Nieuwe woonzorgconcepten - Sociaal Planbureau Groningen

Nieuwe woonzorgconcepten
Uitkomsten versnellingskamer
26-06-2014
Sociaal Planbureau Groningen/ CMO Groningen
2
Colofon
Titel:
Nieuwe woonzorgconcepten – uitkomsten versnellingskamer 26-06-2014
Datum:
14 juli 2014
Auteur:
Marian Feitsma (SPG/CMO Groningen), op basis van rapportage Danny van den
Boom (Group Support)
Adres:
Sociaal Planbureau Groningen/ Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling
Groningen
Postbus 2266
9704 CG Groningen
www.cmogroningen.nl
Copyright 2014, Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling Groningen
Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,
microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Centrum voor
Maatschappelijke Ontwikkeling Groningen.
Voor zover het maken van kopieën is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912j° het Besluit van
20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1995, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912,
dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus
882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze opgave in bloemlezingen, readers
en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich te wenden tot het Centrum voor
Maatschappelijke Ontwikkeling Groningen.
INHOUD
1
INLEIDING ........................................................................................3
1.1
1.2
1.3
INHOUDELIJKE ACHTERGROND...................................................................................... 3
WERKWIJZE ............................................................................................................. 4
INHOUD VAN DIT DOCUMENT....................................................................................... 4
2
VERKENNING VAN HET THEMA .........................................................5
3
URGENTE EN BELANGRIJKE PROBLEMEN ...........................................7
3.1
4
VERSCHILLEN IN OPVATTINGEN TUSSEN DE VERSCHILLENDE EXPERTS .................................... 8
BUDGETTEREN VAN DE PROBLEEMGEBIEDEN ...................................9
4.1
VERSCHILLEN IN KEUZES TUSSEN DE VERSCHILLENDE EXPERTS ............................................. 9
5
TOEKOMSTIGE STAPPEN ................................................................. 12
6
TOT SLOT ........................................................................................ 14
6.1
VERVOLGSTAPPEN CMO/SOCIAAL PLANBUREAU GRONINGEN ......................................... 14
BIJLAGE: DEELNEMERS VERSNELLINGSKAMER …..…………………………………15
1
Nieuwe woonzorgconcepten – uitkomsten versnellingskamer 26-06-2014
Sociaal Planbureau Groningen/ CMO Groningen
2
1
Inleiding
Op 26 juni 2014 organiseerde Sociaal Planbureau Groningen een
expertbijeenkomst over nieuwe woonzorgconcepten. Het doel van de
bijeenkomst was verschillende partijen bij elkaar te brengen die betrokken zijn
bij het beleid dat is gericht op langer zelfstandig wonen van kwetsbare
mensen. Welke problemen doen zich voor, wat zijn de belangrijkste
vraagstukken en welke antwoorden zijn daarop mogelijk? De
deelnemersgroep bestond uit 17 experts, vanuit zorg- en welzijnsaanbieders,
wooncorporaties, gemeenten en doelgroepen(belangen)organisaties in de
provincie Groningen.
De veranderingen in de zorg zijn heel ingrijpend en kunnen gezien worden als
een modernisering van de verzorgingsstaat. Waar zitten de knelpunten en
oplossingen? In dit rapport vindt u de belangrijkste uitkomsten van de
bijeenkomst.
1.1
Inhoudelijke achtergrond
De meeste mensen die hulp of zorg nodig hebben, willen zoveel mogelijk de regie
over hun eigen leven voeren en zo lang mogelijk zelfstandig wonen. Dit geldt voor
ouderen met een beperking, voor mensen met een verstandelijke of lichamelijke
handicap en voor ggz-cliënten. Met de hervorming van de langdurige zorg sluit de
overheid hierbij aan. Zij beoogt hiermee kwaliteitsverbetering en
kostenbeheersing.
De komende vijf jaar zal een groot aantal ouderen, gehandicapten en mensen met
psychiatrische problematiek geen toegang meer krijgen tot intramuraal verblijf.
