Ingangsportaal Nôtre Dam Parijs

Alicia van Twuiver en Linda Smits
Iconografische beschrijving
Ingangsportaal Nôtre Dam Parijs
Figuur 1: Voorgevel Nôtre Dame, Parijs, heden.
23-05-2014
Het portaal van het laatste oordeel
Fase 1:
De pre-iconografische beschrijving.
Deze beschrijving begint vanuit het meest centrale punt en werkt zich naar buiten toe.
Figuur 2: Portaal van het laatste avondmaal Nôtre Dame, Parijs.
Figuur 3: Uitvergroting portaal van het laatste avondmaal Nôtre Dame, Parijs.
Centraal
In het centrum van het portaal zie je een man, zittend, gekleed in een gewaad, met zijn beide armen
in de lucht waarbij zijn handen op oor hoogte zijn, met een baard en halflange haren, waarachter zijn
hoofd een aureool bevindt.
Vanuit je eigen oogpunt zie je aan de rechterkant van deze man een vrouw staan met een jurk aan
die een kruis vast houdt met beide handen, achter haar gezicht bevindt zich een aureool en vleugels.
Aan de rechterkant van deze vrouw zit een man op zijn knieën, dragende een gewaad, achter zijn
hoofd een aureool. Zijn gezicht is gericht naar de vrouw die links van hem staat, zijn handen staan
tegen elkaar aan op schouderhoogte.
Links van de centraal gelegen man staat een vrouw in een jurk met haar lichaam gericht naar de
centraal gelegen man. Met haar rechterhand houdt ze haar jurk omhoog en met haar linkerhand
houdt ze een speer vast. Achter haar linker en rechter schouders bevinden zich vleugels.
Links van deze vrouw zit een vrouw geknield, gekleed in een gewaad, met een hoofddeksel op haar
hoofd en achter haar hoofd een aureool. Haar gezicht is gericht naar de vrouw die rechts van haar
staat, haar handen staan tegen elkaar aan op schouderhoogte.
Onder de voeten van de centraal gelegen man bevindt zich een halve cirkel met daarin een
spiraalvormige onderkant, en een stadslandschap.
Onder deze centraal gelegen halve cirkel liggen twee lagen.
In het centrale deel van de bovenste laag zie je een vrouw staan met een jurk aan. Ze heeft vleugels
en een aureool. Met haar rechterhand houdt ze haar jurk vast en met haar linkerhand een
weegschaal.
Aan de linkerzijde bevinden zich tien vrouwen, op het hoofd draagt men een hoofddeksel.
Aan de rechterzijde bevindt zich een monster, met twee horens op het hoofd en een lange staart. Hij
houdt ook de weegschaal vast van de vrouw aan zijn rechterkant. Onderaan bij zijn linkerbeen
bevindt zich een kleiner monster.
Naast het monster staat er nog een met kleinere hoorns. Hij heeft de persoon vast die aan de
linkerkant van hem staat. Vervolgens zie je een reeks van tien mensen die achter elkaar lopen en stuk
voor stuk een ander geslacht en uiterlijk hebben. Deze mensen zijn samengebonden door een
langgerekte draad. Aan het einde van de reeks staat nog een monster.
In het centrale deel van de bovenste laag zie je negentien verschillende personen. Deze zijn omringd
met aan de linker en rechterkant één persoon.
De linker persoon heeft vleugels achter haar schouders. Ze houdt een hoorn vast. De rechter persoon
is een vrouw die exact dezelfde omschrijving heeft als de linker vrouw, zei blaast niet op de hoorn,
maar houdt het ter hoogte van haar schouder en heeft een aureool achter haar hoofd. Al de
negentien personen zijn omringd met grafstenen. Ze hebben diverse geslachten, leeftijden, kleden
en hoofddeksels.
Onder deze hierboven centraal gelegen plaats bevinden zicht de twee deuren van het portaal.
Om deze centrale plaats bevinden zich zes figuren die een ieder anders zijn.
Archivolten
Iedere archivolt begint en eindigt met een stadslandschap.
Daarna volgt aan de linkerkant van de archivolten telkens een stuk waar heiligen afgebeeld staan.
Aan de rechterkant van de archivolten eindigt het stuk net voor het stadslandschap met monsters.
Bij de eerste twee archivolten zie je tussenin allerlei kleine figuren met vleugels. Deze engelen kijken
via het centrale deel naar elkaar. Met hun houding leunen over iets heen.
In de overige vier archivolten zie je heilige afgebeeld. Deze zijn groter dan de engelen. De meeste van
hen zitten op een stoel en dragen heilige attributen bij zich als boeken, heilige geschriften, staffen.
Onderaan deze vrouwen bevinden zich vier figuren. Onderaan bevinden zich twee hoofden op de kop
met daarnaast een figuur met twee hoorns op het hoofd. Boven aan zie je een nog groter figuur met
ook twee hoorns op zijn hoofd en in zijn handen een geschrift. En in zijn bek drie lange staven.
De boog eindigt met een architectonisch landschapje.
