FLITSEN OF STROBISTEN
Door:
Peter Schijven
Een uitgave van: PS-Fotografie
V1.3
Deze pagina is met opzet leeg.
2
Flitsen of Strobisten
Voorwoord
W
aarom een workshop Strobistfotografie en waarom dit handboek?
Als fotograaf houd ik mij in het dagelijks leven bezig met
productfotografie waarbij ik meestal studioflitsers gebruik. Maar daarnaast
fotografeer ik ook veel huwelijken en komt portret- en modelfotografie
regelmatig aanbod. Met name bij deze laatste drie soorten van fotografie heb ik
regelmatig behoefte aan meer licht of licht op de plek waar ik het wil hebben.
Studioflitsers zijn op locatie meestal geen oplossing.
Surfend op het internet kwam ik de term Strobistfotografie tegen. Ik kreeg direct
het gevoel dat de mogelijkheden die ontstaan door het gebruiken van deze kleine
flitsertjes op batterijen de oplossing zou zijn voor mijn probleem.
Ik ben mij gaan verdiepen in de mogelijkheden en onmogelijkheden van flitsen in
TTL mode en handmatig op de strobist manier.
Veel, heel veel uren van lezen, volgen van workshops en nog meer lezen en
oefenen heeft voor mij een wereld geopend aan mogelijkheden van het belichten
van mijn onderwerp(en) waar dan ook. Of het nu gaat om productfotografie,
reclamefotografie, huwelijksfotografie of portret- en modelfotografie, mijn flitsers
doen dagelijks hun werk.
Middels mijn workshop “Flitsen of Strobisten” en dit bijhorende boek wil ik jullie
de informatie en kennis die ik heb opgedaan op het gebied van flitstechniek
doorgeven.
Ik wens jullie veel plezier met de workshop, de informatie in dit boek en de vele
uren van experimenteren en fotograferen op de strobist manier.
PS
Mijn websites:
www.ps-photo.nl
www.uwpackshotfotograaf.nl
www.uwportretfotograaf.nl
Blog “Over Fotografie….” www.ps-photo.nl/mijn-blog
http://www.flickr.com/groups/strobisten/
Ik wil mijn lieve partner Yvonne bedanken voor al het geduld dat ze met mij
heeft gehad tijdens de vele uren van lezen, websites uitpluizen, dvd’s beluisteren
en werken aan dit boek.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 2
3
Flitsen of Strobisten
Inhoudsopgave
Voorwoord................................................................................................. 2
Inhoudsopgave .......................................................................................... 3
Wat is Strobist fotografie ............................................................................. 6
Het Materiaal ............................................................................................. 7
De Camera ............................................................................................. 7
De Flitser.............................................................................................. 10
Statieven .............................................................................................. 12
Triggers ............................................................................................... 14
Diffuser en Reflectors ............................................................................. 18
Diffuser ............................................................................................. 18
Reflectors: ......................................................................................... 20
Lichtvormers ......................................................................................... 21
Gels ..................................................................................................... 22
Aantekeningen:........................................................................................ 24
Over Licht ............................................................................................... 25
De richting van het licht ......................................................................... 25
De relatieve grootte van onze lichtbron t.o.v. het onderwerp ...................... 26
Lichtintensiteit neemt gedurende de voortbeweging af ............................... 27
Lichtdiepte ............................................................................................ 28
Kleur van het licht ................................................................................. 29
Gebruik van kleuren ............................................................................ 31
Aantekeningen:........................................................................................ 32
Plaatsing van de Lichtbron ......................................................................... 33
De klassieke belichtingsstijlen: ................................................................ 33
Short Lighting: ................................................................................... 33
Broad Lighting .................................................................................... 34
Rembrandt Lighting ............................................................................ 34
Loop lighting ...................................................................................... 35
Butterfly Lighting ................................................................................ 35
Split Lighting ...................................................................................... 35
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 3
4
Flitsen of Strobisten
Rim Lighting....................................................................................... 36
Portret Poses: ....................................................................................... 38
Full-Face............................................................................................ 38
Twee-Derde ....................................................................................... 38
Twee-Derde Extra ............................................................................... 39
Profiel ............................................................................................... 39
We gaan flitsen ........................................................................................ 40
On-Camera (flitser op de camera hot-shoe) .............................................. 40
Off-Camera Bounce ............................................................................... 40
Shoot through Paraplu ........................................................................... 41
Gebruiken van lichtdiepte ....................................................................... 42
Klemlicht .............................................................................................. 43
Aantekeningen ......................................................................................... 45
Lichtmeten of niet .................................................................................... 46
De belichtingsdriehoek ........................................................................... 46
Diafragma: ........................................................................................... 46
Sluitertijd: ............................................................................................ 47
Flitssynchronisatietijd............................................................................. 48
De ISO waarde: .................................................................................... 49
De belichtingsdriehoek in de praktijk........................................................ 49
Lichtmeten en Corrigeren ....................................................................... 50
Blinkies en Histogrammen ...................................................................... 52
Blinkies ............................................................................................. 53
Histogram .......................................................................................... 53
De instellingen standaardiseren.................................................................. 57
Flitsfotografie binnenshuis ...................................................................... 57
Flitsfotografie buiten .............................................................................. 59
Flitser van de camera af ......................................................................... 61
Manual of TTL ....................................................................................... 61
We gaan volledig handmatig ...................................................................... 63
Waarom dan toch handmatig? ................................................................. 63
Maar laten we nog een stap verder gaan. ................................................. 64
Aantekeningen ......................................................................................... 66
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 4
5
Flitsen of Strobisten
De strobist aan het werk ........................................................................... 67
Wat heb je nodig (behalve een camera) ................................................... 67
Als Strobist op locatie ............................................................................ 69
Experimenteer .................................................................................... 73
Aantekeningen:........................................................................................ 74
Softbox of Paraplu .................................................................................... 75
De Paraplu ............................................................................................ 75
Maar er is meer ..................................................................................... 75
Wanneer gebruik je nu een softbox en wanneer een paraplu? ..................... 76
Paraplu versus Softbox in een overzicht: .................................................. 76
Aantekeningen ......................................................................................... 77
RAW of Jpeg ............................................................................................ 78
Terminologie............................................................................................ 80
The End .................................................................................................. 81
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 5
6
Flitsen of Strobisten
Wat is Strobistfotografie
W
anneer je op het internet rond surft zul je regelmatig de term ‘Strobist’
tegenkomen, maar wat wordt nu bedoeld met deze term. Eigenlijk is
het heel simpel; in het algemeen wordt met de term ‘Strobistfotografie’
niks anders bedoeld als fotograferen met 1 of meerdere reportageflitsers terwijl
deze niet op de camera zijn gemonteerd (tenminste als hoofdlicht) maar los van
de camera staan opgesteld. Natuurlijk is het werken met deze reportageflitsers al
een jaren oude toepassing, ook het aansturen met bijvoorbeeld een kabel zodat
de flitsers los van de camera staan is niet van gisteren. Waarom dan de nieuwe
term ‘Strobist’ zult u zich afvragen.
Eigenlijk is deze term in het leven geroepen door de Amerikaanse fotograaf
“David Hobby”. Deze fotograaf is o.a. oprichter van het weblog
strobist.blogspot.com en heeft met zijn manier van werken en de publicaties
rondom zijn werkwijze een ware rage ontketend.
WAAROM STROBIST FOTOGRAFIE?
Inderdaad, waarom zou je alle moeite willen nemen om je flitsers van je camera
af te halen en waarschijnlijk alles handmatige te gaan instellen terwijl de
bekende cameramerken zoals Canon en Nikon tijd en geld investeren om de
werking tussen camera en flitser steeds verder te verfijnen.
Het antwoord is eenvoudig: flitslicht dat rechtstreeks vanaf de camera komt (dus
parallel aan de as van het objectief) is niet erg flatterend en geeft weinig
dieptewerking en vorm aan de belichting van het onderwerp. Daarnaast geeft het
plaatsen van de flitsers los van de camera en het handmatig regelen van flitsers
veel meer creatieve mogelijkheden, maar daarover later meer.
Veel fotografen zien het gebruik van flitslicht als een noodzakelijk kwaad. Slechts
in omstandigheden waar het helemaal niet meer anders kan halen ze hun flitser
uit de tas. Deze fotografen zweren bij bestaand licht. Flitslicht is niet natuurlijk,
vlak licht, hard licht et cetera. Maar ligt dat nu echt aan het flitslicht of gewoon
aan onbekend maakt onbemind.
Met dit handboek behorende bij de workshop ‘Flitsen of Strobisten’, wil ik je
meer inzicht geven in de mogelijkheden van en het werken met flitslicht, de
hulpmiddelen die ter beschikking staan en wil ik je meer inzicht geven in het
gebruik van je reportageflitsers bij o.a. portretfotografie en table-top.
Maar om te beginnen:
Haal je flitser van je camera!
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 6
7
Flitsen of Strobisten
Het Materiaal
H
et slechte nieuws is dat je voor Strobistfotografie net als voor andere
takken van fotografie speciale hulpmiddelen nodig hebt om te kunnen
werken. Het goede nieuws is dat je waarschijnlijk aantal van de
benodigde materialen al in je tas hebt en dat er voor veel benodigdheden
goedkope alternatieven bestaan.
In het eerste deel van deze workshop zal ik de materialen die je nodig hebt één
voor één behandelen.
Zelf maak ik gebruik van Nikon apparatuur, ik zal dus als voorbeeld regelmatig
apparatuur en accessoires van Nikon noemen. Ongetwijfeld heeft ieder merk hier
zijn eigen alternatief voor.
De Camera
Het zal waarschijnlijk niet echt een openbaring zijn dat je ook voor deze tak van
fotografie een camera nodig hebt. Voor wat betreft strobist fotografie maakt het
eigenlijk niet uit of je aan de slag gaat met een heel dure digitale spiegelreflex
(dSLR) of met een compact camera (‘point en shoot’). Er zijn echter wel een paar
voorwaarden die gesteld worden aan de camera.
1. De camera moet handmatig in te stellen zijn, dus beschikken over een ‘M’stand.
2. De camera moet beschikken over een ‘hot-shoe’, dit is het schoentje
boven op de camera waarin je een losse flitser kunt schuiven.
Nu zul je waarschijnlijk roepen “Hé, dat is vreemd een hot-shoe en we halen de
flitser van de camera”. Maar zoals je later zult zien hebben we de hot-shoe nodig
voor het aansturen van de losse (externe) flitsers.
Verder is het van belang om te weten wat de maximale flitssynchronisatietijd
(mooi woord voor Scrabble) van je camera is. Deze tijd kun je waarschijnlijk
vinden in de handleiding die bij je camera hoort. Dit is het boek dat bij je camera
in de doos zat, in die mooie transparante folie. Het is overigens toegestaan om
dit boek uit de folie te halen en aandachtig met de camera in de hand door te
lezen. Dit lijkt misschien kinderachtig, maar met grote regelmaat maak ik mee
dat mensen iets moeten instellen en dan eindeloos moeten zoeken waar die
functie op hun camera zit.
Wanneer ik dat tijdens een opdracht zou moeten doen, is het moment meestal
voorbij voordat ik mijn camera heb ingesteld. Nog steeds zul je mij met
regelmaat kunnen zien zitten met mijn camera in de hand terwijl ik TV kijk
(luister). Ik neem dan menu’s door (nee, niet de menu’s van de afhaalchinees),
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 7
8
Flitsen of Strobisten
verander instellingen bijna op automatische piloot. Dit alles om gewoon 100%
vertrouwd te zijn met mijn camera en de instellingen.
In de tijd dat ik nog het plan had om een beroemd drummer te worden heb ik
ooit een clinic gevolgd van Cesar Zuiderwijk (inderdaad, de drummer van de
Golden Earing). Tijdens deze workshop vroeg hij een ervaren drummer op het
podium, liet hem/haar een nummer mee drummen, waarna hij deze persoon
blinddoekte en vroeg om het zelfde te doen. Dit was voor veel drummers een
openbaring.
Goed, dat gezegd hebbende. Onafhankelijk van het type flitser dat je gebruikt is
het altijd belangrijk te letten op de flitssynchronisatietijd van je camera. Deze
vindt je dus in de handleiding en is bij veel camera's 1/200 of 1/250 seconde.
Deze synchronisatietijd geeft de kortste
sluitertijd aan die je kunt gebruiken. Kies
je een kortere sluitertijd dan zal slechts
een gedeelte van het beeld goed belicht
zijn (zoals je links in de opname kunt
zien). Een langere sluitertijd gebruiken is
geen probleem. Dit wordt veroorzaakt
doordat bij kortere sluitertijden dan deze
1/200 of 1/250 sluitertijd het tweede
gordijn van je sluiter al het beeld voor de
sluiter begint te sluiten voordat het eerste
gordijn volledig open is. Bij een sluitertijd
van 1/8000 is er nog maar een opening
tussen beide gordijnen van 1mm om licht
op de sensor te laten vallen.
Wil je toch een foto maken met een
kortere sluitertijd waarbij je gebruik maakt
van de flitser, kun je gebruik maken van
een technologie die High Speed Sync
wordt genoemd bij Nikon heet deze functie
“Auto FP High Speed Sync” (waarbij FP staat voor Focal Plane). In het volgende
filmpje op YouTube wordt dit duidelijk gemaakt http://youtu.be/hvZ6VujbhjM.
In deze stand geeft de flitser niet één flits maar flitst de flitser een aantal malen
vlak achter elkaar gedurende de belichting om er zo voor te zorgen dat het
beeld toch in zijn geheel goed belicht wordt.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 8
9
Flitsen of Strobisten
In deze stand is de kracht van de flitser (richtgetal) echter minder en wordt er
ook meer stroom verbruikt zodat je batterijen sneller leeg zullen zijn. Deze
functie werkt overigens alleen bij flitsen met TTL en niet wanneer de flitser los
van de camera staan een met een eenvoudige radio trigger worden aangestuurd.
De sluiter van je camera bestaat in feite uit twee lamellen (ook wel gordijnen
genoemd) die vlak achter elkaar verticaal over de sensor glijden. De ruimte
tussen de twee lamellen zorgt voor de belichting van je sensor. Bij snellere
sluitertijden wordt deze ruimte steeds kleiner aangezien het tweede gordijn al
begint met sluiten voordat het eerste gordijn volledig aan de andere zijde is. De
flitssynchronisatietijd is de sluitertijd waarbij deze ruimte even groot is als de
sensor zelf.
De duur van een flits is namelijk zo kort dat anders alleen de spleet tussen de
lamellen belicht zou worden door het flitslicht.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 9
10
Flitsen of Strobisten
De Flitser
Ook een flitser is waarschijnlijk een stuk
gereedschap dat je al in je fototas hebt zitten.
Eigenlijk is voor strobistfotografie elke flitser
bruikbaar zolang de flitser maar aan de
volgende voorwaarden voldoet:
1. Moet los van de camera kunnen worden
geplaatst, dus de ingebouwde “opklap” flitser
voldoet niet.
2. De flitser moet een ‘M’-stand hebben dus
handmatig in te stellen zijn.
3. Het is aan te raden dat de flitser een minimaal richtgetal heeft van 35.
4. Flexibele mogelijkheid om het vermogen in te stellen
Een aantal veel gebruikte merken zijn: Lumopro (LP-160) en Yongnuo (YN-460 II
of YN-560). Dit zijn allemaal recht toe recht aan flitsers. Geen i-TTL of e-TTL
maar volledig handmatig. Het voordeel is dan ook de lage prijs een nieuwe flitser
heb je al vanaf ongeveer € 60,00.
Punt 1 spreekt voor zich, we gaan werken met de flitser los van de camera dus
een flitser die vast zit aan de camera is niet echt bruikbaar. Toch hoef je niet
direct de ingebouwde flitser met een schroevendraaier te lijf te gaan. Er is
namelijk nog wel enige toepassing voor dit flitsertje zoals aansturing voor andere
flitsers maar daarover later meer.
Punt 2 als strobistfotograaf willen we graag alles zelf bepalen. Natuurlijk is de
TTL mogelijkheid sterk verbeterd en kunnen we i-ttl of e-ttl voor veel
toepassingen gebruiken. Het CLS systeem van Nikon (Creative Lighting System)
kent veel toepassingen en levert zeer mooie resultaten, maar toch zul je als
echte strobist regelmatig de behoefte voelen om zelf het resultaat te bepalen.
Bij systemen als i-ttl en e-ttl wordt het resultaat toch enigszins bepaald door het
werk van een Japanse programmeur die jaren geleden heeft vastgelegd hoe de
camera en flitser moeten reageren onder bepaalde (licht)omstandigheden. En
voor een creatieve fotograaf is dit vaak te onvoorspelbaar en niet consistent
v.w.b. het resultaat.
Punt 3 tja, het richtgetal moet minimaal 35 zijn. Wat is dat nu eigenlijk het
richtgetal?
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 10
11
Flitsen of Strobisten
Het richtgetal van een flitser is een aanduiding voor de lichtopbrengst van een
reportageflitser.
Het richtgetal is gelijk aan het product van de afstand (flitser tot object) en de
benodigde diafragmawaarde. Dus “Richtgetal = afstand x diafragma”.
Hoe hoger het richtgetal, des te krachtiger is de flitser. Een flitser met een
richtgetal dat twee keer zo groot is als een andere flitser, kan een bepaald object
belichten op een afstand, twee keer zo groot als die andere flitser.
Het richtgetal is altijd gedefinieerd bij een bepaalde filmgevoeligheid, waarbij
100 ISO/ASA de standaard is. Wanneer het richtgetal is opgegeven bij ISO 100
maar jou camera begint bij ISO 200 (veel Nikon modellen), dan vermenigvuldig
je het richtgetal met 1,4 (√2).
Daarnaast speelt bij reportageflitsers met een zoomkop, ook de zoomstand een
rol bij het opgegeven richtgetal.
Meestal wordt het richtgetal in metrische maten opgegeven, een enkele maal
wordt voor de Amerikaanse markt het richtgetal (Guide number) in feet
opgegeven.
Voor flitsers die niet op de camera zelf of in combinaties gebruikt worden, zoals
studioflitsers, heeft het weinig zin een richtgetal op te geven. In plaats daarvan
wordt voor dergelijke flitsers de lichtenergie in wattseconde (Ws) opgegeven.
De Formule
Bij een richtgetal van 42 heb je op een afstand van 3 meter dus diafragma F/14
nodig voor een goed belichte opname (3 x 14 = 42).
Dus wanneer je het richtgetal van je flitser kent, en je weet de afstand van je
camera/flitser tot je onderwerp, kun je eenvoudig je diafragma bepalen.
F(diafragma)=r(richtgetal)/a(afstand)
Omdat een flitser ook minder krachtig kan flitsen dan de maximale stand is het
aan te raden een flitser aan te schaffen met een zo hoog mogelijk richtgetal.
Overigens is het richtgetal ook echt zoals het woord zegt een richtgetal.
Afhankelijk van het objectief en de omgeving varieert de benodigde flitskracht.
Witte muren zorgen bijvoorbeeld voor meer reflectie dan donkere muren en dus
is er een minder krachtige flits nodig. Het door de fabrikant opgegeven
richtgetal is dan ook gebaseerd op een gemiddelde opname binnenshuis.
Goed het richtgetal zegt dus iets over het vermogen van je reportageflitser. Als
strobist gebruik je vaak hulpmiddelen om de lichtrichting en lichtkwaliteit aan te
passen. Deze hulpmiddelen kosten vaak 1 stop of meer aan lichtopbrengst,
vandaar dat het te adviseren is om een flitser te gebruiken die voldoende
vermogen heeft, daarom een minimaal richtgetal van 35.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 11
12
Flitsen of Strobisten
Richtgetallen van mijn flitsers:
Nissin Di866: 60 bij ISO 100 en zoom 105mm
Yongnuo YN460-II: 53 bij ISO 200 op 35mm
Yongnuo YN560: 58 bij ISO 100 op 105mm
Nikon SB600: 30 bij ISO 100 op 35mm
Punt 4 Wanneer we nu een krachtige flitser hebben moeten we uiteraard wel het
vermogen van die reportageflitser kunnen aanpassen om voor ieder onderwerp
de juiste flitskracht te kunnen bepalen. Sommige ouder flitsers hebben maar 2 of
3 standen maar de nieuwere modellen en ook de door mij gebruikte Yongnuo
flitser hebben uitgebreide mogelijkheden. Zo kan de YN460-II worden ingesteld
van ½ (full) vermogen tot 1/64 en de YN560 zelfs tot 1/128 vermogen.
Statieven
Goed, we hebben een camera en we hebben en reportageflitser en we hebben
ons voorgenomen om de reportageflitser niet op de camera te plaatsen. Dus we
hebben een probleem, namelijk waar laten we de flitser?