Uiteindelijk gaat het hierbij volgens een raming van het Ministerie van VWS (2013)
om 30% van de intramurale capaciteit. Deze ontwikkeling heeft gevolgen voor de
(extramurale) vraag op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Hoe daarin kan
worden voorzien – daarover bestaat op dit moment veel onduidelijkheid.
Betrokken partijen (zorginstellingen, corporaties, gemeenten, e.a. ) bereiden zich
voor op nieuwe woonzorgconcepten.
“Zorg kun je tegenwoordig best thuis regelen. Sociale contacten zijn voor ouderen
vaak de overweging om voor een intramurale setting te kiezen.”
De hervorming van de langdurige zorg zal ook van invloed zijn op het bestaande
zorgvastgoed en de huidige gebruikers, ook al houden mensen die nu in een
zorginstelling wonen hun recht daarop. Maar minder instroom in de intramurale
zorg leidt tot leegstand en betekent dat maatregelen nodig zijn om exploitatie- en
boekwaardeproblemen te voorkomen.
Hiermee zijn de vraagstukken aangestipt waarover de experts hun inbreng
hebben geleverd. Centraal stond: wat zijn de problemen, hoe kunnen die
worden aangepakt en wie is waar voor verantwoordelijk?
3
Nieuwe woonzorgconcepten – uitkomsten versnellingskamer 26-06-2014
1.2
Werkwijze
Op de expertbijeenkomst is gewerkt volgens de methodiek van de
versnellingskamer, ook wel digitale Group Decision Room genoemd.
Deelnemers reageren in de versnellingskamer via een persoonlijke laptop op
vragen en stellingen die hen worden voorgelegd. De werkwijze garandeert dat
iedereen aan bod komt en dat ieders inbreng even zwaar weegt. Bovendien
kan in korte tijd veel informatie worden verzameld en gedeeld.
1.3
Inhoud van dit document
In de hoofdstukken 2 tot en met 5 van dit document zijn de uitkomsten van de
versnellingskamer samengevat. In hoofdstuk 6 worden de meest opmerkelijke
uitkomsten (nogmaals) aangestipt en wordt vooruitgeblikt op nieuwe activiteiten
van Sociaal Planbureau Groningen/CMO Groningen. Daarna volgt de lijst van
deelnemers aan de sessie (bijlage 1).
Verspreid door de tekst zijn in blauwe kaders uitspraken weergegeven die tijdens
de sessie uit de mond van deelnemers zijn opgetekend.
Sociaal Planbureau Groningen/ CMO Groningen
4
2
Verkenning van het thema
De versnellingskamer begon met een eerste verkenning van het thema. De
deelnemers gaven via hun laptop hun mening over negen stellingen, met als
keuzemogelijkheden zeer oneens, oneens, neutraal, eens of zeer eens. Figuur 1
laat de uitslag zien, waarbij de experts zijn ingedeeld in vier categorieën. De
experts vanuit de doelgroepen(belangen)organisaties worden aangeduid als
“burgers”.
Figuur 1: mening van experts over negen stellingen
Bron: Group Support
“Vastgoed is een verantwoordelijkheid van de eigenaar. De gemeente kan
niet meer doen dan - in een procesrol - partijen bij elkaar brengen.”
5
Nieuwe woonzorgconcepten – uitkomsten versnellingskamer 26-06-2014
De beantwoording brengt een aantal verschillen in opvatting aan het licht tussen
de verschillende categorieën experts. Hieruit leiden we de volgende
aandachtspunten af:
voor gemeenten: burgers vinden dat u beperkingen en zorgbehoeften
onderschat;
voor grote zorgaanbieders: andere partijen vinden dat u te veel macht en
invloed heeft;
voor corporaties, zorg- en welzijnsinstellingen en burgers: de gemeenten
vinden - anders dan u - maatschappelijk vastgoed geen collectief
probleem;
voor wooncorporaties: de andere partijen willen meer gemeentelijke
regie op vastgoedvraagstukken in het sociale domein.
“Iedereen vindt dat hij het zelf fantastisch doet.”
“Als het goed gaat met je organisatie heb je minder de neiging data te
delen.”
