Nieuws van vrijdag 26 juli 2013 Cordaid wil versmarkt voor minima De Gelderlander 22-07-2013 (p.13) Arnhem - De internationale hulporganisatie Cordaid wil uiterlijk begin 2014 een versmarkt starten in Arnhem of Nijmegen om minima te voorzien van verse groente en fruit. Het initiatief komt van deze organisatie en Oregional, een coöperatie van boeren in de regio Arnhem en Nijmegen. Cordaid heeft voornamelijk een internationale focus ten aanzien van armoedebestrijding maar onderhoudt ook een Nederlands programma. Om dit zichtbaarder te maken, wil de organisatie in drie plaatsen - Den Haag, Breda en Arnhem of Nijmegen - lokaal initiatief stimuleren dat zich richt op het verminderen van armoede. In Arnhem of Nijmegen gaat het om een supermarkt met versproducten uit de regio. "We kijken naar waar we een toegevoegde waarde kunnen zijn", vertelt Kristel Ashra van Cordaid. "Ook Arnhem heeft wijken waar armoede en uitsluiting plaatsvinden." Het initiatief komt voort uit de huidige activiteiten van Oregional. Deze coöperatie verkoopt op dit moment al groente en fruit dat rechtstreeks afkomstig is van het land, door aan aangesloten leden zoals winkels en restaurants. De versmarkt moet zo ingericht worden dat niet alleen minima maar ook mensen die wel iets te besteden hebben, hun eten er halen. "Mensen met een (hoger) inkomen betalen gewoon voor hun groente en fruit en maken daarmee mogelijk dat minima er kunnen winkelen", licht Ashra toe. "Ons concept heeft, in tegenstelling tot de Voedselbank, een busi- nessmodel en wordt opgezet volgens een coöperatief model." De komende maanden moet duidelijk worden in welke stad en op welke locatie Cordaid de versmarkt gaat starten. Uiterlijk begin 2014 moet de speciale supermarkt voor minima opengaan. Cordaid pakt armoede in Nederland aan NRC Handelsblad 24-07-2013 (p.6-7) Amsterdam. Ontwikkelingsorganisatie Cordaid gaat armoede in Nederland bestrijden. Vanaf 2014 gaat een aantal projecten van start om werklozen aan een baan te helpen. Zo gaan boeren in de regio Arnhem-Nijmegen met hulp van Cordaid een versmarkt opzetten. Arme werklozen gaan de producten verkopen. De groente en het fruit worden 'gedifferentieerd' aangeboden: verpakte groenten voor koopkrachtige Nederlanders, en onverpakt, dus goedkoper verswaar voor hen die minder te besteden hebben. Het project is afgekeken van Cordaids eigen ontwikkelingswerk in Afrika en Azië, waar de organisatie vaak samenwerkt met lokale boerenco"peraties. Ook in Breda en Den Haag gaat dit soort initiatieven van start. Cordaid helpt in Nederland (1) Nederlands Dagblad 24-07-2013 (p.1) De internationale ontwikkelingsorganisatie Cordaid gaat actief armoede in Nederland bestrijden. Op basis van ervaringen in Afghanistan en Congo wil zij ook hier werkloze armen aan het werk helpen en uit hun sociale isolement halen. De eerste projecten gaan van start in Den Haag, in Breda en in Arnhem of Nijmegen. 'In een welvarend land als Nederland zou het niet zo mogen zijn dat steeds meer mensen in armoede leven. De afgelopen twintig jaar is de ar- moede toegenomen, van 4 naar 10 procent van de bevolking. Als organisatie die internationaal de armoede helpt bestrijden, kunnen we onze ogen niet sluiten voor wat er in onze achtertuin gebeurt,' zegt Kristel Ashra een van de managers van Cordaid. Ze benadrukt dat de activiteiten in Nederland niet ten koste gaan van die in arme landen. Cordaid initieert en ondersteunt in de armste regio's van de wereld initiatieven die economische activiteit stimuleren en dus inkomsten en perspectief bieden voor armen. Met hetzelfde doel werkt zij in Nederland samen met boeren, sociale ondernemers, buurtorganisaties en maatschappelijke instellingen. In Breda zal Cordaid kleine 'scharrelondernemers' helpen - mensen die met behoud van een uitkering een klein bedrijf opzetten. Arnhem of Nijmegen krijgt een vers markt, opgezet door boeren en bewoners. Zij werken samen in een coöperatie die met steun en expertise van Cordaid -1REFERENTIE wordt opgezet. De boeren leveren de producten, armen kunnen er werkervaring opdoen en daarna mogelijk doorstromen naar een reguliere baan. Het initiatief van Cordaid past in de ontwikkeling van een overheid die zich terugtrekt en meer overlaat aan burgerinitiatieven. Maar of we daar blij mee moeten zijn, is de vraag, zegt armoededeskundige en hoogleraar sociale economie Lei Delsen, verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij Cordaid helpt in Nederland (2) Nederlands Dagblad 24-07-2013 (p.1) vindt dat er sprake is van oneerlijke concurrentie ten opzichte van kleine zelfstandigen. 'Kleine groentezaken van allochtone ondernemers die met hard werken in inkomen niet boven de armoedegrens komen, zullen er nadeel van ondervinden'. Volgens Delsen biedt de aanpak van Cordaid geen structure- verheid. le oplossing. 'De allerkwets- baarsten bereik je er niet Marjon Bolwijn mee.' Armoede bestrijden vk nd.nl/binnenland ziet hij als een taak van de o- / Cordaid gaat arme Nederlanders helpen de Volkskrant 24-07-2013 (p.01) AMSTERDAM Ontwikkelingsorganisatie neemt ervaringen in Congo mee naar Breda, Den Haag en Arnhem/Nijmegen De katholieke ontwikkelingsorganisatie Cordaid gaat actief armoede in Nederland bestrijden. Op basis van ervaringen in Afghanistan en Congo wil zij ook hier werkloze armen aan het werk helpen en uit hun sociale isolement halen. De eerste projecten beginnen in Den Haag, Breda en in de regio Arnhem/Nijmegen. 'In een welvarend land als Nederland zou het niet zo mogen zijn dat steeds meer mensen in armoede leven', zegt Kristel Ashra, business development manager bij Cordaid. 