Casestudy gericht op de interventie: Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) ‘Wat we niet kunnen voelen, kunnen we ook niet helen.’ – John Bradshaw Voorwoord Voor u ligt het onderzoeksverslag dat geschreven is naar aanleiding van een casestudy. De casestudy is uitgevoerd bij Clooser2 te Sevenum. Als onderzoeker van de casestudy wil ik het voorwoord gebruiken om een aantal personen te bedanken voor het meewerken aan het onderzoek. Allereerst wil ik Karien Cloostermans bedanken voor het mogen uitvoeren van de casestudy bij Clooser2. Ik wil haar bedanken voor haar hulp en tijd ten aanzien van het onderzoek. Ten tweede wil ik mevrouw Janssen bedanken voor het meewerken aan het onderzoek. Ik wil haar bedanken voor haar tijd en informatie die ze me gaf met betrekking tot het onderzoek. Ik wil mijn studiegenoten bedanken voor de nuttige informatie en het beantwoorden van mijn vragen tijdens de coaching on the job bijeenkomsten. Ten slotte wil ik de docenten van mijn opleiding, Toegepaste Psychologie bedanken: Maaike Wouda, Livia Brouwers en Nique van Overbeek. Ik wil hen bedanken voor de begeleiding en informatie die ze mij hebben gegeven ten aanzien van de casestudy. Charel Verschuren, 19 januari 2014 te Nijmegen Clooser2 Pagina 2 Casestudy door C. Verschuren Inhoud Voorwoord ............................................................................................................................. 2 Samenvatting ........................................................................................................................ 5 Inleiding ................................................................................................................................. 6 Aanleiding .......................................................................................................................... 7 Mindfulness ....................................................................................................................... 7 Depressie .......................................................................................................................... 8 Ubuntu filosofie .................................................................................................................. 8 Probleemanalyse ............................................................................................................... 8 Doelstelling en onderzoeksvraag ....................................................................................... 9 De te onderzoeken factoren ............................................................................................... 9 Vervolg .............................................................................................................................10 Methode van onderzoek .......................................................................................................11 Design ..............................................................................................................................11 Deelnemer en groep .........................................................................................................11 Ontwerp van het onderzoek ..............................................................................................11 Meetinstrumenten .............................................................................................................12 Categorieën ......................................................................................................................12 Vragenlijsten .....................................................................................................................13 Interview ...........................................................................................................................14 Ervaringen ........................................................................................................................15 Data-analyse.....................................................................................................................16 Resultaten ............................................................................................................................17 Categorie 1: verloop van klachten van de cliënt ................................................................17 Categorie 2: mate van mindfulness van de cliënt ..............................................................18 Categorie 3 : werkalliantie tussen cliënt en therapeut .......................................................19 Conclusie .............................................................................................................................21 Aanbevelingen .....................................................................................................................23 Clooser2 Pagina 3 Casestudy door C. Verschuren Discussie ..............................................................................................................................24 Goede punten van deze casestudy ...................................................................................24 Verbeterpunten van deze casestudy .................................................................................24 Discussiepunten van deze casestudy ...............................................................................25 Referentielijst .......................................................................................................................26 Bijlage I ................................................................................................................................28 Bijlage II ...............................................................................................................................29 N.B.: - Omwille van het beschermen van de privacygegevens van de cliënt, wordt de cliënt aangeduid met de naam ‘mevrouw Janssen’. - De woorden ‘casestudy’ en ‘onderzoek’ zullen in het onderzoeksverslag door elkaar gebruikt worden. - Overal waar de termen ‘therapeut, professional en hulpverlener’ worden gebruikt, wordt de professional bedoeld waar de casestudy heeft plaatsgevonden. Clooser2 Pagina 4 Casestudy door C. Verschuren Samenvatting In opdracht van Clooser2 is er een casestudy uitgevoerd naar het effect van MBSR (Mindfulness Based Stress Reduction) op depressieve klachten en welke invloed de Ubuntu filosofie hierop heeft. De onderzoeksvraag bij deze casestudy