310451 (2.8 MB) - TU Delft Institutional Repository

OKTOBER 2014
Mooie resultaten, maar niet op alDe aspecten
Vijftien duurzame kantoorgebouwen vergeleken
W a r m t e uit Inet p l a f o n d , e e n t o i l e t
sulteert in slechts een klein p e r c e n t a g e d u u r z a m e k a n t o o r g e b o u w e n . T o c h m a a k t dat niet m i n d e r n i e u w s g i e r i g naar de m i l i e u p r e s t a -
z o n d e r w a t e r , b a m b o e o p de vloer.
ties v a n deze g e b o u w e n : hoe ze t e n opzichte v a n s t a n d a a r d g e b o u w e n en ten opzichte v a n elkaar p r e s t e r e n . In het ' I n s p i r a t i e b o e k
N i e t s is te g e k o m e e n k a n t o o r tot e e n
d u u r z a m e k a n t o r e n ' w o r d t een serieuze p o g i n g g e d a a n o m v i j f t i e n
d u u r z a a m g e b o u w te m a k e n . T o c h kan
zijn de a f g e l o p e n vier jaar o p g e l e v e r d en o p d u u r z a a m h e i d beoor-
het n o g beter, v i n d e n d e a u t e u r s v a n
tabel 2). O m v e r s c h i l l e n d e redenen is het niet m a k k e l i j k de projecten
het 'Inspiratieboek D u u r z a m e
t h o d i e k e n b e o o r d e e l d . T e v e n s zijn harde en zachte g e g e v e n s in de
als n i e u w b o u w - en r e n o v a t i e p r o j e c t e n te b e l i c h t e n . Deze g e b o u w e n
deeld m e t BREEAM-NL, GreenCalc-i-, LEED of GPR G e b o u w (zie
o n d e r l i n g te v e r g e l i j k e n . De g e b o u w e n zijn m e t v e r s c h i l l e n d e m e -
kantoren'.
a f z o n d e r l i j k e b e o o r d e l i n g e n b e t r o k k e n . Niet alle g e g e v e n s zijn be-
Anderzijds mogen de beoordelings-
kend. Van g e b o u w T r a n s P o r t is alleen het casco b e o o r d e e l d (volgens
de LEED Core & S h e l l - m e t h o d e ) , v a n drie g e b o u w e n is geen EPC
m e t h o d e n w e l e e n s t e g e n het licht
v e r m e l d en v a n één g e b o u w o n t b r e e k t de C02-emissie. V e r h u i z i n g ,
s o m s in c o m b i n a t i e met s a m e n v o e g i n g v a n m e e r d e r e v e s t i g i n g e n
( N I O O - K N A W , Eneco, Schneider Electric) leidt vaak t o t leegstand
worden gehouden.
v a n de p a n d e n die w o r d e n v e r l a t e n en dat aspect w o r d t bij geen
Dirk D u b b e l i n g
v a n de g e b o u w e n m e e g e w o g e n .
De b o u w p r o d u c t i e v a n k a n t o o r p a n d e n is nog m a a r een fractie v a n
ken d o o r extra d u u r z a a m te w i l l e n b o u w e n , zonder v o o r a f zeker te
w a t er in de j a r e n v ó ó r de e c o n o m i s c h e crisis w e r d g e b o u w d . Dat er
w e t e n of dat d a a d w e r k e l i j k zou lukken. U i t e i n d e l i j k zijn er m o o i e re-
ü b e r h a u p t n o g w o r d t g e b o u w d is te d a n k e n aan o n d e r meer de
s u l f a t e n b e h a a l d . Imtech w a s het eerste BREEAM-gecertificeerde
w e n s v a n s o m m i g e o n d e r n e m i n g e n o m hun v e r s p r e i d l i g g e n d e
k a n t o o r v a n N e d e r l a n d . Extraverde w a s het eerste k a n t o o r g e b o u w
De o p d r a c h t g e v e r s v a n de v i j f t i e n p a n d e n h e b b e n h u n nek uitgesto-
v e s t i g i n g e n te b u n d e l e n in één g e b o u w , f u s i e s , en de k o m s t v a n
m e t een BREEAM-NL Excellent-certificaat. De M o n a r c h I w a s het
b u i t e n l a n d s e b e d r i j v e n . Een deel v a n de b e d r i j v e n en p r o j e c t o n t w i k -
eerste r e n o v a t i e p r o j e c t dat de status Excellent kreeg, dankzij o n d e r
keiaars d o e t serieuze p o g i n g e n o m n i e u w b o u w z o d a n i g te realise-
andere h o g e scores o p m a n a g e m e n t (o.a. m i l i e u v r i e n d e l i j k b o u w -
ren dat deze r u i m v o l d o e t aan de eisen die gesteld w o r d e n in het
proces en m o n i t o r i n g v a n prestaties v a n installaties). Central Post
B o u w b e s l u i t . Welzijn v a n het p e r s o n e e l , zorg o m het m i l i e u of een
schijnt het d u u r z a a m s t e m o n u m e n t v a n N e d e r l a n d te z i j n , o n d e r a n -
v o o r b e e l d v o o r a n d e r e n w i l l e n zijn, zijn enkele v a n de m o t i e v e n o m
dere dankzij een f l i n k e t o e n a m e aan v l o e r o p p e r v l a k t e t i j d e n s de re-
extra d u u r z a m e n i e u w b o u w te w i l l e n realiseren.