'De afgelopen twintig jaar is het aantal mensen dat in armoede leeft gestegen van 4 naar 10 procent van de bevolking. Als organisatie die internationaal de armoede helpt bestrijden kunnen we onze ogen niet slui- ten voor wat er in onze achtertuin gebeurt.' Ashra benadrukt dat Cordaids activiteiten in Nederland niet ten koste gaan van die in arme landen. Cordaid (Catholic Organisation for Relief and Development Aid) initieert en ondersteunt in de armste regio's van de wereld initiatieven die economische activiteit stimuleren en zo inkomsten en perspectief bieden voor armen. Met hetzelfde doel werkt Cordaid in Nederland samen met boeren, sociale ondernemers, buurtorganisaties en maatschappelijke instellingen. In Breda zal Cordaid kleine 'scharrelondernemers' helpen; mensen die met behoud van hun uitkering een klein bedrijf opzetten. Arnhem of Nijmegen krijgt een versmarkt, opgezet door boeren en bewoners. Zij werken samen in een co"peratie die met steun en expertise van Cordaid wordt opgezet. De boeren leveren de producten, armen kunnen er werkervaring opdoen en daarna mogelijk doorstromen naar een reguliere baan. Het is de vraag of we daarmee blij moeten zijn, zegt armoededeskundige en hoogleraar sociale economie Lei Delsen, verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij waarschuwt voor oneerlijke concurrentie: 'Kleine groentezaken van allochtone ondernemers die met hard werken in inkomen niet boven de armoedegrens komen, zullen er nadeel van ondervinden.' Het gaat er om een beroep te doen op de eigen kracht van mensen en hun de kans te geven in hun eigen onderhoud te voorzien, verklaart Ashra van Cordaid. 'Natuurlijk is armoede in ontwikkelingslanden niet een-op-een te vergelijken met die in Nederland. Hier is de overheid een vangnet en dat moet zo blijven.' Achter de schermen steunde Cordaid de afgelopen jaren al Nederlandse fondsen die armen steunen met kleine bedragen voor de aanschaf van bijvoorbeeld een wasmachine. Dat zal de organisatie terugschroeven om middelen vrij te maken voor de nieuwe, actieve en zichtbare aanpak van armoede in Nederland. Econoom Lei Delsen vindt dat de aanpak van Cordaid geen structurele oplossing biedt. 'De allerkwetsbaarsten bereik je er niet mee.' Armoede bestrijden hoort een taak van de overheid te zijn, vindt hij. 'Het is een investering in de toekomst en dat betaalt zich later terug.' 'We kunnen onze ogen niet sluiten voor wat er in onze achtertuin gebeurt' VAN ONZE VERSLAGGEEFSTER MARJON BOLWIJN Ontwikkelingswerk nodig in eigen land (1) Friesch Dagblad 25-07-2013 (p.2) Het is verbazingwekkend nieuws: Cordaid, een ontwikkelingsorganisatie, gaat in Nederland aan het werk: hulp bij het opstarten van bedrijfjes of het organiseren van coöperaties waar mensen een baantje kunnen vinden en waarin voedsel wordt aangevoerd en verkocht. Het besluit van de internationaal werkende rooms-katholieke organisatie is genomen vanuit verantwoordelijkheidsgevoel voor mensen die in een sociaal isolement zijn gekomen. En dat zijn er in Nederland steeds meer, vooral met werkloosheid als achterg- rond. De hulporganisatie wil haar ervaringen in arme landen gebruiken om in Nederland kleinschalige initiatieven te ondersteunen waarbij mensen actief kunnen worden en waarin een (kleine) bijdrage wordt geleverd aan de financiële situatie. Het initiatief van Cordaid is om meerdere redenen van belang. De eerste is dat het aandacht vraagt voor de problemen waarin groepen Nederlanders zitten. De gevolgen van werkloosheid en armoede worden vaak minder belicht dan de feiten over de aantallen mensen - in bijvoorbeeld statistieken - die de fi- nanciële eindjes niet aan elkaar kunnen knopen. Daardoor wordt 'verzwegen' hoe ernstig de gevolgen kunnen zijn voor ouders en met name hun kinderen in armoedesituaties. Sociale uitsluiting is het verzamelbegrip voor alles wat er gebeurt als mensen financieel aan de grond zitten. Die uitsluiting omvat een scala aan verschijnselen. Bijvoorbeeld dat kinderen niet meer naar verjaardagsfeestjes gaan omdat er geen geld is voor een cadeautje. Of het verschijnsel dat volwassenen zich niet meer vrij op straat durven bewegen - uit angst -2REFERENTIE voor contact met straatgenoten - omdat ze zich schamen voor hun werkloosheid en/of hun financiële situatie. Sociale uitsluiting heeft als naar kenmerk dat ze vaak langer duurt dan de financiële krapte. Mensen die zich gedurende langere tijd hebben afgeschermd van het maatschappelijke leven, blijven dat doen, ook als er in financieel opzicht geen reden meer voor is. Kinderen die in dergelijke gezinnen opgroeien, hebben vaak gedurende vele jaren last van de Ontwikkelingswerk nodig in eigen land (2) Friesch Dagblad 25-07-2013 (p.2) omstandigheden waarin ze zijn groot geworden. Armoede, kortom, is niet alleen een financiële kwestie, maar minstens evenveel een sociaal onderwerp. Het is een winstpunt van de Cordaid-plannen om ook die aspecten van de groeiende werkloosheid, en de daaraan verbonden armoede, te laten zien en daar wat aan te wil- len doen. Dat geldt te meer omdat de overheid zich steeds meer terugtrekt uit de samenleving en steeds meer neerlegt bij de leden van die samenleving, de burgers. Als de plannen van Cordaid helpen om ook de sociale gevolgen van armoede te bestrijden, dan is dat pure winst. Al was het maar dat mensen in de projecten weer zelfres- pect krijgen en het gevoel hebben dat ze nuttig kunnen zijn. De sceptische reacties van economen op de plannen die zouden onvoldoende structureel zijn - zijn daarom grotendeels niet terecht: het gaat niet alleen om geld. Juist de sociale aspecten van de plannen maken die zo belangrijk. De Nederlandse samenleving die als