DE WESTHOEK
DE GROOTE OORLOG
100 jaar Groote Oorlog
in de Westhoek
100
JAAR
GROOTE OORLOG
w w w .1 0 0ja a r g r o o t e oor l og. be
100 jaar Groote Oorlog
INHOUD
100 jaar Groote Oorlog
DE GROOTE OORLOG IN DE WESTHOEK
HET BEGIN
VIER JAREN OORLOG
HET FRONT IN DE WESTHOEK
ACHTER HET FRONT: ONBEZET BELGIË
ACHTER HET FRONT: BEZET BELGIË
BELGISCHE MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN
MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN COMMONWEALTH
FRANSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN
DUITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN
HERINNERINGEN
FICTIEREEKS IN VLAAMSE VELDEN
TOERISTISCHE ROUTES
EVENEMENTEN
6
11
21
52
61
68
72
79
80
82
84
88
97
COLOFON
Verantwoordelijke uitgever:
Stefaan Gheysen - Westtoer - Brugge
Teksten:
Johan Martin, Frederik Demeyere (Blz. 4-5), Piet Chielens, (Blz. 31-39)
Bijzondere dank aan de heren Leo Van Bergen en Menno Wielinga
voor hun schitterende informatie op: ’www.wereldoorlog1418.nl’,
het ’In Flanders Fields Museum’ in Ieper en het ’Memorial Museum
Passchendaele 1917’ in Zonnebeke voor de afbeeldingen.
Coördinatie en eindredactie:
Johan Martin, Valérie Heyman, Stephen Lodewyck en Evelien Decoster
Fotografie:
Westtoer, Diensten Toerisme Westhoek, B.ad, David Samyn, Bart
Heirweg, Lies Willaert en Tijl Capoen (p.34), Johan Vandewalle (p.19)
Vormgeving: Antilope Communications Nv
WD/3029/2013/76
De groote oorlog
2
3
pagina
Westhoek
Alveringem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 I 68 I 82
Diksmuide. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 I 69 I 81 I 83
Heuvelland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 I 79
Hooglede. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 I 81
Houthulst. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 I 70
Ieper. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 I 75 I 79
Koekelare. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Langemark-Poelkapelle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 I 80
Lo-Reninge. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Mesen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Poperinge. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 I 74
Staden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Veurne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 I 71 I 79
Vleteren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 I 71 I 76
Wervik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Zonnebeke. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 I 72
Kust
De Panne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 I 69
Middelkerke. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Nieuwpoort. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 I 71
Oostende. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Leiestreek
Menen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 I 81
Waregem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Komen-Waasten – Ploegsteert (Provincie Henegouwen). . . 76
Westhoek
Westkust
© kaart: IPS creation, Poperinge
De groote oorlog
inleiding
4
5
inleiding
De Eerste Wereldoorlog heeft de Westhoek als streek zeer
sterk getekend. De oorlog maakte van deze regio het meest
tot de verbeelding sprekende oorlogslandschap van ons
land. Generatie na generatie leven de streekbewoners met
de schaduw van ‘den groote oorlog’. In 1914 zagen ze
hun eigen achtertuin strijdtoneel worden van een mondiaal
conflict. Op vandaag herinneren duizenden graven aan
deze droeve geschiedenis. Een conflict dat honderd jaar
geleden uitbarstte en waarvan de herdenking tot op heden
levendig is gehouden. Het was de oorlog die alle oorlogen
zou beëindigen...
Verspreid over de Westhoek treffen
we honderden sites, monumenten
en begraafplaatsen aan die voor
verschillende nationaliteiten een grote
historische en symbolische betekenis
hebben. De Westhoek ontvangt jaarlijks honderdduizenden bezoekers uit
de hele wereld om er de restanten van
de Eerste Wereldoorlog op te zoeken.
Op die manier is het verhaal van ‘den
oorlog’ zowel lokaal als universeel, zowel verleden als heden en toekomst.
Onze moderne samenleving vraagt
meer dan ooit inzicht in het mechanisme van oorlog en vrede: huidige
en volgende generaties moeten
lessen trekken uit het verleden. Wat
in onze streek overblijft van de Eerste
Wereldoorlog is een kern van een
vredesgedachte. Inzicht in oorlog zet
een mens immers op weg om vrede
te maken.
Het provinciebestuur van West-Vlaanderen heeft altijd veel aandacht
geschonken aan de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. In 2002
werd een provinciale koepel opgericht on der naam ‘Oorlog en vrede
in de westhoek’. Doelstelling was het structureren en afstemmen van
de verschillende herdenkingsinitiatieven die door allerhande partners
werden ontwikkeld. Een provinciaal initiatief dat gedragen werd door
lokale partners in de Westhoek.
In 2009 werd vanuit dit provinciale netwerk, in samenwerking met
Westtoer, het ‘Programmasecretariaat 100 jaar Groote Oorlog’
in het leven geroepen. De opdracht van dit secretariaat bestaat
in het organiseren, het faciliteren en het structureren van alle
herdenkingsinitiatieven in de Westhoek tijdens de honderdjarige
herdenkingsperiode 2014-2018.
De op til zijnde herdenkingsperiode zorgde de voorbije jaren al voor
heel wat bedrijvigheid in de Westhoek. Verschillende musea en
WO I-sites ondergaan momenteel ingrijpende restauratiewerken. Op
een aantal van deze sites worden de werken verder gezet in 2014.
Een aantal locaties zullen daarom nog in de steigers staan, om na
afronding de beleving en het onthaal voor de bezoeker optimaal te
kunnen laten verlopen.
Naast de investering in de verschillende musea en sites, kiest
de provincie West-Vlaanderen ook voor een cultureel ingevulde
herdenking. Onder de naam GoneWest wordt een cultureel-artistiek
herdenkingsprogramma uitgewerkt. Een waaier aan artistieke
projecten en initiatieven (muziek, dans, literatuur, beeldende kunst, ...)
geven elk op hun eigen manier een invulling aan de herdenking van
de gebeurtenissen van 100 jaar geleden. Meer informatie hierover
kan je vinden op www.gonewest.be.
Ook op recreatief vlak worden de herdenkingen met de grootste
zorg verder vorm gegeven. In 2013-2014 worden maar liefst
6 nieuwe autoroutes 14-18 uitgewerkt. Daarnaast worden ook
specifieke wandel- en fietsroutes ontwikkeld. Steeds uitgewerkt met
veel aandacht voor correcte historische informatie, steeds met de
gedachte van respectvol herdenken (principes toerisme+).
Westtoer is zicht bewust van het belang va dit historische erfgoed:
dit gidsje kan hiervan getuigen. Het is een leidraad door de Eerste
Wereldoorlog in de Westhoek. Deze pocket wil bijdragen tot een
betere ontsluiting van het WO I-erfgoed in de Westhoek in het
algemeen en de basiskennis van de Eerste Wereldoorlog in het
bijzonder.
Links:
www.100jaargrooteoorlog.be
www.gonewest.be
De groote oorlog
Vier jaren oorlog
6
7
1914
Het Begin
Bij de ’Centralen’ horen Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, het
Ottomaanse Rijk en Bulgarije. Bij de ’Geallieerden’ zijn dit het Britse
Rijk, Frankrijk, Rusland , wat later Italië en vanaf 1917 de Verenigde
Staten. België is aanvankelijk neutraal.
Tegen het eind van 1918 zijn 33 landen officieel in oorlog of 1,5 miljard
mensen. Dit is 80% van de toenmalige wereldbevolking. Wereldwijd
blijven 12 landen neutraal, waaronder Nederland.
Waarom oorlog?
100 jaar nadien blijft het nog steeds moeilijk om hierop een definitief en duidelijk antwoord te geven. Is het een combinatie van
omstandigheden?
Zoals de Franse nederlaag en het verlies van Elzas-Lotharingen tijdens
de Frans-Duitse Oorlog van 1870, de Fransen met een wraakgevoel
opzadelde. Of is de uitbouw van de Duitse vloot een doorn in het oog
van Groot-Brittannië? Of speelt een eventuele blokkade van de Duitse
havens door de Britten ook in de oorlogskaart? En hoe zit het met de
kolonies? Zit de niets aflatende bewapeningswedloop er voor iets tussen? En wat met de vele onderlinge akkoorden en geheime verdragen
die worden gesloten om elkaar bij te staan? Is ten slotte het alles om
zich heen grijpende nationalisme niet de grootste oorzaak? Of ligt de
idee dat alles wel vanzelf in orde zou komen mee aan de basis?
Sarajevo
Op 28 juni 1914 bezoekt de OostenrijksHongaarse troonopvolger aartshertog
Frans-Ferdinand de
provincie BosniëHerzegovina. In
Sarajevo staan de
Bosnische student
Princip en enkele kompanen de aartshertog
op te wachten. Eerst
mislukt de aanslag, maar bij toeval krijgt Princip een tweede kans.
Met schoten uit zijn Belgische FN-pistool doodt hij zowel de aartshertog als zijn vrouw. Het vuur is aan de lont. Bijna een maand nadien
stelt Oostenrijk-Hongarije een ultimatum aan Servië. Zij verdenken de
Serviërs van heimelijke steun aan de Bosniërs. Servië gaat in op het
ultimatum, behalve op één punt.
Ze willen geen Oostenrijkse onderzoekscommissie ter plaatse. En
Oostenrijk-Hongarije verklaart hen de oorlog, niet zonder zich eerst
te verzekeren van de ruggensteun van Duitsland. Dan volgt de ene
oorlogsverklaring op de andere. Er is geen houden meer aan. Het
raderwerk wordt in gang gezet en niemand kan of wil het nog stoppen.
Het ’Von Schlieffen’-Plan
Op 4 augustus 1914 vallen Duitse troepen België binnen. Ze vroegen
koning Albert I om een vrije doortocht door het land om zo de Fransen
in de rug aan te vallen en als eerste te verslaan. Nadien zou Rusland
worden aangepakt. Duitsland vreest een tweefrontenoorlog. De Koning
weigert. Het beruchte Schlieffenplan moet door de Duitsers militair worden doorgedrukt. Het wordt David tegen Goliath. Groot-Brittannië garandeert de neutraliteit van België en verklaart de oorlog aan Duitsland.
De slag bij Halen of
‘De slag der zilveren helmen’
Bij Halen in Limburg chargeert op 12 augustus 1914 de Duitse cavalerie met de blanke sabel. Ze worden tegengehouden door vuurwapens
van de verdedigende Belgische soldaten. De Duitse cavalerie voert
tot 8 charges uit. Tevergeefs. Meer dan 400 paarden vinden de dood.
Het toont meteen
dat de cavalerie
heeft afgedaan.
Dragonders,
huzaren, lansiers,
Uhlanen en kurassiers behoren nu
definitief tot het
verleden… en ook
de kleurrijke uniformen verdwijnen.De
naam is ontleend
aan de ’zilveren’
helmen die her en
der op het slagveld zijn gevonden. Ze werden
gedragen door
Duitse kurassiers.
I Belgische soldaten
De groote oorlog
Vier jaren oorlog
8
9
De forten van Luik
Belgenkampen in Nederland
Al vlug valt de stad Luik. Op 15 augustus volgt het laatste van de 12
forten rond de stad. Zware houwitsers (42 cm-kaliber, krombaangeschut of de ’Dikke Bertha’s) hebben een ongeziene vernielingskracht.
De Britten, die de neutraliteit van België waarborgen, komen België al
vlug te hulp. De Duitsers rukken desondanks vliegensvlug op.
Tegen het eind van 1914 zijn ongeveer 900.000 Belgische vluchtelingen
naar ons land teruggekeerd. Ongeveer 100.000 Belgen zitten voor de
duur van de oorlog in Nederland verspreid. Hiervan kunnen een 20.000
Belgische vluchtelingen niet in het eigen levensonderhoud voorzien. Zij
worden samengebracht in vluchtoorden (Gouda, Nunspeet, Uden,...).
De Nederlandse regering en bevolking leveren zware inspanningen om
allen menswaardig op te vangen. Al loopt het niet altijd van een leien
dakje.
Leuven…
‘Die Zivilisten haben geschossen’
De Duitse opmars verloopt trager dan gewenst. En links en rechts wordt
door ’burgers’ op de Duitsers geschoten,... denken de invallers. De
gewapende Burgerwacht is in België een officiële paramilitaire organisatie. Ze zijn met zo’n 45.000 manschappen, meestal uit de burgerij. Zij
moeten zelf voor hun uniform zorgen. Die uniformen zijn soms moeilijk
te herkennen. Worden ze door de Duitsers verward met burgers?
De Duitsers worden ook zenuwachtig, want ze verwachten die felle
Belgische tegenstand niet. En soms schieten de Duitsers in alle verwarring op elkaar. De burgers krijgen de schuld. In Dinant, Andenne,
Aarschot en Leuven worden massaal burgers terechtgesteld. Leuven
wordt in brand gestoken. 1.200 huizen gaan in vlammen op en ook de
befaamde universiteitsbibliotheek brandt. Een unieke collectie wiegendrukken en oude boeken is voor altijd verloren. Tijdens die eerste
oorlogsmaanden worden bijna 6.000 burgers gedood.
De Duitsers worden bij de Geallieerden nu afgeschilderd als echte
barbaren. Vrijwilligers melden zich met duizenden, vooral in GrootBrittannië. In België zijn er 18.000 vrijwilligers.
Het Belgische leger achter de IJzer
Na de ’Val van Antwerpen’ wil koning Albert I de strijd staken. Koningin
Elisabeth en zijn ordonnans kunnen hem van het tegendeel overtuigen.
De fel verzwakte Belgische troepen haasten zich naar de IJzer. Ze
stellen zich midden oktober achter de IJzer op, de laatste natuurlijke
barrière. Koning Albert I vraagt zijn soldaten om hier stand te houden
in een ultieme poging om een stuk Belgische bodem te vrijwaren van
Duitse bezetting.
‘De val van Antwerpen’
De onneembaar geachte ’vesting’ Antwerpen valt in oktober 1914. Naar
schatting 1,6 miljoen Belgen slaan op de vlucht. Hiervan vluchten bijna
1 miljoen inwoners naar Nederland. Ongeveer 40.000 Belgische, 1.200
Britse en 170 Duitse soldaten trekken ook de grens over. Nederland is
neutraal en moet volgens het internationale recht de soldaten ontwapenen en ‘voor de duur van de vijandelijkheden’ in aparte interneringskampen plaatsen (Zelst, Harderwijk,…).
I Onderwaterzetting
De kracht van het water
Neutraal Nederland
Nederland houdt vast aan zijn neutraliteit. En het lukt. Zowel de Duitsers
als de Britten hebben daarbij beiden strategische voordelen. De
Nederlandse havens kunnen niet door de Duitse marine worden gebruikt (duikboten!). En voor het Duitse keizerrijk is Nederland belangrijk
voor de aanvoer van materiaal via de toegankelijke havens en de Rijn.
De voedselvoorziening is een tweede reden en ten slotte is een geallieerde aanval in de rug via Nederland onmogelijk.
In oktober 1914 wordt op het Veurnse stadhuis de onderwaterzetting
van de IJzervlakte besproken met Karel Cogge. Hij is toezichter van
de Noordwatering en kent de waterhuishouding in de streek als zijn
broekzak. Een eerste poging lukt bijna. Wanneer Hendrik Geeraert, een
schipper uit Nieuwpoort, ten slotte op 29 oktober ook de schuifdeuren
van de Noordvaart ophaalt, stroomt er voldoende water landinwaarts.
Deze oude verdedigingstruc is bijzonder effectief, want de Duitsers
kunnen in die Belgische sector niet meer vooruit. Op 30 oktober valt de
Duitse aanval stil. De Duitse legerleiding zag het niet aankomen. Op de
Duitse stafkaarten die ze gebruiken ligt hun ‘Duitse’ nul-meter-waterlijn
bijna 2m40 hoger dan in werkelijkheid.
De groote oorlog
Vier jaren oorlog
10
11
In dit gebied zal het gedurende de gehele oorlog relatief rustig blijven.
Enkele ”eilandjes” aan de westoever blijven echter in Duitse handen tot
in 1918. In deze open vlakte blijft het wel aartsgevaarlijk.
Loopgravenoorlog
Het front valt definitief stil bij de stil bij de Franse Marne en wat later aan
de IJzer. Iedereen graaft zich aan beide zijden in voor een verschrikkelijke stellingoorlog die uiteindelijk 4 jaar zal duren. Prikkeldraad,
artillerie, mitrailleurs, ongedierte, ziektes, natte en koude, en later nog
eens gifgas, vliegtuigen, vlammenwerpers en tanks,… maken het front
tot een hel. Aan het einde van 1914 begint het Westelijk Front vanaf het
strand van Nieuwpoort, volgt de IJzer en het Ieperleekanaal, loopt dan
verder via Ieper en het Heuvelland zo Frankrijk binnen en gaat tot aan
de Zwitserse grens. Alles samen 40.000 km loopgraven.
Belgisch-Nederlandse
grens onder hoogspanning
Vanaf de zomer 1915 bouwen de Duitsers langs de BelgischNederlandse grens een hoge afsluiting die constant onder hoogspanning ‘2.000 volt’ staat. De Duitsers willen vooral deserteurs, vluchtelingen en spionnen tegenhouden. De afsluiting wordt vanaf de Noordzee
tot aan de Maas min of meer rechtlijnig aangelegd en is ongeveer
180 km lang. Langs de draad wordt ook een patrouillepad aangelegd.
Om de 100 m staat een schildwachthuisje en er zijn schijnwerpers,
alarmlampjes, mijnen,… Grensverkeer wordt alleen langs de openbare
weg toegelaten. Vooral smokkelaars zijn slachtoffer van de ’dodendraad’. Ook argeloze burgers die niet zo bekend zijn met deze relatief
nieuwe energiebron, worden er het slachtoffer van.
Vier jaren oorlog
Aan het Westelijk
front
Er is niet alleen een ’Westelijk Front’. Er wordt ook gevochten in
het Oosten aan het Russische front, het Turkse front (GallipoliDardanellen) en in de Dolomieten bij de Italiaanse grens. En
ten slotte woedt de strijd ook in een aantal Afrikaanse kolonies
(Kameroen, Namibië en Oost-Afrika).
1914
De Duitsers worden in september aan de Marne en in oktober aan de
IJzer tot staan gebracht. Maar de oorlog is niet voor het vallen van de
bladeren of met Kerstmis ten einde, zoals zo velen dachten en hoopten.
1915
Britten en Fransen
proberen door te breken.
De Duitsers gebruiken
voor het eerst vlammenwerpers aan het Franse
front.
In Langemark, in de
buurt van Ieper, gebruiken de Duitsers op 22
april 1915 voor het eerst
chloorgas, een stikgas.
I Koloniale troepen
1916
De Duitsers pogen bij Verdun door te breken en hopen de Fransen in
deze ‘Materialschlacht’ uit te putten. De veldslag duurt 10 maanden en
brengt Frankrijk aan de rand van de afgrond. Aan beide kanten sneuvelen tienduizenden soldaten. De strijd blijft onbeslist. De Franse bevelhebber Philippe Pétain is een nationale held. Hij wordt later ‘maréchal
de France’. Intussen is aan de Somme een Frans-Britse aanval ingezet
om de druk op Verdun te milderen. Er worden voor het eerst enkele
tanks ingezet. De aanval wordt een fiasco. Vooral voor de Britten die
tijdens de 1ste dag op 1 juli 60.000 man verliezen: 20.000 zijn gedood,
40.000 zijn gewond, vermist of krijgsgevangen gemaakt. Aan het einde
van 1916 zijn de verliezen aan beide kanten enorm groot.
De groote oorlog
Vier jaren oorlog
12
13
1917
1918
Om de geallieerde toevoerlijnen af te snijden en als antwoord op de
Britse vlootblokkade van Duitse havens, voert Duitsland een onbeperkte duikbotenoorlog. Ook neutrale handelsschepen worden
zonder verwittiging getorpedeerd. De Duitse minister Zimmermann
stuurt een geheim telegram aan de Mexicaanse regering waarbij hij
Duitse hulp belooft bij de herovering van enkele grensstaten, zoals
Texas. Voorwaarde is dat Mexico de Verenigde Staten moet aanvallen.
Het telegram wordt onderschept en ontcijferd. Dit is de aanleiding
waarom ook de Verenigde Staten in april 1917 de oorlog aan Duitsland
verklaren. De eerste Amerikaanse troepen komen slechts in 1918 echt
in actie. Frankrijk ondergaat zinloze verliezen tijdens het offensief aan
de Chemin des Dames, ook wel het Nivelle-offensief genoemd. Franse
troepen slaan aan het muiten. Of beter ze staken. Ze willen wel het
vaderland verdedigen, maar niet meer onbezonnen aanvallen. Om de
muiterijen de kop in te drukken worden 554 doodvonnissen uitgesproken, waarvan 49 worden voltrokken. Maar op een aantal soldateneisen
wordt door de nieuwe Franse opperbevelhebber Pétain ingegaan, zoals
een betere verlofregeling en een betere voeding.
De Britten forceren begin juni een doorbraak bij Mesen na de ontploffing van 19 dieptemijnen onder de Duitse stellingen. Een Brits geplande
ondersteunende aanval bij Middelkerke of ‘Opertion Hush’ wordt door
de Duitsers met een onverwachte tegenaanval bij Nieuwpoort in de
kiem gesmoord. ‘Operation Strandfest of ‘The Battle of the Dunes’
geeft de Britten geen schijn van kans. Het grote Britse offensief gaat
pas in augustus verder met de 3de Slag bij Ieper en de verovering van
Passendale. Enorme verliescijfers aan beide kanten voor slechts 8 km
terreinwinst. In het Franse Cambrai worden 475 tanks tegen de Duitsers
ingezet over een front van 10 km.
Oorlogsmoeheid maakt zich meester van soldaten en bevolking. Er is
vooral in Duitsland een tekort aan grondstoffen, voedsel en brandstof.
Rusland verdwijnt door de Oktoberrevolutie uit de strijd.
De vrede tussen Rusland en Duitsland wordt in maart getekend in
Brest-Litovsk. Duitsland brengt massaal troepen van het oostelijk front
naar het westen. Duitsland start in april een groots lenteoffensief in de
hoop te overwinnen voor de Amerikanen eraan komen. Ieper wordt
door de Britten ontruimd en de Duitsers veroveren de Kemmelberg.
Vanaf juni komen er per dag 10.000 USA-soldaten bij. In juli worden de
Duitse troepen tot staan gebracht. Vooral 8 augustus is voor het Duitse
Leger een rampdag. De Gallieerden breken door bij Amiens. Erich
Ludendorff heeft het over de: ‘Schwarzer Tag des deutschen Heeres’.
Diverse geallieerde aanvallen bij de Argonne en de Maas worden
gelanceerd met steun van de Amerikanen. In september vindt eindelijk
de geallieerde grote doorbraak in Vlaanderen en aan het Franse front
plaats. Het tij keert definitief.
In Duitsland breken onlusten uit door voedseltekorten. De Duitsers zijn
de oorlog grondig beu. In de marinebasis van Kiel breekt een muiterij
uit onder de matrozen. Onlusten verspreiden zich snel over Duitsland.
Keizer Willem II vlucht naar Nederland en vindt er asiel in Amerongen.
In een treinwagon in het Franse Compiègne wordt de Wapenstilstand
overeengekomen: op 11 november om 11 uur zullen alle wapens
zwijgen.
1919
In 1919 wordt op 28 juni 1919 het Verdrag van Versailles gesloten.
Dit is dag op dag vijf jaar na de fatale schoten in Serajevo. Dan pas
wordt ook de Britse vlootblokkade opgeheven. De Europese kaart is
hertekend, de machtsverhoudingen liggen nu anders. Duitsland moet
gebieden afstaan en zware herstelbetalingen aan de Geallieerden
toestaan. Een zekere A.H. zal later stellen dat Duitsland nooit militair is
verslagen en dat Versailles een onrecht is.
De Tweede Wereldoorlog is in de kiem aanwezig.
In totaal worden tijdens de oorlog meer dan 60 miljoen soldaten gemobiliseerd. Maar vooral kost die oorlog aan zo wat 10 miljoen van hen het
leven. Ruim 65% wordt gedood door de artillerie. Zonder daarbij de miljoenen gewonden en verminkten in rekening te nemen. De burgerbevolking komt er, in vergelijking met de 2de Wereldoorlog, relatief goedkoop
van af. De burgerslachtoffers tellen voor 5% in de 1ste Wereldoorlog. In
de 2de Wereldoorlog wordt dit 48%. De Europese jeugd is gedecimeerd.
Van de meer dan 700.000 Britse gesneuvelden is bijvoorbeeld ruim 71%
tussen de 16 en 29 jaar oud! België verliest ruim 42.000 militairen.
