KENNIGSGEVING + ONTWERPTEKST
MILIEUEFFECTRAPPORT
GEOTHERMISCH PROJECT
BALMATT-SITE TE MOL
INITIATIEFNEMER:
VITO
TE-GL-ENV-CON-RPT-5230001-010v1.0
27/03/2014
KENNISGEVING EN
ONTWERPTEKST
MILIEUEFFECTRAPPORT
GEOTHERMISCH PROJECT
BALMATT-SITE TE MOL
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Initiatiefnemer
VITO
Boerentang 200
2400 Mol
SGS Belgium NV
Haven 407 – Polderdijkweg 16 – 2030 Antwerpen
t +32 (0)3 545 87 50 f + 32 (0)3 545 87 69 e [email protected]
www.sgs.com
Member of SGS Group (Société Générale de Surveillance)
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Dit rapport is samengesteld op basis van gegevens die door het bedrijf beschikbaar werden gesteld.
Het betreft hier zowel schriftelijke informatie (teksten, cijfermateriaal, plannen) als mondelinge
informatie die werd verstrekt tijdens gesprekken en plaatsbeozoeken.
SGS Belgium heeft als deskundig en onafhankelijk adviesbureau ernaar gestreefd om naar best
vermogen en kennis onderliggend milieueffectrapport zo accuraat en volledig mogelijk te maken. SGS
Belgium NV kan echter geen garanties bieden m.b.t. de accuraatheid of de volledigheid van de
beschrijvingen en conclusies voor zover deze gebaseerd zijn op schriftelijke en mondelinge informatie
die door de initiatiefnemers werden verstrekt en die door SGS Belgium NV redelijkerwijze niet
onafhankelijk geverifieerd kon worden.
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
INHOUDSOPGAVE
0
ALGEMENE INLICHTINGEN ................................................................................................................ 1
0.1
BEKNOPTE PROJECTOMSCHRIJVING.................................................................................................... 2
0.2
TOETSING AAN DE M.E.R.-PLICHT ........................................................................................................ 2
0.3
COÖRDINATEN INITIATIEFNEMER......................................................................................................... 3
0.4
MER-COORDINATOR EN TEAM VAN DESKUNDIGEN .............................................................................. 3
0.4.1
Externe deskundigen ............................................................................................................... 3
0.4.2
Interne deskundigen ................................................................................................................ 4
0.5
1
BESLUITVORMINGSPROCES ................................................................................................................ 4
ADMINISTRATIEVE SITUERING VAN HET PROJECT....................................................................... 1
1.1
RUIMTELIJKE SITUERING VAN HET PROJECT ......................................................................................... 2
1.2
JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN ......................................................................... 3
1.3
ADMINISTRATIEVE VOORGESCHIEDENIS ............................................................................................ 17
1.3.1
Historiek VITO........................................................................................................................ 17
1.3.2
Historiek Balmatt-site & Electrabelsite ................................................................................... 17
1.3.3
Vergunningsverplichtingen .................................................................................................... 18
1.3.3.1
Milieuvergunning(en) ....................................................................................................................... 18
1.3.3.2
Afwijkingsaanvragen ........................................................................................................................ 20
1.3.3.3
Andere vergunningen ...................................................................................................................... 25
1.3.4
1.3.4.1
Bodemonderzoeken ......................................................................................................................... 26
1.3.4.2
Andere studies ................................................................................................................................. 27
1.3.4.2.1
Proefproject voor de ontwikkeling van diepe geothermie in Vlaanderen (VITO, maart 2010).... 27
1.3.4.2.2
Seismisch onderzoek regio Mol-Herentals (VITO, 2010) .......................................................... 27
1.3.4.2.3
Gemotiveerd verzoek tot ontheffing van de mer-plicht voor het uitvoeren van
twee geothermische boringen in opdracht van de VITO te Mol (september 2013) .................... 27
1.3.4.2.4
Lange termijn impact - Numerische modelleringen van de ondergrond om de impact van het
geothermie systeem op de Balmatt-site op druk en temperatuur na te gaan (VITO, juli 2014) .. 27
1.4
2
Relevante milieurapportages en -studies .............................................................................. 26
BIJLAGEN HOOFDSTUK 1 ................................................................................................................. 29
HET PROJECT ...................................................................................................................................... 1
2.1
INLEIDING EN VERANTWOORDING ........................................................................................................ 2
2.2
SITUERING ........................................................................................................................................ 3
2.2.1
Geologische situering (regional en in de diepte) ..................................................................... 3
2.2.2
Projectsite (=Balmatt-site)........................................................................................................ 7
Inhoudsopgave
1/6
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
2.3
2.3.1
Boringen/Installatie quintet .................................................................................................... 10
2.3.2
Boorfirma, -installatie en –werf .............................................................................................. 16
2.3.2.1
Materieel en personeel (algemeen) ................................................................................................. 16
2.3.2.2
Boorinstallatie en boorwerf .............................................................................................................. 19
2.3.2.3
Veiligheid op en rond de bouwwerf .................................................................................................. 20
Voorbereiding werf en werfinrichting ..................................................................................... 22
2.3.3.1
Boormodder ..................................................................................................................................... 23
2.3.3.2
Boordiameter, verbuizing en cementatie.......................................................................................... 24
2.3.3.3
Gasvoorkomen – afsluiters (BOP) ................................................................................................... 28
2.3.3.4
Boorgatmetingen ............................................................................................................................. 28
2.3.3.5
Energie en brandstof ....................................................................................................................... 29
2.3.3.6
Afvalstoffen en opslagtanks, boorstalen .......................................................................................... 29
2.3.3.7
Pomptesten...................................................................................................................................... 29
2.3.4
Afwerking ............................................................................................................................... 29
2.3.5
Timing .................................................................................................................................... 30
2.3.6
Overige installaties ................................................................................................................ 30
2.3.6.1
ORC ................................................................................................................................................. 30
2.3.6.2
Luchtkoeling met behulp van ventilatoren (geforceerde luchtkoeling) ............................................. 32
2.4
ALTERNATIEVEN .............................................................................................................................. 33
2.4.1
Nulalternatief .......................................................................................................................... 33
2.4.2
Locatiealternatief ................................................................................................................... 33
2.4.3
Doelstellingsalternatieven ...................................................................................................... 34
2.4.4
Uitvoeringsalternatieven ........................................................................................................ 34
2.5
4
19/08/2014
TECHNISCHE BESCHRIJVING ............................................................................................................. 10
2.3.3
3
[14.0093_V0.1]
RELEVANTE BBT- EN BREF-DOCUMENTEN.......................................................................................... 35
INGREEP-EFFECTEN SCHEMA .......................................................................................................... 1
3.1
ALGEMEEN ........................................................................................................................................ 2
3.2
INGREEP-EFFECTRELATIES................................................................................................................. 3
3.3
REIKWIJDTE VAN HET MER.................................................................................................................. 5
BODEM EN GRONDWATER ................................................................................................................ 1
4.1
AFBAKENING STUDIEGEBIED ............................................................................................................... 2
4.2
METHODOLOGIE ................................................................................................................................ 2
4.2.1
Referentiesituatie ..................................................................................................................... 2
4.2.2
Geplande Situatie .................................................................................................................... 3
Inhoudsopgave
2/6
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
4.3
19/08/2014
REFERENTIESITUATIE ........................................................................................................................ 4
4.3.1
Bodem (Geologie, pedologie) .................................................................................................. 4
4.3.2
Grondwater (hydrogeologie) .................................................................................................... 5
4.3.3
Fysico-chemische karakterisatie van bodem en grondwater .................................................. 6
4.4
GEPLANDE SITUATIE – BEOORDELING EFFECTEN OP DE ONDERGROND EN GRONDWATER .................. 10
4.4.1
Aanlegfase - Werfinrichting.................................................................................................... 10
4.4.2
Aanlegfase – Uitvoering diepe boringen ................................................................................ 11
4.4.3
Exploitatiefase........................................................................................................................ 15
4.5
BESLUIT .......................................................................................................................................... 17
4.6
MILDERENDE MAATREGELEN ........................................................................................................... 19
4.7
BIJLAGE .......................................................................................................................................... 21
4.7.1
5
[14.0093_V0.1]
Studie ‘Lange termijn Impact’ ................................................................................................ 21
GELUID EN TRILLINGEN ..................................................................................................................... 1
5.1 METHODOLOGIE .................................................................................................................................... 2
5.2 AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED ..................................................................................................... 3
5.3 TOEPASSELIJK WETTELIJK KADER INZAKE GELUID.................................................................................... 4
5.3.1 Algemeen .................................................................................................................................... 4
5.3.2 Normen voor het “stabiele” specifieke geluid – Nieuwe inrichtingen .......................................... 7
5.3.3 Normen voor het discontinue specifiek geluid – Nieuwe inrichtingen ......................................... 8
5.4 EMISSIES EN IMMISSIES IN DE REFERENTIESITUATIE ................................................................................ 9
5.5 EMISSIES EN IMMISSIES IN DE TOEKOMSTIGE SITUATIE ........................................................................... 10
5.5.1 Boorfase .................................................................................................................................... 10
5.5.1.1 Geluidemissies diepboring ................................................................................................................... 10
5.5.1.2 Impulsachtige geluidimmissies diepboring ........................................................................................... 12
5.5.1.3 (Semi)stabiele geluidimmissies diepboring – zonder milderende maatregelen ................................... 12
5.5.1.4 Impact boorfase – toetsing aan het significantiekader ......................................................................... 14
5.5.2 Geluidemissies en immissies in de exploitatiefase ................................................................... 15
5.5.2.1 Geluidemissies exploitatiefase (“scenario P70”) .................................................................................. 15
5.5.2.2 Geluidimmissies exploitatiefase (“Scenario P70”)................................................................................ 16
5.6 MILDERENDE MAATREGELEN................................................................................................................ 17
5.6.1 Milderende maatregelen impulsen in de boorfase .................................................................... 17
5.6.2 Milderende maatregelen aan de stabiele bronnen van de boorfase ......................................... 18
5.6.3 Milderende maatregelen in de exploitatiefase........................................................................... 21
5.7 MONITORING....................................................................................................................................... 21
5.8 LEEMTEN IN DE KENNIS ........................................................................................................................ 21
5.9 CONCLUSIES....................................................................................................................................... 22
5.10 BIJLAGEN ........................................................................................................................................... 24
Inhoudsopgave
3/6
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
6
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
OVERIGE DISCIPLINES ....................................................................................................................... 1
6.1
W ATER ............................................................................................................................................. 2
6.2
LUCHT .............................................................................................................................................. 3
6.2.1
Methodologie ........................................................................................................................... 3
6.2.2
Afbakening studiegebied ......................................................................................................... 4
6.2.3
Luchtkwaliteit in het studiegebied ............................................................................................ 4
6.2.4
Emissies als gevolg van het project......................................................................................... 5
6.2.4.1
Aanlegfase ......................................................................................................................................... 5
6.2.4.2
Exploitatiefase (toepassing geothermie) ............................................................................................ 6
6.2.4.3
Impact op de luchtkwaliteit ................................................................................................................. 6
6.2.5
6.3
Besluit en milderende maatregelen ......................................................................................... 6
MENS ............................................................................................................................................... 6
6.3.1
Gezondheidsrisicoanalyse ....................................................................................................... 6
6.3.1.1
Afbakening van het studiegebied en risicopopulatie .......................................................................... 7
6.3.1.2
Blootstelling aan chemische agentia .................................................................................................. 7
6.3.1.3
Blootstelling aan fysische agentia – geluid ........................................................................................ 7
6.3.1.4
Blootstelling aan fysische agentia – visuele impact ........................................................................... 9
6.3.1.5
Blootstelling aan fysische agentia – lichthinder.................................................................................. 9
6.3.2
Mobiliteit ................................................................................................................................... 9
6.3.2.1
Methodologie ..................................................................................................................................... 9
6.3.2.2
Bereikbaarheidsprofiel ..................................................................................................................... 10
6.3.2.2.1
Huidige verkeersinfrastructuur................................................................................................... 10
6.3.2.2.2
Toekomstige infrastructuur ........................................................................................................ 10
6.3.2.2.3
Capaciteit van de omliggende wegen ........................................................................................ 13
6.3.2.3
6.4
Mobiliteitsanalyse ............................................................................................................................ 16
6.3.2.3.1
Mobiliteitsprofiel van het project ................................................................................................ 16
6.3.2.3.2
Impactsanalyse van het project ................................................................................................. 16
FAUNA EN FLORA ............................................................................................................................. 17
6.4.1
Methodologie ......................................................................................................................... 17
6.4.2
Afbakening studiegebied ....................................................................................................... 17
6.4.3
Beschrijving van de natuurgebieden ..................................................................................... 18
6.4.3.1
Natura 2000 ..................................................................................................................................... 18
6.4.3.2
Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN/IVON) ........................................................................................ 18
6.4.3.3
Natuurreservaten ............................................................................................................................. 19
6.4.3.4
Ramsargebieden ............................................................................................................................. 19
6.4.4
Milieueffecten ......................................................................................................................... 19
6.4.4.1
Rustverstoring.................................................................................................................................. 19
6.4.4.2
Bodem en grondwater ..................................................................................................................... 19
Inhoudsopgave
4/6
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
6.5
19/08/2014
LANDSCHAP, BOUWKUNDIG ERFGOED EN ARCHEOLOGIE .................................................................... 20
6.5.1
Methodologie ......................................................................................................................... 20
6.5.2
Afbakening van het studiegebied........................................................................................... 20
6.5.3
Visuele karakteristieken van de projectsite ........................................................................... 20
6.5.4
Landschappelijke karakteristieken in de omgeving ............................................................... 21
6.5.4.1
Ruimtelijke structuur ........................................................................................................................ 21
6.5.4.2
Traditionele landschappen ............................................................................................................... 21
6.5.4.3
Relictzones ...................................................................................................................................... 21
6.5.4.4
Ankerplaatsen .................................................................................................................................. 23
6.5.4.5
Beschermde monumenten, stads- en dorpsgezichten, landschappen en archeologische zones .... 25
6.5.5
7
[14.0093_V0.1]
Geplande situatie ................................................................................................................... 27
6.5.5.1
Boorfase .......................................................................................................................................... 27
6.5.5.2
Exploitatiefase ................................................................................................................................. 27
6.6
LICHT, WARMTE EN STRALINGEN ....................................................................................................... 27
6.7
AFVALSTOFFEN ............................................................................................................................... 27
6.8
KLIMAAT ......................................................................................................................................... 28
6.8.1
Studiegebied .......................................................................................................................... 28
6.8.2
Impact van het project ........................................................................................................... 28
SYNTHESE MILIEUEFFECTEN EN BESCHRIJVING VAN DE MILDERENDE MAATREGELEN ..... 1
7.1
BIJDRAGE TOT KWALITEIT VAN DE LUCHT............................................................................................. 2
7.1.1
Betrokken disciplines ............................................................................................................... 2
7.1.2
Effecten op de luchtkwaliteit .................................................................................................... 2
7.1.3
Milderende maatregelen .......................................................................................................... 2
7.2
BIJDRAGE TOT DE KWALITEIT VAN HET OPPERVLAKTEWATER ................................................................ 3
7.2.1
Betrokken disciplines ............................................................................................................... 3
7.2.2
Effecten op de waterkwaliteit ................................................................................................... 3
7.2.3
Milderende maatregelen .......................................................................................................... 3
7.3
BIJDRAGE TOT DE LOKALE KWALITEIT VAN BODEM EN GRONDWATER..................................................... 4
7.3.1
Betrokken disciplines ............................................................................................................... 4
7.3.2
Effecten op de bodem- en grondwaterkwaliteit ....................................................................... 4
7.3.3
Milderende maatregelen .......................................................................................................... 6
7.4
BIJDRAGE TOT DE GELUIDSEMISSIES ................................................................................................... 6
7.4.1
Betrokken disciplines ............................................................................................................... 6
7.4.2
Effecten op het achtergrondgeluid ........................................................................................... 6
7.4.3
Milderende maatregelen .......................................................................................................... 7
7.5
BIJDRAGE TOT DE VOLKSGEZONDHEID ................................................................................................ 8
7.5.1
Betrokken disciplines ............................................................................................................... 8
7.5.2
Effecten op de volksgezondheid .............................................................................................. 8
7.5.3
Milderende maatregelen .......................................................................................................... 9
Inhoudsopgave
5/6
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
7.6
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
EFFECTEN OP DE MOBILITEIT ............................................................................................................ 10
7.6.1
Betrokken disciplines ............................................................................................................. 10
7.6.2
Effecten op de mobiliteit ........................................................................................................ 10
7.6.3
Milderende maatregelen ........................................................................................................ 10
7.7
EFFECTEN OP FAUNA EN FLORA........................................................................................................ 11
7.7.1
Betrokken disciplines ............................................................................................................. 11
7.7.2
Effecten op fauna en flora ...................................................................................................... 11
7.7.3
Milderende maatregelen ........................................................................................................ 11
7.8
EFFECTEN OP LANDSCHAP, BOUWKUNDIG ERFGOED EN ARCHEOLOGIE ............................................... 11
7.8.1
Betrokken disciplines ............................................................................................................. 11
7.8.2
Effecten op het landschap ..................................................................................................... 11
7.8.3
Milderende maatregelen ........................................................................................................ 12
8 ELEMENTEN TER BEOORDELING VAN DE EFFECTEN OP HET WATERSYSTEEM TEN
BEHOEVE VAN DE WATERTOETS ............................................................................................................ 1
8.1
INLEIDING.......................................................................................................................................... 2
8.2
POTENTIËLE EFFECTEN OP HET WATERSYSTEEM ................................................................................. 3
8.3
W ERKELIJKE EFFECTEN OP HET WATERSYSTEEM ................................................................................ 4
9
8.3.1
Effecten op de waterkwantiteit ................................................................................................. 4
8.3.2
Effecten op de waterkwaliteit ................................................................................................... 5
8.3.3
Effecten op de aquatische fauna en flora ................................................................................ 5
8.3.4
Beoordeling schadelijke effecten ............................................................................................. 5
MONITORING EN EVALUATIE ............................................................................................................ 1
9.1
BODEM EN GRONDWATER .................................................................................................................. 2
9.2
GELUID ............................................................................................................................................. 2
9.3
W ATER ............................................................................................................................................. 2
10
LEEMTEN IN DE KENNIS ................................................................................................................. 1
11
TEWERKSTELLING, INVESTERING ................................................................................................ 1
11.1
TEWERKSTELLING .......................................................................................................................... 2
11.2
INVESTERING ................................................................................................................................. 2
11.3
UITBATINGSKOSTEN ....................................................................................................................... 3
12
GRENSOVERSCHRIJDENDE EFFECTEN ....................................................................................... 1
13
BESLUIT ............................................................................................................................................ 1
Inhoudsopgave
6/6
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
LIJST MET TABELLEN
Tabel 0.1: Overzicht externe deskundigen .................................................................................................... 3
Tabel 1.1: Overzicht kadastrale percelen geothermisch project VITO .......................................................... 1
Tabel 1.2: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden ............................................................................ 3
Tabel 1.3: Overzicht van de lopende milieuvergunningen .......................................................................... 17
Tabel 1.4: Overzicht vergunde VLAREM-rubrieken .................................................................................... 18
Tabel 1.5: Overzicht bijzondere voorwaarden ............................................................................................. 18
Tabel 2.1: Referentieputten voor het Balmatt geothermie project................................................................. 4
Tabel 2.2: Technische parameters van de installatie (dimensionering van de componenten) ................... 15
Tabel 2.3: Overzicht relevante specificaties zeven types boortoren die zijn aangeboden geweest tijdens
de openbare aanbesteding .......................................................................................................................... 18
Tabel 2.4: Overzicht aangeboorde lagen en opeenvolgende diameters voor boren en verbuizen ............ 25
Tabel 2.5: Geplande metingen in open boorgat .......................................................................................... 28
Tabel 2.6: Oplijsting BBT-technieken en reflectie ervan VITO (BBT koelsystemen) .................................. 36
Tabel 3.1: Algemene ingrepen van een industrieel project voor de verschillende milieudisciplines ................ 2
Tabel 3.2: Ingreep-Effectenmatrix ................................................................................................................. 4
Tabel 4.1: Samenvatting geologische opbouw over de volledige diepte dat geboord zal worden (Bron:
BSP Ecorem 2010, databank ondergrond Vlaanderen en prognose VITO voor het diepste gedeelte) ....... 5
Tabel 4.2: Overzicht van de beschikbare bodemonderzoeken i.k.v. het Bodemdecreet .............................. 6
Tabel 5.1: VLAREM II Milieukwaliteitsnormen voor stabiel omgevingsgeluid in open lucht ......................... 5
Tabel 5.2: Relevante meetwaarden langdurige meting in MP A ................................................................... 7
Tabel 5.3: VLAREM II richt- en grenswaarden voor het specifiek geluid in open lucht ................................ 7
Tabel 5.4: Richtwaarden voor fluctuerend, incidenteel, impulsachtig en intermitterend geluid in open lucht
als hinderlijk ingedeelde inrichtingen ............................................................................................................. 8
Tabel 5.5: Grenswaarden voor fluctuerend/incidenteel en intermitterend/impulsachtig geluid tijdens de
verschillende perioden voor gebied 2 (BP A en BP C) ................................................................................. 9
Tabel 5.6: Grenswaarden voor fluctuerend/incidenteel en intermitterend/impulsachtig geluid tijdens de
verschillende perioden voor gebied 5 (BP B) ................................................................................................ 9
Tabel 5.7: Grenswaarden voor fluctuerend/incidenteel en intermitterend/impulsachtig geluid tijdens de
verschillende perioden voor gebied 8 (BP D) ................................................................................................ 9
Tabel 5.8: Gemeten geluidemissies impuls-bronnen .................................................................................. 10
Tabel 5.9: Verkregen geluidemissies (semi)stabiele bronnen .................................................................... 11
Tabel 5.10: Berekende maximale geluidimmissies impulsachtige bronnen – boorfase ............................. 12
Tabel 5.11: Toetsing berekend specifiek geluid boorfase (zonder milderende maatregelen) tijdens de
nachtperiode ................................................................................................................................................ 13
Tabel 5.12: Bronlijst berekend specifiek geluid boorfase nachtperiode naar BP A .................................... 13
Lijst met tabellen
1/2
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Tabel 5.13: Berekende stijging omgevingsgeluid door boorfase (zonder mildering) tijdens de nachtperiode14
Tabel 5.14: Significantiekader geluid .......................................................................................................... 14
Tabel 5.15: Koppeling significantie aan milderende maatregelen .............................................................. 15
Tabel 5.16: Toetsing toekomstig specifiek geluid exploitatie P70 tijdens nachtperiode ............................. 16
Tabel 5.17: Bronlijst toekomstig specifiek geluid “ACC – P70” naar BP A ................................................. 16
Tabel 5.18: Berekende stijging omgevingsgeluid door exploitatiefase nachtperiode ................................. 17
Tabel 5.19: Toetsing toekomstig (semi)stabiel specifiek geluid van de boorfase, met akoestisch scherm
tijdens de nachtperiode ............................................................................................................................... 20
Tabel 5.20: Berekende stijging omgevingsgeluid door boorfase (met akoestisch scherm) tijdens de
nachtperiode ................................................................................................................................................ 21
Tabel 5.21: Immissiemetingen t.h.v. woning A, samenvatting per periode per dag.................................... 24
Tabel 5.22: Spectrale geluidemissies – gepland project ............................................................................. 28
Tabel 6.1: Gemeten concentraties aan meetpost 42N016 (Dessel) ............................................................. 4
Tabel 6.2: Luchtkwaliteit in het studiegebied 2010-2012 (bron: interpolatiekaarten VMM) .......................... 5
Tabel 6.3: Richtwaarden geluid – WGO (Effecten van de verschillende niveaus van nachtelijk geluid op
de volksgezondheid)...................................................................................................................................... 7
Tabel 6.4: Telgegevens N71 voor het jaar 2010 ......................................................................................... 15
Tabel 6.5: Overzicht van de dichtsbijgelegenSBZ’s .................................................................................... 18
Tabel 6.6: Overzicht van het Vlaams Ecologisch Netwerk, binnen een zone van 3 km rond het
projectgebied ............................................................................................................................................... 18
Tabel 8.1: Overzicht activiteiten met mogelijke schadelijke effecten op het lokale watersysteem ............... 4
Tabel 11.1: Overzicht investeringskosten ..................................................................................................... 3
Tabel 11.2: Overzicht operationele kosten geothermiecentrale .................................................................... 4
Lijst met tabellen
2/2
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
LIJST MET FIGUREN
Figuur 1.1: Ligging projectgebied op de topografische kaart ...................................................................... 30
Figuur 1.2: Ligging projectgebied op een luchtfoto ..................................................................................... 31
Figuur 1.3: Ligging projectgebied op het gewestplan .................................................................................. 32
Figuur 1.4: Aanduiding projectzone (boringen, elektriciteitsproductie, buffering) op de betrokken percelen .