De goedkoopste oplossing is een zogenaamde S.G.L.,
oftewel een Spraak Gestuurde Lichtstandaard. Dit kan
een vriend/vriendin, familielid of een collega fotograaf zijn,
die je flitser vasthoudt en richting je onderwerp wijst.
Zoals je ziet, het hoeft niet altijd duur te zijn.
In alle andere gevallen is een statief een uitkomst. Je kunt
hiervoor je camerastatief gebruiken maar dat is niet altijd
handig. Een andere oplossing is een statief waar je normaal studioflitsers op
plaatst. Deze werken wel goed maar zijn redelijk
zwaar om mee te nemen bij het werken op locatie
en hebben als nadeel dat je ze meestal niet erg
laag kunt plaatsen (denk bijvoorbeeld aan het
fotograferen van paddenstoelen).
Speciaal voor de strobist zijn er statieven
ontwikkeld die zich kenmerken in laag gewicht en
kleine afmeting (ingeschoven).
Bekende modellen zijn van Lumopro, Phottix en Manfrotto.
Deze statieven zijn ingeschoven ongeveer 50 cm maar gaan uitgeschoven tot
een hoogte van 2 meter. Ook het gewicht valt wel mee, ongeveer 1 Kg.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 12
13
Flitsen of Strobisten
Tip: Boor in een van de poten twee gaatjes en bevestig een draagriem zodat je
het statief eenvoudig mee kunt nemen.
Paraplu/Flitshouder (Swivel)
Met alleen een statief ben je er natuurlijk nog niet.
Bovenop het statief moet nog iets komen waarop je de
flitser kunt plaatsen. Standaard hebben dit soort statieven
bovenop een zogenaamde spigot. Dit is een koppelstuk
voor het monteren van een studioflitser.
Als strobist plaatsen we op deze spigot een zogenaamde
Paraplu/Flitshouder oftewel ‘swivel’ (wie verzint die
namen allemaal?). Deze swivel biedt zowel de
mogelijkheid voor het plaatsen van onze reportageflitser als het plaatsen van een
paraplu (hierover later meer). De “swivel” heeft bovenop de zogenaamde “coldshoe”, dit is de schoen waarin je de voet van de flitser schuift.
Het heet een cold-shoe om dat deze voet in tegenstelling tot de “hot-shoe” geen
contactpunten heeft voor de overdracht van informatie tussen flitser en camera.
Een statief met swivel is eigenlijk de meest toegepaste manier om je flitser te
plaatsen, los van de camera.
Naast natuurlijk de stemgestuurde lichtstandaard zijn er ook nog andere
oplossingen om de flitser ergens neer te zetten.
Zo kun je gebruik maken van het kleine standaardje
dat bij de meeste flitsers wordt meegeleverd (weet je
nog, dat zat ook in de doos en je wist niet wat je er
mee moest doen). Dit is uiteraard een handig
hulpmiddel wanneer je de flitser laag moet plaatsen
of bijvoorbeeld ergens op kunt zetten (bijv. kast of
boekenplank).
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 13
14
Flitsen of Strobisten
Verder kun je gebruik maken van een Multi-clamp (o.a. van Manfrotto of
Lumopro). Dit is een klem met daarop een spigot waarop je bijvoorbeeld weer de
swivel kunt plaatsen.
En dan heb je natuurlijk nog de alom bekende ball bungee
(grapje). Ball bungees zijn eigenlijk heel
handige hulpmiddeltjes om spullen bij
elkaar te houden. Een ball bungee is niets
anders dan een elastiek met daaraan een
bal.
Zoals je ziet zijn er voldoende mogelijkheden om de flitser los van de camera te
plaatsen. Er zijn dure merken/mogelijkheden en goedkope alternatieven en ben
je erg handig kun je voor de meeste materialen die je als strobist nodig hebt ook
zelf iets maken (zogenaamd DIY “do it yourself”).
Triggers
Goed, we zijn eindelijk zo ver dat we de flitser los van de camera hebben
opgesteld, maar nu komt ons volgende probleem om de hoek kijken.
Hoe laten we de flitser nu op het juiste moment flitsen?
Ook hiervoor zijn weer meerdere manieren die we als strobist kunnen inzetten.
Sommige mogelijkheden heb je waarschijnlijk al in je bezit andere oplossingen
zul je moeten kopen, maar ook hiervoor bestaan dure en goedkope oplossingen.
De keuze hoe je de flitsers wilt aansturen is voor de strobist financieel gezien één
van de belangrijkste beslissingen. Er zijn mogelijkheden die waarschijnlijk
standaard al in je apparatuur aanwezig zijn, dus geen cent extra kosten. Je kunt
kiezen voor de duurste remote triggers die op de markt zijn (PocketWizzard) of
voor één van de tussenliggende oplossingen.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 14
15
Flitsen of Strobisten
De mogelijkheden van goedkoop naar duur.
1. Master/Slave functie met de ingebouwde flitser en de losse
reportage flitser.
Deze werkwijze is meestal gebaseerd op infrarood aansturing van
de remote flitser. Het opklapflitsertje van je camera dient als
master. De reportageflitser (bijv. de Nikon SB-600 of SB-800) werkt
als slave en wordt via een infrarood signaal vanaf de ingebouwde
flitser van je camera aangestuurd. Bij Nikon kun je dan via het
zogenaamde CLS (Creative Lighting System) niet alleen de remote
flitser in de ‘M’-stand aansturen maar kun je ook gebruik maken van
TTL flitsen. Met het CLS systeem heb je ook de mogelijkheid om
meerdere flitsers aan te sturen. Je kunt deze flitsers in verschillende
groepen plaatsen waarbij je bijvoorbeeld de mogelijkheid hebt om
flitser(s) uit groep A 2-stops minder te laten flitsen dan de flitser(s)
uit groep B. Dit is meestal de goedkoopste oplossing aangezien je
waarschijnlijk al een losse reportageflitser hebt en je camera
beschikt over het verder nutteloze opklapflitsertje.
Voor Nikon is er overigens een accessoire te koop dat alleen het
infrarood licht van je opklapflitser doorlaat. Dit is een klein voetje
met daaraan een klepje. Je schuift het voetje in je hot-shoe en het
klepje plaatsje voor de opklapflitser.
Maar wat als je camera niet over dat opklapflitsertje beschikt (de
meeste professionele camera’s hebben dat flitsertje niet)? Veel
merken hebben hiervoor een opzetflitser voor de hot-shoe als
infrarood trigger, of zoals bij Nikon kun je bijvoorbeeld de SB-800
ook als master gebruiken op de hot-shoe van je camera.
Een nadeel van deze methode is echter dat de infrarood sensor van
je remote flitser(s) altijd in de lijn moet staan van je master flitser
anders gebeurt er niets.. Dit kan in sommige opstellingen een
probleem zijn. Daarnaast wordt het resultaat ook beïnvloed door
omgevingslicht. In de openlucht tijdens een erg zonnige dag heb je
grote kans dat deze infrarood methode niet echt betrouwbaar werkt.
Kortom deze werkwijze is niet altijd betrouwbaar.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 15
16
Flitsen of Strobisten
2. Flitskabel
Een andere mogelijkheid om je flitser
aan te sturen zonder dat deze op de
camera is geplaatst is het gebruik van
een “off-camera shoe cord” Dit is een
(meestal spiraal-) kabel met aan de ene
zijde een schoentje die in de hot-shoe
van de camera gaat en aan de andere
kant een hot-shoe voor de flitser. Deze
kabels zijn dedicated per merk zodat je alle functionaliteit van TTL
blijft behouden.
Een nadeel van deze methode is uiteraard de afstand. De kabels zijn
meestal zo’n 1-2 meter, daarnaast zijn ze erg prijzig en ben je
beperkt in het aantal flitsers en de plaatsing.
3. Flits triggers (radio triggers)
De bovengenoemde oplossingen zijn verreweg de beste
uitgangspunten voor de eerste stappen als strobist, de kosten zijn
laag of waarschijnlijk al in je bezit in de vorm van CLS (Nikon) ETTL (Canon). Maar er komt ongetwijfeld een moment waarop je
verder wilt met de mogelijkheden als strobist. Wanneer je het
aansturen van je flitsers in de volgende versnelling wilt plaatsen
kom je uit bij de zogenaamde radio triggers. Deze triggers werken
met radio signalen. Het voordeel van deze triggers is dat er geen
invloed is van het omgevingslicht en dat er geen directe
zichtverbinding hoeft te zijn tussen de zender en ontvanger, bij de
betere systemen gaat het signaal probleemloos door muren heen.
Ook bij de keuze voor een radio trigger heb je als strobist keuze uit
goedkope systemen en dure professionele triggers. Bedenk wel dat
deze triggers meestal universeel zijn. Bij de meeste modellen wordt
er dus geen TTL informatie doorgegeven en werk je dus volledig
handmatig.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 16
17
Flitsen of Strobisten
De PocketWizard: De PocketWizard is voor de strobist het neusje van de
zalm. In Amerika heeft PocketWizard de fotomarkt
veroverd. Het is dan ook de ideale zender en
ontvanger met een bereik van maar liefst 500 meter.
Het nieuwste model heet de PocketWizard Plus II en
dat is een transceiver; dat wil zeggen dat het een
zender en ontvanger in één is. Je kunt zelf bepalen of
hij als zender of als ontvanger moet fungeren. Bij de
PocketWizard moet je toch rekening houden met een
bedrag rond € 185,00 per unit en om te beginnen heb
je minimaal 2 units nodig.
Phottix Atlas: Ook wel de PocketWizard Killer
genoemd. All-in-one transmitter / Wireless
Flash Trigger
Een zender en ontvanger in 1. (Feitelijk een
tranciever dus.) De Phottix Atlas is een
professionele flits trigger en afstandbediening in
een. Nu is het niet langer meer nodig om
zenders en ontvangers voor reportage flitsers /
studio flitsers of camera's mee te nemen. De Atlas doet alles. De
stijlvol vormgegeven afstandbediening switcht automatisch tussen
zenden en ontvangen zodra hij verbonden is met een camera of
flitser. Het 433Mhz system triggert Nikon, Canon, Olympus, Nissin,
Samsung flitsers en studioflitsers op een afstand van 100 meter of
meer. (Korter kan natuurlijk ook!). Ook bij de Atlas heb je om te
starten minimaal twee units nodig, het goede nieuws is echter dat
de prijs van de Atlas € 89,95 per unit is, dus ruim onder de prijs
van de PocketWizard.
Cactus V4: Het Cactus systeem
bestaat uit een zender en 1 of
meerdere receivers. Het is een
goedkoop alternatief voor de
bovengenoemde 2 systemen. Het
Cactus systeem is een instap trigger
systeem. Het bereik van de Cactus
V4 is ongeveer 30 meter (afhankelijk
van de omstandigheden). Een bereik van 30 meter hoeft uiteraard
in de meeste omstandigheden geen probleem te zijn. Zelf heb ik
een setje van Cactus en ben wel redelijk tevreden over dit systeem
al moet ik af en toe wel eens een ‘mis-fire’ voor lief nemen. Maar de
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 17
18
Flitsen of Strobisten
prijs ligt wel erg gunstig om te kiezen voor een
Cactus set om als strobist een start te maken met
radio triggers. Een set Cactus bestaat uit 1x zender
1x ontvanger 1x set batterijen en kabels
(ontvangers zijn uiteraard ook los verkrijgbaar).
Deze complete set kost € 39,95 en dat is toch een
zeer redelijk bedrag om mee te starten.
Kortom ook voor wat betreft het aansturen van je flitser heb je als strobist
voldoende keuze om te starten. Sommige oplossingen heb je standaard in je tas,
andere doen een aanval op je budget. Voor ieder wat wils.
Diffuser en Reflectors
Diffusers en reflectors zijn natuurlijk niet alleen voor de strobist van toepassing.
In alle vormen van fotografie worden deze toegepast, maar welke diffusers en
reflectors gebruiken we als strobist en hoe passen we ze toe.
Diffuser
Het belangrijkste euvel van de reportage flitser is dat het oppervlak van de
flitskop relatief erg klein is t.o.v. het te fotograferen onderwerp. Een kleine
lichtbron relatief t.o.v. het onderwerp geeft als resultaat hard licht met een hoog
contrast (hierover later meer).
De bedoeling van een diffuser is dan ook het vergroten van de lichtbron t.o.v. je
onderwerp.
Welke hulpmiddelen staan ons als strobist zoal ter beschikking?
De Omnibounce:
De bekendste is waarschijnlijk de Omnibounce. Dit
overgewaardeerd stuk ‘Tupperware’ zorgt voor een
verspreiding van het licht. Lichtstralen uit de flitser
worden niet alleen recht naar voren uitgestraald
maar door de vorm van het kapje gaat een deel van
het licht naar alle kanten. Voorwaarde voor het
gebruik van de Omnibounce is dan wel dat er muren
en een plafond is waar deze lichtstralen weer terug
worden gestuurd naar je onderwerp. Hierdoor wordt
het licht zachter, de lichtbron is nu namelijk niet
meer alleen de flitser maar ook de muren en het
plafond. De lichtbron wordt dus aanmerkelijk groter waardoor het licht zachter
wordt. Uit bovenstaande kun je dus ook rustig concluderen dat het gebruik van
de Omnibounce buiten in de openlucht geen enkel nut heeft, de lichtstralen
worden namelijk niet teruggekaatst. Het enige resultaat van de Omnibounce is
dan dat je flitskracht afneemt en de batterijen sneller leeg zijn.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 18
19
Flitsen of Strobisten
De Paraplu:
Dit is waarschijnlijk de meest toegepaste
diffuser wanneer je begint als strobist. De
paraplu is een relatief goedkoop hulpmiddel,
gemakkelijk mee te nemen en op te zetten.
Paraplu’s komen in verschillende soorten en
afmetingen.
Paraplu uitvoering:
Shoot through (transparant)
Reflecterend
Combinatie
Als strobist zullen we het shoot through model het meest gebruiken maar
hierover later meer.
De Softbox:
De softbox kennen we uiteraard al uit de fotostudio.
Ook de softbox heeft maar één doel, het vergroten van
de lichtbron t.o.v. het onderwerp. Voor de strobist zijn
er speciale softboxen die geschikt zijn voor het
monteren op een reportageflitser. Er zijn softboxen
welke je op de reportageflitser plaatst waarbij de flitser
op de camera hot-shoe blijft. Het resultaat is uiteraard
wel dat het licht iets zachter wordt (de lichtbron is
namelijk groter) maar het licht blijft nog steeds recht van de camera komen en
dat is iets wat we als echte strobist uiteraard niet willen. Deze softbox is echter
wel een goede oplossing om te gebruiken bij bijvoorbeeld reportagewerk of
modelfotografie waarbij je niet de tijd of de mogelijkheid hebt om alles los te
gaan opstellen.
Als strobist zullen we meestal gebruik maken van een
softbox die ontworpen is voor gebruik met de
reportageflitser maar geplaatst wordt op een statief.
Deze softboxen zijn ook groter dan bovengenoemd
model (de lichtbron wordt weer groter dus nog
zachter). Deze modellen hebben meestal een afmeting
van 40x40 of 60x60 centimeter en bekende merken zijn
Lastolite en Phottix.
Het voordeel van een softbox t.o.v. een paraplu is dat het licht toch weer iets
zachter is en (en dat is niet onbelangrijk) ze waaien minder snel om wanneer je
op locatie in de buitenlucht bezig bent.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 19
20
Flitsen of Strobisten
Dit is slechts een greep uit de mogelijkheden die je ter beschikking staan om het
licht te verzachten (de lichtbron te vergroten) heel veel materialen waar je
doorheen kunt flitsen zullen hun werking hebben. Bedenk echter wel dat
wanneer het materiaal dat je gebruikt een kleur heeft je deze kleur aan je
flitslicht toevoegt en dus ook aan je opname.
Reflectors:
Een andere manier om het licht te
verzachten (oftewel de lichtbron relatief
t.o.v. het onderwerp te vergroten) is het
licht van je flitser te laten reflecteren door
een groot reflecterend oppervlak. Dit kan
een muur of een plafond zijn maar
natuurlijk ook een reflectiescherm of een wit
overhemd. Ook de werking van de
hierboven genoemde Omnibounce werkt
eigenlijk op basis van reflectie.
Reflectieschermen zijn er in veel soorten en
maten. Een handig systeem voor de strobist
is het 5-1 reflectiescherm. Dit is een scherm waarbij je 5 mogelijkheden hebt van
oppervlak namelijk: wit, zwart, zilver, goud en transparant. Ze zijn “eenvoudig”
opvouwbaar en worden geleverd met een draagtas. Deze schermen zijn
leverbaar in veel afmetingen en vormen.
Tri-Reflecor: Een andere handige reflector is de
tri/reflector. Reflectiescherm in driehoek vorm.
Voorzien van een verstevigde handgreep. Maat
80cm. Opgevouwen slechts 35cm. Wordt geleverd
inclusief transport etui.
Een zijde zilver, andere zijde wit.
Reflectieschermen worden meestal vastgehouden door een
assistent of een behulpzame aanwezige. Helaas zijn deze
aardige mensen niet altijd aanwezig en kan een statief
met een speciale houder voor een reflectiescherm een
uitkomst zijn.
Uiteraard zijn de mogelijkheden om je flitslicht te laten reflecteren legio. Bedenk
echter wel dat de kleur van het reflecterend oppervlak de kleur van je flitslicht
zal beïnvloeden. Soms zal dit iets toevoegen maar vaak ook niet.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 20
21
Flitsen of Strobisten
Lichtvormers
Lichtvormers zijn er in veel soorten en maten. Ook bij lichtvormers kun je weer
bij de aankoop een aanslag op je bankrekening plegen of kiezen voor
goedkopere alternatieven. Goedkopere alternatieven zijn te koop in de diverse
webshops voor de strobist, deze materialen zijn meestal afkomstig uit China. Een
andere manier om lichtvormers te gebruiken is zelf aan de slag te gaan met
karton, lijm, tape en een dosis creativiteit en geduld.
Wat zijn zin lichtvormers? Algemeen gezegd zijn lichtvormers voorwerpen die we
in de baan van onze straal flitslicht plaatsen om de richting/intensiteit te
veranderen. Lichtvormers worden ook wel GoBo’s genoemd, deze
term stamt uit de filmindustrie. Zover ik heb kunnen achterhalen
is het een soort afkorting van “Go
Between Object”.
LumiQuest: Er zijn lichtvormers die
tot doel hebben het licht te verzachten,
dus de lichtbron te vergroten relatief
t.o.v. het onderwerp.
LumiQuest 80/20
Voorbeelden hiervan zijn de
producten van LumiQuest zoals de
Pocketbouncer en de LumiQuest 80/20.
Ook voor de producten van LumiQuest zijn er
goedkopere alternatieven van het merk Micnova.
Pocketbouncer
Zowel LumiQuest als Micnova maakt deze lichtvormers in
diverse vormen en afmetingen met allemaal maar één doel,
het verzachten van je flitslicht.
Natuurlijk kun je ook hiervoor zelf iets maken. Een stuk
gummi-foam, te koop in de betere hobbywinkel samen met
een elastiek doet ook wonderen.
Een ander gebruik van lichtvormers is richting of focus geven aan de bundel
flitslicht die uit je reportageflitser komt.
Flag: Een veel gebruikte lichtvormer is de
“Flag”. Dit is een rechthoek die je aan de
zijkant van je flitser plaatst om te
voorkomen dat je flitslicht een bepaald
kant opgaat. Deze zijn te koop in diverse
afmetingen en materialen maar uiteraard
ook eenvoudig zelf te maken met een stuk
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 21
22
Flitsen of Strobisten
stevig karton, zwarte ducktape en klittenband.
Grid: Een andere veel gebruikte lichtvormer is de zogenaamde “Grid”.
Een grid bevat cellen met een honingraatvorm, die
ervoor zorgen dat de baan van het licht uit de flitser
smaller wordt, zodat er een smalle cirkel van licht
ontstaat op het onderwerp. Dit accessoire is perfect
om dramatische lichteffecten te creëren of om een
lichteffect op de achtergrond te creëren.
Snoot: Een veel gebruikte lichtvormer is de “snoot”.
Deze lichtvormer is een soort tunnel die over de
flitskop geplaatst wordt. Deze “snoot” zorgt er voor
dat de flitslichtbundel zich niet direct verspreid
waardoor er een gerichtere lichtbundel ontstaat.
Het merk Honl (ontwikkeld door Fotograaf David Honl)
is één van de belangrijkste namen op het gebied van
deze lichtvormers voor de strobist. Honl heeft een
complete lijn lichtvormers ontwikkeld die d.m.v.
klittenband eenvoudig op je flitser te monteren en
demonteren zijn. De basis van het systeem is de
zogenaamde ‘speedstrap”. Dit is een band
klittenband met aan de andere kant een rubberlaag
die om de kop van de flitser gaat. Op deze band kun
je vervolgens alle andere hulpstukken eenvoudig
met klittenband bevestigen.