En in 1918-1919 eist de Spaanse griep meer slachtoffers dan de gehele
oorlog samen. Deze vernietigende influenza-epidemie wordt het eerst in
Spanje vastgesteld, maar de bakermat van de ziekte zou in de Verenigde
Staten liggen. De schatting van het aantal doden loopt uiteen naargelang
de bron, van 20 tot 100 miljoen doden wereldwijd.
De groote oorlog
Vier jaren oorlog
14
15
Vier jaren oorlog
In de Westhoek
Willen de Duitsers de
Franse kanaalhavens
bereiken, dan moeten
ze hiervoor de oude
lakenstad Ieper innemen,
want bij de IJzer is er
door het water geen
doorkomen aan. De
hoogtes rond Ieper en in
het Heuvelland zijn van
strategisch groot belang.
Wie die hoogtes bezit,
kan zich beter verdeI Britse soldaten op stap
digen, kan zijn artillerie
beter richten en kan de ’vijand’ beter in de gaten houden. Vandaar dat
de strijd er heftig is en blijft. ”The Ypres Salient”, de Ieperboog is als
een Britse bult in Duits gebied. Intussen hebben zich duizenden Britten
als vrijwilliger aangemeld. “Remember Belgium”, staat op de affiches
die Britse soldaten voor het front moeten werven. “Ypres”, zoals het op
de meeste kaarten wordt vermeld, zou voor de Britten een naam als
een klok krijgen. Zij spreken het uit als “Wipers”.
Het Belgische leger beveiligt de sector vanaf Nieuwpoort, over
Diksmuide tot aan het kanaal naar Ieper, dan nemen de Britten over tot
een stuk in Frankrijk en vervolgens de Fransen zelf van Picardië tot aan
de Zwitserse grens.
De slag aan de IJzer en
de slag om Diksmuide
(oktober – 10 november 1914)
Midden oktober 1914 vormen de IJzer en het kanaal naar Ieper de
Belgische verdedigingslinie tegen de oprukkende Duitsers. Op 18
oktober bereiken zij de IJzer en barst de strijd los. Keiem, Tervaete,
Schoorbakke en Diksmuide liggen in de vuurlijn. De Duitsers slagen
erin om op enkele plaatsen de IJzer over te steken. Belgische en
Franse troepen verdedigen hardnekkig Diksmuide. Beschietingen
herleiden de stad tot puin. Diksmuide wordt pas op 10 november 1914
door de Duitsers veroverd. De Geallieerden slagen echter in hun opzet.
De Duitse opmars valt stil aan de Franse Marne en nu ook aan de IJzer,
hun Schlieffenplan mislukt definitief, dankzij ondermeer het water.
(Zie ook Nieuwpoort op bladzijde 45)
1ste Slag bij Ieper
(19 oktober - 22 november 1914)
De Duitse opmars in Noord-Frankrijk wordt in september aan de
Marne gestopt. Het centrum van de strijd ligt nu in de Westhoek.
Het Belgische Leger slaagt erin de Duitse aanval te stuiten door de
IJzervlakte, eind oktober 1914, onder water te zetten. In het zuiden
hebben de Britten, samen met de Fransen de grootste moeite om hun
linies rond Ieper stand te laten houden tegen de Duitse aanvallen. Die
1ste Slag om Ieper vindt plaats van 19 oktober tot 22 november 1914.
De Lakenhallen branden en de vernieling van Ieper is ingezet. Na die
slag begint de stellingoorlog en valt het front stil. De ”Ypres Salient”,
een Britse uitstulping in Duits gebied, is geboren.
2de Slag bij Ieper
(22 april - 25 mei 1915)
In de lente van 1915 proberen de Duitsers opnieuw bij Ieper door te
breken. Ze veroveren ”Hill 60”. Op 22 april 1915, tussen Steenstrate
en Langemark, gebruiken de Duitsers voor het eerst chloorgas. 150
ton chloorgas ontsnappen uit 6.000 cilinders richting Fransen. Dood,
paniek… en de verrassing is compleet.
De Geallieerden trekken zich een paar kilometer terug, maar nergens
is er een doorbraak. Ook de Duitsers zijn verrast en kunnen daardoor
die doorbraak niet benutten. In september gebruiken de Britten bij Loos
chloorgas. Tot november 1918 bestoken de strijdende partijen elkaar
met miljoenen gasgranaten. Vanaf 1917 zetten ook de Belgen gas in.
In verhouding tot de globale verliescijfers, eist gas uiteindelijk ’weinig’
slachtoffers. Het is vooral een angstwapen en soldaten met gasmakers
lijken wel uniforme moordmachines zonder gezicht. Sommigen spreken
van varkenssnuiten.
I De eerste gasmaskers
De groote oorlog
Vier jaren oorlog
16
17
3de Slag bij Ieper
(31 juli -10 november 1917)
De Mijnenslag bij Mesen-Wijtschate
Zomer 1917. De Mijnenslag rond ”Messines Ridge” of voor de Duitsers
”Wijtschate Bogen” doet de aarde daveren, toen op 7 juni 1917, wel 19
dieptemijnen tot ontploffing komen. De explosies worden tot in London
gehoord. In het begin is dit Britse offensief een succes. Het is meteen
de prelude tot de 3de Slag bij Ieper.
Bij de Slag om Merkem (Houthulst) krijgt het Belgisch Leger op 17 april
1918 een massale Duitse aanval te verduren. ’De Kippe’, een gehucht
in Merkem, en een aantal bunkers vallen in Duitse handen. Er wordt met
dolk en bajonet man tegen man gevochten. Diezelfde avond slaan de
Belgen de Duitsers op alle beginposities terug. Bilan van het treffen:
155 Belgische doden en 254 Duitsers, 354 Belgische gekwetsten en
1.211 Duitsers. Meer dan 780 Duitsers zijn krijgsgevangen genomen.
Het is de eerste Belgische overwinning sinds Halen in augustus 1914.
Bij de Slag om de Kemmelberg krijgen vooral de Fransen het hard te
verduren. Op 25 april wordt de Kemmelberg ingenomen en bijna valt
Ieper in Duitse handen.
De Slag bij Passendale
Pas in augustus volgt de Slag om Passendale. Die slag wordt een
ramp. De Britse artillerie vuurt 107.000 ton obussen op de Duitse linies
af. De aarde wordt omgewoeld. Samen met de vele regen wordt alles
in een modderbrij herschapen. Vooruit komen is bijna onmogelijk. In
vier maanden tijd en voor een terreinwinst van 8 km verliezen de Britten
zowat 400.000 man aan doden, gewonden, vermisten en krijgsgevangenen. De Duitsers hebben sterke betonnen bunkers gebouwd die in
combinatie met tientallen
mitrailleurs bijna niet
te veroveren zijn. De
hel van Passendale is
er een van modder en
afzien. De Britten noemen het ”Passionsdale”
of dal van het lijden.
Voor het eerst wordt in
1917 door de Duitsers
mosterdgas of ’ieperiet’
gebruikt. Zoals bij chloor
en fosgeen worden niet
alleen de ademhalingswegen aangetast, maar
blaarvorming op de huid
is een ware marteling.
Duits Lenteoffensief
(april 1918)
In de lente van 1918 worden de Duitse troepen versterkt door divisies
die terugkomen van het Russische front. De Oktoberrevolutie heeft er
de oorlog beëindigd. Het Duitse offensief start einde maart tussen Arras
en Laon. In april wordt een zware Duitse aanval gelanceerd bij Ieper
waarbij de geallieerde linies het bijna begeven. In een week tijd wordt
de Britse terreinwinst bij Passendale opgerold.
Geallieerd Bevrijdingsoffensief
(28 september - 11 november 1918)
Maar de Duitse reserves raken uitgeput en de Amerikanen komen op
het westelijke front volop in actie. Daarbij begint het Duitse thuisfront
uit elkaar te vallen. Van 28 september tot 11 november heeft het
Bevrijdingsoffensief plaats waarbij de Duitsers tot aan de Schelde
worden teruggedrongen. 160.000 Belgische soldaten nemen aan dit
offensief deel. Bijna een derde van de Belgische verliezen valt bij dit
offensief te betreuren.
De Slag om het Bos van Houthulst
Dit Vrijbos is gedurende de oorlog een belangrijk strategisch punt
voor de Duitse verdediging. Het bos is een waar oorlogsarsenaal met
een goed uitgebouwd smalspoornet met aansluiting op het gewone
spoorwegennet. Op zaterdag 28 september 1918 vallen de Belgen
aan. Hiervoor wordt het gros van het Belgische leger ingezet, versterkt
met het 2de Britse leger en enkele Franse divisies. Bij het einde van de
1ste dag zijn alle vijandelijke posten over een breedte van 18 km en een
diepte van 6 km ingenomen. Van het bos van Houthulst blijven enkel
nog boomstompen over.
De groote oorlog
Vier jaren oorlog
18
19
Wapenstilstand
De Wederopbouw
Begin november wordt de Wapenstilstand getekend in een treinwagon
in het Franse Compiègne. Op 11 november 1918 komt om 11 uur een
einde aan de Eerste Wereldoorlog.
(1919 - 1967)
België verliest door de oorlog 18% van zijn rijkdom. Na de oorlog
komen veel vluchtelingen terug naar huis. Sommigen blijven in het
vluchtland en bouwen er een nieuw bestaan op, zoals veel Vlaamse
boeren in Frankrijk. In de frontstreek zijn Ieper, Nieuwpoort, Diksmuide
en tientallen dorpen compleet vernield. ’De Verwoeste Gewesten’ krijgen een bijzonder statuut. De eerste noodwoningen worden vervangen
door houten barakken. Er wordt puin geruimd en het front wordt ’opgekuist’. Loopgrachten, kraters en putten worden gedempt. Munitie wordt
onschadelijk gemaakt. Langzaam aan wordt alles heropgebouwd of
nieuw gebouwd. In 1967 wordt het ’Nieuwerck’ bij de Ieperse lakenhallen als stadhuis in gebruik genomen. Het ’Nieuwerck’ sluit meteen de
heropbouw definitief af. In 2007 doodt een ontploffing van 90 jaar-oud
oorlogstuig een landbouwer. De oorlog zelf duurt nog geen generatie,
doch het duurt meerdere generaties vooraleer de dodelijke sporen
ervan zijn opgeruimd.
Harry Patch
Amerikanen
Aan het einde van de oorlog spelen Amerikaanse troepen een belangrijke
rol tijdens het eindoffensief. De 91ste en de 37ste United States Division
worden ingezet voor de herovering van de streek tussen de Schelde en
de Leie in oktober en begin november 1918.
Waregem (Leiestreek)
Het ”Flanders Field American Cemetery” bevindt zich in Waregem op
ongeveer 40 km van Ieper. Dit is de kleinste Amerikaanse begraafplaats
op het Europese continent en het is de enige Amerikaanse begraafplaats
uit de Eerste Wereldoorlog in België. In de centraal gelegen kapel rusten
43 Amerikaanse soldaten in een naamloos graf. Er liggen op de begraafplaats zelf, 368 militairen begraven waarvan 21 onbekenden. Op 30 mei
1927, precies 9 dagen na zijn transatlantische vlucht, vliegt Charles
Lindbergh in de ’Spirit of Saint Louis’ over de begraafplaats en strooit er
’poppies’ uit als eerbetoon aan zijn gesneuvelde landgenoten.
Kemmel
Langs de weg van Ieper naar Kemmel herinnert een Amerikaans monument in de vorm van een stenen altaar aan de aanwezigheid van de
27ste en 30ste Amerikaanse divisie. Zij worden vooral ingezet in augustus
en september 1918. Ook in Oudenaarde bevindt zich een Amerikaans
monument.
Harry Patch (1899-2009) streed bij Passendale
toen hij 19 jaar was. Hij maakte deel uit van een
Lewismachinegeweerteam bij de ’Duke of Cornwall’s
Light Infantry’. Hij verloor op 22 september 1917 drie
van zijn beste vrienden door een explosie. Hijzelf werd
zwaar gewond en verbleef 12 maanden in een hospitaal.
Pas op zijn 100ste verjaardag begon hij over de oorlog te spreken.
Harry was de laatste nog levende veteraan die in de loopgraven
had gevochten. Op 25 juli 2009 overleed hij in Wells (Somerset).
’Always remember both sides of the line’, zei hij tijdens de Last Post
bij de Ieperse Menenpoort in 2008. Op initiatief van Harry Patch
wordt op 27 september 2008 in Langemark aan de oever van de
Steenbeek, een monument ingehuldigd voor alle oorlogsslachtoffers (Melkweg).
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
20
21
Het front
in de Westhoek
Duizenden en duizenden soldaten
In de Westhoek raken gedurende vier jaar oorlog een miljoen
soldaten verwond, vermist of gedood. Vooral Britten, Duitsers,
Fransen en Belgen vinden in de Westhoek hun laatste rustplaats.
De helft van hen zijn Britten en soldaten van het Gemenebest.
Vandaag vinden we hun namen op de duizenden grafstenen en op
de panelen van ”Missing Memorials”. Britten, Canadezen, Australiërs,
Nieuw-Zeelanders,... liggen begraven op meer dan 170 grote en kleine
begraafplaatsen rond Ieper. Ook soldaten uit de kolonies worden ingezet: Senegalezen, Marokkanen, Algerijnen, Tunesiërs, Indiers, Sikhs,...
en zelfs Chinezen. Deze Chinese hulparbeiders worden door de Britten
achter het front ingezet.
(Zie de rubriek ’Militaire begraafplaatsen’ vanaf bladzijde 68)
Diksmuide
IJzertoren, Paxpoort en
IJzercrypte,
Vernieuwd museum vanaf 28 februari
2014
De eerste IJzertoren wordt ingewijd
in 1930 als een gedenkteken voor de
Vlaamse soldaten die in de frontstreek
het leven lieten. Tijdens de Tweede
Wereldoorlog werd de site een decor
voor collaboratie. Die IJzertoren wordt in
1946 tijdens een aanslag tot ontploffing
gebracht. Uit de ruïnes verrijst in 1965
een nieuwe toren. Sinds enkele jaren
biedt de toren plaats aan een museum.
Het vernieuwde Museum aan de IJzer in
de IJzertoren vertelt het verhaal van het
Belgisch-Duitse front tijdens de Eerste
Wereldoorlog aan de hand van verhalen
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
22
23
van soldaten, vluchtelingen en burgers aan beide kanten van het front.
In het museum wordt geen vrijblijvende boodschap gebracht, maar
een duidelijke opdracht meegegeven: Nooit meer oorlog! Daarnaast
worden ook de politieke consequenties van deze oorlog die uitmonden
in de Vlaamse ontvoogdingsstrijd toegelicht.
Naast het uitzicht over het voormalige IJzerfront kan je bovenop de
84 meter hoge toren ook genieten van een schitterend panorama over
Diksmuide en de Westhoek.
I IJzerdijk 49 - 8600 Diksmuide - Info: T. 051 50 02 86
www.aandeijzer.be - [email protected]
Open van 1 april t.e.m. 30 september van 9u tot 18u.
Van 1 oktober t.e.m. 31 maart van 9u tot 17u. Weekend en feestdagen
vanaf 10u. Tickets tot een halfuur voor sluiting.
Het museum is gesloten tot 28 februari 2014.
Toegangsprijs: € 8 – 7-17 j.: € 2,5 - 18-25 j.: € 5 - 65-Plus: € 6.
Gratis tot 6 jaar. Groepen (min. 20 pers.): €4.
De ’Dodengang’
Twee kilometer verder aan diezelfde IJzer bevindt zich de
”Dodengang”. De Dodengang is een netwerk van meer dan een
kilometer Belgische loopgraven en bunkers. Het was een van de gevaarlijkste Belgische stellingen, op amper 50m van een Duitse bunker.
De Dodengang werd voortdurend door Duitse sluipschutters
scherp in het oog gehouden.
Het bezoekerscentrum belicht
aan de hand van kaarten, foto’s,
video’s en objecten de situatie
van vriend en vijand, de vernielingen in dorpen en steden, of
het leven en de gevechten in de
loopgraven.
I IJzerdijk
65 - 8600 Diksmuide
Info: T. 051 50 53 44
Open van 1 maart t.e.m.
15 november van 10u tot
16u30. Van 16 november t.e.m.
28 februari op dinsdag en
vrijdag van 9u30 tot 15u30.
Gesloten van 25 december
tot 3 januari.
Gratis toegankelijk.
De engelen van Pervijze
O.-L.-Vrouwehoekje
Stuivekenskerke
Het O.-L.-Vrouwehoekje in Stuivekenskerke ligt tussen Nieuwpoort
en Diksmuide. Tijdens de oorlog was de kerktoren een belangrijke Belgische voorpost. De herdenkingskapel, de restanten van de
beschoten kerktoren met oriëntatietafel, de gedenkstenen voor diverse
Belgische legereenheden en de ongeschonden demarcatiepaal met de
tekst ’Hier werd de overweldiger tot staan gebracht’ vormen samen een
beschermd dorpsgezicht en oorlogslandschap. Langs de oude ”spoorwegzate” van Diksmuide naar Nieuwpoort, kan je kennismaken met enkele merkwaardige oorlogsrestanten. Deze voormalige spoorwegberm
vormde de Belgische frontlijn tijdens de Eerste Wereldoorlog.
I Altijd en gratis toegankelijk.
Twee Britse verpleegsters richten eind november 1914
een eerste hulppost in. Vooral Elisabeth Knocker ziet
veel gewonden te vroeg overlijden, omdat de afstand en
het noodzakelijke vervoer kostbare tijd in beslag nemen.
Daarom wil ze dicht bij de frontlijn de eerste zorgen
toedienen.
In Pervijze (bij Diksmuide) werkt ze samen met Mairi Chisholm in een
kelder op nog geen 50 meter van de frontlijn. Elisabeth bekomt van de
Duitsers zelfs een ongewone overeenkomst. Ze mag de gewonden die
tussen de linies zijn blijven liggen, ophalen. Eerst brengt haar hondje een
verzoek over naar de bevelvoerende Duitse officier. Die geeft meestal
toelating. Er zal niet worden gevuurd, maar ze moet wel haar hoofddeksel
van verpleegster dragen en geen helm. In januari 1915 worden beide
verpleegsters door koning Albert I onderscheiden.
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
24
25
Het ’Treurende
Ouderpaar’
Vladslo
Allicht het meest ontroerende en beklijvende
oorlogsgedenkteken is
het beeldhouwwerk van
de Duitse expressionistische beeldhouwster
Käthe Kollwitz. Zij maakte
de beeldengroep naar
aanleiding van de dood
van haar zoon Peter. Nu
staat het achteraan op
het Soldatenfriedhof van
Vladslo. Zie ook blz. 81.
IH
outlandstraat 3
8600 Vladslo
Bunkertje
Oudekapelle
Het bunkertje aan het gehucht de Groigne is iets eigenaardigs. Het is
zeker een Belgische bunker, want inscripties vermelden de eenheid
die het in 1918 zou hebben gebouwd. Aan de zuidwestkant zit echter
een merkwaardig detail. De toegang is een spitse hoefijzerboog
met Arabische inscripties. De vertaling luidt: ’Er is geen grotere god
dan Allah. Als je in Allah gelooft, zal je zegevieren zoals de zege
over Tadmoor en Namar’. Dit wijst op de tijdelijke aanwezigheid van
Arabische soldaten die deel uitmaakten van het Franse Leger.
I Grote Beverdijkstraat - 8600 Oudekapelle
Belgische militaire begraafplaats
Keiem
Zie bladzijde 69
Duitse militaire begraafplaats
Vladslo
Zie bladzijde 81
Käthe Kollwitz
Zij is een bekende Duitse beeldhouwster en tekenares.
Zij wordt in juli 1867 in Pruisen geboren in het toenmalige Köningsberg (nu Kaliningrad in Rusland) als Käthe
Schmidt. In 1891 huwt zij met de arts Karl Kollwitz.
Beiden zijn sterk sociaal bewogen.
In 1892 wordt Hans geboren en in 1896 Peter. Käthe
behoort tot het kruim van de expressionistische kunstenaars in
Duitsland. Op 22 oktober 1914 sneuvelt haar zoon Peter als vrijwilliger
bij Esen. Zij wordt pacifiste en plant een monument voor haar zoon. Zij
doet er jaren over. In 1931 is het ’Treurend Ouderpaar’ eindelijk in gips
klaar. In 1932 wordt de beeldengroep in Belgisch graniet gekapt door
August Rhades en Fritz Diederich. In juli wordt de beeldengroep opgesteld op de Duitse begraafplaats ’Roggeveld’ in Esen bij Diksmuide.
Later wordt de begraafplaats met de beelden overgebracht naar het
Praetbos in Vladslo. Käthe Kollwitz wordt in 1933 door de nazi’s uit de
’Preussischen Akademie der Künste’ gezet. Vanaf 1935 mogen haar
beelden en werken niet meer worden tentoongesteld. Zij overlijdt in
Moritzburg op 22 april 1945.
Heuvelland
Toerisme Heuvelland, Erfgoedhuis De Pastorie
Kemmel
De toeristische dienst in de oude pastorie van Kemmel is het ideale
instappunt voor een ontdekkingstocht in Heuvelland, onder meer rond
de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog.
In de dienst toerisme kan je ook de documentaire ’Zero Hour’ bekijken
met het verhaal van de ’Mijnenslag van 1917’. Het is een combinatie
van luchtbeelden, live opnames, archiefmateriaal en re-enacting. Meer
informatie over de Mijnenslag van 1917 vind je terug op de website
www.zerohour.be
I S
int-Laurentiusplein 1 - 8956 Kemmel
Info: T. 057 45 04 55 - www.heuvelland.be - [email protected]
Van 1 april t.e.m. 15 november: elke dag van 9u tot 12u en 13u30 tot
16u. Op dinsdag van 9u tot 16u. Op zon- en feestdagen van 10u tot
12u30.
Van 16 november t.e.m. 31 maart: elke dag van 10u tot 12u en 13u30
tot 16u. Op dinsdag van 9u – 16u. Op zon- en feestdagen gesloten.
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
26
27
I T
ickets Toerisme Heuvelland: Sint-Laurentiusplein 1 - 8956 Kemmel.
Adres Bayernwald: Voormezelestraat langs het Croonaertbos 8953 Wijtschate
Info: T. 057 45 04 55 - www.heuvelland.be
Toegangsprijs: individueel: € 4, - 26 jaar: € 1, groepen: € 2,5
De Lettenberg
Kemmel
Is een bijheuvel (97 m) van de Kemmelberg. Naar het einde van 1916
beginnen ”British Engineers and Tunnellers” op de Kemmelberg (dé
Britse observatiepost bij uitstek) met het uitgraven van ondergrondse
hoofdkwartieren. Zo werkt de ”175th Tunnelling Company” tussen
4 april en eind mei 1917 onder de Lettenberg aan een brigadehoofdkwartier. De betonnen bunkers die hiertoe toegang verschaffen zijn nu
weer vrijgemaakt. Het betreft vier schuilplaatsen in gewapend beton en
gegoten in grove kiezel op golfplaten met telkens één toegang en een
vensteropening aan de westzijde. De site is gratis toegankelijk via een
wandelpad met informatiepanelen.
The Pool of Peace
Wijtschate
Wordt ook de ’Lone Tree Crater’ of de ’Spanbroekmolenkrater’ genoemd. Het is nu een vredevol oord van bezinning. De krater is een
herinnering aan de Mijnenslag of de ’Slag bij Mesen’. Op 7 juni 1917
brachten de Britse troepen 19 ondergrondse mijnen tot ontploffing van
Hill 60 tot Ploegsteert, de zogenoemde ”Messines Ridge” of de wijde
boog rond de heuvelrug tussen Wijtschate en Mesen. De ontploffingen
zorgden voor enorme kraters in het landschap. De grootste en meest
indrukwekkende krater is de ’The Pool of Peace’. De diepte bedraagt
12 meter, de volledige diameter met rand 129 meter. Het provinciebestuur van West-Vlaanderen beheert deze oorlogssite.
I K
ruisstraat - 8953 Wijtschate
Info: T. 057 45 04 55 - www.heuvelland.be
Permanent en gratis toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang.
Bayernwald
Wijtschate
Dit is een unieke Duitse site in
Wijtschate. Het geheel bestaat
uit twee Duitse luisterschachten, een loopgravenstelsel en
vier bunkers. De site is toegankelijk via een wandelpad door
de gerestaureerde loopgraven.
Informatiepanelen verduidelijken de oorlogsgebeurtenissen
en het leven aan het front.
Tickets enkel verkrijgbaar in de
dienst toerisme.
I L
okerstraat - 8956 Kemmel
Info: T. 057 45 04 55 - www.heuvelland.be
Permanent en gratis toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang.
Frans Monument
Kemmel
Kemmel
Op de Kemmelberg
herinnert het Franse
monument aan de zware gevechten van april
1918. In de volksmond
wordt het monument
ook ”Den Engel”
genoemd.