..................................................................................................................................................................... 36
Figuur 1.5: VEN-gebieden in de buurt van het projectgebied ..................................................................... 37
Figuur 1.6: Habitatrichtlijngebieden in de omgeving van het projectgebied ................................................ 38
Figuur 1.7: Ligging vogelrichtlijngebied in de omgeving van het projectgebied .......................................... 39
Figuur 2.1: Pre-Krijt subcrop kaart van de kempen, met ligging van het project en van de referentieputten
tot in de Kolenkalk Groep .............................................................................................................................. 5
Figuur 2.2: Geologische doorsnede tussen Turnhout en Dessel, nabij de projectlocatie, gebaseerd op het
Geologisch 3D-model Vlaanderen (v1.2011) ................................................................................................ 6
Figuur 2.3: Locatie boorlocatie (= uitgegraven zone) op de Balmatt-site...................................................... 9
Figuur 2.4: Winning van aardwarmte via een geothermisch doublet .......................................................... 10
Figuur 2.5: Posities van de boorputten tov elkaar( aan het maaiveld) ........................................................ 11
Figuur 2.6: Positie van de boorputten tov elkaar (aan de top van het reservoir) ........................................ 12
Figuur 2.7:Traject van de diverse boringen in de ondergrond .................................................................... 12
Figuur 2.8: Principe schema geothermisch systeem Balmatt-site .............................................................. 14
Figuur 2.9: Vergelijkbare installaties geothermisch project ......................................................................... 19
Figuur 2.10: Principe van de boring met een opeenvolging van kleiner wordende diameter van het
boorgat, de verbuizingen en cementaties ................................................................................................... 26
Figuur 2.11: Principe van de boring met voorziene cementpluggen ........................................................... 27
Figuur 2.12: Beschrijving elektriciteitsproductie .......................................................................................... 32
Figuur 4.1: Principe van het plaatsen geleidingsbuis in de ondiepe ondergrond, ter beperking van de
verspreiding van de verontreiniging ............................................................................................................ 13
Figuur 5.1: Locatie bewoning en site op gewestplan (bron AGIV) ................................................................ 4
Figuur 5.2: Beslissingsschema 4.5.6.1 .......................................................................................................... 6
Figuur 5.3: Situering bewoningen/beoordelingsposities op luchtfoto (bron AGIV)........................................ 8
Figuur 5.4: Situering (semi)stabiele bronnen boorfase (bron boorfirma Daldrup)....................................... 11
Figuur 5.5: Akoestisch scherm op de boorlocatie te München ................................................................... 18
Figuur 5.6: Mogelijke positie akoestisch scherm - detail ............................................................................. 19
Figuur 5.7: Mogelijke positie akoestisch scherm – ruimer zicht t.o.v. de omgeving ................................... 19
Figuur 5.8: 3D-zicht model met akoestisch scherm .................................................................................... 20
Figuur 5.9: Grafisch verloop LA95,1u en LAeq,1min. in MP A (09/08/2011 en 10/08/2011)................................ 25
Figuur 5.10: Grafisch verloop LA95,1u en LAeq,1min. in MP A (11/08/2011 en 12/08/2011).............................. 26
Figuur 5.11: Histogram LAeq,1min. in MP A voor de dag- avond en nachtperiode ......................................... 27
Figuur 5.12: Positie bronnen boorfase op luchtfoto (bron Agiv) .................................................................. 29
Lijst met figuren
1/2
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 5.13: Positie bronnen exploitatiefase op luchtfoto (bron Agiv) ......................................................... 29
Figuur 5.14: Geluidcontourenkaart van het maximaal impulsachtig specifiek geluid tijdens de boorfase .. 30
Figuur 5.15: Geluidcontourenkaart van het stabiel specifiek geluid tijdens de boorfase –zonder scherm . 30
Figuur 5.16: Geluidcontourenkaart van het stabiel specifiek geluid tijdens de boorfase – met scherm ..... 31
Figuur 5.17: Geluidcontourenkaart van het specifiek geluid tijdens de exploitatiefase - P70 ..................... 31
Figuur 6.1: Verkeersinfrastructuur – op macroniveau - in de omgeving van het proefproject
(www.google.be/maps) ................................................................................................................................ 11
Figuur 6.2: Probleemstelling gemotoriseerd verkeer en zwaar vervoer op regionaal niveau (bron:
mobiliteitsplan Mol) ...................................................................................................................................... 12
Figuur 6.3: Ligging kmpt 12,6 op N71 (omgeving projectsite)..................................................................... 14
Figuur 6.4: Relictzones in de omgeving van het projectgebied................................................................... 22
Figuur 6.5: Ligging ankerplaatsen in de omgeving van het projectgebied .................................................. 24
Figuur 6.6: Ligging beschermde monumenten in de omgeving van de projectsite (bron: beschermd
erfgoed – google earth) ............................................................................................................................... 26
Figuur 8.1: Watertoets en overstromingskaart omgeving VITO-project ........................................................ 5
Lijst met figuren
2/2
MER Geothermisch Project
SGS Belgium NV
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
AFKORTINGENLIJST
ACC
:
Air Cooled Condensor
AGIV
:
Agenstchap voor Geografische Informatie Vlaanderen
ALBON
:
Afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen
van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie
AMI
:
Afdeling Milieu-inspectie van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie
AMV
:
Afdeling Milieuvergunningen van het Departement Leefmilieu, Natuur en
Energie
AOW
:
Afdeling Operationeel Waterbeheer
BBO
:
Beschrijvend BodemOnderzoek
BBT / BAT
:
Beste Beschikbare Technieken / Best Available Techniques
BOP
:
Blow-Out Prevention
BP A, B, C, D
:
Beoordelingspunt A, B, C, D
BPA
:
Bijzonder Plan van Aanleg
BREF
:
BBT-referentiedocumenten
BS
:
Belgisch Staatsblad
BSN
:
Bodemsaneringsnorm
BSP
:
BodemSaneringsProject
BTEX
:
Acroniem dat verwijst naar een kleine groep van aromatische
koolwaterstoffen met name Benzeen, Tolueen, Ethylbenzeen en Xyleen
B. Vl. R.
:
Besluit Vlaamse Regering
BWK
:
Biologische Waarderingskaart
Ca
:
Calcium
CaCO3
:
Calciumcarbonaat
CH4
:
Methaan
Cl
:
Chloride
CMC
:
NatriumCarboxyMethylCellulose
CO
:
Koolstofmonoxide
CO2
:
Koolstofdioxide
CvGP
:
Code van Goede Praktijk
dB(A)
:
Decibel (A-gewogen geluidsdrukniveau)
Afkortingenlijst
1/4
MER Geothermisch Project
SGS Belgium NV
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
DIEE
:
Diethylether
DIN
:
Deutsches Institut für Normung
DIPE
:
Diisopropylether
E(E)G
:
Europese (Economische) Gemeenschap
EPB
:
EnergiePrestatie en Binnenklimaat
EU
:
Europese Unie
GEN
:
Grote Eenheden Natuur
g.g.
:
Geen gemiddelde
GRS
:
Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan
GW
:
Grenswaarde
HCOV
:
Hydrogeologische Codering van de Ondergrond van Vlaanderen
IADC
:
International Association of Dredging Companies
INBO
:
Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek
ISO
:
International Organization for Standardization
KCl
:
Kaliumchloride
KMO
:
Kleine of Middelgrote Onderneming
Kmpt
:
Kilometerpunt
kVA
:
kiloVoltAmpere
kW
:
kiloWatt
LAeq, T
:
A-gewogen equivalent, constant geluidsdrukniveau, dat gedurende het
tijdsinterval T dezelfde geluidsenergie zou veroorzaken als het werkelijk
(veranderlijk) A-gewogen geluidsdrukniveau gedurende dezelfde periode.
LAmax, T
:
Maximum geluidsniiveau (gewogen met een frequentiefilter A) gedurende
een bepaalde periode
LAN, T
:
A-gewogen procentueel geluidsdrukniveau, dat gedurende N% (1,5, … 95,
99) van het tijdsinterval T overschreden wordt.
Lsp
:
Specifiek geluidsdrukniveau
LwA
:
Immissierelevant geluidsvermogenniveau
Het geluidsvermogenniveau dat door een geluidsbron wordt veroorzaakt is
een maat voor de sterkte van die bron. Het geluidsvermogenniveau is een
frequentie-afhankelijke grootheid die op verschillende manieren uit
metingen kan bepaald worden, maar die onafhankelijk is van de afstand
waarop en omgeving waarin de geluidsbron zich bevindt
LNE
Afkortingenlijst
:
Departement Leefmilieu, Natuur en Energie
2/4
MER Geothermisch Project
SGS Belgium NV
[14.0093_V0.1]
VITO
LOAEL
:
Lowest-Observed-Adverse-Effect Level
MER
:
MilieuEffectRapport
m.e.r.
:
Milieueffectrapportage
µg
:
Microgram
MINA
:
Milieubeleidsplan en Natuurontwikkelingsplan voor Vlaanderen
MKN
:
MilieuKwaliteitsNorm
m-Mv
:
Meter min maaiveld
MP A
:
Meetpunt A
MW
:
MegaWatt
N2
:
Stikstof
Na
:
Natrium
Na2CO3
19/08/2014
Natriumcarbonaat
NaHCO3
:
Natriumwaterstofcarbonaat (natriumbicarbonaat)
NO2
:
Stikstofdioxide
NOx
:
Stikstofoxiden
NOEL
:
No-Observed-Exposure-Limit
O3
:
Ozon
OBO
:
Oriënterend BodemOnderzoek
ORC
:
Organische Rankine Cyclus
OVAM
:
Openbare Vlaamse Afvalstoffen Maatschappij
p.a.e.
:
Personen-auto equivalent
PCB
:
PolyChloorBifenyl
PIDPA
:
Provinciale & Intercommunale Drinkwatermaatschappij der Provincie
Antwerpen
pJ
:
petaJoule, 10 Joule (eenheid van energie)
P50,90,98, …
:
50-, 95- en 98-percentiel
dit zijn de waarden waaronder respectievelijk 50, 95 en 98 % van de
(meet)waarden gelegen zijn
PM …,10, 2,5
:
Particulate Matter (geeft de diametergrootte van de stofdeeltjes aan)
15
• PM10 - Stofdeeltjes met een aerodynamische diameter kleiner dan
10 µm
• PM2,5 – Stofdeeltjes met een aerodynamische diameter kleiner dan
2,5 µm
Afkortingenlijst
3/4
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
[14.0093_V0.1]
VITO
RSPA
:
Ruimtelijk Structuurplan Provincie Antwerpen
RSV
:
Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen
(P)RUP
:
(Provinciaal) Ruimtelijk UitvoeringsPlan
RW
:
Richtwaarde
SBZ
:
Speciale BeschermingsZone
19/08/2014
-H: Habitatrichtlijngebied
-V: Vogelrichtlijngebied
SCC
:
Safety Certificate Contractors
SCK
:
StudieCentrum voor Kernenergie
SERV
:
Sociaal Economische Raad van Vlaanderen
SO2
:
Zwaveldioxide
SOV
:
Site Ontwikkeling Vlaanderen
TAW
:
Tweede Algemene Waterpassing (referentieschaal voor hoogteligging)
THF
:
Tetrahydrofuraan
TÜV
:
Technischer Überwachungsverein
VCRO
:
Vlaamse Codex voor Ruimtelijke Ordening
VEN / IVON
:
Vlaams Ecologisch Netwerk / Integraal Verwevings- en Ondersteunend
Netwerk
VITO
:
Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek
VLAREBO
:
Vlaams Reglement op de Bodemsanering
VLAREM
:
Vlaams Reglement betreffende de Milieuvergunning
VLAREMA
:
Vlaams Reglement voor het duurzaam beheer van Materiaalkringlopen en
Afvalstoffen
VMM
:
Vlaamse MilieuMaatschappij
VOCl
:
Vluchtige Organische Chloorverbindingen
(V)REG
:
(Vlaamse) Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt
Wdgem
:
Weekdaggemiddelde
WGO
:
WereldGezondheidsOrganisatie
Afkortingenlijst
4/4
MER Geothermisch Project
SGS Belgium NV
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
VERKLARENDE WOORDENLIJST
Bodem
:
Het vaste gedeelte van de aarde met inbegrip van het grondwater en
de organismen die zich erin bevinden.
Bodemprofiel
:
Verticale bodemdoorsnede waarin de opbouw en de ontwikkeling van
de bodem waarneembaar is.
Calamiteiten
:
Ongelukken of accidentele situaties
Debiet
:
Het aantal m³ water dat per tijdseenheid op een bepaald punt passeert
Discipline
:
Milieuaspect dat in het kader van milieueffectrapportage onderzocht
wordt, door de regelgeving vastgelegd
Effectbeoordeling
:
Waardeoordeel van de effecten die optreden ten gevolge van een
geplande situatie, kwalitatief uitgedrukt
Effecten
:
Veranderingen in het milieu ten gevolge van (vooral) antropogene
activiteiten
Emissie
:
Uitstoot van stoffen in de omgevingslucht
Geplande situatie
:
Toestand van studiegebied tijdens en na uitvoering van het project
Grondwaterkwetsbaarheid
:
Een code die het risico op verontreiniging van het grondwater in de
bovenste watervoerende laag aangeeft.
Bestaande situatie
:
De toestand in het studiegebied, waarnaar gerefereerd wordt in functie
van de effectvoorspelling
Impact
:
De effecten die een bepaalde ingreep in het milieu teweegbrengt
Ingreep-effectschema
:
Schema of netwerk dat de relatie tussen de ingrepen van de activiteit
en milieucompartimenten aangeeft
Milderende maatregel
:
Maatregel die voorgesteld wordt om nadelige milieueffecten van het
geplande project te vermijden, te beperken en zoveel mogelijk te
verhelpen
Natura 2000-gebied
:
Natuurgebied dat Europese bescherming geniet wegens vogelrijkdom
en/of aanwezigheid van prioritaire habitats en soorten.
Significantie
:
Het kenmerk van een effect dat de graad van invloed op de
besluitvorming bepaald, uitdrukking van de ernst van een effect door
het invoeren van een uniforme waarderingsschaal
Studiegebied
:
Het gebied dat bestudeerd wordt in functie van het vaststellen van de
milieueffecten en afhankelijk is van de invloedssfeer van de
milieueffecten.
Watertoets
:
Met de ‘watertoets’ wordt nagegaan of een ingreep schade kan
veroorzaken aan het watersysteem. Het watersysteem is het geheel
van alle oppervlaktewater, het grondwater en de natuur die daarbij
hoort. De watertoets wordt in het MER in de delen water, bodem en
(eventueel) fauna en flora uitgevoerd.
Verklarende woordenlijst
1/1
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
REFERENTIELIJST
ALGEMEEN
• Richtlijnenboeken voor het opstellen en beoordelen van milieueffectrapporten, LNE, Afdeling
algemeen milieu- en natuurbeleid, Dienst Mer:
o
Bodem (versie 1.1., juni 2008);
o
Water (versie 1.0, juni 2011);
o
Fauna en Flora (versie 1.0, februari 2006);
o
Lucht (versie 1.0, januari 2012);
o
Mens-gezondheid (2002);
o
Geluid en trillingen (februari 2011).
PROCESBESCHRIJVING
Informatie ter beschikking gesteld door VITO o.a.
•
o
Beknopte wegwijzer, geothermie in België (VITO Team Geo, december 2012)
o
Nota lange termijn impact (VITO, juli 2014)
o
Nota geologische informatie (VITO, juli 2014)
DISCIPLINE BODEM EN GRONDWATER
•
Haalbaarheidsonderzoek diepe geothermie in de Kempen
•
Seismische campagne (2010)
•
Databank ondergrond van vlaanderen (dov.vlaanderen.be)
•
•
•
Verschillende oriënterende en beschrijvende bodemonderzoeken en bodemsaneringsprojecten
uitgevoerd op de percelen van de Balmatt- site
Nota ‘Numerische modelleringen van de ondergrond om de impact van het geothermie systeem op
de Balmatt-site op druk en temperatuur na te gaan’ (VITO, ref. ETE/1310471/2014-0009,dd. juli
2014)
Rapport ‘Technical evaluation of the Balmatt geothermal project (VITO, ref. ETE/1310471/20140001)
DISCIPLINE GELUID
•
Vlarem II + bijlages;
•
Gegevens geluidsmetingen ontheffingsnota en gelijkaardig project te München
Referentielijst
1/2
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
OVERIGE DISCIPLINES
•
Watertoetskaarten (www.gisvlaanderen.be);
•
Vlarem II + Bijlages via Navigator milieuwetgeving (www.emis.vito.be)
•
Luchtkwaliteit en verzurende deposities, (ref. http://www.vmm.be).
•
Night noise guidelines for Europe, WGO, 2009.
•
Guidelines on Community noise, WGO, 1999.
•
www.geovlaanderen.be en www.provincieantwerpen.be (natura 2000 / VEN-gebieden)
Referentielijst
2/2
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
WOORD VOORAF
Een overzicht van de m.e.r.-procedure en bespreking van de terinzagelegging
van de kennisgeving
De bedoeling van dit voorwoord is om een kort overzicht te geven van de m.e.r.-procedure. Tevens is
het de bedoeling om informatie te bieden aan inwoners van de gemeenten waar deze kennisgeving ter
inzage ligt en over hoe ze concreet kunnen reageren op de kennisgeving. Verder in de tekst staat ook
beschreven wat er met de inspraakreacties zal gebeuren en waar meer uitleg gevonden kan worden.
1.Milieueffectrapportage: algemeen
Milieueffectrapportage (m.e.r.) is een juridisch-administratieve procedure waarbij de milieugevolgen van
een gepland project op een wetenschappelijk verantwoorde wijze bestudeerd, besproken en
geëvalueerd worden. Dit gebeurt voordat het project plaatsvindt en resulteert in het al dan niet opstellen
van een milieueffectrapport (MER). De milieueffectrapportage gaat vooraf aan de aanvraag van een
vergunning en het milieueffectrapport moet bij de vergunningsaanvraag gevoegd worden als informatief
instrument. Via het milieuonderzoek wordt getracht om de voor het milieu mogelijk negatieve effecten in
een vroeg stadium van de besluitvorming te kennen zodat ze kunnen worden voorkomen. Op die wijze
kan het project worden bijgestuurd.
2.Kort overzicht van de m.e.r.- procedure
Het nieuwe decreet betreffende milieueffect- en veiligheidsrapportage van 18 december 2002 (het
zogenaamde MER/VR-decreet, hierna “het decreet” genoemd) beschrijft de m.e.r.-procedure (B.S. 13
februari 2003). Deze procedure is opgebouwd uit vier belangrijke stappen die ook schematisch
weergegeven zijn in Schema 1:
a) Kennisgevingsfase
De initiatiefnemer controleert of de vergunningsplichtige activiteit moet onderworpen worden aan een
milieueffectrapportage. De lijsten van MER-plichtige activiteiten zijn te vinden als bijlagen bij het
uitvoeringsbesluit van 10 december 2004 (B.S. 17/02/2005). Als de voorgenomen activiteit MER-plichtig
is, stelt de initiatiefnemer een team van deskundigen samen. Na het opstellen van het
kennisgevingsdossier, dient de initiatiefnemer het dossier in bij de bevoegde overheid, namelijk de
Dienst Mer, afdeling Milieu, Natuur- en Energiebeleid, van het departement Leefmilieu, Natuur en
Energie (LNE). Na het ontvangen van de kennisgeving onderzoekt de Dienst Mer of de kennisgeving
volledig is en betekent deze beslissing binnen een termijn van 20 dagen na ontvangst van de
kennisgeving.
b) Richtlijnenfase
Binnen 10 dagen na ontvangst van de volledigverklaring van de kennisgeving stuurt de initiatiefnemer
het kennisgevingsdossier door naar de betrokken gemeentebesturen, de vergunningverlenende
overheid en de door de Vlaamse regering aangewezen administraties. Het college van burgemeester
en schepenen van de gemeente, waar het project gepland is, legt deze kennisgeving binnen de 10
dagen na ontvangst ter inzage. Op deze kennisgeving kunnen de burgers reageren. Binnen de 30
dagen na aanvang van de terinzagelegging bezorgt het gemeentebestuur de bij hen binnengekomen
reacties van inwoners en eigen opmerkingen aan de Dienst Mer. Op basis van inspraakreacties van de
inwoners en reacties van de aangeschreven administraties en openbare besturen en na een informele
vergadering met de betrokkenen, stellen de medewerkers van de Dienst Mer richtlijnen op die de
initiatiefnemer moet volgen bij het opstellen van het milieueffectrapport. De Dienst Mer betekent.
Woord vooraf
1/7
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
deze richtlijnen binnen de 70 dagen (of 90 dagen ingeval van grensoverschrijdende effecten) na
goedkeuring van de kennisgeving aan de initiatiefnemer, de betrokken overheden, administraties en het
college van burgemeester en schepenen van de betrokken gemeentebesturen.
c) Uitvoeringsfase
Tijdens de uitvoeringsfase stelt het team van erkende deskundigen het MER op onder leiding van een
MER-coördinator. Meestal wordt er tussentijds een ontwerp-MER opgesteld dat informeel besproken
wordt door de initiatiefnemer, het team van deskundigen, de Dienst Mer en aangeschreven
administraties en openbare besturen.
d) Beoordelingsfase
Na indiening van het MER bij de Dienst Mer controleert deze of het MER beantwoordt aan de
inhoudelijke vereisten van de richtlijnen, de vooropgestelde methodiek uit de kennisgeving en
opmerkingen op de ontwerptekst. Daarna keurt de dienst het MER goed of af en stelt ze een
goedkeurings- of afkeuringsverslag op. Deze goed- of afkeuring wordt binnen een termijn van 40 dagen
betekend aan de initiatiefnemer, de betrokken overheden, administraties, de MER-coördinator en het
college van burgemeester en schepenen van de betrokken gemeentebesturen. Een goedgekeurd MER
maakt deel uit van de vergunningsaanvraag en is een openbaar document.
3.De kennisgevingsfase van de m.e.r.-procedure
Zoals hoger aangegeven is de kennisgeving de eerste procedurele stap in de opmaak van het
milieueffectrapport. In de kennisgeving zijn o.m. de voorgenomen activiteit, de aard, de ligging,
doelstellingen en verantwoording van het project beschreven en zijn de coördinaten van de
initiatiefnemer en namen van de uitvoerders van het milieueffectrapport vermeld. Ook geeft de
initiatiefnemer hierin een overzicht van de juridische en beleidsmatige context en beschrijft hij de
onderzochte alternatieven, bestaande en beoogde vergunningen en relevante gegevens uit vorige
rapportages en goedgekeurde rapporten. Daarnaast beschrijft de initiatiefnemer de specifieke
milieuaspecten die onderzocht en beschreven zullen worden in het MER, inclusief de verdere aanpak
voor de bepaling en de beoordeling van deze aspecten. Ook is het wenselijk dat de reeds gekende
moeilijkheden en leemten in de kennis aangegeven worden. Indien er grensoverschrijdende effecten
verwacht worden, vermeldt de initiatiefnemer de nodige gegevens die de Dienst Mer toelaten na te
gaan of de bevoegde autoriteiten van naburige lidstaten betrokken dienen te worden bij de procedure.
Doel van de terinzagelegging
Het doel van de terinzagelegging van de kennisgeving is ten eerste om de betrokken inwoners van de
gemeenten op de hoogte te stellen van de voorgenomen activiteit en zijn onderzoek naar de mogelijke
gevolgen op de omgeving. Ten tweede is het de bedoeling om concrete, zinvolle reacties uit te lokken
(zie verder) waarmee de Dienst Mer rekening kan houden bij de opmaak van richtlijnen. De richtlijnen
bakenen de inhoud af van de te bespreken en te onderzoeken onderwerpen in het milieueffectrapport.