Links
Onder de 1e, 2e, 3e, 4e, 5e, en 6e archivolt bevinden zich grote mannelijke figuren. Ze dragen allemaal
een gewaad en hebben een aureool achter zich. Iedere persoon draagt een verschillend voorwerp bij
zich.
Onder deze zes mannelijke figuren zie je nog twaalf kleine afbeeldingen van figuren.
Aan de rechterzijde van de zes mannelijke figuren zie je nog vijf kleine afbeeldingen van figuren.
Rechts
Onder de 1e, 2e, 3e, 4e, 5e, en 6e archivolt bevinden zich grote mannelijke figuren. Ze dragen allemaal
een gewaad en hebben een aureool achter zich. Iedere persoon draagt een verschillend voorwerp bij
zich.
Onder deze zes mannelijke figuren zie je nog twaalf kleine afbeeldingen van figuren.
Aan de linkerzijde van de zes mannelijke figuren zie je nog vijf kleine afbeeldingen van figuren.
Tussen de deuren zie je een groot mannelijk figuur. Hij heeft halflang haar en een baard, is gekleed in
een gewaad, en houdt met zijn linkerhand een geschrift vast en zijn rechterhand houdt hij ten hoogte
van zijn borst. Achter zijn hoofd bevindt zich een aureool. Boven zijn hoofd is een stadslandschap te
zien.
Fase 2:
De iconografische beschrijving.
Deze beschrijving begint vanuit het meest centrale punt en werkt zich naar buiten toe.
Vanuit de titel van het werk, het Laatste oordeel, kun je al veel verbanden leggen met de elementen
in het portaal.
In het midden van het portaal zit Jezus Christus op een stoel. Hij heeft het grootste aureool (met een
kruis erin) van alle personen en heeft aan zijn linker en rechterzijde twee engelen staan. De
rechterengel houdt het kruis vast en de linker engel een speer. De engelen zijn te herkennen aan hun
aureool en hun vleugels.
Naast de engelen staan twee heilige personen (aureool). De rechter persoon is waarschijnlijk een
monnik omdat hij zijn handen in een biddende houding heeft en zijn haar zeer kort geknipt heeft.
De vrouw aan de linkerzijde heeft een kleed aan met een grote hals en een kroon op haar hoofd.
Waarschijnlijk is zij een belangrijk heilig persoon.
Onder de voeten van Christus is een stad te zien met een rivier ervoor. Christus staat boven het
aardse.
Onder deze stad bevindt zich het laatste oordeel. Links van de engelen staan waarschijnlijk mannen
en vrouwen die zich aan het geloof toegewijd hebben en in de hemel terecht zullen komen.
Aan de rechterkant staan monsters die diverse mensen meenemen naar de hel.
De engel in het midden heeft een weegschaal in haar hand. Hiermee werd waarschijnlijk ‘gemeten’
of je in de hemel of in de hel thuis hoorde. De mensen die onder dwang naar de hel moesten werden
begeleid door de ‘hellehonden’ van de duivel. Het grootste monster die deels ook de weegschaal van
de engel vasthoudt zal de duivel zelf wezen. Hij is herkenbaar aan zijn twee grote hoorns op het
hoofd. Doordat de mensen die naar de hel gaan er zo verschillend uit zien, laat de afbeelding zien dat
iedereen naar de hel kan gaan. Welke rang of stand je ook hebt. Of je nu ridder(harnas), monnik (kort
kapsel), paus (mijter) of burger (simpel gewaad) was. De andere monsters hebben kleinere hoorns en
helpen de duivel.
Onder deze laag lijkt het of er veel diverse mensen uit hun graven omhoog komen. De mensen zijn
vergezeld door twee engelen die een hoorn vasthouden. De linker engel blaast op de hoorn en de
rechterengel niet. Alle mensen kijken naar de rechter engel waarschijnlijk om te luisteren. De linker
engel kan er voor gezorgd hebben dat ze met het geluid van haar hoorn de mensen tevoorschijn
geroepen heeft.
Archivolt 1 (vanuit het midden)
Je ziet twee biddende vrouwen met een kroon op hun hoofd. Daarboven een engel die twee
handgebaren maakt (een open hand en een wijzende vinger naar beneden). Vervolgens zie je zestien
engelen van bovenaf die naar het laatste oordeel kijken. Dan zie je een vrouw op de kop afgebeeld,
met in haar handen een soort van slierten/regen. Ze kijkt erg angstig. Daaronder zie je een hellehand
die iemand in een grote pot probeert te koken. Dit monster heeft twee baby’s in zijn handen. Er zijn
bij de pan grote vlammen te zien (‘het hellevuur’). Het lijkt wel of de vrouw die op de kop is
afgebeeld ieder moment in de kokende pot kan vallen.
Archivolt 2
De tweede archivolt begint met een heilige man (aureool) die drie jonge jongetjes op zijn schoot
heeft. Daarboven zie je achtentwintig engelen van boven die wederom naar het midden tafereel
kijken. Onder deze engelen zie je twee zeer magere mensen. Het is een man en een vrouw.
