Klik hier om het artikel te lezen

Lector dr. Ate Dijkstra over
de kansen van domotica
‘Een slim samenspel tu
dat is de kunst’
We hebben het allemaal in huis, vaak meer dan we denken: domotica. ‘Do-wat’, denkt u
misschien? Domotica is het gebruik van techniek in de woning. Zoals een afstandsbediening
of brandalarm. De ontwikkelingen op domoticagebied gaan snel. Razendsnel. En dat biedt
kansen. Zeker voor de ouder wordende mens, die graag zo lang mogelijk zelfredzaam blijft.
Wat kunnen we verwachten van domotica? Zijn er risico’s? En verdringt techniek uiteindelijk
de zorgverlener? We vroegen het dr. Ate Dijkstra, lector iHuman aan de NHL Hogeschool. Dit
lectoraat wil een brug slaan tussen de mens en interessante technische ontwikkelingen.
Tekst: Winneke Kok
Fotografie: Francoise de Haan-Lyon, Elles Kooy en NHL Hogeschool
Prettig, veilig en comfortabel wonen. Voor de meeste
mensen is het heel belangrijk. Dijkstra: “We willen
allemaal graag zelfstandig blijven. Zeker als je ouder
wordt, spelen zaken als eigenwaarde, zelf beslissen
en jezelf zo lang mogelijk (thuis) redden een steeds
grotere rol. Ook in het regeringsbeleid is zelfredzaamheid een cruciaal uitgangspunt. Domotica kan een relevante bijdrage leveren. Het is een prachtig hulpmiddel
in relatie tot veiligheid, comfort en communicatie in en
rond huis.”
Een paar voorbeelden. De lamp met bewegingsmelder,
de thermostaatkraan of een alarmsysteem. Allemaal
bedoeld om de veiligheid in huis te vergroten. De
afstandsbediening en klimaatregeling zijn bekende
voorbeelden als het om comfort gaat. En wat betreft
communicatie: denk aan de computer en internet,
een beeldtelefoon of videoverbinding met een hulpverlener. “Deze vormen van huisautomatisering zijn
34
| Oktober 2013 |
Perspectief.
Perspectief.
bij velen bekend en worden ook breed toegepast”,
aldus Dijkstra. “Inmiddels gebeurt echter veel meer op
domoticagebied. Ontwikkelingen die van grote waarde
kunnen zijn voor ouderen en de ouderenzorg.”
Slangenspel
Hoe kun je mensen bijvoorbeeld mobieler maken
én houden in en rond huis? Deze vraag triggert het
lectoraat iHuman van de NHL Hogeschool al langere
tijd. Want mobiliteit heeft een directe relatie met
zelfredzaamheid. Dijkstra: “Veel mensen gaan wat
‘schuifelen’ als ze echt ouder worden. Dit vergroot de
kans op valincidenten. Thuis oefenen om mobiel te
blijven klinkt logisch. Toch blijkt het vaak lastig in de
praktijk. Want hoe motiveer je jezelf en hoe houd je
het vol? Spel en competitie blijken te helpen.” Daarom
onderzoekt het lectoraat de inzet van games in huis
om beweging te stimuleren. Zoals een spelapparaat
waarbij de plastic slangen die willekeurig verschijnen,
| Oktober 2013 |
Living Lab zorgcentrum Erasmushiem
Woonzorgcentrum Erasmushiem in Leeuwarden
krijgt een volledig nieuw pand. In de nieuwbouw wil Noorderbreedte (actief op het gebied
van ouderenzorg en onderdeel van Zorgpartners
Friesland) slimme (domotica)technieken beschikbaar stellen aan (wijk)bewoners en medewerkers.
In het huidige pand is daarom al een proefwoning
gemaakt, een zogenoemd Living Lab. Hier worden
momenteel samen met de eindgebruikers allerlei technieken ontwikkeld en getest. Zoals diverse
games en andere domotica op het gebied van veiligheid, comfort en communicatie. Living Lab
is een samenwerking van de NHL Hogeschool,
Noorderbreedte en diverse bedrijven. De opgedane ervaringen worden meegenomen naar de
nieuwbouw.
ssen mens en techniek;
met dwaalneigingen. Zodat het veel eenvoudiger
wordt om iemand snel terug te vinden. Dijkstra: “En
dan de robot. Die bijvoorbeeld aangeeft dat het tijd
is voor medicatie of voor een andere activiteit. Of de
aaibare robot die kan praten. Uit onderzoek blijkt dat
deze een positief effect kan hebben op het welzijn van
ouderen.”
Spelapparaten als deze verbeteren de
Sociale wezens
mobiliteit van ouderen.
De mogelijkheden van techniek zijn dus vrijwel onbegrensd. Maar de techniek moet volgens Dijkstra wel
altijd ten dienste staan van de mens. “Het is cruciaal
om éérst te weten welke behoeften iemand heeft en
op welke vlakken domotica voor deze persoon meerwaarde kan hebben. Daar begint het altijd mee. Het is
niet zinvol en te kostbaar om de nieuwste technieken
overal toe te passen. Domotica moet ook op het juiste
moment worden ingezet en mensen vooral niet inactief maken. Want dat is wel een risico met sommige
technieken. Bovendien is domotica, in welke vorm
dan ook, geen vervanger van menselijk contact.” Uit
onderzoek blijkt dat mensen meer afhankelijk worden
van zorg, als ze te weinig sociale contacten hebben.