Door nuttige inspraakreacties van inwoners van de betrokken gemeenten kan het onderzoek voor het
milieueffectrapport inhoudelijk bijgestuurd worden. Meer informatie is beschikbaar in een folder die de
Dienst Mer daarover heeft opgesteld. Deze folder vindt u op de webstek www.mervlaanderen.be of bij
de milieuambtenaar van uw gemeente. De folder kan u ook aanvragen via [email protected].
Woord vooraf
2/7
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Termijn van de terinzagelegging
Concreet dienen de gemeenten, waar het MER-plichtige project gepland is, een afschrift van deze
kennisgeving ter inzage te leggen binnen een termijn van 10 dagen na ontvangst. Vanaf het begin van
deze terinzagelegging heeft het college van burgemeester en schepenen maximaal 30 dagen de tijd om
de opmerkingen van de inwoners toe te sturen naar de Dienst Mer. De inwoners kunnen hun
1
opmerkingen ook rechtstreeks doorsturen naar de Dienst Mer .
Wat zijn nuttige inspraakreacties?
De terinzagelegging is geen openbaar onderzoek waarbij bezwaarschriften kunnen ingediend worden.
Bezwaarschriften kunnen enkel ingediend worden tijdens het openbaar onderzoek dat georganiseerd zal
worden naar aanleiding van de vergunningsaanvraag. Dit is dus tijdens de latere
besluitvormingsprocedure en niet gedurende de m.e.r.-procedure. Het milieueffectrapport is bij een
dergelijk openbaar onderzoek overigens bruikbaar als instrument om bezwaarschriften te onderbouwen
maar ook een basis om ze te weerleggen. Het is dus in ieders belang dat het milieueffectrapport van
goede kwaliteit is. Zoals eerder vermeld kan de Dienst Mer enkel zinvolle reacties gebruiken voor het
opstellen van richtlijnen die de initiatiefnemer en de deskundigen moeten volgen bij het opstellen van het
MER. Dit kunnen opmerkingen zijn over de vorm en presentatie van het MER maar ook inhoudelijke
opmerkingen zoals opmerkingen over het voorgenomen project zelf, over de alternatieven, over de
beschrijving van de bestaande toestand, milieueffecten en milderende maatregelen, over de opvolging en
evaluatie van de effecten, over de leemten in de kennis,….
Wat gebeurt er met de inspraakreacties
De Dienst Mer bundelt de zinvolle reacties op de kennisgeving en neemt een beslissing over de inhoud
van het milieueffectrapport, de inhoudelijke aanpak, de methodologie van de rapportage en over de
opstellers van het milieueffectrapport. De Dienst Mer betekent de richtlijnen voor het opstellen van het
milieueffectrapport aan de initiatiefnemer en de betrokken instanties binnen 70 dagen na
volledigheidsverklaring van de kennisgeving of indien er grensoverschrijdende effecten te verwachten
zijn, binnen 90 dagen na volledigheidsverklaring (zie ook volgende figuur). Deze richtlijnen zijn een
openbaar document en elke burger kan ze bij de milieuambtenaar van zijn gemeente opvragen. Deze
richtlijnen worden tevens beschikbaar gesteld op www.mervlaanderen.be.
4.Onderzoek naar de volledigheid en de overeenstemming met de wettelijke regeling van het MER
Een tweede, informele vergadering tussen de initiatiefnemer, het Team van Deskundigen en de Dienst
Mer gebeurt in functie van de bespreking van de ontwerptekst van het MER. Indien nodig kunnen nog
één of meerdere vergaderingen volgen. Deze informele procedure moet uiteindelijk resulteren in het
definitieve MER. Tijdens de goedkeuring doet de bevoegde administratie (Dienst Mer) geen uitspraak
over de wenselijkheid van het project, maar poogt ze het MER op zijn kwaliteit, inhoud en objectiviteit te
beoordelen. Hierbij wordt het MER getoetst aan de goedgekeurde kennisgeving, aan de richtlijnen van de
startvergadering en aan de ontwerpMER-bespreking. Indien het MER volledig en in overeenstemming
met de wettelijke regeling is bevonden, wordt het rapport goedgekeurd. Het goedkeuren van het MER is
slechts een “formele” controle; de MER- regelgeving bepaalt immers enkel dat het MER moet opgesteld
zijn conform de bepalingen van het besluit.
1
Vlaamse Overheid, Departement LNE, Afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid, Dienst Mer, Koning AlbertII-laan 20 bus 8, 1000
BRUSSEL; [email protected]; webstek: www.mervlaanderen.be
Woord vooraf
3/7
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
5. Openbaarheid
Het m.e.r.-proces is toegankelijk voor publieke inspraak via de terinzagelegging van de kennisgeving.
Ook tijdens het opstellen van het MER kan een vorm van betrokkenheid bestaan van het publiek door
b.v. het uitvoeren van specifieke enquêtes (geluidshinder,...), het verzamelen van gegevens (milieu- en
natuurverenigingen,..) e.d. Nadat het MER is goedgekeurd, is het rapport in principe openbaar :
- ten alle tijde : bij de Dienst Mer (LNE) in het kader van artikel 33 van VLAREM I (Bekendmaking en
toegang tot milieu-informatie) en het decreet van openbaarheid van bestuursdocumenten in de diensten
en instellingen van de Vlaamse Regering (23 oktober 1991 en gewijzigd bij decreet van 13.06.1996);
- tijdens de procedure voor vergunningsaanvraag :
* 30 kalenderdagen voor een MER bij milieuvergunningsaanvraag;
* 15 dagen voor een MER bij bouwvergunningsaanvraag of 30 dagen bij een
bouwaanvraag door de overheid of voor een installatie van openbaar nut.
Tijdens de periode van openbaarheid voorzien bij een bouw- of milieuvergunningsaanvraag heeft de
burger inzage in het MER en het aanvraagdossier. De burger kan schriftelijke of mondelinge bezwaren
indienen bij het college van burgemeester en schepenen. Indien de bezwaren binnen de gestelde termijn
ingediend zijn, worden ze ontvankelijk verklaard. Na afsluiting van het openbaar onderzoek maakt het
college van burgemeester en schepenen een proces-verbaal op van de ontvangen meningen en
schriftelijke bezwaren. Mits motivatie kan het college van burgemeester en schepenen een bezwaar
echter ongegrond verklaren. De burger kan dus het MER gebruiken om zijn bezwaren te staven; de
gemeente kan het MER gebruiken om een bezwaar te weerleggen. Tijdens de openbaarheid kan echter
het MER niet in vraag gesteld worden, aangezien het MER reeds officieel werd goedgekeurd. Tegen een
(goedgekeurd) MER kan niet in beroep gegaan worden.
In het kader van het decreet betreffende de openbaarheid van bestuursdocumenten in de diensten en
instellingen van de Vlaamse regering heeft elke persoon of rechtspersoon het recht om elke
bestuursdocument vrij en kosteloos te raadplegen (Passieve Openbaarheid). Dit kan door een
aangetekend schrijven te richten aan de betreffende dienst van de Vlaamse regering. Na de
vergunningsprocedure kunnen op de gemeente, waar de voorgenomen activiteit vergund is de
vergunningsdossiers (inclusief het MER) ingekeken worden. Op de Dienst Mer kan het MER ingekeken
worden na goedkeuring.
Woord vooraf
4/7
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Schema 1: Stroomschema van de m.e.r.-procedure, met situering van de terinzagelegging, in geval er geen
grensoverschrijdende effecten aanwezig zijn.
Woord vooraf
5/7
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
6. Taak van de coördinator
De initiatiefnemer moet voor het opstellen van een MER een beroep doen op een team van erkende
MER-deskundigen onder leiding van een MER-coördinator. De MER-coördinator is belast met een aantal
specifieke taken:
-
interdisciplinair overleg;
algemene analyse van het project naar ingreep-effectrelaties;
fasering van uit te voeren deelonderzoeken;
afstemmen van de structuur en inhoud van het MER en de eindredactie.
Opstellen van de synthese van de milieueffecten en niet-technische samenvatting.
De opdrachtgever dient aan de MER-coördinator alle relevante informatie ter beschikking te stellen die
voorhanden is. Hij dient alle medewerking te verlenen opdat de MER-coördinator zijn taak naar behoren
kan vervullen.
Verkorte procedure: indienen gebundelde kennisgeving/ontwerp-MER
Bij indiening van de gebundelde kennisgeving/ontwerp-MER behandelt de Dienst Mer dit document in
eerste instantie als een kennisgeving. De volledigheid als kennisgeving wordt onderzocht en afgetoetst
aan de decretale bepalingen terzake. Het betreft, zoals in de huidige gewone praktijk, dus een onderzoek
naar de aanwezigheid van de vereiste formele elementen (D.A.B.M. artikel 4.2.8 §1 voor plan-MER,
artikel 4.3.4 §1 voor project-MER) die een kennisgeving dient te bevatten. De volledigverklaring van het
kennisgevingsgedeelte spreekt zich met andere woorden dus niet uit over de methodologische of
inhoudelijke correctheid van de volledige gebundelde kennisgeving/ontwerp-MER. De Dienst Mer zal dit
trouwens in een aangepaste brief ook expliciet zo aangeven. De bespreking van de eigenlijke ontwerpMER elementen in het document volgt dan ook pas in de volgende stap (de - uitgebreide richtlijnenvergadering).
Na de volledigverklaring nemen de decretale voorziene wettelijke termijnen een aanvang. Het volledige
gebundelde document (kennisgeving/ontwerp-MER) wordt hierbij aan het publiek ter inzage gelegd op de
daartoe geëigende manier. De Dienst Mer organiseert binnen de voorziene termijn een bespreking van
de bijzondere richtlijnen. Op deze (uitgebreide) richtlijnenvergadering zal dan het volledige document
worden besproken, dus zowel het voorstel van inhoud en methodologie (kennisgevingselement) als het
ontwerp van uitwerking hiervan (ontwerp-MER element). Het betreft dus een vergadering die een
combinatie vormt van richtlijnenvergadering en ontwerptekstbespreking zoals die men normaal kent. De
bijzondere richtlijnen die vervolgens door de Dienst Mer worden opgesteld, hebben dus ook twee
aspecten. Zij bevatten namelijk enerzijds aanvullende methodologische vereisten (cf. huidige praktijk
bijzondere richtlijnen) en geven anderzijds ook aan waar verdere verfijning in detailniveau van de
concrete uitwerking hiervan nodig is. Duidelijk voordeel voor de deskundigen ten opzichte van de
gangbare aanpak is dus dat de richtlijnen in een veel vroegere fase op concrete elementen kunnen
worden gebaseerd, waardoor de deskundige ook sneller in het proces een volledig zicht krijgt op zowel
de breedte als de diepgang van de scoping die de Dienst Mer verwacht. Bovendien zullen een aantal
‘standaardpassages’ in de richtlijnen overbodig worden omdat reeds kan worden nagegaan of hier al dan
niet invulling aan is gegeven. Dit verhoogt met andere woorden de waarde van het instrument ‘bijzondere
richtlijnen’, zowel voor de opstellers van het MER (concretere richtlijnen) als voor de beoordelaars ervan
(eenduidiger aftoetsing of hier aan voldaan werd in het definitieve MER). Dit laatste kan ook de
rechtszekerheid van de uiteindelijke beslissing ten goede komen.
Woord vooraf
6/7
SGS Belgium NV
MER Geothermisch Project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Na ontvangst van de bijzondere richtlijnen kan het ontwerp-MER verder worden aangepast en kan dus in
principe meteen een definitief MER worden ingediend. Mocht uit de richtlijnenvergadering echter blijken
dat de ingediende gebundelde kennisgeving/ontwerp-MER toch nog ingrijpend aangepast moet worden,
dan kan de Dienst Mer wel adviseren een aanvullende ontwerpversie in te dienen (vergelijkbaar met de
tweede ontwerpversie van het MER in de gangbare praktijk). Bij een grondige voorafgaande afweging
door de initiatiefnemer (in samenspraak met coördinator/team van deskundigen) van de mogelijkheid om
voor deze gebundelde aanpak te kiezen, zou dit eigenlijk slechts uitzonderlijk het geval mogen zijn.
Woord vooraf
7/7
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
0
Hoofdstuk 0: Algemene inlichtingen
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
ALGEMENE INLICHTINGEN
1/4
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
0.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
BEKNOPTE PROJECTOMSCHRIJVING
VITO wenst op het terrein van de voormalige Balmattsite, gelegen aan de Lichtstraat 20 te Mol, een 5tal geothermische boringen uit te voeren tot een diepte van ruim 3,5 km.
Het doel van de boringen is warm water uit de diepe ondergrond op te pompen en de warmte te
gebruiken om ofwel een warmtenet te voorzien of elektriciteit te produceren. Vooraleer voor het project
een milieuvergunning kan worden aangevraagd is een MER vereist. Zoals in paragraaf 0.2 (toetsing
aan de m.e.r-plicht) wordt aangegeven kan echter ontheffing van de m.e.r-plicht worden aangevraagd.
0.2
TOETSING AAN DE M.E.R.-PLICHT
De m.e.r.-plicht voor projecten wordt beschreven in het Decreet van 18 december 2002 ter aanvulling
van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid met een titel
betreffende milieu- en veiligheidsrapportage. Dit decreet voorziet in uitvoering van de Europese
Richtlijn 97/11/EG (ondertussen vervangen door richtlijn 2011/92/EU, gepubliceerd 28 januari 2012)
een onderscheid tussen projecten waarvoor een project-MER moet worden opgesteld, projecten
waarvoor een project-MER of een gemotiveerd verzoek tot ontheffing moet worden opgesteld en
projecten waarvoor een project-MER of een project-m.e.r.-screeningsnota moet worden opgesteld.
De drie types projecten worden beschreven in één uitvoeringsbesluit, nl. het uitvoeringsbesluit
houdende vaststelling van de categorieën van projecten onderworpen aan milieueffectrapportage,
door de Vlaamse Regering goedgekeurd op 10 december 2004 (B.S. februari 2005), gewijzigd door
het B.Vl.R. van 15/07/2011 (B.S. 6/09/2011) en B. Vl.R. van 1/03/2013 (B.S. 29/04/2013).
Dit besluit van de Vlaamse Regering voorziet in bijlage II, categorieën van projecten die in
overeenstemming met art. 4.3.2. §2 en §3 aan de project-m.e.r. worden onderworpen maar waarvoor
de initiatiefnemer een gemotiveerd verzoek tot ontheffing kan indienen.
Het project van VITO komt voor dergelijke aanvraag in aanmerking wegens volgende rubriek:
•
Bijlage II - rubriek 2 d) - Extractieve bedrijven - diepboringen
Geothermische boringen vanaf een diepte van 500 m
-
Boringen in verband met de opslag van kernafval vanaf een diepte van 100 m
-
Boringen voor watervoorziening vanaf een diepte van 500 m met uitzondering van
boringen voor het onderzoek naar de stabiliteit van de grond
Met betrekking tot het project van VITO betreft het hier diepe boringen (tot een diepte van ruim 3,5km)
met het doel warm water uit de diepe ondergrond op te pompen en de warmte te gebruiken voor zowel
elektriciteitsproductie als warmtelevering aan warmtevragers uit de omgeving. De boring zelf valt
onder rubriek 2 d) van bijlage II.
Hoofdstuk 0: Algemene inlichtingen
2/4
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
1
De toepassing van het opgepompte water valt – gezien het lage vermogen - onder bijlage III
rubriek 3 a).
•
Bijlage III – rubriek 3 a) – Energiebedrijven
-
Industriële installaties voor de productie van elektriciteit, stoom en warm water met
uitzondering van kernenergiecentrales (projecten die niet onder bijlage I of II vallen).
Ondanks het feit dat de te vergunnen activiteiten onder bijlagen II en III van de vermelde wetgeving
vallen, verkiest VITO toch om een MER op te stellen.
0.3
COÖRDINATEN INITIATIEFNEMER
VITO
Boeretang 200
2400 Mol
0.4
MER-COORDINATOR EN TEAM VAN DESKUNDIGEN
0.4.1
Externe deskundigen
De coördinatie van het MER zal worden uitgevoerd door:
Kristin Driessens
SGS Belgium N.V.
De externe deskundigen die verantwoordelijk zullen zijn voor de opmaak van het MER, worden
voorgesteld in Tabel 0.1.
Als sleuteldisciplines voor dit MER worden geïdentificeerd:
Discipline bodem en grondwater;
Discipline geluid en trillingen;
Tabel 0.1: Overzicht externe deskundigen
Discipline
Deskundige
Erkenningsnummer
Einddatum
erkenning
Coördinatie
Kristin Driessens
MB/MER/EDA/295/V4
Onbepaalde duur
Bodem en
grondwater
Els Desmedt*
Geluid en trillingen
Bert De Winter
MB/MER/EDA/743
MB/MER/EDA/676-V1
17/01/2016
Onbepaalde duur
Bedrijf
SGS Belgium NV
ESQ Solutions bvba
SGS Belgium NV
* werkt in onderaanneming van SGS Belgium NV
Andere medewerkers aan het MER:
Katrien Duquesnoy
MER-medewerker SGS Belgium nv
1
Variërend vermogen afhankelijk van de injectietemperatuur:
•
40 MW bij een injectietemperatuur van 65°C
•
54 MW bij een injectietemperatuur van 45°C
Hoofdstuk 0: Algemene inlichtingen
3/4
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
De overige disciplines zullen in het MER door de coördinator besproken worden, namelijk:
Water: Het water dat onttrokken wordt aan de bodem wordt niet geloosd maar opnieuw in de
bodem geïnjecteerd.
Lucht: Het project voorziet in de productie van elektriciteit dmv een ORC-installatie waarbij
geen verbrandingsinstallaties voorzien zijn. In normale exploitatie zijn dan ook geen
luchtemissies te verwachten.
Mens - Toxicologie en psychosomatische aspecten: er wordt niet verwacht dat het project
voor relevante effecten zal zorgen. M.b.t. invloeden op de mens zal voornamelijk de
geluidsimpact besproken worden.
Landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie: Bepaalde installatieonderdelen zullen vanuit
de ruime omgeving zichtbaar zijn. Het meest in het oog springende installatieonderdeel is de
mast van de boortoren (welke kan variëren tussen 30 en max. 55 m boven maaiveld).
Afval: Tijdens de aanleg- en exploitatiefase van voorliggend project zullen de nodige
afvalstoffen ontstaan die volgens de vigerende wetgeving verwijderd zullen worden. Mogelijke
afvalstoffen betreffen ondermeer verontreinigde grond bij klaarmaken van de boorzone,
boorgruis, boormodder, ... Dit wordt verder niet behandeld in het MER.
Licht, warmte en straling: er worden geen relevante effecten verwacht als gevolg van de
uitbreiding met dit project
Klimaat: globaal geeft het project aanleiding tot vermindering van CO2-emissies gezien er
geen verbrandingsinstallaties betrokken zijn in klimatisatie (verwarming, koeling) van
gebouwen ed. Dit wordt verder kort besproken in het hoofdstuk klimaat.
Grensoverschrijdende effecten: de site ligt op ca. 10 km van de grens met Nederland. De
verwachte effecten reiken in principe niet tot deze grens.
0.4.2
Interne deskundigen
Volgende interne deskundigen van VITO hebben het MER mee opgesteld en gecoördineerd:
0.5
Geert De Meyer
Business Developer
BESLUITVORMINGSPROCES
Aan de hand van een goedgekeurd MER zal de benodigde milieuvergunning worden aangevraagd bij
de provincie Antwerpen. Naast de milieuvergunning dient – in het kader van dit project – ook een
stedenbouwkundige vergunning aangevraagd te worden.
Hoofdstuk 0: Algemene inlichtingen
4/4
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
ADMINISTRATIEVE SITUERING VAN HET PROJECT
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
1/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
1.1
19/08/2014
RUIMTELIJKE SITUERING VAN HET PROJECT
Het project is gelegen op de voormalige Balmatt- en Electrabelsites te Mol. De ligging van de
projectsite is verder op diverse figuren weergegeven, zo o.a.
Figuur 1.1 welke de ligging weergeeft op een topografische kaart
Figuur 1.2 welke de ligging weergeeft op een luchtfoto
Figuur 1.3 welke de ligging weergeeft op het gewestplan
De Balmattsite, genoemd naar het failliete bedrijf Balmatt Industries, is gelegen aan de Lichtstraat 20
te Mol en heeft een totale oppervlakte van ca. 5 hectare. Het project (de boringen,
elektriciteitsproductie en bijhorende installaties en opslag) zal slechts op een klein deel van deze site
plaatsvinden (zie Figuur 1.4).
Tabel 1.1: Overzicht kadastrale percelen geothermisch project VITO
Provincie
Gemeente
(NIS-code)
Afdeling
Sectie
Perceelnr
Oppervlakte
Antwerpen
Mol
5
C
1447w
5 ha 15a 39
Antwerpen
Mol
5
C
1461 Y12
18 ha 77a 32
Zoals vast te stellen valt in Figuur 1.3 liggen de sites (en bijgevolg ook de locatie van de boringen en
elektriciteitsproductie) in industriegebied en grenzen ze ten zuid/zuidwesten aan de terreinen van het
SCK (gebieden voor vestiging van kerninstallaties). Ten noorden worden de terreinen begrensd door
het kanaal van Bocholt-Herentals. Ten oosten van de sites komen enkele bewoningen voor, welke in
industriegebied gelegen zijn en verder naar het oosten aan de overzijde van de weg (Donk) is het
gebied ingekleurd als natuurgebied.
Het gebied is tevens opgenomen in het PRUP ‘afbakeningslijn kleinstedelijk gebied te Mol, Balen en
Dessel’ (goedgekeurd 10/07/2012 – gepubliceerd 26/07/2012 - van kracht 9/08/2012). Het PRUP
bevat de lijn die aangeeft waar de overheid een stedelijk beleid zal voeren (binnen de lijn) en waar een
beleid voor buitengebied (buiten de lijn). Het stedelijk beleid wordt onder meer gerealiseerd door het
creëren van nieuwe mogelijkheden voor bijkomende woningen, bijkomende bedrijvigheid en andere
bovenlokale functies. De afbakeningslijn is aangeduid op perceelsniveau en wijzigt de bestaande
bestemmingen (gewestplan) binnen deze grenslijn niet.
De meest nabijgelegen woonzones zijn:
• Mol, woonkern Donk, ca. 400 m ten Z
• Dessel, ca. 1.100 m ten N
• Mol, woonkern Sluis, ca. 1.600 m ten ZO
• Mol, woonkern Achterbos, ca. 2.500 m ten Z/ZW
De dichtst bijgelegen woning is op ca. 250 m ten oosten van de geplande boringen gelegen. Deze
woning bevindt zich aan de Vaartbaan en is volledig binnen industriegebied gelegen.
In de omgeving (binnen een straal van 5 km) zijn tevens enkele waardevolle natuurgebieden gelegen
die erkend of aangeduid zijn als VEN of IVON-gebied, Habitatrichtlijngebied en Vogelrichtlijngebied.
De waardevolle natuurgebieden betreffen volgende gebieden (zie Figuur 1.5, Figuur 1.6 en Figuur
1.7):
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
2/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
•
VEN-gebied 313 (GEN) De vallei van de Kleine Nete benedenstrooms, ca. 3,3 km ten
noordwesten van de site
•
VEN-gebied 314 (GEN) De Ronde Put – Goorken, ca. 4,2 km ten noordoosten van de site
•
VEN-gebied 324 (GEN) De Maat – Den Diel – Buitengoor, 2,3 km ten zuidoosten van de site
(deelgebieden liggen ook verder ten westen van de site)
•
SBZ-H Valleigebied van de Kleine Nete met brongebieden moerassen en heiden
(BE2100026), gelegen ten noordoosten (3,6 km), noordwesten (2,8 km) en zuidoosten
(2,8 km) van de site
•
SBZ-V De Ronde Put (BE 2101639), vanaf 3,6 km ten noordoosten van de site
Binnen een straal van 5 km rond het projectgebied liggen tevens enkele (erkende) natuurreservaten
o.a. ‘Het Buitengoor’, ‘De Maat – Den Diel’, ‘De Ronde Put’ en ‘De Witte Netevallei’
1.2
JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN
Bij de realisatie van het project dient rekening te worden gehouden met een aantal juridische en
beleidsmatige randvoorwaarden. De belangrijkste randvoorwaarden worden in Tabel 1.2
weergegeven. In de tabel staat telkens aangegeven in welke discipline de randvoorwaarde in het MER
behandeld zal worden.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
3/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Tabel 1.2: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Inhoud
Juridische randvoorwaarden
Relevant?