novatie.TransPort kreeg als eerste k a n t o o r g e b o u w v a n Europa de
De bescheiden n i e u w b o u w - en r e n o v a t i e p r o d u c t i e (zie tabel 1) re-
LEED-platinum-status.
De Monarch I: eerste renovatieproject
met een BREEAM-NL certificaat.
OKTOBER 2014
g e b o n d e n a p p a r a t e n v a n s t r o o m v o o r z i e n w o r d e n en het g e b o u w
d a a r m e e geheel e n e r g i e n e u t r a a l is. De o v e r i g e g e b o u w e n w e k k e n
geen e n e r g i e o p .
De C 0 2 - u i t s t o o t v a n alle v i j f t i e n p r o j e c t e n is de helft m i n d e r of zelfs
n o g beperkter dan de u i t s t o o t v a n een g e m i d d e l d N e d e r l a n d s kant o o r g e b o u w . Het g e m i d d e l d e in N e d e r l a n d ligt o p 50 kg/m^ BVO per
jaar; dat v a n de v i j f t i e n p r o j e c t e n ligt t u s s e n 25 en 8 kg/m^ BVO. De
W a t e r t o r e n v e r o o r z a a k t zelfs in het geheel geen u i t s t o o t .
Een g u n s t i g e e n e r g i e s c o r e is ook haalbaar dankzij g e b r u i k v a n energie die elders v r i j k o m t . Schneider Electric is e n e r g i e z u i n i g dankzij
een a a n s l u i t i n g o p de W K K - i n s t a l l a t i e v a n de b u r e n . Central Post is
a a n g e s l o t e n op s t a d s v e r w a r m i n g . Dat deze niet m i l i e u v r i e n d e l i j k
w o r d t g e s t o o k t , w o r d t echter niet in de b e r e k e n i n g v e r d i s c o n t e e r d .
BREEAM-scores
R e n o v a t i e p r o j e c t De IVIonarch I s c o o r t het h o o g s t e p e r c e n t a g e
(79,9%), zelfs h o g e r d u s dan de n i e u w b o u w k a n t o r e n . Op de
BREEAM-eisen v o o r m a n a g e m e n t , t r a n s p o r t en afval w o r d t m a x i m a a l g e s c o o r d . T r a n s p o r t scoort het laagste p e r c e n t a g e (56,6%): op
Extraverde: eerste kantoorgebouw met een BREEAM-NL Excellentcertificaat.
m a n a g e m e n t , g e z o n d h e i d en m a t e r i a l e n w o r d t in v e r g e l i j k i n g m e t
andere g e b o u w e n bescheiden g e s c o o r d .
Er w o r d t d o o r enkele g e b o u w e n g o e d g e s c o o r d op t r a n s p o r t (denk
Vergelijking
aan d o u c h e s en k l e e d k a m e r s v o o r f i e t s e r s (FIRST en S o n i o n , w a a r
De g e b o u w e n zijn hier op basis v a n de g e g e v e n s v a n bet boel< op
ook een w a s m a c h i n e en een w a s d r o g e r staan) en o p l a a d p u n t e n
een aantal aspecten te v e r g e l i j k e n , te w e t e n Primair e n e r g i e g e b r u i k ,
v o o r elektrische auto's (FIRST, Schneider Electric), of een station in
eigen e n e r g i e p r o d u c t i e , de BREEAM-scores en de GreenCalc+-sco-
de directe n a b i j h e i d . Ook o p w a t e r b e s p a r i n g (UPC, Villa Flora,Trans-
res. Villa Flora is b e o o r d e e l d m e t GPR G e b o u w e n T r a n s P o r t is be-
Port, Imtech en de W a t e r t o r e n s p o e l e n h u n t o i l e t t e n m e t h e m e l w a -
halve m e t LEED o o k b e o o r d e e l d o p BREEAM.
ter en enkele g e b o u w e n h e b b e n w a t e r l o z e u r i n o i r s ) w o r d t
g e s c o o r d . BijTransPort scheelt dat de helft v a n het d r i n k w a t e r g e bruik.