Zie ook blz. 79
Franse militiare
begraafplaats
’Ossuaire français’
Zie ook blz. 79
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
28
29
Drie Grachten
Achiel van Walleghem
Merkem
Tijdens de oorlog is hij onderpastoor in Dikkebus. En
hij houdt een dagboek bij over de gebeurtenissen in de
streek. Hij noteert wat hij ziet en beleeft. Het manuscript
dat van zijn sublieme getuigenis getuigt, is een door hem
geredigeerde en overgeschreven versie van net na de
oorlog. ’…. In den nuchtend wordt hier aan de muur van ’t klooster een
engelsch soldaat gefusilleerd die weigerde naar de tranchées te gaan.
Het zijn de eigene maten die daartoe aangesteld worden. Vele soldaten
hebben reeds verklaard hoe pijnlijk hen dat valt.Er zijn er die krijschen
van spijt…’. Zo schrijft hij over de executie van Pte. William Smith die
op 14 november 1917 om 6.30 uur in een weide achter het klooster van
Reningelst wordt terechtgesteld. ’Shot at dawn…’.
Deze brug is in 1914 en 1915 een belangrijke voorpost van eerst de
Belgische en later de Franse troepen. Een gedenkplaat tegen de muur
van het café herinnert aan de strijd van de Franse zoeaven. Op 10
november 1914 vallen 500 zoeaven de Duitsers met het blanke wapen
aan. De stormloop mislukt, omdat de Fransen luidkeels aanvallen onder
hun strijdkreet ’en avant à la bayonette’ en ook nog eens op de klaroen
blazen. Het verrassingseffect is weg. Hevige gevechten leiden tot grote
verliezen aan beide kanten. Twee dagen later vallen de Duitsers Drie
Grachten aan. Ze drijven een gevangengenomen zoeaaf voor zich uit
om de Fransen te misleiden. Tot een van de gevangen zoeaven roept:
’Tirez donc nom de Dieu, ce sont les Boches’. De aanval mislukt. In
1915 veroveren de Duitsers toch deze voorpost en houden er stand tot
de Fransen eind 1917 Merkem heroveren.
I Driegrachtensteenweg - 8650 Merkem
Houthulst
Vredesmolen
Klerken
De Duitsers laten Klerken in
november 1914 ontruimen.
De molen staat op een hoogte van 43 m en wordt door
de Duitsers als uitkijkpost
ingericht. Op 28 september
1918 heeft de ultieme aanval
op Klerken en de molen
plaats. De Duitsers in de molen houden stand, maar zijn
de volgende morgen echter
allen verdwenen. Het verhaal
gaat dat ze gebruik maakten
van een onderaardse gang
om te ontsnappen. De aanval
bij Klerken heeft aan 554
Belgische soldaten het leven
gekost. De voorbije decennia
verkeerde de molen in een
steeds slechter wordende
staat, maar renovatiewerken
zullen ervoor zorgen dat de molen vanaf zomer 2014 terug toegankelijk zal zijn. De molen zal zo een prachtig panorama bieden over de
voormalige frontstreek.
I Molenweg - 8650 Klerken
Belgische militaire begraafplaats
Houthulst
Zie bladzijde 70
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
30
31
Ieper
Symbool van het lijden
De Britten noemden het “Wipers” (Ypres), maar Ieper was in de
middeleeuwen een van de grote Vlaamse lakensteden, naast
Brugge en Gent. Het dankte zijn grootheid aan de Engelse wol
die er werd ingevoerd en aan het kwaliteitslaken dat er werd
geweven. De prachtige Lakenhallen met het Belfort uit de 13de
eeuw blijven een hoogtepunt van middeleeuwse bouwkunst.
De Duitsers hadden de stad slechts één oktobernacht in handen.
Die Duitse verkenningstroepen trokken de volgende morgen
verder. Vanaf 14 oktober 1914 viel Ieper onder de controle van
de Geallieerden. Ze zouden de stad nooit meer uit handen
geven.
Ongeveer 5 miljoen Britse en Gemenebest-soldaten stapten in die
oorlogsjaren door Ieper op weg naar het front. In november 1914
brandden de Lakenhallen, in 1915 moesten de laatste burgers Ieper
definitief verlaten en tegen het einde van de oorlog was de stad tot een
grote puinhoop herleid. Nadien werd de stad steen voor steen in haar
oude glorie heropgebouwd. Niet zonder problemen, want oorspronkelijk wilden de Britten de stad niet op dezelfde plaats heropbouwen.
De ruïnes zouden een groot herinneringsmonument vormen. Maar de
Ieperling wou opnieuw in zijn stad leven. Uiteindelijk bleef het oude
stratenpatroon behouden en werden de meeste historische gebouwen
nauwgezet gereconstrueerd. Pas tegen het eind van de zestiger jaren
was de restauratie praktisch compleet. Ieper lijkt een oude stad, maar
telt nog geen honderd jaar. Ieper is een leugen, zingt Bram Vermeulen.
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
32
33
Kenniscentrum ’In Flanders Fields’
Het centrum bezit meer dan 13.000 boeken en 500 loopgravenkaarten,
een uitgebreide fototheek en honderden kranten en tijdschriften over
WO I.
I Sint-Maartensplein 3 - 8900 Ieper
Info: T. 057 239 450 - [email protected]
Open van maandag tot vrijdag van 10u tot 12u30 en van 13u30 tot 17u.
Gesloten van 21/12/2013 tot en met 20/01/2014.
De Menenpoort
In Flanders Fields Museum
Het In Flanders Fields Museum, dat in juni 2012 heropende na een volledige renovatie, is de poort naar de Eerste Wereldoorlog in Vlaanderen
en brengt het verhaal van deze oorlog in de frontstreek. Het museum
is een plaats waar meer dan ooit duidelijk wordt dat mensen van over
de hele wereld honderd jaar geleden deel uitmaakten van een zelfde
verhaal. In de scenografie is er ruimschoots aandacht voor de nieuwste
museale toepassingen, die allemaal bijdragen aan de intense beleving
en een onderdompeling in het leven aan het front. Elke bezoeker ontvangt bij aankomst een persoonlijke ‘Poppy-armband’. Dankzij de chip
wordt de taalkeuze automatisch ingesteld en kan de bezoeker 4 persoonlijke verhalen ontdekken doorheen de permanente tentoonstelling.
De oorlog is nog overal in de regio aanwezig in het actuele landschap.
In het museum wordt dit gevisualiseerd met de luchtfotografie en kan
je het landschap van nu vergelijken met dat van de oorlogsperiode.
Het museumparcours biedt bovendien de mogelijkheid het belfort te
beklimmen en een uniek zicht te krijgen over de stad en de omliggende
slagvelden.
I L
akenhallen - Grote Markt 34 - 8900 Ieper
Info: T. 057 23 92 20 - www.inflandersfields.be
Van 1 april t.e.m. 15 november elke dag van 10 tot 18u*. Van 16 november t.e.m. 31 maart van dinsdag t.e.m zondag van 10u tot 17u*.
* Ticketverkoop stopt 1 uur voor sluiting
Het museum is gesloten op 25 december, 1 januari en van 6 t.e.m.
20 januari 2014.
Toegangsprijzen: Volwassenen € 9 - kinderen 7-18 € 4,
jongeren 19-25 € 5, bezoek Belforttoren € 2 extra.
Van 1 november 2013 tot 30 juni 2014 is er de tijdelijke tentoonstelling
‘Oorlog en Trauma’, deze tentoonstelling maakt duidelijk dat, ook honderd jaar later, de aandacht moet uitgaan naar het lot van de mensen.
www.oorlogentrauma.be
De Menenpoort is het
bekendste Commonwealthoorlogsgedenkteken in
Vlaanderen. De poort
werd nog tijdens de oorlog
op Londense tekentafels
ontworpen door Sir Reginald
Blomfield. Het oorlogsgedenkteken werd gebouwd
op de plaats van de oude
Menenpoort, want langs
deze weg trokken de troepen naar het front.
In 1927 werd de Menenpoort
onthuld. De stenen panelen
dragen de namen van
54.896 soldaten uit de
’Salient’ die als vermist
werden opgegeven en dus
geen bekend graf hebben.
Je vindt er alleen de namen
van hen die vielen tussen
augustus 1914 en 15 augustus 1917.
De Menenpoort kon niet alle namen dragen. Zij die als vermist werden
opgegeven vanaf 16 augustus 1917 tot het einde van de oorlog, staan
gebeiteld op de stenen tafels op het Tyne Cot Cemetery in Passendale.
Het zijn meer dan 34.000 namen.
I De Last Post heeft dagelijks om 20 uur onder de Menenpoort plaats.
Info: T. 057 48 66 10 - www.lastpost.be
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
34
35
St. George’s Memorial Church
De kleine kerk, schuin tegenover de Sint-Maartenskathedraal, werd in
1929 gebouwd ter herinnering aan de gesneuvelde soldaten van de
”Ypres Salient”. De kerk werd eveneens ontworpen door Sir Reginald
Blomfield en werd gebouwd in de typische stijl van een Engelse parochiekerk. Binnenin herinneren heel wat voorwerpen, bronzen naamplaten, vlaggen,... aan de oorlog.
Het schooltje naast de kerk staat beter bekend als ”Eton Memorial
School”. De kinderen van de vele Britse werknemers van de
”Commonwealth War Graves Commission”, die voor de inrichting van
de vele begraafplaatsen zorgden, kregen er een Britse opvoeding. Die
grote Britse aanwezigheid in Ieper verdween met de Duitse inval in
1940. Het zou nooit meer hetzelfde worden.
The Last Post
Iedere avond om 20 uur stipt wordt onder de indrukwekkende Menenpoort in
Ieper de ”Last Post” geblazen.
Het verkeer valt eventjes stil en de blazers van de Vrijwillige Brandweer Ieper
stellen zich in het midden van de straat op. Al in 1928 start de brandweer
met deze ingetogen ceremonie. Alle dagen zomer of winter, nat of droog,
warm of koud,… iedere dag opnieuw weerklinkt de ”Last Post”.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt de ceremonie onderbroken, vanaf
mei 1940 tot september 1944. Toen werd de ceremonie overgenomen door
“The Brookwood Barracks” in Engeland. De eerste dag na de Bevrijding zijn
de klaroenspelers opnieuw present.
Soms beperkt de ”Last Post” zich tot een eenvoudig gebeuren, wellicht het
ontroerendste, soms is er wat meer ceremonie mee gemoeid. Op sommige
dagen wonen honderden toehoorders de ”Last Post” bij. Op 9 juli 2015 wordt
de dertigduizendste Last Post geblazen.
Dagelijks om 20 uur onder de Menenpoort
Info: T. 057 48 66 10 - www.lastpost.be
Bij plechtigheden wordt meestal luidop een fragment van het gedicht
’For the Fallen’ van Laurence Binyon geciteerd:
‘They shall grow not old, as we that are left grow old:
Age shall not weary them, nor the years condemn.
At the going down of the sun and in the morning
We will remember them’
I Elverdingestraat 1 - 8900 Ieper. Alle dagen open.
Kanaaldijk - site John McCrae
Een van de best bekende sites van de Ieper Salient is the ”Essex Farm
Cemetery” en A.D.S. (Advanced Dressing Station, een vooruitgeschoven verpleegpost) waar John McCrae op 2 en 3 mei 1915 zijn wereldberoemde gedicht ”In Flanders Fields” schreef.
Sinds kort kan, naast de begraafplaats en de ”concrete shelters in the
Canal Bank”, ook de kanaaldijk zelf worden bezocht over een afstand
van 450 meter. Hier stonden in april 1915 de stukken geschut van de
”1ste Canadese artilleriebrigade”, en hier bouwden korte tijd later de
”Royal Engineers” een hele reeks ”shelters” en ”dug-outs” in de hoge
kanaaldijk. Die was in de 17de eeuw door de Franse militaire architect
Vauban aangelegd als een ’retranchement’, een grote verdediging
langsheen het kanaal, die gedurende meer dan 50 jaar de noordgrens
van het Franse rijk van Louis XIV vormde. Kort na de wapenstilstand
van 1918 deden de vele bunkers in de kanaaldijk ook dienst als eerste
noodwoning voor de
vele vluchtelingen
die terug naar huis
kwamen. Hoog op
de kanaaldijk staat
ook het monument
van de ”49th West
Riding Division” die
hier in de zomer van
1915 voor het eerst
werd ingezet en
hoge verliezen leed.
Een reeks informatieborden en foto’s begeleidt de bezoeker
op zijn historische
ontdekkingstocht.
I Langs Diksmuidseweg naast nr 148 – 8900 Ieper. Gratis toegankelijk
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
36
37
John McCrae
In 1915, tijdens de 2de Slag bij Ieper, bevindt zich in
Boezinge een verpleegpost. John McCrae werkt er
als militaire arts. Geboren in Canada in 1872, heeft
hij reeds de Boerenoorlog (1899-1902) achter de rug
waar hij vrijwillig als arts dienst doet. In 1901 neemt
hij ontslag uit het leger. Begin augustus 1914 meldt hij
zich opnieuw als vrijwilliger. Op 22 april 1915 wordt voor het eerst een
aanval met chloorgas gelanceerd. McCrae is diep onder de indruk
en schrijft begin mei het gedicht ’In Flanders Fields’. McCrae sterft op
28 januari 1918 aan de gevolgen van een longontsteking waarbij een
hersenbloeding hem uiteindelijk fataal wordt. Hij ligt begraven op de
gemeentelijke begraafplaats van het Franse Wimereux. De ’Poppies’ of
klaprozen zijn het symbool van de oorlog geworden. Ze groeien waar
al het andere dood is en bij voorkeur waar alles is omgewoeld. Rood is
het blad en het bloed, zwart is het hart van rouw.
’In Vlaamse velden klappen rozen open
Tussen witte kruisjes, rij op rij,
Die onze plaats hier merken, wijl in ’t zwerk
De leeuweriken fluitend werken, onverhoord’
John McCrae (Tom Lanoye, 2000)
Mijnkraters
De Mijnenslag van 7 juni 1917 was
in verhouding een van de succesvolste Britse operaties van de oorlog op het Westelijke Front. Van de
oorspronkelijk 19 grote mijnen die
tot ontploffing werden gebracht,
zijn tot vandaag nog de sporen van
17 kraters zichtbaar, bijna allemaal
in de vorm van diepe vijvers.
Doordat de schrale zanderige
bodem op een ondoordringbare
kleilaag rust, blijft het waterniveau
in de krater het jaar rond even
hoog. Tot voor kort was enkel de
bekende ”Lone Tree Crater” in
Wijtschate, vooral bekend als de
”Pool of Peace”, toegankelijk voor
het publiek. In 2001 verwierf de
Provincie West-Vlaanderen ook het
”Domein De Vierlingen”, waarin de
”Caterpillar Crater” ligt, de pendant
van de dieptemijn van Hill 60. Door
de nabijheid van de spoorweg is de laatstgenoemde krater de enige in
Vlaanderen die niet vol water staat. Ook de mijnkrater van Sint-Elooi kan
worden bezocht, die is het resultaat van de grootste dieptemijn (”the
largest single charge of the War”) die in de oorlog tot ontploffing werd
gebracht (”almost fifty tons of ammonal”). De mijnkrater, waarnaast ook
een intacte Britse bunker uit 1917 ligt, bevindt zich op maar 100 meter
van een andere krater, het resultaat van een van de zes mijnen die
ontploften op 27 maart 1916 bij de ”Attack on St.Eloi”.
I Langs Rijselseweg 214 - 8902 Voormezele.
Gratis toegankelijk van 1 april tot 15 november tussen 10u en 17u.
Toegangscode verkrijgbaar bij Toerisme Ieper, Lakenhallen Grote Markt 34 - 8900 Ieper. Info: T. 057 23 92 20
Hill 60
Zillebeke
De heuvel werd gevormd door de ophoping van uitgegraven aarde bij
het aanleggen van de spoorwegbedding. In 1914 veroveren de Duitse
troepen de heuvel op de Fransen. De Britten nemen de sector over en
het ondergronds gevecht begint. Allicht is het hier dat op 17 februari
1915 de eerste Britse dieptemijn tot ontploffing wordt gebracht. Bij
een volgende ondergrondse actie op 17 april 1915 komt de heuvel in
Britse handen. De ondergrondse oorlogsvoering duurt tot begin juni
1917 (Derde Slag bij Ieper). Veel soldaten die werkten en vochten in de
donkere tunnels zijn er ook gestorven en liggen nog steeds naamloos in
de klei begraven. Hill 60 is een begraafplaats zonder grafstenen.
I Zwarteleenstraat - 8902 Zillebeke
Hill 62 - Sanctuary Wood
Zillebeke
Een ander indrukwekkend Canadees monument is gesitueerd bij Hill 62
bij Zillebeke. ”Maple Avenue” vormde in 1916 de Canadese frontlinie.
Na de oorlog werd de laan beplant met ahornen en esdoorns, ter herinnering aan de vele Canadezen die hier sneuvelden.
Op de heuveltop ligt het door sierheesters en rozenstruiken omringde
Canadese gedenkteken.
Om deze heuvel werd
in juni 1916 verbeten
gevochten. Nu kan je er
vreedzaam genieten van
een prachtig panorama op
Ieper en zie je meteen het
strategische belang van
deze heuvel.
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
38
39
Yorkshire Trench & Dug-Out
Boezinge
In de buurt van Ieper is de oorlog overal,
nog altijd. Is het niet zichtbaar in het landschap in een van de honderden begraafplaatsen, monumenten of relicten, dan is
het minstens nog ondergronds. Op 60, 70
cm diepte is de oorlog nog aanwezig. Dat
ondervond de bevolking heel snel toen
vanaf 1992 langs het Kanaal Ieper - IJzer
een nieuw industrieel gebied werd ontgonnen. Al na enkele dagen stootte men
op de sporen van de oorlog: onontplofte
munitie, constructies, menselijke resten...
Sindsdien werden tot in het voorjaar van
2008, 205 lichamen geborgen van soldaten van drie verschillende nationaliteiten.
De Stad verwierf voor de inrichting door
het ’In Flanders Fields Museum’ een klein stukje terrein waardoor de
voormalige Britse loopgraaf ”Yorkshire Trench” loopt.
In nauw overleg met het archeologische team werd de loopgraaf gerestaureerd in het oorspronkelijke tracé, waaraan ook de in- en de uitgang
liggen van een ”deep dug-out” uit 1917. Een reeks informatiepanelen
en het grondplan van de dug-out uitgetekend op het terrein maken de
loopgravenoorlog aanschouwelijk voor de bezoeker. In het IFFmuseum
laten tentoongestelde objecten gevonden in de dug-out, een film en
een schaalmodel toe om dieper door te dringen tot dit fascinerende en
weinig gekende deel van de oorlog. ”in the wet, wet Flanders’ plain”.
I Industriezone langs het kanaal Ieper-IJzer - Bargiestraat 8904 Boezinge (schuin tegenover het Sas van Boezinge).
De site is permanent en gratis toegankelijk van zonsopgang tot
zonsondergang.
Andere musea
Hooge Crater Museum – Zillebeke
Privémuseum met foto’s, wapens, uitrusting en levensgrote reconstructies van
oorlogstaferelen. Een gebrandschilderd
raam stelt de brandende belforttoren van
22 november 1914 voor.
I M
eenseweg 467 - 8902 Zillebeke
Info: T. 057 46 84 46 - www.hoogecrater.
com - Toegangsprijs: € 4,50
Open van 28 januari tot 22 december.
Gesloten op maandag en van 11 augustus tot en met 18 augustus.
Ramparts War Museum – Ieper
Privémuseum met levensechte decors met origineel materiaal en
bodemvondsten.
I Rijselstraat 208 - 8900 Ieper
Info: T. 057 20 02 36 – www.rampartswarmuseumypres.com
Toegangsprijs: € 3 - Toegankelijk via ’t café ”t Klein Rijsel”.
Open van 10u30 tot 20u, op woensdag en donderdag gesloten.
Site ’t Hooghe - Kasteelhof ’t Hooghe
In de tuin van het hotel Kasteelhof ’t Hooghe zijn de restanten te zien
van de vele mijninslagen bij ’t Hooghe, een erg strategische plaats. In
1995 werd een originele loopgracht uitgebaggerd.
I M
eenseweg 481 - 8900 Ieper
Info: T. 057 46 87 87 - www.hotelkasteelhofthooghe.be
Iedere dag toegankelijk van 10u tot 19u.
Francis Ledwidge
Hij is een Ierse dichter en ondanks zijn Iers nationalistische opvattingen neemt hij dienst in het Britse
Leger. Hij wordt geboren in Slane, het oudste hart van
Ierland, in 1887. Hij sneuvelt op 31 juli 1917 of de 1ste
dag van de 3de Slag bij Ieper bij de ’Carrefour des
Roses’ in Boezinge. Hij ligt er begraven op het ’Artillery
Wood Military Cemetery’. Zijn gedichten handelen meestal over Ierland.
’Soliloquy’, ’A Soldier’s Grave’, ’Home’ en ’Ascension Thursday: 1917’ zijn
er enkele van. Zijn bekendste gedicht schrijft hij voor Thomas MacDonagh
die bij de verloren Paasopstand in 1916 door de Britten wordt gefusilleerd. Zijn leven lang wou Ledwidge alleen maar een goede dichter zijn.
Een monumentje ter zijner ere bevindt zich langs het fietspad op de oude
spoorwegbedding bedding naar Torhout.
He shall not hear the bittern cry
In the wild sky, where he is lain,
Nor voices of the sweeter birds,
Above the wailing of the rain.
(From ’Lament for Thomas MacDonagh’)
Saint Charles de Potyze
Franse militaire begraafplaats
Zie bladzijde 79
Commonwealth War Graves Commission
Zie bladzijde 78
I Elverdingestraat 82 - 8900 Ieper
Info: T. 057 22 36 36 - www.cwgc.org
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
40
41
Langemark-Poelkapelle
The Brooding Soldier
Sint-Juliaan
Het ”Canadian Forces Memorial” bij SintJuliaan werd opgericht ter herinnering aan
de 2.000 doden van de 1ste Canadese Divisie
die vielen tijdens de tegenaanvallen na de
Duitse gasaanvallen in april en mei 1915. Het
monument, beter gekend in de volksmond als
de ’Canadien’, is geen begraafplaats. Het beeld
van een treurende of mijmerende soldaat is van
F.C. Clemenshaw, dateert van 1921 en wordt
beschouwd als het meest aangrijpende uit de
Salient. Het stelt een treurende soldaat voor, met
het hoofd ontmoedigd voorover gebogen en met
de handen rustend op de kolf van zijn geweer.
I Kruispunt Brugseweg-Zonnebekestraat 8920 Sint-Juliaan
Info: T. 057 49 09 41 www.langemark-poelkapelle.be
Ypres Salient Tank Memorial
Poelkapelle
Onderaan het Guynemer monument, stond jarenlang in het centrum van
Poelkapelle een gestrande tank uit de Eerste Wereldoorlog. Deze tank
werd tijdens de Tweede Wereldoorlog weggehaald. Nu worden alle 244
slachtoffers van de tank regimenten die sneuvelden in de Ypres Salient
herdacht aan het Ypres Salient Tank Memorial. Ook een maquette van
de originele tank is op deze locatie te bezichtigen.
I G
uynemerplein - 8920 Poelkapelle
Info: T. 057 49 09 41 - www.langemark-poelkapelle.be
Guynemer Monument
Poelkapelle
Het indrukwekkende Franse gedenkteken,
is het monument voor de Franse jachtpiloot
Georges Guynemer in Poelkapelle. Guynemer
is ongetwijfeld een van de pioniers van de
oorlogsluchtvaart. In 1916 en 1917 was ook het
luchtruim boven Poelkapelle het theater van heroïsche luchtgevechten.
Guynemer was op 11 september 1917 opgestegen nabij Duinkerke
maar verdween spoorloos na een vlucht boven Poelkapelle, zijn lichaam werd nooit teruggevonden. Het monument voor Guynemer werd
op 8 juli 1923 ingehuldigd. Het monument wordt bekroond door een
sierlijke ooievaar, die verwijst naar zijn ”Escadrille des Cigognes”, een
gevechtseskader van de Franse luchtmacht.
I G
uynemerplein - 8920 Poelkapelle
Info: T. 057 49 09 41 - www.langemark-poelkapelle.be
Charles Dresse Monument
Poelkapelle
Wat vervallen monument met obelisk en Bretoens geïnspireerd calvariekruis gebouwd in 1922. Frans- en Nederlandstalige (vrij zeldzaam voor
die tijd) tekst, gewijd aan Charles Dresse, geboren in Luik op 23 januari
1897 en gesneuveld in de buurt op 28 september 1918. Hij ligt nu
begraven op de Belgische militaire begraafplaats van Westvleteren.