Beknopte toelichting
Verdere uitwerking
in MER
Ruimtelijke Ordening
De Vlaamse Codex Ruimtelijke
Ordening
(1 september 2009 + latere
wijzigingen) - VCRO
De voormalige Balmatt- en Electrabelsites zijn volgens het
gewestplan Herentals-Mol gelegen in industriegebied.
De Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening (een
coördinatie van het decreet ruimtelijke ordening) voert
vernieuwingen in op 3 belangrijke punten:
Vergunningen
Planologie: Gewestplan, BPA, RUP’s
Handhaving
JA
Voor de gemeente Mol zijn verder ook 16 provinciale RUP’s
van kracht . Eén ervan (nl. afbakeningslijn kleinstedelijk
gebied te Mol, Balen en Dessel’ heeft ook betrekking op het
projectgebied.
De gemeente Mol beschikt tevens over een GRS.
De vernieuwingen beogen vooral vereenvoudigde en
transparantere
procedures
en
een
grotere
rechtszekerheid voor burgers en lokale besturen
Administratieve
situering van het
project
De plannen van de VITO mogen niet in strijd zijn met de
Codex Ruimtelijke Ordening.
Een stedenbouwkundige vergunning wordt aangevraagd.
Gewestelijke stedenbouwkundige
verordening inzake
hemelwaterputten,
infiltratievoorzieningen,
buffervoorzieningen en gescheiden
lozing van afvalwater en hemelwater
(5 juli 2013)
Deze stedenbouwkundige verordening legt elke
verbouwer een aantal maatregelen op om te voorkomen
dat regenwater onmiddellijk afgevoerd wordt.
Het algemeen uitgangsprincipe hierbij is dat regenwater
in eerste instantie zoveel mogelijk gebruikt wordt. In
tweede instantie moet het resterende gedeelte van het
hemelwater worden geïnfiltreerd of gebufferd, zodat in
laatste instantie slechts een beperkte hoeveelheid water
met een vertraging wordt afgevoerd. De plaatsing van de
overloop
van
de
hemelwaterput
en
de
infiltratievoorziening dient aan dit principe te
beantwoorden.
VITO
beschikt
momenteel
reeds
over
een
stedenbouwkundige vergunning voor het aanleggen van de
boorpiste en de proefboring. De stedenbouwkunidige
vergunning voor de tweede boring wordt ten laatste eind
augustus 2014 verwacht..
JA
Ook in het kader van voorliggend project (3 bijkomende
boringen
tot
een
totaal
van
5
boringen
en
elektriciteitsproductie) is een stedenbouwkundige vergunning
vereist.
Water
De voorschriften van de hier vermelde verordening dienen in
deze dan ook opgevolgd te worden.
Milieuwetgeving (1)
Decreet van 28 juni 1985 betreffende
de milieuvergunning
(Milieuvergunningsdecreet)
en latere wijzigingen
Dit decreet regelt een aangelegenheid bedoeld in
artikel 107quater van de Grondwet.
Het milieuvergunningsdecreet is de juridische basis van
Vlarem I en II. Het decreet samen met zijn
uitvoeringsbesluiten Vlarem I en II vormen de kern van
de milieuwetgeving van het Vlaamse Gewest.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
JA
De geplande activiteiten zijn opgenomen in de lijst van ‘als
hinderlijk te beschouwen inrichtingen’ (bijlage I van Vlarem I )
Lucht
Water
Bodem en Grondwater
Geluid
4/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Inhoud
Juridische randvoorwaarden
19/08/2014
Relevant?
Beknopte toelichting
Verdere uitwerking
in MER
Milieuwetgeving (2)
Vlarem
B.Vl.R. 06/02/91 (Vlarem I)
B.Vl.R. 07/01/i 1995 (Vlarem II)
en latere wijzigingen
Vlarem I en II zijn uitvoeringsbesluiten en regelen
diverse algemene en sectorale milieuvoorwaarden
voor ingedeelde inrichtingen.
De geplande exploitatie van de installaties is onderworpen aan
diverse algemene en sectorale milieuvoorwaarden.
JA
Op 30/05/2014 werd een afwijkingsaanvraag (art. 45)
ingediend bij de Bestendige Deputatie van de provincie
Antwerpen betreffende afwijking van art.5.53.2 (plaatsen van
peilbuizen voor het meten van het waterpeil in de put).
Administratieve
situering
Water
Bodem en Grondwater
Geluid
Dit decreet integreert diverse decreten zoals:
•
het Energiedecreet (organisatie van de
elektriciteitsmarkt)
•
het Aardgasdecreet (organisatie van de
gasmarkt)
•
het REG decreet (vermindering van de
uitstoot van broeikasgassen door het
bevorderen van rationeel energiegebruik,
het
gebruik
van
hernieuwbare
energiebronnen en de toepassing van de
flexibiliteitsmechanismen uit het Protocol
van Kyoto)
Decreet algemene bepalingen
energiebeleid
(8 mei 2009)
Besluit van de Vlaamse Regering
houdende algemene bepalingen over
het energiebeleid van
19 november 2010
•
het oprichtingsdecreet VREG
•
het
EPB
decreet
(eisen
en
handhavingsmaatregelen op het vlak van
energieprestaties en het binnenklimaat van
gebouwen en tot invoering van een
energieprestatiecertificaat en tot wijziging
van artikel 22 van het REG-decreet).
Dit besluit bundelt en vervangt alle bestaande
energiegerelateerde besluiten. Het besluit regelt
ondermeer de implementatie van energie-efficiëntie
in de bedrijfsvoering door het vaststellen van de
procedure voor de opmaak van een energieplan.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
JA
NEEN
De voorziene elektriciteitsproductie is te beschouwen als
opwekking van elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen en
valt als dusdanig onder dit decreet.
Het besluit is niet van toepassing op het voorliggende project
gezien het jaarlijks primair energiegebruik lager is dan 0,1 PJ.
Administratieve
situering
Projectbeschrijving
-
5/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Inhoud
Juridische randvoorwaarden
19/08/2014
Relevant?
Beknopte toelichting
Verdere uitwerking
in MER
Milieuwetgeving (3)
In het verleden werden de nodige bodemonderzoeken
uitgevoerd nav de toenmalige activiteiten nl. productie van
asbesthoudende cementproducten.
Decreet betreffende de
bodemsanering en de
bodembescherming
(27/10/2006
en latere wijzigingen)
Het decreet 2006 beschrijft de doelstellingen van
het bodembeleid gericht op een duurzaam
bodembeheer. Daarvoor dient het beleid de
kwaliteit van de bodem door bodemsanering, en
bodembescherming te verzekeren, te behouden en
te herstellen, zodat onze bodems in de toekomst
nog zoveel mogelijk functies kunnen uitoefenen en
er nog verschillende types landgebruik mogelijk
blijven.
JA
Vlarebo (17/12/2007
en latere wijzigingen)
Vlarebo is een uitvoeringsbesluit naar aanleiding
van het bodemsaneringsdecreet en regelt de
diverse
aspecten
met
betrekking
tot
bodemsanering.
JA
Decreet betreffende het duurzaam
beheer van materiaalkringlopen en
afvalstoffen van 14/12/2011
(B.S. 28/02/2012)
Deze historische activiteiten hebben aanleiding gegeven tot
een sterke vervuiling waarmee rekening gehouden werd bij
bepaling van de boorlocatie.
Met betrekking tot voorliggend project zal VITO in de
toekomst onderhevig zijn aan het uitvoeren van periodieke
bodemonderzoeken (er geldt meer bepaald een 20-jaarlijkse
onderzoeksplicht als gevolg van de elektriciteitsproductie en
de opslag van gevaarlijke stoffen).
Zie hoger
Het principe van het decreet draait om het beheer
van afvalstoffen met zo weinig mogelijk schade
voor mens en milieu. Het is de bedoeling
afvalstoffen, en bij uitbreiding grondstoffen en
daarvan afgeleide producten zo efficiënt mogelijk te
produceren, gebruiken of verbruiken.
Het decreet heeft specifieke aandacht voor 'het
einde van afval'. Het formuleert de voorwaarden
voor einde-afval en bijproducten, zoals die op
Europees niveau zijn vastgesteld. De Vlaamse
Regering kan voor bepaalde materiaalstromen
specifieke criteria opstellen om aan te geven of het
materiaal kan worden beschouwd als een
bijproduct of als een materiaal dat de eindeafvalfase heeft bereikt.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
JA
De afvalstoffen die ontstaan op de site moeten conform het
materialendecreet afgevoerd en verwerkt worden.
Bodem en Grondwater
Bodem en Grondwater
Wordt
verder
uitgewerkt.
niet
Beschrijving in tabel
wordt
voldoende
geacht
6/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Inhoud
Juridische randvoorwaarden
19/08/2014
Relevant?
Beknopte toelichting
Verdere uitwerking
in MER
Milieuwetgeving (4)
Het decreet verduidelijkt wat materiaalkringlopen
zijn en legt de volgorde van prioriteiten vast voor
de omgang met materialen (en niet enkel
afvalstoffen):
Decreet betreffende het duurzaam
beheer van materiaalkringlopen en
afvalstoffen van 14/12/2011
(vervolg)
1. Voorkom
afvalstoffen
en
stimuleer
milieuverantwoorde productie en consumptie
2. Bevorder hergebruik
3. Recycleer afvalstoffen of zorg dat materialen
in gesloten kringlopen worden ingezet.
JA
De afvalstoffen die ontstaan op de site moeten conform het
materialendecreet afgevoerd en verwerkt worden.
Wordt
verder
uitgewerkt.
niet
Beschrijving in tabel
wordt voldoende
geacht
4. Pas afvalstoffen nuttig toe. In de praktijk komt
dit vaak neer op energietoepassingen.
Verwijder afvalstoffen op een verantwoorde
manier,
via
verbranding
zonder
energierecuperatie, of tenslotte via storten.
Vlarema (17/02/2012)
(B.S. 23/05/2012)
Het Vlarema vervangt het vroegere Vlarea en is het
uitvoeringsbesluit van het materialendecreet. Het
toepassingsgebied is ruimer dan dit van het Vlarea.
Het werkt gedetailleerde en uitvoerende regelingen
uit voor het beheer van afvalstoffen en materialen
in uitvoering van de Europese regelgeving. Zo
handelt het Vlarema ondermeer over (bijzondere)
afvalstoffen, grondstoffen, selectieve inzameling,
vervoer, de registerplicht en de uitgebreide
producenten-verantwoordelijkheid en dit ook voor
bijproducten die in geen enkele fase ooit het
statuut van afval krijgen.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
Wordt
verder
uitgewerkt.
JA
Zie hoger
niet
Beschrijving in tabel
wordt
voldoende
geacht
7/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Inhoud
Juridische randvoorwaarden
19/08/2014
Relevant?
Beknopte toelichting
NEEN
Het kanaal Bocholt-Herentals – waaruit water gecapteerd
wordt voor het uitvoeren van de boring – is ingedeeld in
categorie Rivier, type Grote Rivier.
Verdere uitwerking
in MER
Milieuwetgeving (5)
Besluit milieukwaliteitsnormen voor
oppervlaktewater, waterbodems en
grondwater (21 mei 2010)
(in uitvoering van decreet integraal
waterbeleid, opgenomen in Vlarem
II)
De diverse oppervlaktewateren in Vlaanderen
worden
in
de
stroomgebiedbeheerplannen
opgedeeld
in
categorieën
(rivier,
meer,
overgangswater) en per categorie in typen.
Per type zijn richtwaarden voor de kwaliteit van het
oppervlaktewater opgesteld. Daarnaast zijn ook
niet-typespecifieke MKN voor gevaarlijke stoffen.
-
Er vindt geen lozing van afvalwater plaats in het kanaal (=
oppervlaktewater)
Het decreet:
• legt de doelstellingen en beginselen van
integraal
waterbeleid
vast,
de
multifunctionaliteit van watersystemen wordt
hierin sterk benadrukt
• reikt een aantal instrumenten aan om het
(incl. watertoets)
integraal waterbeleid beter in de praktijk te
kunnen brengen: de watertoets, oeverzones
en de instrumentenmix verwerving van
onroerende goederen, aankoopplicht en
vergoedingsplicht
(18 juli 2003) –
• bepaalt hoe de watersystemen ingedeeld
Decreet integraal waterbeleid
en latere aanpassingen)
worden
in
stroomgebieden
stroomgebieddistricten,
bekkens
deelbekkens
Algemeen relevant in Vlaanderen.
JA
De watertoets heeft als doel mogelijke schadelijke effecten
van plannen, programma’s en vergunningen op het
watersysteem in een vroeg stadium te beoordelen en
daarover te adviseren.
Watertoets
en
en
• vertaalt de indeling in watersystemen door in
de organisatiestructuur en de planning voor
het integraal waterbeleid.
Het decreet Integraal Waterbeleid is een
kaderdecreet en bevat enkel de grote lijnen voor
het beleid. Uitvoeringsbesluiten maken het beleid
concreet.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
8/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Inhoud
Juridische randvoorwaarden
19/08/2014
Relevant?
Verdere uitwerking
in MER
Beknopte toelichting
Milieuwetgeving (6)
Het Uitvoeringsbesluit van de
Watertoets
(B.S. 31 oktober 2006) –
Aangepast B. Vl.R. 14/10/2011)
De watertoets is een instrument waarmee de
overheid die beslist over een vergunning, een plan of
een programma inschat welke de impact ervan is op
het watersysteem. Het resultaat van de watertoets
wordt als een waterparagraaf opgenomen in de
vergunning of in de goedkeuring van het plan of het
programma.
Algemeen relevant in Vlaanderen.
JA
De watertoets heeft als doel mogelijke schadelijke effecten
van plannen, programma’s en vergunningen op het
watersysteem in een vroeg stadium te beoordelen en
daarover te adviseren.
Watertoets
Voorliggend project betreft het uitvoeren van enkele diepe
boringen met elektriciteitsproductie.
Decreet houdende maatregelen
inzake het grondwaterbeheer
(24 januari 1984)
Dit decreet omvat de reglementering voor de
bescherming en het gebruik van grondwater
JA
Aangezien kanaalwater ipv grondwater zal gebruikt worden
voor het uitvoeren van de diepe boringen wordt er geen
rechtstreekse impact verwacht op het grondwater. Elk risico
op verspreiding van verontreinigd grondwater wordt hierdoor
vermeden.
Water
Bodem en Grondwater
Natuurbeheersrecht (1)
Decreet betreffende
natuurbehoud en het natuurlijk
milieu, inclusief VEN-gebieden
en Speciale Beschermingszone’s
(SBZ’s)
1997 en latere wijzigingen
Dit decreet regelt het behoud, de bescherming, het
herstel, de ontwikkeling en het beheer van de natuur
en van het natuurlijk milieu in het Vlaamse Gewest
en de maatschappelijke inpassing van het
natuurbehoud.
In de omgeving (binnen een straal van 5 km) van het
projectgebied liggen 4 VEN-gebieden:
JA
Het decreet voorziet o.a. in de afbakening van een
Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN). De Europese
wetgeving betreffende het vogelrichtlijngebied en
habitatrichtlijngebied is ook hierin opgenomen.
• De Vallei van de Kleine Nete
(GEN 313)
benedenstrooms
• De Maat – Den Diel – Buitengoor (geno)
Administratieve situering
Fauna en Flora
• De Maat – Den Diel – Buitengoor (GEN 324)
• De Ronde Put – Goorken (GEN 314)
In de omgeving van het projectgebied (binnen een straal van 5
km) liggen enkele natuurreservaten:
Beschermde natuurreservaten
Waardevolle
natuurgebieden
natuurreservaat erkend worden.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
kunnen
als
JA
•
“Het Buitengoor”
Administratieve situering
•
“De Maat – Den Diel”
Fauna en Flora
•
“De Ronde Put”
•
“De Witte Netevallei”
9/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Inhoud
Juridische randvoorwaarden
19/08/2014
Relevant?
Beknopte toelichting
JA
Binnen een straal van 5 km rond het projectgebied ligt 1
vogelrichtlijngebied
(‘De
Ronde
Put’)
en
1
habitatrichtlijngebied (‘Valleigebied van de kleine Nete met
brongebieden, moerassen en heiden’)
NEEN
Binnen een straal van 5 km rond het projectgebied zijn geen
ramsargebieden gelegen.
Verdere uitwerking in
MER
Natuurbeheersrecht (2)
Vogelrichtlijngebieden (2 april
1997) en habitatrichtlijngebieden
(21 mei 1992)
Ramsargebieden
(1975)
Bosdecreet
(13 juni 1990)
Passende beoordeling
In het kader van twee Europese Richtlijnen dienen
Lidstaten gebieden af te bakenen die waardevol
zijn voor avifauna of die specifieke habitats
herbergen
Ramsargebieden zijn een gevolg van de
overeenkomst inzake watergebieden die van
internationale betekenis zijn, in het bijzonder als
woongebied voor watervogels, vastgelegd te
Ramsar (Iran)
Regelt het behoud, bescherming, aanleg en
beheer van bossen en tevens ook de kappingen,
vergunningsvoorwaarden en eventuele
compensaties.
NEEN
Bij plannen, programma’s en vergunningsplichtige
activiteiten die effecten kunnen hebben op de
habitats en soorten van een speciale
beschermingszone meot uit de passende
beoordeling blijken of de natuurlijke kenmerken
van het gebied niet aangetast zullen worden. In
het geval dat aantasting verwacht wordt zal het
plan of project niet kunnen doorgaan, tenzij in
geval van groot openbaar belang en indien er
bovendien geen alternatieven mogelijk zijn. In dit
geval is volwaardige compensatie (naar aard en
omvang) verplicht. De compensatie moet
gerealiseerd zijn op het moment dat het betrokken
gebied de schade ondervindt
NEEN
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
In het bosdecreet is een ‘bos’ juridisch gedefinieerd als
zijnde “een grondoppervlakte waarvan de bomen en de
houtachtige struikvegetaties het belangrijkste bestanddeel
uitmaken, waartoe een eigen fauna en flora behoren en
die één of meer functies vervullen.
Administratieve situering
Fauna en Flora
-
-
Aangezien het project gelegen is op de voormalige
Balmatt-site en volledig binnen industriegebied gelegen is,
is dit decreet niet van toepassing op het project
Er zal geen passende beoordeling worden opgemaakt
aangezien er geen speciale beschermingszones in de
onmiddellijke omgeving van het project voorkomen.
-
10/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Inhoud
Juridische randvoorwaarden
Relevant?
19/08/2014
Verdere uitwerking in
MER
Beknopte toelichting
Landschap, Bouwkundig erfgoed en Archeologie (1)
Beschermde monumenten en
stads- en dorpsgezichten
(decreet 3 maart 1976)
De regering stelde een lijst van te beschermen
Monumenten en stads- en dorpsgezichten. De
eigenaars van een beschermd monument, stadsof dorpsgezicht zijn ertoe gehouden, door de
nodige instandhoudings- en onderhoudswerken,
het in goede staat te behouden en het niet te
ontsieren, te beschadigen of te vernielen.
Decreet van 16 april 1996
betreffende de landschapszorg
Dit decreet regelt de bescherming van de in het
Vlaamse Gewest gelegen landschappen, de
instandhouding, het herstel en het beheer van
beschermde landschappen, ankerplaatsen en
erfgoedlandschappen en stelt maatregelen vast
voor de bevordering van de algemene
landschapszorg.
Ministerieel besluit van 14 juli 2004
tot vaststelling van relictzones ten
behoeve van de toekenning van
een supplementaire vergoeding
voor beheerspakketten gericht op
kleine landschapselementen in
relictzones.
Bij sommige gebieden aangeduid als zijnde
relictzones betreffende komen in aanmerking
voor het sluiten van beheersovereenkomsten
inzake steun voor plattelandsontwikkeling, en
worden tevens als dusdanig vastgesteld.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
NEEN
Er liggen geen beschermde monumenten, landschappen
en dorpsgezichten in de onmiddellijke omgeving van het
projectgebied.
Het dichtstbijgelegen beschermde landschap betreft
‘Buitengoor-Meer’ op ca. 3,5 km ten oosten/zuidoosten
van de bedrijfsgrens
-
NEEN
Het projectgebied is niet binnen een beschermd landschap
of ankerplaats gelegen. De dichtst bijzijnde ankerplaats
bevindt zichte op ca. 1,6 km van het projectgebied. Het
betreft ankerplaats “Buitengoor en Sluismeer’.
-
NEEN
Het projectgebied is niet binnen een relictzone gelegen.
Het projectgebied is – in alle windrichtingen - wel omringd
door relictzones.
-
11/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Inhoud
Juridische randvoorwaarden
Relevant?
19/08/2014
Beknopte toelichting
Verdere uitwerking in MER
Landschap, Bouwkundig erfgoed en Archeologie (2)
Aangezien de diepe boringen worden uitgevoerd op de
voormalige
Balmatt-site,
welke
volledig
binnen
industriegebied gelegen is en waar ook in het verleden
reeds graafwerkzaamheden hebben plaatsgevonden wordt
er niet verwacht dat archeologische opgraving van
toepassing zal zijn.
Decreet van 30 juni 1993
houdende bescherming van het
archeologisch patrimonium
Regelt de bescherming, het behoud en de
instandhouding, het herstel en het beheer van het
archeologisch patrimonium.
NEEN
Bovendien is beleidsmatig
vastgelegd dat projecten
waarvan de bodemingreep minder dan 500 m² bedraagt,
niet ter advies moeten voorgelegd worden aan het
Agentschap Onroerend Erfgoed en er dus de facto geen
voorafgaand archeologisch onderzoek dient te gebeuren.
-
Mochten er bij graafwerken evenwel resten aangetroffen
worden waarvan men redelijkerwijs kan vermoeden dat
het om archeologische vondsten gaat, dient men de
bevoegde diensten op de hoogte te brengen en zo nodig
de werken tijdelijk op te schorten.
Onroerenderfgoeddecreet (12 juli
2013)
Dit
nieuwe
decreet
vervangt
het
monumentendecreet
(1976),
het
archeologiedecreet
(1993)
en
het
landschapsdecreet (1996). Met dit nieuwe
decreet wordt het Europees Verdrag van Malta
(1992) geïmplementeerd, waarbij Vlaanderen
tegemoet komt aan de internationale bepalingen
met betrekking tot het archeologisch erfgoed. De
grootste wijzigingen doen zich dan ook voor
inzake het archeologiebeleid.
Het Verdrag van Espoo, vraagt rekening te
houden
met
de
bepaling
inzake
grensoverschrijdende emissies of effecten en
grensoverschrijdende informatie-uitwisseling te
voorzien
NEEN
Het Onroerenderfgoeddecreet is er al maar is nog niet in
werking getreden. Dit zal pas gebeuren op het ogenblik
dat het uitvoeringsbesluit bij het Onroerenderfgoeddecreet
definitief van kracht wordt.
-
NEEN
Het projectgebied is gelegen op ca. 7 km van de
Nederlandse
grens
maar
er
worden
geen
grensoverschrijdende emissies verwacht.
-
Overige
Verdrag van Espoo
(25/02/1991)
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
12/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Beleidsmatige
randvoorwaarden
Inhoud
Relevant?
19/08/2014
Beknopte toelichting
Verdere uitwerking in MER
Ruimtelijke planning
Ruimtelijk structuurplan
Vlaanderen
(23/09/1997)
(Laatste herziening 17/12/2010)
In het RSV worden de structuurbepalende
gebieden
in
Vlaanderen
aangeduid
(economische
knooppunten,
groene
hoofdstructuur, enz.). In het plan wordt o.a.
aangegeven in hoeverre de structuurplanning en
het structuurplan bindend, richtinggevend en/of
informatief zijn.
Algemeen relevant in Vlaanderen.
JA
Mol wordt in het structuurplan geselecteerd als structuurondersteunend kleinstedelijk gebied.
Wordt verder niet uitgewerkt.
Beschrijving
in
tabel
lijkt
voldoende
Het provinciaal ruimtelijk structuurplan geeft de
hoofdlijnen weer van het ruimtelijk beleid dat de
provincie wenst te voeren.
Het RSPA bestaat uit 3 delen:
Provinciaal ruimtelijk structuurplan
Antwerpen (10 juli 2001,
addendum 4 mei 2011)
•
•
•
Gemeentelijk Ruimtelijk
Structuurplan Mol
(24/08/2006)
Een informatief deel dat de huidige
toestand in de provincie beschrijft
Een richtinggevend deel dat de visie op
de toekomst beschrijft
Een bindend deel dat beschrijft voor
welke
onderwerpen
uit
het
richtinggevend gedeelte de provincie
zich zal engageren
Het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan geeft de
hoofdlijnen weer van het ruimtelijk beleid dat de
gemeente/stad wenst te voeren.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
Algemeen relevant in de Provincie Antwerpen.
