengst groter
zijn indien de promotie van het recyclagepark een grotere populariteit met dezelfde totale hoeveelheid
met zich meebrengt, ook al dienen dezelfde kilometers per ophaalronde gereden te worden. Wegens de
keuze tussen de mate van servicegraad en de financiële opportuniteit dienen mini-recyclageparken zo
snel mogelijk onderzocht te worden. Bij het introduceren ervan, moet h-à-h inzameling afgeschaft
worden, anders zou het enkel een extra inzamelpunt betekenen voor de ophaaldienst. Bovendien kunnen
pilootprojecten binnen een specifieke wijk gemakkelijk de economische en logistieke rentabiliteit
onderzocht worden. De combinatie met de grote recyclageparken kan wel voortbestaan.
De ophaalkosten kunnen significant dalen indien de afvalintercommunale samenwerkt met een firma die
zowel de ophaler als verwerker is. Dit leidt tot een daling van 18 euro per ton.
Aansluitend bij de inzameling van oud-papier naar huishoudelijke oorsprong, hebben we de parallelle
inzamelcircuits onderzocht. De legale papierslagen blijken een financieel nadeel te vormen voor de
77
gemeente, waardoor dit onderzoek de beleidsmakers aanraadt om de legale papierslagen af te schaffen,
wat ook bij de meeste gemeenten gebeurd is. Indien verenigingen subsidies willen krijgen, kunnen zij dit
beter aanvragen voor de normale werking van hun organisatie. Deze subsidies kunnen dan hoger uitvallen
door de grotere financiële opbrengsten die de gemeente haalt uit de verkoop van oud-papier.
Wat betreft de illegale inzamelcircuits, kunnen de gemeenten enkel maar de handhaving erop strenger
toepassen en beter communiceren met hun inwoners hoe zij verdachte activiteiten kunnen herkennen en
vragen die zo snel mogelijk te melden aan de politie.
De grootste voordelen die we vonden bij een PPS-structuur tussen de afvalintercommunales en private
bedrijven zijn de doorgedreven professionaliteit vanuit de privésector en de hoge mate van servicegraad
die voor de inwoner kan behouden worden. Dergelijke samenwerking zorgt een kostenefficiënte aanpak,
aangezien de private partner zelf belangen heeft in de afvalintercommunale. Daarnaast dient
winstmaximalisatie niet als ultieme doelstelling, maar wordt het maatschappelijk karakter voldoende
vertegenwoordigd via de gemeentelijke vertegenwoordigers. Het grootste nadeel die kan ontstaan bij
dergelijke structuur is dat de machtsverhoudingen tussen private en publieke partners en het evenwicht
tussen winstmaximalisatie en de gewenste servicegraad uit balans geraakt.
Indien grote investeringen zich opdringen, kan best een private firma aangesproken worden. Door een
doorgedreven uitbesteding, concludeert dit onderzoek dat de private partner ook best vertegenwoordigd
is in de raad van bestuur van de afvalintercommunale, en niet louter de dienst per contract levert.
Uit dit onderzoek kunnen we stellen dat de ligging in de haven van Gent enorme voordelen biedt voor
Stora Enso, waarbij het grootste nadeel de nabijheid van de internationale gateways vormt. Dit nadeel
zorgt ervoor dat de straal van 300km waarbinnen de papierfabrikant de input van oud-papier haalt, niet
kan verkleind worden. Enkel indien het overaanbod in Europa daalt en de vraag vanuit groeilanden als
China en Indonesië daalt, zal respectievelijk de onderhandelingsmacht van Stora Enso afnemen en de
winstmarges van de Belgische recycleurs om te verkopen aan Stora Enso attractiever worden.
Het grootste knelpunt die we ondervinden bij dit onderzoek is dat het bekomen van een correcte
marktanalyse enkel mogelijk is, indien de sector financiële cijfergegevens consistent en transparanter
openbaar maakt. Omdat we enkel statistisch bronnenmateriaal kunnen halen uit openbare publicaties,
stoten we op zeer verschillende cijfergegevens bij de jaarverslagen van de afvalintercommunales waarbij
de parameters tot het bekomen van deze gegevens nauwelijks tot niet vermeld worden en een bottomup benadering enkel via een case study mogelijk was. Een top-down benadering zou enkel mogelijk zijn
indien auteurs van toekomstig onderzoek toegang krijgen tot de database van OVAM, Fost Plus en FILPAP.
Wegens de grote diversiteit aan kwaliteitsoorten van oud-papier, zijn de databases van Eurostat en
78
Belgostat nutteloos voor dit onderzoek waarbij tonnages en monetaire eenheden niet tot een correcte
vergelijking van de handel tussen verschillende partnerlanden
mogelijk maakt. Bovendien
vertegenwoordigen de monetaire eenheden enkel de prijzen tot aan de binnenlandse grens.
De grootste uitdagingen voor de oud-papiermarkt in België zal zich stellen wanneer haar belangrijkste
partners in groeilanden zoals China en India zelf over voldoende binnenlands aanbod van oud-papier
zullen beschikken ter bevoorrading van haar papierfabrieken. Omdat de productie van nieuw-papier op