I P
operingestraat 7 - 8920 Poelkapelle
Info: T. 057 49 09 41 - www.langemark-poelkapelle.be
Welsh National Memorial Park
Langemark - Vanaf augustus 2014
Ter hoogte van Hagebos staat het Welsh National Memorial Park. Een
dolmen met leistenen uit Wales herdenkt alle slachtoffers van Welshe
origine uit de Eerste Wereldoorlog. Aanpalend aan het park heb je de
gedenkplaat voor de Welshe dichter Hedd Wyn, waar iedere eerste
maandag van de maand om 19u een herdenkingsceremonie wordt
gehouden.
I B
oezingestraat – 8920 Langemark
Info: T. 057 49 09 41 - www.langemark-poelkapelle.be
Duitse militaire begraafplaats Langemark
Zie bladzijde 80
Georges Guynemer
Hij is een gevierde Franse piloot die menig luchtduel
wint. Georges Guynemer wordt geboren in Parijs op 24
december 1894. Zijn kleine gestalte speelt hem parten,
maar uiteindelijk kan hij dienst nemen bij de prille luchtmacht. Hij begint als gewoon soldaat en wordt al vlug
kapitein. In juli 1915 haalt hij het eerste vijandelijk toestel
uit de lucht. Zijn 53 overwinningen bezorgen hem de bijnaam ’Guynemer
de legendarische’. Zijn favoriet toestel is de Spad, een dubbeldekker. Op
11 september 1917 maakt hij een verkenningsvlucht over het Ieperse front
en komt niet meer terug. Toen de Britten wat later Poelkapelle veroveren,
horen zij van een Spad die er zou zijn neergestort. Zware bombardementen wissen echter alle sporen. Tot op vandaag is zijn lichaam nooit
gevonden. In Poelkapelle staat zijn monument met bovenop een ooievaar.
De vogel verwijst naar zijn ‘Escadrille des Cigognes’.
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
42
43
Mesen
Vredesbeiaard
In de toren van de Sint-Niklaaskerk hangt een nieuwe Vredesbeiaard
met 61 klokken, geschonken door instanties en personen uit meer dan
vijftien landen.
Toeristisch Infopunt
Vanaf 25 april 2014
Het startpunt voor elk bezoek aan het kleinste stadje van ’t land. Het
infopunt is gevestigd in het voormalig stadhuis, een beschermd pand
dat volledig werd gerestaureerd en een voorbeeld is van wederopbouwarchitectuur. Hier krijgt de bezoeker een beeld over de rol van Mesen
doorheen de geschiedenis, maar centraal staat de Wereldoorlog
I-periode. De aanloop van de eerste gevechten, de Nieuw-Zeelanders
tijdens de Mijnenslag om Mesen en de enorme symbolische waarde
van de Ierse Vredetoren zijn maar enkele thema’s die worden belicht. In
de periode 2014 -2018 zullen er tijdelijke tentoonstellingen en verschillende evenementen plaatsvinden.
I M
arkt 1 - 8957 Mesen
Info: T. 057 22 17 14 - www.mesen.be - [email protected]
Het bezoekerscentrum is alle dagen open van 9u tot 17u30
(inclusief zon- en feestdagen).
Het Ierse Vredespark en
de Vredestoren
In het Ierse Vredespark in
Mesen staat een ronde toren
als monument ter ere van alle
gesneuvelden van heel het Ierse
eiland die religieuze en politieke
verschillen overstijgen. De toren
wil een symbool van verzoening
zijn voor het verleden, het heden
en de toekomst.
Gedurende de ’Slag bij Mesen’
die begon op 7 juni 1917 vochten zowel de katholieke als de protestantse Ierse divisie (de 16de en de 36ste) zij aan zij voor de verovering
van de heuvel waarop Mesen was gebouwd.
I A
rmentierssteenweg - 8957 Mesen
Gratis toegankelijk van maandag tot vrijdag van 9u - 17u.
Gidsbeurten, mits aanvraag bij de dienst Toerisme ook op zaterdag.
Het Nieuw-Zeeland Monument
Bij de Slag om Mesen in 1917 werd ook een Nieuw-Zeelandse divisie
in de strijd geworpen. Ieder jaar opnieuw op 25 april (ANZAC Day)
worden de Australische en Nieuw-Zeelandse doden herdacht. Mesen is
verbroederd met het stadje Featherston in Nieuw-Zeeland, letterlijk aan
de andere kant van de wereld
(zie ook www.flanders1917.info).
I N
ieuw-Zeelanderstraat - 8957 Mesen
Open van maandag tot vrijdag van 9u - 17u.
Gidsbeurten, mits aanvraag bij de dienst Toerisme ook op zaterdag.
I S
int-Niklaaskerk - Open van maandag tot vrijdag van 9u - 17u.
Gidsbeurten, mits afspraak met de dienst Toerisme ook op zaterdag.
Het Messines Ridge
Monument voor de
Vermisten
Het monument is gelegen op
het ”Messines Ridge British
Cemetery”. Aan de ingang van
de begraafplaats bevindt zich
het ”Memorial to the Missing”, ter
herinnering aan de 839 vermiste
Nieuw-Zeelandse soldaten, die
sneuvelden tijdens de ’Slag om
Mesen’. Samen met het monument op ”Tyne Cot Cemetery”,
herdenken deze panelen de
vermiste soldaten van het NieuwZeelandse leger tijdens ”den
Grooten Oorlog”.
I Nieuwkerkestraat - 8957 Mesen
De Internationale
Vredesschool
De Vredesschool is een initiatief
van katholieke en protestantse
Noord-Ieren. Naast een educatief project, is deze ruimte ook een
bezinningsplaats waar over de onzin van oorlog kan worden nagedacht. Alles is in de gerestaureerde ruimte aanwezig om lezingen
en groepsdebatten te houden over dit thema. In 2006 opende de
’Messines Peace Village’ de deuren. Het telt 128 bedden verdeeld over
32 logieseenheden.
I N
ieuwkerkestraat 9A - 8957 Mesen
Enkel te bezoeken mits afspraak met de dienst Toerisme.
Monument Samuel Frickleton
Opgericht ter nagedachtenis van deze Nieuw-Zeelandse ’Victoria
Cross Winner’ (VC).
I Featherstonplein - naast de kerk
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
44
45
Samuel Frickleton
Hij is een Nieuw-Zeelander, geboren in 1891 in Schotland
met ook nog wat Iers bloed in de aderen. Na de dood
van zijn vader emigreert zijn moeder in 1913 met een
handvol kinderen. Samuel is het tiende kind van elf. Hij
is mijnwerker en werkt er in de Blackball Mine. Hij wordt
onderofficier bij de ’New Zealand Rifle Brigade’.
Op 7 juni 1917 tijdens de Mijnenslag om ’Messines Ridge’ raakt hij
gewond. Toch slaagt hij er nog in om twee Duitse mitrailleursnesten
buiten gevecht te stellen. Tijdens het verdedigen van de stelling
wordt hij een tweede keer verwond. Hij ontvangt voor zijn moed het
’Victoria Cross’. Samuel Frickleton overlijdt in 1971. Zijn onderscheiding is nog steeds te zien in het ’Army Memorial Museum’ in
Waiouru, Nieuw-Zeeland. Deze onderscheiding wordt uitzonderlijk
toegekend voor: ‘gallantry in the face if the enemy that can be
awarded to British and Commonwealth forces’. Het Victoria Cross
werd ingesteld in 1856 door koningin Victoria en werd sindsdien
zo’n 1.357 keer uitgereikt.
Nieuwpoort - kust
Sluizencomplex De Ganzepoot en
het Albert I-Monument
Van op de Langebrug in Nieuwpoort heb je een prachtig overzicht over
de beroemde ’Ganzepoot’, waar drie scheepvaartkanalen en drie afwateringskanalen samenkomen. Van hieruit werd de Belgische frontsector
via de afwateringskanalen onder water gezet. De vannen of uitlaatsluizen maken mogelijk dat de lage polders zich kunnen ontdoen van het
overtollige water, terwijl de sluizen het waterpeil van de kanalen ten
behoeve van de scheepvaart regelen. De deuren van de vannen zijn bij
vloed neergelaten, bij eb worden ze opengeschoven om het overtollige
water naar zee te loodsen. De eigenlijke sluizen worden gebruikt voor
het versassen van schepen.
De toezichter van de Noordwatering, Karel Cogge, uit Veurne, kende
het hydraulische net van vaartjes, beekjes en afvoerkanaaltjes die via
de Nieuwpoortse sluizen hun water met de IJzer uitwisselen en schipper Hendrik Geeraert uit Nieuwpoort wist hoe en waar met het materiaal
om te gaan. Het water stijgt, loopt buiten zijn oevers en zet de vlakte
blank. De Duitsers moeten zich terugtrekken. Dit deel van het front blijft
gestabiliseerd tot het eindoffensief in 1918. Na de oorlog maakt de
bevolking werk van de heropbouw.
Naast de IJzer staat het Koning Albert I-monument, ingehuldigd in
1938 op initiatief van oud-strijdersverenigingen. Het is een ontwerp van
Julien de Ridder. De beeldhouwer is Karel Aubroeck.
Bovenop het monument geniet je van een panorama over de IJzervlakte
en de stad Nieuwpoort met de jachthaven en de IJzermonding tot aan
De groote oorlog
46
Het front in de Westhoek
47
zee. Oriëntatietafels wijzen een aantal belangrijke
plaatsen aan. De 1ste zondag van augustus wordt
hier het ’Nationaal Huldebetoon aan Koning Albert I
en de helden van de IJzer’ gehouden.
Rond het Koning Albert I-monument zijn ook een
Brits, een Fransen een IJzergedenkteken opgericht.
Nabij het sluizencomplex ‘Ganzepoot’ opent in
het najaar van 2014 een volledig nieuw bezoekerscentrum ‘Het Westfront’, waar je via een vaste
tentoonstelling meer komt te weten over de rol van
de Nieuwpoortse sluizen en de onderwaterzetting
van de IJzervlakte tijdens WO I. Het permanente
aanbod wordt aangevuld met tijdelijke tentoonstellingen, nocturnes en workshops.
I K
ustweg 1 – 8620 Nieuwpoort
Het bezoekerscentrum is tijdens het toeristisch hoogseizoen (1/04 –
15/11) doorlopend open van 10u tot 17u en tijdens het laagseizoen
(16/11 – 31/03) van 10u tot 16u en doorlopend tijdens het weekend
en op feestdagen. De toegangsprijs voor volwassenen bedraagt € 5,
voor senioren € 4, voor kinderen < 12 jaar € 1, voor jongeren > 12 jaar
€ 3, voor scholen € 3 en voor groepen en verenigingen € 4. Prijzen
onder voorbehoud.
Frontzate
Hier liep de oude spoorwegberm van Lijn 74 van Diksmuide naar
Nieuwpoort. Vanaf 1983 is deze verlaten en ondertussen werd de opgebroken spoorweg als wandel- en fietsroute, en ruiterpad opengesteld.
Tijdens de oorlog is ’de Frontzate’ een belangrijke verdedigingslinie en vervulde de spoorwegberm van de ’Lijn 74’ een belangrijke
strategische rol. Tijdens de onderwaterzetting van de IJzervlakte dient
de spoorwegberm als waterkering. Langs de spoorlijn worden kleine
bunkers gebouwd. Deze bakstenen schuilplaatsen zijn ingegraven in
de spoorwegbermen. Een 70-tal bunkers tussen Pervijze en Nieuwpoort
blijven de stille getuigen.
Ramskapelle
De frontlijn tijdens de Eerste Wereldoorlog is een catastrofe voor het
bouwkundig patrimonium. Eind 1918 was ook dit polderdorp een grote
puinhoop. Begin jaren ’20 wordt het dorp heropgebouwd.
Net over de ongebruikte spoorweg is aan de gevel van het eerste
huis een gedenkplaat van het 14de Linieregiment aangebracht. Bij de
herovering van het dorp in oktober 1914 verliest het regiment meer dan
100 man. Het oude station wordt gebruikt als observatiepost. Nadat
het in 1918 verlaten wordt, is er niets veranderd. Alleen de originele
zandzakjes zijn vervangen door betonnen exemplaren.
Belgische begraafplaats Ramskapelle
Zie blz 71
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
48
49
Zonnebeke
Memorial Museum
Passchendaele 1917
In 1917 worden in
Passendale in honderd dagen meer dan 400.000 militairen buiten gevecht gesteld
voor een terreinwinst van
slechts enkele kilometers.
In het Memorial Museum
wordt de herinnering aan de
slag levendig gehouden met
een unieke collectie historische voorwerpen, levensechte diorama’s,
foto- en filmmateriaal.
Het vernieuwde museum bestaat uit vijf verschillende delen. Op de
eerste verdieping krijg je een uitgebreid overzicht van de Eerste
Wereldoorlog in de streek vanaf 1914 tot 1918. Vervolgens kan je zelf
nagaan hoe de Commonwealth troepen in de winter van 1917 – 1918
onder de grond gingen leven omdat bovengronds alles vernietigd was
en ze nergens konden schuilen. In de unieke dugout experience ontdek
je onder andere een verbandpost, werkplaatsen, keuken, sanitair en
slaapplaatsen. Het derde deel beslaat de museumuitbreiding met een
volledig nieuw ondergronds gebouw over de Slag van Passendale. Hier
wordt stil gestaan bij de internationale dimensie van de oorlog door te
focussen op de bijdrage van de verschillende naties tijdens deze slag.
Naast de Dugout Experience kan de bezoeker ook de nieuwe Trench
Experience bezoeken in het vierde gedeelte. Er werd een netwerk
van Duitse en Britse loopgraven gereconstrueerd, waarlangs originele
schuilplaatsen herbouwd zijn. Een bijzondere ervaring van hoe het
leven in de loopgraven doorheen de oorlogsjaren geëvolueerd is. In
het vijfde deel, de herinneringsgalerij, gaat het over de herdenking
en de herinnering van de vele honderdduizenden slachtoffers die hier
gestreden en vooral geleden hebben. Tot slot is er het beroemde kunstwerk van de Nieuw-Zeelandse kunstenares Helen Pollock, “Falls the
Shadow”, gebakken uit klei van het slagveld in Passendale gemengd
met klei uit Koromandel in Nieuw-Zeeland. Hier staan we even stil om te
bezinnen bij het leed van die vele miljoenen mensen die direct en indirect de Groote Oorlog hebben ondergaan. Daarmee is het museumparcours uitgebreid tot 650 m, waarlangs meer dan 5000 collectiestukken
te zien zijn. Het museum is ondergebracht in het historisch kasteeldomein van Zonnebeke.
IB
erten Pilstraat 5A - Kasteelpark - 8980 Zonnebeke
Info: T. 051 77 04 41 - www.passchendaele.be [email protected]
Open van 1 februari tot 15 december van 9u tot 17u.
Laatste toegang om 16u. - Toegangsprijs: € 7,5
Commandobunker
Zandvoorde
Even buiten de dorpskom van Zandvoorde staat een Duitse commandobunker uit 1916. De bunker heeft 6 kamers en 2 toegangen. De
bunker deed dienst als verbinding tussen de frontlijn in Hollebeke en
het hoofdkwartier in Komen.
I K
omenstraat - 8980 Zandvoorde
Info: T. 051 77 04 41 - www.zonnebeke.be - www.passchendaele.be
Permanent en gratis toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang.
Crypte
Op de gemeentelijke begraafplaats van
Zonnebeke is er een crypte met 15 tastbare
kisten met Zonnebeekse gesneuvelden, een
luguber unicum in ons land.
IG
emeentelijke begraafplaats 8980 Zonnebeke
Info: T. 051 77 04 41 - www.zonnebeke.be
Permanent en gratis toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang.
Cryer Farm
Geluveld
Eveneens uit 1916 bevindt zich dicht bij Clapham Junction, langs de
weg Menen-Ieper, nog een Duitse ondergrondse verbandpost. Deze
werd in september 1917 veroverd door de Britse Luitenant Cryer, die er
ook het leven bij liet.
I Menenstraat - 8980 Geluveld
Info: T. 051 77 04 41 - www.zonnebeke.be - www.passchendaele.be
Enkel toegankelijk na contact met de Dienst voor Toerisme.
Toegangsprijs: € 1
Crest Farm Canadian Memorial
Passendale
Dit monument herdenkt de acties van het Canadese Corps dat tijdens
de Slag van Passendale zware verliezen leed, maar uiteindelijk toch
de kerk van Passendale kon veroveren. Crest Farm is op een hoogte
gelegen en biedt een goed overzicht van het slagveld. De kerk van
Passendale is amper 700m verder, maar toch deden de Canadese troepen er bijna tien dagen over om tot in Passendale te geraken. De weg
tussen het monument en de kerk is de Canadalaan. Jaarlijks is er op de
avond van 10 november een plechtigheid met fakkeltocht naar de kerk.
I Canadalaan - 8980 Passendale
Vrije toegang
De groote oorlog
Het front in de Westhoek
50
51
’The Road to Passchendaele’
Bewandel opnieuw die 4de oktober 1917, één dag uit de Slag van
Passendale. De voormalige spoorwegbedding Ieper-Roeselare verbindt
het Memorial Museum met Tyne Cot Cemetery over minder dan 3
kilometer. Schoolgroepen kunnen reserveren voor een speciale ’Platoon
Experience’, waarin ze zelf als soldaat van 1917 op stap gaan.
I Info: T. 051 77 04 41 - www.zonnebeke.be - www.passchendaele.be
’Platoon Experience’ enkel mogelijk voor leerlingen vanaf 14 jaar.
Reservatie bij de Dienst voor Toerisme Zonnebeke
Polygoonbos
Polygoonbos is
met zijn dreven een
ideaal wandelparadijs. Hier bevindt zich
de Britse begraafplaats ’Buttes New
British Cemetery’
met het ’New
Zealand Memorial’,
dat ongeveer 383
soldaten van de
Nieuw-Zeelandse
divisie herdenkt. Op
de ’Butte’ is er een monument voor de 5de Australische divisie. In het
bos staan er nog verschillende bunkers. Aan de andere kant van de
straat bevindt zich Polygon Wood Cemetery. Ieder jaar op ANZAC Day
(25 april) vindt er hier een ’Dawn Service’ plaats.
Zie bladzijde 74
Tyne Cot Cemetery
Zie bladzijde 72
De groote oorlog
Achter het front: onbezet België
52
53
Achter het front:
Onbezet België
Alveringem
Kapelanij
De voormalige kapelanij in Alveringem krijgt een nieuwe, hedendaagse
museale invulling. In en rond het huis waar de bekende maar controversiële priester-dichter Cyriel Verschaeve van 1911 tot 1939 heeft
gewoond, wordt het unieke verhaal van Alveringem in de Groote Oorlog
verteld.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog is de kapelanij een toevluchtsoord voor
dorpsgenoten, Vlaamse intellectuelen, soldaten, officieren, aalmoezeniers en notabelen van het onbezette België. Hier wordt over oorlog
en vrede gediscussieerd maar ook over belangrijke staatszaken, over
kunst en de strijd tegen het zedelijk verval, over de Frontbeweging en
het activisme, over oorlogsmoeheid en desertie,...
De bezoeker komt aan de hand van foto’s, teksten en audiofragmenten
meer te weten over de verschillende aspecten van de Groote Oorlog in
Alveringem en de rol die kapelaan Verschaeve daarin heeft gespeeld.
Maar ook zijn leven na de Eerste Wereldoorlog komt aan bod. Het verhaal van de extreme radicalisering van Verschaeve en zijn collaboratie
met nazi-Duitsland illustreert op welke manier een radicaal nationalisme
kan ontsporen.
I De Kapelanij opent in het najaar van 2014 de deuren.
Sint-Rijkersstraat 22 - 8690 Alveringem
Mout- & Brouwhuis de Snoek
Het museum in de Snoek brengt je
het unieke verhaal van de dorst in de
Eerste Wereldoorlog.
IF
ortem 40 - 8690 Alveringem
Info: www.desnoek.be [email protected]
Belgische militaire
begraafplaats
Oeren
Zie bladzijde 68
Belgische militaire begraafplaats
Hoogstade
Zie bladzijde 68
De Panne - Kust
L’Océan
Op 20 december 1914 werd het ’Grand Hôtel de L’Océan’ op de
Zeedijk in gebruik genomen als het grootste Belgische fronthospitaal.
Rond het hotel werden ook houten barakken gebouwd. De innovatie
en organisatie die dokter Antoine Depage samen met het Rode Kruis
opbouwde, was befaamd. Gedurende het eindoffensief van 1918 had
het hospitaal een maximumcapaciteit van 1.800 bedden. Tijdens WO I
verbleef de Koninklijke familie een lange tijd in De Panne. Koningin
Elisabeth (een Beierse hertogin die in 1900 koning Albert huwde, toen
nog prins) lag mede aan de basis van het ontstaan van het hospitaal. Zij was er geregeld en hielp af en toe eenvoudige zorgen aan
gewonden toedienen. Van deze hospitaalsite is niks meer overgebleven. Alleen een gedenksteen onderaan de gevel houdt de herinnering
levendig.
Omwille van veiligheid werd een groot deel van het hospitaal vanaf
1917 overgeplaatst naar Vinkem, nu Beauvoorde bij Veurne.
I Zeedijk 70-74, 8660 De Panne
Lo-Reninge
Bezoekerscentrum Destrooper
In het bezoekerscentrum van koekjesproducent Destrooper kan je de
geschiedenis van de koekjes en van
de familie Destrooper ontdekken. Een
deel van het bezoekerscentrum is ook
gewijd aan de Eerste Wereldoorlog.
De zoon van oprichter Jules
Destrooper, Jules Destrooper Junior,
werd van zijn militaire dienst ontslagen
wegens ziekte en keerde naar zijn
thuis Lo terug. De koekjesfabriek was
gesloten wegens tijdelijke schaarste en hij besloot om postkaarten uit
te geven. Die postkaarten bevatten zowel zichten uit de streek als de
typische oorlogstaferelen. De frontsoldaten pikten deze kaarten gretig
op en stuurden ze naar huis. De collectie bevatte zo’n 150 diverse
kaarten. Vandaag kan je een deel van de collectie postkaarten bekijken
in het bezoekerscentrum Destrooper.
I Gravestraat 5 - 8647 Lo
Info: T. 058 28 09 33 - [email protected]
Open van maandag t.e.m. zaterdag van 9u30 tot 12u30 en
van 13u30 tot 17u30 (vrijdag tot 16u30).
Gesloten op vrijdagvoormiddag, zon- en feestdagen.
Laatste toegang tot 1 uur voor sluitingstijd.
Toegangsprijs: € 5, - 12 jaar € 3, - 6 jaar gratis
De groote oorlog
Achter het front: onbezet België
54
55
Poperinge
Poperinge is een charmant stadje omgeven door 150 ha
hopvelden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Poperinge of
“Pop” de plaats waar soldaten tot rust konden komen achter het
front. Winkeltjes, restaurants, hotels, herbergen, koffiehuizen,
cinema-, theater- en danszalen, ... werden druk bezocht door
de troepen. “Poperinge was toen een fantastische stad, één
van de zeven wereldwonderen, ook al deden de andere zes
even niet mee”, schrijft de Engelse dichter Edmund Blunden.
Maar de rust is ook bedrieglijk. Vrijwel dagelijks werd de stad
gebombardeerd. De Amerikaanse verpleegster Ellen N. La
Motte omschrijft het Poperinge van toen als volgt: “De aanblik
van de murw geslagen huizen vervulde me met ontzetting. Het
grote publieke plein in het hart van de stad was omringd door
met gaten doorschoten huizen, pokdalig van rondvliegende
granaatscherven, metselwerk of stenen.”
Talbot House &
Concert Hall
Ben je bereid je rang of stand
te vergeten, stap dan eens
binnen in het Talbot House
in Poperinge. Eind 1915
openden de aalmoezeniers
Philip ‘Tubby’ Clayton en
Neville Talbot een alternatieve
ontspanningsgelegenheid.
Het zou uitgroeien tot het
bekendste soldatenhuis van
het Britse leger. De bezoekers
vonden er een thuis, ontspanning en een plaats om de
oorlog te vergeten. Ze kregen
er de kans om weer mens te
worden. In “Every Man’s club”
was elke militair welkom, van
gewone soldaat tot hogere
officier.
De unieke sfeer van het huis kan je het best ervaren op de zolderkapel,
“the Upper Room”. Ook de Engelse tuin is tot op vandaag een verademing. Het aanpalende hopmagazijn, beter bekend tijdens de oorlog
als “Concert Hall” werd samen met het “Slessorium”, het voormalige
badhuis, in 2004 gerestaureerd. De tuin en het huis kregen recent nog
een opfrisbeurt, maar het authentieke interieur bleef grotendeels bewaard. In de “Concert Hall” wordt permanent een filmprojectie van een
gereënsceneerde Concert Party getoond en sinds het najaar van 2013
kan je een digitale rondleiding volgen met de “Tubby’s Story Tablet”.
Deze tablet gidst je doorheen het huis en vertelt aan de hand van foto’s,
video- en audiofragmenten het uitzonderlijke verhaal van deze plek.