JA
Mol is in dit structuurplan aangeduid als kleinstedelijk
gebied.
Het GRS werd op 24 augustus 2006 door de Bestendige
Deputatie van de provincie Antwerpen goedgekeurd.
JA
In dit GRS wordt voor de Balmatt-site specifiek vermeld
dat invulling voorzien wordt met regionale economische
activiteiten en energiegerelateerde activiteiten of spin-offs.
Wordt
verder
niet
uitgewerkt, beschrijving in
tabel lijkt voldoende
Wordt
verder
niet
uitgewerkt, beschrijving in
tabel lijkt voldoende
13/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Beleidsmatige
randvoorwaarden
Inhoud
Relevant?
19/08/2014
Verdere uitwerking in
MER
Beknopte toelichting
Milieubeleidsplanning (1)
MINA-plan 4
(2011-2015)
Het Vlaams milieubeleidsplan voor de periode
2011-2015 (MINA 4) werd op 27 mei 2011
definitief goedgekeurd door de Vlaamse regering
Het Milieubeleidsplan bepaalt de hoofdlijnen van
het milieubeleid dat door het Vlaamse Gewest, en
ook door de provincies en gemeenten in
aangelegenheden van gewestelijk belang, dient
te worden gevoerd. Naast een schets van de
context, is in het plan een evenwaardige plaats
toebedeeld aan de langetermijndoelstellingen, de
overheidsinterne
engagementen,
de
plandoelstellingen, de milieuthema’s en tenslotte
de maatregelenpakketten.
Algemeen relevant in Vlaanderen.
JA
In
het
milieubeleidsplan
worden
diverse
reductiedoelstellingen opgenomen (o.a. voor atmosferische
emissies van fotochemische stoffen, broeikasgassen en
verzurende stoffen).
-
Algemeen relevant in de provincie Antwerpen.
Milieubeleidsplan Provincie
Antwerpen
(2008-2012, verlengd tot eind
2013)
Naar analogie met het Vlaamse milieubeleidsplan
worden ook hier een aantal thema’s opgenomen
waarvoor de provincie specifiek acties plant. Een
milieujaarprogramma plant de uitvoering van het
milieubeleid opgenomen in het milieubeleidsplan
en rapporteert over de uitvoering ervan in het
vorig jaar.
NEEN
In het provinciaal milieubeleidsplan zijn een aantal grote
thema’s opgenomen: ruimte voor water, biodiversiteit,
duurzame
grondstoffen
en
producten
en
klimaatsverandering.
Thema-overschrijdende
aandachtspunten
zijn
beekvalleien, beleefbare groene ruimtes, landschappen en
interne milieuzorg.
-
Specifiek naar bedrijven toe worden er geen doelstellingen
of acties geformuleerd.
Gemeentelijk of stedelijk
milieubeleidsplan
(2010-2013)
Naar analogie met het Vlaamse milieubeleidsplan
en het provinciaal milieubeleidsplan worden ook
hier een aantal thema’s opgenomen waarvoor de
gemeente/stad specifiek acties plant.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
NEEN
Specifiek naar bedrijven toe worden er geen doelstellingen
of acties geformuleerd in het milieubeleidsplan.
-
14/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Beleidsmatige
randvoorwaarden
Inhoud
Relevant?
19/08/2014
Verdere uitwerking in
MER
Beknopte toelichting
Milieubeleidsplanning (2)
Het project betreft een geothermische boring met
elektriciteitsproductie.
Op zich zijn er geen emissies betrokken bij het project,
tenzij er dieselaangedreven motoren of generatoren
Vlaams klimaatbeleidsplan 20132020
Visiedocument ‘De weg naar een
duurzaam geurbeleid’ (versie 6.7
september 2008)
+ Advies van de Mina-raad op 29
april 2009
Stroomgebiedbeheerplan van de
Schelde
(2010-2015)
Dit
plan
heeft
als
doel
om
de
broeikasgasemissies van Vlaanderen in lijn te
brengen met de doelstellingen uit het Kyotoprotocol.
JA
In dit visiedocument wordt in hoofdlijnen
ingegaan op de (beleids)context, beleidshiaten,
recente
realisaties,
visie
en
potentiële
vernieuwende
geurbeleidsmaatregelen
in
Vlaanderen. Het document werd voorgelegd aan
de SERV en Mina-raad
NEEN
De stroomgebiedbeheerplannen bevatten
aanvullende maatregelen om de toestand van
het oppervlaktewater en het grondwater verder te
verbeteren. Het gaat om het bijkomend
aanleggen van bufferstroken, het saneren van
waterbodems, structuurherstelmaatregelen, het
opheffen van vismigratieknelpunten, het
aanleggen van overstromingsgebieden en het
optimaliseren van de afvalwatersanering
JA
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
worden ingezet en/of er gas (CH4, CO2, N2) meekomt bij
oppomping van het water. Hier wordt echter verwacht dat
het gas in oplossing zal zijn.
Lucht
Klimaat
Het project heeft tot doel ‘groene’ energie aan te leveren
en kan alsdusdanig aan het Vlaams Klimaatplan
gekoppeld worden, meer bepaald omwille van het feit dat
bij de voorliggende exploitatie geen CO2 zal vrijkomen in
tegenstelling tot andere energiecentrales.
Het project veroorzaakt geen geuremissies.
-
Het kanaal Bocholt-Herentals behoort tot het stroomgebied
van de Schelde
Water
15/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Beleidsmatige
randvoorwaarden
19/08/2014
Verdere uitwerking in
MER
Inhoud
Relevant?
Beknopte toelichting
Het bekkenbeheerplan beschrijft uitvoerig de
situatie in het bekken en heeft daarbij oog voor
de omgeving van het watersysteem, de sectoren
die in het bekken werkzaam zijn en de
economische aspecten. Het plan geeft ook aan
welke knelpunten en kansen zich in het bekken
voordoen.
JA
Het waterbeleid van VITO dient in lijn te liggen met het
bekkenbeheerplan van het Netebekken.
Water
JA
De activiteiten van de VITO genereren verkeer.
Mens - Mobiliteit
Voor de geplande activiteiten van de VITO zijn geen
relevante BBT-studies beschikbaar.
-
Milieubeleidsplanning (3)
Bekkenbeheerplan van het
‘Netebekken
(2008-2013)
Overige (1)
Het mobiliteitsplan beschrijft het gemeentelijk
mobiliteitsbeleid. Hierin worden volgende
operationele doelstellingen vooropgesteld
•
Verbeteren van de leefbaarheid en de
omgevingskwaliteit
•
Bereikbaarheid in stand houden
•
Verkeersveiligheid verhogen
•
Groei van de automobiliteit beheersen
Mobiliteitsplan Mol
(25/06/2012)
BBT studie
VITO stelt BBT-studies op voor verschillende
industriesectoren. Deze studies geven de best
beschikbare technieken aan, alsook de
emissieniveaus (naar lucht, water, geluid, ...) die
gepaard gaan met deze best beschikbare
technieken.
BREF – documenten
Op Europees niveau worden BREF documenten
(BAT reference documents) opgesteld. Deze
documenten geven per industriesector de best
beschikbare technieken aan, alsook de
emissieniveaus (naar lucht, water, geluid, ...) die
gepaard gaan met deze best beschikbare
technieken.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
NEEN
JA
Voor de geplande activiteiten van de VITO kunnen de
BREF-documenten over de energie-efficiëntie (februari
2009) geraadpleegd worden.
Projectbeschrijving
16/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
1.3
1.3.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
ADMINISTRATIEVE VOORGESCHIEDENIS
Historiek VITO
De Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) is een leidend Europees, onafhankelijk
onderzoeks- en adviescentrum, dat innovatieve technologieën en wetenschappelijke kennis praktisch
toepasbaar maakt voor overheden en bedrijven. VITO is actief in energietechnologie,
milieutechnologie, industriële productie- en procestechnologieën, materiaaltechnologie en
aardobservatie.
VITO’s onderzoek vindt zijn toepassing in nieuwe, efficiënte en goedkopere productietechnologieën,
verminderd energieverbruik, biomaterialen, gezondheidszorg, milieuzorg enz., alsook het in kaart
brengen en monitoren van de effecten van klimaatswijziging. Als onafhankelijke en klantgerichte
onderzoeksorganisatie verschaft VITO innoverende technologische oplossingen en geeft het
wetenschappelijk onderbouwde adviezen en ondersteuning om duurzame ontwikkeling te stimuleren
en het economisch en maatschappelijk weefsel in Vlaanderen te versterken. Hierbij zijn het vrijwaren
van het leefmilieu en het duurzaam gebruik van energie en grondstoffen steeds prioritair.
De instelling is gehuisvest in Mol en deelt – momenteel - eenzelfde domein met het Studiecentrum
voor Kernenergie (SCK). VITO is sinds haar oprichting in 1991 gestaag gegroeid, van ongeveer 350
personeelsleden tot circa 600 vandaag. De verdere uitbreiding aan onderzoeksopdrachten en
personeel enerzijds en het gegeven dat VITO niet langer gebruik wenst te maken van een
gemeenschappelijke toegang met SCK anderzijds, nopen VITO zich verder te ontwikkelen op een
bijkomend domein, waarvoor de Balmatt site in aanmerking komt.
1.3.2
Historiek Balmatt-site & Electrabelsite
De Balmatt-site, genoemd naar het failliete bedrijf Balmatt Industries, is gelegen aan de Lichtstraat 20
in Mol. Het betreft een terrein met een totale oppervlakte van meer dan 6 hectaren.
Van 1923 tot aan het faillissement in 1998 werden op het terrein asbesthoudende cementproducten
gemaakt. Daarnaast werd ook gewerkt met tolueenhoudende verven en werd het terrein opgehoogd
met metaalhoudende slakken. Deze historische activiteiten gaven aanleiding tot een sterke vervuiling
van de site met asbest, zware metalen, tolueen, minerale olie en pcb's. Ook in het grondwater komen
historische verontreinigingen voor.
Sinds het faillissement werden talloze pogingen ondernomen om het terrein en de gebouwen te
saneren, zonder succes. Een concrete start kwam er pas in 2007 met de verkoop van het vervuilde
industrieterrein aan de Vlaamse overheid, aan Site Ontwikkeling Vlaanderen (SOV) die met de OVAM
zal instaan voor de herontwikkeling van het terrein.
Na het verwijderen van diverse afvalstoffen in 2003 én het wegnemen van de meest risicovolle asbest
in 2005 volgde in 2007 de bovengrondse sanering met de sloop en asbestcleaning van de gebouwen.
Enkel de asbesthoudende verhardingen en vloeren werden behouden. In het voorjaar van 2008
werden testen op het terrein uitgevoerd om de haalbaarheid van enkele bodemsaneringstechnieken te
onderzoeken.
Op 3 juni 2009 startte OVAM met de eigenlijke uitvoering van de bodemsanering. Deze sanering
gebeurt conform het nieuwe geconsolideerde bodemdecreet van 12 december 2008. De OVAM stemt
de bodemsanering af op de herontwikkeling van de site.
In een eerste fase werd een gedeelte van het totale terrein gesaneerd (perceel 1445 K2). De
verhardingen werden verwijderd. Vervolgens werd de verontreinigde grond tot 1 meter diep (met
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
17/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
lokaal diepere ontgraving) ontgraven. De ontgraven grond werd afgevoerd naar een vergunde
inrichting voor grondreiniging of naar een erkende stortplaats. Na afloop werd het gesaneerde terrein
(perceel 1445 K2) aangevuld met teelaarde. Deze fase is beëindigd.
De tweede fase van de bodemsanering omvat de ontgraving en afvoer van diverse
verontreinigingskernen op perceel 1447W met behulp van een tijdelijke bemaling. Meer bepaald gaat
het om sanering van minerale olie en PCB in het vaste deel van de aarde en het grondwater thv de
oude waterzuiveringsinstallatie, minerale olie in het vaste deel van de aarde en het grondwater thv de
vroegere smeerput en minerale olie en tolueen in het vaste deel van de aarde thv de voormalige
tolueenrecycling-unit (thv het projectgebied). Ook deze fase werd ondertussen afgerond. In een derde
fase zal ondermeer de sanering van de grondwaterverontreinigingen met tolueen en VOCl’s op
perceel 1447W aangepakt worden. Het BSP hieromtrent is - bij opmaak van dit MER - echter nog voor
conformverklaring bij OVAM, Verwacht wordt dat de aanbesteding voor deze saneringswerken nog
eind 2014 zal kunnen plaatsvinden.
De Raad van bestuur van VITO besliste in haar zitting van 11 juni 2009 om de Balmatt-gronden te
kopen.
VITO heeft om verschillende redenen nood aan nieuwe gebouwen, ondermeer te wijten aan
1. de groei die VITO doormaakt
2. de fysische scheiding tussen het SCK en VITO, waardoor een aantal VITO-gebouwen in de
nabijheid van het SCK dienen ontruimd te worden
3. de wens om de VITO-activiteiten in Mol zoveel mogelijk te groeperen
Op termijn wil VITO op de Balmatt-gronden dan ook nieuwe laboratoriuminfrastructuur, een nieuw
datacentrum en werkplekken voor de VITO-onderzoekers gaan exploiteren. Naast deze activiteiten
zou een deel van het terrein nu reeds gebruikt worden voor het uitvoeren van een geothermische
proefboring.
Op de voormalige electrabelsite bevond zich in het verleden een steenkoolcentrale voor
elektriciteitsproductie. Deze centrale en bepaalde bijhorende installaties werden mid 2014 afgebroken.
Een deel van deze terreinen is betrokken bij voorliggend project nl. mbt een tijdelijk opvangbekken
voor testwater (proefboring) en de exploitatie van een elektriciteitscentrale bij ingebruikname van de
productieputten.
1.3.3
Vergunningsverplichtingen
1.3.3.1 Milieuvergunning(en)
VITO beschikt voor de Balmatt site over de nodige vergunningen voor exploitatie van 2 geothermische
(proef)boringen. Een overzicht van de relevante milieuvergunningen wordt weergegeven in Tabel 1.3.
De vergunde activiteiten zijn opgenomen in Tabel 1.4.
Tabel 1.3: Overzicht van de lopende milieuvergunningen
Overheid
Provincie
Antwerpen
Referentie
Datum
beslissing
MLAV1-2013-0480
27/03/2014
Vervaldatum
27/03/2034
MLAV1-2013-0579
24/04/2014
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
Voorwerp
Vergunning voor exploitatie
geothermische boring
van
een
Vergunning voor exploitatie van een 2
geothermische boring
de
18/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Tabel 1.4: Overzicht vergunde VLAREM-rubrieken
Rubriek
Omschrijving
Klasse
12.1.2
Een noodstroomgroep met een nominaal vermogen van 1.470 kW
2
12.2.2
Een transformator van 2.000 kVA
2
16.3.1.1
Koelinstallaties, airco’s en compressoren met een geïnstalleerde totale drijfkracht van
24 kW
3
16.7.1
Opslag van 900 liter gassen in verplaatsbare recipiënten, omvattend 150 liter
zuurstofgas, 150 liter argon, 100 liter acetyleen en 500 liter stikstofgas
3
17.3.2.2
Opslag van 200 kg zeer giftige, giftige en ontplofbare stoffen
2
17.3.3.2.a
Opslag van 46.750 kg oxiderende , schadelijke, corrosieve en irriterende stoffen
2
17.3.6.1.b
Opslag van 5.800 liter P3-producten: omvattend 4.500 liter diesel in een bovengrondse
tank en opslag van 1.000 liter afvalolie, 150 liter motorolie en 150 liter hydraulische olie
in vaten
3
17.3.9.1
Eén verdeelslang
3
29.5.2.1.a
Metaalbewerkingsmachines met een geïnstalleerde totale drijfkracht van 10 kW
3
31.1.3
Noodstroomgroep met een elektrisch vermogen van 1.470 kW
1
53.1
Proefboring geothermie op een diepte van 3.600 meter ten opzichte van het maaiveld
3
55.2
Proefboring geothermie op een diepte van 3.600 meter ten opzichte van het maaiveld
1
De bijzondere voorwaarden zijn weergegeven in Tabel 1.5.
Tabel 1.5: Overzicht bijzondere voorwaarden
Vergunning
Samenvatting
1. In de periode dat de boorinstallatie in gebruik is, dient de exploitant een akoestische en
trillingscontrolemeting op de meest kritische punten te laten uitvoeren door een erkend
milieudeskundige in de discipline geluid en trillingen. Dit rapport dient in 3-voud
overgemaakt te worden aan de vergunningverlenende overheid, die dit ter informatie dan
wel evaluatie overmaakt aan AMV en AMI
MLAV1-2013-0480
2. De exploitant organiseert overlegmomenten met de ALBON en de AOW. Het eerste
overleg dient voorafgaand aan de eerste boring te gebeuren. De volgende
overlegmomenten dienen tijdens en/of na de boring plaats te vinden. Tijdens deze
overlegmomenten dienen concrete afspraken gemaakt te worden rond het bijhouden van
boormonsters en het delen van meetgegevens en resultaten in functie van algemene
kennisopbouw en beleidsvoering rond diepe geothermie.
3. Vooraleer het kanaalwater als spoelwater te gebruiken, wordt er een analyseverslag ter
informatie voorgelegd aan de afdelingen Milieu-inspectie van het departement LNE en
Operationeel Waterbeheer van de VMM waaruit blijkt dat dit water voldoet aan de
milieukwaliteits- en kwantiteitsnormen voor grondwater in bijlage 2.4.1 van Vlarem II en er
geen verontreiniging mogelijk is.
MLAV1-2013-0480
4. Indien de kwaliteit van het kanaalwater, met uitzondering van bacteriologische
parameters, niet voldoet aan de milieukwaliteitsnormen voor grondwater uit bijlage 2.4.1
artikel 1 van Vlarem II, moet er gebruik gemaakt worden van leidingwater voor het
uitvoeren van de boring.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
19/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
Vergunning
MLAV1-2013-0480
(vervolg)
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Samenvatting
5. De kwaliteit van het voor de boorvloeistof gebruikte kanaalwater wordt opgevolgd dmv
een staalname en analyse van het kanaalwater bij elke inlaat in het bufferbekken en
toetsing van de analyseresultaten aan de milieukwaliteitsnormen voor grondwater in
bijlage 2.4.1 van Vlarem II, met uitzondering van de bacteriologische paramaters. De
exploitant zorgt ook voor minimaal een noodaansluiting op leidingwater zodat bij een
eventuele calamiteit met het kanaalwater of indien de kwaliteit van het kanaalwater niet
voldoet aan de kwaliteitsnormen, er kan overgeschakeld worden op leidingwater.
6. Tijdens de eerste 2 diepte-intervallen wordt de kwaliteit van het spoelwater, 2-wekelijks
opgevolgd. Bij indicaties van verontreiniging, wordt het spoelwater vervangen.
7. Alvorens met de boring te starten, moeten de booradditieven die mogelijk gebruikt
zullen worden, kenbaar gemaakt worden aan de afdelingen Milieu-inspectie en
Operationeel Waterbeheer. Bij elk additief wordt vermeld voor welk diepte-interval dit zal
gebruikt worden, met welke verwachte hoeveelheden en concentraties.
MLAV1-2013-0480
8. De boormonsters worden door de exploitant bewaard en zijn toegankelijk voor
onderzoek door de afdelingen Milieuvergunningen, Milieu-inspectie en Land en
Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen van het Departement LNE en
door de afdeling Operationeel Waterbeheer van de VMM
9. Bij de interne afdichting van de put – indien het project niet wordt voortgezet (fig. 2.3 uit
de ontheffingsnota) dienen de voorziene cementpluggen te worden aangevuld met
kleistoppen thv elke scheidende laag (Boom Aquitard HCOV 0300, Bartoon
Aquitardsysteem HCOV 0500, Ieperiaan Aquitardsysteem HCOV 0900).
10. Het boorverslag dient binnen de 90 dagen na de boring te worden overgemaakt aan
de afdeling Operationeel Waterbeheer.
11. De analyseresultaten van het grondwater dat bij de pompproef wordt onttrokken,
wordt binnen de 90 dagen na de pompproef overgemaakt aan de afdeling Operationeel
Waterbeheer.
1.3.3.2 Afwijkingsaanvragen
Voor de exploitatie van bovenvermelde vergunningen werden in mei 2014 twee afwijkingsaanvragen
ingediend, nl
•
Afwijkingsaanvraag conform art.45 betreffende het plaatsen van een peilbuis
Op 28 mei 2014 werd bij de Provincie Antwerpen een afwijkingsaanvraag conform art. 45
ingediend bij de Provincie Antwerpen. Aangezien de proefpompingen vergunningsplichtig zijn
onder rubriek 53, zijn ook de sectorale voorwaarden in art. 5.53 (Vlarem II) van toepassing. In
deze sectorale voorwaarden is ondermeer opgenomen dat het waterpeil in de put steeds moet
kunnen gemeten worden via een peilbuis.
Gezien de nodige veiligheidsvoorzieningen, de afwerking van de put aan het oppervlak en het
feit dat de put niet steeds geopend kan worden is het echter niet mogelijk om dergelijke
peilbuis - die vrij toegankelijk is voor metingen - te plaatsen.
Daarom werd op 28 mei 2014 een afwijkingsaanvraag conform art. 45 ingediend bij de
Provincie Antwerpen.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
20/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
In deze afwijkingsaanvraag wordt gesteld dat – in plaats van te werken met een peilbuis tijdens de pompproef de druk in het boorgat zal gemeten worden. Dit kan dmv een sensor aan
de pomp, die in de put hangt. Deze volgt continu de druk op, waardoor de veranderingen in
waterpeil (en dus de reservoirdruk) geregistreerd worden.
Deze metingen volstaan om na analyse uitspraken te kunnen doen over de
stromingseigenschappen van de watervoerende laag. Rekening houdende met de operaties
en met de condities van het boorgat (druk), zal er op sommige tijdstippen de mogelijkheid zijn
om het waterpeil in de put rechtstreeks te meten. Op deze wijze kunnen de drukmetingen als
het ware geijkt worden. Metingen kunnen dan gebeuren in de ruimte tussen de opvoerbuis en
de binnenwand van de verbuizing.
Op die manier lijkt het grondwaterpeil dan ook zonder gevaar voor beschadiging van de
peilmeetapparatuur gemeten te kunnen worden oznder dat dit de aanleg van een peilbuis
vereist.
•
Afwijkingsaanvraag voor afwijking van de code van goede praktijk (ingediend bij VMM –
Operationeel Waterbeheer)
Naast de afwijkingsaanvraag conform art. 45 heeft VITO op 28 mei 2014 eveneens een
afwijking van de Code van Goede Praktijk aangevraagd bij VMM, Operationeel Waterbeheer.
In deze aanvraag stelt VITO dat zij conform bijlage 5.53.1 (Vlarem II) een aantal
evenwaardige en/of betere technieken & materialen - dan deze opgenomen in de Code van
Goede Praktijk - ter goedkeuring wil voorleggen.
De code van goede praktijk, vastgesteld in bijlage 5.53.1 van Vlarem II, is opgesteld om het
boren en exploiteren van grondwaterputten te reglementeren en zo enige milieu-impact en
contaminatie van de watervoerende laag te voorkomen. Zij heeft dus tot doel om praktische
informatie en technische richtlijnen ter beschikking te stellen aan al diegenen die te maken
hebben met de uitvoering van boringen en de aanleg, de uitbating, het onderhoud en de
afsluiting van grondwaterwinningen. Deze code is geenszins opgesteld voor andere boringen
zoals verkenningsboringen of geothermische boringen.
De uitvoering van de geothermische boringen (voorwerp van dit MER) kan bijgevolg niet
gebeuren conform de omschrijvingen in de Code van Goede Praktijk. De omstandigheden in
een diepe boring zijn geheel anders dan deze die aan de orde zijn in ondiepe waterputten. Dit
zowel wat betreft druk, temperatuur als samenstelling. Dit betekent dat andere
veiligheidsvoorzieningen moeten genomen worden wat zijn weerslag heeft op de gebruikte
installaties, materialen, werkwijze en afwerking van de putten.