Inmiddels zijn er diverse fabrikanten die dit systeem
hebben overgenomen. Door de eenvoud van het bevestigen van de hulpstukken
aan je flitser(s) zijn er ook veel mogelijkheden om zelf op basis van dit systeem
hulpstukken te maken.
Gels
Dit zijn kunstsof filters die je voor je flitsers plaatst met
als doel de kleur van het licht te veranderen. In basis
zijn er twee soorten gels die je zult gebruiken.
1. Kleurcorrectie gels. Dit zijn kleurenfilters die je
gebruikt om de kleurtemperatuur van je flitslicht aan te passen aan het
licht van de omgeving bijvoorbeeld het licht van gloeilampen of TL-licht.
Dit zijn de CTO filters (voor gloeilamplicht) en Green voor TL-licht.
2. Effect kleurfilters. Deze filters gebruiken we om een andere kleur te geven
aan ons flitslicht bijvoorbeeld voor een effect op de achtergrond. Deze
filters heb je in diverse kleuren en uitvoeringen.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 22
23
Flitsen of Strobisten
Deze filters kun je kopen van Honl, compleet voorzien van klittenband en
eenvoudig in gebruik.
Als alternatief kun je gel-packs kopen van Lee. Dit
merk heeft bijvoorbeeld een “sample-pack”, dit is
een pakket van kleine stukjes filters van alle kleuren
die groot genoeg zijn voor gebruik op een
reportageflitser en via internet voor slecht een paar
euro te koop is.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 23
24
Flitsen of Strobisten
Aantekeningen:
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 24
25
Flitsen of Strobisten
Over Licht
O
ver de wetenschap van licht zijn hele boeken geschreven. Wanneer je tot
de groep mensen behoort die opzoek is naar een wetenschappelijk
onderbouwde en technisch complete verhandeling over licht ben je bij
deze workshop (en bij mij) aan het verkeerde adres.
In plaats dat we ons gaan verdiepen in een diepgaande discussie over golflengtes
en lichtfotonen, gaan we ons beperken tot het gedrag en de kwaliteit van licht in
relatie tot ons gebruik als fotograaf.
De belangrijkste kenmerken van licht die voor ons als fotograaf van belang zijn,
is de manier waarop licht zich voortbeweegt, de afmeting van de lichtbron
relatief t.o.v. het onderwerp en hoe de afstand van lichtbron tot onderwerp
bepalend is voor de belichting.
De richting van het licht
Licht verplaatst zich in een rechte lijn
Dit is een belangrijk kenmerk van licht voor ons als fotograaf. Om het te
vereenvoudigen kunnen we ons elke willekeurige lichtbron voorstellen als een
grote bron van allemaal fijne stralen die elk hun eigen rechte baan volgen.
Wanneer zo’n lichtstraal in zijn baan een reflecterend oppervlak tegenkomt zoals
een spiegel of een licht oppervlak verandert de lichtstraal van richting en
vervolgt wederom een redelijk voorspelbare rechte baan.
Wanneer bijvoorbeeld een lichtstraal een spiegel
raakt onder een hoek van 45 graden, zal de
lichtstraal zijn baan vervolgen onder een hoek van
45 graden in de andere richting.
Natuurlijk kun je niet altijd je flitslicht via een
spiegel laten reflecteren en is zelfs vaak niet
wenselijk maar het maakt wel duidelijk dat licht
weerkaatst en dat de weerkaatsing gebeurt in een
redelijk voorspelbaar pad.
Wanneer je weet dat de lichtbundel uit je reportageflitser een voorspelbare baan
volgt en indien deze wordt weerkaatst ook de nieuwe baan redelijk voorspelbaar
is, kun je als fotograaf nauwkeurig bepalen hoe je de flitser moet plaatsen om op
de juiste plek je licht te laten arriveren. Bij het werken met reportageflitsers is
dit ee belangrijk gegeven daar je geen instellicht hebt zoals bij studioflitsers.
In de praktijk is het natuurlijk niet zo dat je
lichtbundel maar in één richting uit je flitser komt
maar in verschillende richtingen. Dat is echter geen
probleem en werkt zelfs in ons voordeel.
Zoals we hierboven hebben gezien verplaatst licht zich in een rechte baan en
wanneer de lichtstraal op een glad oppervlak komt wordt deze weerkaatst onder
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 25
26
Flitsen of Strobisten
een zelfde hoek in de andere richting. Echter in de echte wereld zijn de meeste
materialen waarop je lichtstraal terechtkomt niet zo glad als een spiegel maar
hebben een bepaalde structuur zodat de lichtstraal meer verspreidt word bij de
reflectie. Wanneer we er vanuit gaan dat ook deze stralen weer worden
weerkaatst hebben we opeens ons licht verspreid over een groot oppervlak.
En dat is nu precies wat er gebeurt met de
lichtbundel die je flitser uitstoot in een
afgesloten ruimte, lichtstralen vliegen
door de gehele ruimte. Wanneer we nu
instaat zijn om de manier waarop het licht
zich verspreidt te sturen en te controleren
hebben we dus de mogelijkheid om ons
onderwerp perfect te belichten met onze
reportageflitser(s). We kunnen dan de
schaduwen in ons onderwerp oplichten en
een te groot contrast in de opname overbruggen.
De relatieve grootte van onze lichtbron t.o.v. het onderwerp
Een grotere lichtbron relatief t.o.v. je onderwerp zorgt voor een bredere en
zachtere overgang van licht naar schaduw op je onderwerp. Dit effect ervaren wij
als een zachtere belichting dus een lager contrast.
Omgekeerd levert een kleine lichtbron relatief t.o.v. je onderwerp een smalle en
hardere overgang van licht naar schaduw, een effect dat we ervaren als hard
licht en contrastrijk.
De verklaring: De reden hiervan is eigenlijk erg eenvoudig. Wanneer je vanuit
een willekeurige plek van je lichtbron een
rechte lijn naar een willekeurige plek op
je onderwerp kunt trekken dan zal deze
plek op het onderwerp dus een bepaalde
hoeveelheid belichting ontvangen. Dus
ook vanuit de uiterste rand van je
lichtbron zullen er richtstralen via een
rechte lijn naar een plek op je onderwerp
stralen. Onderdelen van je onderwerp die
dichter bij de lichtbron zijn zullen meer
lichtstralen ontvangen en dus sterker
belicht worden dan delen die verder
verwijderd zijn die dus minder belicht
worden.
Dit is dus de reden waarom een grote softbox, dichtbij het onderwerp geplaatst,
zorgt voor een heel zachte overgang van licht naar schaduw. In de afbeelding
kun je duidelijk zien dat delen van je onderwerp dicht bij de softbox vanaf iedere
plek van de softbox lichtstralen ontvangen in tegenstelling tot de verder weg
geplaatste plekken van het onderwerp.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 26
27
Flitsen of Strobisten
Maar wat gebeurt er nu wanneer we deze zelfde softbox verder weg plaatsen van
ons onderwerp?
Is het licht dan nog steeds zacht, dus is het effect dan nog steeds aanwezig?
Helaas is het antwoord – Nee -.
De softbox heeft nog wel de zelfde
afmeting echter relatief gezien t.o.v. je
onderwerp is de softbox door de afstand nu
een stuk kleiner. Vanuit de voorkant van de
softbox gezien is er ook veel minder
zichtbaar van het onderwerp dus zijn er
ook minder lichtstralen die het onderwerp
bereiken (belichten). Het resultaat,
hard(er) licht.
Het zelfde effect kennen we natuurlijk ook
van zonlicht. We kunnen rustig stellen dat
de zon toch wel een grote lichtbron is.
Echter door de afstand van de zon relatief t.o.v. je onderwerp (je model in het
park op een zonnige dag) is de afmeting van de zon gereduceerd tot een
puntverlichting met als resultaat hard licht en een hoog contrast.
Lichtintensiteit neemt gedurende de voortbeweging af
Inderdaad de intensiteit van het (flits)licht neemt af
tijdens de voortbeweging. Het is echter gedeeltelijk
waar. Het is namelijk niet zo dat individuele
lichtstralen in kracht afnemen gedurende de reis
maar de lichtstralen verspreiden zich na het verlaten
van de lichtbron. Hoe minder lichtstralen uiteindelijk
je onderwerp bereiken, hoe minder belichting je
onderwerp ontvangt.
In de afbeelding kun je duidelijk zien dat onderwerp
A meer lichtstralen ontvangt dan onderwerp B.
Om het ons fotografen eenvoudiger te maken hebben natuurkundigen er een wet
voor bedacht: De “Inverse Square Law”.
De Inverse Square Law is een natuurkundige regel die stelt dat de intensiteit van
het licht omgekeerd proportioneel afneemt ten opzichte van de oppervlakte bij
een verdubbeling van de afstand.
Simpel toch.
In gewoon Nederlands wil dit zeggen dat wanneer je de afstand tussen lichtbron
en het onderwerp verdubbelt de hoeveelheid licht die het onderwerp bereikt met
een factor 4 (2²) afneemt.
Dus wanneer je een goede belichting hebt gevonden met je flitser op 1 meter
afstand van je onderwerp en je verplaatst je flitser 1 meter terug (dus nu een
afstand van 2 meter), dan moet de flitskracht 4x zo sterk worden.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 27
28
Flitsen of Strobisten
En nu voor de fotograaf:
Je hebt je flitser op 1 meter van je onderwerp en een goede belichting is f5.6 bij
een flitskracht van 1/16 power.
Nu plaats je de flitser op een afstand van 2 meter van je onderwerp dan wordt
de nieuwe instelling voor een correcte belichting F5.6 met de flitser op ¼ power.
Dus geen verdubbeling van je flitskracht (dat zou 1/8 zijn) maar een
verviervoudiging.
Uiteraard kun je ook aanpassen d.m.v. een ander diafragma of de ISO waarden,
echter zijn dit creatieve keuzes.
Nu zul je zeggen (als je hebt opgelet), “hé dat is vreemd, meer power van mijn
flitser maar de lichtstralen verspreiden nog steeds, dus waarom is mijn belichting
dan toch goed”?
Dat klopt, de lichtstralen verspreiden nog steeds maar de hoeveelheid
lichtenergie is aanmerkelijk groter wanneer je de power opvoert dus uiteindelijk
komen er meer lichtfotonen bij je onderwerp.
Het werkt natuurlijk ook andersom. Wanneer de afstand tussen flitser en
onderwerp gehalveerd wordt, dan is nog maar ¼ flitskracht nodig om weer
dezelfde belichting te krijgen. Want ½ in het kwadraat is immers ¼.
Gelukkig is dit de theorie. Je zult als strobist merken dat je in de praktijk je hier
weinig druk over zult maken. Fotografeer je met TTL dan heb je al helemaal
geen probleem want dan doet je camera’s belichtingssysteem al het rekenwerk.
Maar als overtuigd strobist werk je niet met TTL maar staat alles op handmatig.
Toch zul je ook dan niet constant lopen te rekenen maar zul je merken dat door
de ervaring je redelijk zult gaan inschatten wat de belichting moet zijn en wat de
correctie zal worden bij verplaatsen van je flitser of je onderwerp.
En zo als strobist guru David Hobby roept “close is close enough”.
Lichtdiepte
Laat ik eens een nieuwe term introduceren in ons fotografisch vocabulaire. Als
ervaren fotograaf weten we natuurlijk wat scherptediepte betekend. Met een
kleiner diafragma (groter getal) hebben we een grotere scherptediepte en met
een groter diafragma (kleiner getal) een kleiner scherptegebied.
Maar hoe zit dat nu met lichtdiepte, heeft dat ook iets met scherpte te maken of
het diafragma?
Lichtdiepte is het gebied na het onderwerp dat nog belicht wordt door de
afgevuurde flitslichtbundel. Dus met andere woorden hoever reikt ons flitslicht.
Stel we plaatsen ons onderwerp 1 meter voor het achtergronddoek. De flitser
plaatsen we op 2 meter van ons onderwerp op bijvoorbeeld ½ power en f5.5
voor een correcte belichting. De achtergrond zal nu ook een flinke dosis licht
ontvangen aangezien de afstand achter het onderwerp tot het doek geen te grote
afstand is om te overbruggen t.o.v. de afstand van flitser tot onderwerp.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 28
29
Flitsen of Strobisten
Wanneer we nu de flitser heel dicht bij ons onderwerp plaatsen zeg 30 cm. Dan
hebben we dus een veel minder krachtige output van onze flitser nodig om het
onderwerp bij een gelijkblijvend diafragma correct te belichten bijvoorbeeld 1/16
of 1/32. De afstand achter het onderwerp tot het achtergronddoek blijft echter
gelijk. Het resultaat zal zijn dat er veel minder licht het achtergronddoek zal
bereiken, dus deze zal een stuk donkerder worden tot soms zelfs helemaal zwart.
Met deze techniek kunnen we dus door het aanpassen van de afstand “flitser tot
onderwerp” bepalen hoe onze achtergrond zal worden belicht (m.a.w. hoeveel
licht onze achtergrond zal bereiken).
Kleur van het licht
Licht is er in een grote verscheidenheid aan kleuren. Als fotograaf zijn we bekend
met dit fenomeen. Het licht van de zon bij het ochtendgloren is totaal
verschillend van het licht bij een ondergaande zon. Maar ook een gloeilamp of de
bekende TL-buis heeft zijn eigen kleur licht.
De kleur van het licht noemen we ook wel de kleurtemperatuur en deze wordt
uitgedrukt in graden Kelvin (°K).
Sommige kleuren van het licht zijn voor ons als fotograaf van een toegevoegde
waarde in onze opname, van andere kleuren willen we ons verre houden. Een
voorbeeld van een kleur die eigenlijk bijna nooit in ons voordeel werkt is het
groenige licht van de TL-buis. Maar zelfs de TL-buis komt in verschillende
kleurtemperaturen.
In de volgende tabel zie je een overzicht van verschillende lichtsoorten en de
bijhorende kleurtemperatuur.
temperatuur
(K)
mired
Omschrijving
1200
833
Kaarslicht
2000
500
zonsopkomst en zonsondergang
2800
357
wolfraam-gloeilamp (gewone lamp), zonsopkomst en
zonsondergang
3000
333
studiolamp, 3000-kleur TL lamp ("/830" is
kleurweergave 80 en kleurtemperatuur 3000 K)
3200
312
Halogeenlamp
3400
294
Filmzon
3500
288
een uur na zonsopkomst
4000
250
4000-kleur TL lamp ("/840" is kleurweergave 80 en
kleurtemperatuur 4000 K)
4200 - 4700
238 213
mengsel van kunst- en daglicht
5000
200
fototoestel-flitser, daglicht ("D50" is "Daglicht 5000")
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 29
30
Flitsen of Strobisten
5600
178
standaard daglicht
6000
167
Middagzon
6500
154
Wit/Neutraal. Standaard waarde voor televisie of
monitor.
7000 - 10000
141 100
Zware bewolking of schaduw aan de noordzijde.
Zonder direct zonlicht.
(bron: Wikipedia)
Daar waar onze hersenen zorgen dat we eigenlijk altijd “wit” licht zien, is de
sensor van onze digitale camera onverbiddelijk en registreert de kleur van het
licht zoals het is. In veel gevallen is dat geen enkel probleem, we kunnen
namelijk in onze camera de witbalans instellen. Hiermee vertellen we onze
camera wat de kleurtemperatuur van het licht is en welke correctie moet worden
toegepast. In de “automatische witbalans” probeert de camera het zelf helemaal
zelf te bepalen (en vaak gaat dat goed). Fotografeer je in RAW dan kun je de
witbalans achteraf nog in de computer aanpassen.
Als fotograaf willen we graag controle hebben over het licht. We hebben gezien
dat we dit doen met waar we de flitser plaatsen of door het gebruik van licht
vormers.
Maar ook de kleur van het (flits)licht willen we graag controleren en gebruiken.
Zo willen we soms iets warmer licht om de huidtinten van het model beter uit te
laten komen of we willen een blauwachtig licht om een bepaalde sfeer te creëren.
Maken we uitsluitend gebruik van bestaand licht dan hebben we de controle door
het aanpassen van de witbalans in de onze camera. Wanneer ons bestaand licht
bijvoorbeeld daglicht is maar we stellen de witbalans in op bijvoorbeeld gloeilamp
of schaduw, dan zul je zien dat er een totale andere sfeer in de foto ontstaat. Het
nadeel van deze methode is natuurlijk wel dat de verschuiving van de witbalans
op de gehele opname wordt toegepast.
Wat is nu de kleurtemperatuur van onze flitser?
Flitsers, of het nu de reportageflitser of een studioflitser is, hebben een
kleurtemperatuur van het daglicht dus 5500-5600 °K.
Wanneer we dus onze flitser buiten gebruiken waar onze scene wordt verlicht
door daglicht, past dus de kleur van onze flitser dat op het onderwerp valt,
probleemloos bij het licht in de rest van de opname. Dus als uitgangspunt geen
enkel probleem.
Maar wat nu als we naar binnen gaan en bijvoorbeeld een mooie foto willen
maken van tante Loes op haar feestje in het buurthuis waar de verlichting
voornamelijk bestaat uit een soort gloeilampen?
Of we nu de flitser op de camera hebben staan of netjes als een goede strobist
los van de camera op een statief, we lopen ongetwijfeld tegen het probleem dat
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 30
31
Flitsen of Strobisten
tante Loes mooi belicht is door onze flitser en dat de rest van de omgeving de
belichting ontvangt van de gloeilampen.
Het gevolg tante Loes heeft een ietwat koele belichting van onze flitser terwijl de
rest van de omgeving baadt in een warme oranjeachtige gloed.
Met de beste wil van de wereld krijgen we dat in de computer niet meer
gecorrigeerd ongeacht of we in RAW fotograferen of niet.
Om dit probleem op te lossen zullen we dus beide lichtbronnen in een zelfde
kleurtemperatuur moeten krijgen. Hier komen de eerder genoemde gels in beeld.
Eén van de gels die eigenlijk niet mag ontbreken in je cameratas wanneer je een
flitser gebruikt is de zogenaamde CTO. Dit is een afkorting voor “Color To
Orange” (of “Change To Orange”). Een CTO filter is een
oranjeachtig filter waarmee je het licht van je flitser
verandert naar de kleurtemperatuur van de gloeilamp.
Het CTO filter is er in drie gradaties, “full CTO”, ½ CTO
en ¼ CTO. Wanneer we onze flitser dus voorzien van
een CTO filter en de camera witbalans instellen op
“gloeilamp” hebben we de kleurtemperatuur onder
controle en kunnen we een perfecte opname maken van
tante Loes waarbij het flitslicht en omgevingslicht v.w.b. kleurtemperatuur in
balans is.
Het zelfde is van toepassing op TL-licht in combinatie met het groen filter (gel).
Een andere veel gebruikte toepassing van het CTO filter is het iets warmer
maken van het flitslicht bij modelfotografie. Zelf gebruik ik meestal ¼ CTO en
soms een ½ CTO. Dit maakt het licht iets warmer en geeft een mooi effect bij de
huidtinten. Uiteraard is dit een kwestie van smaak en afhankelijk van het type
opname en model. Het voordeel is dat je naar harte lust kunt experimenteren en
ook dat is een belangrijk onderdeel van strobist fotografie (en voor wat mij
betreft voor fotografie in het algemeen).
Gebruik van kleuren
Herinner je nog het onderdeel over lichtdiepte?
Wanneer we de flitser dicht bij ons onderwerp plaatsen en voor wat ruimte
zorgen tussen onderwerp en achtergrond zal als gevolg van de lichtafval de
achtergrond geen of weinig licht van deze flitser ontvangen.
Wanneer we nu een tweede flitser gaan plaatsen om de achtergrond te verlichten
hebben we dus de mogelijkheid om beide gebieden onafhankelijk van elkaar te
belichten. We kunnen de achtergrond lichter maken of donkerder, maar
natuurlijk ook van kleur laten veranderen door de flitser op de achtergrond te
voorzien van kleurenfilter (gel).
Een andere mogelijkheid is bijvoorbeeld een haarlicht te plaatsen voorzien van
een kleurenfilter zodat er een mooie kleurgloed verschijnt op de haren van je
model.
Kortom als strobist krijg je een wereld van creatieve mogelijkheden met je losse
flitsers, kleurfilters en lichtvormers.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 31
32
Flitsen of Strobisten
Aantekeningen:
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 32
33
Flitsen of Strobisten
Plaatsing van de Lichtbron
D
it is eigenlijk heel eenvoudig te beantwoorden. Er zijn in basis twee
mogelijke posities voor je flitser: 1) op de camera 2) los van de camera.