Waarschijnlijk bevinden ze zich in de hel, omdat de vrouw geblinddoekt is, de man op de kop hangt
en ze allebei vreselijk mager zijn en er uit zien of ze vreselijk lijden.
Archivolt 3
De derde archivolt begint met een heilige man (aureool) die in zijn rechterhand een tak vast houd en
zijn linkerhand vlak en recht houdt.
Boven hem bevinden zich dertien heilige mannen (aureool). Ze zitten allemaal op een stukje stad. Ze
hebben ook allemaal lang haar en een baard. Misschien dat het om wijze mannen gaat.
Na deze reeks wijze mannen zie je vijf figuren. Drie monsters en twee menselijke hoofden. Een van
een vrouw en een van een man.
Archivolt 4
De vierde archivolt begint met een heilige man (aureool) die in zijn rechterhand een tak vast houd en
zijn linkerhand vlak en recht houdt.
Boven hem bevinden zich zestien heilige mannen. Ze zitten allemaal op een stukje stad. Ze hebben
lang haar en dragen een boek (Bijbel) bij zich. Waarschijnlijk zijn dit monniken.
Na deze reeks monniken zie je een steigerend paard met daarop een klein mensfiguur.
Archivolt 5
De vijfde archivolt begint met drie vrouwen, met daarboven opnieuw drie vrouwen. Ze dragen
allemaal een kroon en één van hen draag een ronde vrucht in de handen.
Boven deze vrouwen zie je achttien heiligen, zittend op een stukjes stad. Ze hebben een jurk aan en
dragen korte haren. Veel van hen dragen een voorwerp bij zich.
Na deze reeks vrouwen zie je een groot monster, met daaronder twee hoofden. Een hoofd is van een
paus (mijter) en een van een machthebbende persoon (kroon). In het midden zie je ook een mens die
vastgehouden wordt door het grote en kleine monster. Je ziet bovenaan ook nog de achterkant van
een derde monster.
Archivolt 6
De zesde archivolt begint weer met zes vrouwen die en kroon dragen. Precies zoals hierboven
beschreven is.
Boven deze vrouwen achttien andere vrouwen zittend, met een hoofddoek en kroon op het hoofd.
Hierna zie je twee monsters en twee mensen die pijn lijden door de monsters (hoorn en scherpe
nagels.
Aan de linker en rechterzijde, onderaan de archivolten zie je zes heilige mannen met een gewaad aan
en attributen vast. Zij vertegenwoordigen belangrijke personen. De attributen vertellen wie het zijn.
Ze lijken op de apostelen van Jezus Christus.
Tussen de twee deuren zie je eenzelfde man met zijn rechter hand in de lucht en met zijn linkerhand
houdt hij een boek (Bijbel) vast. Dit is waarschijnlijk ook een apostel.
Fase 3:
De iconografische interpretatie
Het begin van de linker archivolten wijst naar al het goede (heiligen). Het einde van de rechterbogen
wijst naar het slechte (monsters/duivels en vuur).
Voor alle bogen geld dat het goede (de hemel) aan de linkerkant van het portaal afgebeeld is en het
kwade (de hel) aan de rechterkant.
Alle architectonische landschapjes duiden waarschijnlijk op een stad (het aardse).
De engelen, apostelen, geleerden, monniken, vrouwen die in de bogen naar het laatste oordeel
kijken, waken over datgene wat gebeurt. Deze personen staan ‘achter’ Jezus Christus.
De mannen die een Bijbel bij zich dragen zijn waarschijnlijk apostelen. Apostelen staan voor de leer
van God de Hemelse vader, zijn zoon Christus en de heilige geest.
De bouw
Hij is gebouwd van 1163 tot 1345.
De eerste steen van de Nôtre Dame werd in 1163 door paus Alexander III geplaatst. Halverwege de
13e eeuw waren ook de westtorens voltooid, waarna tot 1345 nog gewerkt werd aan het interieur en
de straalkapellen.
De kathedraal onderging vanaf 1845 een 23 jaar durende restauratie door Eugène Viollet-le-Duc, om
de beschadigingen van de Franse Revolutie te herstellen. Sinds 1991 is er een nieuwe restauratie aan
de gang die bijna beëindigd is.
De Nôtre Dame is een Rooms-Katholieke kerk die toegewijd is aan Maria. Het verhaal van Laatste
oordeel heeft de maker uit de Bijbel gehaald. Het staat geschreven in het laatste stuk van het Nieuwe
Testament, de Openbaringen van Johannes.
Het laatste oordeel wordt in de Bijbel ook wel de Dag des oordeels genoemd. Het is voor de
Christenen de belangrijkste dag die in de Bijbel genoemd wordt. Op deze dag komt er een einde aan
het leven en wordt je door God omarmt in zijn rijk. De dag des oordeels vindt volgens de Openbaring
van Johannes plaats na het Duizendjarig vrederijk en wordt daar het Oordeel voor de Grote Witte
Troon (van God) genoemd (Openbaring 20:11).
Bij mijn eigen christelijke religie, het Nieuw apostolische geloof, zie je dit laatste oordeel terug in de
wederkerig van Christus naar de aarde. Wij geloven dat er een moment komt dat Christus weder
komt op aarde. Terugkeert op aarde en ons mee neemt naar het eeuwig durende rijk, waar alles
goed is bij God.