Wie op zoek is naar een bijzondere overnachtingsplaats en tegelijk de
ervaring achter het front aan den lijve wil ondervinden, kan ook overnachten in Talbot House. Verwacht er geen viersterrenhotel, maar de
hoge authenticiteitsgraad zal je zeker weten te beroeren.
I Gasthuisstraat 43 8970 Poperinge
Info: T. 057 33 32 28 www.talbothouse.be
Open van dinsdag
t.e.m. zondag van
10u tot 17u30.
Laatste toegang om
16u30.
Gesloten tussen
Kerst en Nieuwjaar. Toegangsprijs: € 8
I Poperinge tijdens WOI
De groote oorlog
Achter het front: onbezet België
56
57
Philip Thomas Byard Clayton
De man is beter bekend als ‘Tubby’ (‘tonnetje’). Hij wordt
in 1885 geboren in Queensland. Twee jaar later komen
zijn ouders terug naar Engeland. Hij studeert theologie in
Oxford. In 1915 wordt hij legeraalmoezenier in Frankrijk.
Hij opent op 11 december 1915 ‘Talbot House’ in
Poperinge. Het 18de-eeuwse huis behoorde tot dan toe aan de rijke
bankier en hophandelaar Maurice Coevoet. Deze ontvluchtte de stad en
verhuurde de woonst intussen voor 150 frank.
De naam van het clubhuis is een eerbetoon aan Gilbert Talbot, de jongere
broer van Neville, die gedood werd tijdens gevechten rond Ieper.
De zolder richt Tubby in als een kapel. De “Upper Room”, zoals die ruimte
wordt genoemd, is sinds 1915 amper veranderd. De kapel is anglicaans, maar Tubby noemt ze liever ‘christian’. Samen met zijn ordonnans
(loopjongen), Arthur Pettifer zorgt hij ervoor dat het de mannen aan niets
ontbreekt. Tubby heeft een groot gevoel voor humor en is bij de soldaten
enorm populair. Talbot House wordt in het jargon van de seingevers
al vlug ‘Toc H’ [tok aitsj]. Later wordt ‘Toc H’ een wereldwijd vertakte
caritasorganisatie.
Tubby keert op het einde van de oorlog naar Londen terug waar hij in
1920 een 2e Talbot House opent. In 1922 wordt hij ‘vicar’ van ‘All Hallowsby-the-Tower’ in Londen. Na wat omzwervingen blijft hij er tot 1962. De
volgende tien jaar wijdt hij aan de Toc H-beweging. In 1972 overlijdt hij op
87-jarige leeftijd. De BBC neemt op radio en tv een minuut stilte in acht.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden
op de binnenkoer van het Poperingse
stadhuis zeker vier Britse soldaten
gefusilleerd. De executieplaats en
de dodencellen van Poperinge zijn
heringericht. Er werd gekozen voor
een hedendaagse vormgeving die de
nadruk legt op de symboliek van de
site. In de dodencellen beleef je de
laatste momenten van een ter dood
veroordeelde soldaat en kan je de graffiti ontcijferen die gevangenen nalieten.
De executiepaal is verplaatst en nu
duidelijk zichtbaar vanuit de dodencel.
Een zitbank en een wand – beide in beton – omsluiten de paal en verhogen de
grauwe intimiteit van de executieplaats.
Betonklinkers met hier en daar de
afdruk van een vogelpootje refereren
aan de breekbaarheid van de mens.
Het gedicht van Erwin Mortier legt de
diepere dimensie van de site bloot.
I De executieplaats en de dodencellen zijn dagelijks open
van 6u tot 22u. Gratis toegang. Ingang via de Guido Gezellestraat.
www.toerismepoperinge.be
Commonwealth militaire begraafplaats
Lijssenthoek Military Cemetery en bezoekerscentrum
Zie bladzijde 74
Executieplaats – Dodencellen
Veurne
De binnenkoer van het Poperingse stadhuis en de dodencellen vormen
samen een symbolische plaats. Het is de enige site waar het executieverhaal zo direct wordt verteld.
Belevingscentrum
“Vrij Vaderland, leven achter het Front”
In Groot-Poperinge zijn vijftien Britse en twee Canadese soldaten
terechtgesteld. Op Poperinge New Military Cemetery (Deken Debolaan)
rusten vandaag zeventien geëxecuteerde soldaten. Op Poperings
grondgebied liggen nog ‘shot at dawns’, nl. op de Britse militaire
begraafplaatsen Lijssenthoek, Poperinge Old, Reninghelst New, Nine
Elms en Mendinghem. Het Britse leger voerde in de Westhoek in totaal
69 executies uit. Vier van hen worden herinnerd op de Menenpoort en
drie op de Ploegsteert Memorial. De overige Westhoek-slachtoffers met
grafsteen liggen verspreid over 23 begraafplaatsen.
Vanaf 15 maart 2014
De Groote Oorlog was eigenlijk de eerste oorlog die op industriële
schaal werd gevoerd. Nog nooit vielen miljoenen doden en gewonden
in een conflict. Het gloednieuwe belevingscentrum ‘Vrij Vaderland’, in
het historische stad- en landshuis van Veurne, focust echter niet
op het slagveld, maar op het kleine laatste stukje vrij België dat toen
overbleef, de zogenaamde Belgische Sector. Van hieruit slaagde
Albert I, koning der Belgen, er in stand te houden tegen de Duitse
bezetter. We beleven het verhaal achter het front, het dagelijkse leven
in dit laatste stukje onbezet gebied en zien een ware smeltkroes van
mensen samen, multiculturaliteit ‘avant la lettre’. Veurne en omstreken
werden plots bevolkt met militairen uit eigen land, de buurlanden en
De groote oorlog
Achter het front: onbezet België
58
59
uit vreemde continenten, maar ook door bewoners, vluchtelingen,
dokters en verpleegsters. ‘Vrij Vaderland’ brengt dit verhaal in een
sfeervolle scenografie met zowel moderne media als traditionele
tentoonstellingstechnieken.
I Grote Markt - 8630 Veurne
Openingsuren: www.vrijvaderland.be of T. 058 33 55 31
Toegangsprijs: €4, €3 voor groepen > 30 pers.
Gids op aanvraag T. 058 33 55 34
Stadhuis
In het stadhuis was
tijdens de IJzerslag het
hoofdkwartier van het
Belgisch Leger gevestigd. Koning Albert I had
er zijn commandopost
van 15 oktober 1914 tot
23 januari 1915. King
George V, de Franse
president Poincaré met
zijn minister van oorlog,
generaal Joffre, de
Britse opperbevelhebber
French, koning Victor
Emmanuel van Italië
en de Franse generaal
Foch kwamen er op
bezoek. In oktober 1914
werd de onderwaterzetting van de IJzervlakte er besproken met Karel Cogge. Vanaf de lente
1915 tot 1918 werd het hoofdkwartier ondergebracht in de pastorie van
Houtem.
IG
rote Markt - 8630 Veurne
Het Stadhuis is enkel toegankelijk voor groepen vanaf 15 personen na
afspraak. €2. Info: T. 058 33 55 34 - [email protected]
Borstbeeld van Karel Cogge
Karel Cogge was de toezichter van
de Noordwatering. Hij speelde een
belangrijke rol bij de onderwaterzetting van de IJzervlakte, eind oktober
1914. Het monument werd gemaakt
door Jules Lagae.
IN
oordstraat - 8630 Veurne
Hoofdkwartier Houtem
Houtem
Bij de kerk van Houtem in de pastorie installeert het Belgische Leger er
zijn hoofdkwartier vanaf 23 januari 1915 tot en met oktober 1918. Hier
verblijft luitenant-generaal Wielemans. Koning Albert komt er drie tot
vier keer per week. Hier ontmoet hij geallieerde legeraanvoerders en
hij decoreert verdienstelijke militairen. Wielemans overlijdt op 5 januari
1917. Hij wordt begraven op het kerkhof van Houtem. Zijn graf is een
zuil uit roze graniet. De oude pastorie is nu een privéwoning met aan de
toegang een herinneringssteen.
I Kerkhoek - 8630 Houtem
Joe English
Vinkem
Joe English is in 1882 geboren in Brugge. Hij is vooral bekend als
ontwerper van de heldenhuldezerkjes. Het Keltische kruis, de meeuw
of blauwvoet en de letters AVV-VVK (Alles Voor Vlaanderen, Vlaanderen
Voor Kristus). Hij overlijdt op 31 augustus 1918 in het legerhospitaal ’L’Océan 2’ in Vinkem aan de gevolgen van een onverzorgde
blindedarmontsteking.
Alleen een naamsteen duidt de plaats van het hospitaal aan. Dit
legerhospitaal was een groot tentenkamp. In de zomer 1917 wordt een
deel van het hospitaal rond het hotel ’l’Océan’ in De Panne, wegens
voortdurende beschietingen, naar Vinkem verhuisd.
I Joe Englishstraat 3 - 8630 Vinkem (Beauvoorde-Veurne)
Cachot
Wulveringem
Nabij de oude gemeenteschool, staat het nu nog intact gebleven
’cachot’. Het bestaat uit een tongewelf van 1,80 m hoog en is 2,10 m
breed. Het wordt afgeschermd met prikkeldraad. Weerspannige soldaten werden erin opgesloten. Ze moesten de dag doorkomen met een
homp brood en een kom water.
I Wulveringemstraat 14 - 8630 Wulveringem
Belgische militaire begraafplaats
Steenkerke
Zie bladzijde 71
Franse militaire begraafplaats
Veurne
Zie bladzijde 79
De groote oorlog
Achter het front: bezet België
60
61
Achter het front:
bezet België
Hooglede
Zoeken naar gesneuvelden
Vanaf 4 augustus 2014 kan je op de website van het In Flanders Fields
Museum (www.inflandersfields.be/nl/woi-in-vlaanderen) de Namenlijst
raadplegen. De Namenlijst wil alle dodelijke slachtoffers gelinkt aan de
Eerste Wereldoorlog in België, én alle Belgische oorlogsdoden, zowel burger als militair, op één geïntegreerde lijst samenbrengen. Bijna honderd
jaar na datum is zo een lijst nog steeds onbestaande. Naar schatting gaat
het om 600.000 doden, waarvan 550.000 in West-Vlaanderen.
Wie zoekt naar informatie over Belgische soldaten en onderofficieren die
na 31 december 1888 zijn geboren of officieren geboren na 31 december 1899, vraagt dit schriftelijk aan bij: Stafdepartement Inlichtingen en
Veiligheid
Sectie Archieven
Kwartier Koningin Elisabeth
Everestraat 1 - 1140 Evere
Voor militairen geboren vóór deze data wordt contact opgenomen met:
Koninklijk Legermuseum
Documentatiecentrum
Jubelpark 3 - 1000 Brussel
[email protected]
Naam militair, voornaam en eventuele 2de voornaam, geboorteplaats en
-datum, stamnummer,... kunnen hierbij helpen.
Vleteren
Belgische militaire begraafplaats
Westvleteren
Zie bladzijde 71
Dozinghem Military Cemetery
Westvleteren
Zie bladzijde 76
Ook Hooglede en Gits kwamen niet ongeschonden uit de Eerste
Wereldoorlog. De Duitse bezetting was voor de twee dorpen een periode van relatieve rust. Ze lagen wel in het ’Etappengebiet’ en dus dicht
tegen het front. Veel gewonden werden hier naartoe gebracht.
Sommigen haalden het niet en werden begraven op het
Soldatenfriedhof. Tijdens het Bevrijdingsoffensief in september 1918
kwamen beide dorpen zwaar gehavend uit de strijd.
Oorlogsmuseum
Het museum heeft vooral aandacht voor de plaatselijke geschiedenis
tijdens WO I en WO II.
I Marktplaats 24 - 8830 Hooglede
Gratis toegang. Gidsbeurten op aanvraag.
Info: T. 051 20 30 30 - www.hooglede.be
Duitse militaire begraafplaats
Hooglede
Zie bladzijde 81
Koekelare
Käthe Kollwitz Museum
Vanaf 25 februari 2014
Maak kennis met Käthe Kollwitz, haar zoon en haar werk op de unieke
brouwerijsite. In het Käthe Kollwitz Museum vind je een verzameling
van originele kunstwerken van deze Duitse kunstenares.
Aan de hand van haar expressionistisch werk merk je hoe Käthe in
opstand kwam tegen oorlog en armoede. Het museum benadert ook
Käthe Kollwitz als moeder van haar gesneuvelde zoon Peter. In het
uitleidend deel toetst het museum haar werk aan de hedendaagse
kunstwereld. Käthe Kollwitz is in Vlaanderen vooral bekend om het
beeldenpaar ‘Treurend Ouderpaar’, een meesterwerk dat nu op het
Duitse militaire begraafplaats in Vladslo (Diksmuide) staat.
I Sint-Maartensplein 15B - 8680 Koekelare
Info: T. 051 61 04 94 - www. koekelare.be - [email protected]
Open van dinsdag tot vrijdag van 9u30 tot 12u en 13u30 tot 17u
De groote oorlog
Achter het front: bezet België
62
63
Menen - Leiestreek
(laatste toegang om 16u30). Van 15 mei tot en met 15 november
ook open op zater-, zon- en feestdagen van 13u30 tot 17u. Steeds
gesloten op maandag en woensdagvoormiddag.
Toegangsprijzen: Volwassene: € 5 - Kinderen van 0 tot 6: gratis Kinderen van 6 tot 12: € 3,50 - Senioren (65+): € 4 - Groepen vanaf
10 personen: € 3,50 - Voordeelpas: € 4
De toegangsprijs omvat het Käthe Kollwitz Museum en het
Fransmansmuseum.
Lange Max Museum
Opening voorzien voorjaar 2014
Het Lange Max Museum richt zich bijna uitsluitend op de Duitse kant
van de Eerste Wereldoorlog. Daarmee neemt het museum een unieke
positie in onder de WO I-musea. Het museum belicht het voormalige
grootste Duitse kanon dat voornamelijk vuurde op Duinkerke en informeert over het leven en werken achter het front. Je krijgt er kwalitatieve
informatie gecombineerd met verzorgde en moderne presentatietechnieken. De indrukwekkende geschutbedding van het kanon is op
wandelafstand bereikbaar vanaf het museum.
I Clevenstraat 2 - 8680 Koekelare
Info: T. 0476 21 68 59 - www.langemaxmuseum.be
Juli en augustus: elke dag open van 14u tot 18u.
Van september tot en met juni: open van woensdag tot en met zondag van 14u tot 18u.
Toegangsprijs: €5 - Kinderen van 0 tot 6: gratis - Kinderen van 6 tot
12: € 3,50 - Groepen vanaf 10 personen: € 4
Tijdens de Eerste Wereldoorlog
wordt Menen (Leiestreek) van oktober 1914 tot oktober 1918 bezet door
Duitse troepen. Door zijn geografische ligging lag de stad slechts op
een boogscheut van het Westelijke
front. Menen werd ingericht om te
voldoen aan de noden van de Duitse
frontsoldaten. Zo ontstonden er veldkeukens en -bakkerijen alsook munitiedepots, pionierparken en vliegvelden. Uiteraard hadden de Duitsers
eveneens nood aan veldhospitalen
om hun gewonden te verzorgen. Ook
gewonde krijgsgevangenen werden
erin opgenomen. Sommige gewonden die in één of ander Meense
veldhospitaal overleden, werden tot
in 1917 begraven op de stedelijke
begraafplaats (achter het station).
Als gevolg van de 3de Slag om
Ieper, begonnen de Duitsers in 1917
met de inrichting van een nieuwe dodenakker op de grens MenenWevelgem. Op het einde van de oorlog lagen er op het ’Ehrenfriedhof
Meenen Wald N° 62’ ruim 6.000 Duitse militairen begraven.
Duitse militiaire begraafplaats
Menen-Wevelgem
Zie bladzijde 81
Middelkerke - kust
Leffinge
Duits Mausoleum
Dit dodenhuisje op het kerkhof aan de Dorpsstraat in Leffinge
(Middelkerke) werd in 1915 gebouwd door Duitse soldaten naar een
ontwerp van Hauptmann Löwenstein. Tijdens de Eerste Wereldoorlog
begroef men hier ongeveer 1.700 Duitse soldaten. De lichamen werden
kort voor 1958 overgebracht naar het ’Soldatenfriedhof’ van Vladslo en
het oorspronkelijke oorlogskerkhof veranderde in een begraafplaats
voor burgers. In 2002 werd het voormalige mausoleum beschermd
als monument. Het mausoleum is een zeldzaam voorbeeld van Duits
burgerlijke architectuur.
I Dorpsstraat - 8434 Leffinge
De groote oorlog
Achter het front: bezet België
64
65
Staden
Bij het uitbreken van de oorlog worden Staden en de deelgemeente
Westrozebeke bijna volledig verwoest. Oostnieuwkerke blijft gedeeltelijk gespaard. In 1917 wordt het kasteel van Staden door een Brits
artilleriebombardement volledig in puin geschoten. Het wordt niet meer
heropgebouwd.
Monument Lt. Juul De Winde
Westrozebeke
Juul De Winde wordt geboren in Merchtem en in 1913 wordt hij
ingelijfd. In 1917 wordt hij tot luitenant bevorderd, eerder een uitzondering voor een Vlaamsgezinde soldaat. Hij sneuvelt tijdens de aanval
op Westrozebeke op 28 september 1918. In 1937 wordt zijn stoffelijk
overschot bijgezet in de crypte van de IJzertoren. Het monument in
Westrozebeke wordt in 1938 onthuld. Het is een ontwerp van Karel
Aubroeck. Hij is ook de ontwerper van het Koning Albertmonument
in Nieuwpoort. Een andere gelijkenis is het gebruik van de gele
Nieuwpoortse baksteen.
Oostende - kust
De levendige haven en de kuststad Oostende blijven tijdens de Eerste
Wereldoorlog in Duitse handen. De haven is een uitvalsbasis voor de
Duitse duikboten die het hebben gemunt op geallieerde troepen- en
transportschepen. Deze sector valt onder het Marinekorps Flandern onder leiding van Admiral von Schröder. De Britten proberen de haven uit
te schakelen. Het gedenkteken van de ”Vindictive, Thetis en Intrepid” is
een herinnering aan de moedige, Britse zeeslag die de haven gedeeltelijk blokkeerde in 1918.
Domein Raversijde
Het domein Raversijde bevat forificaties uit de Eerste Wereldoorlog
en bewaart een stukje Atlantikwall uit de Tweede Wereldoorlog. Deze
verdedigingswal van de Duitse bezetter moest beschutten tegen geallieerde aanvallen van over zee, waarbij gebruik werd gemaakt van nog
bestaande bunkers uit de Eerste Wereldoorlog.
I Nieuwpoortsesteenweg 636 - 8400 Oostende
Info: T. 059 70 22 85
Open van 22 maart 2014 tot 11 november 2014:
Schoolvakanties, weekends, feestdagen: 10u30 tot 18u
Weekdagen: - Atlantikwall: 10u30 tot 17u
- Anno 1465 & Memoriaal Prins Karel: 14u tot 17u
Toegangsprijs per museum: € 6,50 / combiticket: € 9,75
I Hyndrickxbosstraat – Westrozebeke.
Het monument is in 2013 gerestaureerd en verplaatst van de grote
Poelkapellestraat naar de smallere Hyndrickxbosstraat.
Wervik
Voor Wervik betekende vier jaar oorlog ook vier jaar Duits kantonnement. Wervik was toen een stad zonder grenzen, want Wervik en
Wervicq-Sud in Frankrijk vormden opnieuw één entiteit. Vooral de inkwartiering van de Duitse troepen, op een boogscheut van het front, gaf
aanleiding tot ongewone activiteiten in het grensstadje. Aankomsten en
vertrekken van Duitse eenheden, transport van gewonden of krijgsgevangenen, begrafenisstoeten en collectieve teraardebestellingen, maar
ook verplichtingen voor de inwoners, met zware boeten. De Duitse
kunstschilder Max Beckmann beschreef in zijn brieven in 1915 de
surrealistische situatie
waarin de Duitse soldaten zich in Wervik toen
bevonden. Allerlei militaire installaties werden
in Wervik neergepoot.
Een bezette stad die
in de zomer van 1917,
i.v.m. het verwacht Brits
offensief, bijna volledig
geëvacueerd werd.
De groote oorlog
Achter het front: bezet België
66
67
William Leggett
William Leggett werd in 1891 geboren in Australië.
Op 21-jarige leeftijd vertrekt hij richting Engeland om
zich aan te sluiten bij de King’s Life Guards. William
klimt er op tot Korporaal van het 1st Life Guards,
een Brits cavalerieregiment. Aan het begin van de
Eerste Wereldoorlog komt hij terecht in Geluwe. Vijf
dagen voor de Eerste slag bij Ieper, op 14 oktober 1914, komt Korporaal
William Leggett om bij schermutselingen met Duitse troepen. Hij is de
eerste Australische militair die in de Ieperse frontzone sneuvelt. Hij werd
eerst begraven in Geluwe maar later overgebracht naar het New British
Cemetery in Harelbeke. Naast de kerk van Geluwe bevindt zich sinds
2001 een gedenkplaat en kunstwerk ter nagedachtenis van William
Leggett.
Nationaal Tabaksmuseum
Vernieuwd museum vanaf 27 april
2014
Het recent heropende en volledig vernieuwde Nationaal
Tabaksmuseum in Wervik staat 5
jaar lang grotendeels in het teken
van de tabak en roken tijdens WO I.
De uitgebreide collectie voorwerpen
en militaria die voor de gelegenheid
werd samengebracht, werpt een
indringende blik op de niet te onderschatten rol van tabak tijdens de
oorlogsjaren. “A shared smoke was a
way of connecting in a disconnected
world”: alle legerleidingen beseften dit maar al te goed. Vele jongens
overleefden vier jaar loopgravenoorlog, maar keerden terug als zware
rokers. Maar wat en hoe rookten ze dan? Kozen ze voor een traditionele
pijp of kregen sigaretten de voorkeur? Werd er onder de soldaten ook
gesnoven of kauwden ze tabak? Was er wel altijd voldoende tabak aanwezig? Hoe geraakten krijgsgevangen aan het goedje? En welke waren
toen de bekendste merken, als die dan al bestonden tenminste? Maar
dé vraag die blijft branden is vooral: hoe is de sigaret ‘the soldier’s
friend’ geworden? Antwoorden op al deze en nog veel meer vragen,
krijg je ongetwijfeld tijdens je bezoek aan het vernieuwde museum.
IT
ijdelijke tentoonstellingen 2014:
>V
an koekendozen tot varkensblazen’ - Rantsoenen tijdens WO I
(27 april 2014 – 16 november 2014)
> ‘Geen kerstmis zonder tabak voor de soldaten aan ’t front’ Tabaksgebruik bij militairen tijdens de ‘Kerstbestanden’
(6 december 2014 – 1 februari 2015)
I Koestraat 63 – 8940 Wervik
Info: T. 056 95 24 25 - www.nationaaltabakmuseum.be
[email protected]
Open van 27 april 2014 tot 16 november 2014.
Open di t.e.m. vr: 10u tot 12u en 14u tot 18u - za-zo + officiële feestdagen: 14u tot 18u - ma: gesloten.
Ticketverkoop sluit een halfuur voor sluitingstijd.
Toegangsprijs: € 4,50 - 60+: € 3,50 - kinderen/jongeren (6-18j.): € 2 kinderen < 6 jaar: gratis.
Gedenkplaat John Eden
Kruiseke
Tijdens de eerste Brits-Duitse schermutselingen die in oktober 1914 in
het Wervikse gehucht Kruiseke plaats vinden, sneuvelt Lt. John Eden
van de 12th Lancers. Hij is de broer van de latere Britse eerste minister.
Via de hier startende Kruiseke-wandelroute krijgen wandelaars een
indringende kijk op het bultige slagveld van de Eerste Slag bij Ieper.
I Steen ingemetseld in de voorgevel van de H.-Hartkerk in het
gehucht Kruiseke. Eveneens de startplaats voor de provinciale
Kruiseke-wandelroute.
’Franse berg’ in Wervicq-Sud
Tijdens de Duitse bezetting vormden Wervik en Wervicq-Sud in
Frankrijk opnieuw één geheel. Getuigenissen van vier jaar Duits kantonnement zijn op de zogenoemde ’Franse berg’ in Wervicq-Sud nog
aanwezig. Het Wit Kasteel in het parkdomein Dalle-Dumont deed dienst
als Feldlazarett. De militaire schuilplaatsen en het gedenkteken van het
XVde Armeekorps uit 1915 herinneren ook aan die oorlogstijd.
Het ’Deutscher Soldatenfriedhof’ is overgebracht van het parkdomein
Dalle-Dumont naar Wervicq-Sud. In 1974 zijn nog een aantal Duitse
graven toegevoegd.
De groote oorlog
Belgische militaire begraafplaatsen
68
69
Belgische militaire
begraafplaatsen
Alveringem
Oeren
In de schaduw van het kerkje
van Oeren ligt de kleinste
maar wellicht meest pittoreske
Belgische militaire begraafplaats in het IJzergebied.