Echter, zodra we de flitser van onze camera afhalen, openen we een scala
aan mogelijkheden waar we de flitser(s) kunnen plaatsen.
Je zult begrijpen dat het een onmogelijke opgave is om in het kader van deze
inleiding in strobistfotografie alle mogelijke opstellingen van 1 of meerdere
flitsers te behandelen. Daarbij is het plaatsen van flitsers natuurlijk erg
afhankelijk van de locatie, het onderwerp en het beoogde creatieve effect.
Zoals je inmiddels zult hebben begrepen, is dit een inleiding in strobistfotografie
en geen handboek voor modelfotografie. Wanneer we echter willen bepalen waar
we onze flitser(s) gaan plaatsen bij het maken van een portret van ons model is
enige kennis over portretfotografie wel noodzakelijk. Om ervoor te zorgen dat we
in ieder geval allemaal dezelfde taal spreken wil ik in dit hoofdstuk toch een paar
basisprincipes bespreken met betrekking tot portretfotografie.
De klassieke belichtingsstijlen:
Zoals de titel al zegt zijn dit klassieke stijlen. Dat wil zeggen dat deze zich in de
jaren van portretfotografie hebben ontwikkeld tot een soort standaard. Dat
gezegd hebbende, betekend dit uiteraard niet dat dit de enige juiste belichtingen
zijn voor een goed portret. Mijn advies is echter wel dat je er werk van maakt
om je deze belichtingen eigen te maken. Wanneer deze basis belichtingsstijlen
geen geheim meer voor je zijn ben je instaat om in iedere situatie een goede
portretfoto af te leveren. Maar ga verder, heb je deze belichtingsstijlen als een
basispakket in je rugzak begin dan te experimenteren en ontwikkel je eigen stijl.
Short Lighting:
Bij short lighting belicht ons hoofdlicht de smalle
kant van het gezicht. Dit is de kant waar, vanuit
de camera gezien, de afstand tussen neus en oor
het kortst is. Anders gezegd, wanneer het model
weggedraaid is van de camera dan belichten we
de kant die het verst van de camera is
verwijderd. Deze manier van belichten zorgt
ervoor dat het gezicht smaller lijkt en kan dus
worden gebruikt als correctiemiddel.
We plaatsen de flitser onder een hoek van
ongeveer 45° t.o.v. de camera-as iets hoger dan
de ogen van het model. Het model staat of zit met de schouders onder een hoek
op de richting van het hoofdlicht met het gezicht halfweg richting lichtbron. Short
light werkt in het algemeen het beste bij een vrouwelijk model.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 33
34
Flitsen of Strobisten
Broad Lighting
Deze manier van belichten is het tegenovergestelde
van short lighting. Bij broad lighting belicht ons
hoofdlicht de lange kant van het gezicht. Deze
manier geeft een bredere indruk van het gezicht en
kan dus corrigerend werken bij een smal gezicht.
Broad lighting werkt meestal het beste bij een
mannelijk model.
Ook hierbij plaatsen we onze flitser naast de camera
onder een hoek van ongeveer 45° t.o.v. de cameraas, iets hoger dan de ogen van het model zodat de flitser licht omlaag wijst.
Rembrandt Lighting
Deze belichtingsstijl is genoemd naar onze beroemde schilder Rembrandt. De
belichting kenmerkt zich door het hoog
plaatsen van het hoofdlicht onder een
hoek t.o.v. de camera-as links of rechts
van de camera. Verplaats het hoofdlicht
net zo ver tot de schaduw van de neus
contact maakt met de schaduw in het
gezicht van het model. Er ontstaat nu
aan de schaduwkant van het gezicht een
driehoek van licht onder het oog. Dit is
een klassieke manier van lichtopstelling.
Deze stijl werd veelvuldig door de
grootmeester Rembrandt toegepast,
vandaar deze naam. Vaak krijgen we
door deze belichting een belichting met
veel contrast maar dat is niet
noodzakelijk.
Rembrandt lighting geeft een karaktervol
resultaat maar de kwaliteit is wel erg
afhankelijk van de perfectie van de
opstelling, invullicht en de achtergrond.
Plaats voor deze belicht je hoofdlicht aan
de linker- of rechterkant van je camera
onder de juiste hoek t.o.v. de camera-as
zodat je de schaduw krijgt (begin onder
een hoek van 45°). Plaats je hoofdlicht
hoog en laat deze onder een hoek van 45°
omlaag richting je model wijzen.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 34
35
Flitsen of Strobisten
Loop lighting
Een variant op de
Rembrandt lighting
is de zogenaamde
Loop Lighting.
Hierbij blijft er een
kleine opening
tussen de schaduw
van de neus en de
schaduw van het
gezicht. Deze
schaduw krijgen we door de flitser iets terug te
brengen richting de camera vanuit de Rembrandt
positie. De loop lighting is erg flatterend voor
vrouwelijke modellen.
Butterfly Lighting
Deze vorm van belichting wordt ook wel Paramount of Hollywood belichting
genoemd. Deze belichtingsstijl ontleent zijn naam
aan de vlindervormige schaduw die verschijnt onder
de neus van het model.
Bij deze stijl wordt het hoofdlicht recht voor het
onderwerp geplaatst en hoger dan het hoofd van
het model. Hierdoor ontstaat de schaduw onder de
neus.
Deze manier is jarenlang erg
populair geweest in de
modewereld en werk goed
bij slanke (magere) modellen met een geprononceerde
kaaklijn. Daar het gehele gezicht verlicht wordt lijkt het
gezicht breder (voller) en dat is bij veel vormen van
dagelijkse portretfotografie niet gewenst.
Helaas is deze vorm van belichten ook het resultaat
wanneer we de flitser op onze camera laten en bouncen
via het plafond boven ons (weer een reden om de flitser
snel van de camera af te halen).
Split Lighting
Deze belichting doet precies wat de naam doet
vermoeden. Door de opstelling van het hoofdlicht
wordt het portret in twee helften gedeeld. Een helft
wordt belicht de andere helft is schaduw. Je kunt
stellen dat het midden van de neuslijn de grens
vormt tussen licht en schaduw.
Het resultaat van deze belichting is dramatisch en
geeft als resultaat een soort low-key opname met
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 35
36
Flitsen of Strobisten
een hoog contrast. Door middel van het verplaatsen van het hoofdlicht kun je de
verhouding tussen belicht en schaduw aanpassen en met behulp van het
invullicht kun je de mate van contrast beïnvloeden.
Rim Lighting
Naast deze belichtingsstijlen die we ieder zelfstandig kunnen gebruiken voor het
maken van een mooi portret van ons model is er nog een positie van waaruit we
ons model kunnen belichten. Deze belichting noemen we rim lighting. Bij deze
belichtingsstijl verplaatsen we onze flitser nog verder van de camera-as tot
schuin achter ons model. Door deze positie valt er nagenoeg geen licht op het
gezicht van ons model. Hierdoor is deze
belichtingsstijl niet echt bruikbaar als
hoofdlicht. Rim lighting wordt dan ook
toegepast als een effect licht. Hiermee
kunnen we ons model “losmaken” van de
achtergrond. Je kunt zeggen dat rim
lighting het ‘zout op het eitje’ is. Dit kleine
beetje accent geeft de foto van ons model
net dat beetje extra. Bij het gebruik van
rim lighting is het belangrijk dat er geen
licht van je flitser direct in de lens van je
camera terecht komt (flare). Hier komen
je gekochte (of zelf gemaakte) licht
vormers van pas. Met een rechthoekige GoBo gemonteerd aan de camerazijde
van je flitser is meestal voldoende om deze flare te voorkomen.
Let wel, bij deze belichtingsstijlen wordt uitgegaan van het plaatsen van je
flitser(s) relatief t.o.v. je model. Afhankelijk van hoe je model zit (of staat), en
de blikrichting zul je dus je flitser(s) moeten verplaatsen om het juiste
belichtingspatroon te krijgen. Nog even alle belichtingsstijlen in één overzicht.
Natuurlijk is er niet slechts één
goede manier om je model te
belichten voor een mooi portret.
Gebruik deze belichtingsstijlen
dus als uitgangspunt en pas de
belichting aan zodat je een
eigen stijl gaat ontwikkelen.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 36
37
Flitsen of Strobisten
Goed, dit was een kleine introductie met betrekking tot de klassieke
belichtingsstijlen bij portretfotografie.
Op zich is deze theorie over belichtingsstijlen niet erg complex, het moeilijke zit
natuurlijk in de toepassing van de belichtingsstijlen. Welke belichting past het
beste het model, hoe donker laat je de schaduwzijde worden, hoe nauwkeurig is
je opstelling bij Rembrandt en Loop lighting. Kortom deze 5 (eigenlijk 6 met de
loop lighting) geven je voldoende oefenmateriaal om je portretfotografie te
verbeteren, of het nu gaat om een mooi portretje van je dochter, een portret van
de bruid of tijdens een fotoshoot met een model.
In de huidige portretfotografie zien we heel mooi werk zonder dat er gebruik is
gemaakt van de klassieke belichtingsstijlen. Maar tenzij je een natuurtalent bent
die op gevoel de mooiste belichting kan creëren wil ik je adviseren dat je deze
klassieke opstellingen je eigen maakt. Vandaar uit kun je zelf gaan
experimenteren om een eigen stijl te ontwikkelen.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 37
38
Flitsen of Strobisten
Portret Poses:
Om het verhaal over portretfotografie dan nog even compleet te maken zullen
we nog even kijken naar de posities van het model t.o.v. de camera die we
kunnen toepassen.
In basis zijn er maar drie manieren waarop je een portret kunt maken:
1. Full-Face
2. Twee-Derde
3. Profiel
Full-Face
Dit is de meest eenvoudige positie.
Bij Full-Face maken we, in goed Nederlands,
ons portret ‘recht voor z’n raap’. Er zijn wel
een paar regels.
1. De as van het gezicht van ons model is
in lijn met de as van ons objectief.
2. De pupillen van het model zijn
gecentreerd in de ogen, er is een gelijke hoeveelheid wit rondom de
pupillen.
Twee-Derde
Ook deze opname positie is redelijk
eenvoudig te begrijpen. We vragen gewoon
ons model weg te draaien van onze camera.
Simpel toch? Maar hoeveel moet het model
wegdraaien om een mooi en flatterend portret
te kunnen maken? Er zijn een paar regels die
we als uitgangspunt kunnen gebruiken.
1. Laat je model het hoofd
wegdraaien van de camera totdat je een rechte lijn kunt trekken (in
gedachten natuurlijk) van de binnenste ooghoek (van het oog
verwijderd van de camera) naar de punt van de neus. Op dat
moment heb je een 2/3 positie bereikt.
2. Zorg ervoor dat het oog verwijderd van de camera begrensd blijft
door het gezicht. Wanneer het oog in het luchtledige hangt is dit
niet erg flatterend.
3. Zorg ervoor dat de neus niet de gezichtslijn doorbreekt of zelfs heel
dichtbij de rand van het gezicht komt. Wanneer dit toch gebeurt
creëer je een soort ‘Pinokkio’ effect. De neus gaat steeds groter
lijken en daar is geen enkel model blij mee.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 38
39
Flitsen of Strobisten
Twee-Derde Extra
Er is ook nog een aangepaste versie van Twee-Derde, die ik daarom maar de
naam geef “Twee-Derde Extra”. Bij deze positie is het uitgangspunt van ons
model hetzelfde. Het ‘Extra’ zit hem in de volgende aanpassingen:
1. Laat het model vanuit de Twee-Derde positie het hoofd ietsje terugdraaien
richting camera
2. Laat het model met de ogen richting camera kijken. Door de houding
zullen de ogen niet recht in de oogkassen staan waardoor aan één kant
meer wit zal zijn. Hierdoor trekken de ogen de aandacht (zijn het lichtste
deel) en dat geeft een krachtig portret.
3. Laat het model ook het hoofd ietsje omlaag houden. Hierdoor ontstaat ook
een klein beetje wit onder de pupillen.
De “Twee-Derde Extra” is een heel mooie manier om een vrouwelijk model te
portretteren. Of het nu gaat om een bruid, de moeder van de bruid, het
bruidsmeisje, je vrouw/vriendin of het model tijdens de modellendag. Wil je een
portretfoto maken is dit zeker een goede plek om te beginnen.
Profiel
En de laatste basis positie voor een portretfoto is het ‘profiel’. Ook deze pose is
niet erg complex maar voor een perfecte uitvoering zijn ook hier weer een paar
regels waaraan een goede opname in profiel aan moet voldoen.
1. Bij een goede profielopname zie je maar één helft van het gezicht. De as
van het hoofd van ons model staat hierbij loodrecht op de as van ons
objectief.
2. Laat het model bij een profielopname nooit recht vooruit kijken. Wanneer
het model recht vooruit kijkt is er teveel wit te zien in het oog aan de kant
van de camera. Laat je model vanuit de profielpose met de ogen een klein
beetje (een héél klein beetje) richting camera kijken. Hierdoor lijkt het
alsof de ogen recht staan (vanuit het standpunt van de camera) en dit
geeft een veel aangenamer beeld.
3. Iets anders dat belangrijk is bij een goede profielfoto is dat je moet zorgen
voor een strak profiel vanaf het voorhoofd, rond de lippen tot de kin.
Daarmee wil ik zeggen dat je er op moet letten dat er niets van achter het
model deze lijn verstoord. Dus geen uitstekende delen van een sluier bij
een bruid, plukken haar, wimpers of andere storende elementen.
4. Zorg ervoor dat je in de opname niet het oog kunt zien dat het verst van
de camera is verwijderd zelfs niet een ooglid. Ook de wang van de
tegenoverliggende zijde moet je vermijden in je opname. Bedenk dat de
vorm van ieder gezicht anders is. Sommige mensen hebben een smal
gezicht andere een breed, sommige een korte lijn andere een lange
gezichtslijn. Sommige hebben een lief klein neusje andere hebben een
gigantische neus. Dus niet elk gezicht is geschikt voor een profielopname.
Bekijk altijd de vorm van het gezicht van je model voordat je begint te
fotograferen. Kijk welke pose en welke belichtingsstijl het beste bij je model past
en start vanuit die positie met het maken van je foto’s en pas e.e.a. aan als je
bezig bent.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 39
40
Flitsen of Strobisten
We gaan flitsen
D
at alles gezegd hebbende gaan we nu eens kijken hoe we onze flitsers
kunnen plaatsen als strobist (anders begint het meer op een handleiding
portretfotografie te lijken).
We kunnen uiteraard niet alle mogelijke plaatsingen van flitsers behandelen die
mogelijk zijn als strobist. Je kunt met één flitser werken maar ook met 5 , 6 of
meer afhankelijk van je beoogde resultaat. Daarom zal ik mij in deze handleiding
beperken tot een aantal basis opstellingen van 1 en 2 flitsers.
Goed laten we eens gaan kijken naar de diverse mogelijkheden van de plaatsing
van onze flitser(s) en het resultaat van het licht
In alle opstellingen ga ik uit van het fotograferen van een portretfoto.
On-Camera (flitser op de camera hot-shoe)
Om een referentiepunt te creëren zodat we kunnen
zien wat de verbeteringen zijn van onze belichting
gaan we eerste een foto maken van ons model met
de flitser op de camera. Je kunt dit doen in TTLmode of handmatig. Dit zal voor het eindresultaat
niet veel verschil maken. De lichtbundel van onze
flitser loopt parallel aan de as van ons objectief met als resultaat een vlakke niet
vormende belichting.
Gaan we vanuit deze positie de camera laten bouncen via het plafond, is er een
grote kans dat ons resultaat de ‘butterfly’ belichting is.
Off-Camera Bounce
We gaan dus onze flitser van de camera
afhalen. Als eerste gaan we dit doen door onze
flitser op een statief te plaatsen en via het
plafond te laten bouncen. Uiteraard kan dit
alleen als er ook een plafond is om tegen te
bouncen. Buiten in de openlucht is dit dus
geen optie maar ook binnenshuis kan dit voor
problemen zorgen zoals:
Is het plafond niet te ver verwijderd
Wat is de kleur van het plafond
Door onze flitser te laten bouncen via het
plafond (of de muur of een combinatie), is onze flitser niet langer meer onze
lichtbron maar wordt het plafond de lichtbron. De reflectie van het plafond is
begrijpelijkerwijs een veel grotere lichtbron dan de kop van onze reportageflitser
en zoals we hebben geleerd geeft een grotere lichtbron een zachtere belichting.
Daar het plafond de nieuwe lichtbron is, is ook de afstand plafond tot onderwerp
bepalend voor de hoeveelheid licht die we nodig hebben.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 40
41
Flitsen of Strobisten
Wanneer we nu dus onze flitser op een statief plaatsen rechts of links van onze
camera ongeveer onder een hoek van 45° t.o.v. de as van de camera zal de
belichting een meer vormend karakter hebben. Je zult zien dat dit onmiddellijk
een beter resultaat oplevert dan het licht van de flitser op de camera.
Eigenlijk is dit de basis voor alle volgende opstellingen. De flitser is van de
camera. Ons harde rechttoe rechtaan flitslicht is veranderd in een lichtbron die
vormend werkt en een mooie belichting geeft voor ons model. Vanaf hier kan het
alleen maar beter worden.
De volgende stap die we kunnen maken is een
flitser toevoegen die we ook via het plafond
laten bouncen. Deze tweede flitser gaan we dan
gebruiken als invullicht aan de schaduwkant.
We kunnen ook de tweede flitser schuin achter
ons model plaatsen als rimlicht. We plaatsen
deze dan aan de tegenovergestelde kant van
ons hoofdlicht zodat er
een mooi crosslight
ontstaat. Het rimlicht
zorgt ervoor dat ons model loskomt van de
achtergrond.
Shoot through Paraplu
De volgende stap die we kunnen gaan maken is om
onze flitser direct op ons onderwerp te richten.
Uiteraard niet vanaf de camera maar los geplaatst
op een statief.
Op deze manier kunnen we de theorie die we
geleerd hebben over portretfotografie in de
praktijk gaan brengen. Met onze flitser op statief
kunnen we proberen op een Rembrandt lighting of
loop lighting in ons portret te krijgen.
Wanneer je met deze opstelling gaat beginnen is
het verstandig om eerst een opname te maken
zonder gebruik van de paraplu. Dus maak een
goed belichte portretopname met alleen de flitser.
Maak daarna dezelfde met paraplu (denk aan het
aanpassen van de belichting). Je ziet nu het
resultaat van het gebruik van de paraplu. De grotere lichtbron zorgt voor een
zachtere belichting. Experimenteer ook eens met het verder wegplaatsen en
dichterbij plaatsen van de flitser zodat je ziet dat het licht harder wordt als de
lichtbron kleiner wordt relatief ten opzichte van je onderwerp.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 41
42
Flitsen of Strobisten
Wanneer de schaduwzijde van het gezicht van je
model te donker wordt. Dus het contrast tussen de
belichte zijde en de niet-belichte zijde is te groot,
kun je in eerste instantie proberen dit te verhelpen
met een invullicht voor de schaduwzijde door middel
van een reflectiescherm. Vaak geeft een eenvoudige
reflector het beoogde resultaat.
De volgende stap die we kunnen doen is een extra
flitser toevoegen als rim licht. Ook hier hebben we
twee mogelijkheden. We kunnen het rim licht aan
dezelfde kant van het model plaatsen als het hoofdlicht of we kunnen kiezen voor
het plaatsen van het rim light aan de tegenovergestelde zijde zodat we een cross
lighting krijgen.
Ook bij deze opstelling moet je goed opletten dat er geen licht van het rim licht
direct in je camera schijnt (zogenaamde flare).
Mocht dit toch het geval zijn kun je dat vaak
voorkomen met een eenvoudige licht vormer die je
aan de zijkant van je flitser plaatst (zie het
hoofdstuk over materialen).
Met deze opstelling hebben we eigenlijk al een scala
aan mogelijkheden om een creatieve en goede
portretopname te maken. We kunnen variëren met
de licht en schaduwpartijen. We kunnen gels
gebruiken voor kleureffecten,
bijvoorbeeld een rode gloed door
een gel op het rim licht. Of een
warme toon door een CTO-gel op
het hoofdlicht enzovoorts
enzovoorts.
Gebruiken van lichtdiepte
Weet je nog. In het stukje theorie hebben we het gehad over de lichtdiepte van
ons flitslicht. Wanneer we ons hoofdlicht dicht bij ons onderwerp plaatsen en we
hebben een ruimte tussen ons onderwerp/model dan zal de intensiteit van ons
hoofdlicht snel genoeg afnemen zodat er weinig of geen licht van het hoofdlicht
op de achtergrond terechtkomt. De afstand van de lichtbron tot de achtergrond
is namelijk in verhouding vele malen
verder dan de afstand van onze lichtbron
tot het onderwerp.