geheel rijk is, heeft een morele verantwoordelijkheid voor degenen die door omstandigheden buiten de verworvenheden van die rijke samenleving vallen. Jan Willem van der Meulen Ontwikkelingshulp voor eigen armen De Telegraaf 25-07-2013 (p.003) Stevige kritiek op plannen nen beginnen. En in de reCordaid gio Arnhem-Nijmegen wordt een boerencoöperatie Van onze geholpen met opzetten van parlementaire redactie DEN een versmarkt met voedsel HAAG, donderdag Staatsse- voor arme mensen. cretaris Klijnsma (Sociale ZaConcurrentie Werkgeken) is dolblij met Cordaid. versorganisaties MKB-NeDe ontwikkelingsorganisatie derland en VNO-NCW hekewil zich naast derdewereld- len de Cordaid-plannen. "Er landen nu ook op Nederland is een risico dat ze oneerlijstorten. Onder meer in Bre- ke concurrentie opleveren da en de regio Arnhem-Nij- voor kleine bedrijven die megen gaat de katholieke het op eigen kracht moeten hulpclub armoede bestrijden. doen", laat een woordvoerVolgens Cordaid is hulpver- der weten. Ook de VVD is lening in eigen land nodig, daar huiverig voor. "Ontwikomdat het aantal Nederlan- kelingshulp in eigen land", ders dat in armoede leeft de verzucht Kamerlid De Caafgelopen twintig jaar is ge- luwé. "Gaat Cordaid nu onstegen van vier naar twintig dernemers helpen die het procent. Cijfers van onder niet redden ten koste van onmeer het CBS staven dat dernemers die het net wel niet en ook staatssecretaris redden?" vraagt ze zich af. Klijnsma zegt dat beeld niet Ontwikkelingsorganisate herkennen. Toch laat de tie Oxfam Novib plaatst evePvdA-bewindsvrouw in een neens vraagtekens bij het inireactie weten "gewoon blij" tiatief. Directeur Karimi te zijn met de inzet. "Dat vindt dat Cordaid "in een ben ik met alle private en welvarend land als Nedervrijwillige initiatieven die e- land" niet de taak van de orop gericht zijn mensen die verheid moet overnemen. in de sores zitten te helpen." CDA-Kamerlid Mulder In Breda gaat Cordaid vindt het een verrassende een project ondersteunen stap van Cordaid. "Het is priwaarbij mensen vanuit een ma als ze zelf geld ophalen uitkering een bedrijfje kun- voor deze activiteiten, maar er moet geen ontwikkelingsgeld voor gebruikt gaan worden." Volgens de CDA'er lijkt het alsof Nederland een ontwikkelingsland aan het worden is, "maar dat zijn we bij lange na niet". De armoede is de laatste jaren juist gedaald. In Ontwikkelingshulp. Kenners prijzen besluit Cordaid om ook in Nederland armen te helpen Metro NL 25-07-2013 (p.009) Het is een logische stap van Cordaid om de aandacht meer naar projecten in Nederland te verleggen. Dat vindt Marc Broere, hoofdredacteur van Vice Versa, een vakblad voor ontwikkelingssamenwerking. Als ontwikkelingsorganisatie kun je tegenwoordig je ogen niet meer sluiten voor armoede in je eigen land", aldus Broere. Daarom vind ik deze stap in principe positief en geloofwaardig. In Engeland werkt Christian Aid op dezelfde manier, en zij zijn heel succesvol." Een van de nieuwe projec- -3REFERENTIE 1990 moest 12,2 procent van de Nederlanders op een houtje bijten, in 2011 was dat 7,8 procent. Lengton, Inge ten van Cordaid is de komst van een supermarkt in Arnhem of Nijmegen waar huishoudens die weinig geld te besteden hebben voor een lage prijs duurzame producten kunnen kopen. De supermarkt moet in 2014 open gaan. Trend Als ontwikkelingsorganisatie kun je tegenwoordig je ogen niet meer sluiten voor armoede in je eigen land." Marc Broere, hoofdredacteur Vice Versa ANP Ontwikkelings- organisatie pakt armoede in Nederland aan De Tijd 25-07-2013 (p.8) De Nederlandse ontwikkelingsorganisatie Cordaid wil, naast haar projecten in ontwikkelingslanden, ook in eigen land de armoede bestrijden. De expertise die ze haalde uit projecten uit het Zuiden moet daarbij helpen. De katholieke organisatie Cordaid was tot vandaag voornamelijk actief in ontwikkelingslanden zoals Afghanistan en Congo. Maar binnenkort begint ze ook met lokale coöperaties in eigen land. 'De jongste twintig jaar is de armoede in Nederland toegenomen van 4 naar meer dan 10 procent. De uitgaven van de burgers stijgen en de inkomsten worden minder stabiel', stelt Cordaid vast. 'En de verantwoordelijkheid om die problemen aan te pakken komt hoe langer hoe meer bij de burger zelf te liggen.'Cordaid, dat in 1999 ontstond uit de fusie van twee katholieke ontwikkelingsorganisaties, deed de voorbije veertien jaar inspanningen om de armoede in 's werelds kwetsbaarste gebieden tegen te gaan door er mee kleine commerciële projecten op te starten. Op die manier trachtte de organisatie de bevolking opnieuw perspectieven bieden.Net die expertise uit de ontwikkelingslanden brengt de organisatie binnenkort ook naar Nederland. Onder meer in de buurt van Arnhem en Nijmegen zal Cordaid lokale partners helpen om een 'groene en sociale versmarkt' op poten te zetten. Zo wil de organisatie gezond biovoedsel rechtstreeks beschikbaar stellen aan groepen met een lager inkomen. In Breda zal ze lokale coöperaties ondersteunen die mensen met een uitkering opnieuw aan het werk willen helpen. De projecten zouden midden volgend jaar van start moeten gaan.Ondanks de grote belangstelling voor de nieuwe weg die Cordaid inslaat, maakt het bedrag dat de organisatie vrijmaakt voor de nieuwe projecten maar een klein deel uit van het totale werkingsbudget. 'Ons jaarlijkse budget bedraagt ongeveer 120 miljoen euro', zegt Kristel Ashra, businessdevelopmentmanager bij Cordaid. 'Dat geld komt zowel van de overheid als van donateurs.'Zo'n 300.000 tot 400.000 euro daarvan zal voortaan gaan naar de projecten in Nederland. 'Voor dat budget wordt overigens geen beroep gedaan op het deel overheidsgeld', verduidelijkt Ashra. 