Sociaal Planbureau Groningen/ CMO Groningen
6
3
Urgente en belangrijke problemen
“Tot welke problemen leidt het nieuwe beleid dat is gericht op langer zelfstandig
wonen van kwetsbare burgers?”. Elke deelnemer gaf op deze vraag drie
antwoorden. “Eenzaamheid” werd het vaakst genoemd, namelijk negen keer. In
gezamenlijk overleg hebben de deelnemers vervolgens alle genoemde problemen
gerubriceerd en samengebald tot dertien probleemgebieden:
Tabel 1: problemen door nieuw beleid (tevens legenda figuur 2)
1
Gebrek aan verbinding tussen wonen, welzijn en zorg
2
Tekort aan passende woonvormen
3
Financiën (te weinig geld)
4
Overbelasting mantelzorgers
5
Kwetsbare mensen tussen wal en schip
6
Vereenzaming
7
Overschatting sociale draagkracht
8
Privacy/ICT/data uitwisseling onvoldoende geregeld
9
Gebrekkig wettelijk instrumentarium
10
Regieproblemen (bij de burger/zorgvrager)
11
Problemen met vastgoed
12
Snelheid beleidsproces te hoog
13
Meer risico's (valincidenten, verergeren problematiek, etc.)
Bron: Group Support
Daarna zijn de dertien probleemgebieden door de deelnemers afzonderlijk
gescoord op “belangrijk” en “urgent”. Dat leverde de volgende prioritering op:
Figuur 2: hoe belangrijk en urgent zijn de problemen? Hele groep
Bron: Group Support
7
Nieuwe woonzorgconcepten – uitkomsten versnellingskamer 26-06-2014
Hoe meer naar rechts geplaatst in figuur 2, hoe belangrijker het probleem. Hoe
meer naar boven, hoe urgenter. Twaalf van de dertien problemen staan
rechtsboven in de figuur en zijn dus zowel belangrijk als urgent. “Gebrek van
verbinding tussen wonen, welzijn en zorg” springt eruit: dit is volgens de experts
zowel het belangrijkste als het meest urgente probleem!
“We zitten allemaal in zuilen.” “Als je de samenwerking oplost, heb je heel veel
andere problemen ook meteen getackeld.”
3.1
Verschillen in opvattingen tussen de verschillende experts
Bij één catogorie experts, namelijk de burgers, krijgt het gebrek aan verbinding
tussen wonen, welzijn en zorg niet de allerhoogste score op belangrijk en urgent.
Volgens de burgers zijn het gebrek aan passende woonvormen en regieproblemen
van burgers/zorgvragers nog belangrijker en urgenter.
“Lang niet in alle wijken is noaberschap vanzelfsprekend aanwezig. Er is soms een
grote discrepantie tussen wat de overheid verwacht en de werkelijkheid.”
De experts van de gemeenten vinden financiën en “tussen wal en schip” even
belangrijk en urgent als het gebrek aan verbinding tussen wonen, welzijn en zorg.
Deze drie vraagstukken krijgen van de gemeenten de maximale score. De
gemeenten geven “snelheid van het proces te groot” de laagste scores: helemaal
niet urgent en ook niet belangrijk.
Binnen de categorie zorg- en welzijnsaanbieders is de variatie in de antwoorden
het grootst. Het gebrek aan verbinding tussen wonen, welzijn en zorg staat bij
deze categorie experts met stip op één. Op de tweede plaats komt bij hen de
overbelasting van mantelzorgers. Regieproblemen (die in de categorie burgers
hoog scoren) en gebrekkelijk wettig instrumentarium (waar de corporatie mee zit)
zijn in de ogen van de zorg- en welzijnsaanbieders juist niet urgent en nauwelijks
belangrijk.
“Mantelzorg kan niet worden opgelegd aan degenen die het moeten leveren.
Maar als zorgvrager kun je wel worden verplicht om er gebruik van te maken.”
Sociaal Planbureau Groningen/ CMO Groningen
8
4
Budgetteren van de probleemgebieden
“Stel u mag (een symbolisch bedrag van) honderd euro besteden. Hoe verdeelt u
dat over de dertien probleemgebieden?” Figuur 4 geeft aan hoe de totale groep
hierop heeft geantwoord. 31% van het budget gaat naar twee problemen op het
vlak van wonen (passende woonvormen en problemen met vastgoed) en 46%
naar vier typische welzijnsvraagstukken (overbelasting mantelzorgers,
vereenzaming, sociale draagkracht en regieprobleem).