globaal niveau blijft stijgen, zou dit ook op globaal niveau een overcapaciteit van oud-papier zich
voordoen.
Omtrent de logistieke uitdagingen in verband met de congestieproblematiek op de Vlaamse wegen en de
het potentieel alternatief, bevelen we de Vlaamse overheid aan om partijen samen te brengen zoals
expediteurs, transportbedrijven en de afvalsector om het voorraadmanagement danig op de binnenvaart
af te stemmen. Om dit te stimuleren zouden we aanraden geen subsidies per transport aan te bieden,
maar
eerder
de
nodige
infrastructuur
te
helpen
financieren
ten
einde
sneller
tot
langetermijninvesteringen te komen.
79
11 BIBLIOGRAFIE
Ballou, R. (1985). Business logistics management: plannning and control. Prentice-Hall.
Beamon, B. (1999). Designing the Green Supply Chain. Logistics Information Management , 332-342.
Belfius. (2013). Afvalbeheer in Vlaanderen. Opgehaald van
https://www.belfius.be/publicsocial/NL/Media/Fiche%2014%20%20Afvalbeheer%20in%20Vlaanderen_tcm_31-52430.pdf
Belga. (2007). Opgeroepen op april 30, 2014, van
http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=DMF25062007_032
Bosteels, J. (2014, juli 15). Elvire rust nooit. De Standaard .
BS. (2011, December 23). Materialendecreet . Vlaams Decreet betreffende het duurzaam beheer van
materiaalkringlopen en afvalstoffen .
CEN. (2013). Opgeroepen op April 04, 2014, van
http://www.cepi.org/system/files/public/documents/publications/recycling/2013/CEPI_EN%20643_broch
ure_FINAL.pdf
Cobelpa. (2012). Papier en Leefmilieu.
Coberec. (2008). Opgehaald van http://www.coberec.be/home_ned.html
Commissie voor Leefmilieu & Natuur, V. e. (2008, Maart 20). Vlaams Parlement. Opgeroepen op April 18,
2014, van http://www.vlaamsparlement.be/Proteus5/showVIVerslag.action?id=514945
Dejaeghere, F. (2014, Mei 15). Stora Enso.
DFA. (2010). INCOTERMS 2010: Standard Trade Definitions Used in International Freight Transactions.
D'Hollander, C. (2014). Waarom is de site Langerbrugge te Gent de meest geschikte ligging voor de
productie van krantenpapier? (J. Bosteels, Interviewer)
Dockx, M. (2014, Mei 15). Stora Enso Langerbrugge.
Dubois, L. (2014, juli 04). marktprijzen oud-papier. (C. Bulcke, Interviewer)
EC. (2008, november 28). Opgeroepen op april 02, 2014, van http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:312:0003:0030:NL:PDF
EcoWerf. (2014). diftar. Opgehaald van http://www.ecowerf.be/nl/getpage.asp?i=211
Ecowerf. (2012). Jaarverslag.
EP. (2008, November 19). Europese Richtlijn betreffende afvalstoffen en tot intrekking van een aantal
richtlijnen. Brussel.
ERPC. (2011). European Declaration on Paper for Recyling 2011-2015. Brussels.
80
Febem. (2014). Analyse van de markt voor inzameling en verwerking van huishoudelijk afval.
Felso, F., Wilschut, J., de Groot, H., & Niaounakis, T. (2012). Contractvoorwaarden en de
kostendoelmatigheid van gemeentelijk afvalbeheer. Delft.
Fost Plus. (2013, November 13). Opgeroepen op April 14, 2014, van
https://www.fostplus.be/SiteCollectionDocuments/Over%20Fost%20Plus/Legal/2013.11.13_Geco%C3%B
6rdineerde%20statuten.pdf
Fost-Plus. (2014). Cijfergevens Belgostat en Eurostat. (C. Bulcke, Interviewer)
Fost-Plus. (2014). Jaarverslag 2013.
Fost-Plus. (2011). Voor een doeltreffend beheer van huishoudelijk verpakkingsafval.
Gevaers, R. (2013). Evaluation of innovations in B2C last mile, B2C reverse & waste logistics. Antwerpen.
Gevaers, R., Van De Voorde, E., & De Lange, K. (2014). Het product van de Logistiek. Cursus Logistiek en
Expeditie . Antwerpen.
Grift, W. (2012). Referentieprijzen op basis van zorgvuldige criteria. Recycling Magazine , 25-26.
Ham, G. (2009, Februari 05). Subsidiereglement voor het selectief ophalen van papier en karton. Ham,
Limburg.
Hoeben, E. (2014). transportkost tautliner en walking floor. (C. Bulcke, Interviewer)
Hoogmartens, R., Dubois, M., & Van Passel, S. (2013). Recycled content als beleidsinstrument,
internationale wetgevingsvoorbeelden en verdere ontwikkelingen. Summa Steunpunt.
I.V.M. (2012). Jaarverslag.
IDM. (2014). Intercommunale Durme-Moervaart. Opgehaald van http://www.idm.be
IOK. (2004). Doelstellingen. Opgeroepen op april 2, 2014, van IOK afvalbeheer:
http://www.iok.be/product.aspx?id=1066
IOK. (2014). Jaarverslag 2013 IOK afvalbeheer.
ISRI. (2013). ISRI grades. Opgeroepen op April 04, 2014, van http://www.isri.org/recyclingindustry/commodities-specifications/recovered-paper-and-fiber
IVCIE. (sd). Opgeroepen op april 02, 2014, van http://www.ivcie.be/
IVCIE. (2008, November 4). Opgeroepen op mei 5, 2014, van www.ivcie.be
Jahre, M. (1995). Household waste collection as a reverse channel: A theoretical perspective.
International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 25(2) , 39-55.
Kontich, J. (2014, April 17). Verslag van de gemeenschappelijke vergadering van jeugd- en milieuraad.
Kontich, Antwerpen.
81