Het k a n t o o r g e b o u w v a n N I O O / K N A W k o m t als beste uit de bus m e t
82% m i n d e r e n e r g i e g e b r u i k dan een g e m i d d e l d k a n t o o r g e b o u w . De
W a t e r t o r e n en Schneider Electric l i g g e n m e t h u n e n e r g i e g e b r u i k
m e t 'slechts' 23 en 2 7 % o n d e r het g e m i d d e l d e . Deze t w e e g e b o u -
De kosten en besparingen komen
w e n m a k e n g e b r u i k v a n een b i o - W K K - s y s t e e m w a a r v a n het rendem e n t v o o r w a r m t e o p w e k k i n g relatief laag is, o m d a t het s y s t e e m
zelf veel e n e r g i e v r a a g t . Veel v a n de andere g e b o u w e n h e b b e n een
niet aan de orde
W K - o p s l a g s y s t e e m met een w a r m t e p o m p . Een w a r m t e p o m p in
c o m b i n a t i e m e t b u i t e n l u c h t en r e t o u r l u c h t heeft een relatief laag
Op b e s p a r i n g v a n m a t e r i a l e n , g e b r u i k v a n h e r b r u i k b a r e m a t e r i a l e n
r e n d e m e n t (een v a n de redenen w a a r d o o r S o n i o n m e t 5 3 % m i n d e r
en d u u r z a m e m a t e r i a l e n (denk aan h o u t , l e e m s t u c , m i n d e r beton)
e n e r g i e g e b r u i k o o k niet bijzonder g o e d scoort).
w o r d t vaak niet g o e d g e s c o o r d . BREEAM n e e m t alle m a t e r i a l e n v a n
In een g e m i d d e l d k a n t o o r is de e n e r g i e b e h o e f t e v o o r v e r w a r m i n g
het o o r s p r o n k e l i j k e p a n d mee in de b e p a l i n g v a n de m i l i e u b e l a s t i n g
56% ( w a a r s c h i j n l i j k v a n w e g e o u d e r e , c o n v e n t i o n e l e i n s t a l l a t i e s ) ,
m e t als g e v o l g dat r e n o v a t i e p r o j e c t e n niet g o e d s c o r e n op m a t e r i a -
v o o r v e r l i c h t i n g 2 9 % en v o o r v e n t i l a t i e 4 % . De m e e s t e e n e r g i e - g e -
len (De M o n a r c h I, Central Post, De W a t e r t o r e n en G r o o t W i l l e m s -
m i d d e l d v o o r alle v i j f t i e n g e b o u w e n - is b e s t e m d v o o r v e r w a r m i n g
plein). Bij FIRST en G r o o t W i l l e m s p l e i n is nota bene p u i n g r a n u l a a t
(46%), v e r l i c h t i n g (26%) en v e n t i l a t i e (15%). Dat laatste p e r c e n t a g e -
v e r w e r k t . Voor enkele g e b o u w e n is de Cradle to Cradle-aanpak
flink h o g e r dan v a n t r a d i t i o n e e l g e b o u w d e k a n t o r e n - w o r d t veroor-
(C2C) g e h a n t e e r d : zoveel m o g e l i j k recyclebare m a t e r i a l e n g e b r u i -
zaakt d o o r de mechanisch g e b a l a n c e e r d e s y s t e m e n .