Vandaag telt het kerkhof nog
510 graven. Ooit hebben er
104 heldenhuldezerkjes gestaan. Daarvan zijn er slechts
vijf bewaard gebleven. Op
26 augustus 1923 heeft hier
onder grote belangstelling de
vierde IJzerbedevaart plaats,
met als thema “Eerherstel aan
de geschonden graven”. In
de nacht van 9 op 10 februari
1918 hebben grafschenners
op het kerkhof van Oeren de
letters AVV-VVK op 36 heldenhuldezerkjes dichtgepleisterd.
IO
erenstraat - 8690 Oeren
Info: www.oorlogserfgoedalveringem.be
Hoogstade
Omdat er veel Belgische militairen sterven in het veldhospitaal, dat
gevestigd is in het Gasthuis Clep in Hoogstade, wordt in april 1915
een nieuwe begraafplaats aangelegd langs de Brouwerijstraat bij de
dorpplaats. In 1968 breidt deze begraafplaats uit met 117 Belgische
graven van op de opgeheven militaire begraafplaats in Reninge. Er
liggen nu 806 Belgische militairen begraven, afkomstig uit 370 gemeenten. Deze begraafplaats telt nog zes heldenhuldezerkjes. Daarnaast
staan er ook 20 Britse grafstenen.
I Brouwerijstraat - 8690 Hoogstade
Info: www.oorlogserfgoedalveringem.be
De Panne - kust
De militaire begraafplaats situeert zich achter de burgerlijke begraafplaats van De Panne. In het totaal zijn er 3.739 graven, waarvan 3.366
van Belgische gesneuvelden. De begraafplaats is daarmee de grootste
Belgische militaire begraafplaats. De aanleg ervan startte tijdens de
Eerste Wereldoorlog. Nadien waren er nog heel wat bijzettingen door
de ontruiming van kleinere begraafplaatsen in de Westhoek. Je vindt
tussen de burgerlijke en de militaire begraafplaats ook een Britse
begraafplaats uit de Tweede Wereldoorlog met 282 gesneuvelden,
waaronder heel wat Tsjechen.
I Kerkstraat 69 - 8660 De Panne
Adinkerke
Op deze begraafplaats achter de kerk liggen 1.651 Belgische, 67
Britse en 1 Franse soldaat die in WO I zijn gesneuveld. Je vindt er
eveneens 6 Vlaamse heldenhuldezerkjes, ontworpen door Joe English.
I Heldenweg - 8660 Adinkerke
Diksmuide
Keiem
Dit is de rustplaats van 628 gesneuvelde militairen van het Belgische
8ste en 13de Linie Regiment. Tijdens de Slag aan de IJzer (oktober 1914)
mislukte de herovering van het dorp Keiem. Toen sneuvelden ze tijdens
de verwarde aftocht naar het gehucht Tervaete over de IJzer.
I Keiemdorpstraat 143A - 8600 Keiem
De groote oorlog
Belgische militaire begraafplaatsen
70
71
Edward en Frans
Van Raemdonck
Nieuwpoort - kust
Beiden zijn beter bekend als de gebroeders Van Raemdonck. Zij groeien uit tot een
Vlaams symbool van broederliefde. En om
het te versterken wordt hun verhaal met de
tijd wat geromantiseerd. Een tekening van
Joe English draagt hiertoe eveneens bij. Beide broers worden geboren in
Temse, Edward in 1895 en Frans in 1897. Beiden zijn sergeant in de 6de
compagnie van het 24ste Linieregiment.
Het verhaal gaat dat zij in elkaars armen sneuvelen na een nachtelijke
aanval op het ’Stampkot’ in Steenstrate in maart 1917.
Wat er juist is gebeurd, zal wellicht voor altijd onbekend blijven. Frans zou
bij de terugkeer zijn gekwetst. Een Waalse soldaat Aime Fiévez komt zijn
sergeant ter hulp. Allicht worden beiden gedood door een ontploffende
obus. Intussen is Edward op zijn stappen teruggekeerd om zijn broer
te zoeken die niet op de plaats van afspraak is. Hij wordt op zijn beurt
getroffen door Duits mitrailleurvuur en sneuvelt op enkele meters van zijn
broer. Bombardementen volgen, de aarde wordt omgewoeld. Uiteindelijk
worden de drie samen ter plaatse begraven.
Ze worden ten slotte ontgraven en later samen in één kist bijgezet in de
crypte van de IJzertoren in 1932. Het monument van de gebroeders van
Raemdonck wordt in 1933 bij Steenstrate onthuld op de plaats waar de
drie werden ontgraven.
Deze begraafplaats is cirkelvormig aangelegd. Het is een verzamelbegraafplaats met 625 grafstenen voor 600 effectief begraven militairen.
Grafstenen herdenken 34 doden. De meesten sneuvelden tijdens de
Slag om de IJzer in oktober 1914.
Ramskapelle
I Ramskapellestraat - 8620 Ramskapelle
Veurne
Steenkerke
Achter de kerk zijn 515 Belgische soldaten begraven waarvan 55 onbekenden. Joe English werd er eerst begraven, om later te worden bijgezet in de crypte van de IJzertoren. In de Joe Englishstraat in Vinkem
herinnert een monumentje aan deze Vlaamse frontsoldaat.
I Achter de Sint-Laurentiuskerk
Vleteren
Westvleteren
In het dorp Westvleteren rusten op de Belgisch Militaire Begraafplaats
1.208 soldaten.
I Sint-Maartensstraat - 8640 Westvleteren
Houthulst
De bekendste Belgische
begraafplaats bevindt zich in
Houthulst en telt 1.800 graven.
De meesten sneuvelden bij
het Bevrijdingsoffensief. 81
Italiaanse soldaten zijn er eveneens begraven. De Italiaanse
krijgsgevangenen werden door
de Duitsers achter het front aan
het werk gezet, vooral in de regio
Roeselare-Izegem. Ze zijn er gestorven aan allerlei ziektes. Later
werden ze overgebracht naar
Houthulst. Ze liggen achteraan
tegen de bosrand begraven. De
begraafplaats is in een stervorm
aangelegd.
I P
oelkapellestraat 8650 Houthulst
De groote oorlog
Militaire begraafplaatsen van de Commonwealth
72
73
’If I should die, think only this of me:
That there’s some corner of a foreign field
That is forever England’
Uit ‘The Soldier’ van Rupert Brooke
Militaire
begraafplaatsen
van de Commonwealth
De vruchtbare landbouwgrond rond Ieper was van 1914 tot
1918 het toneel van een van de vreselijkste oorlogen uit de
geschiedenis. Soldaten uit meer dan 50 landen hebben hier
toen gevochten. Heel veel sporen van ’den Grooten Oorlog’
worden door de tijd gewist, maar tot op vandaag spreken de
talloze militaire begraafplaatsen, oorlogsmonumenten en sites
boekdelen.
Op de begraafplaatsen van de Commonwealth wordt vanaf 40
graven het ’Cross of Sacrifice’ geplaatst en vanaf 1.000 doden een
’Stone of Remembrance’ met de inscriptie: ’Their name liveth for
Evermore’. Een tekst uit de Bijbel gekozen door Rudyard Kipling.
Zonnebeke
Passendale
Tyne Cot Cemetery en bezoekerscentrum
De naam Passendale is gegrift in het collectieve geheugen van GrootBrittannië en het Gemenebest. Tijdens de Derde Slag bij Ieper of de
Slag om Passendale (1917) werd samen met het tot puin geschoten
dorp Passendale een totaal verwoest terrein veroverd. De Britten noemden het ”Passiondale” of dal van het lijden. De menselijke prijs was
enorm en stille getuige hiervan is de grootste Britse militaire begraafplaats op het vasteland.
Oorspronkelijk was ’Tyne Cot’ een versterkte positie van de Duitse
Flandern I-stelling, waar Australische troepen in oktober 1917 een
eerste hulppost inrichtten. Er ontstond al snel een kleine begraafplaats
met 340 bijzettingen van gewonden die ter plaatse bezweken. Tussen
1919 en 1921 brachten gespecialiseerde ’Exhumation Companies’ hier
vanuit de omliggende velden de gesneuvelden samen. Slechts 3.800
zijn bij naam bekend. De begraafplaats met ’Missing Memorial’ werd
ontworpen door Sir Herbert Baker en in 1927 onthuld.
Zo’n 12.000 soldaten van het Gemenebest en ook enkele Duitse gesneuvelden liggen hier begraven. Op de muur achteraan de begraafplaats staan de namen gegrift van net geen 35.000 vermiste soldaten.
Zij sneuvelden na 15 augustus 1917. De overige bijna 55.000 namen
van vermisten gesneuveld tussen augustus 1914 en 15 augustus 1917
vind je op de Menenpoort in Ieper.
Die Menenpoort, nog ontworpen tijdens de oorlog, was niet groot
genoeg om alle vermisten te vermelden.
De uniforme grafstenen gehouwen uit witte Portlandsteen, het grote
stenen kruis met een bronzen zwaard (het ”Cross of Sacrifice”) en het
grote stenen altaar (de ”Stone of Remembrance”) zijn erg indrukwekkend. Het ”Cross of Sacrifice” werd op vraag van de Britse koning
George V bovenop de veroverde Duitse bunker gebouwd.
Op 12 juli 2007 werd een volledig nieuwe bezoekersinfrastructuur
ingehuldigd door de Britse Queen Elizabeth II en Koningin Paola van
België. Het moderne bezoekerscentrum geeft een uitzicht op het
slagveld en geeft meer inzicht en informatie over de Slag. Er is eveneens een grote parking achter de begraafplaats met sanitair blok. De
begraafplaats is door een 3 km-lang wandel- en fietstraject verbonden
met het ’Memorial Museum Passchendaele 1917’. Dit traject wordt ook
’The Road to Passchendaele’ genoemd.
I Tyne Cot Cemetery - Tynecotstraat - 8980 Passendale
Ingang en parking – Vijfwegestraat
Het bezoekerscentrum is dagelijks open van 1 februari tot eind
november van 10u tot 18u.
De groote oorlog
Militaire begraafplaatsen van de Commonwealth
74
75
van iemand die op Lijssenthoek begraven ligt. Langs de luisterwand
spreken stemmen uit het heden en verleden je toe. Een voetpad leidt
naar de begraafplaats en op de 1392 paaltjes langs dit pad wordt de
dodengrafiek van Lijssenthoek weergegeven.
I Boescheepseweg 35A - 8970 Poperinge.
Bezoekerscentrum dagelijks open van 9u - 18u. Gratis toegang.
Info: www.lijssenthoek.be
Ieper
Essex Farm Cemetery
Langs het kanaal Ieper-IJzer, net buiten Ieper, vind je Essex Farm
Cemetery. Deze plaats is ook wel bekend als ‘site John McCrae’. De
Canadese arts John McCrae schreef hier in mei 1915 het wereldberoemde gedicht ‘In Flanders Fields’. Arts McCrae liet hier een schuilplaats uitgraven om de eerste gasslachtoffers in 1915 te verzorgen.
Enkele dagen nadien ontstond zo ‘Essex Farm Cemetery’. John McCrae
stierf in 1918 en ligt begraven in Wimereux, Frankrijk.
Buttes New British Cemetery
Deze Britse begraafplaats is gelegen in het Polygoonbos. De naam
Buttes verwijst naar de schietheuvel van het vooroorlogse Belgische
militaire oefenterrein. Bovenop de heuvel is er een monument voor de
5de Australische Divisie. De begraafplaats zelf werd aangelegd na de
oorlog en bevat zo’n 1.317 graven. Achteraan de begraafplaats is er
nog het New Zealand Memorial met namen van 383 vermiste NieuwZeelandse soldaten.
I Lange Dreve – 8980 Zonnebeke
Poperinge
Lijssenthoek Military Cemetery en bezoekerscentrum
Op het gehucht Lijssenthoek (Boescheepseweg) was van 1915 tot
1920 het grootste Britse evacuatiehospitaal van de Ieperboog ingericht.
Vandaag is Lijssenthoek Military Cemetery een getuige van meer dan
vier jaar oorlogsgeweld. Er liggen 10.784 slachtoffers begraven. Het
is een multiculturele begraafplaats, met naast Britse soldaten ook
slachtoffers uit onder meer
Frankrijk, Canada, China,
Zuid-Afrika, Nieuw-Zeeland,
Duitsland en Australië.
Het bezoekerscentrum ligt
naast de begraafplaats.
Je komt er alles te weten
over het hospitaalleven
en de (her)aanleg van
de begraafplaats. Een
scheurkalender vertelt elke
dag een ander verhaal
I Diksmuidseweg 146 – 8900 Ieper
Bedford House Cemetery
Deze begraafplaats net buiten
Ieper, is een van de grootste Britse
begraafplaatsen in de Westhoek.
Bedford House Cemetery ligt op het
voormalige domein van het kasteel
Rosendael, door de Britten ook
wel ‘Bedford House’ genoemd. Het
kasteel deed tijdens Wereldoorlog I
dienst als medische post en brigadehoofdkwartier. In de kasteeltuin
ontstonden verschillende kleine
begraafplaatsen. De tuinarchitectuur
maakt van Bedford House Cemetery
een unieke WO I site.
I Rijselseweg 152
8900 Brielen
New Irish Farm Cemetery
Deze grote Commonwealth begraafplaats bereik je vanaf de
Noorderring in Ieper. Ze ontstond in 1917 nadat dit gebied veilig werd
verklaard. Voordien liep hier de frontlijn. New Irish Farm Cemetery
bestond aanvankelijk uit 73 graven. Na WO I breidde de begraafplaats
uit met meer dan 4500 gesneuvelde soldaten, door de opruiming van
omliggende kleine begraafplaatsen. In ongeveer 70% van de graven
rust een onbekende soldaat.
I Briekestraat – 8900 Sint-Jan
De groote oorlog
Militaire begraafplaatsen van de Commonwealth
76
77
Hooge Crater Cemetery
Hooge Crater Cemetery werd in oktober 1917 gestart, toen Hoge bij het
begin van de Derde Slag bij Ieper in geallieerde handen was gevallen. Na de wapenstilstand werd de begraafplaats uitgebreid met zo’n
5800 graven uit slagvelden en kleinere begraafplaatsen in de buurt.
Opmerkelijk is dat de Stone of Remembrance, vooraan op de begraafplaats, in een cirkelvormige diepte is geplaatst: een symbool voor de
vele kraters die hier in de omgeving zijn geslagen.
I Meenseweg 479 – 8902 Zillebeke
Vleteren
Dozinghem Military Cemetery
Op de Britse militaire begraafplaats ‘Dozinghem Military Cemetery’
rusten 3.312 doden uit WOI. De begraafplaats is ontworpen door Sir
Reginald Blomfield en heeft een oppervlakte van zo’n 12.300 m². De
begraafplaats wordt onderhouden door de Commonwealth War Graves
Commission. De naam Dozinghem – ook de naam van het evacuatiehospitaal uit WOI - is afgeleid van het Engelse werkwoord ‘to dose’: het
in kleine hoeveelheden toedienen van medicijn of verdovingsmiddel.
I Leeuwerikstraat 6 – 8640 Westvleteren
Komen-Waasten – Ploegsteert
(provincie Henegouwen)
Berks Cemetery Extension en bezoekerscentrum
Net over de taal- en provinciegrens en dichtbij Mesen ligt ’Berks
Cemetery Extension’. Op deze begraafplaats valt vooral het memoriaal
op dat ruim 11.000 Britse en Zuid-Afrikaanse soldaten herdenkt die
geen gekend graf hebben. Zij verloren het leven in dagelijkse schermutselingen en kleinere aanvallen die de grote offensieven moesten
ondersteunen. Iedere 1ste vrijdag van de maand wordt er om 19 uur de
Last Post geblazen. Niet ver van het Memorial vind je ‘Plugstreet 14-18
Experience’. In dit interpretatiecentrum kom je meer te weten over het
leven van zowel de soldaten als de gewone bevolking tijdens de oorlog
van 14-18.
IR
ue de Messines - 7782 Ploegsteert
Ontelbare grotere en kleinere Britse begraafplaatsen
Meer dan 170 Britse begraafplaatsen van de Commonwealth, groot en
klein, markeren her en der het landschap. De Schotten hebben hun
eigen begraafplaats (”No Man’s Cot”, Pilkem Ridge), net zoals de Welsh
(”Caesar’s Nose Cemetery”, Pilkem Ridge) en de Ieren.
Vlakbij het ”Locre Hospice Cemetery” (Loker) bevindt zich in de voormalige kloostertuin het graf van William Redmond.
Redmond was een Ierse
vrijheidsstrijder en hij
heeft veel katholieke Ieren
geïnspireerd om in het
Britse leger te stappen.
Hij hoopte hierdoor de
onafhankelijkheid van
Ierland te begunstigen.
Na het neerslaan van de
Paasopstand (1916) in
Dublin was hij sterk ontgoocheld. Hij sneuvelde
aan het begin van de
Mijnenslag op 7 juni 1917.
Ook protestantse Ieren
vochten zij aan zij met de
katholieken. In het ”Buttes
New British Cemetery”
in ”Polygon Wood” (ook
bekend als het Doelbos in
Zonnebeke) staat bovenop de aarden schietheuvel van een vooroorlogs militair domein het monument voor de ”5th Australian Division” en
aan de andere kant het ”New Zealand Memorial”.
I No Man’s Cot - Moortelweg in Boezinge (Ieper)
Caesar’s Nose - Moortelweg in Boezinge
Locre Hospice Cemetery - Godtschalckstraat in Loker (Heuvelland)
De groote oorlog
Franse militaire begraafplaatsen
78
79
Franse militaire
begraafplaatsen
Ieper
Saint-Charles de Potyze
Bloeit de papaver rood…
”In Flanders fields the poppies blow, 100
100 jaar
GrooteGroote
Oorlog
jaar
Oorlog
100 jaar Groote Oorlog
between the crosses,
row on row that mark our place”,
dicht de Canadese legerarts John McCrae in 1915.
De rode ‘poppy’ of de papaver, klaproos of kollebloem wordt het symbool van dit onnoemelijke lijden.
Op de begraafplaats Saint-Charles de
Potyze in Ieper rusten meer dan 4.000
Franse soldaten. 600 onbekende soldaten
vonden een laatste rustplaats in het
massagraf. Een Bretoens kruis met piëta
van de beeldhouwer J. Fréour rouwt over
de doden.
I Zonnebeekseweg - 8900 Ieper
Heuvelland
Ossuaire français
Sporen van de oorlog zijn na 100 jaar nog ontelbaar in het landschap
aanwezig.
Toen alles aan flarden was geschoten en het leven uit het land verdween, bloeide in de lente uit het niets de dood, en kleurden papavers
de aarde bloedrood
Nu nog wordt op werkdagen vanaf de lente tot in de herfst tweemaal
per dag in Houthulst door de Ontmijningsdienst oude munitie opgeblazen en liggen duizenden gasgranaten op ontmanteling te wachten.En
14-18-munitie komt steeds opnieuw aan de oppervlakte door akkerbewerking en bouwwerken. Jaarlijks wordt in de Westhoek meer dan 200
ton oude munitie verzameld, waarvan 20 ton verdacht oorlogstuig, lees
toxisch. De oorlog blijft eeuwig duren.
Commonwealth War Graves Commission
De ”Imperial War Graves Commission” werd gesticht in 1917 en is
verantwoordelijk voor het onderhoud van de begraafplaatsen en
de gedenktekens in zowat 150 landen van Albanië tot Zimbabwe.
Zowat 1.700.000 gesneuvelden van de Commonwealth-strijdkrachten
worden op meer dan 23.000 begraafplaatsen en memorials in heel de
wereld herdacht. In 1960 werd het de ”Commonwealth War Graves
Commission”.
Het ’hoofdkwartier’ van de CWGC Noordwest Europa is in
Elverdingestraat 82 in Ieper gelegen.
T. 057 22 36 36 ([email protected] - www.cwgc.org)
Kemmel
Het Franse massagraf aan de voet van
de Kemmelberg telt 5.294 soldaten.
Slechts 57 zijn geïdentificeerd. De meesten sneuvelden tijdens de slag om de
Kemmelberg in april 1918. Boven op de
top van de Kemmelberg kijkt ”den Engel”
van het ”Monument aux Soldats français”
treurig uit over het massagraf en het
slagveld. Deze gedenkzuil werd in 1932
ingehuldigd en is 18 m hoog. De ’engel’ is
eigenlijk de Romeinse godin Victoria. Het
is een ontwerp van de Rijselse architect
Cordonnier. Masselot uit Armentières was
de beeldhouwer.
I Kemmelbergweg - 8956 Kemmel
Veurne
Ossuaire français
Op deze militaire begraafplaats is er een massagraf met 78 Franse soldaten. Nog eens 186 Fransen werden er individueel begraven waarvan
8 Islamieten.
I Oude Vestingstraat - 8630 Veurne
De groote oorlog
Duitse militaire begraafplaatsen
80
81
Duitse militaire
begraafplaatsen
In totaal liggen in België 134.000 Duitse soldaten uit de Eerste
Wereldoorlog begraven. In 1954 -1956 werden honderden
Duitse begraafplaatsen herleid tot vier grote begraafplaatsen in
Vlaanderen. Nog een tiental kleinere begraafplaatsen bevinden
zich in Wallonië.
Duitse begraafplaatsen zijn in tegenstelling tot de Britse heel somber.
De Britten maken er een herkenbare Engelse tuin van met de vroegste
lentebloemen tot de laatste herfstbloemen. De Britten hebben de dood
aanvaard en het kerkhof is als een klein stukje Engeland, bijna als een
stukje hemel op aarde.
De Duitsers hebben die dood niet aanvaard en dit grote sterven blijft
aanwezig tussen de eikenbomen. Basaltstenen kruisen markeren de
groene dodenakker. In de herfst vallen dode eikenbladeren uit de bomen en bedekken duizenden gesneuvelden. ”Tod... mit Eichenlaub...”
Langemark
Het ”Deutscher
Soldatenfriedhof” in
Langemark getuigt van
dezelfde somberheid. Maar
de kracht van de eenvoud
maakt deze begraafplaats
zeer aangrijpend. Achter
de monumentale poort van
roze Weserberg-zandsteen
liggen 44.304 soldaten
begraven, van wie 24.917
in een massagraf. Alle
onbekenden voor 1954 op
diverse plaatsen begraven, werden hier samengebracht. Ook begraven
op de begraafplaats zijn meer dan 3.000 vrijwilligers, waarvan zo’n 4 tot
600 cadetten en studenten.
In oktober 1914 (eerste Slag bij Ieper) sneuvelen zij tijdens vergeefse
pogingen om dichter bij Ieper te komen. Vandaar dat deze begraafplaats ook het ”Studentenfriedhof” wordt genoemd. De vier bronzen
soldatenfiguren van de Münchense beeldhouwer Emil Krieger geven
een aparte toets aan deze sombere begraafplaats.
I Klerkenstraat 86A -8920 Langemark
Diksmuide
Vladslo
Op de Duitse militaire begraafplaats van Vladslo (Diksmuide)
is de jonge oorlogsvrijwilliger
Peter Kollwitz begraven. Hij is
bijna 18, als hij in oktober 1914
sneuvelt. Diep getroffen door
de dood van haar zoon, maakt
Käthe Kollwitz het wereldberoemde beeldhouwwerk ’Het
Treurende Ouderpaar’ (zie blz.
26). Zij werkt er jaren aan en
het beeld wordt pas in 1932 op het ’Roggeveld’ in Esen geplaatst.
De grafsteen, die voor de beeldengroep ligt, vermeldt naast nog andere namen ook: ’Peter Kollwitz Musketier † 23.10.14’. De begraafplaats
telt 25.645 doden. De beeldengroep wordt in 1957 naar het ’Praetbos’
in Vladslo verplaatst. Käthe Kollwitz was een bekende Berlijnse
expressionistische beeldhouwster. Haar kunst wordt door de nazi’s
veelal verwijderd uit musea en openbare gebouwen als een voorbeeld
van ”Entartete Kunst”. Haar kleinzoon Peter valt aan het Oostfront in
1942. De beeldengroep overleeft merkwaardig genoeg de Tweede
Wereldoorlog.
I Houtlandstraat 3 - 8600 Vladslo
Hooglede
Op 6 km van Roeselare bevindt zich de Duitse militaire begraafplaats
van Hooglede. Dit is de kleinste van de vier Duitse verzamelbegraafplaatsen en telt 8.247 doden. De begraafplaats ontstond in 1917. De
’Ehrenhalle’ werd later gebouwd met stenen van het Duitse paviljoen
op de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1928. Bij mooi weer is het
panorama op de omgeving indrukwekkend. De begraafplaats is in 2012
opgefrist door Duitse militairen en studenten.