Deze eigenschap kunnen we nu gaan
gebruiken om onze opname in twee lagen
te belichten. Op de eerste plaats belichten
we ons onderwerp/model met ons
hoofdlicht eventueel aangevuld voor het
invullen van de schaduwen met een
tweede flitser of een reflectiescherm.
Een tweede flitser richten we op onze
achtergrond (eventueel verborgen achter
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 42
43
Flitsen of Strobisten
het model, dat kan eenvoudig met onze kleine flitsertjes) waardoor we deze
onafhankelijk van het hoofdlicht kunnen belichten.
We hebben nu totale controle over het licht in onze opname. Wil je een donkere
achtergrond, gebruik weinig licht op de achtergrond. Wil je een lichte
achtergrond, nuke de achtergrond met je flitser. Wil je een bepaalde kleur,
gebruik een gel op je achtergrondflitser. Ook kun je de achtergrondflitser door
iets heen laten flitsen (glazen, bladeren van een plant enzovoorts) voor een
structuur effect op je achtergrond.
Kortom leef je uit, experimenteer en laat je creativiteit los en zet het maken van
portret- modelfoto’s in een hogere versnelling.
Klemlicht
Als laatste lichtopstelling wil ik je laten
kennismaken met wat ik noem klemlicht (niet te
verwarren met de tang verlichting). Eigenlijk is
het een redelijk simpele opstelling met een heel
mooie belichting van je model.
De basisopstelling bestaat uit twee speedlights
met ieder een shoot through paraplu. De
speedlights worden boven elkaar geplaatst
waarbij de bovenste onder een hoek naar
beneden gericht staat en de tweede van onderen
iets naar boven gericht. Je fotografeert door de
opening tussen de twee paraplu’s door. Vanuit het onderwerp/model gezien is je
lichtbron één grote softbox. Je zou de opstelling nog
kunnen uitbreiden met twee extra flitsers met paraplu
links en rechts van de verticaal geplaatste speedlights.
Wat je dan krijgt is een gigantische ringflitser.
Laten we ons beperken tot de eerste opstelling. Zoals
gezegd is het resultaat een grote softbox dicht bij je
onderwerp/model.
Het resultaat is een prachtige zachte belichting van je
model.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 43
44
Flitsen of Strobisten
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 44
45
Flitsen of Strobisten
Aantekeningen
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 45
46
Flitsen of Strobisten
Lichtmeten of niet
N
atuurlijk kunnen we met een flitslichtmeter de output van iedere flitser
gaan meten totdat we de belichting per flitser tot op 2 cijfers achter de
komma hebben ingesteld. Maar is dat belangrijk?
Ik denk van niet, zoals David Hobby roept: “Close is close enough”.
Maar om dichtbij te komen moeten we uiteraard toch wel een stukje theorie
beheersen hoe we licht meten, hoe we de lichtmeter van de camera kunnen
compenseren, hoe werkt TTL en hoe kunnen we TTL kunnen compenseren.
Daarom starten we maar met een stukje theorie. Dit is uiteraard geen
basiscursus Digitale Fotografie, toch wil ik voor de volledigheid de basis van
belichting en lichtmeten kort behandelen zodat we in ieder geval allemaal
dezelfde taal spreken.
Als uitgangspunt neem ik de lichtmeter ingebouwd in de camera. Ben je in het
bezit van een losse lichtmeter of een flitslichtmeter kun je deze uiteraard ook
gebruiken. Voor wat betreft het aansturen van onze flitser(s) zullen we als
strobist voornamelijk werken in de ‘M’ stand. Echter voor de volledigheid wil ik
het ook hebben over mogelijkheden en onmogelijkheden van TTL aangezien deze
stand in bepaalde situaties een uitkomst kan zijn (maar in andere situaties zeker
niet).
De belichtingsdriehoek
De componenten die bepalen hoeveel licht
we nodig hebben voor een opname en
hoeveel licht we toelaten tot onze sensor
vormen samen de belichtingsdriehoek.
Deze belichtingsdriehoek is opgebouwd uit:
diafragma, sluitertijd en ISO.
Hoewel we in de meeste moderne camera’s
tegenwoordig kunnen kiezen om deze
componenten in 1/2 of 1/3 stappen te
veranderen wil ik me hier beperken tot de
zogenaamde hele basisstops.
Diafragma:
Het diafragma bepaalt de hoeveelheid licht die op de sensor van je camera valt.
Het diafragma wordt weergegeven door een reeks getallen waarbij elke stap een
halvering of een verdubbeling weergeeft van de hoeveelheid licht die op de
sensor valt. De twee uiterste waarden van je diafragma worden bepaald door het
objectief dat je gebruikt. Hoe kleiner het getal, hoe groter de opening dus hoe
meer licht er op je sensor komt gedurende een bepaalde tijd. Op een objectief
wordt als kenmerk van dat objectief altijd de grootst mogelijke opening van dat
objectief aangegeven.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 46
47
Flitsen of Strobisten
1.4
2.0
Standaard diafragmawaarden (F)
2.8
4
5.6
8
11
16
22
Bij een diafragma van 5.6 komt er dus dubbel zoveel licht door het objectief
vergeleken bij diafragma 8 en de helft van het licht bij diafragma 4.
Het diafragma noemen we ook wel het
F-getal, we geven een diafragma dan
ook aan met F2.0- f4 – f5.6
enzovoorts.
Maar het diafragma doet meer met je
opname dan alleen bepalen hoeveel
licht er gedurende een bepaalde
tijdsduur op je sensor valt. Met het
diafragma bepaal je namelijk ook de
scherptediepte van je opname.
Scherptediepte is het gebied binnen je
opname waarbinnen het onderwerp
scherp wordt weergegeven.
Hoe kleiner het diafragma (groter
getal), hoe groter het gebied van
scherpte binnen je opname. Hoe groter
het diafragma (kleiner getal) hoe
kleiner het gebied.
Hiermee is het diafragma niet alleen een middel om de belichting te regelen,
maar ook een belangrijk hulpmiddel bij de compositie en creativiteit in je
opname.
Sluitertijd:
De sluitertijd is het tweede component in de belichtingsdriehoek. Met de
sluitertijd bepaal je de tijdsduur waarbinnen het licht dat door het objectief komt
de sensor van de camera kan bereiken.
Sluitertijden worden in delen van een seconde weergegeven zoals: 1/60 – 1/125
– 1/250 enzovoorts.
1/8
1/15
Standaard sluitertijden
1/30
1/60
1/125
1/250
1/500
1/1000
Bij een gelijkblijvende hoeveelheid licht dat door het
objectief komt (diafragma) zal er een halvering of
verdubbeling plaats van de hoeveelheid licht dat op de
sensor valt bij de stappen in sluitertijd. Dus een 1/500
geeft als resultaat de helft licht t.o.v. 1/250.
Bij een constante lichtbron zoals daglicht door de zon
buitenshuis is de sluitertijd een belangrijk hulpmiddel
bij het regelen van de belichting. Bij de korte tijdsduur
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 47
48
Flitsen of Strobisten
van een lichtbron zoals onze reportageflitser speelt de sluitertijd weinig of geen
rol bij het belichten van ons onderwerp aangezien de flitsduur veel korter is dan
de sluitertijd van de camera.
Toch speelt de sluitertijd wel een rol bij flitsfotografie. Wanneer we een opname
maken in een donkere ruimte zal de sluitertijd geen invloed hebben op de
belichting van het onderwerp. In een ruimte met (veel) omgevingslicht heeft een
lange sluitertijd uiteraard wel invloed op de opname. Bij een lange(re) sluiteraard
komt er namelijk nog belichting vanuit het omgevingslicht na de flitsbelichting.
We zullen later zien hoe we hier ons voordeel mee kunnen doen.
Flitssynchronisatietijd
Een ander aspect van de sluitertijd is de flitssynchronisatietijd.
De sluiter van je camera bestaat uit twee delen, de zogenaamde gordijnen. Die
werken eigenlijk net als schuifdeuren in een kledingkast.
Eerst schuift het ene gordijn heel snel open, en daarna gaat de andere er achteraan om hem weer dicht te doen.
Als je een foto maakt met een lange sluitertijd is het dus:
- gordijn 1 open
- even wachten
- gordijn 2 dicht.
En dan staat de sluiter dus een tijdje helemaal open.
Als je een foto maakt met een korte sluitertijd (bijvoorbeeld 1/500 of 1/1000)
werkt het iets anders. Omdat de gordijnen even tijd nodig hebben om die
beweging te maken kan het gebeuren dat het tweede gordijn al gaat bewegen
voordat het eerste gordijn klaar is!
Ze achtervolgen elkaar dan bij wijze van spreken. En op elk stukje van je foto is
de tijd tussen het eerste en tweede gordijn hetzelfde. In feite wordt dus niet elk
stuk van de foto op hetzelfde moment gemaakt! Maar daar merk je normaal niks
van.
Maar in dat geval is er dus geen moment dat de sluiter helemaal open
staat.
En nu voeg je een flits toe aan de foto. Als de flits (die maar heel kort duurt)
plaatsvindt op een moment dat de hele sluiter helemaal open staat hebben alle
stukjes van de foto dus flitslicht.
Maar als de gordijnen, bij een korte sluitertijd, achter elkaar aanjagen en er
maar een klein spleetje tussen zit hebben we een probleem met onze flits. De
korte flitsduur belicht dan alleen het stukje sensor dat op dat moment zichtbaar
is door de opening in de sluiter.
Het gevolg is dus dat een stuk van de foto donker is en een stuk belicht.
De flitssynchronisatie is de snelste sluitertijd waarbij de sluiter een kort moment
helemaal open staat, zodat de flitser de hele foto kan belichten. Deze sluitertijd
ligt bij de meeste camera’s bij 1/250.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 48
49
Flitsen of Strobisten
De ISO waarde:
De ISO waarde is het derde component van de belichtingsdriehoek.
In de tijd dat we nog film gebruikten als fotograaf was de ISO (ASA) waarde van
de gebruikte film een bewuste keuze van de fotograaf voor de situatie waarin
hij/zij moest werken.
Hadden we licht genoeg en moesten we een portretsessie doen, dan kozen we
voor een ISO 50 of een ISO 100 film. Hadden we iets moeilijkere omstandigheden dan maar een Tri-X of TMax 400 film met ISO 400. En de was de situatie
echt extreem dan kozen we een ISO 1600 of zelfs een 3200 ISO film, de korrel
namen we voor lief en vonden we zelfs mooi, vooral in zwart/wit foto’s
In ons huidige digitale tijdperk lijkt het wel alsof we de ISO instelling als
component van een juiste belichting uit het oog verloren zijn. Waarschijnlijk
komt dit voort vanuit het feit dat we nog steeds het gevoel hebben dat een
hogere ISO waarde een verhoging van de (lelijke) digitale ruis tot gevolg heeft.
En natuurlijk is dat lange tijd zo geweest. Echter, met de huidige generatie
camera’s is de kwaliteit van de hogere ISO waarde aanmerkelijk verbeterd,
instellingen als ISO 400 of ISO 800 mag dan ook geen enkel probleem zijn. Zelfs
hogere waarden zoals ISO 1600 en ISO 3200 leveren nog zeker acceptabele
beelden op en bij de professionelere camera’s en de “full frame” camera’s zijn
zelfs zeer goede opnamen mogelijk bij een hoge ISO waarde .
Met de ISO waarde bepalen we de gevoeligheid van de sensor. Met andere
woorden met de ISO waarde bepalen we hoeveel licht we nodig hebben voor het
maken van een correct belichte opname. ISO is onderdeel van de
belichtingsdriehoek en wordt vaak vergeten als middel voor het belichten van de
opname. Toch is het instellen van de juiste ISO waarde en belangrijk
uitgangspunt bij het maken van een correct belichte opname, met de ISO
waarde bepalen we hoeveel licht we nodig hebben voor onze opname en is dus
het startpunt voor de 2 andere componenten t.w. diafragma en sluitertijd.
Ook bij de ISO waarde reeks geldt dat een verdubbeling van de waarde een
verdubbeling van de gevoeligheid oplevert en een halvering van de ISO waarde
een halvering van de gevoeligheid. Dus bij ISO 400 heb je de helft van de
hoeveelheid licht nodig dan bij een instelling van ISO 200.
De belichtingsdriehoek in de praktijk
Het maken van een goed belichte opname is dus eigenlijk de juiste balans vinden
tussen de drie componenten van de belichtingsdriehoek: ISO, diafragma en
sluitertijd. Je zult 1,2 of alle drie de instellingen aanpassen totdat je de
combinatie hebt gevonden voor de juiste belichting. Sommige keuzes worden
gedaan op basis van de omstandigheden (bijv. snelle sluitertijd voor een snel
bewegend onderwerp of een hoge ISO op basis van slechte
lichtomstandigheden). Maar je zult ook beslissingen nemen op basis van
creativiteit, denk bijvoorbeeld aan een diafragma van f2.8 voor een kleine
scherptediepte.
Bedenk ook dat er meerdere combinaties mogelijk zijn voor een correcte
belichting. Neem als uitgangspunt bij een constant blijvende hoeveelheid licht
van een bestaande lichtbron de volgende combinatie voor een juiste belichting.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 49
50
Flitsen of Strobisten
ISO: 400
Diafragma: f8.0
Sluitertijd: 1/500
We kunnen dan exact het zelfde resultaat krijgen via de volgende instelling.
ISO: 200 (helft van de gevoeligheid)
Diafragma: f5.6 (verdubbeling van de hoeveelheid licht)
Sluitertijd: 1/500
Of:
ISO: 200
Diafragma: f8.0
Sluitertijd: 1/250
Of:
ISO: 400
Diafragma: f16
Sluitertijd: 1/125
Al deze instellingen zullen wat betreft de belichting het zelfde resultaat
opleveren. Toch zullen er verschillen zijn in de opname. Verschillen wat betreft
scherptediepte en/of (bewegings)onscherpte.
Wanneer we kijken naar een onderwerp dat belicht wordt door flitslicht, zal de
sluitertijd geen rol spelen bij de belichting daar de flitstijd te kort. Bij flitslicht zal
de belichting dus beïnvloed worden door veranderingen in de ISO waarde en het
diafragma.
Bedenk echter wel dat bij het aansturen van de flitser(s) via TTL het aanpassen
van de ISO waarde en het diafragma geen invloed hebben op de belichting.
Aanpassen van ISO of diafragma zal alleen resulteren in meer of minder licht
output uit de flitser.
Lichtmeten en Corrigeren
Zo dat was een stukje theorie over de componenten die we kunnen gebruiken
om tot een juiste belichting te komen. Een stuk theorie dat voor sommige onder
ons gesneden koek is, maar voor andere toch iets is dat op het moment van de
opname voor problemen kan zorgen. Problemen met het maken van de juiste
beslissing maar ook problemen met het uiteindelijke resultaat.
Hoe komt dat nu? We hebben een dure moderne digitale camera met een
perfecte ingebouwde lichtmeter. We zetten onze belichtingsstand op de ‘P’ voor
Professioneel (mooi niet dus!), of we kiezen voor diafragma- of sluitertijd
voorkeuze. Alle signalen in onze zoeker staan op ‘groen’ voor een correcte
belichte opname en toch! Het resultaat is een onder- of overbelichte opname.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 50
51
Flitsen of Strobisten
Blijkbaar laat onze lichtmeter ons dus wel eens in de steek. Om tot een correcte
belichting in onze opnames te komen moeten we dus eerst iets weten over onze
lichtmeter en hoe we er mee om moeten gaan.
Een belangrijk aspect (misschien wel het belangrijkste) is dat onze lichtmeter, of
het nu een ingebouwde lichtmeter is of een losse meter, elke scene die gemeten
wordt terugrekent naar een gemiddelde waarde (middengrijs oftewel 18% grijs).
Je kunt dit zelf eenvoudig uitproberen. Maak een volgens je camera perfect
belichte opname van een egaal verlicht zwart vlak, een wit vlak en een
middengrijs vlak en bekijk het resultaat.
Wanneer we dus een onderwerp meten waarin veel verschillende (toon)waarden
aanwezig zijn komen we met een standaard meting meestal wel aardig uit de
voeten. We meten het licht dat door al deze onderdelen van de compositie wordt
gereflecteerd. Onze on-board computer doet zijn werk en komt gebaseerd op een
database van wel 30.000 belichtingsscenario’s met de in de ogen van je camera
optimale belichting. En dan, bingo.
Helaas komen we in de praktijk echter veel situaties tegen die niet gemiddeld
zijn. Denk aan het prachtige sneeuwlandschap of de bruidegom in zijn donkere
kostuum voor de donkergroene heg. Beide situaties zijn niet gemiddeld en onze
lichtmeter zal dus ook een niet correct belichte opname opleveren. Het
sneeuwlandschap zal onderbelicht worden (grijze sneeuw) en onze bruidegom zal
overbelicht worden (een grijs kostuum).
Wanneer we dus onze camera (lichtmeter) het denkwerk laten doen door de
instelling ‘P’ of ‘A’ of ‘S’ te kiezen, zullen we dus moeten ingrijpen willen we niet
eindigen met onder- of overbelichte opnamen. Diafragma, sluitertijd of ISO
aanpassen heeft geen nut. Wanneer we in bijvoorbeeld de ‘A’ stand voor
diafragma voorkeuze een ander diafragma kiezen zal onze camera gewoonweg
de sluitertijd aanpassen om tot een gelijkblijvende belichting te komen.
Dit zelfde is van toepassing wanneer we onze flitser gaan gebruiken in de TTL
stand. Ook hier zal een opname van het model in een lichte outfit bij een lichte
muur resulteren in een onderbelichte opname (onze meter wil namelijk al dat wit
terugbrengen naar middengrijs).
Ook hier heeft aanpassen van het diafragma of de ISO waarde geen nut om te
corrigeren daar dit slechts resulteert in een aangepaste flitskracht.
Gelukkig weten de makers van onze camera’s dat belichtingsmeters alleen maar
in gemiddelde situaties een goed resultaat opleveren daarom hebben ze enkele
functies (knopjes) aan onze camera toegevoegd zodat wij als fotograaf kunnen
ingrijpen. Voor de exacte termen en knopjes op jou camera wil ik je adviseren de
handleiding toch maar weer eens door te lezen.
De eerste functie die we kunnen gebruiken voor het corrigeren van onze
lichtmeter is ‘EC’, dit staat voor Exposure Compensation. Meestal is deze functie
te bereiken door het indrukken van een knopje bij je rechter duim waarna we
met een instelwiel de waarde kunnen instellen. Met deze waarde kunnen we het
resultaat van onze lichtmeter corrigeren in stappen (afhankelijk van merk/model
camera) van 1/3 stop. We kunnen dus tegen onze camera zeggen dat hij bij de
gemeten waarde een correctie moet toepassen van + of – x-stop(s). Dus we
gaan bewust onder- of overbelichten.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 51
52
Flitsen of Strobisten
Wanneer we onze flitser gebruiken in TTL mode zullen we dus ook moeten
compenseren wanneer een gemiddelde meting niet de oplossing is. We zullen
onze flitser meer of minder licht moeten laten uitstoten ten einde tot een
correcte belichting te komen. Ook hiervoor hebben we een functie namelijk ‘FEC’.
Je raadt het natuurlijk al, dit staat voor ‘Flash Exposure Compensation’.
Via deze functie kunnen we onze flitser meestal instappen van 1/3 meer of
minder licht laten geven zodat we uiteindelijk tot een correct belichte opname
komen. Daar waar de functie ‘EC’ een camera functie is, is de functie ‘FEC’ vaak
zowel op de camera als op de reportageflitser aanwezig. Hoe dit binnen jou
camera/flitser werkt en samenwerkt zul je ook moeten opzoeken in de
handleiding van je camera en/of flitser aangezien het te ver gaat binnen het
kader van dit boekwerk om dit voor ieder merk en model te bespreken.
Het is ook per merk/model verschillend hoe de correctie wordt toegepast
wanneer je meerdere instellingen gelijktijdig aanpast. Bijvoorbeeld EC +1 en FEC
-1. Of FEC op de camera +1 en FEC op de reportageflitser +1.
Kun je de functies ‘EC’ en ‘FEC’ dan ook gebruiken in de ‘M’ stand?
Ja en nee. Wanneer je camera in de ‘M’ stand staat dus wanneer je zelf
verantwoordelijk bent voor het instellen van je diafragma en sluitertijd heeft de
functie ‘EC’ geen enkel nut. Je hebt namelijk in de ‘M’ stand van je camera al zelf
de complete controle over de belichting.
Wanneer je echter je camera in de ‘M’ stand hebt staan maar voor de flitsaansturing gebruik je de TTL stand dan kun je wel gebruik maken van de functie
‘FEC’ voor het corrigeren van de output van je flitser om tot een correct belichte
opname te komen.