luidt dan ook: Wat is het effect van de training Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) gegeven door Karien Cloostermans op de depressieve klachten van cliënten en welke invloed heeft de Ubuntu filosofie hierop? Het doel van de casestudy is om vanuit de resultaten een aanbeveling aan de professional te doen. Om tot de resultaten te komen is er gebruik gemaakt van literatuuronderzoek, vragenlijsten en een half gestructureerd interview zowel bij de cliënt als bij de therapeut. Hieruit blijkt dat de MBSR zorgt voor een vermindering van depressieve klachten. De Ubuntu-filosofie die de therapeut uitdraagt in contact met anderen, zorgt voor een goede werkalliantie. Een goede werkalliantie tussen cliënt en therapeut zorgt voor therapie succes. Clooser2 Pagina 5 Casestudy door C. Verschuren Inleiding In opdracht van Clooser2 is er een casestudy uitgevoerd bij Clooser2 te Sevenum. Clooser2 is een bureau gericht op twee aandachtsgebieden, namelijk: begeleiding en trainingen voor volwassenen. Clooser2 houdt zich bezig met: - Cultuurverbetering binnen organisaties met de methode ‘Intervisie voor Teams’ - Tweedaagse opleidingen ‘Intervisie voor Teams’ voor begeleiders - Persoonlijke begeleiding - Mindfulnesstrainingen De doelgroep voor de mindfulnesstrainingen bij Clooser2 zijn volwassenen (vanaf 18 jaar). Iedereen kan een mindfulnesstraining volgen. Echter biedt Clooser2 hem voor een brede doelgroep aan. Zowel voor mensen die anders willen leren omgaan met stress of met problemen die ze in het leven tegenkomen. Voor mensen die met fysieke pijn willen leren omgaan en voor Medische Professionals. Door het volgen van de mindfulnesstraining zal er meer rust en kalmte in het leven van de cliënten komen, waardoor ze intenser kunnen leven. Stress wordt hanteerbaar, net als piekeren, slapeloosheid en chronische pijn. Door de aandacht naar binnen te richten. De casestudy is relevant voor Clooser2 omdat er gekeken wordt naar de werkzame specifieke factor en de non-specifieke factor van de mindfulnesstraining. Als specifieke factor is de interventie mindfulness onderzocht. De non-specifieke factor die onderzocht is, is de cliënt therapeut relatie. Uit onderzoek blijkt dat 30% van de effectiviteit van de hulpverlening toe te rekenen is aan non-specifieke werkzame factoren, zoals de kwaliteit van de relatie tussen de hulpverlener en cliënt. De specifieke factor, de methodiek, bepaalt slecht 15% van de uitkomsten (Lambert, 1992). De beleving van de cliënt over de cliënt-therapeut relatie staat centraal, maar er is ook gekozen om de beleving van de therapeut te onderzoeken om te vergelijken hoe de beleving tussen de cliënt en therapeut zich verhoudt. Dit is relevante informatie voor de aanbeveling aan de therapeut. De cliënt ervaart de relatie immers het beste en zij kan mogelijk een ander beeld hebben van de houding en/of vaardigheden van de therapeut dan de therapeut zelf. Door hierover feedback te ontvangen kan de therapeut zich blijven ontwikkelen (Ahmas, z.d.). De uitkomsten van deze casestudy kunnen bijdragen aan de kwaliteit van de mindfulnesstrainingen gegeven door Karien Cloostermans. Zoals hierboven al kort benoemd is de grondhouding van de therapeut erg belangrijk. Succesvolle therapeuten onderscheiden zich volgens Ahmas (z.d.) door hun oprechtheid in de relatie, empathie en onvoorwaardelijke positieve belangstelling waarmee ze een context weten te creëren waarin de cliënt zich veilig en volledig geaccepteerd voelt. De vraag die centraal staat binnen deze casestudy is helpt mindfulness bij de afname van depressieve klachten van cliënten en welke invloed heeft de Ubuntu filosofie op de depressieve klachten. Clooser2 Pagina 6 Casestudy door C. Verschuren Aanleiding Landelijk bevolkingsonderzoek in Nederland laat zien dat er een stabiel aantal mensen is gevonden met stemmingsstoornissen tussen 1996 en 2009 (De Graaf et al., 2010). Ondanks deze stabiliteit is het aantal bij de huisarts bekende cliënten met depressie van 1991 tot 2011 verdubbeld. Hieruit blijkt dat mensen mogelijk sneller hulp zoeken voor hun depressieklachten (Weehuizen, 2008). Deze hulp zoeken cliënten niet alleen bij de huisarts, maar ook eerstelijns-psychologen en coachings-praktijken behoren vaak tot het rijtje thuis. Zodoende is de vraag van behandeling van depressie de laatste jaren toegenomen. Naast de reguliere behandelmethoden, zoals medicatie, cognitieve gedragstherapie (CGT) en kortdurende psychodynamische therapie (KPT) zijn er ook nieuwere behandelwijzen de kop op komen steken (Trimbos, 2011). Zoals mindfulness ook wel ‘de derde generatie gedragstherapie’ genoemd. (Wekking, 2014). Mindfulness is in de loop der jaren in zeer hoog tempo populair geworden. Een belangrijke reden voor de groeiende populariteit van mindfulness is dat er de laatste jaren veel wetenschappelijk bewijs voor de werkzaamheid ervan is verschenen. In twee verschillende studies hebben Segal, Williams en Teasdale (2004) aangetoond dat mediteren het herhalingsrisico op depressie halveert. Uit onderzoek van Piet Hougaard naar de effecten van mindfulness bij mensen met recidiverende depressies blijkt dat MBCT, mindfulness gecombineerd met cognitieve therapie, zorgt voor een vermindering van het terugval risico 34 procent vergeleken met alleen normale zorg (Hougaard, 2011). Een meta-analyse uit 2009 laat zien dat MBSR bij gezonde mensen leidt tot vermindering van stress, rumineren en angst. Het empathisch vermogen en zelfcompassie vergroot. Daarnaast blijkt mindfulness een effectief middel in het verminderen van een depressie/ burn-out en vergroten van flexibiliteit, aanpassingsvermogen, welzijn en emotionele stabiliteit (Verweij, 2013). Mindfulness Kortgezegd is mindfulness de bewustheid die ontstaat door doelbewust aandacht te geven aan dingen zoals ze zijn, op het moment zelf en zonder te oordelen. Mindfulness betekent aandacht geven aan dingen zoals ze feitelijk zijn, hoe ze ook zijn en niet zoals wij willen dat ze zijn. Waarom helpt het om op deze manier aandacht te geven? Omdat het exact het tegenovergestelde is van het soort ruminatief denken dat bijvoorbeeld depressiviteit in stand houdt en doet terugkomen. Mindfulness is ten eerste intentioneel. Via mindfulness kunnen we ons bewuster zijn van de realiteit van het moment en de keuzes die we tot onze beschikking hebben. We kunnen handelen met bewustheid vanuit de zijn-modus. Ten tweede is het ervarend en concentreert het zich rechtstreeks