Figuur 4: verdeling € 100 over dertien probleemgebieden
Bron: Group Support
4.1
Verschillen in keuzes tussen de verschillende ex perts
Als het om de verdeling van het budget gaat zijn er behoorlijke verschillen tussen
de verschillende categorieën experts. Dit blijkt als we op een rij zetten (in tabel 2)
hoeveel geld ze willen besteden aan twee vraagstukken rond wonen (passende
woonvormen en problemen met vastgoed) en vier op het gebied van welzijn
(overbelasting mantelzorgers, vereenzaming, sociale draagkracht en
regieprobleem).
Tabel 2: budgettering door verschillende categorieën experts
soort
burgers
corporatie
zorg/welzijn
vraagstuk ↓
gemeenten
wonen
€ 44
€ 75
€ 26
€ 6
welzijn
€ 40
€ 10
€ 53
€ 45
financiën
€ 0
€ 5
€ 2
€ 30
9
Nieuwe woonzorgconcepten – uitkomsten versnellingskamer 26-06-2014
Tabel 2 laat verder zien dat de gemeenten bijna een derde van hun budget willen
besteden aan problemen met financiën, maar daar opmerkelijk weinig steun voor
krijgen bij de andere experts. Voor vraagstukken die vooral het wonen betreffen
hebben de gemeenten juist heel weinig over. De corporatie wil vooral geld
besteden aan wonen; de zorg- en welzijnsaanbieders vooral aan welzijn.
Figuur 5 geeft de volledige budgetverdeling door de vier categorieën experts weer.
Hier is onder meer te zien dat een relatief klein deel van het budget (5 tot 10%)
wordt uitgetrokken voor de oplossing van het belangrijkste en meest urgente
probleem, namelijk de verbinding tussen wonen, welzijn en zorg. Vermoedelijk
omdat een betere verbinding ook niet veel geld zou hoeven kosten.
Figuur 5: budgettering door verschillende categorieën experts
burgers
gemeenten
corporatie
zorg- en welzijn
burgers
Bron: Group Support
Over het geheel genomen kunnen we constateren dat de partijen zich vooral
bewust zijn van de eigen problematiek en vooral daarin willen investeren.
Sociaal Planbureau Groningen/ CMO Groningen
10
Investeringen in het oplossen van de problematiek van andere partijen gebeurt
mondjesmaat. En dat is het begin van alle samenwerking: de bereidheid om in de
ander te investeren.
11
Nieuwe woonzorgconcepten – uitkomsten versnellingskamer 26-06-2014
5
Toekomstige stappen
Aan de experts is tenslotte gevraagd welke stappen binnen nu en twee jaar nodig
zijn en of er bij die stappen samenwerking mogelijk is.
Dit leverde de volgende stappen op, die volgens tenminste tien van de experts
gezet kunnen of moeten worden, in samenwerking van verschillende partijen:
Nieuwe woonvormen voor ouderen ontwikkelen.
In gesprek met verschillende stakeholders.
Inzicht verkrijgen in woonwensen en dit vertalen naar woonvormen.
Overleg en afstemming waarin men met open vizier om tafel zit.
Bewustwording bij ouderen creëren rondom langer zelfstandig thuis
wonen.
Ouderen helpen woonoplossingen te vinden.
Dorpsinitiatieven stimuleren en ondersteunen.
In totaal zijn 28 mogelijke stappen genoemd. Precies de helft daarvan gaat over
woningen, woonvormen en/of vastgoed. Vier gaan over het voorlichten en
mobiliseren van ouderen om zelf initiatieven te ontwikkelen rond wonen en zorg.
Slechts één stap heeft expliciet betrekking op de welzijnskant, namelijk
“inventariseren van de capaciteit van het vangnet”.