De rooms-katholieken geloven ook in de Bijbel en het laatste oordeel, maar ‘’vroeger’’ werd de
nadruk bij hen op de hemel en hel gelegd. Als je een goed mens was dan ging je naar de hemel, als je
slechten dingen gedaan had dan ging je naar de hel. Mensen gingen gaan naar de kerk om hun
zonden te vergeven. Zo hoopten ze steeds dichter bij de hemel te raken. De voorstelling van het
laatste oordeel op het ingangsportaal werd dus expres boven de hoofdingang geplaatst, om de
mensen te waarschuwen en angst aan te jagen. Ben bewust van je daden, zodra je de deuren van
de kerk binnen stapt!!
Fase 4:
Iconologie
De bouw begon in 1163 tijdens het bewind van Lodewijk VII. Bisschop Maurice de Sully en paus
Alexander III waren bij de bouw betrokken.
Lodewijk VII was koning van de Franken van 1137 tot aan zijn dood. Hij werd opgevoed door de abt
Suger van St. Denis, de belangrijkste adviseur van zijn vader, Lodewijk VI en een lid van het Huis van
Capet, die regeerde Koninkrijk Frankrijk van 987 tot 1328. Zijn heerschappij werd gedomineerd door
feodale strijd, vooral met de familie Anjou, en markeerde het begin van de lange rivaliteit tussen
Frankrijk en Engeland. Naast de bouw van de Notre-Dame de Paris, stichtte hij ook van de universiteit
van Parijs, en de Tweede Kruistocht.
Het bouwen van de kerk was in de Gotiek (deze is begonnen in Frankrijk). Het is dus een Gotische
kathedraal. Op strategische plekken van handel ontstonden steden, kathedralen zoals de Nôtre
Dame ontstaan in de stad. De kerk wordt een concurrentiemiddel. Hoe groter de kerk is, hoe
belangrijker de stad is. De kerk is de weerspiegeling van de hemel, Gods rijk. De Notre Dame werd
dus ingezet als een concurrentiemiddel. Zodat Lodewijk VII kon pronken onder zijn bewind.
Natuurlijk heeft alles wat hierboven beschreven staat te maken met het bouwen van het
ingangsportaal. Als er geen handel was ontstaan, zou er nooit zo’n grote kathedraal gebouwd zijn. Hij
was gebouwd om het volk en anderen buiten de stad te laten zien wat Parijs in huis had. Daarom was
het zo belangrijk dat de Notre dame zo rijk mogelijk versierd zou worden met onder andere beelden.
Het ingansportaal is zo gemaakt, dat het voor iedereen duidelijk was waar deze kerk, dus het geloof
voor stond. Nog voordat je de kerk binnen liep, werd je ziel aangesproken.
Het Mariaportaal
Fase 1:
De pre-iconografische beschrijving.
Deze beschrijving begint vanuit het meest centrale punt en werkt zich naar buiten toe.
Figuur 2: Mariaportaal Notre Dame, Parijs.
Centraal
In het centrum van het portaal zie je een man en een vrouw die samen zitten. De vrouw gekleed in
een lang gewaad, en een hoofddeksel op haar hoofd. Achter haar hoofd bevindt zich een aureool. Ze
heeft haar handen tegen elkaar aan en richt zich op de man naast haar. Boven haar is een klein mens
afgebeeld met een aureool en vleugels.
De man is ook gekleed in een lang gewaad, en een hoofdeksel op zijn hoofd. Achter zijn hoofd
bevindt zich een aureool. Hij steekt zijn rechterhand in de lucht en steekt drie vingers omhoog (de
wijsvinger, middelvinger en de duim). In zijn linkerhand houdt hij een klein voorwerp vast. Zijn
handen en houding richt hij naar de vrouw die naast hem zit.
Links en rechts van deze twee figuren staat een figuur, knielend, met kort haar, met een cirkel achter
het hoofd en een ovaalvormige uitstulpsels op de rug. Met beide handen houden ze een langwerpig
voorwerp vast richting de twee middelste figuren.
Onder deze centraal gelegen halve cirkel liggen twee lagen.
In de eerste laag zie je een figuur in het midden staan die zich buigt over een figuur die ligt. Aan
beide zijden staat een figuur om de liggende figuur te dragen. Deze hebben een aureool achter het
hoofd en dragen vleugels op de rug.
De figuur die in het midden staat heeft een gewaad aan, en een aureool. Deze man is omringd door
twaalf andere figuren. Die allemaal lijken op de middelste figuur. Ze hebben ook allemaal een
aureool. Ze kijken naar de figuur die in het midden ligt. Aan de buitenzijdes zie je wat plantengroei.
In de tweede laag zie je zes figuren zitten. De linker drie zijn gekleed in een gewaad met een doek
over het hoofd, en houden met beide handen een stuk geschrift vast. Aan de rechterzijde zie je drie
mannen die wat nettere gewaden aan hebben, en een hoofddeksel dragen. Ze houden eveneens een
stuk geschrift vast. De uiterste rechter figuur heeft een veer in zijn hand en houdt deze op het
geschrift. In het midden van deze zes figuren staat een kist in een kleine ruimte opgeborgen.