In het schrijven is een overzicht gegeven van de huidige standaardtechnieken die de Code
van Goede Praktijk voorschrijft, de technische redenen waarom deze standaardtechnieken
niet kunnen worden gevolgd en de evenwaardige of betere technieken en materialen die
zullen gevolgd worden. Het betreft :
-
Keuze van de diameter van de boring (hoofdstuk 1 – Deel II – Fase 1 -1)
Standaardtechniek: stelt dat er een minimale annulaire ruimte moet zijn,
waarbij het verschil tussen de buitendiameter (wand van het boorgaat of de
binnendiameter van voorgaande verbuizing) en de diameter van de verbuizing
minstens 60 mm bedraagt.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
21/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Alternatief: Voor de diameter van de verschillende secties van het boorgat en
van de gebruikte verbuizing worden standaardmaten gekozen uit de olie &
gas industrie, waar boringen tot op zulke courante diepte uitgevoerd worden.
Voor de meeste secties is de tussenafstand zoals voorgeschreven door de
CvGP. Voor de onderste sectie is het verschil in diameter tussen verbuizing
en wand van het boorgat kleiner dan 60 mm. De aangepaste diameter wijzigt
niets aan de functie van de verbuizing zoals ook beschreven in de CvGP.
Technische reden: De boringen kunnen niet worden uitgevoerd met slechts 1
verbuizing. Meerdere verbuizingen zullen nodig zijn zodat de boring
telescopisch zal zijn. Het is dus nodig om standaardmaten te gebruiken. De
verschillende secties moeten immers in elkaar passen en op elkaar
aangesloten
zijn.
De
standaardafmetingen
verzekeren
ook
de
beschikbaarheid van het materieel en van andere aansluitingen, de
beschikbaarheid van de gepaste gereedschappen en de ervaring van het
personeel met dergelijk materieel.
-
Positionering van de verbuizing (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 1-2, Fase 2-1)
Standaardtechniek: Voor de positionering dient er minstens 1 à 2 m in de top
van de vaste formaties te worden geboord alvorens de verbuizing kan
geplaatst worden.
Alternatief: de eerste verbuizing wordt geplaatst boven de top van het Krijt, in
de Formatie van Landen, op een geschatte diepte van 605 m. Dit is in
overeenstemming met de voorwaarde van ALBON nav de ontheffingsnota die
in september 2013 werd goedgekeurd. De CvGP geeft geen voorwaarden op
voor het plaatsen van meerdere verbuizingen in de vaste formaties. Deze
worden dan ook verder niet behandeld in de aanvraag.
Technische reden: bij een boring tot een diepte van 3.500 m zijn er meerdere
factoren waarmee rekening moet worden gehouden voor het plaatsen van de
verbuizing, waaronder o.a. het verzekeren van de stabiliteit, het vermijden van
communicatie tussen grondwatervoerende lagen en de put (in beide
richtingen), het afschermen van bepaalde formaties omwille van drukcondities
of samenstelling van de boorvloeistof in een diepere sectie van het boorgat.
-
Centreren van de verbuizing (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 1 – 4, Fase 3 – 2)
Standaardtechniek: Er wordt voorgeschreven dat de verbuizing gecentreerd
wordt. Hiervoor moeten centreerbeugels gebruikt wordne met een dikte tov de
buiswand van minimaal 25 mm. Bovendien wordt aangegeven dat het
aangewezen is een centreerbeugel te plaatsen elke 5 meter. Dit geldt
eveneens voor filterelementen wanneer zij door een grindpakket omstort
worden.
Alternatief: De afmetingen van de centreerbeugels worden afgestemd op de
afmetingen van elke sectie verbuizing. Doorgaans zal de spatiëring kleiner
zijn in het onderste deel van de sectie (2 per buis van ca. 10 m). Het is in dat
interval dat het garanderen van een goede cementatie van het grootste
belang is. Hogerop zal de spatiëring teruggebracht worden, tot 1 beugel per 3
buizen (dus grootteorde 30 m).
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
22/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
-
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Technische reden: De dikte en afmetingen van de centreerbeugels kunnen
afwijken van de voorgeschreven 25 mm. De reden hiervoor is dat de
annulaire ruimte tussen de wand van de put (of binnenzijde van de vorige
verbuizing) en de buitenkant van de verbuizing afwijkt. De afmetingen moeten
hierop worden afgestemd. Op deze wijze wordt gegarandeerd dat ze passen,
en dat het nodige materieel beschikbaar is om ze te plaatsen.
Samenstelling van de boorvloeistof (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 1 – 6)
Standaardtechniek: In de CvGP wordt beschreven dat water gebruikt wordt
als spoelwater of boorvloeistof tijdens het boren. Indien de stabiliteit van het
boorgat het toelaat gebeurt dit zonder toevoeging van additieven. Als
spoelwater wordt er leidingwater of gecontroleerd putwater gebruikt om
verontreiniging van het grondwater volledig uit te sluiten.
Alternatief: VITO wenst gebruik te maken van kanaalwater. Hiervoor werden
reeds analyses uitgevoerd om de kwaliteit na te gaan. VITO zal voordat het
water wordt gebruikt metingen uitvoeren ter controle en zal de samenstelling
van het spoelwater periodiek analyseren tijdens de eerste fase van de boring.
Deze voorwaarden zijn ook opgenomen in de bijzondere voorwaarden van de
milieuvergunning.
De CvGP beschrijft enkel het gebruik van spoelwater voor het doorboren van
de losse formaties. Voor het boren in vaste formaties worden geen
voorwaarden opgelegd. Er dient hierbij opgemerkt te worden dat met de
toenemende diepte ook het zoutgehalte van het grondwater toeneemt. Vanaf
een zekere diepte is dit water dus niet meer geschikt voor consumptie.
Technische reden: Gezien de drukcondities in het boorgat en gezien de
samenstelling van de te doorboren geologische formatie is het noodzakelijk
om additieven te gebruiken. Deze additieven bepalen de densiteit, viscositeit
en reactiviteit van de boorvloeistof.
Gezien de vervuiling en de geplande sanering op de Balmatt-site is het niet
mogelijk om putwater te gebruiken. Rekening houdende met de diepte van de
boring en het totale vereiste volume aan boorspoeling, is het gebruik van
leidingwater voor de volledige boring evenmin een te prefererenoptie.
-
Samenstelling van de cementspecie (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 2 – 2)
Standaardtechniek: De CvGP schrijft voor waaraan de samenstelling van de
cementspecie moet voldoen (nl. 100 kg Portland cement P50 gemengd met
60 l water)
Alternatief: Voor de eerste verbuizing tot net boven de top van het Krijt zal
een cementspecie gebruikt worden met een densiteit van 1,90. Voor de
volgende verbuizing is een cementspecie voorzien van 1,60 en 1,75. De
diepste gecementeerde verbuizing zal uitgevoerd worden met een
cementspecie van 1,60 en 1,90.
De precieze samenstelling en densiteit dienen bepaald te worden op basis
van de reële omstandigheden in de boring.
Technische reden: in een diepe boring zal de samenstelling van het cement
anders zijn. De optimale samenstelling en densiteit worden o.a. bepaald op
basis van de druk, temperatuursvoorwaarden en van de lengte van het te
cementeren inter val.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
23/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
-
-
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Uitvoeren van proefpompingen (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 3 – 8, Fase 3 – 14)
Standaardtechniek: de CvGP geeft aan dat het noodzakelijk is dat er tijdens
de proefpomping gebruik gemaakt wordt van peilputten om metingen te
verrichten
Alternatief:ipv peilputten zal tijdens de pompproef de druk in het boorgat
gemeten worden (zie afwijkingsaanvraag conform art. 45)
Technische reden: Er zijn op korte afstand geen bestaande putten tot in de
Kolenkalk Groep die als peilput kunnen worden gebruikt. Gezien de diepte is
het ook niet realistisch en haalbaar om bijkomende peilputten te boren enkel
om de pompproef op te volgen.
Pompinstallatie (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 3 – 9)
Standaardtechniek: de CvGP beschrijft de verschillende mogelijkheden om de
pomp (doorgaans onderwaterpomp) te sturen in functie van het gevraagde
en/of beschikbare debiet. De code schrijft ook voor dat er voor de installatie
van de pompen op grotere diepte gegalvaniseerde, stalen leidingen worden
gebruikt.
Alternatief: Voor de pompproef zal een tijdelijke installatie geplaatst worden.
Zowel voor de pomp als voor de opvoerleidingen. De pomp zal geplaatst
worden op een diepte van max. 500 m, wat rekening houdt met het
putontwerp. De pomp zal met frequentie gestuurd worden, zodat tijdens de
pompproef meerdere intervals met een verschillend debiet doorlopen worden.
Er zal aan een debiet van 150 m³/h getest worden, maar het maximale debiet
van de pom zal hoger liggen. De pomp zal uitgerust zijn met een
droogloopbeveiliging.
Technische reden: Tijdens de pompproef zal een testpomp gebruikt worden,
aan een tijdelijke installatie. Het debiet en de opvoerhoogte zijn nog niet
gekend, dit maakt deel uit van het onderzoek. De tijdelijke (pomp)installatie
zal dus niet helemaal afgestemd zijn op de putcapaciteit.
-
Plaatsen van peilbuizen (hoofdstuk 1 – Deel III – Fase 3 – 10, Fase 3 – 16) zie
afwijkingsaanvraag conform art. 45
-
Bovengrondse afwerking (toezichtkamer) en putuitrusting (hoofstuk 1 – Deel III – Fase
3 – 11, Fase 3 – 16)
Standaardtechniek: de CvGP geeft weer aan welke criteria de afwerking en
de toezichtkamer moeten voldoen. De uitrusting van de put moet voorzien in
een overkragende putkap met waterdichte doorvoeringen, een peilbuis, een
debietmeter, een aftapkraantje, een manometer en een afsluitkraan.
Alternatief: de putten zullen deels onder maaiveld, deels boven maaiveld
worden afgewerkt. Het ondergrondse deel zal gebeuren binnen de putkelder,
welke wordt aangelegd voor het uitvoeren van de boring. De afmetingen (incl.
diepte) zullen afgestemd zijn op de boorinstallaties. Er wordt bij de afwerking
uiteraard rekening gehouden met aspecten zoals het afsluiten van de put en
de nodige ruimte binnen de toezichtkamer.
De afwerking en aansluiting van de putbuis zal water- en gasdicht uitgevoerd
worden, rekening houdend met de condities in de put en de samenstelling van
het water. De aansluitingen van de leidingen komen boven de grond. De
verdere aansluiting naar de geothermische installaties toe is nog niet in detail
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
24/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
ontworpen. De eventuele noodzaak voor een behuizing zal hierop worden
afgestemd. Elementen zoals meters voor debiet en druk zullen voorzien
worden. De mogelijkheid tot staalname zal rekening houden met druk- en
temperatuurscondities in de leidingen, en de nodige veiligheidsvoorzieningen
hiervoor. Rekening houdende met de grootteorde van het debiet zal de
stroming in de putbuis turbulent zijn.
Er zal geen peilbuis geïnstalleerd worden (zie hoger)
-
Technische reden: gezien de mogelijke drukcondities in het boorgat en de
veiligheidsvoorzieningen in verband met de temperatuur en druk in de
leidingen, zullen de afmetingen van de toezichtkamer en de precieze
bovengrondse afwerking van het puthoofd verschillen van die bij
grondwaterwinningsputten. Zo zal er geen mogelijkheid zijn voor een peilbuis.
Best Beschikbare Technieken
De afwijkingen hebben te maken met locatie-specifieke aspecten, gerelateerd aan de
verschillende condities in de ondergrond wat betreft druk, temperatuur en
samenstelling. Deze zijn eigen aan boringen in het kader van geothermie waarbij een
diepte van meerdere kilometers bereikt wordt. Dit stelt immers andere eisen aan o.a.
materiaal, materieel en veiligheidsvoorzieningen.
De gevraagde afwijkingen veranderen niets aan het principe van de
boorwerkzaamheden en de boortechnieken zoals beschreven in de CvGP
(hoofdstuk 1 – deel 1).
1.3.3.3 Andere vergunningen
Met betrekking tot de proefboring (en bijhorend doublet) werden ook volgende vergunningen reeds
aangevraagd/voorkomen=
•
Stedenbouwkundige vergunningen
Overheid
Ruimte
Vlaanderen
Referentie
Datum
beslissing
Voorwerp
8.00/13025/445805.6
18/02/2014
Uitvoeren van een geothermische boring tot op een
diepte van 3.000 tot 3.600 meter
8.00/13025/445805.9
lopende
Uitvoeren van een 2 geothermische boring tot op een
diepte van 3.000 tot 3.600 meter
de
Bijzondere voorwaarden:
• De veiligheidsvoorschriften en bepalingen in het advies van ELIA Asset nv
dd. 19/11/2013 dienen strikt te worden nageleefd
• De veiligheidsvoorschriften en bepalinge in het advies van Fluxys Belgium nv
dd. 26/11/2013 dienen strikt te worden nageleefd.
• Het advies van de FOD Mobiliteit en Vervoer – Directoraat-Generaal Luchtvaart
dd. 7/11/2013 dient strikt te worden nageleefd
• Het hemelwater van de potentieel verontreinigde oppervlaktse dient apart opgevangen
en verzameld te worden in een bekken met vuil water en mag niet rechtstreeks
aangesloten worden op het rioleringsstelsel.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
25/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
•
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Watercaptatie Kanaal Bocholt-Herentals (vergunning bekomen en verlengd tot 30/06/2015)
met een maximaal debiet van 500 m³/dag.
De captatie moet gebeuren tijdens de normale bedieningstijden van de sluizen nl iedere dag
van maandag t/m vrijdag van 6u00 tot 21u00 (vanaf 1 oktober tot 15 maart) en iedere dag van
maandag t/m vrijdag van 6u00 tot 22u00 (vanaf 16 maart tot 30 september).
Het gecapteerde water mag niet teruggeloosd worden in het kanaal.
1.3.4
Relevante milieurapportages en -studies
1.3.4.1 Bodemonderzoeken
In het verleden werden op de Balmatt site zowel oriënterende als beschrijvende bodemonderzoeken
uitgevoerd, waarbij historische verontreinigingen werden vastgesteld zowel in de vaste bodem als in
het grondwater (OVAM dossier nr. 422):
• “Oriënterend Milieutechnisch Bodemonderzoek Bedrijfsterrein J.M. Balmatt N.V. aan de
Lichtstraat 20 te Mol.(Mb-95104)” dd. 03/06/1996 + “Aanvullend Grondwateronderzoek
Locatie Jm Balmatt aan de Lichtstraat 20 te Mol” dd. 15/12/1997, beide door Geoconsult
België BVBA;
•
“Oriënterend Bodemonderzoek, Rematt Tv, Lichtstraat 20, 2400 Mol”, dd. 15/01/2001 door
Geologica NV;
•
“Oriënterend Bodemonderzoek Balmatt Industries te Mol in Opdracht van
Advocatenassociatie Devos & van Den Eynde (46354-001-448)”, dd. 16/02/2001 door Dames
& Moore Inc.;
•
“Beschrijvend Bodemonderzoek Rematt TV Lichtstraat 20 te 2400 Mol - Projectnr.
005297/A2185” dd. 11/06/2001 + Aanvullend Beschrijvend Bodemonderzoek, Rematt TV,
Lichtstraat 20, 2400 Mol dd. 22/11/2001, beide door Geologica NV;
•
“Bodemsaneringsproject Rematt TV (Balmatt NV), Lichtstraat 20 - Mol - 20030/A2379” dd.
11/09/2002 door SGS Environmental Services NV;
•
“Beschrijvend Bodemonderzoek: J.M. Balmatt Industries, Lichtstraat 20, 2400 Mol (+ Rapport
Fugro België NV van 03.11.2003 + Rapport Vito van 19.12.2003)” dd. 02/03/2004 door
Environmental Strategical Advice BVBA.
Als gevolg van de verontreinigingen diende OVAM over te gaan tot een bodemsanering. Er werden
twee bodemsaneringsprojecten ingediend en conform verklaard, nl:
•
“Eerste gefaseerd beperkt bodemsaneringsproject Balmatt nv, Lichtstraat 20 te Mol,
B02/1421.070.R8(1)” opgesteld door Ecorem op 22/12/2008 en conform verklaard door
OVAM op 4/02/2009
o
Tussentijdsverslag rapportage bodemsaneringswerken Balmat nv, Lichtstraat 20 te
Mol opgesteld door Bouwen & Milieu NV op 15/06/2009
o
Tussentijdse rapportage bodemsaneringswerken Balmat nv, Lichtstraat 20 t Mol
opgesteld door URS Belgium BVBA op 19/07/2010
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
26/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
“Tweede gefaseerd bodemsaneringsproject Balmatt nv, Lichtstraat 20 te Mol –
B02/1421.096.R189”. opgesteld door Ecorem op 7/10/2010 en conform verklaard door OVAM
op 10/01/2011
•
Omschrijvingen omtrent vaststellingen en uitvoeringen zijn verder terug te vinden in de discipline
bodem en grondwater.
1.3.4.2 Andere studies
1.3.4.2.1
Proefproject voor de ontwikkeling van diepe geothermie in Vlaanderen (VITO, maart 2010)
Deze studie omvat
• een algemene beschrijving betreffende geothermie als duurzame energiebron met vermelding
van het beschikbare potentieel in Vlaanderen, de
• een beschrijving omtrent de ontwikkeling van geothermische elektriciteit- en warmteproductie
in Vlaanderen
• een economische evaluatie van het proefproject
•
een beschrijving van de leereffecten van het proefproject
1.3.4.2.2
Seismisch onderzoek regio Mol-Herentals (VITO, 2010)
In het najaar van 2010 liet VITO een seismisch onderzoek uitvoeren in de regio rond Mol, Dessel,
Retie, Geel, Kasterlee en Herentals. Het doel was om een beter beeld te krijgen van de diepe
ondergrond. De resultaten van het onderzoek bevestigden de diepte inschattingen op basis van de
regionale modellen en aanwezige kennis.
1.3.4.2.3 Gemotiveerd verzoek tot ontheffing van de mer-plicht voor het uitvoeren van
twee geothermische boringen in opdracht van de VITO te Mol (september 2013)
Op 30 september 2013 keurde de dienst m.e.r. het gemotiveerd verzoek tot ontheffing van de merplicht voor het uitvoeren van 2 geothermische boringen goed.
In dit verzoek tot ontheffing werden de effecten van een proefboring (met doublet) besproken.
1.3.4.2.4 Lange termijn impact - Numerische modelleringen van de ondergrond om de impact van
het geothermie systeem op de Balmatt-site op druk en temperatuur na te gaan (VITO, juli 2014)
Deze studie werd opgemaakt omdat er vragen rezen naar de impact van het project op druk- en
temperatuursveranderingen in de ondergrond op langere termijn.
Enerzijds gaat het hier om de grootte van de impact. Anderzijds gaat het ook om de invloedssfeer
rond de geothermische putten. Om de verandering te kunnen inschatten is het nodig om
stromingsmodelleringen uit te voeren. Alleen zo kan een idee gevormd worden hoe de verschillende
injectie- en productieputten gepositioneerd moeten worden, aan welk debiet zij kunnen draaien, hoe
de productietemperatuur zal evolueren doorheen de tijd en welke drukverschillen er gecreëerd worden
in de ondergrond.
Om de impact van het geothermische systeem te bestuderen werd gebruik gemaakt van numerische
modellen (meer bepaald de TOUGH2 software – EOS1 module).
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
27/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Als eerste hierin werd een statisch model van de ondergrond opgesteld, waarbij de ondergrond in
verschillende cellen, waaraan bepaalde eigenschappen (o.a. temperatuur, druk, porositeit,
permeabiliteit en thermische conductiviteit) zijn toegekend, wordt ingedeeld. Dit statisch model vormt
de startbasis voor de dynamische modellen, waarin de simulaties van stroming en warmte-transport
worden uitgevoerd.
Bij gebrek aan gegevens op de locatie zelf werden de simulaties gebaseerd op gegevens uit andere
boringen. Het resultaat van de simulaties zijn een reeks grafieken die aangeven hoe de druk of
temperatuur op een bepaalde plaats varieert. Ze geven ook een beeld (kaart) hoe de veranderingen
zich lateraal uitstrekken.
In eerste instantie werden simulaties en analyses uitgevoerd voor het doublet. Om aan het gevraagde
vermogen (en debiet) te voldoen kan echter niet zomaar het debiet van het doublet opgedreven
worden. Daarom werden simulaties uitgevoerd met 3, 4 of 5 putten.
De simulaties tonen aan dat een configuratie met 5 putten, waaronder 3 voor productie en 2 voor
injectie realistisch is voor het leveren van het benodigde debiet van 630 m³/h. Configuraties met
minder putten, of slechts 1 injectieput leiden tot een te snelle afkoeling van het reservoir rondom de
productieputten of een te hoge druk bij injectie.
In de voorgestelde configuratie is er één centrale productieput, met daarrond 4 putten op een afstand
van ca. 1.500 m aan de top van het reservoir. De drukopbouw stijgt niet boven 25 bar (ruim onder de
limiet bepaald door de fracturatiegradiënt). Ook de drukopbouw aan de productieputten blijft beperkt
(11 bar).
De buitenste productieputten zijn ver genoeg gepositioneerd van de injectieputten, zodat afkoeling
vermeden wordt. Aan de centrale productieput koelt het water wel af (vanaf 12-15 jaar). De daling
bedraagt bijna 16°C na 35 jaar. Dit water kan echter nog gebruikt worden voor de levering van
warmte.
De invloedzone van het systeem ligt rond 4 km voor de drukopbouw rond de injectieputten. Voor de
afpomping rond de productieputten geldt eenzelfde afstand. De temperatuursanomalie reikt minder
ver. Op een afstand van ongeveer 1,5 km van de injectieput is de temperatuursafname beperkt tot
max. 0,1°C.
De inschatting voor druk- en temperatuursveranderingen in het reservoir zijn gebaseerd op gegevens
uit andere boringen, regionale modellen en andere gegevens. Deze moeten bevestigd worden aan de
hand van metingen en testen in een eerste proefboring. Ook in de bijkomende putten zullen de
parameters steeds bijgesteld moeten worden. Op basis van deze gegevens zullen de modellen
aangepast worden en zullen de resultaten nauwer aansluiten bij de realiteit.
Het is evident dat de finale configuratie rekening zal houden met de aanpassingen, om zodoende de
effecten te beperken, de veiligheid te verzekeren en de levensduur van het systeem te optimaliseren.
Dit wordt verder besproken in het hoofdstuk Bodem en Grondwater.
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
28/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
1.4
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
BIJLAGEN HOOFDSTUK 1
Figuur 1.1: Ligging projectgebied op de topografische kaart
Figuur 1.2: Ligging projectgebied op een luchtfoto
Figuur 1.4: Aanduiding projectzone (boringen, elektriciteitsproductie, buffering) op de betrokken
percelen
Figuur 1.5: VEN-gebieden in de buurt van het projectgebied
Figuur 1.6: Habitatrichtlijngebieden in de omgeving van het projectgebied
Figuur 1.7: Ligging vogelrichtlijngebied in de omgeving van het projectgebied
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
29/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 1.1: Ligging projectgebied op de topografische kaart
Projectgebied (voormalige Balmatt- en Electrabel site)
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
30/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 1.2: Ligging projectgebied op een luchtfoto
Projectgebied (voormalige Balmatt- en Electrabel site)
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
31/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Figuur 1.3: Ligging projectgebied op het gewestplan
C
N
Hoofdstuk 1: Administratieve situering van het project
32/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Legende Gewestplan
Hoofdstuk 1Error! Reference source
Administratieve situering van het project
not
found.:
33/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
Hoofdstuk 1Error! Reference source
Administratieve situering van het project
not
found.:
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
34/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
Hoofdstuk 1Error! Reference source
Administratieve situering van het project
not
found.:
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
35/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 1.4: Aanduiding projectzone (boringen, elektriciteitsproductie, buffering) op de betrokken percelen
Hoofdstuk 1Error! Reference source not found.: Administratieve situering van het
project
36/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Figuur 1.5: VEN-gebieden in de buurt van het projectgebied
4
1
3
3
3
2
3
Projectgebied (voormalige Balmatt- en Electrabelsite)
VEN-gebieden binnen een straal van 5 km rond het projectgebied:
(1) De Vallei van de Kleine Nete benedenstrooms
(2) De Maat – Den Diel – Buitengoor
(3) De Maat – Den Diel – Buitengoor
(4) De Ronde Put – Goorken
Hoofdstuk 1Error! Reference source not found.: Administratieve situering van het
project
37/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Figuur 1.6: Habitatrichtlijngebieden in de omgeving van het projectgebied
1
1
1
1
1
1
Habitatrichtlijngebieden binnen een straal van 5 km rond het projectgebied:
(1) Valleigebied van de Kleine Nete met brongebieden moerassen en heiden
Hoofdstuk 1Error! Reference source not found.: Administratieve situering van het
project
Projectgebied (voormalige Balmatt- en Electrabelsite)
38/39
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Figuur 1.7: Ligging vogelrichtlijngebied in de omgeving van het projectgebied
1
Projectgebied (voormalige Balmatt- en Electrabelsite)
Vogelrichtlijngebied binnen een straal van 5 km rond het projectgebied:
(1) De Ronde Put
Hoofdstuk 1Error! Reference source not found.: Administratieve situering van het
project
39/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
2
Hoofdstuk 2: Het project
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
HET PROJECT
1/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
2.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
INLEIDING EN VERANTWOORDING
In de zoektocht naar alternatieven voor de hedendaagse energiebronnen op basis van fossiele en
nucleaire brandstoffen duikt geothermische warmte op als een mogelijke kandidaat om energie te
leveren in de vorm van warmte maar ook in de vorm van elektriciteit.