op de ervaring in het hier en nu. Ten derde is het niet oordelend. De kracht hiervan is dat we dingen kunnen zien zoals ze op dit moment feitelijk zijn. En ze kunnen laten zijn zoals ze zijn (Williams, Teasdale, Clooser2 Pagina 7 Casestudy door C. Verschuren Segal, Kabat-Zinn, 2008). Het onderzoek van Verweij laat zien dat mindfulness een effectief middel is in het verminderen van een depressie/ burn-out, vergroten van flexibiliteit, aanpassingsvermogen, welzijn en emotionele stabiliteit (Verweij, 2013). De interventie mindfulness is in dit onderzoek onderzocht als de specifieke factor. Overal waar in het onderzoek over mindfulness wordt gesproken, wordt de bovenstaande definitie aangeduid. Depressie In de DMS IV (psychologisch diagnostische handleiding) definiëren ze een depressie als een sombere, bedroefde staat die gekenmerkt wordt door een significant gevoel van verdriet, gebrek aan energie, een lage eigenwaarde en gevoelens van schuld (Comer, 2010, p. 242) Leven met een depressie is zwaar en de kwaliteit van leven neemt af met de ernst van een depressie. Depressie heeft een grote individuele ziektelast. Er gaan jaarlijks 183.000 gezonde levensjaren verloren door depressie en het wordt geassocieerd met voortijdig overlijden (Trimbos, 2011). De onderzoekvraag bevat het begrip depressie. Overal waar in het onderzoek over depressie wordt gesproken, wordt de bovenstaande definitie bedoeld. Ubuntu filosofie Ubuntu is het diepgewortelde mensbesef, dat wij allen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Het is van origine een Zuid-Afrikaanse existentiële wijsheid. De Ubuntu-geest is 'ik ben, omdat wij zijn'. Het betekent dat het belang van teamspirit, onderling vertrouwen, respect, natuurlijk gezag, gemeenschappelijk resultaat belangrijker zijn dan maximaal eigenbelang. Het gaat om het bewustzijn van de innerlijke waardigheid in plaats van om arrogantie. Men probeert uit te stijgen boven het eigenbelang in plaats van dat de sterkste zijn macht probeert te laten gelden (Stichting Ubuntu Nederland, 2014). De Ubuntu filosofie valt in dit onderzoek onder de non-specifieke factor: cliënt- therapeut relatie. Ubuntu past binnen de non-specifiek factor omdat het uitgaat van het belang van teamspirit, onderling vertrouwen, respect, natuurlijk gezag, gemeenschappelijk resultaat belangrijker zijn dan maximaal eigenbelang (zoals hierboven benoemd). De therapeut draagt de Ubuntu filosofie uit in haar werk- en privéleven. Het zit verweven in haar werk, waardoor het belangrijk is dit aspect erbij te onderzoeken. Overal waar in het onderzoek over de Ubuntu filosofie wordt gesproken, wordt de bovenstaande definitie aangeduid. Probleemanalyse In deze casestudy wordt onder andere onderzocht of de depressieve klachten van mevrouw Janssen afnemen/verminderen door het volgen van MBSR training. De centrale vraag hierbij is: werkt MBSR bij depressieve klachten? Tevens wordt onderzocht of de cliënt-therapeut relatie en de Ubuntu filosofie invloed hebben op het afnemen/verminderen van de depressieve klachten van mevrouw Janssen. Clooser2 Pagina 8 Casestudy door C. Verschuren Doelstelling en onderzoeksvraag De doelstelling van deze casestudy is onderzoeken of de MBSR training, de cliënt-therapeut relatie en de Ubuntu filosofie effect hebben op het verminderen van de depressieve klachten van mevrouw Janssen. De onderzoeksvraag van de casestudy is: Wat is het effect van de Mindfulness Based Stress Reduction training (MBSR) gegeven door Karien Cloostermans op de depressieve klachten van cliënten en welke invloed heeft de Ubuntu filosofie op de depressieve klachten van cliënten? De te onderzoeken factoren - Specifieke werkzame factor: de interventie mindfulness - Non-specifieke werkzame factor: cliënt-therapeut relatie* * De cliënt- therapeut relatie focust zich binnen dit onderzoek op de werkalliantie tussen cliënt en therapeut. Werkalliantie is de reële samenwerking tussen hulpverlener en cliënt. Zoals uit de literatuur is gebleken, vormt de werkalliantie een doorslaggevende factor in een succesvolle en effectieve therapieverloop (Lambert,1992). Uit psychotherapie research blijkt een positieve relatie tussen cliënt en therapeut ook sterk samen te hangen met therapie succes (Ahmas, z.d.). Werkalliantie is in dit onderzoek verweven met de Ubuntu filosofie. De Ubuntu filosofie draagt de therapeut uit in haar contact met anderen zowel in haar werk als in haar privéleven, dus ook in haar contact met cliënten. Ubuntu valt onder werkalliantie want het gaat uit van de gedachte: ‘ik ben want wij zijn’. Dit betekent dat het belang van teamspirit, onderling vertrouwen, respect en natuurlijk gezag, en gemeenschappelijk resultaat, belangrijker zijn dan maximaal eigenbelang (Stichting Ubuntu Nederland, 2014). In het onderzoek wordt gebruik gemaakt van verschillende manieren van dataverzameling. Door op verschillende wijzen hetzelfde verschijnsel te onderzoeken versterkt de betrouwbaarheid en validiteit van de gegevens (Migchelbrink, 2009, p. 130). Om tot de resultaten te komen in het onderzoek wordt er bij zowel de cliënt als de therapeut metingen afgenomen. Deze metingen worden afgenomen in de vorm van een vragenlijsten en een interview. De vragenlijsten die gebruikt worden voor het onderzoek zijn gedegen test, die vooraf worden getoetst door COTAN (COTAN, 2009-2013). Het interview dat wordt afgenomen is een half gestructureerd interview, waarbij de volgorde van de onderwerpen niet vast liggen. Hierdoor geeft het de geïnterviewde alle ruimte om persoonlijke opvattingen en belevingen te bespreken (Migchelbrink, 2009, p. 207). Clooser2 Pagina 9 Casestudy door C. Verschuren Vervolg In het vervolg van het onderzoeksverslag wordt uitgelegd wat de vorm van het onderzoek is en welke resultaten het heeft opgebracht. Daarna volgt de conclusie gebaseerd op de resultaten. Na aanleiding van de conclusie zullen er aanbevelingen worden gedaan aan de professional waar het onderzoek is uitgevoerd. Het onderzoeksverslag eindigt met een discussie en een referentielijst. Clooser2 Pagina 10 Casestudy door C. Verschuren Methode van onderzoek In dit hoofdstuk wordt beschreven welke vorm het onderzoek heeft. Er wordt algemene informatie gegeven met betrekking tot de cliënt en de MBSR trainingsgroep. Vervolgens wordt de methoden van dataverzameling toegelicht. Daarna wordt er uitgebreid omschreven welke meetinstrumenten er zijn gebruikt en wat deze exact meten. Tot slot worden de ervaringen