'Het komt volledig van de donateurs'. Door de oprichting van het fonds Coraid Bond Zonder Naam, dat zich uitsluitend richt op die binnenlandse projecten, kunnen donateurs nu kiezen of ze hun geld willen besteden aan projecten binnen of buiten Nederland.De beslissing van Cordaid om ook in eigen land actief armoede te bestrijden wordt niet overal op applaus onthaald. 'Marketingstunt', oordelen sommigen. 'Armoede bestrijden is een taak van der overheid', argumenteert hoogleraar en econoom Lei Delsen in de Volkskrant. 'Bovendien krijgen kleine groentezaken van allochtone ondernemers geen kans meer door een initiatief zoals de sociale versmarkt in Breda', vreest hij.'Die argumenten kloppen niet', reageert Ashra. 'Als de overheid op haar eentje alle armoede uit de wereld kan helpen, zou er geen probleem meer zijn. Dat is natuurlijk niet het geval. Bovendien moet de overheid nu zelf bezuinigen.'Ook het verwijt dat een project zoals de versmarkt in de buurt van Arnhem en Breda de groentewinkels daar in de problemen zou brengen, wijst Ashra van de hand. 'De markt voor dergelijke producten is er erg groot', zegt ze. Makelaar in strijd armoede De Gooi- en Eemlander 25-07-2013 (p.HDC131) door Nancy Ubert Cordaid actiever Ontwikkelingshulp in eigen land Gelderse supermarkt Den Haag Helemaal nieuw is het niet dat Cordaid kansarme Nederlanders een steuntje in de rug geeft. ,,Maar we gaan het wel professioneler aanpakken'', zegt persvoorlichter Jos de Voogd. Cordaid wil serieuze projecten ontwikkelen om de armoede in eigen land te bestrijden. De ontwikkelingsorganisatie die vooral bekend is van hulp in derdewereldlanden, beheert sinds 2007 ook het fonds van de Bond Zonder Naam. Met de 400.000 euro die daar binnenkomt, worden bijvoorbeeld kwetsbare gezinnen opgevangen. ,,We willen nu een stap verder gaan'', aldus Voogd. ,,We moeten een actievere rol spelen.'' Het geld van de Bond Zonder Naam wordt voor projecten ingezet waarin meerdere partijen sa- -4REFERENTIE 'Wij hebben niet het aanvoelen dat die handelaars daar grote hinder van zullen ondervinden. Ons initiatief kan daar perfect naast bestaan.' SAMUEL HANEGREEFS 300.000 tot 400.000 euro van ons jaarlijkse budget gaat voortaan naar projecten in Nederland. menwerken, coöperatief, sociaal ondernemend en locaal. ,,Het klinkt misschien gek maar juist in Afrikaanse landen hebben we met succes op die manier nieuwe initiatieven van de grond gekregen. Die ervaring kunnen we nu in eigen land gebruiken.'' Duurzaam Een project is een supermarkt in Gelderland waar mensen die weinig geld te besteden hebben, voor een lage prijs gezonde en duurzame producten kunnen kopen. De zuivel, de groenten en het vlees komen van boerenbedrijfjes uit de buurt. ,,Werklozen kunnen ervaring opdoen in de supermarkt. En het plan biedt ook ruimte voor leertrajecten.'' Cordaid is niet van plan alleen als geldschieter op te treden. ,,We willen ook onze netwerken gebruiken om mensen bij elkaar te brengen. Zie ons als een makelaar in de strijd tegen armoede.'' nancy ubert [email protected] Cordaid wekt scepsis met Hollandhulp Trouw 25-07-2013 (p.06) Derdewereldclub gaat nu ook armoede in Nederland bestrijden Ontwikkelingsorganisatie Cordaid heeft zich verwonderde en sceptische reacties op de hals gehaald met een plannetje voor armoedebestrijding in Nederland. De van oorsprong katholieke hulporganisatie, vooral actief in Afrika, wil in Arnhem, Nijmegen, Breda en Den Haag lokale projecten gaan steunen voor lagere inkomensgroepen waar de economische crisis hard toeslaat. Een nieuwe 'groene en sociale vers-supermarkt' in Arnhem of Nijmegen bijvoorbeeld, waar mensen met een uitkering goedkoper vers voedsel direct van regionale boeren kunnen kopen. "Als Cordaid hebben wij veel ervaring met het opzetten van lokale projecten in derdewereldlanden. Die kun- nen we hier in de praktijk brengen. De overheid trekt zich steeds verder terug en de armoede neemt toe. Mensen moeten zich organiseren en daar kunnen wij bij helpen", zegt woordvoerder Jos de Voogd. Cordaid, dat geld inzamelt voor projecten in de armste landen en subsidie ontvangt van de overheid, benadrukt dat geen cent die bestemd is voor de derde wereld aan de Nederlandse intiatieven wordt besteed. Bovendien is het niet helemaal nieuw. De ontwikkelingsclub werkt al jaren samen met de Bond zonder Naam, via een budget van 400.000 euro, voor kleine steun aan armlastige Nederlanders die bijvoorbeeld geen nieuwe wasmachine of nieuw bed kunnen betalen. Die vier ton wordt nu grotendeels besteed aan de andere lokale armoedeprojecten. Ook de woordvoerster van minister Ploumen (buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking) ziet geen probleem: "Het is een zelfstandige organisatie en het is niet zo dat nu geld voor ontwikkelingssamenwerking naar Nederlandse armoedebestrijding gaat". Maar nadat deze plannen gisteren bekend werden, ontstond het beeld van een ontwikkelingsclub voor Afrika die omschakelt naar hulp voor de nationale minima. Politici vrezen misverstanden. GroenLinks en de SP beklemtonen dat de bestrijding en het voorkomen van armoede een taak is van het kabinet. De PvdA laat weten dat Cordaid moet blijven doen waar het goed in is: armoedebestrijding in ontwikkelingslanden. Staatssecretaris Jetta Klijns- ma van sociale zaken zegt blij te met alle private en vrijwillige initiatieven 'voor mensen in de sores'. Ze hoopt op goede samenwerking, maar wijst er wel op dat gemeenten in ons land verantwoordelijk zijn voor armoedebeleid. Hier en daar klinkt de vrees dat de Hollandhulp van Cordaid het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking kan aantasten. CDA-Kamerlid Agnes Mulder: "Als ze geld gaan inzamelen bij de burgers, gaan ze toch vragen krijgen. Is dat geld voor Nederland bedoeld of voor mensen in het buitenland?" 