Letcher, T., & Vallero, D. (2011). Waste: A handbook for Management. Academia Press.
Magnaghi, G. (2010). BIR - Recovered paper market in 2010.
MiNA. (2003). Advies van 3 juli 2003 over de invoering van een diftar in Vlaanderen en zijn rol in het
gemeentelijk afvalbeleid. Brussel.
Murphy, P. (1986). A preliminary study of transportation and warehousing aspects of reverse distribution.
Transportation Journal , 12-21.
Naessens, D. (2014, Maart). IVAGO, een gesprek met haar algemeen directeur. Opgehaald van BVDA:
http://www.bvda.be/bvda_nieuwsbrief-artikel-maart2014-2.html
NBB. (2010). Statistiek buitenlandse handel Maandbericht (2010-09).
Nieuwsblad. (2013, november 29). Opgeroepen op april 02, 2014, van
http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=BLRBI_20131129_003
OVAM. (2013). Opgeroepen op april 04, 2014, van
http://www.ovam.be/sites/default/files/FILE1365085155789ovvs130404_Rapportering_milieuheffingen_
2012.pdf
OVAM. (2007). Historisch milieubeleidsevaluatief onderzoek van 15 jaar afvalpreventiebeleid van het
Vlaamse Gewest, uitgevoerd. Mechelen.
OVAM. (2012). Selectieve inzameling bij bedrijven: wat en hoe?
OVAM. (2002). spring verantwoord om met afval dankzij diftar.
OVAM. (2009). Toelichting bij de forfaitair- en contantbelastingreglementen.
OVAM. (2008, Januari 07). Uitvoeringsplan Milieuverantwoord beheer van huishoudelijke afvalstoffen.
Opgeroepen op April 05, 2014, van http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/uitvoeringsplanmilieuverantwoord-beheer-van-huishoudelijke-afvalstoffen-1
Piler, L., Diaz, B., & Artiba, H. (2004). Environmental and reverse logistics policies in European bottling and
packaging waste. Resources, conservation and recycling 35 , 163-175.
Preventpack. (2008, Maart). Preventpack. Opgeroepen op april 04, 2014, van
http://www.preventpack.be/sites/default/files/publications/0810_fiche_prevention_1_0.pdf
Riet, K. V. (2014, Mei 16). Sita Sales Manager Paper Belgium.
Rogers, D., & Tibben-Lembke, R. (2001). An examination of reverse logistics practices. Journal of business
Logistics , 129-148.
Rogers, D., & Tibben-Lembke, R. (1999, Rogers, D. S., & Tibben-Lembke, R. S. (1999). (Vol. 2).). Going
backwards: reverse logistics trends and practices. Pittsburgh: Reverse Logistics Executive Council.
Rommelaere, G. (2010). Verantwoord papier gebruiken. Opgehaald van FSC:
http://www.fsc.be/nl/overige/fsc-handleidingen_141.aspx
82
Rubio, S., Chamorro, A., & Miranda, F. (2008). Characteristics of the research on reverse logistics (1995–
2005). International Journal of Production Research , 1099-1120.
Runhaar, H. (2003). Transport en logistiek in de Nederlandse papierindustrie. In Praktijkboek transport en
logistiek (pp. 1-20). Runhaar, H. A. C. (2003).. Praktijkboek transport en logistiek, 1-20.
RvS. (1994, Oktober 1). Remo Milieubeheer (schorsing afgewezen), nr. 49427.
RX3. (2011). An assessment of the recovered paper supply chain in Ireland.
Sarkis, J. (1995). Manufacturing strategies and environmental consciousness. Technovations , 79-97.
Sidique, S., Lupi, F., & Joshi, S. (2010). The effects of behavior and attitudes on drop-off recycling
activities. Resources, Conservation and Recycling, 54(3) , 163-170.
Sita. (sd). Opgeroepen op april 02, 2014, van http://www.sita.be/nl/echelle-lansink.html
Smets, T., Alaerts, K., Verachtert, E., & Huybrechts, D. (2014). Drukwerk in ketenperspectief.
Soen, T. (2014). De waarde van materialen: papier en karton.
Tijd. (2014). wisselkoersen. Opgehaald van Tijd.be: https://www.tijd.be
Van Acoleyen, M. (2013). Afval en Materialen, een gegidste wandeling door een kleurrijk milieudomein.
Mechelen: Kluwer.
Van Breedam, A. (2014). European logistics: trends and evolutions. Cursus Logistiek en Expeditie.
Antwerpen.
Van Breusegem, M. (2014, April 09). Coberec.
Vermoesen, J. (2014). Wat zijn de redenen van export van oud-papier naar Aziatische landen? (C. Bulcke,
Interviewer)
Verstrepen, S., Cruijssen, F., De Brito, M., & Dullaert, W. (2007). An exploratory analysis of reverse
logistics in Flanders. European Journal of Transport and Infrastructure Research , 301-316.
Villanueva, A., & Eder, P. (2011). End-of-waste criteria for waste paper. EC.
Voet, J. (2009). Transport & Logistics award. Opgehaald van
http://www.imustbe.be/mmm/jq/files/42818/42818__20090427170906__111_nl.pdf
VR. (2012, Februari 17). Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van Vlaams reglement
betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringl. VLAREMA .
VR. (2012). Samen Publiek-Privaat. Opgehaald van
http://www2.vlaanderen.be/pps/documenten/samen_publiek_privaat.pdf
Vvsg. (2007). Opgehaald van
http://www.vvsg.be/Omgeving/Afval/Afval_inzamelen/Pages/zelf_doen_of_laten_doen.aspx
VVSG. (2012). Vlaanderen grijpt in op de gemeentelijke afvalbelastingen. Antwerpen.
83
11.1 NUTTIGE ARTIKELS