en de data-analyse besproken. Design Het design voor dit onderzoek betrof een casestudy. Een casestudy houdt in dat er slechts naar één onderzoeksobject gekeken wordt. Dat betekent voor dit onderzoek dat er één cliënt is onderzocht. De cliënt in dit onderzoek wordt aangeduid met mevrouw Janssen. Mevrouw Janssen heeft gedurende het onderzoek een aantal meetinstrumenten ingevuld in retroperspectief. De reden dat dit onderzoek in retroperspectief is uitgevoerd, is omdat mevrouw Janssen de MBSR training een tijd gelegen heeft gevolgd bij Clooser2. Deelnemer en groep Het onderzoek is uitgevoerd bij één cliënt, zoals hierboven beschreven. De cliënt is de 44 jarige mevrouw Janssen. Mevrouw Janssen heeft de MBSR training gevolgd bij Clooser2 te Sevenum. Reden voor aanmelding was dat mevrouw Janssen depressieve klachten ervoer. Deze klachten zijn bij mevrouw Janssen begonnen door een opstapeling van gebeurtenissen op haar werkplaats. De groep bestond uit acht deelnemers. Het was een vaste groep, om de veiligheid van de training te waarborgen. De training omvatte acht bijeenkomsten, gedurende twee maanden. De groep bestond uit volwassene van 18 jaar of ouder die last hadden van stressklachten zoals burn-out of depressie, of die willen leren omgaan met veranderingen in hun leven of omgeving. Ontwerp van het onderzoek Gedurende het onderzoek is er gebruik gemaakt van verschillende manieren van dataverzameling. Door op verschillende wijzen hetzelfde verschijnsel onderzocht te hebben is de betrouwbaarheid en validiteit van de gegevens versterkt (Migchelbrink, 2009, p. 130). Voorafgaand aan het onderzoek heeft er een literatuuronderzoek plaats gevonden. Er is gezocht naar gedegen literatuur over de onderwerpen van het onderzoek. Er is met name literatuuronderzoek gedaan naar mindfulness, depressie en de Ubuntu filosofie. Door het uitvoeren van een literatuuronderzoek is er richting gegeven aan de onderzoeksvraag. De cliënt en de therapeut hebben gedurende dit onderzoek metingen ondergaan. Zowel de cliënt als de therapeut hebben vragenlijst(en) ingevuld en deelgenomen aan een interview. De vragenlijsten die gebruikt zijn voor dit onderzoek zijn gedegen tests. Die vooraf zijn getoetst op validiteit en betrouwbaarheid door COTAN (COTAN, 2009-2013). De interviews die zijn afgenomen bij de cliënt en therapeut zijn half gestructureerd van vorm. Clooser2 Pagina 11 Casestudy door C. Verschuren Meetinstrumenten Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden is er gebruik gemaakt van verschillende meetinstrumenten, zowel vragenlijsten als afname van een interview. Om de scores van de meetinstrumenten goed te analyseren is er gebruik gemaakt van categoriseren. Deze drietal categorieën worden hieronder beschreven. Daarnaast worden de gebruikte vragenlijsten en het interview besproken. Categorieën Om het effect van de MBSR-training en het effect van cliënt-therapeut relatie op vermindering van depressieve klachten bij mevrouw Janssen te onderzoeken moeten er verschillende categorieën gemeten worden, namelijk: - Categorie 1:Verloop klachten op verschillende gebieden van de cliënt: Om het effect van de training te kunnen meten op de depressieve klachten van de cliënt is het van belang te onderzoeken of de klachten verminderd, verergerd of gelijk zijn gebleven ten opzichte van het begin van de MBSR training. Deze categorie is gemeten door de SCL90, ingevuld door mevrouw Janssen. - Categorie 2: Mate van mindfulness van de cliënt: Om de depressieve klachten van mevrouw Janssen te verminderen is er gekozen voor de MBSR training. Zodoende is het van belang te onderzoek of Mevrouw Janssen zich ontwikkeld heeft op de verschillende facetten van mindfulness. Hierbij wordt gekeken naar hoe ‘mindful’ mevrouw Janssen is op het moment van invullen. Deze categorie is gemeten door afname van de FFMQ bij de mevrouw Janssen. - Categorie 3: Werkalliantie tussen cliënt en therapeut: Om de werkalliantie tussen cliënt en therapeut te meten is er gebruik gemaakt van de WAV12. Deze vragenlijsten is afgenomen zowel bij de cliënt als bij de therapeut. De beleving van de cliënt over de cliënt-therapeut relatie staat centraal, maar er is ook gekozen om de beleving van de therapeut te onderzoeken om te vergelijken hoe de beleving tussen de cliënt en therapeut zich verhoudt. Dit is relevante informatie voor de aanbeveling aan de therapeut. De cliënt ervaart de relatie immers het beste en zij kan mogelijk een ander beeld hebben van de houding en/of vaardigheden van de therapeut dan de therapeut zelf. Door hierover feedback te ontvangen kan de therapeut zich blijven ontwikkelen (Ahmas, z.d.). Clooser2 Pagina 12 Casestudy door C. Verschuren Vragenlijsten De gebruikte vragenlijsten (zoals hierboven beschreven) voor het onderzoek zijn: SCL-90 (Symptom Checklist-90) De Symptom Checklist 90 (kortweg SCL-90), is één van de bekendste en meest gebruikte vragenlijsten die het recente niveau van de klachten meet. De SCL-90 bestaat uit 90 vragen die worden gescoord op een 5-puntsschaal lopend van “helemaal niet” tot “heel erg”. Binnen deze lijst worden 8 sub schalen onderscheidden; agorafobie, angst, depressie, somatische klachten, insufficiëntie van denken en handelen, wantrouwen en interpersoonlijke sensitiviteit, hostiliteit, slapeloosheid en psychoneuroticisme (TelePsy, z.d.). FFMQ (Five Facet Mindfulness Questionnaire) De Five Facet Mindfulness Questionnaire is een vragenlijst die de mate van mindfulness meet (Baer et al., 2006). De FFMQ bestaat uit 39 items waarbij er geantwoord wordt op een 5-puntschaal van 1 (nooit of bijna nooit waar) tot 5 (heel vaak of altijd waar). Een hogere score wijst er op dat iemand meer mindful is. De vragenlijst bestaat uit vijf factoren: observeren, beschrijven, bewust handelen, niet oordelen en non-reactief zijn. De FFMQ laat op alle factoren een goede interne consistentie zien (Baer et al., 2006). WAV-12 (Werkalliantie Vragenlijst) De Werkalliantie Vragenlijst-12 (WAV-12) is een verkorte Nederlandstalige versie van de WAI-S (Tracey & Kokotovic, 1989). De WAV-12 is een instrument dat de emotionele band tussen cliënt en therapeut evalueert, evenals de mate van overeenkomst inzake therapiedoelen en –taken. Het betreft een zelf-invullijst bestaande uit twaalf items, waarvan elk item beoordeeld dient te worden op een vijfpuntschaal (1= zelden of nooit, 5= altijd). De twaalf items zijn verdeeld over drie schalen: de Taakgerichte schaal, de Doelschaal en de Band