'Cordaid moet doen waar het goed in is: armoedebestrijding in de derde wereld' LAURA VAN BAARS EN TEUN LAGAS Cordaid strijdt tegen Nederlandse armoede Dagblad Tubantia 25-07-2013 (p.5) den haag - Helemaal nieuw is het niet dat de grote internationale hulporganisatie Cordaid kansarme Nederlanders een steuntje in de rug geeft. "Maar we gaan het wel professioneler aanpakken", meldt voorlichter Jos de Voogd. "Je kunt wel bloemen telen in Afrika, maar als je eigen achtertuin overwoekerd raakt door onkruid, dan doe je toch iets niet goed." Cordaid wil nu serieuze projecten ontwikkelen om de armoede in eigen land te helpen bestrijden. De organisatie is vooral bekend dankzij noodhulp in Afrika (Mensen in Nood) en gezondheidsprojecten in derdewereldlanden (Memisa). Sinds 2007 beheert Cordaid ook het fonds van de Bond Zonder Naam. Met de ongeveer 400.000 euro die daar binnenkomt, worden kwetsbare gezinnen opgevangen. De Voogd: "We willen en moeten nu op een actievere manier in Nederland een rol spelen." Hij schetst dat de laatste twintig jaar de armoede in ons land is toegenomen van 4 naar meer dan 10 procent van de bevolking. "De overheid trekt zich terug." Een van de projecten die met stip staat genoteerd, betreft een supermarkt in Gelderland waar mensen die weinig geld te besteden hebben voor een lage prijs toch gezonde en duurzame producten kunnen kopen. De zuivel, de groenten en het vlees komen van boerenbedrijfjes uit de buurt die daarmee ook zijn geholpen. "Werklozen kunnen ervaring opdoen in de supermarkt en het plan biedt ook ruimte voor leertrajecten. Kortom: we werken samen met boeren, sociale ondernemers en maatschappelijke instellingen. Het loka- Klijnsma blij met hulp Cordaid Het Financieele Dagblad 25-07-2013 (p.3) Amsterdam Staatssecretaris Klijnsma van Sociale Zaken is enthousiast over de hulp die ontwikkelingsorganisatie Cordaid wil bieden bij armoedebestrijding in Nederland. Volgens Cordaid is het percentage arme Nederlan- -5REFERENTIE le karakter van zo'n project versterkt het succes." Cordaid is niet van plan alleen als geldschieter op te treden: "We willen ook onze netwerken gebruiken om mensen bij elkaar te brengen. Zie ons als een makelaar in de strijd tegen armoede." ders in 20 jaar gestegen van 4 naar 10%. Volgens Klijnsma is het juist gedaald van 12% in 1990 naar minder dan 8% in 2011. Sinds dat jaar loopt het wel weer op. fd Jetta Klijnsma Cordaid helpt in Breda BN/de Stem 25-07-2013 (p.25) door Leo Nierse BREDA - De internationaal opererende ontwikkelingsorganisatie Cordaid uit Den Haag gaat meehelpen armoede in de Bredase wijken Gerardus Majella en Geeren- Zuid te bestrijden. Daartoe gaat het samenwerken met twee lokale initiatieven voor werkgelegenheids- bevordering. In 2014 worden twee coöperaties opgericht met gemotiveerde werkzoekenden op of onder de armoedegrens. Zij krijgen hulp bij het opzetten van levensvatbare bedrijfjes. De coöperatie i.o. van Gerardus Majella komt voort uit het initiatief van de 'Tientjes'-groep rond Erna Smeekens. Zij was gisteren niet voor nadere toelichting bereikbaar. Aan de door Smeekens nagestreefde overname van het buurthuis zal Cordaid overigens niet financieel bijdragen, meldde een woordvoerster desgevraagd. In Geeren-Zuid wordt Cordaid de partner van woningbouwvereniging AlleeWo- nen in het stadslandbouwproject op het kaalslagterrein aan de Bernard de Wildestraat. Breda is een van drie pilotsteden. Wethouder Cees Meeuwis (Economie én Sociale Zaken) was wegens vakantie niet beschikbaar voor een reactie. land te bestrijden.'' Bij dit fonds kunnen minima bijvoorbeeld een bijdrage vragen om een nieuwe wasmachine te kopen. Een deel van dit geld wil de organisatie nu gaan gebruiken om het project in onder meer Den Haag op te zetten. Jos de Voogd 'We zien dat ook hier de ar- moede toeneemt' De Voedselbank is niet de enige organisatie die het opneemt voor de armen. archieffoto frank jansen MAJA LANDEWEER Arme Hagenaar te hulp Haagsche Courant 25-07-2013 (p.3) den haag Ontwikkelingsorganisatie Cordaid wil arme Hagenaars gaan helpen. Net als in Afrika niet door ze een zak geld toe te stoppen, maar door ze werkervaring te laten opdoen. 'We willen een structurele oplossing bieden, in Afrika helpt het ook niet als je een waterput slaat en dan weer vertrekt.' MAJA LANDEWEER Ontwikkelingsorganisatie in actie om de hoek Het werkgebied van Cordaid - rood gemarkeerd op de wereldkaart op de site van de organisatie - beslaat een groot deel van Afrika, delen van Azië, van Zuid- en Midden-Amerika én een klein stipje in Europa: Nederland. Nederland verléént vooral ontwikkelingshulp, maar kan het - onder meer in Den Haag - zelf ook steeds meer gebruiken, vindt Cordaid. ,,Onze situatie is natuurlijk niet te vergelijken met die in Congo, maar wij zien hier steeds meer armoe. De kloof tussen arm en rijk neemt toe. De overheid trekt zich terug. Daar willen wij iets in betekenen,'' verklaart Cordaid-woordvoerder Jos de Voogd. ZELFSTANDIG Het Haagse project, evenals projecten die worden opgezet in Breda en de regio Arnhem/Nijmegen, is geïnspireerd op ervaringen in bijvoorbeeld Congo en Afghanistan. Het idee is mensen zelfstandig te maken. In de gebieden waar Cordaid actief is, helpt de organisatie kleine ondernemers om coöperaties op te zetten. Door de samenwerking kunnen ze de concurrentie aan met de grote leveranciers. ,,Pakweg veertig jaar geleden ging het in de ontwikkelingshulp van: er zijn te weinig