Met het geothermieproject op de Balmatt-site te Mol beoogt VITO:
•
de technische en niet-technische uitdagingen voor de ontwikkeling van geothermie in
Vlaanderen scherp te stellen
•
de economische haalbaarheid van diepe geothermie in Vlaanderen te bewijzen;
•
het maatschappelijk en ecologisch potentieel van geothermie in het Vlaamse energiesysteem
te evalueren.
In de eerste fase heeft VITO mbt dit project het geothermisch warmtepotentieel rondom de Balmattsite in kaart gebracht. Een belangrijke eerste stap van deze verkenning was het seismisch onderzoek
dat VITO in 2010 heeft uitgevoerd in de regio Mol - Dessel - Retie - Geel - Herentals - Kasterlee. Het
onderzoek bestond uit 4 seismische lijnen met een gezamenlijke lengte van 67 km. Het resultaat was
een model van de ondergrond tot een diepte van 4 km en een berekening van de verwachte
temperatuur en volume aan op te pompen water.
Op basis van de resultaten van deze verkenning heeft VITO vervolgens een ontwerp van de boringen
en van de installaties uitgewerkt en het businessplan voor het voorliggende project opgesteld.
Dit voorliggende project valt in drie componenten of fases in te delen:
• Het geothermische gedeelte met uitvoering van boringen (tot een diepte ca. 3.500 m) voor
extractie van het warme en de injectie van het afgekoelde water.
In eerste instantie wordt een proefboring voorzien om
- betere informatie te verzamelen over de lokale diepe ondergrond
- meer te leren over het voorkomen en de karakteristieken van de interessante
geologische lagen
- in situ de nodige testen en metingen te kunnen uitvoeren
- staalname en analyse van aangeboorde sedimenten en/of van poriënwater en
eventuele aanwezige gassen te kunnen uitvoeren
Indien de boring geschikt wordt bevonden kan overgegaan worden tot de verdere ontwikkeling
van de site (o.a. boren van bijkomende productieputten zodat in totaal 5 putten aanwezig
zullen zijn)
•
De technische installatie voor elektriciteitsproductie waarbij men gebruik maakt van een
Organische Rankine Cyclus (ORC). De geothermische pekel met een verwachte temperatuur
van 120 á 130 °C wordt gebruikt als warmtebron terwijl lucht fungeert als koudebron. Bij het
verlaten van de ORC heeft de geothermische vloeistof een temperatuur van 65°C waardoor
de vloeistof eventueel gebruikt kan worden als warmtebron voor lage temperatuur
verwarmingstoepassingen.
•
Opzetten van een verdeelnet voor warmte. De idee is om in eerste instantie het experiment te
gebruiken als injectie voor een reeds bestaande afstandsverwarming op de combine van
technische domeinen site van Belgoprocess, SCK en VITO. Maar gebruik van de warmte bij
een vernieuwingsproject van een wijk in het centrum van Mol-Donk, een nieuw te bouwen
VITO laboratorium en het verwarmen van serres of tropische zwembaden behoort tot de
mogelijkheden.
Hoofdstuk 2: Het project
2/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Voor de exploitatie van het geothermisch project (boringen en elektriciteitsproductie) zullen de nodige
1
vergunningen (stedenbouwkundige vergunning en milieuvergunning) worden aangevraagd . Het MER
zal als bijlage bij deze aanvragen gevoegd worden.
2.2
2.2.1
SITUERING
Geologische situering (regional en in de diepte)
Het Balmatt-project in Mol is gesitueerd in het Bekken van de Kempen. Dit omvat een groot deel van
de provincies Antwerpen en Limburg. Het project mikt op doorlatende zones in de carbonaatsequentie van de Onder Carboon Kolenkalk Groep (Dinantiaan). Dit is één van de potentiële
geothermische reservoirs in het Bekken van de Kempen (Berckmans & Vandenberghe, 1998).
Het bovenste deel van de carbonaatsequentie wordt gevormd door een opeenvolging van ondiep
mariene en rifkalkstenen, die werden afgezet op een platform. De sequentie is verscheidene
honderden meter dik en kan onderverdeeld worden in minstens 3 afzettingscycli, gescheiden van
elkaar door emersiehorizons en/of erosievlakken. De kalksteen rust bovenop een sequentiee van
dolomiet.
De kalksteen en dolomiet werden afgezet tijdens het Vroeg Carboon, circa 320 miljoen jaar geleden.
Sindsdien werden deze gesteenten blootgesteld aan verschillende processen die een belangrijke
impact hebben gehad op hun porositeit en permeabiliteit. Dit resulteerde in een doorgaans compact
gesteente, lokaal doorsneden door sterk permeabele zones.
De Kolenkalk Groep werd intens geëxploreerd in het westelijke deel van de Kempen, ten noordoosten
van Antwerpen. Oorspronkelijk was het doel om gasvoorkomens te zoeken. Nadien werd de exploratie
voortgezet in het kader van de ondergrondse opslag van gas. Uiteindelijk leidde dit tot de ontwikkeling
van de opslag site van Loenhout.
De tijdens de exploratie bekomen data geven een goed inzicht in de stromingseigenschappen van de
Kolenkalk Groep in de Antwerpse Kempen. De kalksteen en dolomiet vormt er lokaal reservoirs met
hoge tot zeer hoge permeabiliteit. Drukcommunicatie tussen reservoirs, gelegen op kilometers afstand
van elkaar, tonen aan dat er sterk permeabele zones aanwezig zijn over grote delen van het
geëxploreerde gebied (Vandenberghe et al., 2000).
In het noordoosten van het gebied zijn er minder data beschikbaar. Op basis van enkele oude
seismische lijnen en de boring in Turnhout wordt verwacht dat de kalksteen en dolomiet zich
uitstrekken over een groot deel van de Kempen. Over het algemeen komt de top dieper te liggen naar
het noordoosten toe, waarbij een diepte van circa 4.000 m verwacht wordt in de omgeving van
Lommel.
VITO heeft de mogelijkheden bestudeerd om de Kolenkalk Groep aan te wenden als geothermisch
reservoir in de regio tussen Turnhout, Mol en Dessel, gebaseerd op de bestaande gegevens en de
verwachte trends. De ligging naast het geëxploreerde deel van de Kempen vergemakkelijkt de
extrapolatie.
Meerdere putten hebben de Kolenkalk Groep bereikt en vormen een bron van informatie. Deze
referentieputten zijn weergegeven in onderstaande tabel en kaart.
1
Voor de proefboring en een doublet heeft VITO in 2013 reeds vergunningen aangevraagd (zie hoofdstuk 1).
Hoofdstuk 2: Het project
3/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Tabel 2.1: Referentieputten voor het Balmatt geothermie project
Boring
Locatie
X coord
Y coord
Diepte top
(m mv)
Diepte basis of TD*
(m mv)
059E0146
Booischot
177.651
193.309
441
699,5
076E0243
Halen
202.197
181.886
608
1366,5 TD
007E0178
Heibaart 1/1bis
173.343
231.025
1138
1452
007E0196
Heibaart – DzH1
173.185
230.809
1102
1399 TD
017W0265
Merksplas
181.968
225.865
1643
1760 TD
076W0273
Loksbergen
199.289
180.714
344,9
368 TD
030W0371
Poederlee
182.667
212.654
1500 (TVD)*
1617 TD (TVD)
016E0229
Oostmalle
177.098
222.787
1358,5
1480 TD
016E0176
Rijkevorsel
175.609
227.355
1319,5
1407,5 TD
075E0317
Rillaar
187.277
184.912
365,9
370 TD
007E0233
St-Lenaerts
172.064
228.539
1330
1390 TD
Thermae 2000
242.720
172.090
201,8
381 TD
Thermae 2002
242.275
172.090
184,5
381,5 TD
017E0225
Turnhout
190.624
223.855
2174
2705,5 TD
077W0174
Wijvenheide
217.105
187.372
1905
1912,19 TD
* TD: Einddiepte
Hoofdstuk 2: Het project
TVD: Verticale diepte
4/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 2.1: Pre-Krijt
Krijt subcrop kaart van de kempen, met ligging van het project en van de referentieputten tot in de Kolenkalk Groep
Hoofdstuk 2: Het project
5/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Onderstaand geologisch profiel geeft een beeld van de opeenvolging van de verschillende pakketten
met een inschatting van hun diepte. De top van de Kolenkalk Groep werd aangeboord in Turnhout. De
top komt naar Dessel toe diepter te liggen. Op basis van regionale gegevens wordt een diepte van iets
minder dan 3.000 m verwacht in de omgeving van Mol en Dessel. Deze diepte inschatting werd
bevestigd door een seismische campagne uitgevoerd in 2010 in de regio van Mol, Dessel, Retie, Geel,
Kasterlee en Herentals
Figuur 2.2: Geologische doorsnede tussen Turnhout en Dessel, nabij de projectlocatie,
gebaseerd op het Geologisch 3D-model Vlaanderen (v1.2011)
TEMPERATUUR
De temperatuur in de ondergrond neemt toe met de diepte. Dit is de geothermische gradiënt en die is
afhankelijk van de lokale warmteflux en de geleidbaarheid van de aanwezige gesteenten in de
ondergrond.
Met betrekking tot het project werd een statisch model van de ondergrond opgesteld om de
temperatuur in het reservoir na te gaan. Daarin werden zowel conductie als convectie geëvalueerd.
Op basis van de resultaten wordt enkel conductie verwacht.
Het model maakt gebuik van de warmteflux (65 mW/m²), gebaseerd op temperatuursgegevens uit de
boring in Mol. Het model geeft aan dat de temperatuur aan de top van de Kolenkalk Groep ca. 120°C
bedraagt en ongeveer 142°C aan de basis. Deze temperatuur en de ermee overeenkomende gradiënt
zijn in overeenstemming met metingen in Turnhout (017E0225) en Wijvenheide (077W0174). Daar
Hoofdstuk 2: Het project
6/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
werden nabij de top respectievelijk 102,9°C (op 2.185 m diepte) en 82°C (op 1.903 m diepte)
gemeten. De gradiënt komt daarme op 42,5°C/km in Turnhout en 37,8 °C/km in Wijvenheide.
PERMEABILITEIT
Analyses op kernmateriaal van de Kolenkalk Groep wijzen op een porositeit in de grootteorde van 0,5
tot 2% en een permeabiliteit van hooguit enkele milidarcy. Deze waarden komen overeen met
inschattingen op basis van boorgatmetingen, maar geven enkel de eigenschappen weer van de
gesteentematrix (massief gesteente). Open barsten, spleten en holtes zijn niet (in die mate)
vertegenwoordigd in het kernmateriaal.
De eigenschappenvan het reservoir op grotere schaal moeten dan ook afgeleid worden uit puttesten
(beschikbaar voor verscheidene putten in de Kempen). Die tonen aan dat de permeabiliteit in de orde
van honderden tot een een paar duizend millidarcy ligt.
In tegenstelling tot reservoirs in zandsteen hoeft een kalksteensequentie geen trend te vertonen van
afnemende permeabiliteit bij toenemende diepte. Voor een conservatieve inschatting is er echter wel
degelijk rekening gehouden met dergelijke trend.
EIGENSCHAPPEN VAN HET FORMATIEWATER
Het zoutgehalte van het water werd gemeten in verschillende putten waaronder deze van Turnhout en
Merksplas. Het betreft in hoofdzaak natriumchloride. De pH ligt rond 6 à 6,5. In Merksplas varieert het
totaal gehalte opgeloste stoffen tussen 120 en 148 g/l. In Turnhout worden concentraties rond 130 à
134 g/l vastgesteld.
VERWACHTE DEBIET
De inschattingen voor het debiet zijn bepaald aan de hand van het programma DoubletCalc
(opgesteld door TNO). Het programma maakt gebruik van zowel geologische als niet-geologische
parameters. Voor verscheidene geologische parametersn zoals diepte of permeabiliteit is er een
onzekerheidsmarge. In het programma worden meerdere simulaties of berekeningen uitgevoerd,
waarbij de parameters gevarieerd worden binnen het onzekerheidsinterval. Het resultaat is een
statische verdeling (overschrijdingskansgrafieken) waarvan de kans kan worden afgelezen of een
bepaalde waarde voor het debiet (of thermisch vermogen) wordt gehaald.
De resultaten geven aan dat voor de Balmatt de P90 waarde ligt op 140 à 150 m³/h (waarde die met
90% zekerheid wordt gehaald). De P70 ligt op 210 m³/h. Deze waarden zijn verder gebruikt in
simulaties. De P70 waarde vormt ook de basis voor het project.
2.2.2
Projectsite (=Balmatt-site)
De Balmatt-site is gelegen aan de Lichtstraat 20 te Mol. Het terrein heeft een totale oppervlakte van
meer dan 6 ha en grenst ten noorden aan het kanaal Bocholt-Herentals.
Voor de geothermieboringen werd op 21 oktober 2013 ter hoogte van de tolueenverontreiniging, ten
noordwesten van het terrein, een ontgravingszone uitgezet op vraag van de VITO en in onderling
overleg met OVAM. Deze zone vlakbij een grondwaterverontreiniging werd asbestvrij gemaakt. De
ontgraving werd uitgevoerd tot op een gemiddelde diepte van ca. 1,5 m-mv. De ontgravingszone werd
na uitvoering van enkele sonderingen opnieuw aangevuld met groevezand tot op 0,5m-mv. In totaal
werden er uit deze zone 916,32 ton (op basis van de vrachtbonnen) asbesthoudende gronden
afgevoerd.
Hoofdstuk 2: Het project
7/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Deze zone komt niet overeen met de zone die eerder was aangeduid in de ontheffingsnota voor de
proefboring maar heeft op zich géén impact op de in kaart gebrachte milieu-effecten (zie verder o.a.
hoofdstuk 4 bodem en grondwater). Er is over de keuze van deze locatie voor de uitvoering van de
geothermie boringen overleg geweest met de OVAM. De ligging van de boorlocatie is aangegegeven
in onderstaande Figuur 2.3.
Hoofdstuk 2: Het project
8/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 2.3: Locatie boorlocatie (= uitgegraven zone) op de Balmatt-site
Hoofdstuk 2: Het project
9/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
2.3
2.3.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
TECHNISCHE BESCHRIJVING
Boringen/Installatie quintet
In een traditioneel geothermisch systeem wordt warm water omhoog gepompt via een boring uit het
reservoirgesteente (watervoerende laag of breuksysteem). Het opgepompte water circuleert dan over
een warmtewisselaar en wordt via een tweede boring terug in het oorspronkelijke reservoir
geïnjecteerd (geothermisch doublet) (zie Figuur 2.4).
Om ‘kortsluiten’ van het doublet te voorkomen (e.g. vermijden dat het op te pompen water afkoelt t.g.v.
kouder geïnjecteerd water) is het belangrijk dat de afstand ondergronds tussen enerzijds het
onttrekkingspunt en anderzijds het injectiepunt zo groot mogelijk is.
Figuur 2.4: Winning van aardwarmte via een geothermisch doublet
Voor de Balmatt-site wordt voorzien in een quintet, d.w.z. met drie productieputten en 2 injectieputten.
De trajecten van deze putten zijn modelmatig bepaald (zie verder hoofdstuk 4 Bodem en Grondwater).
Aan het maaiveld liggen de 5 boorputten in lijn met elkaar (zie Figuur 2.5). De centrale put wordt
verticaal uitgevoerd. De 4 omringende boorputten worden als gedevieerde boorpunten aangebracht.
Elke gedevieerde put zal het reservoir aanboren op een afstand van ca. 1500 m van de centrale put.
De posities van de putten tov elkaar (aan de top van het reservoir) zijn weergegeven in Figuur 2.6. De
rode punten stemmen overeen met de productieputten, de blauwe met de injectieputten. Er is een
centrale (verticale put) omringd door 4 gedevieerde boorputten.
Hoofdstuk 2: Het project
10/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 2.5:: Posities van de boorputten tov elkaar( aan het maaiveld)
Hoofdstuk 2: Het project
11/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 2.6:: Positie van de boorputten tov elkaar (aan
aan de top van het reservoir)
reservoir
Visueel kan het traject van de boorputten voorgesteld worden zoals aangegeven in Figuur 2.7
(principeschema).
Figuur 2.7:Traject
:Traject van de diverse boringen in de ondergrond
Hoofdstuk 2: Het project
12/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Het principeschema van het geothermisch systeem op de Balmatt-site is weergegeven in Figuur 2.8.
De technische parameters van de installaties worden weergegeven in Tabel 2.2.
De geothermische brine wordt bovengehaald uit de productieputten met een verwachte temperatuur
van 124°C. Op een diepte van ongeveer 500 meter zitten pompen (Electrical Submersible Pumps) die
de nodige druk van 15 bar leveren opdat de geothermische brine steeds in vloeibare toestand blijft.
Indien de geothermische brine gebruikt wordt voor warmtelevering (verticale bruine pijl op
principeschema) aan hoge temperatuur warmtevragers zal de warmte in eerste instantie worden
overgezet naar een secundair transportmedium namelijk water. Deze warmte-overdracht gebeurt in
shell and tube warmtewisselaars. Het materiaal van deze warmtewisselaars wordt bepaald eens de
samenstelling van de geothermische brine gekend is. Aangezien de warmtewisselaar
onderhoudsgevoelig en een kritische component is in het systeem worden er twee warmtewisselaars
voorzien gedimensioneerd op 60% van het maximale vermogen. Met behulp van mengschakelingen
kunnen de aanvoertemperaturen van de warmtenetten worden ingesteld. Zowel de aanvoer- als
retourtemperatuur van de warmtenetten kennen seizoenschommelingen. VITO/SCK/Belgoprocess,
N.V. De Scheepvaart en Sun Parks zijn de hoge temperatuur warmtevragers die opgenomen zijn in
het business plan maar er is ruimte voor het aankoppelen van extra warmtevragers.
Voor het warmtenet naar Sun Parks worden boosterpompen voorzien om de dynamische druk in de
leiding te beperken. Voor de andere warmtevragers zijn boosterpompen niet nodig. De retourstroom
van de hogetemperatuur warmtevragers kan net zoals de retourstroom van de ORC gebruikt worden
als warmtebron voor lage temperatuur warmtevragers. Het Balmatt gebouw en residentiele
wijkverwarming zijn opgenomen in het business plan maar ook hier is ruimte voor extra
warmtevragers.
De warmtevraag bij de eindafnemers is afhankelijk van de buitentemperatuur. Indien er meer warmte
beschikbaar is dan er gevraagd wordt, kan de geothermische warmte gebruikt worden voor
elektriciteitsproductie. De elektriciteitsproductie gebeurt met behulp van een organische rankine
Cyclus of ORC.
Hoofdstuk 2: Het project
13/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 2.8: Principe schema geothermisch systeem Balmatt-site
Hoofdstuk 2: Het project
14/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Tabel 2.2: Technische parameters van de installatie (dimensionering van de componenten)
Hoofdstuk 2: Het project
15/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Het project wordt gefaseerd aangepakt:
•
Selectie van de boorfirma (fase 1)
•
Voorbereiding van het terrein (fase 2)
•
Boring(en) zelf (fase 3)
2.3.2
Boorfirma, -installatie en –werf
Waar bij veel andere projecten een boring ‘slechts’ een van de vele middelen is om bijvoorbeeld
informatie te krijgen over de ondergrond, is de boring bij dit project van cruciaal belang. Minstens even
belangrijk is de keuze van de boorfirma.
Bij opmaak van voorliggend MER was er nog geen overeenkomst afgesloten met een boorfirma. Bij
selectie van de boorfirma zal deze l moeten voldoen aan de nodige (inter-)nationale certificering ,
standaarden en specifieke kwaliteitseisen.
Hierbij wordt vertrokken van volgende principes:
•
voldoen aan alle Europese regelgeving / richtlijnen die te maken hebben met veiligheid en
gezondheid;
•
beschikken over de vereiste erkenningen in Vlaanderen;
•
voldoen aan de normen van de International Association of Drilling Companies (IADC)
•
werken volgens een intern richtlijnen boek i.v.m. personeelsbeleid en opleiding;
•
werken volgens een intern richtlijnen boek i.v.m. onderhoud en dienstverlening
•
Identificatie van incidenten, optimalisatie van handelingen en processen, documentatie en
communicatie als basis voor een continue zoektocht naar verbetering.
Dat dit alles ook in de praktijk wordt toegepast, moet worden bewezen door de nodige certificaten
(bvb. SCC (Safety Certificate Contractors), DIN EN ISO 9001 (TÜV NORD CERT GmbH)).
Vóór de opstart van het project zullen de nodige voorstudies voorgelegd worden aan de boorfirma.
Deze zal tevens een een gedetailleerd plan van aanpak ontvangen dat ondermeer volgende punten
zal bevatten:
•
Voorbereiding
•
Bouw en inrichting van de werf;
•
Gebruikte boortechnieken;
•
Personeel;
•
Te verwachten problemen (vb. gas) en maatregelen die voorzien zijn om problemen te
vermijden of te ondervangen;
•
Definitieve boortrajecten, diameter boringen, exacte diepte en diameters cementpluggen,
niveau’s voor testen, definitieve inrichting productie-en injectieputten, enz.
2.3.2.1 Materieel en personeel (algemeen)
Boringen dieper dan 500 m worden in onze streken niet frequent uitgevoerd. Bij de prospectie van het
steenkoolterrein zijn echter heel wat boringen uitgevoerd tot een diepte tussen 1000 m en 1700 m.
Slechts enkele boringen in Vlaanderen zijn dieper dan 1.800 m: Zolder (1912 m), Mol-Ginderbuiten
(2034 m), Meer (2513 m) en Turnhout (2705 m). In Wallonië zijn er meerdere putten geboord tot op
Hoofdstuk 2: Het project
16/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
een grotere diepte, zelfs tot meer dan 5000m diepte (zoals Saint-Ghislain en Havelange). Buiten
België en wereldwijd worden dit soort boringen wel courant uitgevoerd.
De geselecteerde boorfirma dient over het nodige materieel om de gewenste diepe boring aan te
kunnen te beschikken, d.w.z. dat:
•
de capaciteit en het vermogen van de boorinstallatie groot genoeg is;
•
de nodige boorstangen en voerbuizen aanwezig zijn (inclusief voldoende reserve);
•
idem het materiaal voor verbuizing en cementatie;
•
geschikte boorkoppen met de gepaste diameters;
•
blow-out preventie;
•
enz..
Zoals reeds aangegeven werd was bij opmaak van voorliggend MER nog geen boorfirma
geselecteerd. Een aanbestedingsprocedure (waarbij specifiek gevraagd werd naar de nodige
referenties voor recente boringen op deze diepte en werd aangegeven dat boortorens gezocht worden
met een capaciteit van minstens 250 à 270 ton) werd uitgeschreven . Hierop hebben vier boorfirma’s
interesse getoond. Een finale beslissing moet nog genomen worden, maar een overzicht van de
specificaties die voor in totaal zeven types van boortorens zijn opgegeven, zijn samengevat in Tabel
2.3.
Het (sleutel)personeel beschikt over de nodige ervaring met gelijkaardige diepe boringen (>10 jaar) en
met de aan te boren gesteenten en kan de nodige referenties voorleggen. Er zal een supervisor
aangesteld worden met de nodige expertise en aantoonbaar met de nodige certificaten en licenties.