Daarom is het zoeken naar een optimale mix van mens
en techniek nu de grote uitdaging. Dijkstra: “Gezien
de toenemende schaarste van (zorg)personeel en een
groeiende groep ouderen, wordt domotica wel steeds
belangrijker. Pas je het slim toe, dan kan de tijd die
overblijft extra goed worden benut voor persoonlijk
contact. Het gaat dus om een slim samenspel tussen
mens en techniek; dát is de kunst.”
met de voeten moeten worden teruggeduwd. Dit spel
kent ook een competitie-element met een puntentelling. Dijkstra: “In Japan heeft men al veel ervaring
met dergelijke games. Uit onze eerste testen blijkt dat
ouderen zeer gemotiveerd raken en de mobiliteit sterk
verbetert. Een van de deelnemers liep vóór de testfase
met een rollator, daarna kon hij zonder.”
Positief effect
Naast het toepassen van games is er méér. Zoals
het gebruik van sensortechnologie in een woning,
waarmee je iemand op afstand kunt observeren. Niet
continu, zoals met een webcam, maar alleen als een
afwijkend beeld ontstaat. Denk aan iemand die op de
grond valt of een koelkast die de hele dag dicht blijft.
Met de nieuwste technologie is een camera op maat
in te stellen. Zo kunnen zorgverleners bijvoorbeeld
direct ingrijpen als afwijkende signalen binnenkomen.
Zónder dat iemands privacy in het geding komt. Ook
in ontwikkeling: het gebruik van GPS voor mensen
| Oktober 2013 |
Perspectief.
Perspectief.
>
| Oktober 2013 |
35
Domoticadeskundige Atze Bosch:
‘Ouderen staan open
voor een touchscreen’
Atze Bosch (69) uit Heemstede was jarenlang lid van de projectgroep Wonen
van de PCOB. De voormalig elektrotechnicus verdiepte zich in domotica.
De projectgroep bestaat niet meer, maar Atze blijft de ontwikkelingen
volgen en geeft regelmatig voorlichting over domotica aan ouderen.
Tekst: Jan Willem Wessels
Welke mogelijkheden biedt
domotica op dit moment?
“Ik weet nog dat ruim 25 jaar
geleden een buurvrouw zorgafhankelijk
werd en dat verschillende vrouwen uit de straat dagelijks haar gordijnen open en dicht deden. Dat kun je tegenwoordig niet meer verwachten. Vrouwen combineren nu vaak
de zorg voor kinderen met een baan en het huishouden. Veel
tijd voor mantelzorg blijft er niet over. Domotica biedt in zo’n
situatie uitkomst.
Er bestaan bijvoorbeeld touchscreens (computers die uit
een aanraakbaar beeldscherm bestaan, red.) voor ouderen,
waarmee je eenvoudig domoticatoepassingen in je huis
aanstuurt. Met één druk op de knop doe je de deur en
gordijnen open en dicht, of schakel je lampen aan en uit. En er
zitten meer handige toepassingen op. Je kunt met de touchscreen Skypen (videogesprek via internet, red.), online een
kerkdienst bekijken en contact leggen met een zorgverlener.
Ook zit er een agenda met alarmfunctie op die je eraan herinnert je medicijnen te nemen.“
Is dit geen toekomstmuziek?
“Nee, de eerste touchscreens die geschikt zijn voor domotica
zijn al op de markt en meer bedrijven zijn bezig ze te ontwikkelen. En ouderen staan ervoor open. Onlangs sprak ik op
een bijeenkomst in Heiloo en liet ik een filmpje zien van zo’n
‘Domotica moet geen excuus
worden om mensen langer dan
goed voor ze is thuis te houden’
| Oktober 2013 |
touchscreensysteem. Van de zeventien aanwezigen wilden er
tien een folder van hebben. En de interesse zal alleen maar
groeien, want de nieuwe generatie ouderen heeft nog meer
affiniteit met technologie.”
Zitten er risico’s aan deze vorm van domotica?
“Dat denk ik niet, hooguit leermomenten. Je kunt bijvoorbeeld
eens per ongeluk de deur open doen en dat niet doorhebben.
Maar dat soort deuren gaat vanzelf weer dicht, dus zelfs dat
is niet gevaarlijk. Ik denk alleen dat we met de toepassing van
domotica niet te hard van stapel moeten lopen. Niet de allernieuwste technologie willen. Die is vaak te duur en levert niet
het rendement op dat je verwacht. Mijn advies: blijf ontwikkelingen volgen en gebruik wat nodig is.”
Kan domotica zorg vervangen?
“Dat zal steeds meer gebeuren. Uit nood. Door de bezuinigingen is er nu eenmaal minder ‘menselijke’ zorg beschikbaar.
Toch gaat er niks boven persoonlijk contact. Een schouderklopje is waardevoller dan een Skypegesprek. En ik vraag me
af hoe ver je met techniek moet gaan. Neem als voorbeeld een
vrouw uit onze kerkgemeenschap die een beroerte kreeg. Ze
verbleef negen maanden in een revalidatiecentrum en werd
toen naar huis gestuurd. Toen ze thuis viel, zocht ze via een
spreek-luisterverbinding contact met de thuiszorg. Na een half
uur kwam er iemand om haar overeind te helpen. Laatst is ze
weer gevallen en had ze haar pols op drie plaatsen gebroken.
Haar woonkamer staat tjokvol spullen en ze loopt moeilijk.
Dan is de kans op vallen groot. In een verzorgingshuis zou dit
minder snel gebeuren en is hulp dichterbij. Domotica moet
geen excuus worden om mensen langer dan goed voor ze is
thuis te houden. Domotica is handig en behulpzaam, maar
lost niet alles op.”
Perspectief.
Perspectief.
| Oktober 2013 |
37

Download Report