Archivolten
Iedere archivolt begint en eindigt met een stuk schouw van een kathedraal.
Daarna volgt aan de linkerkant van de archivolten telkens een stuk waar heiligen afgebeeld staan.
Aan de rechterkant van de archivolten eindigt het stuk ook met heiligen die volledig te zien zijn.
Bij alle vier de archivolten zie je tussenin allerlei heilige figuren vanaf de heup naar boven afgebeeld.
Deze heiligen kijken via het centrale deel naar elkaar. De meeste van hen dragen heilige attributen bij
zich als boeken, heilige geschriften, staffen.
Links
Onder de 1e, 2e, 3e en 4e archivolt bevinden zich twee grote mannelijke en vrouwelijke figuren. De
vrouwelijke figuren hebben een aureool achter zich en vleugels. De man die zijn hoofd in zijn eigen
handen vast heeft, heeft ook een aureool. Iedere persoon draagt een verschillend voorwerp bij zich.
Rechts
Onder de 1e, 2e, 3e en 4e archivolt bevinden zich grote mannelijke figuren. Ze dragen allemaal een
gewaad en Iedere persoon draagt een verschillend voorwerp bij zich.
Tussen de twee grote deuren staat een vrouwelijk figuur. Ze draagt een gewaad, heeft halflang haar,
en een hoog hoofdeksel op haar hoofd. In haar linker hand draagt ze een kind, deze is ook gekleed in
een gewaad en draagt in zijn linker hand een geschrift. In haar rechterhand heeft ze een lang, puntig
voorwerp vast.
Fase 2:
De iconografische beschrijving.
Deze beschrijving begint vanuit het meest centrale punt en werkt zich naar buiten toe.
Vanuit de titel van het werk, het Mariaportaal, kun je al veel verbanden leggen met de elementen in
het portaal.
In het midden van het portaal zit Jezus Christus naast zijn moeder Maria. Christus is te herkennen aan
zijn aureool boven het hoofd met een kruis erin. Maria is te herkennen omdat ze naast Christus zit en
zich precies in het midden van het portaal bevind. Zij is immers de belangrijkste persoon van het
portaal. Ook houdt een engel iets boven haar hoofd. Dat zou kunnen duiden op Goddelijkheid.
Naast hen bevinden zich twee engelen, deze zijn te herkennen aan hun aureool en hun grote
vleugels. Ze houden beiden een kaars op. Een kaars geeft licht, dit licht zou voor God(delijk) kunnen
staan.
Onder dit deel bevindt zich het verhaal waar Christus, Maria, twaalf apostelen en twee engelen een
rol spelen. Maria wordt door de twee engelen in de kist gelegd. Christus buigt zich over haar,
waarschijnlijk wordt ze gezegend. De apostelen staan naast Christus, omdat zij bij Christus hoorden,
het waren zijn leerlingen. De apostelen verkondigden het woord van God naar de mensen op aarde.
Christus is te herkennen aan zijn aureool met het kruis erin, en omdat hij bij de centraal gelegen
persoon Maris staat. Doordat je twaalf mannen telt weet je al snel dat het om apostelen gaat, en als
je apostelen ziet, weet je ook dat Christus vaak in de buurt is. Het is de middelste persoon, omdat hij
de zoon van Maria is. Maria herken je aan het feit dat ze centraal ligt en haar zoon Christus erbij is.
In het onderste deel zijn zes mannen afgebeeld, onder deze mannen bevind zich tussen de twee
deuren Maria met haar zoon. Deze mannen houden een grote rol papier vast, die uitgerold is over
hun schoot. De linker drie mannen zien er uit als geleerden (niet als heilige). Omdat ze geen aureool
hebben. De rechter drie mannen zien er welgestelder uit, als koningen. Omdat ze een kroon dragen,
een luxer gewaad aan hebben en een ieder een staf vast houdt. Maria is te herkennen aan het kind
wat ze bij zich draagt. Het kind is haar eigen kind Jezus Christus.
Archivolt 1 (vanuit het midden)
Je ziet een heilige man (aureool). Hij houdt in zijn hand een lang stuk papier. Hij lijkt op een apostel.
Vanuit de man zie je twaalf engelen (aureool en vleugels). De zes linker engelen houden een kaars
vast (voor het licht van God). De andere zes houden een boek vast (Het woord van God). Samen
waken ze over Maria en haar zoon. Ze kijken richting het centrale deel van het portaal.
Aan het einde van de archivolt zie je weer een heilige man. Deze houdt echter een kleine rol in zijn
linkerhand. Misschien is dit een papierrol (boek).
De archivolt bestaat grotendeels uit engelen.
Archivolt 2
Je ziet opnieuw een heilige man (aureool). Hij houdt echter niets vast.
Vanuit deze man zie je twaalf heilige mannen die allemaal een aureool hebben en een baard. Het lijkt
erop dat de linker zes mannen een veer vast houden en de rechter zes mannen een stuk papier.