schaal. De Taakgerichte schaal meet de taakgerichtheid van de cliënt/therapeut. De Doelschaal gaat de doelgerichtheid van de cliënt/therapeut na. De Band schaal gaat de perceptie van de band met de therapeut/cliënt na (Stickens et al., 2009). Clooser2 Pagina 13 Casestudy door C. Verschuren Hieronder staat een overzicht van de vragenlijsten en welke categorieën de vragenlijsten zullen meten: Vragenlijsten: De te meten categorie: Afname bij: SCL-90 Categorie 1: Verloop klachten op verschillende gebieden van de cliënt: - Cliënt 2 maal: in retroperspectief vóór de MBSR training en na de MBSR training FFMQ Categorie 2: Mate van mindfulness van de cliënt - Cliënt 1 maal: na afloop het MBSR traject WAV-12 Categorie 3: Werkalliantie tussen cliënt en therapeut - Cliënt en therapeut Beide 1 maal: na het MBSR traject Interview Om het effect van de Ubuntu filosofie op de cliënt-therapeut te meten is er gebruikt gemaakt van een interview. Het interview heeft plaats gevonden bij de cliënt en de therapeut. De interviewvorm die gebruikt is, is het half gestructureerde interview. Dit betekent dat voorafgaand aan het interview er een topiclijst is opgesteld, waarmee de structuur van het interview wordt bepaald. De gespreksonderwerpen in de topiclijst zijn in de loop van het interview aan de orde gekomen. De volgorde van de onderwerpen lagen niet vast, het gaf daardoor de geïnterviewde alle ruimte om persoonlijke opvattingen en belevingen te bespreken (Migchelbrink, 2009, p. 207). * Tijdens het interview met de cliënt is er niet expliciet gevraagd naar Ubuntu. Dit omdat de therapeut tijdens de MBSR training ook niet expliciet benoemt heeft wat Ubuntu inhoudt. Clooser2 Pagina 14 Casestudy door C. Verschuren Half gestructureerd interview: Uitleg meetinstrument: De te meten categorie: Afname bij: Interview over de Ubuntu filosofie. Middels het houden van een half gestructureerd interview kunnen de ervaringen en belevingen van de Ubuntu filosofie van zowel de cliënt als de therapeut besproken worden. Door hiernaar te vragen wordt er gekeken naar het effect van de Ubuntu filosofie op de cliënttherapeut relatie. Categorie 3: Werkalliantie tussen cliënt en therapeut - Cliënt en therapeut Topiclijst I & II staan in bijlage. Beide 1 maal na het MBSR traject. Ervaringen De ervaringen van de afname van de vragenlijsten en het interview: De afname van de vragenlijsten bij de cliënt heeft bij mevrouw Janssen thuis plaatsgevonden. De vragenlijsten werden uitgelegd, waarnaar mevrouw Janssen de vragenlijsten mocht invullen. Echter bleek dat mevrouw Janssen de vragenlijsten het liefst in haar eigen tijd in wilde vullen. Dit was niet ingepland in het onderzoek, maar door de heldere uitleg bleek mevrouw Janssen het te begrijpen en kon ze het alleen invullen. De vragenlijsten werden via de post geretourneerd. Een aantal weken na het invullen van de vragenlijsten is het interview afgenomen bij mevrouw Janssen. Aan de hand van de topiclijst vertelde mevrouw Janssen haar ervaringen. De afname van de vragenlijst bij de therapeut heeft bij Clooser2 plaatsgevonden. De vragenlijst werd uitgelegd, waarnaar Karien aangaf deze het liefst in haar eigen tijd in te willen vullen. Aangezien de cliënt dit ook had aangegeven, kon Karien deze ook in haar eigen tijd invullen. De ingevulde vragenlijst werd via scanafbeeldingen in een mail geretourneerd. Na de uitleg van de vragenlijst werd er een half gestructureerd interview afgenomen aan de hand van een topiclijst. Clooser2 Pagina 15 Casestudy door C. Verschuren Data-analyse De resultaten worden geanalyseerd middels categoriseren. Dit houdt in dat de verzamelde data in verschillende categorieën ondergebracht en eventueel vergeleken wordt. De categorieën (zoals hierboven beschreven) zijn: - Categorie 1: Verloop van klachten van de cliënt - Categorie 2: Mate van mindfulness van de cliënt - Categorie 3: Werkalliantie tussen cliënt en therapeut Clooser2 Pagina 16 Casestudy door C. Verschuren Resultaten In het hoofdstuk ‘Resultaten’ volgt een analyse, een feitelijke weergave, van de resultaten. Er wordt gebruik gemaakt van datareductie: de data worden teruggebracht naar een overzichtelijk geheel, zodat er in het volgende hoofdstuk conclusies getrokken kunnen worden (Donk, 2011). De resultaten worden geanalyseerd en weergegeven aan de hand van de bovengenoemde drie categorieën. Categorie 1: verloop van klachten van de cliënt Voor het meten van de categorie ‘verloop van klachten van de cliënt’ is er gebruik gemaakt van de SCL-90, die afgenomen is bij de cliënt. Bij de SCL-90 is er een nulmeting en een nameting gedaan en daaruit kwamen de volgende scores: SCL-90 Gemeten sub schalen Nulmeting Nameting Verschil Agorafobie 18 1 -17 Angst 29 3 -26 Depressie 45 5 -40 Somatische klachten 29 3 -26 Insufficiëntie van denken en handelen 23 6 -17 Wantrouwen 33 1 -32 Hostiliteit 4 1 -3 Slapeloosheid 12 1 -11 Agorafobie: Mevrouw Janssen scoorde bij de nameting lager dan bij de voormeting op de schaal Agorafobie. Angst: Mevrouw Janssen scoorde bij de nameting lager op de schaal Angst dan bij de voormeting. Depressie: Mevrouw Janssen scoorde bij de nameting lager dan bij de voormeting op de schaal Depressie. Somatische klachten: Mevrouw Janssen scoorde bij de nameting lager dan bij de voormeting op de schaal Somatische klachten. Insufficiëntie van denken en handelen: Mevrouw Janssen scoorde bij de nameting lager dan bij de voormeting op de schaal Insufficiëntie van denken en handelen. Wantrouwen: Mevrouw Janssen scoorde bij de nameting lager dan bij de voormeting op de schaal Wantrouwen. Clooser2 Pagina 17 Casestudy door C. Verschuren Hostiliteit: Mevrouw Janssen scoorde bij de nameting lager dan bij de voormeting op de schaal Hostiliteit. Slapeloosheid: Mevrouw Janssen scoorde bij de nameting lager dan bij de voormeting op de schaal Slapeloosheid. Mevrouw Janssen heeft op iedere schaal van de SCL-90 lager gescoord ná het volgen van de MBSR training. Het volgen van de MBSR training heeft voor vermindering gezorgd op de bovenstaande schalen. Categorie 2: mate van mindfulness van de cliënt Voor het meten van de categorie ‘mate van mindfulness van de cliënt’ is er gebruik gemaakt van de FFMQ. Met de FFMQ is er een nameting gemeten bij de cliënt en daaruit kwamen de volgende scores: FFMQ Gemeten facetten Nameting Observeren 32 Beschrijven 32 Bewust handelen 28 Niet oordelen 33 Non-reactief zijn 25 Totaalscore: 150 Mevrouw Janssen scoort het hoogst op het facet