I Beverenstraat - 8830 Hooglede
Menen-Wevelgem - Leiestreek
De Duitse begraafplaats van Menen-Wevelgem (Leiestreek) is de
grootste Duitse begraafplaats van West-Europa met 47.864 doden en
gesneuvelden. In het midden van de dodenakker staat een kapel met
sobere grijze mozaïeken. Het interieur is een gewelfde ruimte die in het
midden gedragen wordt door een centrale zuil, die rust op een Grieks
kruis versierd met stenen leeuwenkoppen.
I 8930 Menen - Groenestraat - 8560 Wevelgem – Kruisstraat
De groote oorlog
Herinneringen
82
83
Herinneringen
Demarcatiepalen
Ook vind je op diverse plaatsen granieten ”demarcatiepalen”. Ze zijn een meter
hoog en ze werden geplaatst
in de jaren 20 op initiatief van
de Touring Club. Ze geven
aan tot waar de Duitsers het
verst oprukten. Bovenop de
stenen paal wordt meestal
een helm afgebeeld en de
zijkanten vermelden de tekst
in drie talen.
Voor het Nederlands: ”Hier
werd de overweldiger tot
staan gebracht”.
Deze zin werd dikwijls door
de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog weggekapt. Er staan nog
19 dergelijke palen in de Westhoek, soms op de hoek van de straat,
soms aan de rand van een veld.
Gedichten
Naast de grote en indrukwekkende monumenten, telt de Westhoek
ook vele kleinere herdenkingstekens. Hier en daar in het landschap
vind je de gedichten van Edmund Blunden gegraveerd op gedenkplaten. Er zijn ook monumentjes voor dichters zoals Francis Ledwidge
en Hedd Wynn. En ook een gedicht van Herman de Coninck siert de
Menenpoort.
Landschapskunstprojecten
In het kader van de ruilverkavelingen in Fortem en Pervijze worden
landschapskunstprojecten geïntegreerd in het landschap op plaatsen
waar de sporen van de Eerste Wereldoorlog dreigen te vervagen.
Alveringem – Fortem
Op de oostelijke oever van de Lovaart ligt de archeologische site
Pannendorp. In de 18de en 19de eeuw was hier een dakpannenfabriek
gevestigd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog had het Belgisch leger er
loopgraven aangelegd met een ruimte voor een klein garnizoen. Nu
simuleert het landschapskunstwerk uit 2004 van Stijn Claikens met twee
speelse en felgekleurde betonnen muurtjes in rood en blauw de loop
van de Belgische en Duitse frontlinies in de Westhoek.
Diksmuide – Pervijze
Langs de Frontzate, de oude spoorwegbedding van Nieuwpoort naar
Diksmuide, verwijst het ontwerp van Lucas Coeman naar de begin- en
einddatum van de Eerste Wereldoorlog. 104 gelijkvormige betonnen
blokken worden hiervoor gebruikt.
Naamstenen
Ruitvormige naamstenen in witte natuursteen markeren hier en daar
’Belgische’ plaatsen die een belangrijke rol speelden tijdens de Eerste
Wereldoorlog en waar vandaag niks meer van overblijft. De 24 naamstenen werden geplaatst op initiatief van de provincie West-Vlaanderen
in de tachtiger jaren.
Provinciedomeinen
Ook in de provinciale domeinen zoals de Palingbeek en de
Gasthuisbossen in Ieper (Zillebeke) en de Kemmelberg in Heuvelland
kan je relicten uit de Eerste Wereldoorlog ontdekken.
Tijdens de oorlogsjaren ’14-’18 kwam de omgeving van de Palingbeek
in de frontlinie te liggen. Het hoogste punt van de Palingbeek werd
door de Britten ’The Bluff’ genoemd, de Duitsers gaven het de naam
‘Die grosse Bastion’. Het Zwarte Molenbos werd omgedoopt tot ‘The
Ravine’, de Vierlingen stond bekend als ’Battle Wood’ met daarin de
langgerekte heuvel ’Caterpillar’. Zes Britse begraafplaatsen getuigen
nog steeds van de dodelijke gevechten die hier plaatsgevonden hebben. Het provinciedomein van de Palingbeek grenst aan de site Hill 60.
Hill 60 bestaat uit een origineel oorlogslandschap met loopgravenstructuren, mijnkraters en betonconstructies.
Diverse gedenktekens herinneren aan de verbeten strijd om deze
site. Hill 60 en omgeving is vooral berucht geworden omwille van de
ondergrondse oorlogsvoering die hier talloze slachtoffers maakte. Het
‘hoogtepunt’ in deze ondergrondse oorlog is de Mijnenslag van 7 juni
1917, toen 19 mijnen in de Ieper- en Wijtschateboog onder de Duitse
stellingen tot ontploffing werden gebracht. De mijnkraters van Hill 60 en
de Caterpillar zijn nu nog steeds zichtbaar in het landschap.
De groote oorlog
Fictiereeks In Vlaamse Velden
84
85
Fictiereeks
in vlaamse Velden
(iedere zondagavond van 12 januari tot 16 maart 2014 op Eén)
Naar aanleiding van de herdenking
van de Eerste Wereldoorlog, sloegen
Eén, de provincie West-Vlaanderen
en productiehuis Menuet de handen
in elkaar om een nieuwe fictiereeks te
maken rond het thema van WO I: In
Vlaamse Velden. Met deze reeks willen
de verschillende partners de huidige
generaties wijzen op de gebeurtenissen tijdens de Groote Oorlog. De laatste getuigen van de periode 1914-1918
zijn intussen verdwenen…
In Vlaamse Velden vertelt in tien
afleveringen het verhaal van de Gentse
familie Boesman die probeert te overleven tijdens de Eerste Wereldoorlog.
De focus ligt op de vijf familieleden
die gedurende vier jaar elk hun eigen
oorlog meemaken.
Centraal in het verhaal staat de 15-jarige Marie, een naïeve puber die door
haar ervaringen in de oorlog ontpopt
tot een gelouterde, volwassen vrouw
die gelooft in de toekomst. De rol van
Marie wordt vertolkt door Lize Feryn.
Zij maakt met In Vlaamse Velden haar
televisiedebuut.
De echte impact van de oorlog wordt
voor de familie pas echt voelbaar
wanneer de Duitsers hun huis bezetten.
Vader Philippe, gynaecoloog, ziet zijn
kans om professor te worden in de door
de Duitse bezetter gesteunde Vlaamse
universiteit. Moeder Virginie probeert
zo goed en zo kwaad als het kan haar
gezin bijeen te houden, maar de oorlog
drijft hen uit elkaar. Barbara Sarafian en
Wim Opbrouck kruipen in de huid van
moeder en vader Boesman.
De groote oorlog
Fictiereeks In Vlaamse Velden
86
87
Marie’s oudste broer Vincent
vecht mee aan het front, uit
idealisme... en zal daarvoor
een zware prijs betalen.
Guillaume, haar andere broer,
probeert te deserteren maar
wordt soldaat tegen wil en
dank. Matthieu Sys en Wietse
Tanghe (bekend van Quiz me
Quick) geven gestalte aan de
beide broers van Marie.
Marie droomt ervan om dokter
te worden maar wordt verpleegster aan het front. Daar
vindt ze uiteindelijk de kracht om op een genuanceerde manier naar de
wereld en naar haar familie te kijken.
De fictiereeks wordt geregisseerd door Jan Matthys, die met onder
meer Kinderen van Dewindt, Katarakt, De smaak van De Keyser en
Quiz me Quick al ruimschoots heeft bewezen wat hij waard is. De
productie is in handen van Dirk Impens en zijn productiehuis Menuet.
Het onafhankelijk productiehuis produceerde intussen al meer dan
30 langspeelfilms en series waaronder Daens, Team Spirit, Katarakt,
De helaasheid der dingen, Code 37 en recent The Broken Cirlce
Breakdown.
Verschillende locaties in de Westhoek stonden decor voor de reeks In
Vlaamse Velden. Zo werd er een heus loopgravenstelsel uitgebouwd
op de site van de Suikerfabriek in Veurne, maar ook Diksmuide,
Poperinge en Nieuwpoort waren te zien.
www.invlaam seveld
en.be
In Vlaamse Velden is te zien
van 12 januari tot 16 maart op
zondagavond op Eén.
Ontdek De Westhoek Logeren
In Vlaamse Velden
ONTDEK DE WESTHOEK Lo
geren
In Vlaamse Velden
Fiets door
de Westhoek
in het spoor van
‘In Vlaamse Velden’
op weg
IN
VLAAMSE
VELDEN
Fiets door
de Westhoek
in het spoor van
‘In Vlaamse Velden’
op weg
IN
VLAAMSE
VELDEN
ROUTE
28 km
Fiets door
de Westhoek
in het spoor van
‘In Vlaamse Velden’
op weg
IN
VLAAMSE
VELDEN
ROUTE
28,9 km
ROUTE
44,4 km
ROUTE DIKSMUIDE
ROUTE VEURNE
ROUTE VEURNE-NIEUWPOORT
www.invlaamsevelden.be
www.invlaamsevelden.be
www.invlaamsevelden.be
www.invlaamsevelden.be
www.invlaamsevelden.be
www.invlaamsevelden.be
ROUTE VEURNE
ROUTE DIKSMUIDE
28 km
ROUTE VEURNE-NIEUWPOORT
28,9 km
VELDEN
VLAAMSE
IN
op weg
ROUTE
44,4 km
VELDEN
VLAAMSE
IN
op weg
ROUTE
Ontdek de Westhoek
in het spoor van de
fictiereeks met:
‘In Vlaamse Velden’
in het spoor van
de Westhoek
Fiets door
‘In Vlaamse Velden’
in het spoor van
de Westhoek
Fiets door
VELDEN
VLAAMSE
IN
op weg
ROUTE
‘In Vlaamse Velden’
in het spoor van
de Westhoek
Fiets door
>d
e inspiratiekaart In Vlaamse Velden: gratis kaart die de verschillende
opnamelocaties verzamelt
>3
In Vlaamse Velden fietsroutes: 3 fietsroute door de Westhoek en langs de
filmlocaties
>a
rrangementenpocket: de hotels en gastenkamers waar cast en crew
verbleven bieden een In Vlaamse Velden arrangement aan. Dit arrangement omvat 1 overnachting voor 2 personen met ontbijt, het In Vlaamse
Veldenboek, 3 fietskaarten en de inspiratiekaart
>d
e In Vlaamse Velden dagtrips: begeleide fietstochten, wandelingen en
autocartochten
Wil je de acteurs ontmoeten? Dat kan op de In Vlaamse Velden dag op
15 maart 2014 in Veurne.
IM
eer informatie: www.invlaamsevelden.be
www.facebook.com/invlaamsevelden
De groote oorlog
88
Ypres Salient
van slagveld tot slachtveld
De Ieperboog, ook bekend als de Ypres Salient, is de boogvormige
uitstulping in het front. De Duitsers bezetten de hoogtes die zich in een
halve cirkel rond Ieper bevinden. De Britse frontlijn heeft hierbij het
nadeel dat ze uit diverse richtingen onder vijandelijk vuur kan liggen.
In deze sector wordt hevig gevochten, want het is de enige plaats in
de Westhoek waar een aanval een doorbraak kan forceren. De Britten
verdedigen de Salient met hand en tand. Zij bijten in 1917 hun tanden
stuk op de doeltreffende Duitse verdediging in een poging door te
breken. Hun Slag bij Passendale eist onnoemelijk veel slachtoffers voor
een beperkte terreinwinst. De Duitsers slagen er ook niet in om Ieper te
veroveren, alhoewel het in april 1918 weinig heeft gescheeld.
IJzerfront
de zee als bondgenoot
Toeristische
routes 14-18
Naar aanleiding van de herdenking van 100 jaar Grote Oorlog,
worden er 6 nieuwe autoroutes rond het thema van de Eerste
Wereldoorlog ontwikkeld. Deze routes liggen verspreid over de
gehele Westhoek en hebben elk
een andere invalshoek. De eerste
4 routes waren in 2013 reeds
YPReS SAlIenT
geopend. In april 2014 openen de
twee laatste routes. Elke route is
gemiddeld 70 kilometer lang en
neemt je mee naar de belangrijkste
WO I-bezienswaardigheden in de
Westhoek.
de westhoek
.
VAn SlAGVelD
Brugge
Oostende
.
89
Auto
Brugse
Ommeland
ksmuide
ek
Toeristische routes
.
. .
Tielt
Deinze
Roeselare
Leiestreek
.
Kortrijk
in het front.
rmige uitstulping
De Britse
ond Ieper bevinden.
kan liggen.
der vijandelijk vuur
waar een
aats in de Westhoek
is door de
nieuwpoort en Ieper
t de toegang
en heeft, controleer
n de Salient
De Britten verdedige
verdediging in
Duitse
eltreffende
bij Passendale
nemen. Hun Slag
er ook niet
st. De Duitsers slagen
Ypres Salient
eeft gescheeld. De
terug naar het
it front en brengt u
metery en Hill 60.
ToT SlAcHTVelD
ToeRISTIScHe AUTo
ieper
70
km
Het IJzerfront is dè Belgische frontlijn bij uitstek. Vier jaar lang houden
de Belgische troepen stand aan de IJzer. Van Nieuwpoort tot ongeveer
aan Boezinge-Sas bij Ieper verdedigen de Belgen een frontlijn van ruim
30 km, soms wat meer, soms wat minder, naargelang het wisselende
front. Het water is hun blijvende bondgenoot. Als in oktober 1914 de
polders grotendeels onderlopen, wordt ieder groot Duits initiatief in de
toekomst onmogelijk. Het verhaal van Cogge en vooral van Geeraert,
is in die tijd van levensbelang. De ’Frontzate’ van Nieuwpoort tot
Diksmuide, is als een borstwering tegen het water en de vijand. De
inundaties behoeden de Belgische soldaten ook voor grote Duitse
offensieven.
Frontleven
’Little Paris’ en hellepoort
Poperinge is schijnbaar een oase van rust. Het Talbot House biedt
een alternatief voor het vaak liederlijke leven dat vele soldaten achter
het front zoeken, want morgen kan de laatste dag zijn. ‘Little Paris’ is
voor de Britten gewoon het hoppestadje ‘Pop’, maar soms wordt er bij
het ochtendgloren ook een vermeende deserteur gefusilleerd. Enkele
kilometers verderop ligt de wisselende grens tussen leven en dood.
Heuvelland is het strijdtoneel en de hellepoort tot Dante’s inferno. De
dorpen die vandaag de gemeente Heuvelland vormen, liggen eens op,
voor of achter het geallieerde front. De grootste explosie van dieptemijnen vond plaats in juni 1917 tussen Wijtschate en Warneton.
RoUTe 14-18
Pionier
Duitse betonmeesters in de loopgraven
Er is het front en het kleine onbezette België, maar er is ook het bezette
land. Dat geldt ook voor een deel van Frankrijk. Tijdens de oorlog is er
in de bezette streek geen landsgrens. Wervik en Wervicq-Sud worden
als een Duits gebied gezien. En hier zijn de Duitse soldaten ’Pioniere’.
Dit zijn genietroepen die bruggen bouwen, loopgraven aanleggen,
De groote oorlog
Toeristische routes
90
91
namen in de Belgische militaire geschiedenis. Op 22 april 1915 wordt
voor het eerst stikgas ingezet. In Langemark ontstaat de mythe van
de Duitse jeugd die zich opoffert voor het vaderland. In 1918 nemen
de Belgen voor het eerst deel aan een groot offensief. Zij veroveren
het versterkte Houthulstbos, maar niet zonder grote verliezen. De
Belgische begraafplaats aan de rand van het bos is een stille getuige.
Om Diksmuide wordt bijna voortdurend gevochten. De stad ligt in
puin, maar wordt vanaf 1919 volledig heropgebouwd. Voor de Vlaamse
frontsoldaat groeit de stad met de bedevaartweide uit tot een belangrijk
symbool.
De autoroutes zijn verkrijgbaar in de diensten voor toerisme in de
Westhoek en te bestellen bij Westtoer via T. 050 30 55 00 en shop.
westtoer.be. De 6 autoroutes zullen met de opening van de laatste route
aangeboden worden in een mooi opbergdoosje.
tunnels graven en bunkers construeren. Ook voor de bevolking is leven
in ’Operationsgebiet’ geen lachertje. De route verkent het Vlaamse gemeenten Zonnebeke en Wervik, het Waalse Comines-Warneton en het
Franse Wervicq-Sud, Comines France en Bousbecque. Het is meteen
de enige grensoverschrijdende 14-18-toeristische autoroute.
Vrij Vaderland
een koninkrijk in zakformaat
Vanaf 29 maart 2014
Een klein deel van het land, gelegen achter de IJzer, is alles wat rest
van het onafhankelijke België. Het laat koning Albert I toe om bevelhebber te blijven van het Belgisch Leger. Dit Vrij Vaderland is overbevolkt
met Belgische militairen, vluchtelingen, oorspronkelijke bewoners en
geallieerde troepen. Het moet ook zorgen voor de duizenden gewonden. In De Panne verricht het Rode Kruishospitaal L’Océan baanbrekend werk. Niet iedereen haalt het. Belgische militaire begraafplaatsen
rond Veurne zijn talrijk. De grootste begraafplaats vind je in De Panne.
De badplaats is ook de tijdelijke verblijfplaats van het Belgische
koningspaar dat slechts voor een jaar wordt ingeruild voor Sinte-Flora
in de Moeren. Veel kinderen uit de streek worden naar het buitenland
geëvacueerd, maar er is ook de School van de Koningin.
Niemandsland
een front in beweging
Vanaf 12 april 2014
De route verloopt grosso modo tussen Diksmuide en Langemark. Een
wisselend strijdtoneel tussen de geallieerde en de vijandelijke sector.
Merkem, Steenstrate, Houthulst en Stuivekenskerke zijn klinkende
Vanaf april 2014 zijn de autoroutes ook te ontdekken via de applicatie de “Autoroutes Eerste
Wereldoorlog in de Westhoek”. Deze applicatie
is een gids en reisgezel die je meeneemt op
autotochten langs belangwekkende plekken waar
de Eerste Wereldoorlog zich afspeelde en hun
verhalen in de Westhoek.
De applicatie brengt je offline via zijn navigatietool naar belangwekkende plekken over de
oorlog. Hij bevat foto’s, teksten, documenten,
geluidsfragmenten en informatie over waar je
bent en wat er zich afspeelde.
Download ook de applicatie ‘Achter
het Front van ‘14-18 - Over leven in
bezet gebied’. Een handige mobiele
applicatie met digitale verhalen, gelinkt aan 65 bezienswaardigheden
in de Duitse frontzone (deels in de
Westhoek, deels in de Leiestreek).
Kies je startplaats, selecteer een
thema en je vervoersmiddel en
ontdek het leven in bezet België
in ‘14-18. Je herbeleeft het leven
net achter het front aan de hand
van uniek fotomateriaal, video’s,
personages, kaarten en augmented
reality.
Beschikbaar vanaf september 2014.
Beide applicaties zijn gratis te downloaden via de Appstore en Google
Play.
De groote oorlog
Toeristische routes
92
93
Fiets
De Vredesroute (45 km)
Is een fietsroute (45 km) die je laat kennismaken met de Ypres Salient.
Vertrekkende vanuit Ieper leidt de route eerst naar het Provinciedomein
De Palingbeek, Hill 60 en Hill 62, drie plaatsen van bijzonder strategisch belang voor beide legers.
Je fietst onder meer langs de indrukwekkende militaire begraafplaatsen
van ”Tyne Cot Cemetery” in Passendale, het Duitse Soldatenfriedhof in
Langemark en ”Essex Farm Cemetery” in Boezinge.
’POP-Route’ (34 km)
De POP-route is een thematocht over het dagelijkse leven achter het
front. Poperinge werd een draaischijf voor de Britse oorlogsmachine.
De bevolking deed gouden zaken met de goedbetaalde Britse soldaten. Militairen konden er terecht voor de nodige ontspanning, maar er
werd ook recht gesproken. Zogenoemde deserteurs werden door het
vuurpeloton bij het ochtendgloren geëxecuteerd.
De Britten introduceerden ook het eenrichtingsverkeer en legden een
ringweg aan, wegens te druk. De ’Switch Road’ bestaat nu nog steeds
en was toen het ontbrekende stukje van de puzzel.
Tijdens en na de oorlog noemden de inwoners het de ’Zwitserse route’,
wegens een klankgelijkenis met ’Suisse’. Het woordje ’switch’ kenden
ze toen niet.
’Nooit-Meer-Oorlog’ (37.5 km)
Op basis van de knooppunten van het fietsnetwerk Westhoek kan
je rond Diksmuide een fietstocht maken met als thema de Eerste
Wereldoorlog. Deze tocht gaat langs fietsvriendelijke wegen en brengt
je via het centrum van Diksmuide, langs de IJzertoren, de Dodengang,
het Onze-Lieve-Vrouwhoekje, de IJzer, en de militaire begraafplaatsen
van Keiem en Vladslo.
’De Mijnenslag van 1917’ (28.6 km)
De themafietstocht laat je kennis maken met het verhaal en de landschappelijke relicten van deze bijzondere gebeurtenis. Op 7 juni 1917
exploderen 19 dieptemijnen onder de Duitse linies. De fietsroute start
aan Hill 60 en loopt verder naar Wijtschate, en via Mesen terug naar
Zillebeke.
’De Ieperboog’ (35 km)
Op basis van de knooppunten van het fietsnetwerk Westhoek kan je
een thematocht maken rond Ieper en de ’Ieperboog’ (’Ypres Salient’).
Een kaartje met de te volgen knooppunten en uitleg is te bekomen bij
Toerisme Ieper.
De groote oorlog
Toeristische routes
94
95
Wandelen
WO I-kidspaden
’Kraters en Mijnen’ wandelroute (7 of 9 km)
De wandelroute start in Wijtschate (Heuvelland) en is 7 of 9 km lang
naargelang een extra lus al dan niet wordt gewandeld. De route verbindt een Duitse mijnenschacht, de krater van ’Petit Bois’, ’Peckham’
met de ’The Pool of Peace’. De route herinnert vooral aan de Mijnenslag
van 1917.
Messines Ridge
Vredespad (3.5 km)
Het Messines Ridge Vredespad
brengt je langs de markantste
sites van de Eerste Wereldoorlog
in Mesen. Bij de Dienst voor
Toerisme kan je een thematische
brochure verkrijgen bij deze
wandeling.
Langemark vlucht (1.8 km)
Deze wandeling door Langemark
brengt je terug naar de tijd voor,
tijdens en na WO I. Borden met
foto’s en verhalen nemen je mee
op weg. Deze route start aan de
kerk in Langemark. Op elk bord
staat het traject aangegeven.
De Slag om de
Kemmelberg 1918
(10 of 5 km)
Bewegwijzerde themawandeling
via het knooppuntennetwerk
’Heuvelland’ in de reeks ’Verhalen voor Onderweg’. Wandeltocht tussen
Kemmel en Loker in het spoor van de Franse soldaten.
Van ’the Bluff naar die grosse Bastion’ (10, 7.5 of 4.3 km)
Het provinciedomein ’De Palingbeek’ tijdens de oorlog. Een niet bewegwijzerde themawandeling in de reeks ’Verhalen voor Onderweg’.
Albert Baert en Poperinge in WO1
’We wanen ons in Parijs’ (6.2 km)
Een niet bewegwijzerde themawandeling in de reeks ’Verhalen voor
Onderweg’. Het dagboek van Albert Baert afgewisseld met liedjes en
muziek (met MP3). Een zoektocht voor kinderen hoort bij deze wandeling. Voor de muziek met MP3 moet je in Talbot House in Poperinge zijn.
Marie’s Groote
Oorlog
De kinderen keren
honderd jaar terug
in de tijd. De Eerste
Wereldoorlog is in
alle hevigheid losgebarsten. Het meisje
Marie is voor het
oorlogsgeweld op
de vlucht geslagen.
Radeloos komt ze
in Alveringem toe
en gaat ze op zoek
naar haar broer, die
soldaat is. Maar alleen kan Marie deze klus niet klaren. De kinderen
helpen het meisje door onderweg een aantal opdrachten uit te voeren.
De zoektocht naar de broer van Marie begint in de tuin van het Hof van
Wyckhuize. De weg die de kinderen moeten volgen, staat duidelijk beschreven in een mooi en handig boekje. Bij aankoop van deze brochure
krijgen de kinderen ook een rugzakje mee met enkele voorwerpen die
ze nodig hebben om de opdrachten tot een goed einde te brengen. Te
koop bij de Dienst Toerisme van Alveringem voor € 5.