ken. Dat b e t e k e n d e o n d e r andere b e t o n z o n d e r a f w e r k l a a g , o n b e -
In een aantal g e b o u w e n (Achmea C a m p u s , UPC, S o n i o n en Imtech)
h a n d e l d h o u t , d e m o n t a b e l e s t a a l c o n s t r u c t i e s of h a l o g e e n v r i j e
zijn p l a f o n d i n d u c t i e - u n i t s v o o r w a r m t e - en k o u d e - a f g i f t e g e ï n s t a l -
b e k a b e l i n g ( N I O O / K N A W , Villa Flora en Eneco W o r l d ) . BijTransPort
leerd. Deze zijn z u i n i g e r in g e b r u i k dan andere v o r m e n v a n v e r w a r -
is m e e r dan de helft v a n de m a t e r i a l e n recyclebaar. Eneco W o r l d
m i n g en k o e l i n g . Ook a f s t e m m i n g v a n v e n t i l a t i e en v e r w a r m i n g o p
heeft een terrazzovloer m e t a f v a l m a t e r i a l e n , C 2 C - v l o e r b e d e k k i n g en
w i s s e l e n d e bezetting in r u i m t e s (op basis v a n C02-detectie) is ener-
C2C b u r e a u s t o e l e n en Imtech heeft een h o u t s k e l e t b o u w b i n n e n -
g i e b e s p a r e n d (Schneider Electric, S o n i o n , Imtech).
b l a d , h o u t e n kozijnen en t w e e d e h a n d s m e u b i l a i r , m a a r ook de C2C-
Verlichting levert veel e n e r g i e w i n s t o p ( N I O O / K N A W ) , m a a r is bij
a a n p a k w o r d t d o o r de b e o o r d e l i n g s t e c h n i e k e n g e n e g e e r d .
G r o o t W i l l e m s p l e i n (een p a n d m e t kleine r a m e n ) een h o g e post.
In E x t r a v e r d e is veel b a m b o e in het i n t e r i e u r v e r w e r k t , m a a r de
score o p m a t e r i a l e n is laag. UPC scoort als een v a n de w e i n i g e ge-
Energieproductie ter plel<l<e
In zeven g e b o u w e n w o r d t m e t z o n n e p a n e l e n e n e r g i e o p g e w e k t .
Voor FIRST v o o r z i e t dat als g e v o l g v a n een klein d a k o p p e r v l a k in
b o u w e n o p m a t e r i a l e n , dankzij a a n t o o n b a r e h e r k o m s t v a n b e t o n .
BijTransPort is b e s p a a r d o p beton dankzij het g e b r u i k v a n b o l l e n p l a a t v l o e r e n (30% w i n s t t e n opzichte v a n b r e e d p l a a t v l o e r e n ) .
slechts 1,5% v o o r het g e b o u w g e b o n d e n e l e k t r i c i t e i t s g e b r u i k ; v o o r
Transport levert het 12% o p , v o o r Eneco W o r l d 13%, Villa Flora en
GreenCalc+-scores
UPC beide 15%, Schneider Electric 18% en N I O O / K N A W 2 1 % . Eneco
De W a t e r t o r e n heeft v e r r e w e g de h o o g s t e GreenCalc-H-score ( r u i m
W o r l d v u l t de z o n n e - e n e r g i e aan m e t w i n d s t r o o m , w a a r d o o r het
d r i e m a a l zo h o o g als de scores v a n de andere v i e r p r o j e c t e n ) . Alle
k a n t o o r w a t betreft g e b o u w g e b o n d e n e l e k t r i c i t e i t s g e b r u i k C 0 2 - n e u -
p r o j e c t e n s c o r e n g o e d o p e n e r g i e en laag o p m a t e r i a l e n en water.
traal is. De W a t e r t o r e n w e k t m e t een b i o - W K K - i n s t a l l a t i e , een w i n d -
Central Post s c o o r t g o e d op m a t e r i a l e n , o m d a t het een m a t e r i a a l b e -
t u r b i n e en PV-panelen zo veel e n e r g i e op dat ook n i e t - g e b o u w -
s p a r e n d r e n o v a t i e p r o j e c t is. A c h m e a C a m p u s s c o o r t o p dat onder-
OKTOBER 2014
Tabel 1 Samenvatting kantorenmonitpr
TotaTe c o u r a n t e v o o r r a a d
j
X 1.000
V o o r r a a d in g e b r u i k
Totale l e e g s t a n d
Incourante voorraad
Transformatie
Nieuw bouwvraag
X 1.000
X 1.000
X 1.000
X 1.000 m^
X 1.000
2020
2040
2020
2040
2020
2040
2020