Niet oordelen. Niet oordelen omvat het accepteren van ervaringen op een niet-oordelende of niet-evaluerende houding. Dit betekent dat mevrouw Janssen geen pogingen onderneemt om ervaringen te vermijden of te veranderen. Mevrouw Janssen scoort het laagst op het facet Non-reactief zijn. Non-reactief zijn is het vermogen om interne ervaringen te laten komen en gaan, zonder erop te reageren of erin verstrikt te raken. Dit betekent dat Mevrouw Janssen het vermogen om interne ervaringen te laten komen en gaan, zonder erop te reageren of erin verstrikt te raken het minst bezit. Clooser2 Pagina 18 Casestudy door C. Verschuren Categorie 3 : werkalliantie tussen cliënt en therapeut Voor het meten van de categorie ‘werkalliantie tussen cliënt en therapeut’ is de WAV-12 afgenomen bij zowel de cliënt als de therapeut en is er een half gestructureerd interview afgenomen bij de cliënt en therapeut. Er is met de WAV-12 en het interview een nameting gedaan bij de cliënt en therapeut. Daaruit zijn de volgende scores gekomen, deze worden opgedeeld in scores van de WAV-12 én uitkomsten van het interview. WAV- 12 vorm: cliënt Gemeten schalen Nameting Taak 12 Doel 12 Band 15 * Mevrouw Janssen heeft niet alle vragen van de vragenlijst ingevuld. Hierdoor ontbreekt op iedere schaal (Taak, Doel, Band) de score van één vraag. Taak: Mevrouw Janssen scoort op de schaal Taak 12. De schaal Taak meet de taakgerichtheid van de cliënt. Doel: Mevrouw Janssen scoort op de schaal Doel 12. De schaal Doel gaat de doelgerichtheid van de cliënt na. Band: Mevrouw Janssen scoort op de schaal Band 15. De schaal Band gaat de perceptie van de band met de therapeut na. Mevrouw Janssen scoort het hoogst op de schaal Band. Dit betekent dat Mevrouw Janssen de perceptie van de band met de therapeut het hoogst beoordeeld heeft. Op schaal Taak en Doel scoort mevrouw Janssen hetzelfde. Mevrouw Janssen beoordeeld haar taakgerichtheid en haar doelgerichtheid hetzelfde. Uitkomsten interview over werkalliantie en Ubuntu: vorm cliënt Werkalliantie In het interview vertelde mevrouw Janssen: ‘Toen ik al bij Karien op het intakegesprek kwam, voelde het goed. Ze was erg betrokken en luisterde naar mijn verhaal.’ ‘De band met Karien was erg prettig. Ik had het gevoel dat ik met mijn verhaal bij haar terecht kon. Ook buiten de trainingen was ze nooit beroerd je te helpen. Dit vond ik een erg fijn gevoel.’ ‘Karien was niet beroerd je feedback te geven als je ergens op vast liep. Dit deed ze dan heel genuanceerd en je had er echt wat aan. Het was soms meer mindfulness met coaching.’ ‘Karien behandelde je verhaal en mijzelf met respect en ging er heel discreet mee om’. Clooser2 Pagina 19 Casestudy door C. Verschuren Ubuntu filosofie ‘Karien deelde haar eigen onzekerheden ook met de groep, daardoor was er een veilige sfeer in de groep. We konden alles met elkaar delen in groep, het mocht er allemaal zijn. We waren allemaal gelijkwaardig, daardoor voelde het erg fijn.’ WAV-12 vorm: therapeut Gemeten schalen Nameting Taak 17 Doel 18 Band 19 Taak: Karien scoort op de schaal Taak 17. De schaal Taak meet de taakgerichtheid van de therapeut. Doel: Karien scoort op de schaal Doel 18. De schaal Doel gaat de doelgerichtheid van de therapeut na. Band: Karien scoort op de schaal Band 19. De schaal Band gaat de perceptie van de band met de cliënt na. Karien scoort het hoogst op schaal Band. Dit betekent dat de therapeut de perceptie van de band met de cliënt het hoogst beoordeeld heeft. Uitkomsten interview over werkalliantie en Ubuntu: vorm therapeut Werkalliantie In het interview vertelde Karien: ‘Het contact maken met cliënten begin al voordat een mindfulnesstraining begint. In het intakegesprek dat ik met iemand heb, probeer ik met name afstemming te zoeken met die ander. En ik probeer me heel erg te richten op welke meerwaarde mindfulness kan hebben voor die persoon.’ Ubuntu filosofie ‘In de training zelf probeer ik verbondenheid in de groep te laten groeien, door met name veiligheid te bieden door mensen dingen te laten delen. ‘Ik heb gemerkt dat als mensen die veiligheid hebben, ze veel makkelijker tot een stuk authentiek zijn komen en vandaar uit de verbinding komt’. ‘Ik benoem Ubuntu niet expliciet tijdens de mindfulnesstraining. Je verbind je aan elkaar dat doe je. Dat betekent dat alle ervaringen die we hebben, die helpen je met z’n allen een stukje verder te komen. De mensen die allemaal individueel in de training zitten, die passen dit toe in hun eigen gezin en op hun eigen werkplek. En kunnen zo groeien en leren ze een stuk dankbaarheid te oefenen.’ Clooser2 Pagina 20 Casestudy door C. Verschuren Conclusie In dit hoofdstuk zal de conclusie ten aanzien van het onderzoeksvraag aan bod komen. Na het beantwoorden van de onderzoeksvraag zullen aanbevelingen gedaan worden aan De onderzoeksvraag: Wat is het effect van de training Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) gegeven door Karien Cloostermans op de depressieve klachten van cliënten en welke invloed heeft de Ubuntu filosofie hierop? Uit de bovenstaande resultaten kunnen we het volgende antwoord geven op de onderzoeksvraag: De Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) gegeven door Karien Cloostermans heeft een positief effect op de afname van depressieve klachten. De Ubuntu filosofie waar Karien in gelooft en uitdraagt in haar contact met anderen heeft een positieve invloed op de effecten van de MBSR training, en daardoor op het verminderen van depressieve klachten van mevrouw Janssen. Uit de resultaten van de SCL-90 valt op te maken dat mevrouw Janssen na het volgen van de MBSR training lager scoort op de schaal Depressie dan voorafgaand aan de training. Dit kan betekenen dat de MBSR training heeft bijgedragen aan de afname van depressieve klachten bij mevrouw Janssen. Deze uitkomst komt overeen met de literatuur die bekend is over mindfulness en depressie. Mindfulness is een effectief middel in het verminderen van een depressie/ burn-out, vergroten van flexibiliteit, aanpassingsvermogen, welzijn en emotionele stabiliteit (Verweij, 2013). De Ubuntu filosofie die Karien uitdraagt in haar contact met anderen, en dus ook in haar contact met mevrouw Janssen heeft een positieve invloed op de MBSR training. Uit het interview met mevrouw Janssen blijkt dat dit voornamelijk een positieve invloed heeft op de werkalliantie tussen cliënt en therapeut. Mevrouw Janssen laat in het interview weten dat ze prettig vond dat de therapeut haar