Samen zou dit kunnen duiden op geleerde personen of heilige geschriften.
Aan het einde van de boog zie je een heilige man die een geschrift in zijn hand heeft.
De hele boog beeld dezelfde personen met een specifieke functie uit.
Archivolt 3
Je ziet een heilige met dit keer een kroon op zijn hoofd en korter haar. In zijn linker hand houdt hij
een uitgerold geschrift, in zijn rechter hand een staf.
Vervolgens zie je veertien heiligen (aureool) die ook zo gekleed zijn. De eerste en laatste heilige is
vrouwelijk.
Aan het einde van de boog zie je een heilige man die een kroon draagt en handgebaren maakt.
Alle heilige op de boog hebben een kroon op. Dit staat waarschijnlijk voor belangrijke personen en
rijkdom.
Archivolt 4
Je ziet aan het begin van de boog een heilige die gekleed is in een gewaad. In zijn linkerhand houdt
hij een attribuut vast.
Vervolgens zie je veertien heiligen (aureool) die allemaal gekleed zijn in een gewaad en een
hoofddoek dragen. De meeste van hen dragen een groot schrijfrol met zich mee. Of tonen deze
uitgerold.
Aan het einde van de archivolt zie je een heilige, met halflang haar en een dunne diadeem/kroon op
zijn hoofd. Hij houdt een geschrift vast.
Aan de linker en rechterzijde, onderaan de archivolten zie je acht heilige personen met een gewaad
aan en attributen vast. Zij vertegenwoordigen belangrijke personen. De attributen vertellen wie het
zijn.
Aan de linkerkant zie je een mannelijke kroondrager met een bol voorwerp in de hand, misschien is
dit een lotus knop. Daarnaast zie je een engel. Naast de engel staat Dionysus, de man die zijn hoofd
in zijn eigen hand houdt. Aan de rechterzijde staat nog een engel.
Aan de rechterkant staat een heilige man met een cirkelvormig voorwerp. Naast hem staat een
monnik, want hij heeft kort haar, een kraag om en een Bijbelboek in de hand. Daarnaast staat een
vrouwelijke heilige. Ze draagt een hoofddoek en in de linker hand een boek (Bijbel) en in de rechter
hand een staf. Naast haar staat een heilige man met een punt hoed, een groot kruis in zijn linkerhand
en hij houdt twee vingers in de lucht met zijn rechterhand (zijn wijsvinger en middelvinger). Het nu
bekende vredesteken, maar dan met de vingers naast elkaar.
Fase 3:
De iconografische interpretatie
Je zou kunnen zeggen dat op het portaal het levensverhaal van Maria verteld wordt. Ze krijgt het kind
van God de lieve vader. Vervolgens zitten ze samen op de troon (moeder en zoon). Aan het einde
overlijdt Maria, waarbij ze gezegend wordt door haar zoon en later heilig verklaart wordt.
Net zoals het bij het laatste oordeel beschreven is, is de Nôtre Dame een Rooms-Katholieke kerk die
toegewijd is aan Maria. Het levensverhaal van Maria is grotendeels beschreven in de Bijbel. De drie
episodes die te zien zijn in het portaal zijn te vinden in:
Geboorte van Christus
Nieuwe Testament, Lucas 2, De geboorte van Jezus.
Overlijden Maria
Het sterven van Maria staat niet in de Bijbel, maar is via mondelinge traditie en de zogeheten
apocriefe evangeliën overgebracht. Dit zijn vrome verhalen die vanuit de volksoverlevering zijn
ontstaan en doorgegeven, vaak aangevuld met wonderlijke gebeurtenissen die het geloof van de
christenen uit de eerste eeuwen moesten voeden en bevestigen.
Het samen regeren/op de troon zitten is niet in de Bijbel te vinden. De rooms-katholieken doen veel
aan Maria verering en zien haar als de moeder van de kerk. Daarom zit ze ook naast Christus.
Christus is een zoon van God. God heeft Maria het kind geschonken, dus ze zitten op dezelfde orde.
De diepere betekenis van het Mariaportaal is dus dat Maria werd gezien als de moeder van de
kerk, dus erg belangrijk was en goed zichtbaar moest zijn voor buitenstaanders en gelovigen die de
kerk bezochten.
Fase 4:
Iconologie
Zoals bij de iconologie beschrijving van het ingangsportaal het laatste oordeel, geldt het ook voor het
Mariaportaal. Alles wat daar beschreven staat heeft ook te maken met het bouwen van het
Mariaportaal.
Als er geen handel was ontstaan, zou er nooit zo’n grote kathedraal gebouwd zijn. Hij was gebouwd
om het volk en anderen buiten de stad te laten zien wat Parijs in huis had. Daarom was het zo
belangrijk dat de Notre dame zo rijk mogelijk versierd zou worden met onder andere beelden. Het
ingansportaal is zo gemaakt, dat het voor iedereen duidelijk was waar deze kerk, dus het geloof voor
stond. Nog voordat je de kerk binnen liep, werd je ziel aangesproken.