Blinkies en Histogrammen
Met onze lichtmeter (ingebouwd of een losse) meten we het licht voor het maken
van onze opname. Zoals we hebben gezien geeft een standaard lichtmeting niet
altijd het gewenste resultaat. We gaan dus corrigeren, maar hoe weten we
hoeveel en of het genoeg is?
In de tijd dat we als fotograaf op film werkten, wisten we of de belichting goed
was omdat we kennis hadden van lichtmeten/belichten, kennis hadden van het
Zone-Systeem van Ansel Adams en natuurlijk door een dosis ervaring. De
zekerheid kregen we echter pas wanneer we onze film hadden ontwikkeld en aan
de hand van de negatieven (of positieven bij dia) konden zien of we een goede
belichting hadden en we voldoende details hadden in de hoge lichten en
schaduwpartijen.
Sinds de opkomst van de digitale fotografie lijkt het wel alsof de kennis niet meer
zo belangrijk is. We kijken op het LCD scherm, is de opname niet goed,
verwijderen dan maar en een nieuwe maken (er zijn geen kosten zoals met film).
Echter willen we een perfecte afdruk hebben zal het uitgangspunt toch een
perfect belichte opname moeten zijn. Daarnaast zijn er veel situaties denkbaar
waar we niet beschikken over zeeën van tijd om de opname telkens opnieuw te
doen totdat we een goede belichting hebben.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 52
53
Flitsen of Strobisten
Welke hulpmiddelen hebben we dan als digitale fotograaf om snel tot een perfect
belichte opname te komen?
Blinkies
Een belangrijk hulpmiddel die in vrijwel iedere moderne camera aanwezig is en
die helaas bij veel fotografen standaard staat uitgeschakeld is de waarschuwing
“Hoge lichten” of zoals ik het noem: “Blinkies”.
Zoals ik op het forum van het bekende fotoblad “Zoom” las:
ik ben sinds kort in het bezit van een nikon d50,nu krijg ik de laatste tijd als ik een foto gemaakt
heb de melding"hoge lichten"dit is zeer hinderlijk, en je ziet dan ook de te lichte plekken zwart
knipperen, kan me iemand vertellen hoe ik deze melding kan uitschakelen.
Van alle antwoorden die er op deze vraag gegeven waren, was er maar één het
juiste, dit antwoord was: ‘Beter Belichten’.
Met de waarschuwing “Hoge Lichten” geeft je camera in de
LCD display aan of er binnen je opname lichte delen zijn
die overbelicht zijn. Die zijn zichtbaar doordat de lichte
delen van je opname wisselend knipperen tussen licht en
zwart (vandaar dat ik ze blinkies noem).
Met deze waarschuwing wordt aangegeven dat de delen
die knipperen zijn overbelicht, dus geen detaillering meer
bevatten. Sterker nog, deze delen bevatten geen
informatie meer en zijn dus ook met de beste wil van de
wereld in bijvoorbeeld Photoshop niet meer te herstellen.
In de afbeelding links zijn dat de zwarte vlakken van een
overbelichte lucht en lichtvlekken van de felle zon op de
vloer. Zijn de knipperende delen binnen je opname,
onderdelen van je onderwerp die belangrijk zijn en waarin detaillering nodig is
zul je dus je belichting moeten gaan aanpassen en kiezen voor een negatieve
correctie. Uiteraard heeft dit tot gevolg dat andere delen van je opname
(schaduwen et cetera) donkerder worden en eventueel dicht lopen naar zwart. Je
zult dus moeten bepalen wat belangrijk is binnen je onderwerp en op basis van
die informatie je correctie moeten toepassen. Heb je bijvoorbeeld binnen je
opname de zon in beeld naast dat mooie gebouw zul je de hoge lichten
waarschuwing zien bij de zon, maar deze mag rustig overbelicht zijn, het gebouw
is je hoofdonderwerp.
Tip:
De functie “Hoge Lichten” is een belangrijke functie binnen je camera en mijn
advies is dan ook wil je tot goed belichte opnames komen, zorg dat deze functie
aanstaat en controleer de ‘blinkies’ op je display.
Histogram
Naast de waarschuwing ‘Hoge Lichten’ is het histogram je belangrijkste
hulpmiddel bij het op een juiste wijze belichten van je opname. Dat gezegd
hebbende, wil ik jullie niet aanmoedigen om na iedere opname uitgebreid het
histogram te bestuderen je wilt toch niet het belangrijke moment missen om dat
je op je display aan het kijken was. Heb je onder bepaalde omstandigheden de
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 53
54
Flitsen of Strobisten
juiste belichting gevonden ga dan verder met fotograferen en controleer af en
toe tussendoor als het moment het toelaat je histogram en blinkies.
Maar hoe werkt het histogram nu eigenlijk, hoe moet je de informatie
interpreteren?
Het histogram bestaat
uit een grafiek die vaak
in de vorm van een
heuvel is weergegeven.
Elke opname die je
maakt zal een ander
histogram laten zien.
Het histogram laat zien
hoe de verdeling van
licht en donker binnen
de opname is. Het linkerdeel van de x-as (horizontaal) van de grafiek gaat over
de donkere gebieden van de foto, het rechterdeel van de x-as gaat over de
lichtere delen.
In het midden is de neutrale belichting, de 18% grijswaarde waar de lichtmeter
van de camera altijd naar op zoek is. De puntjes op y-as (verticaal) geven aan
hoeveel pixels in het beeld relatief donker, relatief licht of neutraal zijn.
Het histogram interpreteren
Op veel camera’s kunnen we kiezen tussen een RGB histogram (hierbij krijg je
per afzonderlijk kanaal een histogram) of het lichtsterkte kanaal. Hiermee lees je
het contrastbereik van je opname af. Deze laatste is ook het histogram waarmee
we bepalen of onze opname goed belicht is.
Lichtsterkte
Lichtsterkte is het kanaal dat u bekijkt om te beoordelen of het contrast goed is.
De lichtsterkte heeft helderheidwaarden tussen 0 en 255.
De breedte van de pieken geeft de hoeveelheid detail aan. Hoe smaller de
grafieklijnen hoe minder detail. Ofwel: hoe smaller het bereik, hoe minder detail.
Met behulp van de grafiek kunnen we
beoordelen of een foto onder- of overbelicht
is of juist neutraal (gebalanceerd) belicht.
Neigt de grafiek meer naar de linkerkant, dan
is de foto donker, er zijn meer pixels in het
donkere deel dan in het lichte deel te vinden.
Neigt de grafiek juist naar rechts, dan
hebben we een lichte foto, meer pixels van
het beeld zijn in het lichte deel te vinden.
Er bestaat trouwens geen goed of slecht
histogram, de grafiek geeft alleen maar aan
wat er is geregistreerd en het is aan jou als
fotograaf om te beslissen of dit goed is of dat
er ‘actie’ moet worden ondernomen. Wanneer
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 54
55
Flitsen of Strobisten
je een persoon in een donker kostuum fotografeert tegen een groene heg zal er
weinig informatie te zien zijn aan de rechterkant van de grafiek.
Zo lang de hoogste delen van de grafiek binnen de grafiek vallen is er niets aan
de hand.
Als de grafiek niet ‘uit’ de randen loopt, dan betekent dit dat er geen data
verloren is gegaan, dat er nog genoeg detail in het donker zit. Hetzelfde geldt
voor de lichtere delen.
Je moet op gaan letten als de grafiek de randen raakt (zeer zeker wanneer dit
een hoge piek is geworden). Dan is er data verloren gegaan.
Aan de rechterkant betekent dit dat er geen detail meer zit in de witte delen (erg
vervelend als het om de lucht gaat of de bruidsjurk) en aan de linkerzijde
betekent dit dat het detail uit de schaduwen weg is.
Vooral voor witte delen is dit in de digitale fotografie redelijk dramatisch (als het
niet de bedoeling was), detail uit de lichte delen kun je nooit meer terug krijgen
hoe goed je het beeld ook bewerkt. Van onderbelichte foto’s is vaak nog wel wat
te maken als je de foto’s in RAW formaat hebt geschoten. Met een bestand in
RAW heb je nog wel 1 a 2 F-stops speling die je in post-processing kunt
gebruiken om je belichting te corrigeren. Maar let op! Teveel correctie van de
schaduwpartijen levert vaak wel extra digitale ruis.
Wanneer je daarentegen in Jpeg werkt heb je een speelruimte van 1/3 stop bij
overbelichting en 2/3 stop bij onderbelichting om achteraf te corrigeren.
Nu komt het punt waarom de grafiek zo handig is: als je net nadat je de foto
hebt genomen naar de grafiek kijkt, kun je bedoordelen of je misschien een
langere of kortere sluitertijd nodig hebt om de foto ‘goed’ te belichten.
Zit de grafiek tegen de linkerrand aan, dan betekent dit onderbelichting in
bepaalde delen van je opname en dit houdt dus in dat je de scène iets langer
moet gaan belichten, dus meer licht op de sensor laten vallen. Je moet dan of de
sluitertijd, ISO of het diafragma aanpassen, tenminste wanneer je de camera in
de ‘M’ stand hebt staan, anders zul je de belichting via de ‘EC’ functie moeten
corrigeren.
Zit de grafiek tegen de rechterzijde aangedrukt heb je te maken met een
overbelichting. Ook dan zul je een correctie op de belichting moeten toepassen.
Je zult dus een negatieve correctie moeten toepassen bijvoorbeeld diafragma f8
i.p.v. f5.6 (bij gelijkblijvende andere grootheden).
Voor elke correctie geldt dat je eerst moet overwegen of je moet corrigeren. Met
andere woorden bevat je opname onderdelen die het rechtvaardigen dat er geen
tekening in de schaduwen of hoge lichten zit.
Samenvattend:
Het histogram in samenwerking met de waarschuwing ‘Hoge Lichten’ zijn 2
gereedschappen in je camera die je helpen om de waarden gemeten door je
lichtmeter te interpreteren en daar waar nodig te corrigeren.
Als je handigheid krijgt in het lezen van het histogram, kun je aan de hand van
de grafiek zien hoeveel de compensatie zou moeten zijn om de ‘optimale’
belichting te bereiken.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 55
56
Flitsen of Strobisten
Hoog contrast
De grafiek is verdeeld over 5 F-stops, de
dynamic range van de camera. Dit is het
maximum wat de camera kan vastleggen. Als je
dus heel veel contrast tussen de lucht en de
grond hebt (meer dan 5 F-stops tussen het
lichtste en het donkerste deel in de foto), dan
ga je detail verliezen en moet je gaan kiezen of
je juist gaat onder- of overbelichten. Dit is ook waar je de
artistieke keuzes kunt maken.
Hecht je meer waarde aan het compleet zwart
maken van de schaduwpartijen (en dus meer
detail in de lichte delen) of wil je juist een wit
vlak met veel detail in de donkere delen. Het is
zoals altijd een compromis, maar ook een kans
om een artistieke keuze te maken.
Laag contrast
Goede belichting
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 56
57
Flitsen of Strobisten
De instellingen standaardiseren
W
e hebben nu gekeken naar de componenten van de belichtingsdriehoek;
diafragma, sluitertijd en ISO-waarde waarmee we de belichting bepalen.
We hebben gekeken naar de functies die we hebben om in te grijpen bij
de belichtingsinstellingen die onze camera voorstelt. En als laatste hebben we
gekeken naar de hulpmiddelen die onze camera heeft om de belichting te
controleren namelijk; ‘Hoge Lichten’ (blinkies) en het histogram.
Laten we nu eens kijken hoe we al het geleerde in de praktijk kunnen brengen
en onze camera instellen voor het perfect belichten van de opname.
Op de eerste plaats wil ik je adviseren zoveel mogelijk te werken aan een
bepaalde standaard. Standaardinstellingen voor binnen en buiten en TTL en
handmatig.
Wanneer je werkt met standaardinstellingen die je als uitgangspunt neemt in een
bepaalde situatie zul je merken dat je sneller resultaat boekt en dat je steeds
zelfverzekerder wordt. Je werk zal consistenter worden. Uiteraard zijn het
standaardinstellingen en dienen slechts als startpunt. Er bestaat niet zo iets als
de gouden regel die altijd klopt.
Uitgangspunt bij het opzetten van een standaard werkwijze is dat je probeert om
de instellingen tot een minimum te beperken. Kortom: ‘Keep it simple’. Je zult
merken dat je door het vereenvoudigen van je werkwijze uiteindelijk tot een
beter fotografisch resultaat zult komen.
Maar welke instellingen nemen we dan als uitgangspunt?
Zoals we hebben gezien zijn er twee manieren om je reportageflitser te
gebruiken: On-Camera (meestal TTL) en Off-Camera (handmatig of TTL).
Laten we eerst eens kijken naar een tweetal basisinstellingen bij het gebruik van
de reportageflitser op de camera. Ja, ja ik weet het. Als strobist haal je de flitser
van de camera en plaatst je flitser(s) op statief.
Maar laten we realistisch blijven er zijn genoeg situaties denkbaar waarbij je niet
de mogelijkheid hebt om alles op statief te plaatsen of je hebt gewoon geen zin
om al die extra materialen met je mee te slepen.
Laten we eerst eens kijken naar de basisinstellingen en gebruikte materialen bij
het gebruik van de flitser op de camera in situaties binnenshuis en buiten.
Flitsfotografie binnenshuis
Uitrusting:
Reportageflitser op de camera
Lichtvormer (flag) voor het geven van richting bij bouncen
Bounce kaart
Als uitgangspunt nemen we de hoogste ISO waarde die nog een goed beeld
oplevert. Als sluitertijd nemen we als uitgangspunt de kortste tijd die nog binnen
de flitssynchronisatie tijd valt. Als diafragma starten we met de grootste opening
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 57
58
Flitsen of Strobisten
(kleinste getal) waarbij we voor ons onderwerp toch nog voldoende
scherptediepte hebben. Bedenk dat hoe kleiner je diafragma (groter getal) je
meer licht nodig hebt van je flitser om een correcte belichting te krijgen.
Gebruik dit altijd als uitgangspunt en werk vanuit deze basis naar de correcte
belichting voor de situatie.
Belichtingscontrole
Voor het maken van correcties op de belichting gebruiken we in deze situatie
voornamelijk de functie ‘FEC’ en de sluitertijd.
Voorbeeld default instellingen
Camera op handmatig ‘M’
Flitsaansturing TTL
ISO: 800
Diafragma: f4
Sluitertijd: 1/250
De aanpassingen
FEC – Gebruik de Flash Exposure Controle voor het aanpassen van de kracht van
de flitser een + correctie geeft meer flitslicht en een – correctie minder.
Sluitertijd: Met de sluitertijd kun je bepalen hoeveel omgevingslicht je tot de
opname toelaat. Gebruik een langere sluitertijd om meer van het omgevingslicht
de sfeer binnen je opname te bepalen. Bedenk wel dat bij een langere sluitertijd
je meer kans hebt op bewegingsonscherpte.
Met deze instellingen ben je klaar om binnen te gaan fotograferen. De camera
staat op de ‘M’ stand in plaats van ‘A’ voor diafragma voorkeuze. Wanneer we
zouden kiezen voor diafragma voorkeuze wordt de sluitertijd aangepast op basis
van het aanwezige licht. We kunnen dan onaangenaam verrast worden door een
lange sluitertijd met als gevolg bewegingsonscherpte of een te grote invloed van
het aanwezige licht.
Maak een paar opname met de flitser op de TTL stand en bepaal a.d.h.v. de
informatie van je histogram en blinkies of je moet bijsturen. In veel gevallen zul
je met de standaardinstelling al op het goede spoor zitten.
Je camera zal op basis van de informatie die ontvangen wordt door het TTL
systeem de flitskracht bepalen. Heb je een erg licht onderwerp kan het zijn dat
je via ‘FEC’ een + correctie moet toepassen en bij een donker onderwerp een –
correctie maar dat doe je simpel met 1 knop via de FEC functie.
Dat is alles: Sluitertijd en de ‘FEC’ functie geven je de controle over je
flitsfotografie.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 58
59
Flitsen of Strobisten
Flitsfotografie buiten
Ook wanneer we buiten in de openlucht bij onze fotografie de reportageflitser
willen gebruiken is het een goed uitgangspunt om ook hier een stukje
standaardisering toe te passen.
Uitrusting:
Reportageflitser op de camera
Als uitgangspunt nemen we de laagst mogelijke ISO waarde, in de meeste
gevallen zal er voldoende licht aanwezig zijn. Onze belichtingsstand zetten we in
de ‘A’ stand (diafragma voorkeuze) en we kiezen voor een groot diafragma (klein
getal) waarbij we rekening houden met voldoende scherpte en scherptediepte.
Met de stand ‘A’ zal onze camera zelf de bijhorende sluitertijd kiezen.
Waar we op moeten letten is dat de gekozen sluitertijd niet korter wordt dan de
flitssynchronisatietijd. Natuurlijk kunnen we kiezen voor High Speed Sync (als de
camera en flitser dit toelaten). Met de functie High Speed Sync kun je met een
kortere sluitertijd dan de standaard synchronisatietijd flitsen. Met High Speed
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 59
60
Flitsen of Strobisten
Sync geeft de flitser niet één uitstoot van flitslicht maar een aantal flitspulsen
gedurende het verloop van de opening van de sluiter. Deze flits pulsen leveren
als resultaat een correct belichte opname. Het
nadeel van High Speed Sync is dat het een
aanmerkelijk rendement verlies oplevert. Dus
minder opbrengst en minder flitsen uit een
lading van je batterijen. Door het minder
rendement kan het ook maar zo gebeuren dat de
flitsoutput niet genoeg power heeft.
Wanneer je in de openlucht in een situatie komt
waarbij het niet mogelijk is om met de sluitertijd
binnen de flits synchronisatietijd te blijven geef
ik de voorkeur aan het gebruik van de
zogenaamde ND grijsfilters.
ND staat voor ‘Neutral Density’. Dit zijn grijsfilters die je voor je objectief plaatst
en die door de dichtheid minder licht doorlaten. ND grijsfilters komen in
verschillende dichtheden van 1- 2 en 3 stops.
Voorbeeld default instellingen
Camera: Diafragma voorkeuze
ISO: 100
Flitsaansturing: TTL
Diafragma: f4
Sluitertijd: door de camera
EC: -1 stop
FEC: -2/3 stop
De aanpassingen
De “Flash Exposure Control – FEC” en “Exposure Control – EC” zijn de
belangrijkste functie om de belichting van de camera te beïnvloeden.
EC – Met de Exposure Control heb je de controle het omgevingslicht. Dus wil je
minder of meer van je omgevingslicht in de opname
FEC – Met de Flash Exposure Control bepaal je eigenlijk of je flits meer als
invullicht werkt of als hoofdlicht. Met een + correctie zal je flitser meer output
hebben dus meer als hoofdlicht gaan werken.
Diafragma - Hier kun je nog aanpassingen doen als je meer of minder
scherptediepte nodig hebt. Ook hierbij moet je de sluitertijd in de gaten houden
i.v.m. de flitssynchronisatie.
De keuze “Diafragma Voorkeuze” werkt goed in de openlucht. Je kan eenvoudig
en snel aanpassen en je hebt waarschijnlijk voldoende licht v.w.b. je sluitertijd.
Wanneer je de camera in de ‘M’ stand hebt kun je natuurlijk ook aanpassen, je
hebt dan zelfs meer stops voor aanpassing dan met de ‘EC’ functie. Echter met
de voorgestelde basisinstellingen ben je sneller en eenvoudiger aan het werk.
Het uitgangspunt van EC -1 stop geeft als resultaat diepere kleuren in de lucht
en een iets donkere achtergrond. Bedenk dat dit slechts een startpunt is.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 60
61
Flitsen of Strobisten
Controleer je opname op je LCD scherm, totaal beeld, blinkies en histogram en
maak aanpassing indien nodig.
De “Flash Exposure Compensation” heb ik als voorkeur met -2/3 stop
gecorrigeerd. Door deze correctie ziet je opname er niet uit als een flitsopname.
Ook dit is uiteraard een voorkeurinstelling. Controleer je opname en pas
eventueel aan.
Aanpassingen aan het diafragma kun je doen wanneer je iets wilt veranderen
aan het scherptedieptebereik. Deze aanpassing zal geen invloed hebben op de
belichting aangezien de flitser (dankzij TTL) de hoeveelheid flitslicht zal
aanpassen.
Dit is de belangrijkste basis voor flitstechniek met je flitser op de camera en
werken met de TTL mode. Uiteraard wat betreft het instellen en belichten. Wil je
niet alleen goed belichte foto’s hebben maar ook nog foto’s met een mooie
belichting en geen (plat)geflitste opnames, dan moet je ook nog werken aan je
bounce techniek via wanden en plafonds en het gebruik van lichtvormers.