waterputten, dus we slaan er één.'' Dat is te simpel, redeneren hulpverleners nu. ,,Als het tegen zat, brak er ook nog oorlog uit om die put. Nu zoeken we het meer in het stimuleren van eigen, lokale initiatieven. Door zich te organiseren kunnen boeren bijvoorbeeld toegang krijgen tot de markt. Ze hoeven dan geen zaken te doen met een inkoper die een veel te lage prijs biedt.'' Ook in Den Haag wil Cordaid initiatieven op het gebied van 'sociaal coöperatief ondernemerschap' gaan ondersteunen, vertelt Kristel Ashra, business development manager bij Cordaid. Arme Hagenaars zouden er werkervaring moeten opdoen. Het project zal op zijn vroegst in 2014 van start gaan. Met wie Cordaid in zee gaat, is nog niet bekend. De Voogd: ,,We zitten in de onderzoeksfase.'' Hulp aan landgenoten is overigens niet nieuw voor Cordaid. In 2006 is de Bond Zonder Naam onderdeel geworden van Cordaid. ,,Een groepje donateurs dat geld geeft om de armoede in Neder- Boerenwinkel met steun Cordaid Boerderij Vandaag 25-07-2013 (p.3) Den Haag - Ontwikkelingsorganisatie Cordaid gaat 25 boeren in de driehoek Arnhem-Nijmegen-Kleef helpen met het opzetten van een winkel voor lokale versproducten. De steun maakt deel uit van een groter project om armoede in Nederland aan te pakken. Het boerencollectief Oregional timmert aan de weg door producten zonder tussenkomst van andere ketenpartijen te leveren aan horeca, zorginstellingen, bedrijven en winkels. Halverwege volgend jaar moet daar met hulp van Cordaid een eigen, coöperatieve winkel bijkomen. In Oregional zijn onder meer een akkerbouwer uit Bemmel, een varkenshouder uit Millingen aan de Rijn en een teler van blauwe bessen uit Horst betrokken. Volgens Cordaid kan de winkel een bijdrage leveren aan de armoedebestrijding in Nederland. Doordat producten rechtstreeks van de boer aan -6REFERENTIE de klant worden geleverd, zullen de prijzen lager liggen dan in de reguliere supermarkt. Zo wordt vers en duurzaam geproduceerd voedsel ook toegankelijk voor mensen die wat minder te besteden hebben", zo meldt de ontwikkelingsorganisatie. De laatste twintig jaar is volgens Cordaid de armoede in Nederland gestegen van 4 tot 10 procent. Dit komt door stijging van de lasten, meer werkloosheid en het steeds complexer worden van de samenleving. Tegelijkertijd nemen sociale voorzieningen af en wordt er steeds vaker een beroep op burgers gedaan om dergelijke problemen op te lossen. Cordaid draagt niet financieel bij aan Oregional maar stelt wel tijd en kennis ter beschikking. Samen wordt gekeken naar het aantrekken van investeerders. Jeroen Savelkouls 'Ontwikkelingswerk' in Breda BN/de Stem 25-07-2013 (p.21) Ontwikkelingsorganisatie Cordaid gaat in Breda meehelpen met bestrijding van armoede in twee achterstandswijken. door Leo Nierse BREDA - De internationaal opererende ontwikkelingsorganisatie Cordaid uit Den Haag gaat meehelpen armoede in de Bredase wijken Gerardus Majella en Geeren- Zuid te bestrijden. Daartoe gaat het samenwerken met twee lokale initiatieven voor werkgelegenheidsbevordering. In 2014 worden twee coöperaties opgericht met gemotiveerde werkzoekenden op of onder de armoedegrens. Zij krijgen hulp bij het opzetten van levensvatbare bedrijfjes. De coöperatie i.o. van Gerardus Majella komt voort uit het initiatief van de 'Tientjes'-groep rond Erna Smeekens. Zij was gisteren niet voor nadere toelichting bereikbaar. Aan de door Smeekens nagestreefde overname van het buurthuis zal Cordaid overigens niet finan- cieel bijdragen, meldde een woordvoerster desgevraagd. In Geeren-Zuid wordt Cordaid de partner van woningbouwvereniging AlleeWonen in het stadslandbouwproject op het kaalslagterrein aan de Bernard de Wildestraat. Bedoeling is dat de corporaties - die volledige zeggenschap behouden - ervaringen uitwisselen. Breda is een van drie pilotsteden. Wethouder Cees Meeuwis (Economie én Sociale Zaken) was wegens vakantie niet beschikbaar voor een reactie. Woordvoerder Gerard van Erkel van Retailplatform Breda ziet geen oneigenlijke concurrentie ontstaan. "Ik ondersteun het initiatief, mits Cordaid selecteert op mensen met ondernemingsgezinde motivatie. Op zich is er ruimte voor nieuwe initiatieven. Kleine bedrijfjes geven sfeer en iets eigens aan de stad. Er zijn al franchisenemers genoeg." 'Armoede steeg in Nederland in 20 jaar van 4 naar 10 procent' (1) NRC Next 25-07-2013 (p.2-3) O Waar O Grotendeels waar O Half waar O Grotendeels áonwaar O Onwaar De aanleiding Ontwikkelingsorganisatie Cordaid gaat niet langer alleen arme mensen in verre landen helpen. Cordaid bindt nu ook de strijd aan met de armoede in Nederland. Dat meldde de Volkskrant gisteren op de voorpagina. In Breda gaat de organisatie kleine 'scharrelondernemers' ondersteunen. Dat zijn mensen die met behoud van hun uitkering een klein bedrijf opzetten. En in Arnhem of Nijmegen komt een versmarkt, opgezet door boeren en bewoners. Arme mensen kunnen er werkervaring opdoen en stromen daarna wellicht door naar een reguliere baan. Dat is allemaal hard nodig, want in "de afgelopen twintig jaar is het aantal mensen dat in armoede leeft, gestegen van 4 naar 10 procent van de bevolking", zei 'business development manager' Kristel Ashra van Cordaid. Dezelfde bewering werd later onder meer herhaald op het NOS Journaal en stond 's middags in NRC Handelsblad. Een toename van de armoede in Nederland van 4 naar 10 procent in 20 jaar? Dat schreeuwt om een factcheck. Waar is het op gebaseerd? We vragen Kristel Ashra hoe zij aan deze cijfers komt. Ze zegt zich te baseren op informatie die ze kreeg van partnerorganisatie De arme kant van Nederland. Dat is een werkgroep die werd ingesteld