2040
2020
2040
2020
2040
52.075
52.592
49.469
49.011
3.605
11.245
998
7.664
381
453
4.922
7.651
B r o n : Bak, EIB, 2012
Tabel 2 Belangrijkste kenmerken van de projecten uit Inspiratieboek Duurzame kantoren'
Oplevering
Project
Plaats
FIRST
2015
Rotterdam
Aciimea
2011
Apeldoorn
Functie
BVO
N i e u w b o u w of
Beoordelings-
hergebruik
methodiek
Score
EPC/Percentage
Energiebehoefte
COj-emissie
onder norm
to.v. gemiddeld
(kg/m^
Bouwbesluit
kantoor N L
bvo/jaar)
Kantoor
44.500
Nieuwbouw
BREEAM-NL
E x c e l l e n t ; 75,2%
0,74/26%
63% lager
20,1 / 6 0 % iager
K a n t o o r en
50.000
Nieuwbouw
G r e e n C a l c V2.2
B/E: M I G 207
0,67/33%
6 1 % lager
2 1 , 7 / 5 7 % lager
vergader-
Campus
centrum
De M o n a r c h 1
2012
Den Haag
Kantoor
20.000
Hergebruik
BREEAM-NL
E x c e l l e n t 79,9%
0,84/16%
6 8 % lager
1 7 , 6 / 6 5 % lager
Extraverde
2012
Den H a a g
Kantoor
7368
Nieuwbouw
BREEAM-NL
Excellent 71,1%
0,63/37%
68% lager
1 7 , 8 / 6 5 % iager
UPC
2012
Leeuwarden
K a n t o o r en
7766
Nieuwbouw
BREEAM-NL
E x c e l l e n t : 71,5%
0,52/48%
62% lager
1 7 , 5 / 6 5 % iager
callcenter
Central Post
2009
Rotterdam
Kantoor
46.000
Hergebruik
G r e e n C a l c V2.2
A: M I G 252
-
79% lager
1 8 , 0 / 6 4 % lager
Sclineider
2012
Hoofddorp
Kantoor
6127
Nieuwbouw
BREEAM-NL
E x c e l l e n t 75,6%
0,63/37%
2 7 % lager
1 5 , 6 / 6 9 % lager
2012
Hoofddorp
K a n t o o r en
4600
Nieuwbouw
BREEAM-NL
V e r y g o o d : 62,7%
-
53% lager
2 5 , 6 / 4 8 % lager
6497
Nieuwbouw
G r e e n C a l c V2.2
A : M I G 300
0,30/70%
82% lager
8 , 0 / 8 4 % lager
Hergebruik
G r e e n C a l c V2.2
A: M I G 1033
-
23% lager
0
Electric
Sonion
laboratoria
NIOO/KNAW
2011
Wageningen
K a n t o o r en
laboratoria
Watertoren
2010
Bussum
Kantoor
3500
+ nieuwbouw
Groot W i l l e m s p l e i n
2012
Rotterdam
Kantoor
13.600
Renovatie
BREEAM-NL
V e r y g o o d : 59,2%
0,75/25%
63% lager
2 0 , 5 / 5 9 % lager
Transport
2010
Schipinoi
Kantoor
12.850
Nieuwbouw
LEED
P l a t i n u m : 46
0,55/45%
64% lager
1 7 , 3 / 6 5 % lager
Transport
2010
Schipinoi
Kantoor
12.850
Nieuwbouw
BREEAM-nl
Very g o o d : 56,6%
0,55/45%
64% lager
1 7 , 3 / 6 5 % iager
Eneco W o r l d
2011
Rotterdam
Kantoor
30.572
Nieuwbouw
GreenCalc+
B: MIG=229
0,66/28%
68% lager
1 5 , 5 / 6 9 % iager
Imtecin
2010
Eindhoven
Kantoor
2623
Nieuwbouw
BREEAM-NL
V e r y g o o d : 66,7%
0,64 / 4 6 %
6 3 % lager
2 0 , 6 / 5 9 % iager
Villa Flora
2011
Venio
K a n t o o r en
12065
Nieuwbouw
GPR G e b o u w
8,3 g e m i d d e l d
0,30/70%
69% i a g e r
-
expositiehal
deel een stuk lager, evenals N I O O / K N A W , h o e w e l g e b o u w d v o l g e n s
(o.a. g e e n N O x - u i t s t o o t en geen g e l u i d s - en lichtoverlast).
de C2C-filosofie. Duurzaam m a t e r i a a l g e b r u i k v o l g e n s het C2C-prin-
Is een d u u r z a a m g e b o u w e e n m a a l g e r e a l i s e e r d , dan is d a a r m e e het
cipe w o r d t niet m e e g e r e k e n d in de G r e e n C a l c + - m e t h o d e . De ex-
b e o o g d e resultaat n o g niet b i n n e n . In de praktijk m o e t p e r m a n e n t
t r e e m lage C 0 2 - e m i s s i e v a n N I O O / K N A W (84% lager) en e n e r g i e -
w o r d e n g e m o n i t o r d of de v e r w a c h t e e n e r g i e p r e s t a t i e s w e l w o r d e n
behoefte (82% lager) k o m e n in de score (MIG 300) o o k niet t o t u i -
b e h a a l d , m a a r d a a r v a n is lang niét altijd sprake. De berekende te-
t i n g . Zo bezien k o m t N I O O / K N A W er o n d a n k s zeer g o e d e resultaten
r u g v e r d i e n t i j d e n op basis w a a r v a n de i n v e s t e r i n g e n in d u u r z a a m -
qua score bekaaid af.