Flitser van de camera af
Wanneer we onze flitstechniek een stapje verder willen nemen en de flitser van
de camera willen afhalen kan dat uiteraard ook met deze basisinstellingen zolang
we maar gebruik blijven maken van het TTL systeem.
We kunnen de flitser op een statief plaatsen en verbinden met onze camera met
een TTL flitskabel of we kunnen gebruikmaken van aansturing middels infrarood
met de ingebouwde flitser als master en de reportageflitser als slave.
Op deze manier kunnen we gebruik maken van de mogelijkheden van een
reportageflitser los van de camera (of meerdere flitsers) en toch blijven
profiteren van TTL. Aangezien TTL betekend “Through The Lens” wordt het licht
gemeten dat door de lens komt en door de lichtmeter wordt opgevangen dus is
de plaatsing van de flitser niet van invloed.
Manual of TTL
Ja, wanneer kies je nu voor een TTL aansturing van je flitser(s) of voor
handmatig instellen?
Een strobist ‘Pur Sang’ zal waarschijnlijk zeggen altijd handmatig. Maar TTL is
een zeer krachtig hulpmiddel om mooie creatieve resultaten te bereiken met je
reportageflitser(s) zeer zeker wanneer je zoals bij Nikon gebruik gaat maken van
het CLS-systeem (CLS = Creative Lighting System) waarbij je meerdere flitsers
op basis van TTL verschillend kunt aansturen.
Door de lichtmeting van je flitslicht door de camera kun je met TTL aansturing
snel tot een bevredigend resultaat komen bij het (in)flitsen van je onderwerp.
Zeker wanneer je de beperkingen kent van lichtmeting en weet hoe je deze met
de functie ‘FEC’ kunt compenseren heb je met TTL een zeer handig middel om
goede flitsfoto’s te maken.
In de handmatige stand heb je zelf de volledige controle over de belichting. Je
moet echter wel een aantal beslissingen nemen die anders door TTL voor je
gedaan worden. Daarnaast zul je bij een handmatige controle telkens moeten
anticiperen op wijzigingen, aanpassingen die door TTL voor je worden gedaan.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 61
62
Flitsen of Strobisten
Ik gebruik TTL in die gevallen waar ik met veel en snel wisselende
omstandigheden te maken heb. Denk bijvoorbeeld aan het fotograferen van een
receptie. Elke persoon staat in een ander omgevingslicht. Bij elke foto die je
maakt heb je andere reflectie van de materialen waar de flitsbundel op
reflecteert. Kortom teveel variabelen om constant bezig te zijn met alle
aanpassingen, je wilt namelijk als fotograaf het moment niet missen. In die
situaties kies ik voor TTL.
Echter in die situaties waar ik de tijd heb om zelf te corrigeren en waar de
omstandigheden niet snel wisselen kies ik voor handmatig. Neem bijvoorbeeld
het fotograferen van een model in het bos of een stilleven. Ik wil een consistente
belichting van mijn onderwerp, niet beïnvloedt door wijzigingen in de
omstandigheden van het omgevingslicht, dan kies ik voor handmatig.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 62
63
Flitsen of Strobisten
We gaan volledig handmatig
W
e hebben gezien dat we wanneer we de camera instellen op volledige
handmatige bediening we de optimale controle hebben over de
belichting van onze opname. In de ‘M’ stand zijn we zelf als fotograaf
helemaal zelf verantwoordelijk voor het instellen van het diafragma, sluitertijd en
natuurlijk de ISO-waarde. Kortom alle ingrediënten voor een perfecte belichting
staan tot onze beschikking om te mixen tot de perfecte opname.
Maar, als handmatige bediening van de camera dan het uitgangspunt is voor een
perfecte opname waarom zouden we dan de andere belichtingsstanden zoals
diafragmavoorkeuze of sluitertijdvoorkeuze nog gebruiken.
Het antwoord is ook hier simpel: eenvoud en snelheid. Er zijn situaties waar de
omstandigheden en/of situaties zo snel wisselen dat je simpelweg geen tijd hebt
om je steeds bezig te houden met alle mogelijke instellingen van diafragma,
sluitertijd en ISO. Dan zijn deze (semi)automatische standen een uitkomst. Je
kunt je als fotograaf volledig concentreren op compositie, de situatie en dus de
opname, de computer in je camera doet de rest.
Staat je camera bijvoorbeeld in de stand diafragmavoorkeuze dan hoef je voor
wat betreft de techniek alleen maar het juiste diafragma te kiezen en de rest
regelt je camera. Gebruik je dan ook nog je flitser(s) in de TTL stand dan heb je
ook direct de juiste dosering van de hoeveelheid flitslicht. Uiteraard met
inachtneming van eventuele correcties d.m.v. de functies Exposure
Compensation (EC) en Flash Exposure Compensation (FEC).
Waarom dan toch handmatig?
Dat gezegd hebbende zijn er genoeg situaties waar handmatig de betere keuze
zal zijn. Wanneer je bijvoorbeeld binnenshuis aan het fotograferen bent met je
flitser in TTL stand zal het omgevingslicht veel zwakker zijn dan je flitslicht. Je
camera zal dan op basis van de gegevens die op de lichtmeter binnenkomen
beslissingen nemen die soms tot goede resultaten leiden maar vaak ook niet.
Hoe dan ook je hebt geen /weinig invloed op het resultaat.
Staat je camera bijvoorbeeld in diafragmavoorkeuze en je gebruikt je flitser in de
TTL stand, zal dankzij de geavanceerde flitsbelichting de juiste dosis flitslicht
worden afgegeven. Daarnaast zal de camera zelf een sluitertijd kiezen op basis
van het aanwezige licht. Afhankelijk van het aanwezige licht kan dit een
acceptabele sluitertijd zijn maar een en ander kan ook resulteren in een te lange
sluitertijd met als resultaat ongewilde bewegingsonscherpte.
Hier is dus handmatige bediening de juiste keuzen. Je stelt zelf je diafragma in
(bijvoorbeeld f2.8) en kiest een sluitertijd waarbij je weet dat dit tot een scherpe
foto zal leiden. De flitsbelichting in TTL-mode doet de rest voor een goed belichte
opname.
Ook buitenshuis is de ‘M’ stand wanneer je de tijd hebt om de juiste beslissingen
te kunnen nemen de beste keuze om zoveel mogelijk controle te hebben over
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 63
64
Flitsen of Strobisten
scherptediepte, invloed van het omgevingslicht en de belichting van je
onderwerp.
Maar laten we nog een stap verder gaan.
Tot nu toe zijn we er steeds vanuit gegaan dat onafhankelijk van de
belichtingskeuze van de camera, de flitsbelichting in TTL-mode gebeurde. Maar
als de ‘M’ stand voor de belichting zoveel voordelen biedt, waarom hanteren we
dan geen handmatige flitsbelichting?
Net zoals de handmatige stand van onze camera, biedt ook de ‘M’ stand bij
flitsbelichting ons volledige controle over de belichting van ons onderwerp en
eventuele omgeving.
Hier komen we dan eigenlijk ook in mijn opinie terecht op het vlak van
strobistfotografie. Op internet zie je in diverse (flickr)groepen foto’s die
gepresenteerd/besproken worden als strobistfotografie. Deze foto’s zijn dan
gemaakt met een overdaad aan studioflitsers in een gecontroleerde omgeving.
Of met de reportageflitser boven op de camera geplaatst.
Natuurlijk zijn deze foto’s gemaakt met een flitser = strobe = strobist. Je zou
dus kunnen zeggen dat het om strobistfotografie gaat, ik ben echter een andere
mening toegedaan.
Ik wil de volgende definitie verbinden aan strobistfotografie:
Strobistfotografie is fotograferen met gebruik van één of meerdere
reportageflitsers welke los van de camera zijn opgesteld en die handmatig
worden ingesteld.
Wanneer we onze flitser(s) handmatig gaan instellen bepalen we dus helemaal
zelf wat de flash-output is van iedere flitser die we neerzetten. Afhankelijk van
het merk en/of model flitser kunnen we deze instellen 1/1 (full power) tot 1/128
vaak in stappen van 1/3 stap. De standaard reeks in hele stappen is dan:
1/1 – 1/2 – 1/4 – 1/8 – 1/16 – 1/32 – 1/64 - 1/128. Ook hier betekend iedere
stap weer en verdubbeling of een halvering van de hoeveelheid flitslicht die door
je flitser wordt afgevuurd.
We hebben in het voorgaande gezien dat TTL een aantal beslissing met
betrekking tot de juiste hoeveelheid flitslicht voor ons uitvoert, snel en in veel
gevallen betrouwbaar. Met de functie ‘FEC’ hebben we als fotograaf ook nog de
mogelijkheid om te corrigeren dus waarom zouden we onze flitser op handmatig
instellen.
Ook hier kun je weer stellen dat wanneer je de mogelijkheid (lees: tijd) hebt om
zelf alles in te stellen je met het handmatig aansturen van je flitsers de meeste
vrijheid heb in je creativiteit. De belichting door je flitser zal ook consistenter zijn
daar er geen reactie is van veranderingen in omgevingslicht et cetera.
Toegegeven, mensen als Joe McNally hebben werken met flitsers (Nikon) in TTL
mode tot een ware kunst verheven (lees eens zijn boek: “The Hot-Shoe
Diaries”), maar ook hij kiest regelmatig voor flitsers in de handmatige bediening.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 64
65
Flitsen of Strobisten
Tijdens een workshop, die ik heb bijgewoond van Joe McNally was toch één van
zijn uitspraken dat TTL regelmatig onvoorspelbaar kan zijn maar dat, wanneer je
het eenmaal volledig beheerst, je er mee kunt leven.
En natuurlijk zul je ook bij het handmatig instellen van je flitsers moeten weten
waar je mee bezig bent. Jij zult namelijk als fotograaf niet alleen moeten
beslissen waar je de flitsers plaatst, maar ook nog eens de keuze moeten maken
voor: ISO, diafragma, sluitertijd en flitskracht.
Maar je hebt geluk, want aan die kennis om dat allemaal klaar te krijgen gaan
we nu aan werken. Ook bij volledige handbediening is het belangrijk je een
bepaalde standaard eigen te maken. En dan bedoel ik standaard instelling van je
camera als basis, standaard opstelling van je flitser(s) en standaard instelling
van je flitsers(s). Heb je die basisinstelling onder de knie dan ben je instaat om
in de meeste omstandigheden een goede foto te maken. Zijn deze instellingen
een automatisme voor je geworden, dan is de tijd gekomen om de volgende stap
te maken.
Die volgende stap kan dan zijn: experimenteren met de opstelling,
experimenteren met kleurgels, experimenteren met sluitertijden et cetera.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 65
66
Flitsen of Strobisten
Aantekeningen
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 66
67
Flitsen of Strobisten
De strobist aan het werk
W
e hebben dan als echte strobist geen TTL meer die voor ons alles regelt
toch is het niet de bedoeling dat we gaan gissen wat de juiste belichting
zou kunnen zijn. Net zoals we gezien hebben bij TTL waar ik gesproken
heb over basisinstellingen die we als uitgangspunt gebruiken is het ook bij
handmatig flitsen een goede gewoonte om een set basisinstellingen te hanteren.
Werken met deze basisinstellingen als uitgangspunt geeft je de zekerheid dat je
in iedere situatie snel resultaat hebt. Per situatie zul je dan uiteraard nog moeten
‘fine-tunen’ maar daar heb je zoals je hebt kunnen lezen de juiste hulpmiddelen
voor in de vorm van het histogram en de waarschuwing ‘Hoge Lichten’ (blinkies).
Daar waar je bij een handmatig ingestelde camera een set basisinstellingen
gebruikt als uitgangspunt, zul je bij strobistfotografie een stapje verder moeten
gaan. Niet alleen heb je basisinstellingen voor je camera, maar ook voor je
reportageflitser(s) en de opstelling van de reportageflitsers t.o.v. je onderwerp
(positie, afstand et cetera).
Regelmatig heb ik een opdracht waarbij ik op locatie een portret moet maken
van een managementlid, of een medewerker van een bedrijf. Een portret voor
publicatie in een tijdschrift, een advertentie of een jaarrekening. Meestal krijg ik
daar weinig tijd voor maar er wordt wel een perfect resultaat verwacht.
Goed belicht, karaktervol en snel zijn dan de keywords. Maar ook een mooi
portret van een huisdier of kind/kleinkind op locatie bij de mensen thuis behoort
tot de opdrachten.
Dit was dan ook de reden om mij te gaan verdiepen in het werken met
reportageflitsers en strobistfotografie. Op die manier ben ik in staat om op iedere
locatie te fotograferen en een onderwerp goed te belichten.
Om snel te kunnen werken heb ik hiervoor een opstelling en instellingen
gestandaardiseerd. Enkele proeffoto’s, controle van het histogram en de blinkies
zorgen dan snel voor het gewenste resultaat.
De setup met twee reportageflitsers die ik hiervoor gebruik is eenvoudig, snel toe
te passen en eenvoudig te leren. Je zult merken dat wanneer je deze opstelling
je eigen maakt je snel mooie portretten maakt en met een consistente kwaliteit.
Uiteraard is deze basisopstelling geen vervanging om je te verdiepen in alles wat
te maken heeft met manueel flitsen oftewel strobistfotografie, want er is meer.
Maar als uitgangspunt, no problem.
Wat heb je nodig (behalve een camera)
2x
2x
2x
2x
2x
1x
reportageflitser
statief
swivel
transparante paraplu
receiver
transmitter
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 67
68
Flitsen of Strobisten
De opstelling is simpel. De eerste reportageflitser gebruik ik als hoofdlicht. De
andere reportageflitser
plaats ik aan de
tegenovergestelde zijde
achter het onderwerp
(cross lighting) op een
iets andere afstand dan
de eerste of met minder
flitskracht (of beide).
De instellingen zijn:
Camera
Handmatige belichting
Witbalans Flash
ISO 100
1/250
F4.0
Flitsers
Handmatig
1/8 power
Het belangrijkste in deze opstelling is de plaatsing van je hoofdlicht (main light).
Uitgangspunt is plaatsing in een standaard 45/45 positie. Een 45/45 positie wil
zeggen dat je de flitser plaatst onder een hoek van ongeveer 45° links of rechts
van je camera en een hoogte waarbij de flitser onder een hoek van 45° omlaag
wijst.
Het plaatsen van de tweede flitser is geen exacte wetenschap. Startpunt is de
tegenoverliggende zijde van het hoofdlicht op een ongeveer dubbele afstand.
Maak een proeffoto en ga vandaar uit verder de opname perfectioneren.
De tweede flitser dient als rimlight/haarlicht en zorgt ervoor dat je onderwerp los
komt van de achtergrond dus wanneer je dat resultaat ziet op je LCD-scherm, zit
je goed.
Je zult begrijpen dat de functies Exposure Compensation (EC) en Flash Exposure
Compensation (FEC) hier geen enkel nut hebben aangezien alles handmatig staat
ingesteld. Welke middelen kunnen we dan gebruiken om de belichting te
corrigeren en te perfectioneren.
In deze basisopstelling wordt ons onderwerp belicht door onze flitsers en doet in
eerste instantie het omgevingslicht weinig mee.
De invloed van het omgevingslicht kunnen we controleren door aanpassing van
de sluitertijd. Aangezien ons onderwerp wordt belicht door de hoofdflitser heeft
aanpassen van de sluitertijd geen invloed op de belichting van het onderwerp
gezien de korte duur van de flits. Wel zal een langere sluitertijd ervoor zorgen
dat het omgevingslicht meer gaat meespelen.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 68
69
Flitsen of Strobisten
Hebben we meer of minder licht nodig voor ons onderwerp, kunnen we dat
uiteraard aanpassen d.m.v. aanpassingen aan het diafragma. Maar zoals we
weten heeft een aanpassing van het diafragma ook invloed op de scherptediepte
en meestal is dat niet gewenst. Willen we meer of minder licht op ons onderwerp
zullen we dus aanpassingen moeten doen in de flitskracht van onze
reportageflitsers (of de ISO-waarde).
Goed, zover de basisopstelling als uitgangspunt voor een start als strobistfotograaf. Maar hoe ga je nu te werk wanneer je met je model in het park staat
met een lekker zonnetje, mooie wolkjes, kortom een mooie dag voor een shoot
met je model en je wilt zelf de instellingen gaan bepalen zonder uit te gaan van
de basisinstellingen.
Als Strobist op locatie
Laten we er gemakshalve even van uit gaan dat je een plek hebt gevonden waar
je de foto’s wilt gaan maken, een plek met een mooie achtergrond. Je weet hoe
je het model wilt laten poseren en nu gaan we aan de slag met de flitser(s).
Tenzij je een heel creatieve opstelling van je hoofdlicht hebt bedacht, is een
opstelling 45/45 een goed uitgangspunt. Vanuit dat standpunt kun je altijd
werken naar een Rembrandt Lighting, een Loop Lighting of elke andere creatieve
manier van je model belichten die je kunt verzinnen.
Je kunt natuurlijk ook hier een tweede flitser gaan plaatsen als rimlicht maar
waarschijnlijk heb je al een gigantische lichtbron aan de hemel hangen die je
perfect kunt gebruiken. Ik bedoel
hiermee natuurlijk de zon of in ieder
geval het zonlicht/daglicht dat vanuit
een richting achter je model komt.
Deze natuurlijke lichtbron kun je dan
perfect gebruiken als rimlicht. Heb je
die niet, bijvoorbeeld door het feit
dat je in een bos staat of doordat het
een grijze dag is met weinig gericht
daglicht dan zet je de tweede flitser
in. Maar laten we even uitgaan van
een bruikbare zon (misschien wel
een langzaam ondergaande zon)
achter ons model.
Hoe ga je nu als strobist te werk om
met een goed belichte opname naar
huis te gaan?
Goed, zoals gezegd, we bevinden
ons in een mooie omgeving, we
hebben te maken met een mooie lucht van misschien wel een langzaam
ondergaande zon. Allemaal componenten die een rol moeten gaan spelen binnen
onze opname zonder dat we hiervoor concessies willen doen aan de belichting
van het model / onderwerp.
Ik zeg bewust model/onderwerp omdat ik niet de indruk wil wekken dat we
strobistfotografie uitsluitend kunnen gebruiken bij het fotograferen van mensen.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 69
70
Flitsen of Strobisten
Denk bijvoorbeeld eens aan die prachtige
zonnebloem, of een standbeeld, een
ornament aan een gebouw et cetera.
Toegegeven je zult niet de Erasmusbrug
gaan uitlichten met je reportageflitsers,
maar een piloot bij zijn F16 hoeft geen
enkel probleem te zijn.
Goed dat gezegd hebbende, laten we
teruggaan naar ons model. We hebben de
zon achter het model als een mooi
rimlicht/haarlicht, de lucht is perfect maar
nu verder.
Op de eerste plaats gaan we onze flitser
een plek geven. Ook hier houden we als
uitgangspunt weer de 45/45 positie aan.
We gaan nu eerst een algemene lichtmeting uitvoeren. We hebben voldoende
licht dus stel een lage ISO-waarde in van bijvoorbeeld ISO 100 (bij Nikon ISO
200). Zet je camera in de ‘P’-stand, gebruik matrixmeting (Nikon). Maak in je
zoeker de compositie die je wilt en druk de ontspanknop half in. Je lichtmeter zal
nu een meting doen, onthoud deze waarden. Laten we zeggen dat we op een
meting uitkomen van 1/60 bij f4.0.
Aangezien we bij deze meting te maken hebben
met een situatie waar het hoofdlicht (zon) van
achter het model komt (tegenlicht) zullen we
met deze meting een redelijk belichte omgeving
krijgen en een onderbelicht model, maak maar
een testopname. Uiteraard kunnen we nu gaan
corrigeren zodat we een goed belicht model
krijgen, maar dan zal het resultaat een
overbelichte omgeving en zeer zeker een
overbelichte lucht zijn (maak ook hiervan een
proeffoto).
Dus, we gaan onze flitser inzetten als hoofdlicht
voor ons onderwerp. We hebben deze geplaatst
op 45/45 en ongeveer 1-1½ meter afstand van
ons model voorzien van een transparante
paraplu (denk aan de wind). De flitser staat op
handmatig en laten we beginnen met 1/8
flitskracht.
Onze camera stellen we nu ook in op, en dit is
belangrijk, handmatig en we stellen het diafragma en sluitertijd in op de waarden
die we eerder hebben gemeten dus 1/60 en diafragma f4.0.