door de Raad van kerken in Nederland en volgens de website campagnes voert "tegen verarming en verrijking". Ashra belt later terug en zegt dat het toch iets anders blijkt te zitten. Op basis van nieuwe informatie van de Sociale Alliantie, een netwerk van organisaties die strijden tegen verarming en verrijking, zegt ze dat de periode van armoedetoename zich uitstrekt over ruim 30 jaar. "Eind jaren zeventig was 4 procent van de bevolking arm. Dat is in de jaren tachtig gaan stijgen tot uiteindelijk zo'n 15 procent midden jaren negentig. Daarna is de armoede weer gedaald en nu neemt de armoede weer toe", aldus Ashra. Hoe zit het nu echt? Die vraag blijkt nog niet zo makkelijk te beantwoorden. Ashra spreekt over 'het aantal mensen', terwijl het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) naar huishoudens kijkt. Bovendien gaan de CBS-cijfers niet verder terug dan 2000. In dat jaar vond "een revisie van de in- komensstatistiek" plaats, waardoor de periodes voor en na de millenniumwisseling niet geheel vergelijkbaar zijn. En dan variëren de definities van armoede ook nog eens. Het Sociaal en Cultureel Planbureau beschrijft armoede op grond van het 'niet-veel-maar-toereikendcriterium'. Dit normbedrag is gebaseerd op de minimaal vereiste uitgaven voor voedsel, kleding, wonen en sociale participatie. Onder dat laatste vallen ook 'uitgaan' en 'op vakantie gaan'. Het SCP hanteert ook nog het basisbehoeften-criterium, waarin geen ruimte is voor sociale activiteiten. Het CBS bespreekt de kans op armoede aan de hand van de 'lage-inkomensgrens', een vast koopkrachtbedrag. Uit de CBS-cijfers vanaf 2000 blijkt dat het percentage huishoudens dat van een laag inkomen moet rondkomen tussen 2001 en 2011 (meest recente cijfers) afnam van 9,7 naar 8,7 procent. Ten opzichte van 2010 was er in 2011 wel een flinke toename van 1,3 procent. Volgens de iets andere definitie van voor 2000 leefde van 1990 tot 1997 16 procent van de huishoudens van een laag inkomen. Daarna zette de daling in. Van een flinke toename van de armoede in de voorbije 20 jaar is, op -7REFERENTIE 2011 na, dus geen sprake. Van een flinke toename in de voorbije 30 jaar ook niet, want in 1977 lag het percentage huishoudens met een laag inkomen op 12,2 procent, oftewel hoger dan in 2011. Het SCP kijkt ook naar armoede van individuele personen. In de meest recente publicaties geeft het SCP eveneens alleen cijfers vanaf 2000. Tussen dat jaar en 2010 lag het percentage Nederlanders dat niet boven het basisbehoeften-inkomen uitkwam beneden de 5 procent. Het percentage dat niet boven het 'niet-veel-maar-toereikendcriterium' uikwam bleef onder de 7 procent. Volgens het SCP leven Nederlanders die onder deze hogere grens blijven, in armoede. In 2011 was hun aantal toegenomen tot 7,1 procent van de bevolking. Voor 2013 verwacht het SCP een toename tot 7,6 procent. Volgens eerdere SCP-rapporten behoorde tussen 1990 en 1997 zo'n 8,5 procent van de Nederlanders tot een huishouden met een minimuminkomen (dit is minder dan het lage inkomen bij het CBS) de andere SCP-definities werden destijds nog niet 'Armoede steeg in Nederland in 20 jaar van 4 naar 10 procent' (2) NRC Next 25-07-2013 (p.2-3) gehanteerd. Conclusie Sinds 2010 neemt de armoede in Nederland toe. In 2011 leefde 7,1 procent van de Nederlanders in wat het SCP als armoede bestempelt. Dit jaar is dat waarschijnlijk opgelopen tot 7,6 procent. Twintig jaar geleden leefde 8,5 procent van de Nederlanders in een huishouden met een minimuminkomen. De bewering dat het aantal Ne- derlanders dat in armoede Volkskrant. leeft de afgelopen twintig jaar is toegenomen van 4 Wilmer Heck naar 10 procent beoordelen we daarom als onwaar. Ontwikkelingsorganisatie Cordaid gisteren in de Ontwikkelingshulp voor de boer Boerderij Vandaag 26-07-2013 (p.2) Het klinkt een beetje raar in een tijd waar coöperaties internationaliseren: een kleine Nederlandse coöperatie gaat met hulp van ontwikkelingsorganisatie Cordaid een winkel opzetten, waarin boerenproducten aan de man worden gebracht. Het doel van de steun aan de coöperatie is armoede bestrijden. Vers en duurzaam geproduceerde zuivel, groente en fruit komen daar voor een eerlijke prijs beschikbaar: eerlijk voor de producent en eerlijk voor de consument. Het mes snijdt aan twee kanten. Het idee is dat beiden beter af zijn. Dat Cordaid op deze manier ontwikkelingsgelden inzet, komt de organisatie op kritiek te staan. Waarom Nederlandse boeren ondersteunen, terwijl er nog zoveel schrijnende problemen elders in de wereld zijn? De vraag is terecht, maar het antwoord van Cordaid is passend. De organisatie werkt - weliswaar onder een andere naam - al driekwart eeuw in Nederland aan armoedebestrijding. De steun - in kennis en tijd - aan de Nederlandse boerencoöperatie gaat niet ten koste van de ontwikkelingshulp aan boeren in Afrika, Zuid-Amerika of Azië. Toch valt moeilijk te ontkomen aan de gedachte dat Cordaid deze actie breed uitmeet, omdat ontwikkelingshulp in eigen land publicitair goed ligt. Ontwikkelingshulp - als het naar het buitenland gaat - krijgt niet langer automatisch maatschappelijke steun. Dan is het toch mooi dat Nederlandse boeren en tuinders op hun manier een bijdrage leveren aan deze nieuwe draai in de ontwikkelingshulp. Goed voorbeeld doet goed volgen. Jan Braakman Ook kritiek op plannen Cordaid BN/de Stem 26-07-2013 (p.21) Er is ook kritiek op de plannen van ontwikkelingsorganisatie Cordaid om de armoede in eigen land te gaan bestrijden. Zo vinden werkgeversorganisaties MKB en VNO-NCW dat de projecten die Cordaid wil ondersteunen oneerlijke concurrentie opleveren voor kleine bedrijven die het