I Sint Rijkersstraat 19 - 8690 Alveringem
Info: T. 058 28 88 81 - www.alveringem.be
‘Met Fritz op stap door Wervik’
Een eeuw geleden werd Wervik vier jaar lang overspoeld
door ontelbare horden Duitse soldaten. Tijdens deze
spannende tocht samen met Fritz & de Westhoek KD’s Jaek
& Nink ga je op stap door het Wervik tijdens “De Groote
Oorlog”. Onderweg voer je enkele mysterieuze zoekopdrachtjes uit waarmee je hints krijgt om finaal de geest van
luitenant Wolfgang Kühne te kunnen bevrijden. Deze kinderwandelroute kan je maken aan de hand van een bijhorend opdrachtenboekje met de nodige instructies en een volledige wegbeschrijving van
de route. Een handig rugzakje met daarin de nodige attributen om de
opdrachtjes tot een goed einde te brengen kan je aankopen voor € 5
(te koop bij Dienst Toerisme van Wervik.).
I Koestraat 63 - 8940 Wervik
Info: T. 056 95 24 25 - www.wervik.be/toerisme
De groote oorlog
Evenementen
96
97
Evenementen
2014
1/11/2013 – 30/06/2014
Ieper, In Flanders Fields Museum
Thematentoonstelling ‘Oorlog en Trauma - Soldaten en Ambulances’:
medische zorg in de Eerste Wereldoorlog
www.inflandersfields.be | T. 057 23 92 20
Februari
23/02/2014
Ieper, Aktivia Nationale Wandeldag: Een historische tocht doorheen het
hart van de frontstreek, 100 jaar later.
www.nwd2014ieper.be/ / [email protected]
maart
Flanders Fields
vaarroute
Zin gekregen in een vaarvakantie over de IJzer, het Lokanaal, het
kanaal Ieper-IJzer en het kanaal Nieuwpoort-Diksmuide? Tijdens
een tocht op deze kanalen vaar je door de toeristische regio’s de
Westhoek en de Kust.
15/03/2014
Veurne, In Vlaamse Veldendag
www.veurne.be | T. 058 33 55 31
APRIL
5,6,12,13/04/2014
Poperinge, Pops17
www.toerismepoperinge.be | T. 057 34 66 76-77
25/04/2014
Mesen, ANZAC DAY Ceremony
www.mesen.be | T. 057 22 17 14
25/04/2014
Zonnebeke, ANZAC DAY Ceremony
www.passchendaele.be | T. 051 77 04 41
Laat de vele waterwegen de leidraad zijn voor
een verkenning in deze verrassende hoek van
Vlaanderen tussen de Noordzee en Frankrijk.
De toeristische vaarkaart presenteert een veelzijdige vaarroute door Flanders Fields die door
de pleziervaarder steeds op maat kan worden
aangepast.
De vaarkaart is gratis te verkrijgen via de
diensten voor toerisme of via Westtoer
(T. 050 30 55 00 – shop.westtoer.be).
www.toerismewesthoek.be
25 - 27/04/2014
Mesen
Openingsweekend Toeristisch Infopunt en Cultuurhuis
www.mesen.be | T. 057 22 17 14
27/04/2014 – 30/11/2018
Wervik, Nationaal Tabaksmuseum
Heropening vernieuwd museum permanente tentoonstelling: ‘Smoke for Soldiers’
www.nationaaltabaksmuseum.be | T. 056 95 24 25
27/04/2014 – 16/11/2014
Wervik, Nationaal Tabaksmuseum
‘Van koekendozen tot varkensblazen’ - Rantsoenen tijdens WO I
www.nationaaltabaksmuseum.be | T. 056 95 24 25
De groote oorlog
Evenementen
98
99
mei
OKTOBER
www.zonnebeke.be | T. 051 77 04 41
juli
Tentoonstellingen ‘IJzerslag en de Eerste Slag bij Ieper’ en fototentoonstelling ‘Retrospective Maurice en Robert Antony’.
www.inflandersfields.be | T. 057 23 92 20
30ste Autozoektocht ‘Door de Westhoek’
T. 057 42 32 65
17/10/2014
Op diverse locaties in de Westhoek
3/05/2014
Zonnebeke, Opening Black Watch Memorial + taptoe
04/10/2014 – 04/01/2015
Ieper, In Flanders Fields Museum
1/7/2014 – 9/9/2014
AUGUSTUS
04/08/2014 – 11/11/2014
Diksmuide
Reizende tentoonstelling ‘Via Dolorosa’
www.aandeijzer.be | T. 051 50 02 86
15/08/2014 – 15/12/2014
Zonnebeke, Memorial Museum Passchendaele 1917
Tentoonstelling ‘The Old Contemptibles’
www.passchendaele.be | T. 051 77 04 41
16/08/2014
Langemark-Poelkapelle
Lichtfront ’14 & De Namenlijst
www.gonewest.be
18/10/2014
Nieuwpoort
Muziekconcerten ‘De Slag om de IJzer’
www.gonewest.be - www.nieuwpoort.be
T. 058 22 44 44
23/10/2014 – 26/10/2014
Vladslo, Praetbos
Theaterwandelingen ‘Ontmoeting in de Tuin van de Eeuwigheid’
www.diksmuide.be\toerisme | T. 051 79 30 50
Opening Welsh National Memorial Park
www.langemark-poelkapelle.be | T. 057 49 09 41
26/10/2014
Zonnebeke
16/08/2014 – 17/08/2014
Zonnebeke
Dubelle ceremonie Worcesters & South Wales Borderes en Household
Cavalry en Royal Welsh Fusiliers
www.zonnebeke.be | T. 051 77 04 41
Passchendaele Memorial Cricket Cup (onder voorbehoud)
www.passchendaele.be | T. 051 77 04 41
NOVEMBER
20/08/2014 – 23/08/2014
Op diverse locaties in de Westhoek
Wandelevenement ‘Vierdaagse van de IJzer’
www.4daagse.be | T. 058 22 36 90
29/08/2014 – 31/08/2014
Diksmuide
Festival ‘Ten Vrede’
www.tenvrede.be
SEPTEMBER
7/11/2014
Langemark-Poelkapelle
Herdenking van de Kindermoord
www.langemark-poelkapelle.be | T. 057 49 09 41
7/11/2014 – 10/11/2014
O.a. Diksmuide & Ieper
Herdenkingsmars van Somme tot IJzer
www.toerisme-ieper.be | T. 057 23 92 20
8/11/2014
Diksmuide
6/09/2014 – 5/09/2015
Poperinge
Concert ‘De Val van Diksmuide’
www.gonewest.be - www.diksmuide.be\toerisme | T. 051 79 30 50
Groote Beweging - Heavy Traffic, spoorverkeer en andere trafiek in
Poperinge 1914-1918.
Interactief diorama en openluchttentoonstelling met mobiele applicatie
www.toerismepoperinge.be & www.lijssenthoek.be | T. 057 34 66 76
9/11/2014
Langemark-Poelkapelle
Start Vredeswakes
www.vredeswakes.be | [email protected]
De groote oorlog
Evenementen
100
11/11/2014
Ieper
Wapenstilstand & Concert ‘The Great War Remembered’
www.lastpost.be
101
Langlopende evenementen / activiteiten
The Last Post
Tentoonstelling ‘Duiven-Mythologieën 2014-2018’
www.talbothouse.be | T. 057 33 32 28
Iedere avond om 20 uur stipt wordt onder de Menenpoort in Ieper
de ‘Last Post’ geblazen. Deze ceremonie, traditioneel de laatste
groet aan de gesneuvelden, wordt uitgevoerd ter ere van de soldaten van het toenmalige Britse Rijk en van de geallieerden die in
WOI in de ‘Ypres Salient’ gesneuveld zijn.
DECEMBER
Meer info: www.lastpost.be
‘Geen kerstmis zonder tabak voor de soldaten aan ’t front’ Tabaksgebruik bij militairen tijdens de ‘Kerstbestanden’
www.nationaaltabaksmuseum.be | T. 056 95 24 25
Flanders Field, het participatief beeldend
kunstenproject van GoneWest
14/11/2014 – 31/12/2014
Poperinge, Talbot House
06/12/2014 – 01/02/2015
Wervik, Tabaksmuseum
12/12/2014 – 14/12/2014
Houthulst, Zonnebeke & Wervik
De Bestanden 1914-2014
www.deboot.be | E. [email protected]
13/12/2014
Zonnebeke
Franse plechtigheden + concert de Kerstbestanden
www.zonnebeke.be | T. 051 77 04 41
14/12/2014
Diksmuide
Kerst aan de IJzer
www.diksmuide.be\toerisme | T. 051 79 30 50
18 & 20/12/2014
Boezinge & Mesen
Kerstbestand
www.gonewest.be
19/12/2014 – 21/12/2014
Ieper (terreinen VK Westhoek) & Mesen
Flanders Peace Field - Christmas Truce Event
www.flandersfields.be
22/12/2014
Ieper, Kathedraal
The Best Christmas Present in the World
www.gonewest.be
Een overzicht van alle evenementen
vind je op www.100jaargrooteoorlog.be
600.000 uit Vlaamse klei geknede en gebakken beeldjes zullen
een eerbetoon vormen aan de 600.000 slachtoffers die tijdens WOI
in Flanders Fields gevallen zijn. De beeldjes zullen gedurende
2014-2018 door bezoekers, verenigingen en jongeren gemaakt
worden tijdens vele evenementen, om in een eindapotheose tentoongesteld te worden in het provinciedomein De Palingbeek.
Meer info: www.gonewest.be
De Soundtrack van 14-18
Diner met verhalen en liedjes uit de Groote Oorlog
In het unieke kader van Hotel Palace kan je elke woensdag om
19u30 genieten van een muzikaal diner. Na elk gerecht nemen professionele muzikanten het podium in en schotelen ze een entr’acte
voor, gekruid met poëzie, verhalen en heel veel muziek.
Vanaf maart 2014 - info en tickets via www.lijssenthoek.be
De groote oorlog
102
103
GoneWest
GoneWest is de naam van het cultuur-toeristisch
herdenkingsprogramma van de provincie West-Vlaanderen.
GoneWest ontsluit kleine en grote levensverhalen via muziek-,
dans-, theaterevenementen en WO I-literatuur en beeldende
kunst. De inhoudelijke invulling van deze artistieke herdenking
is neergeschreven in een Letter of intent van de hand van Erwin
Mortier.
Bij elke editie wordt er gewerkt met terugkerende formats:
> De Namenlijst: de ontsluiting door het In Flanders Fields Museum van
de namen van de 600.000 dodelijke slachtoffers die op Belgische
bodem vielen, zowel burgers als militairen.
> ComingWorld / RememberMe (CWRM): gedurende de vijf herdenkingsjaren zullen workshops en belevingsateliers georganiseerd
worden waarbij 600.000 beelden gemaakt worden door de bezoekers. Het atelier start eind 2013 in de historische site ‘Bommenvrij’ in
Nieuwpoort. Ook mobiele ateliers zullen ontwikkeld worden. In 2018
zullen de 600.000 beelden geëxposeerd worden in een land art installatie op 3 hectare in het niemandsland van de frontzone van Ieper,
het provinciaal domein De Palingbeek.
> Lichtfront: openingsweekend van iedere GoneWest-editie. Bij
‘Lichtfront ‘14’ zal op 17 oktober 2014 over een afstand van 84 km de
reële frontlinie anno 1914 zoals ze zich vormde na de onderwaterzetting aan het strand van Nieuwpoort tot aan de vallei van de Leie via
8.400 fakkeldragers worden verlicht. Op 9 hoofdvuurplaatsen zullen
vuurkunstwerken worden geïnstalleerd.
> Stemmen en Plekken: dit onderdeel omvat dans, toneelproducties,
verteltheater, conferences en literaire happenings. Deze format zal in
2014 geopend worden met een gloednieuwe productie van Wouter
Deprez. Daarnaast spelen Johan Heldenbergh en Mieke Dobbels
‘Soldaat Facteur en Rachel’ met een 40-koppig koor en brengt Dries
Chaerle van het in Flanders Fields Museum ‘grass rootsverhalen’ die
hij letterlijk van de zolders gaat halen. Erwin Mortier neemt tussen
2014 en 2018 als literair curator alle happenings voor zijn rekening en
zal een groot vertaalproject leiden van internationaal topwerk uit de
Franse, Duitse en Britse WOI-literatuur.
> Grondtonen: dit gedeelte verzamelt de muzikale evenementen. De
opener van dit format vindt meteen plaats na het Lichtfront ‘14. Arno
brengt er nieuw werk gewijd aan de herdenking in Nieuwpoort. De
dag nadien, op 18 oktober 2014, in het kader van de ‘Slag om de
IJzer’, zal Marockin’ Brass, één van de projecten van het Brusselse
collectief Met-X, aan het werk gaan, alsook de jonge Gentse groep
Amatorski, het Zesde Metaal met Wannes Cappelle en niemand
minder dan Ozark Henry sluit deze line-up af. Tijdens de herdenking van de Val van Diksmuide, de Duitse sector, zullen de Berlijnse
Einstürzende Neubauten op 8 november 2014 in Diksmuide spelen.
Tijdens de Kerstbestanden in Mesen op 20 december 2014 zal niemand minder dan John Cale nieuw creatiewerk brengen.
Meer informatie over GoneWest
en de programmakalender voor 2014
kan je terugvinden op www.gonewest.be.
Mariakerke
De groote oorlog
Zandvoorde
Middelkerke
MIDDELKERKE
Bad
Wilskerke
Nieuwpoort
aan zee
Lombardsijde
IJzer
Oostduinkerke
aan zee
Oostduinkerke
rn
Veu
KOKSIJDE
DE PANNE
e-N
p
ieuw
Wulpen
Moerdijk
Kruishoek
KOEKELARE
kerque
Avekapelle
VEURNE
E40
va
Doorntje
pg
IJzer
Killem-Linde
Hardifort
k
Ke
ote
Abele
ee
N38
STEENVOORDE
Boeschepe
Godewaersvelde
Eecke
Caestre
Hondeghem
Monts
des Cats
LENDELEDE
lebe
Dikkebusse
vijver
De Klijte
KUURNE
ek
Dadizele
Loker
Loker
Dranouter
HEUVELLAND
Kemmel
Moorsele
Zandvoorde
Houthem
WERVIK
BAILLEUL
Nieuwkerke
Wervicq-Sud
Linselle
Ploegsteert
Merris
Frelinghien
Outersteene
Nieppe
Lys
Steenwerck
Houplines
ARMENTIERES
Erquinghem
Bousbecque
Bas Warneton
Deulemont
Strazeele
Heule
Lauwe
Rekkem
Lei
e
KORTR
ZW
Marke
Aalbeke
Bellege
Comines
Lys
WEVELGEM
Halluin
COMINES
Warneton
Borre
ebeek
MENEN
MESEN
Douve
Geluw
Geluwe
Hollebeke
Oosttaverne
Bissegem
A19
Wulvergem
St. Jans
Cappel
Gullegem
LEDEGEM
Geluveld
Sint-Eloois
Vierstraat
Hulste
Bavikhove
Sint-Eloois
Winkel
RollegemKapelle
Terhand
Zwarte Leen
Flêtre
HAZEBROUCK
Beselare
Zillebeekse
vijver Zillebeke
Wijtschate
Meteren
IZEGEM
Vossemolen
Heu
Verloren Hoek
Potyze
MEU
INGELMUNSTER
Keiberg
Sint-Jan
Het Veld
Kachtem
Emelgem
Oekene
Voormezele
Westouter
Berthen
De Ruiter
ZONNEBEKE
Ouderdom Dikkebus
Reningelst
CASSEL
Westtoer, het provinciebedrijf voor toerisme, bood daarom deze
Terdeghem
mensen een gratis opleidingstraject. Zo kunnen zij bezoekers goed
Oxelaere
Bavinchove
Ste Marie
informeren over de Eerste Wereldoorlog en hen een waardevol bezoek
Cappel
St. Sylvestre
Cappel
aan de Westhoek bieden.
Kruisstraat
Rumbeke
MOORSLEDE
IEPER
Gr
A25
erb
Manegem
Kuipendaarde
Beitem
Sint-Juliaan
A19
N38
eek
elb
mm
ROESELARE
Passendale
Canadien
Vlamertinge
Brandhoek
et
Vl
Beveren
Zilverberg
Elverdinge
Watou
Sleihage
Poelkapelle
ee
t
Winnezeele
Vanaf april 2014 ontdek je wie deel uitmaakt van het netwerk en welkeStaple
arrangementen ze ontwikkeld hebben.
Westrozebeke
a
Oudezeele
ek
erl
Boezinge
Brielen
Droogland
Wijnendale
Oostnieuwkerke
Iep
Woesten
POPERINGE
Sint-Jan-ter Biezen
ghem
Naast de medewerkers van de musea en diensten voor toerisme, zijn
Zermezeele
de uitbaters van hotels, B&B’s, vakantiewoningen, restaurants en cafés
vaak het eerste aanspreekpunt van de toerist..
sbe
LANGEMARKPOELKAPELLE
Zuidschote
Houtkerque
WORMHOUT
Jan
Bikschote
Luzerne
N8
ar
STADEN
l
Proven
Herzeele
St.
anaa
Haringe
Bambecque
ARDOOIE
HOOGLEDE
Tasse
eek
VLETEREN
Oostvleteren
Krombeke
TIELT
PITTEM
Koolskamp
Gits
Vijfwege
IJzerk
Westvleteren
P o pe r i n g e v
Aan de vooravond van de 100-jarige herdenking maakten musea,
r
diensten voor toerisme en sites in de Westhoek zich klaar voorIJze
de herdenkingsperiode. Heel wat evenementen en andere cq
initiatieven werden voorbereid.
Wylder
Stavele
er
IJz RoesbruggeHaringe
Oost
Cappel
Geite
Kapellehoek
Merkem
melb
Les 5 Chemins
West
Cappel
Egem
Noordschote
Kem
Quaëdypre
beek
Jonkershove
Reninge
Beveren
Rexpoede
Zwevezele
N32
HOUTHULST
Pollinkhove
Killem
Killem
Zarren
Klerken
WINGENE
Rijken
Haantje
Woumen
Scheewege
Hille
LICHTERVELDE
KORTEMARK
Werken Handzame
N35
Spaarbekken
De Blankaart
LO-RENINGE
Gijverinkhove
aart
Zarren
Driekapellen
Nieuwkapelle
t
Hoogstade
Sint-Jakobs
kapelle
Oudekapelle
Sint-Rijkers
Leisele
Hoymille
Slo
ALVERINGEM
Izenberge
HONDSCHOOTE
Fortem
Vinkem
Nieuwe
herberg
a
atv
zamev
Esen
Lovaar
e
DIKSMUIDE
ar t
Veldhoek
Bredensweger
del
t
Canal de
Colm
la Basse
Oeren
Wulveringem
Hand
Lampernisse
ar
al
Houtem
Warhem
Netwerk
WO I-partners
Ve
Les Moëres
Uxem
e
ur n
Kaaskerke
Oostkerke
Lo
Bulskamp
a
Kan
TORHOUT
Edewalle
Vladslo
Eggewaartskapelle
Leffrinckoucke
Ruddervoorde
Wynendaele
Bovekerke
Zoutenaaie
De Moeren
Téteghem
Beerst
Steenkerke
Ghyvelde
ICHTEGEM
Keiem
er
De Dun
Hertsberge
Geuzenbos
Mokker
Stuivekenskerke
Veldegem
IJz
Canal
Zuydcoote
Sparappelhoek
Engel
Waardamme
Aartrijke
Molendorp
Leke
Pervijze
OOSTKAMP
Eernegem
N33
Zande
N35
Adinkerke
Snellegem
Bekegem
ZEDELGEM
Moere
Schoorbakke
Booitshoeke
Steenbrugge
Loppem
Heidelberg
Spermalie
Schore
Ramskapelle
Duinhoek
Bray-Dunes
Westkerke
Zevekote
St. Pieters
Kapelle
Mannekensvere
oor t
GISTEL
E40
Sint-Joris
NIEUWPOORT
Koksijde
aan zee
St.-Idesbald
JABBEKE
Zerkegem
Roksem
Slijpe
Assebroek
Varsenare
Sint-Michiels
E40
Snaaskerke
Slijpe Brug
Westende
E40
OUDENBURG
Ettelgem
Leffinge
Westende
Bad
SintAndries
Man
104
Sint-Kruis
Stalhille
Raversijde
NOORDZEE
www.100jaargroteoorlog.be
BRUGGE
Konterdam
QUESNOY
sur deule
Bondues
Rollegem
Alle info op:
www.100jaargrooteoorlog.be
www.toerismewesthoek.be
Andere interessante WO I-websites:
www.wo1.be I over de oorlog in de Westhoek
www.wegwijzerWOI.be I wegwijzer voor WOI-informatie
www.inflandersfields.be I over het museum in Ieper
www.talbothouse.be I over Talbot House in Poperinge
www.lijssenthoek.be I over de hospitaalbegraafplaats Lijssenthoek in
Poperinge
www.aandeijzer.be I over de IJzertoren in Diksmuide
www.passchendaele.be I over het museum in Zonnebeke
www.cwgc.org I over de Britse begraafplaatsen
www.volksbund.de I over de Duitse begraafplaatsen
www.awm.gov.au I over de Australiërs in de oorlog
www.collectionscanada.ca I over de Canadezen in de oorlog
www.abmc.gov I over de Amerikanen in de oorlog
www.memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr I over de Fransen in
de oorlog
www.wereldoorlog1418.nl I alles over WOI
www.veertienachttien.nl I met de podcast de oorlog beluisteren
BEZOEKERSCENTRUM
VOOR IEPER EN DE WESTHOEK
Grote Markt 34 - 8900 Ieper
T. 057 23 92 20 - F. 057 23 92 75
[email protected] - www.toerisme-ieper.be
LO-RENINGE
Markt 17a - Lauka - 8647 Lo-Reninge
T. 058 28 91 66
[email protected]
www.lauka.be
ALVERINGEM
Sint Rijkersstraat 19 - 8690 Alveringem
T. 058 28 88 81 - F. 058 28 88 83
[email protected]
www.alveringem.be
MESEN
Markt 22 - 8957 Mesen
T. 057 22 17 14 - F. 057 48 65 63
[email protected]
www.mesen.be
DIKSMUIDE
Grote Markt 6 - 8600 Diksmuide
T. 051 79 30 50 - F. 051 50 47 68
[email protected]
www.diksmuide.be
POPERINGE
Grote Markt 1 - 8970 Poperinge
T. 057 34 66 76-77 - F. 057 33 57 03
[email protected]
www.toerismepoperinge.be
HEUVELLAND
Sint-Laurentiusplein 1 - 8950 Kemmel
T. 057 45 04 55 - F. 057 44 89 99
[email protected]
www.heuvelland.be
STADEN
Marktplaats 2 - 8840 Staden
T. 051 70 82 00 - F. 051 70 42 86
[email protected]
www.staden.be
HOOGLEDE
Marktplaats 1 - 8830 Hooglede
T. 051 20 30 30
[email protected] - www.hooglede.be
VEURNE
Grote Markt 29 - 8630 Veurne
T. 058 33 55 31 - F. 058 33 55 96
[email protected]
www.veurne.be
HOUTHULST
Markt 17 - 8650 Houthulst
T. 051 46 08 94 - F. 051 46 07 36
[email protected]
www.houthulst.be
KOEKELARE
Sint-Maartensplein 15B - 8680 Koekelare
T. 051 61 04 94 - F. 051 58 32 64
[email protected] - www.koekelare.be
KORTEMARK
Torhoutstraat 9 - 8610 Kortemark
T. 051 56 61 08 of 051 57 09 15
GSM 0476 21 44 36 - F. 051 56 83 54
[email protected]
www.kortemark.be
LANGEMARK-POELKAPELLE
Kasteelstraat 1 - 8920 Langemark
T. 057 49 09 41 - F. 057 48 55 89
[email protected]
www.langemark-poelkapelle.be
WESTHOEK INFO
Koning Albert I-laan 120 - 8200 Brugge
T. 050 30 55 00
[email protected]
www.100jaargroteoorlog.be
VLETEREN
Kasteelstraat 39 - 8640 Vleteren
T. 057 40 00 99 - F. 057 40 13 66
[email protected] - www.vleteren.be
WERVIK
Koestraat 63 - 8940 Wervik
T. 056 95 24 25 - F. 056 95 24 35
[email protected]
www.wervik.be/toerisme
ZONNEBEKE
Berten Pilstraat 5A - 8980 Zonnebeke
T. 051 77 04 41 - F. 051 78 07 50
[email protected]
www.zonnebeke.be
NIEUWPOORT
Marktplein 7 - 8620 Nieuwpoort
T. 058 22 44 44 - F. 058 22 44 28
[email protected]
www.nieuwpoort.be

de kleine soldaat kaft*.indd

Wat doet de 2e Wereldoorlog met mij? Ik ben geboren in 1952. Ik

Is Handel het alternatief voor Oorlog? Seminarie: War or

Zaterdag 4 oktober 2014

Klas TL-3 op Elos

Keuzegids KT A PBKLO

Project: Inrichtingsplan uitbreiding R.K. Begraafplaats St

De oorlog in het museum. Herinnering en verbeelding ELM

Flyer re enactement Duits