heid vaak w o r d e n g e d a a n , zijn d a a r d o o r niet te t o e t s e n . Ook het
i n r e g e l e n v a n s y s t e m e n d i e n t beter te g e b e u r e n , zodat installaties
Het kan nog beter
D u u r z a a m h e i d blijkt vaak een c o m b i n a t i e v a n m a a t r e g e l e n en keu-
v a n a f het begin f o u t l o o s w e r k e n . Bij o n d e r h o u d en beheer dient de
n a d r u k dan o o k te l i g g e n o p de t o t a l e prestatie v a n het g e b o u w .
zes, w a a r b i j een of t w e e o n d e r w e r p e n de meeste n a d r u k k r i j g e n .
Toch scoren de projecten d a a r m e e een r u i m e v o l d o e n d e . Het
N I O O / K N A W - g e b o u w is als e n i g e holistischer v a n opzet: een c o m b i -
En de kosten?
Het I n s p i r a t i e b o e k D u u r z a m e kantoren is zeer leesbaar en t o e g a n k e -
natie van energiezuinig o n t w e r p , d u u r z a a m m a t e r i a a l g e b r u i k , ge-
lijk. Het bevat v o l o p o n d e r l i n g v e r g e l i j k b a a r n u t t i g c i j f e r m a t e r i a a l ,
sloten w a t e r k r i n g l o o p en veel aandacht v o o r e c o l o g i e .
deels in t a b e l v o r m en deels v e r w e r k t in de tekst. Een t e l e u r s t e l l i n g
Ondanks de m o o i e resultaten v a n de afzonderlijke g e b o u w e n zijn
is w e l dat de kostenkant v a n d u u r z a m e k a n t o r e n b o u w in het geheel
de auteurs van het boek n o g niet h e l e m a a l t e v r e d e n m e t de presta-
niet aan de o r d e k o m t . W a r e n de feitelijke b o u w k o s t e n en installa-
ties. Het kan nog beter, v i n d e n zij. Op alle B R E E A M - c a t e g o r i e ë n zou
t i e k o s t e n v e r m e l d en afgezet t e g e n de kosten v a n een g e m i d d e l d
goed gescoord m o e t e n w o r d e n : m a n a g e m e n t (o.a. m i l i e u v r i e n d e l i j k
k a n t o o r g e b o u w , dan h a d d e n w e o o k k u n n e n zien of d u u r z a m e kan-
b o u w p r o c e s en m o n i t o r i n g v a n prestaties v a n installaties), g e z o n d -
t o o r g e b o u w e n d u u r d e r , g o e d k o p e r of o n g e v e e r even d u u r zijn als
heid (o.a. visueel, t h e r m i s c h en akoestisch c o m f o r t ) , e n e r g i e (o.a.
een g e m i d d e l d k a n t o o r g e b o u w .
energieneutraal), t r a n s p o r t (o.a. d o u c h e s en k l e e d k a m e r s v o o r fietsers en o p l a a d p u n t e n v o o r elektrische auto's), w a t e r (o.a. g e s l o t e n
r i n g l o o p ) , materialen (o.a. h o u t , l e e m s t u c , h e r b r u i k b a r e e l e m e n en, minder beton), afval (o.a. b o u w p l a a t s a f v a l s c h e i d e n , c o n t r a c t e ren van gecertificeerde v e r w e r k e r s ) , l a n d g e b r u i k e n e c o l o g i e (o.a.
estaande flora en fauna i n t e g r e r e n in het o n t w e r p ) en v e r v u i l i n g
Dit a r t i k e l is g e b a s e e r d op ' i n s p i r a t i e b o e k D u u r z a m e k a n t o r e n ' , W i l l e m W o r m g o o r en Casper Esmeijer (red.), a r t i k e l n u m m e r 65914, I S B N 978-90-5367-583-0, u i t g a v e v a n SBRCURn e t R o t t e r d a m , 2014.

Download Report