We maken nu een opname en controleren ons histogram en de blinkies om te
kijken of we met de belichting op de goede weg zijn.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 70
71
Flitsen of Strobisten
Wanneer de belichting van ons model nog niet
helemaal goed is, kunnen we op twee
manieren corrigeren. Natuurlijk met het
diafragma, maar dat heeft invloed op onze
scherptediepte (en dat willen we meestal niet)
of op de tweede plaats met de kracht van onze
flitser. We zijn gestart op 1/8 power, dus bij
een onderbelicht model gaan we naar ¼ power
of bij een overbelicht model naar 1/16 power
(of één van de tussenliggende stappen
wanneer we met 1/3 stap kunnen werken).
Met een paar testshots en kleine aanpassingen
hebben we nu als resultaat een goed belicht
model en een goed belichte omgeving/lucht.
Vanaf dit punt hebben we volledige controle
over de belichting van de omgeving en de
belichting van ons model/onderwerp en dat los
van elkaar.
Hoe?
Als je goed hebt opgelet, weet je het antwoord.
Aangezien de belichting van ons
model/onderwerp nu volledig wordt
gedaan door onze flitser(s) heeft de
sluitertijd hier geen enkele invloed meer
op. Zoals je nog zult herinneren is de
duur van de flits zo kort dat de opname
al is gemaakt voordat de sluiter
dichtgaat. De sluitertijd echter bepaalt
hoeveel van het aanwezige omgevingslicht nog wordt geregistreerd in je
opname. Daar we met het diafragma (en
flitskracht) bepalen hoe het onderwerp
belicht wordt, kunnen we met de
sluitertijd bepalen hoe licht of donker
onze omgeving wordt. Gaan we naar een
kortere sluitertijd, bijvoorbeeld 1/200
wordt onze omgeving donkerder, gaan
we naar een langere sluitertijd bijvoorbeeld 1/15 wordt onze omgeving lichter.
Met de mogelijkheden die je nu hebt gekregen kun je een model overdag in het
park fotograferen alsof het ’s-avonds laat is, of je kunt de lucht van de
ondergaande zon van heel licht naar dreigend donker laten veranderen met
slechts een paar kleine aanpassingen in de belichting.
Met andere woorden, dankzij je kennis van flitser(s) en flitsen heb je totale
controle gekregen over de belichting van je onderwerp en omgeving zowel
binnenshuis als buitenshuis.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 71
72
Flitsen of Strobisten
Uiteraard controleer je tijdens het fotograferen regelmatig het histogram en
blinkies of de belichting nog goed is. Zolang de afstand van je flitsers tot je
model / onderwerp niet verandert, zal de belichting van je hoofdonderwerp goed
blijven. Wanneer je merkt dat de omgeving onderbelicht gaat raken
(bijvoorbeeld bij een ondergaande zon) en je geen langere sluitertijd kunt nemen
i.v.m. bewegingsonscherpte ga je beginnen met het ophogen van je ISO-waarde.
In ons geval ga je dan van ISO 100/200 naar ISO 200/400 et cetera.
Het kan natuurlijk ook zo zijn dat je in de problemen komt met het gebruiken
van een kortere sluitertijd.
Stel, er is heel veel omgevingslicht dat je graag onder controle wilt krijgen maar
je loopt tegen de grens aan van een sluitertijd van 1/250 (weet je nog, de
flitssynchronisatietijd) en je hebt de laagst mogelijke ISO waarde ingesteld.
Natuurlijk kun je nu kiezen om over te stappen op high speed sync, maar dat
kost zoals we hebben gezien flitskracht (en batterijen) en aangezien we in een
fel belichte omgeving staan zullen we waarschijnlijk alle kracht die we uit onze
kleine reportageflitsers kunnen persen nodig hebben. We moeten dus de
hoeveelheid licht dat op onze sensor valt beteugelen.
Hier komen dan onze ND grijsfilters van
pas. Zoals we hebben gezien zijn deze
leverbaar in diverse gradaties. ND
Grijsfilters hebben geen invloed op de
kleur of kwaliteit van onze opname maar
laten gewoonweg minder licht door. Een
ND8 filter van Cokin of vergelijkbaar
product scheelt 4 stops of een ND4 scheelt
2 stops. Uiteraard heeft dit filter ook
invloed op de belichting van ons
onderwerp dus zullen we de flitskracht ook
moeten aanpassen.
Een ander soort ND Grijsflter is het
verloopfilter. Dit Grijsfilter loopt van een
bepaalde densiteit naar transparant.
Hiermee kun je dan bijvoorbeeld de lucht donkerder maken maar het onderwerp
niet.
Het grijs verloopfilter wordt veel toegepast in landschapsfotografie om het hoge
contrast tussen lucht en landschap te overbruggen, maar kan uiteraard ook bij
strobistfotografie een uitkomst zijn.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 72
73
Flitsen of Strobisten
Experimenteer
Nu is het moment gekomen om te gaan experimenteren. Je kunt een volgende
flitser toevoegen als haarlicht of invullicht. Je kunt kleurenfilters (gels) gaan
toepassen. Zelf gebruik ik bij modelfotografie / portretfotografie op mijn
hoofdlicht meestal een ¼ CTO gel. Dit filter geeft een beetje warmte aan je toch
enigszins koele flitslicht en past daarom ook beter bij het daglicht. Je kunt op de
flitser die je als haarlicht plaatst werken met kleurenfilters voor een speciaal
effect. Je kunt ook gaan experimenteren met lichtvormers. Gebruik eens een grid
of een snoot. Vervang de paraplu eens door een softbox et cetera. Je zult zien
dat de mogelijkheden nagenoeg onbeperkt zijn.
Wanneer het omgevingslicht steeds minder wordt kun je de ISO-waarde op
blijven schroeven om een snelle sluitertijd te behouden, maar je kunt ook
gebruik gaan maken van deze langzame sluitertijd.
Zoals we gezien hebben wordt ons onderwerp belicht door de flitser. Met de
sluitertijd bepalen we de belichting van de omgeving. Wanneer we nu op een
punt komen waar de sluitertijd tijden bereikt van 1/15 of langer krijgen we de
mogelijkheid om te gaan experimenteren met onze camera.
We kunnen de camera gaan bewegen, draaien, wiebelen et cetera. We kunnen
gaan in- uitzoomen tijdens de opname. Je onderwerp blijft scherp dankzij de
korte belichtingstijd door de flitser en de vervagingen / bewegingen zijn
zichtbaar in de achtergrond.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 73
74
Flitsen of Strobisten
Aantekeningen:
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 74
75
Flitsen of Strobisten
Softbox of Paraplu
De Paraplu
T
ot nu toe heb ik voornamelijk gesproken over het gebruik van een paraplu
in de opstelling. Sterker nog ik heb het steeds over een transparante
paraplu als ‘shoot through’. In goed Nederlands wil dat zeggen dat je de
transparante paraplu zodanig op je statief plaatst dat je
flitslicht door het transparante materiaal gaat voordat
het op het onderwerp terechtkomt. Het is ook mogelijk
om de paraplu andersom te plaatsen zodat je flitslicht
als het ware gereflecteerd wordt en dan terugstraalt op
je onderwerp. Daarnaast zijn er ook nog zogenaamde
reflecterende paraplu’s. Dit zijn dichte paraplu’s met een
reflecterende binnenlaag in wit, zilver of goudkleur.
Als strobist gebruik je voornamelijk de transparante
paraplu als ‘shoot through’. De reden hiervoor is erg
simpel. Zoals we hebben gezien heeft een paraplu het
doel om de lichtbron te vergroten en dus het flitslicht te verzachten. Bij gebruik
van een flitser met paraplu is dus niet langer de flitser de lichtbron maar de
paraplu. We hebben ook gezien dat het licht zachter wordt als de lichtbron
dichter bij het onderwerp komt. Het is dus heel simpel een transparante ‘shoot
through’ paraplu komt gewoonweg dichter bij je onderwerp dan wanneer je de
paraplu reflecterend gebruikt (wanneer je tenminste je model niet wilt
vastprikken aan de buis van je paraplu.
Een ander aspect bij het gebruik van een paraplu is de plaatsing op je statief. We
hebben gezien dat een grotere lichtbron zachter licht geeft en een kleine
lichtbron harder/directer licht. We kunnen dus het karakter van onze lichtbron
met een paraplu variëren door de afstand flitser / paraplu aan te passen. Ook
kunnen we het karakter van het licht nog aanpassen door aanpassingen aan de
flitser. We kunnen de zoomfunctie van de flitser gebruiken of het diffuser klepje
voor de flitser te plaatsen.
Maar er is meer
In het begin van strobistfotografie was de paraplu eigenlijk het belangrijkste
hulpmiddel. Het was standaard al aanwezig in de studio en kon direct worden
toegepast bij de kleinere reportageflitsers. Met de andere studio toebehoren
zoals softboxen, octaboxen et cetera was dat helaas anders.
Maar de fabrikanten waren al snel overtuigd van een groeimarkt, een nieuwe
markt, de strobist. De afgelopen tijd komen er dus steeds meer hulpmiddelen uit
de studio ook beschikbaar voor de strobistfotograaf. Zo zijn er inmiddels ook
softboxen, octaboxen en ga zo maar door verkrijgbaar voor de reportageflitser.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 75
76
Flitsen of Strobisten
Wanneer gebruik je nu een softbox en wanneer een paraplu?
Op de eerste plaats is het een beetje een persoonlijke voorkeur, maar er zijn wel
degelijk technische verschillen tussen een softbox
en een paraplu.
Een softbox is een meer ingesloten lichtbron
vergeleken bij een paraplu. Het resultaat is dan ook
een meer gerichte lichtbron er is minder
verspreiding van licht. Bij een paraplu verdwijnt er
ook licht naar achteren en naar de zijkanten.
Daarnaast kost je het gebruik van een softbox een
paar stops aan lichtopbrengst en dat kan soms
teveel zijn.
Een ander voordeel van een softbox is in mijn ogen
dat deze minder gevoelig is voor wind en dus in een
situatie buitenshuis minder snel zal omwaaien. Op een softbox kun je meestal
ook nog iets van een grid monteren waardoor het licht nog gerichter wordt.
Paraplu versus Softbox in een overzicht:
Paraplu
+ lichter/kleiner
+ goedkoper
+ meer licht
+ makkelijk op te zetten
- veel spil van licht
- vangt wind
Softbox
+ gerichter licht
+ minder spil van licht
+ betere lichtkwaliteit
- duurder
- meer werk om op te zetten
- verbruikt meer licht
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 76
77
Flitsen of Strobisten
Aantekeningen
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 77
78
Flitsen of Strobisten
RAW of Jpeg
T
ot slot wil ik nog een kort pleidooi houden voor het werken in RAW in plaats
van Jpeg. Natuurlijk zijn er voldoende situaties denkbaar waar werken in
Jpeg voordelen biedt en bestanden met voldoende informatie oplevert.
Wanneer je onder eenvoudige lichtomstandigheden werkt, lichtomstandigheden
waarbij de witbalans duidelijk is, waar alles ruim binnen het dynamisch bereik
van je camera valt en waarbij je weinig aanpassingen in post-processing
verwacht nodig te hebben.
Maar, wanneer de lichtomstandigheden extremer zijn en je veel post-processing
verwacht dan wil ik je toch echt aanraden om fotograferen in RAW te overwegen.
Toegegeven, het vereist iets meer kennis en kunde in het bewerken, je hebt een
goede tool nodig om de RAW bestanden te bewerken zoals Camera RAW van
Adobe of Capture NX et cetera.
RAW (NEF bij Nikon) is een bestandsformaat, waarbij de ruwe data die door de
camerachip wordt geregistreerd onbewerkt wordt vastgelegd. Met de juiste
software kun je daarna al die data op de computer manipuleren voor een
optimaal resultaat. Wanneer je de camera de informatie laat opslaan als een
Jpeg-bestand wordt het grootste deel van de informatie die de chip registreert
verwaarloosd (weggegooid).
De software in je camera analyseert de informatie en bepaalt welke informatie
van belang is en die dus behouden moet worden. De rest van de informatie
wordt weggegooid en is daarna niet meer terug te halen.
Hoeveel informatie wordt er dan eigenlijk weggegooid door je camera? Ruwweg
wordt zo’n 15/16 deel weggegooid. Dat lijkt natuurlijk erg veel maar gelukkig
zijn moderne camera’s wel goed in staat om de belangrijkste 1/16 deel uit te
zoeken.
Een RAW bestand bevat zoveel meer informatie waardoor grote aanpassingen
achteraf mogelijk zijn in de belichting, kleur, contrast, witbalans en verscherping.
In feite is het enige dat je achteraf niet kunt aanpassen, het gekozen diafragma,
de sluitertijd en de ISO waarde. Dus is je opname overbelicht, onderbelicht, een
verkeerde witbalans; geen probleem, je kunt eenvoudig corrigeren zonder
kwaliteitsverlies (uiteraard binnen bepaalde grenzen).
De mogelijkheid om achteraf zulke grote aanpassingen te kunnen verrichten
geeft je als fotograaf een enorm vangnet ingeval van fouten.
Op dit punt staan de Jpeg puristen meestal op beginnen dan te roepen:
“Wanneer je tijdens de opname het gelijk goed had gedaan en een goede
opname had gemaakt heb je achteraf geen grote correcties nodig”.
En dat is natuurlijk waar, een perfect belichte Jpeg opname heeft niet de
correctie mogelijkheden nodig die RAW je kan bieden. Maar laten we eerlijk zijn,
niemand is zo’n perfecte fotograaf dat iedere opname perfect is, ik tenminste
niet.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 78
79
Flitsen of Strobisten
In veel situaties moeten we snel werken, wisselen de omstandigheden zeer snel
en is een foutje bij een instelling snel gemaakt.
Fotograferen in RAW bied je de mogelijkheid om opnames die verkeerd zijn
gemaakt om te vormen tot een perfecte afdruk.
Zou je de zelfde aanpassingen moeten doen op een Jpeg bestand dan is dat
onmogelijk of op zijn minst een hele klus. Meestal zoveel werk dat de delete
toets op je computer bijna begint licht te geven en roept “Druk maar op mij!”.
Daar de camera bij het opslaan van je Jpeg file ongeveer 15/16 aan informatie
heeft weggegooid, loop je bij het corrigeren achteraf in de computer al zeer snel
tegen de grens aan van aanwezige data en worden je bewerkingen/correcties
pijnlijk zichtbaar.
Een RAW bestand (12-bits) bevat 4096 (212) aan tonen van helderheid. Een Jpeg
bestand is een 8-bits bestand en bevat daarom slechts 256 (28) tonen aan
helderheid. Dat bekent dus dat een RAW bestand 16x de informatie bevat van
een Jpeg bestand.
Regelmatig hoor ik fotografen eindeloos debatteren of het wel of niet interessant
is om in RAW te werken omdat dit zogenaamd meer tijd in beslag neemt tijdens
het bewerken. Deze zelfde fotografen besteden echter wel veel tijd aan
kleurcorrecties en andere aanpassingen van hun Jpeg bestanden. Wel heren (en
dames), ik heb nieuws voor jullie. Het bewerken van RAW files gaat met het
juiste gereedschap sneller en met een beter resultaat dan Jpeg bestanden.
Zelf werk ik met Lightroom, dit programma is ontwikkeld voor de fotograaf. De
mogelijkheden en de werkwijze (workflow) in dit pakket maken het mogelijk om
zeer snel door het correctieproces van mijn opnamen te gaan. En dat alles in een
non-destructieve manier. Dat wil zeggen dat alle aanpassingen in een bestand
(database) worden opgeslagen. Hierdoor blijft je RAW file in de originele staat en
kun je op ieder moment de gedane aanpassingen/correcties veranderen.
Goed dat was een klein pleidooi voor het werken in RAW. Nogmaals er zijn best
situaties waarbij werken in Jpeg een goede keuze is, maar in veel gevallen is de
keuze voor RAW toch echt de beste.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 79
80
Flitsen of Strobisten
Terminologie
Omgevingslicht
Blown-out
Bounce kaart
CTO
Scherptediepte
Diffusie
Direct licht
Fill light / Invullicht
Gouden uur
Rimlicht / Kicker
Hoofdlicht / keylight
Lichtvormers
Dit is al het licht dat op de plek va je opname al
aanwezig is. Het kan komen van gloeilampen, tlverlichting, halogeenlampen maar ook het aanwezige
zonlicht.
Dit is een term die gebruikt wordt bij overbelichting. Het
betekent dat er in die plekken van de hoge lichten geen
enkele tekening meer zit.
Dit is een wit kaartje, een stuk wit karton, een stuk
hobbyfoam dat aan het eind van de flitskop wordt
geplaatst om het licht een richting te geven.
Dit staat voor Color Temperature Orange. Dit is een
kleurgel voor flitsers om het flitslicht v.w.b.
kleurtemperatuur aan te passen aan het licht van
gloeilampen. Het groenfilter doet het zelfde werk bij TLverlichting.
Dit is het gebied binnen de opname die scherp is. Een
kleine scherptediepte in portretfotografie wil betekend
bijvoorbeeld dat de ogen scherp zijn maar de oren niet.
Het effect om de lichtstralen te verspreiden door
bijvoorbeeld een softbox, een diffusiescherm, of een
transparante paraplu
Dit is het licht dat rechtstreeks op je onderwerp valt
zonder dat dit eerst gereflecteerd is geworden.
Dit is de lichtbron die gebruikt word om de schaduwen
lichter te maken. Hierdoor wordt het contrast in de
opname verlaagd.
Dit is het uur voordat de zon ondergaat. Dit is het
mooiste moment om van de dag om te fotograferen. Het
zonlicht is warm en zacht.
Dit is de lichtbron die we rechtstreeks meestal van
achteren op ons onderwerp richten. De bedoeling van
deze lichtbron is het losmaken van ons onderwer/model
van de achtergrond. Vaak wordt met deze term ook het
haarlicht bedoeld.
Dit is de lichtbron die zorgt voor de belangrijkste
belichting van je onderwerp / model.
Dit zijn alle voorwerpen die we aan onze flitser(s)
(kunnen) monteren met als doel de richting en/of
kwaliteit van ons flitslicht te beïnvloeden.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 80
81
Flitsen of Strobisten
The End
I
k wil iedereen bedanken die dit boek heeft gekocht en/of mijn workshop
“Flitsen of Strobisten” heeft gevolgd en de moeite heeft genomen om alles te
lezen.
Ik hoop oprecht dat de informatie je zal helpen om meer inzicht te krijgen in het
werken met reportageflitsers en de basis van portretfotografie. Daarnaast hoop
ik dat ik je heb kunnen overtuigen dat het belangrijk is om je werkwijze te
standaardiseren zodat je snel tot goede resultaten zult komen en tot een
consistent resultaat voor wat betreft het belichten en je flitstechniek.
Dat gezegd hebbende. Ik ben van mening dat het leren van een techniek samen
gaat met het lezen van meerdere bronnen zodat je de informatie kunt
samenvoegen tot één geheel aan kennis. Daarnaast is het belangrijk om het
geleerde in de praktijk te brengen en in zoveel situaties als mogelijk je flitsers te
gebruiken met de opgedane kennis uit deze workshop en dit boek.
Succes en veel plezier met strobistfotografie en bedenk dat de eerste 10.000
foto’s de moeilijkste zijn, daarna wordt het gemakkelijker.
PS Fotografie
Peter Schijven
POCKETWIZARD is a trademark or registered trademark of Lab Partners
Associates, Inc. d/b/a LPADesign. Adobe, Acrobat, Photoshop,
Lightroom and Reader are either registered trademarks or trademarks of Adobe
Systems Incorporated in the United States and/or other
countries. Canon and Canon product and services names are the Trademark or
Registered Trademark of Canon Inc. Nikon name/symbol is
a registered trademark of Nikon Corporation in Japan and the USA.
Dan heb ik nog maar één vriendelijk verzoek.
Maak geen kopieën van dit boek en deel het niet met anderen. Het boek is echt
bedoeld voor diegene die het hebben gekocht en/of mijn workshop “Flitsen of
Strobisten” hebben gevolgd.
©2010-2013 by Peter Schijven
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij
elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier zonder vooraf
schriftelijke toestemming van Peter Schijven.
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 81
82
Flitsen of Strobisten
© 2011-2014 PS Fotografie | “Flitsen of Strobisten” | WS29112014
Pagina 82

«AFhAnkElijk vAn jE AnTwoordEn STElT dE

Digitale Fotografie - HANS KWASPEN FOTOGRAFIE

M.ZUIKO DIGITAL ED 40‑150mm 1:2.8 PRO

LICHTMETING - FotoClub de Betuwe

DVO_Geheugensteuntje MF_010714

European Truck Trailer Parts Inbraak

2-Megapixel Mini-Dome netwerkcamera IDC-862 HD

Auteur: Tom Smit www.natuurlijkwild.nl CamRanger in de test

LG G Pad 8.3 V500 Wifi Black

FalconEyes SS-350HD