eigen onzekerheden met de groep deelde. Hierdoor ervoer mevrouw Janssen gelijkwaardigheid met de therapeut. De scores van de cliënt op de WAV-12 geven aan dat mevrouw Janssen het hoogst scoort op de schaal Band met de therapeut. Karien, de therapeut, scoort op de WAV-12 ook het hoogst op de schaal Band met de cliënt. De scores van Mevrouw Janssen uit het interview geven aan dat Karien een erg betrokken is en open houding heeft ten opzichte van de cliënt en zijn/haar ervaringen. Mevrouw Janssen geeft aan een prettige gelijkwaardige band te hebben met Karien, waarin zij zich gerespecteerd voelt en alles durft te delen. Deze uitkomsten komen overeen met de Ubuntu Clooser2 Pagina 21 Casestudy door C. Verschuren filosofie die Karien uitdraagt, en dit blijkt een positief effect te hebben op de werkalliantie tussen cliënt en therapeut. Ubuntu richt zich op het belang van teamspirit, onderling vertrouwen, respect, natuurlijk gezag en gemeenschappelijk resultaat zijn belangrijker dan maximaal eigen belang (Stichting Ubuntu, 2014). Dit sluit aan bij de ervaring van mevrouw Janssen over de samenwerking met Karien, waar mevrouw Janssen in het interview over vertelde. Uit de literatuur blijkt dat 30% van de effectiviteit van de hulpverlening toe te rekenen is aan de non-specifieke werkzame factor, zoals de kwaliteit van de relatie tussen hulpverlener en cliënt. De specifieke werkzame factor, de methodiek, bepaalt slechts 15% van de uitkomsten. Ook volgens Ahmas (z.d.) blijkt uit vele psychotherapie research een positieve relatie tussen cliënt en therapeut sterk samen te hangen met therapie succes. Ondanks dat de cliënt-therapierelatie tweerichtingsverkeer is, is de grondhouding van de therapeut, erg belangrijk. Succesvolle therapeut onderscheiden zich volgens Ahmas (z.d.) door hun oprechtheid in de relatie, empathie en onvoorwaardelijke positieve belangstelling waarmee ze een context weten te creëren waarin de cliënt zich veilig en volledig geaccepteerd voelt. Clooser2 Pagina 22 Casestudy door C. Verschuren Aanbevelingen In dit hoofdstuk worden aanbevelingen aan de professional, Karien gedaan waarbij de casestudy is uitgevoerd. De aanbevelingen zijn gebaseerd op de uitkomsten van het onderzoek. Zoals in het hoofdstuk Methoden van onderzoek beschreven is er gekozen om naast de beleving van mevrouw Janssen, ook de beleving van de therapeut over de therapeutische relatie te onderzoeken. Mevrouw Janssen kan mogelijk een ander beeld hebben over de houding en/of vaardigheden van de therapeut dan de therapeut zelf. Door hierover feedback te ontvangen kan de therapeut zich blijven ontwikkelen (Ahmas, z.d.). Bovenstaande is niet geheel het geval. In de beoordeling van Mevrouw Janssen over de Karien kwam enkel positieve feedback naar voren. Mevrouw Janssen beoordeelt de therapeut goed. Hieruit blijkt dat het contact tussen hen goed was en dat zij Karien vertrouwde. Bij zowel de cliënt als de therapeut kwam naar voren dat ze positief waren over hun onderlinge relatie (Band, volgens de WAV-12). Dit is mogelijk te danken aan de goede grondhouding en vaardigheden van Karien. Volgens Ahmas (z.d.) blijkt uit vele psychologische research een positieve relatie tussen cliënt en therapeut sterk samen te hangen met therapie succes. Zoals in de conclusie naar voren is gekomen, is dit bij mevrouw Janssen uitgekomen. Vanuit de resultaten van de casestudy zijn de volgende aanbevelingen aan de professional naar voren gekomen. Er kan standaard voorafgaand aan de MBSR training én na de MBSR training een vragenlijst plaatsvinden met betrekking tot de werkalliantie tussen cliënt- therapeut. Door de positieve uitkomsten van de casestudy en deze te behouden is deze aanbeveling tot stand gekomen. Door feedback te blijven ontvangen over de werkalliantie kan de therapeut zich blijven ontwikkelen (Ahmas, z.d.) Er kan gekozen worden om de WAV-12 voor én na de MBSR training in te laten vullen door de cliënten en de therapeut zelf. Mevrouw Janssen gaf in het interview van de casestudy aan dat ze vanaf het intakegesprek een vertrouwd gevoel had bij de begeleiding van Karien. Mevrouw had het gevoel dat ze met haar verhaal bij de therapeut terecht kon. Ik zou Clooser2 aanbevelen om door te gaan met houden van intakegesprekken voorafgaand aan de mindfulnesstraining. Dit zorgt voor een betrokken en vertrouwd gevoel bij de cliënt wat betreft de band met de therapeut. Zoals uit de literatuur is gebleken, vormt de werkalliantie tussen cliënt en therapeut een doorslaggevende factor in een succesvolle en effectieve therapieverloop (Lambert,1992). Uit psychotherapie research blijkt een positieve relatie tussen cliënt en therapeut ook sterk samen te hangen met therapie succes (Ahmas, z.d.). Clooser2 Pagina 23 Casestudy door C. Verschuren Discussie In dit hoofdstuk staan de goede punten, de verbeterpunten en de discussiepunten ten aanzien van deze casestudy. Tenslotte worden er aanbevelingen gedaan voor eventueel vervolgonderzoek. Goede punten van deze casestudy - Om het onderzoek uit te voeren is er gebruik gemaakt van meerdere soorten bronnen en meerdere soorten meetinstrumenten. Deze vorm van triangulatie verhoogt de betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek (Baarda, Goede, & de Teunissen, 2001). - Voorafgaand aan de uitvoering van de casestudy is een plan van aanpak ontworpen. Hierdoor was het van het begin af aan duidelijk wat de casestudy inhield. - De vragenlijsten die gebruikt zijn voor de casestudy hebben een voldoende tot goede betrouwbaarheid en validiteit. Hierdoor geven de resultaten een geschikt antwoord op de onderzoeksvraag. Verbeterpunten van deze casestudy - Bij de WAV-12 die mevrouw Janssen heeft ingevuld is zij een pagina vergeten. Hierdoor heeft zij drie vragen niet ingevuld. Door het niet invullen van deze vragen mist mevrouw Janssen op iedere schaal (Taak, Band en Doel) de score van één vraag. - Het half-gestructureerd interview met mevrouw Janssen is telefonisch afgenomen. Hierdoor kan het zijn dat bepaalde informatie verloren is gegaan. - Deze casestudy is in retroperspectief uitgevoerd. Hierdoor kan het zijn dat de cliënt veranderingen die de training met mee heeft gebracht gedurende de verstreken tijd vergeten is. - De Ubuntu-filosofie valt in deze casestudy onder de noemer werkalliantie. De vraag hierbij is kun je Ubuntu helemaal plaatsen onder werkalliantie? Of valt het veel breder te trekken? Clooser2 Pagina 24 Casestudy door C. Verschuren Discussiepunten