En omdat Maria erg belangrijk was in de Rooms-katholieke kerk (moeder van de kerk), hoorde haar
levensverhaal natuurlijk ook bij de ingang van de kerk te aanschouwen, net zoals de belangrijkste
episode uit de Bijbel, de dag des oordeels. Eigenlijk wordt er a.d.h.v. de drie ingangsportalen een
korte samenvatting van het Katholieke geloof gegeven voor de aanschouwers.
Het portaal van St. Anna
Fase 1:
De pre-iconografische beschrijving
Centraal
Ik zie in het midden twee zuilen, met een boog, op die boog staat een kathedraal. Onder de boog zit
een man met een kroon met daaromheen een cirkel en een staf in zijn hand en zit op een gebouw.
Op zijn schoot zit een kleine man met een boek in zijn hand. Beiden hebben ze een gewaad aan.
Rechts staat iemand met een kom en een schaaltje met touwtjes in z’n handen en heeft een gewaad
aan en heeft vleugels op z’n rug. Daarnaast knielt iemand en heeft een sjerp in z’n handen en een
kroontje op zijn hoofd, kleding lijkt meer ridderachtig.
Links van het midden staat ook iemand met een gewaad en vleugels en heeft ook een schaaltje aan
touwtjes in handen. En heeft de handen bij elkaar voor haar gezicht.
Daarnaast staat een man met een staf en een mijter ook heeft hij een sjerp in handen, heeft ook een
gewaad aan.
Daarnaast knielt weer een man met een boek in handen met een gewaad aan. Daarnaast staat een
gebouw klein afgebeeld.
Lateien
Bovenste latei van links naar rechts; drie mannen in gewaad die naar voren kijken en twee mannen
die naar elkaar gericht zijn en van opzij kijken.
Bovenin die je een os en een ezel met daaronder een gebouw, met daar weer onder een bed met
iemand die daarin ligt onder de dekens. Ook boven het bed zie je drie portretten van mensen. Aan
het bed zit een man op een stoel. Daarnaast staan twee mannen naast elkaar in gewaad een met een
staf en allebei een klein dier bij de benen. Boven hun komen twee vrouwen uit wolken die de
mannen aanraken. Naast deze mannen zitten drie mannen op gebouwen, de twee links zitten in
elkaar gedoken tegen elkaar aan. De rechter zit trots met zijn gewaad en heeft een kroon op.
Hiernaast staan drie mannen in gewaad en hebben allemaal een staf in hun hand en een kroon op
hun hoofd.
Latei eronder van links naar rechts; Er staan zeven mensen op een rij, waarvan er één naar rechts is
gericht en de rest naar links. Ze hebben allemaal een gewaad aan en hebben iets in hun handen of
hebben elkaars hand vast. Daarnaast staat een soort vierkante put met een dakje erboven. Er naast
staan twee mensen op een gebouw, ze zijn naar rechts gericht. Ze hebben allebei een gewaad aan.
Links heeft een sluier aan en heeft haar handen bij elkaar. Rechts heeft een soort vierkante muts op
zijn hoofd. Daarnaast zijn twee mensen naar elkaar geknield, de rechter heeft een staf bij zich en een
soort muts op zijn hoofd en hebben allebei een gewaad aan. Rechts erboven komt een mens uit een
wolk die kijkt naar deze geknielde mensen. Hiernaast lijken het wel weer dezelfde figuren maar dan
staan ze rechtop. Daarnaast staan weer die mensen maar dan in een gebouw met zuilen ze hebben
iets in hun handen dat ze lijken te geven aan een man in een wijd gewaad.
Om al deze mensen en stroken staat een boog, boven de boog zijn twee mensen met vleugels en
gewaden aan, ze hebben doeken en soort bekers die ze eruit rollen. Achter deze mensen zijn
blaadjes afgebeeld.
Archivolten
Hierop zie je allemaal mensen in een gewaad met vleugels en hebben sommige voorwerpen in hun
handen zoals, een staf, sjerp, schaaltje aan touwtjes. Dit herhaalt zich vier keer.
Hieronder, naast de deuren staan ook mensen afgebeeld maar veel groter dan boven de deuren.
En zijn allemaal figuren met een gewaad en hoofddeksels op hun hoofden, ook hebben ze allemaal
een voorwerp vast.
Fase 2:
De iconografische beschrijving
Tempaan
De moeder met het kind zijn St. Anna en haar dochter Maria, moeder van Jezus die op de tempel van
Jeruzalem zitten. En je ziet engelen eromheen die wierrook vast hebben, een bisschop en zijn
assistent, en een koning
Wie de bisschop en de koning naast de engelen zijn is niet erg duidelijk. Sommigen zeggen dat het de
Merovingische stichters van de kerk zijn, anderen beweren dat het afbeeldingen zijn van Louis XII
(geknield) en de stichter van de kerk bisschop Sully (staande). Staand omdat hij voor de kerk
belangrijker is dan de geknielde koning. Helemaal links naast de bisschop staat een klein figuurtje
met boek: gulle schenker voor de bouw van de kerk.