zonder steun moeten doen. In Geeren-Zuid wil Cordaid bedrijfjes gaan steunen die bewoners uit de wijk gezamenlijk opzetten. In alle gevallen gaat het om mensen die vanuit een uitkering de kans krijgen ondernemer te worden. Dat ze daarbij nu ook steun krijgen van Cordaid zou weleens ten koste kunnen gaan van reguliere bedrijfjes, vrezen de ondernemersorganisaties. wijze te hebben die armoede aanpakt. Helaas handelt de Nederlandse overheid nu op een wijze die hier haaks op staat. Het gevolg is helder, stijgende armoede in Nederland. Armoede is altijd relatief, maar dat is geen reden om armoede in Nederland niet bestrijden. Het is wel een schande dat zo'n organisatie zich door de omstandigheden gedwongen voelt, dit besluit te nemen. In zo'n (weer relatief) rijk land. N. Molenaar, Sassenheim: Eens. Laat Cordaid zich vooral concentreren op de gebruikelijke projecten om hulp te bieden. Als Nederland nu eens eindelijk flink de rem zou zetten op het smijten van vele miljarden ontwikkelingshulp, dan komt er geld vrij om hier de economische malaise hier te verzachten. Jozef v.d.Vegt, Haarlem: Oneens. Ook hier is verschrikkelijk veel verborgen armoede, vroeger waren er bijvoorbeeld de kerken die de eerste reddingsboei waren. Het is treurig genoeg Geen titel (1) De Gooi- en Eemlander 26-07-2013 (p.HDC251) Cordaid moet niet helpen in geven, komt regelmatig Nederland. Aantal stemmen: voor, maar deze mensen kie415 zen hier zelf voor. Mensen die buiten hun schuld in de armoede terecht komen, worJ.J. Kemper, Edam: den al geholpen. Voor de Oneens. Ook in Nederland echte armoede moet je naar is armoede, de politiek ziet het buitenland en derde wedat niet want die hebben een reldlanden. Makkelijk pravorstelijk salaris en een uits- ten? Ik heb ook een paar tekende WW-regeling. jaar gebruik gemaakt van Lia baartse, Wieringer- een bijstandsuitkering en gewaard: Eens, in Nederland loof me limonadesiroop is heeft (bijna) iedereen vol- net zo lekker als cola. doende om van te leven. Dat Annelies Jonkers-Cornemensen grote wensen heb- lisse, Eemnes: Oneens. Corben en hun geld verkeerd uit- daid heeft bewezen een werk- -8REFERENTIE Geen titel (2) De Gooi- en Eemlander 26-07-2013 (p.HDC251) dat dit anno 2013 in Holland voorkomt. Het aantal buiten(park)slapers groeit met de week. Politiek schaam U! M. Appel, Spanbroek: Oneens. Waarom al dat geld alleen maar naar het buitenland? Hier in Nederland heerst andere armoede. Die mensen die denken dat hier geen armoede heerst, hebben vast nog een goede baan. Laten ze maar eens eens gaan praten met mensen die oneens dat misschien al een paar jaar niet meer hebben, dan HDC Media tappen ze misschien uit een ander vaatje. Alle armenhulp welkom De Telegraaf 26-07-2013 (p.006) Nederland kan wel wat extra hulp gebruiken nu het aantal mensen dat in financiële problemen verkeert, blijft toenemen. Daarom wordt het besluit van ontwikkelingsorganisatie Cordaid om zich met haar activiteiten ook op ons land te richten om arme mensen te helpen, door een ruime meerderheid van de deelnemers aan de Stelling van de Dag met gejuich ontvangen. De kerntaak van de ontwikkelingsinstantie is de bestrijding van armoede in derdewereldlanden. Dat verandert niet. Cordaid wil bij haar takenpakket nu ook ons land gaan betrekken. De hulporganisatie meent dat zij niet kan toestaan dat er elders in de wereld het nodige wordt gedaan om mensen zicht te geven op een beter leven, terwijl in de 'eigen achtertuin' eveneens hulp nodig is. U vindt dat dit goed past in de doelstelling van de organisatie mensen in benarde omstandigheden hulp te verlenen. "En waarom dan niet in eigen land? Wat mij betreft had dat al eerder gemogen", aldus een deelnemer. Maar u wilt wel dat gecontroleerd wordt waar het geld terechtkomt. In Breda worden mensen vanuit een uitkering aan werk geholpen en in de regio Nijmegen-Arnhem gaat het om het opzetten van een versmarkt met voedsel voor arme mensen. Concurrentie "Ik sta achter dat initiatief", zegt een van de deelnemers. "Als er maar geen sprake is van oneerlijke concurrentie voor bestaande bedrijven." Velen maken zich daar zorgen over. Ruim de helft, 51 procent, is bang dat andere ondernemers hinder gaan ondervinden van de met ontwikke- lingsgeld gesteunde nieuwkomers. Meer dan een derde van het aantal deelnemers is faliekant tegen de binnenlandse projecten van de ontwikkelingsorganisatie. Bijna de helft van deze stemmers vindt dat Cordaid slechts moet doen waarvoor zij is opgericht: armoede bestrijden in arme landen. Eveneens 47 procent is van mening dat er voldoende instanties zijn voor de armoedebestrijding in ons eigen land. En 15 procent zegt dat belastinggeld voor ontwikkelingswerk niet moet worden aangewend voor hulpverlening in Nederland. Van de stemmers vermoedt 57 procent niet alleen edele motieven achter het initiatief. Projecten in Nederland maken de organisatie bekender bij het brede publiek, en dat maakt de fondsenwerving eenvoudiger, geloven -9REFERENTIE zij. Een grote meerderheid (83 procent) stelt vast dat de plannen voor hulpprogramma's de aandacht vestigen op het feit dat er ook in Nederland armoede heerst, en volgens 79 procent wordt hiermee bewezen dat de overheid tekort schiet. Volgens deze deelnemers is het de taak van de overheid om te voorkomen dat zich armoede voordoet, door te zorgen voor een goed vangnet van voorzieningen als er zich bij iemand problemen voordoen. "Onze eigen regering steekt haar kop in het zand." Thijs Wartenbergh Vandaag is er weer een Stelling van de Dag. U kunt eraan meedoen tussen 11.00 en 15.30 uur via www.telegraaf.nl en www.wuz.nl Hiskemuller, Coosje
© Copyright 2024 ExpyDoc