van deze casestudy - Als het onderzoek opnieuw uitgevoerd zou worden dan zou er van iedere gebruikte vragenlijst een nul en nameting gedaan kunnen worden. Tijdens deze casestudy is er van de WAV-12 en FFMQ alleen een nameting gedaan, omdat het onderzoek in retroperspectief is uitgevoerd. In vervolgonderzoek zou er met deze meetinstrumenten ook een nulmeting plaats mogen vinden. Hierdoor wordt het verschil meer inzichtelijk. Vervolgonderzoek Vanuit de discussiepunten is de volgende aanbeveling voor verder onderzoek tot stand gekomen: - Onderzoek deze case nog eens alleen dan met nul en nameting van de WAV-12 en FFMQ. - Verder onderzoek doen naar de Ubuntu filosofie en wat voor invloed dit heeft op de werkalliantie en op de MBSR training zelf (mits relevant). Clooser2 Pagina 25 Casestudy door C. Verschuren Referentielijst Ahmas. (z.d.). Therapeutische relatie. Geraadpleegd op 17 januari 2014, van http://psychologie.ahmas.nl/modules/pagesahmas/php/view.php?id=19478&rev=-1 Arrindell, W.A., Ettema, J.H.M. (1975, 1986, 2005). Symptom checklist: handleiding bij multidimensionale psychopathologie-indicator. Amsterdam: Pearson Assessment and Information B.V. Baarda, D., Goede, M., & Teunissen, J. de. (2001). Kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten: Wolters Noordhoff. Baer, R., Carmody, J., & Hunsinger, M. (2012). Weekly Change in Mindfulness and Perceived Stress in a Mindfulness-Based Stress Reduction Program. Journal of Clinical Psychology , 68 (7), 755-765. Bohlmeijer, E., Klooster, P. ten., Fledderus, M., Veehof, M., & Baer, R. (2011). Five Facet Mindfulness Questionnaire in depressed adults and development of a short form. Geraadpleegd op 14 december 2013 van, http://www.utwente.nl/gw/psyvandelevenskunst/producten/ffmq.pdf Comer, R. J. Abnormal Psychology, Seventh Edition (2010). New York: Worth Publishers. Donk, C. v. d. & Lanen, B. v. (2011). Praktijkonderzoek in zorg en welzijn. Bussum: Coutinho. Evers, A., Egberink, I.J.L., Braak, M.S.L., Frima, R.M., Vermeulen, C.S.M., & Vliet-Mulder, J.C. van (2009-2013). COTAN Documentatie. Amsterdam: Boom test uitgevers. Graaf, R. de., Have, M. ten. & Dorsselaer, S. van. (2010). De psychische gezondheid van de Nederlandse bevolking. Trimbos-Instituut, Utrecht. Hougaard, P. (2011). In balans met mindfulness. Geraadpleegd op 4 januari 2014, van http://www.psychischegezondheid.nl/action/newsitem_reaction/719/In-balans-metmindfulness.html Lambert, M.J. (1992). Psychotherapy outcome research: Implications for integrative and eclectic therapists. In: J.C. Norcross & M.R. Goldfield (Eds.). Handbook of psychotherapy integration, p. 94-129. New York: Basic Books. Migchelbrink, F. (2009). Praktijkgericht onderzoek in zorg en welzijn. Amsterdam: Uitgeverij SWP. Segal, Z. V., Williams, j. M. G., & Teasdale, J.D. (2004). Aandachtgerichte Cognitieve Therapie bij Depressie. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds. Clooser2 Pagina 26 Casestudy door C. Verschuren Segal, Z. V., Williams, j. M. G., Teasdale, J.D & Kabat-Zinn, J. (2008). Mindfulness en bevrijding van depressie. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds Stichting Ubuntu Nederland. (2014). Geraadpleegd op 10 januari 2014 van, http://www.ubuntu-nl.nl/ Stinckens, N., Ulburghs, A., & Claes, L. (2009). De werkalliantie als sleutelelement in het therapiegebeuren: Meting met behulp van de WAV-12, de Nederlandstalige verkorte versie van de Working Alliance Inventory. Tijdschrift Klinische Psychologie , 39 (1), 44-60. Telepsy (z.d.) SCL-90. Geraadpleegd op 10 januari 2014, van https://www.telepsy.nl/scl-90 Tracey, T. J., & Kokotovic, A. M. (1989). Factor structure of the Working Alliance Inventory. Psychological Assessment, 1. Trimbos Instituut (2011). Depressie. Geraadpleegd op 2 december 2013, van http://www.trimbos.nl/onderwerpen/psychische-gezondheid/depressie/behandeling Verweij, H. (2013). Sociale vraagstukken. Geraadpleegd op 8 januari 2014 van, http://www.radboudcentrumvoormindfulness.nl/media/Mediastukken/sociale%20vraagstukke n%20artikel%20Hanne.pdf Weehuizen, R. (2008). Neemt het aantal mensen met stemmingsstoornissen toe of af? Geraadpleegd op 2 december 2013, van http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-enziekte/ziekten-en-aandoeningen/psychische-stoornissen/depressie/trend/ Wekking, G. (2014). Mindfulness. Geraadpleegd op 10 januari 2014, van http://www.psycholoog-wekking.nl/15/mindfulness.html Clooser2 Pagina 27 Casestudy door C. Verschuren Bijlage I Topiclijst half-gestructureerd interview vorm: cliënt Aanwijzingen vooraf: - Laat de geïnterviewde cliënt zoveel mogelijk zelf praten en zaken aandragen. - Het hoofdthema moet concreet gemaakt worden aan de hand van de navolgende items. - Probeer zoveel mogelijk gebeurtenissen of voorbeelden te vergaren en deze te noteren (vraagvorm kan zijn: ‘Kunt u daar wat meer over vertellen?’) Hoofdthema is: Hoe ervaart mevrouw Janssen Ubuntu in de mindfulness trainingen van Karien? Gespreksitems: Intakegesprek Karien - Heb je een intake gehad? - Hoe ervoer je die? Houding van Karien - Hoe staat Karien in de training? - Welke houding heeft ze hierin? - Hoe heb jij die ervaren? Begeleiding van Karien naar jou toe in de mindfulnesstraining - Hoe gaf ze die vorm? - Hoe heb je die ervaren? - Zijn er kernwoorden hoe je de begeleiding van Karien kan noemen? Mindfulnessgroep – sfeer Hoe heb je die ervaren? - Veiligheid - Verbondenheid Clooser2 Pagina 28 Casestudy door C. Verschuren Bijlage II Topiclijst half-gestructureerd interview vorm: therapeut Aanwijzingen vooraf: Laat de geïnterviewde therapeut zoveel mogelijk zelf praten en zaken aandragen. Het hoofdthema moeten concreet gemaakt worden aan de hand van de navolgende items. Probeer zoveel mogelijk gebeurtenissen of voorbeelden te vergaren en deze te noteren (vraagvorm kan zijn: Kunt u daar wat meer over vertellen? Of Kunt u daar een voorbeeld van geven van hoe dat eruit ziet? Het hoofdthema is: Hoe draagt Karien Ubuntu uit tijdens de mindfulnesstrainingen? Gespreksitems: Ubuntu Ubuntu inhoud Ubuntu principes Therapeut en Ubuntu Ubuntu in de praktijk Ubuntu naar cliënten toe Cliënten merken Ubuntu? Houding therapeut m.b.t. Ubuntu Houding en Ubuntu Ubuntu en mindfulness Interviewvragen: - Je draagt de principes van Ubuntu uit. Wat zijn de principes? - Hoe draag je ze uit? - Hoe zie je dat in de begeleiding naar je cliënten toe? Clooser2 Pagina 29 Casestudy door C. Verschuren
© Copyright 2024 ExpyDoc