Archivolt
In de archivolten zien we het hemelse hof; engelen, profeten, koningen en ouderlingen van de
Apocalyps, die zingen de glorie van god.
Lateien
De bovenste latei geven het huwelijk weer van Joachim en Anne. Ook zie je hier scenes van de
aankomst van Christus op aarde, de annunciatie.
En de onderste latei geeft het huwelijk van Maria en Josef weer. Jozef knielt voor Maria en vraagt
haar vergiffenis, omdat hij twijfelde aan de maagdelijkheid van Maria. Een engel verschijnt in de
hemel om hem de waarheid te vertellen.
Deuren
Onder de lateien zien we twee houten deuren met ijzerwerk met daarnaast aan beide kanten
standbeelden. Van links naar rechts:
Koning en de koningin van Sheba, koning Salomo en Sint Peter.
Tussen de deuren; Saint Marcel, een 5e eeuw Parijse bisschop die een draak als symbool van de
bedreigingen om het bisdom te vervloeken.
Rechts; Saint Paul, koning David, Bathseba en een andere koning.
Fase 3 De iconografische interpretatie
Het St. Anne portaal is gewijd aan de voorouders van Christus, je ziet drie generaties van de familie
van Christus. De levens verhalen van zijn voorouders worden op dit portaal weergegeven en hoe
deze is ontstaan.
Anna is de Griekse vorm van het Hebreeuwse Hanna en betekent lieflijke, genadige. Anna was de
vrouw van een oudere priester, Joachim. Hun huwelijk bleef kinderloos. Ze hadden vaak tot god
gebeden om kinderen te krijgen. Hun gebed werd verhoord.
Ze kregen beide een visioen dat Anna zwanger zal zijn van een dochter die zij Maria zullen noemen.
En dat hun dochter vanaf haar kindheid gewijd zijn aan de Heer, en zal vanaf de moederschoot
vervuld zijn met de Heilige Geest. En zij zal wonen in de Tempel van de Heer zodat haar geen kwaad
kan worden gedaan.
En Maria zal op wonderbaarlijke wijze de Zoon van God voortbrengen, zijn naam zal Jezus zijn, en Hij
is de verlosser van alle volken.
Joachiem en Anna moesten elkaar ontmoeten bij de Gouden poort. En zo gebeurde het, de Heilige
Maagd werd ter wereld gebracht.
We moeten hiervoor het apocriefe proto-evangelie van Jacobs (2e eeuw), het evangelie van de
pseudo- Mattheus (5e eeuw) en het evangelie van de geboorte van Maria (6e eeuw) raadplegen,
waarin hiervan melding wordt gemaakt (dit evangelie wordt niet door de kerk officieel erkend en is
daarom ook niet in de Bijbel opgenomen).
Annunciatie: Latijns voor aankondiging, namelijk de boodschap van de aartsengel Gabriël (volgens
Luc. 1:26-35) aan Maria brengt in haar huis in Nazareth, dat zij de uitverkorene is en zal bevallen van
zijn zoon.
Fase 4
Iconologie
Het St. Anne portaal was de eerste van de drie westen portalen die werd gemaakt (c.1200) en de
timpaan is een vroegere romaans werk uit de voormalige St. Stephen's kathedraal, daterend uit
ongeveer 1150.
De lagere latei, die werd gesneden toen het portaal in de dertiende eeuw werd geïnstalleerd.
Beelden van Peter, Paul, en Bijbelse vorsten (al opnieuw gemaakt in de 19e eeuw) zijn op de
deurstijlen. De houten deuren zijn originele 13e-eeuwse ijzerwerk.
De lagere latei, die werd gesneden toen het portaal in de dertiende eeuw werd geïnstalleerd
Er zijn 28 koningen verdeeld over de gehele westportaal boven de archivolten, om de drie verticale
eenheden van het gebouw te verenigen. In 1970 werd er ontdekt dat 20 hoofden van deze koningen
restaurateurs zijn in de late 1220. Deze oorspronkelijke hoofden werden gevonden bij een opgraving
in 1970, deze hoofden zijn terug te zien in het Cluny museum in Parijs.
Zie algemene informatie de iconografie van de andere twee portalen.
Bronnen:
Erlande-Brandenburg, Alain, Notre Dame de Paris, 1997, Uitgeverij Abradale Press.
Temko, Allan, Notre Dame of Paris, 1956, Uitgeverij Secker en Warburg.
Bijbel, de nieuwe Bijbel vertaling, 2004, Uitgeverij NBG, Heerenveen..
Kathryn Horste , he Art Bulletin © 1987, "A Child is Born": The Iconography of the Portail Ste.-Anne at
Paris
Website: http://nl.wikipedia.org/wiki/Notre-Dame_van_Parijs bekeken op 17-05-2014.
Website: http://www.heiligen.net/ bekeken op 17-05-2014
Website: http://www.notredamedeparis.fr/Portal-of-Saint-Anne bekeken op 21-05-2014.
Website: http://mappinggothic.org/building/1164 bekeken op 21-05-2014.
Website: http://www.marypages.com/AnnaNL.htm bekeken op 21-05-2014.

Download Report