McLeod, F., Hickford, A., Maynard, S., Cherrett, T., & Allen, J. (2008). Developing innovative and more
sustainable approaches to reverse logistics for the collection, recycling and disposal of waste products
from urban centres. Green Logistics report, University of Southampton

Pöyry Management Consulting Ltd (2011), Best Practice Guidance for the Recovered Paper Supply
Chain in Ireland, Londen

EC (2013), Study on the Wood Raw Material Supply and Demand for the EUWood-processing
Industries, Helsinki

EP
(1996),
Richtlijn
betreffende
verpakking
en
verpakkingsafval
94/62/EG,
http://eur-
lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:31994L0062&from=NL

Pati R., Vrat P., Kumar P. (2004), Economic analysis of paper recycling vis-a` -vis wood as raw material,
Utturanchal (India)

Miranda R.,Bobu E., Grosmann H., e.a. (2009), Factors influencing a higher use of recovered paper in
the european paper industry

COST (2009), The future of paper recycling in Europe: Opportunities and limitations”, Brussel

Mansikkasalo A., Lundmark R., Söderholm P. (2013), Market behavior and policy in the recycled paper
industry: A critical survey of price elasticity research, Stockholm

Deloitte Development LLC (2011), Improving Supply Chain operations, procurement and integration at
a major paper company

De Somere P. (2009), Presentatie Inland terminals – vervoer via binnenvaart, Hasselt

Berglund C., Söderholm P., Nilsson M. (2001), A note on inter-country differences in waste paper
recovery and utilizatio, Stockholm

Ekvall T. (1999), Key methodological issues for life cycle inventory analysis of paper recycling,
Göteborg

Villanueva A., Wenzel H. (2007), Paper waste – Recycling, incineration or landfilling? A review of
existing life cycle assessments, Kopenhagen
84

Theo van Rooijen

Dada - Hans Arp - Dada

Preventiemaatregelen Beoogd effect FIFO hanteren Voorkomen van

WALSEN - AA Machines

Lees meer over de kunststofscheiding

Re-food en Friet van Piet Re Food is voor ons zeer belangrijke

Wilson CMS versie 1.4.2. - Specificaties

Bewonersbrief AC markt Eerste van der helst even

Pop Up Waste