Verder zijn als mogelijke stappen genoemd: meer en beter samenwerken (5x),
minder bureaucratie, “portemonnee op tafel”, echt luisteren naar de burger,
gebiedsbudget vanuit verschillende wetten en helderheid over de
inkomenspositie van ouderen.
“Als je je ideeën op tafel legt moet je er zeker van zijn dat een ander er niet mee
vandoor gaat.”
Sociaal Planbureau Groningen/ CMO Groningen
12
13
Nieuwe woonzorgconcepten – uitkomsten versnellingskamer 26-06-2014
6
Tot slot
Gebrek aan verbinding tussen wonen, welzijn en zorg is het belangrijkste en
meest urgente vraagstuk als het gaat om het langer zelfstandig wonen van
ouderen en mensen met een beperking. Daarover zijn de verschillende
categorieën experts die deelnamen aan de versnellingskamer het vrijwel volledig
eens.
Verder liet de sessie vooral zien dat de verschillende partijen (gemeenten,
corporaties, zorg-/welzijnsaanbieders en doelgroep(belangen)organisaties) soms
verschillend oordelen over knelpunten en verschillende prioriteiten hebben. Zo
bleek tijdens de sessie op meerdere momenten dat “passende woonvormen” laag
op de gemeentelijke agenda staan, terwijl de andere partijen dit een belangrijk en
urgent vraagstuk vinden en hierop - samen met andere partijen, waaronder de
gemeenten - stappen willen zetten. Ook over het vraagstuk van regievoering is er
een verschil van inzicht. Het merendeel van de deelnemers vindt het de taak van
de gemeente om een regierol te vervullen, terwijl de vertegenwoordigers van de
gemeenten zelf dat niet op hun weg vindt liggen.
6.1
Vervolgstappen CMO/Sociaal Planbureau Groningen
Bij CMO Groningen en het Sociaal Planbureau Groningen blijft het onderwerp
“nieuwe woonzorgconcepten” onder de aandacht, onder meer in de volgende
activiteiten:
Versnellingskamers op gemeentelijk/regionaal niveau of binnen grote
organisaties. De methodiek van de versnellingskamer leent zich
uitstekend om de verschillen en overeenkomsten tussen deelnemers met
verschillende belangen of oriëntaties zichtbaar te maken en vervolgens
het onderling gesprek op gang te brengen.
Procesbegeleiding. Bedoeld voor partijen die (samen) iets willen bereiken
of ontwikkelen en het proces door een onafhankelijke derde willen laten
trekken.
Zicht bieden op de ontwikkelingen rond “langer zelfstandig wonen”. In het
kader van de Groninger Zorgmonitor verzamelen en ontsluiten CMO
Groningen en GGD Groningen de komende jaren actuele data over het
onderwerp.
Ontwikkelen van wijkanalyses.
Sociaal Planbureau Groningen/ CMO Groningen
14
15
Nieuwe woonzorgconcepten – uitkomsten versnellingskamer 26-06-2014
BIJLAGE: DEELNEMERS VERSNELLINGSKAMER
Naam
Jan Leegwater
Alderine Mulder
Rita Rolink
Floor Aukema
Louke Scholtens
Judith Adema
Tom Pieters
Bart Stekelenburg
Coen Ronde
Jefke van den Bor
George Tijpens
Lieuwe Boonstra
Corien Gosker
Karles van Zwam
Erwin Schiphorst
Annemiek Fluitman
Trijntje Geuze
Hermien Maarsingh
Margo Brouns
Marian Feitsma
Organisatie
Adviesgroep Wonen en Zorg OSO
Dignis
Gemeente Delfzijl
Gemeente Stadskanaal
Gemeente Stadskanaal
Lefier
Lentis
Lentis
Tinten Welzijnsgroep
TSN Thuiszorg
TSN Thuiszorg, Voor Anker
VG-BelangenPlatform Groningen
Zonnehuisgroep Noord
Zonnehuisgroep Noord
Zorg Innovatie Forum
Adviesgroep Wonen en Zorg OSO
Adviesgroep Wonen en Zorg OSO
CMO Groningen
CMO Groningen / Sociaal Planbureau Groningen
CMO Groningen
Sociaal Planbureau Groningen/ CMO Groningen
16