Dit vormt de beste garantie voor een vlotte boring, waarbij de uitvoering niet langer duurt dan nodig en
waarbij het finale boorgat wordt afgeleverd in de beste condities voor de nodige bemonstering, testen
en metingen.
Hoofdstuk 2: Het project
17/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Tabel 2.3: Overzicht relevante specificaties zeven types boortoren die zijn aangeboden
geweest tijdens de openbare aanbesteding
Mast & Substructure
Total height
Static hook
load
capacity
Vertical
racking
system
43,8 m
2720 kN
52,8 m
350 ton
3960 m (5”)5000 m (3
½”)
Drawworks
Power input
Drilling line
diam.
Top Drive
Power
Static load
capacity
36,0 m
200 ton
51,8 m
3500 kN
6000 m
2850 m (5”)
-3705 m (3
½”)
4500 m (5
½” DP)
1150 kW
1 ⅝”
1150 kW
1 ⅜”
1080 HP
1 ⅛”
1600 kW
359 kW
3000 kN
758 kW
500 ton
3700 kN
250 ton
800 kW
4450 kN
Max. torque
Max. rpm
Mud System
50.000 Nm
200
60.900 Nm
216
85.000 Nm
190
35.840 Nm
200
# pumps
Input power
per pump
Max.
pressure
3
757 kW
2
1200 kW
350 bar
345 bar
2 or 3
1193 kW or
735 kW
350 bar
Total volume
tanks
220 m³
200 m³
Shale
shakers 3 x
NOV Brandt
King Cobra
Solids
control
equipment
31,0 m
3700 kN
54,3 m
454 ton
52,8 m
350 ton
1490 kW
1 ½”
1150 kW
1 ¼”
590 ton
454 ton
100.000 Nm
220
61.690 Nm
51.000 Nm
2
1000 kW
3
1000 kW
3
2000 HP
3
1600 HP
350 bar
345 bar
517 bar
350 bar
179 m³
105 m³
249 m³
290 m³
320 m³
Shale
shakers 2 x
NOV Brandt
King Cobra
3 x Derrick
FLC 2000 4panel shale
shaker
3 x Thule VSM
300 shale
shakers
Desander
NOV Brandt
(2 x 12”
cones)
2 x Derrick
DE 1000FHD
centrifuges
3 x MI
Swaco
Mongoose
shale
shakers
MI Swaco
desander (2
x 12” cones)
4 x Thule VSM
300 shale shakers
Desander
NOV Brandt
16-2 (2 x 12”
cones)
2 x MI
Swaco
Lineal
shale
shakers
O’Drill
Mudcraft
USA DSN1200-2V
desander
Desilter
Brandt 16-2
(16 x 4”
cones)
Desilter
NOV Brandt
(16 x 4”
cones)
Derrick FloDivider
O’Drill
Mudcraft
USA DSL500-10
desilter
MI Swaco
desilter 16 x
4” cones)
Mud-gas
separator
NOV Brandt
D-1000
Bentec
vacuum
degasser
Hydrocylone
desilter 16 x
4”
Power from
the grid
(alternative
power
generated
by diesel
engines)
3 x diesel
generators
or power
from the grid
4 x 1065 kVA
AC
generators or
converter unit
to connect rig
to grid
Generator sets
(SCR) or
alternative from
main grid and
transformer/SCR
system
Generator sets
(VFD) or
alternative
from main grid
and
transformer/
VFD
Bentec Poor
Boy style 48”
mud-gas
separator
Power
source
Hoofdstuk 2: Het project
2 x 1080
HP diesel
engines
18/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
2.3.2.2 Boorinstallatie en boorwerf
De locatie van de boorputten (alsmede de inrichting van de werf) op de Balmatt-site is weergegeven in
Figuur 2.5. Een indruk van de aard van het materiaal is weergegeven in onderstaande foto’s.
Figuur 2.9: Vergelijkbare installaties geothermisch project
De boorinstallatie dient te voldoen aan de nodige (inter)nationale standaarden en over de nodige
(inter)nationale certificaten te beschikken. De boring wordt elektrisch aangedreven via netstroom. Een
noodstroomgroep (lichte stookolie) is aanwezig om (mogelijke) uitval van het net te compenseren.
Hoofdstuk 2: Het project
19/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
In verband met de aansluiting op de werf en de installaties op netstroom worden de nodige contacten
gelegd. Het gemiddeld verbruik varieert volgens de installatie (zie Tabel 2.3) maar situeert zich binnen
de grootte-orde van 1.500 tot 1.700 kW. De maximum vraag is gelimiteerd tot 5.000 kVA. Electrabel
zorgt voor een aangepaste werfaansluiting met kabel op de werf. Op de werf zelf wordt een transfo
voorzien naar 690V of 400 V.
De opbouw en afbraak van de boorinstallatie gebeurt volgens de vigerende wetgeving. Waar nodig
worden er warmte-, ventilatie- en luchtconditioneringssystemen voorzien om te voorkomen dat zich
ontvlambare en toxische gassen kunnen ophopen in gesloten ruimtes en om de luchtkwaliteit en
-temperatuur optimaal te houden. De opslag van gevaarlijke stoffen zal op een veilige manier
gebeuren, conform de heersende wetgeving. Om het risico op branden en explosies te beperken
zullen opslagplaatsen met gebeurlijk gevaarlijke stoffen afgeschermd en beveiligd (bv. kleine
hoeveelheid olie en/of chemicaliën) worden. De werf wordt voorzien van de nodige detectiesystemen
voor vuur en gassen (bv. CO2, CH4, H2S, ...), van de nodige systemen voor bestrijding van vuur en
voor afsluiting in geval van nood.
Er worden voorzieningen voor opvang en verwerking van afvoerwater (o.a. opslagtanks, pompen, ...),
afvalstoffen en vloeistoffen (bv. boormodder) aangebracht. Op het naburig perceel (ex-Electrabelsite)
wordt een opvangbekken gerealiseerd voor opvang van het diepe grondwater dat zal vrijkomen bij de
afsluitende pompproeven (proefboring). Voor de ligging van het opvangbekken wordt verwezen naar
hoofdstuk 1, Figuur 1.4.
De werf wordt voorzien van de nodige communicatiesystemen (bv. telefoon, intercom, alarm, ...) die
zowel in normale omstandigheden als in noodgevallen operationeel dienen te zijn. Verder zullen de
nodige afspraken gemaakt worden met de aangestelde boorfirma betreffende de te volgen
internationale normen en Codes van Goede Praktijk (bv. IADC).
2.3.2.3 Veiligheid op en rond de bouwwerf
De boorfirma functioneert volgens een strikte organisatie. Ze moet beschikken over een veiligheidsen gezondsheidsplan cfr. artikels 26 t.e.m. 30 van het koninklijk besluit met tijdelijke en mobiele
bouwplaatsen dd. 25 januari 2001 (laatste wijziging door koninklijk besluit van 17/05/2007). De
geselecteerde boorfirma bezorgt de opdrachtgever minstens 1 week voor de start van de werken een
kopie van het veiligheids- en gezondheidsplan.
In een integraal veiligheidsplan is een veiligheidsaanpak vastgelegd die door alle partijen wordt
gehanteerd. Deze aanpak wordt door de verschillende partijen gezamenlijk opgesteld. In het
veiligheidsplan worden de veiligheidsmaatregelen op hoofdlijnen beschreven. Daarnaast wordt er voor
elk deelproject een apart veiligheidsplan gemaakt. De afspraken in dit plan gelden niet alleen tijdens
de bouwfase, maar ook tijdens de gebruiksfase of als er onderhoudswerkzaamheden worden verricht.
Voor het samenstellen van het veiligheidsplan brengen de opdrachtgever, de boorfirma en de
onderaannemers voor elk deelproject samen de veiligheidsrisico’s en bijbehorende
beheersmaatregelen in beeld. Zo weet iedereen welke problemen er op kunnen treden en welke
veiligheidsmaatregelen daarbij horen. De opdrachtgever en de aannemer zorgen er in teamverband
voor dat de veiligheidsplannen worden nageleefd.
Een actief en goed onderbouwd veiligheidsplan behoort tot de kerntaken van de boorfirma en wordt
door ieder personeelslid nageleefd. De boorfirma controleert of de veiligheidsvoorschriften gedurende
het project niet geschonden worden. Het personeel is voldoende gekwalificeerd om bij het project
betrokken te kunnen zijn. Onderaannemers voeren hun taken uit conform de veiligheidsvoorschriften
van de boorfirma en opdrachtgever.
Hoofdstuk 2: Het project
20/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Het boorterrein en de gebruikte materialen en instrumenten worden conform het veiligheidsplan en de
heersende wetgeving onderhouden. Het veiligheidsplan is voldoende ruim uitgewerkt en omvat ook
calamiteiten die zich eerder zelden voordoen. Tijdens de werken is op de boorwerf steeds personeel
aanwezig dat gekwalificeerd is om ook te handelen in rampomstandigheden. Lessen op basis van
eventuele incidenten en/of werk gerelateerde gezondheidsproblemen worden opgenomen in het
veiligheidsplan met als doel deze in de toekomst te vermijden.
De nodige accommodatie inzake hygiëne, voedsel en medische voorzieningen zijn aanwezig op het
boorterrein zodat goede werkomstandigheden voor het personeel gegarandeerd worden.
Nota: Omdat geboord wordt in een vervuild terrein worden ook alle mogelijke maatregelen genomen
om rechtstreeks contact met vervuilde gronden en/of grondwater te vermijden.
Daarom werd de voorziene boorlocatie op 21 oktober 2013 reeds asbestvrij gemaakt. De ontgraving
werd uitgevoerd tot op een gemiddelde diepte van ca. 1,5 m-mv. De ontgravingszone werd na
uitvoering van enkele sonderingen opnieuw aangevuld met groevezand tot op 0,5 m-mv. In totaal
werden in deze zone 916,32 ton (op basis van de vrachtbonnen) asbesthoudende gronden afgevoerd.
Om contact met verontreinigd grondwater te voorkomen en/of te voorkomen dat dit verontreinigd
grondwater als gevolg van het project verspreid wordt (ondermeer naar onderliggende lagen) is een
specifieke procedure uitgewerkt voor de bovenste 30 meter van de boringen (zie verder hoofdstuk 4
Bodem en Grondwater).
Het oorspronkelijk plan om lokaal grondwater te gebruiken voor de boring, is omwille van de lokale
verontreinigingssituatie (o.m. met minerale olie, VOCl, BTEX in het grondwater), verlaten. In plaats
daarvan zal kanaalwater gebruikt worden. Bescherming van het milieu
Eventuele risico’s van het project op het milieu worden vóór aanvang van het project duidelijk
beschreven. De opdrachtgever of aannemer van het project toont daarbij aan te beschikken over een
grondige kennis van de lokale milieuwetgeving. Zowel vóór aanvang van de werken als tijdens
uitvoering van de opdracht zal door de opdrachtgever/aannemer toezicht gehouden worden dat de
nodige kennis aanwezig is en dit besproken wordt met de boorfirma die de werkzaamheden uitvoert
zodat deze kan handelen volgens de milieuwetgeving en –vereisten van de opdrachtgever en
overheid. De impact van het project op het milieu wordt gedurende de ganse duur van het project
gecontroleerd en geregistreerd.
In ieder geval worden de volgende maatregelen voorzien:
•
Gevaarlijke en schadelijke stoffen worden volgens de milieuwetgeving behandeld opdat
schade aan het milieu te allen tijde voorkomen wordt;
•
Er word kanaalwater ipv grondwater gebruikt zodat er geen rechtstreekse impact op het
grondwater is en ook elk risico op verdere verspreiding van verontreinigd grondwater (naar
pompput en/of via boring naar grotere diepte) wordt vermeden;
•
Lozing van het water dat gebruikt wordt voor de boring wordt beperkt tot een minimum
aangezien voor een groot deel in gesloten circuit wordt gewerkt;
•
Aangeboorde sedimenten worden uit de boormodder gescheiden via een systeem van zeven
(shale shakers, hydrocylconen voor verwijdering van zand en silt);
•
Na het boren van de proefboring worden er pomptesten uitgevoerd. Dat water zal een hoog
zoutgehalte hebben (102-150 g/l). Het is niet de bedoeling om zout water te lozen maar indien
nodig tijdelijk op te slaan (op ex-Electrabel site) om opnieuw te injecteren van zodra het
doublet operationeel is. Indien nodig wordt het materiaal (waaronder natuurlijk voorkomende
Hoofdstuk 2: Het project
21/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
stoffen, metalen of radio-actieve elementen die neerslaan uit het opgepompte water) volgens
de geldende wetgeving afgevoerd,.
Bij de voorstudies (modellering) van het beoogde geothermisch reservoir en bij het definitief
berekenen en uittekenen van de boortrajecten is maximaal rekening gehouden met eventuele effecten
op de (diepe tot zeer diepe) ondergrond. Zo is er ook een dynamische modellering uitgevoerdwaarin
de druk-en temperatuursimpact op de ondergrond wordt geëvalueerd, op lange termijn (35 jaar) (zie
verder hoofdstuk 4 Bodem en Grondwater).
2.3.3
Voorbereiding werf en werfinrichting
Voor de start van de boring(en) dient een daarvoor geschikt terrein beschikbaar te zijn en moet dit
klaargemaakt worden voor de inrichting als boorwerf. Het terrein maakt deel uit van de historisch
verontreinigde Balmatt-site die gefaseerd gesaneerd wordt en in functie waarvan bijzondere
voorbereidende maatregelen nodig zijn.
Specifiek worden volgende stappen voorzien bij de voorbereiding van de boorwerf:
•
Nazicht van de staat van de sanering van het vaste deel van de aarde en het grondwater in de
onmiddellijke omgeving van de boorwerf (in samenspraak met de OVAM);
•
Keuze van de boorplaats z.d.d. interferentie met lokaal verontreinigd grondwater minimaal is
(in samenspraak met de OVAM);
•
Onderzoek van het bestaande betondek (= duurzame afdek van de met asbest verontreinigde
gronden) naar staat (controle op gebeurlijke barsten of scheuren), stevigheid en draagkracht;
•
Stabiliteitsonderzoek ondiepe ondergrond i.f.v. de inrichting als boorwerf met aanhorigheden
en rekening houdend met de trillingen die kunnen optreden bij het boren; de stabiliteit van de
ondergrond dient voldoende te zijn om de boortoren en bijhorende installaties te dragen en om
een optimale werking van de boorinstallatie bij specifieke werk- en omgevingsomstandigheden
mogelijk te maken (IADC);
•
Vrijgraven van een zone ter hoogte van de boorplaats i.f.v. verwijderen van de met asbest
verontreinigde grond (ca. 9 m³); de afgravingskuil wordt terug aangevuld met schone grond;
de verontreinigde grond wordt gecontroleerd afgevoerd (in samenspraak met de OVAM);
•
Indien nodig: aanleg van een nieuw betondek op het bestaande en/of versteviging/herstel
ervan; het betondek omvat de boorwerf met uitzondering van de boorlocatie zelf; naast het
dragen van de constructie zorgt deze vloer er ook voor dat er geen vloeistoffen (boormodder,
additieven, brandstof) in de ondergrond kunnen wegsijpelen. Bijkomend wordt de vloer
voorzien van een verhoogde rand, om enige lekken binnen dit deel op te vangen en kan het
afvoerpunt (afwatering) afgesloten worden om eventuele kwaliteitscontrole toe te laten.
•
Lokaal grondwater kan omwille van verontreiniging en lopende saneringsprojecten (o.m. met
minerale olie, VOCl, BTEX in het grondwater) niet gebruikt worden voor de boring. Gebruik
van kanaalwater is op deze site de enige mogelijkheid
•
Voor een gedeelte van bovenstaande activiteiten is er een bouwvergunning nodig, voor
gebruik van kanaalwater werd reeds een captatievergunning aangevraagd en verkregen bij
de NV De Scheepvaart.
Het betondek maakt het grootste deel uit van de werf (ca. 3.870 m²). De boring zelf gebeurt ongeveer
centraal terwijl rondom de werf is ingericht in functie van bereikbaarheid van de nodige materialen
(boorkoppen, boorstangen), toevoegmiddelen, eventueel brandstof en verder met het oog op
onderhoud (werkplaats) en opslag van kleiner materiaal en in functie van het nodige personeel
(bureelruimte, sanitair, locatie voor wassen en omkleden). Boring (productieput, injectieput)
Hoofdstuk 2: Het project
22/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
De principes voor het uitvoeren van de boring zijn beschreven in de Code van goede praktijk voor
boringen en voor exploiteren en afsluiten van boorputten voor grondwaterwinning (Bijlage 5.53.1 van
Vlarem II). Omdat het hier gaat om een voor Vlaanderen uitzonderlijk diepe boring, dient voor
sommige zaken afgeweken te worden van deze richtlijn. Hieromtrent werd op 28 mei 2014 een
afwijkingsaanvraag ingediend bij de VMM (zie hoofdstuk 1 – paragraaf 1.3.3.2).
De boring wordt uitgevoerd in verschillende fasen, waarbij er telkens tot op een bepaalde diepte wordt
geboord en vervolgens een stalen (composiet) verbuizing geplaatst. De boring zal grotendeels
uitgevoerd worden als spoelboring waarbij het losgeboorde materiaal door middel van een vloeistof
(boormodder) naar de oppervlakte wordt getransporteerd (gespoeld). Er zal gebruik gemaakt worden
van een directe spoeling (zie bijlage Vlarem II, 5.53.1 artikel 1.1.1). Op bepaalde diepte-intervallen kan
voorzien worden in een kernboring. Gezien de tijd en kost wordt dit echter bewust beperkt tot zones
die een voor het project wetenschappelijke meerwaarde kunnen geven.
Voor meer details in verband met het nodige materieel, personeel, de boorinstallatie en inrichting van
de boorwerf, wordt verwezen naar § 2.3.2.
2.3.3.1 Boormodder
Voor het meest ondiepe deel van de boring zal gebruik gemaakt kunnen worden van water als
boorvloeistof. Met toenemende diepte zijn toevoegmiddelen nodig om een goede densiteit en
viscositeit van de boorvloeistof te bekomen maar het blijft een op water gebaseerde boormodder.
Doorgaans zal de densiteit van de boormodder verhogen met de diepte.
Standaard additieven zijn: kalium chloride (KCl), bentoniet, gips en calcium carbonaat (CaCO3). Om
een goede samenstelling van de boormodder te bekomen en te behouden zullen verder zoveel
mogelijk biodegradeerbare substanties gebruikt worden (cfr. Vlarem II). Het betreft vaste stoffen die in
de juiste verhoudingen aan de boormodder worden toegevoegd en die qua grootte orde als volgt
2
kunnen ingeschat worden: bentoniet (30-50 kg/m³), CaCO3 (30 kg/m³), KCl (80 kg/m³), CMC (5-20
3
kg/m³), Xan-Plex D (2 kg/m³), Na2CO3 (2 kg/m³), NaHCO3 (1 kg/m³).
De boorvloeistof wordt zoveel mogelijk in gesloten circuit gebruikt. Enkel indien er tussen
verschillende secties een andere samenstelling nodig is, wordt die vervangen. De juiste samenstelling
van de boorvloeistof wordt continu gecontroleerd en eventueel bijgestuurd. Voor het ondiepe deel van
de boring (tot ca. 890m) zal er in principe voornamelijk met bentoniet en CMC geboord worden. In
totaal bedraagt het volume van dit gedeelte van het boorgat om en bij de 360 m³. Voor het onderste
deel van de boring (van ca. 890 m tot ca. 3.600 m) wordt gerekend op een extra volume van ca. 400
m³.
De boormodder wordt eens terug boven doorheen een reeks installaties gestuurd om deze te ontdoen
van het boorgruis (cuttings). De preciese installaties zullen afhangen van de boorfirma en de
aangeboorde gesteenten maar zullen in elk geval systemen omvatten om klei te onderscheiden van
zand (shale-shakers, desanders, desilters), te ontgassen en het boorgruis zoveel mogelijk te
ontwateren en steekvast te maken (vb. hydrocyclonen). De boorvloeistof (waterfractie) wordt in
opslagtanks verder behandeld en indien nodig aangepast qua samenstelling. Dit laatste is nodig om
opnieuw te gebruiken als spoeling bij de boring.
In principe wordt dus zoveel mogelijk gewerkt in gesloten circuit, waarbij continu een evenwicht wordt
nagestreefd tussen nodige hoeveelheden (zuiver) water en de gewenste densiteit. Er wordt geen
boorvloeistof geloosd. Eventueel te zout water wordt ofwel samen met de boormodder ofwel door
evaporatie verwijderd (zie verder in discipline water).
2
3
Natriumcarboxymethylcellulose
Polysacharide polymeer
Hoofdstuk 2: Het project
23/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
2.3.3.2 Boordiameter, verbuizing en cementatie
Voor de diameter van het boorgat en de verschillende verbuizingen wordt gekozen voor standaard
afmetingen (API) met het oog op de beschikbaarheid van de buizen, de complementariteit van het
materieel en de ervaring van het personeel. De annulaire ruimte tussen de wand van het boorgat en
de verbuizing wordt opgevuld met cement. Binnenin de verbuizing wordt voldoende ruimte voorzien
om vervolgens met een kleinere diameter verder te boren. De uiteindelijke binnendiameter van de put
volstaat voor de doorstroming van een voldoende groot debiet en voor het hangen van een pomp.
Voor een situering van de geplande boring wordt verwezen naar Figuur 2.3, voor een voorbeeld van
werfinrichting naar Figuur 2.5. Het principe van de boring met opeenvolgende kleinere diameters en
plaatsing van cementpluggen is weergegeven in Figuur 2.10 en Figuur 2.11.
Iedere boorfase wordt gevolgd door een verbuizing en in situ cementering om het boorgat af te
schermen. Deze verbuizing heeft meerdere functies:
•
Ze garandeert een absolute afsluiting tussen het boorgat en de doorboorde formaties, vooral
belangrijk in de ondiepe watervoerende lagen;
•
Voor de diepere formaties verhindert de verbuizing instroom van vloeistof naar het boorgat, of
omgekeerd, weglekken van boorvloeistof in de omringende formaties;
•
Ze voorkomt communicatie tussen verschillende watervoerende lagen via het boorgat;
•
Ze verzekert de stabiliteit van het boorgat;
•
Ze laat toe om in de diepere delen van het boorgat een boormodder met hogere densiteit of
andere samenstelling te gebruiken, die nefast zou zijn voor de eerder doorboorde
bovenliggende formaties.
Deze casing buizen worden aangemaakt en geleverd volgens API specificaties (API 5CT, ISO11960),
met bijhorende certificaten. Het inbouwen van de buizen wordt gedaan door een gespecialiseerde
firma. Het type en graad van het staal is bepaald op basis van de vereiste mechanische
eigenschappen (o.a. druksterkte) en van de verwachte omstandigheden in het boorgat (saliniteit van
het water, temperatuur, druk). Hetzelfde geldt voor de wanddikte van de buizen.
Bij het doorboren van een watervoerende laag kan, afhankelijk van de drukcondities in de aquifer,
4
boorspoeling in de formatie dringen op beperkte afstand van het boorgat .
Indien tijdens een interval van de boring verschillende watervoerende lagen worden doorkruist, dan
kunnen deze gedurende een beperkte tijd met elkaar in verbinding staan via het boorgat. Dit gebeurt
zolang het boorgat open staat en niet is verbuisd.
4
Indien de waterdruk in de aquifer hoger is dan in het boorgat, dan zal er grondwater in het boorgat stromen.
Hoofdstuk 2: Het project
24/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Tabel 2.4: Overzicht aangeboorde lagen en opeenvolgende diameters voor boren en verbuizen
Diepte*
verticaal
(m-MV)
Diepte*
(m-MV)
Geologische laag
Diameter
boorgat / boorkop
Diameter
verbuizing / filter
0 - 30
30 - 605
605 - 620
620 - 920
1.500
2.800
3.500
0 – 30
30 – 605
605 - 620
620 - 954
1.650
3.290
4.080
Quartair/Tertair
Tertiair
Tertiair
Krijt
intra Westphaliaan
top Dinantiaan
Basis Dinantiaan
36" (914,4mm)
22" (558,8mm)
17 ½" (444,5mm)
17 ½" (444,5mm)
17 ½" (444,5mm)
12 ¼" (311,2mm)
8 ½" (215,9mm)
30" (762mm)
18 ⅝" (473,1mm)
13 ⅜" (339,7mm)
13 ⅜" (339,7mm)
13 ⅜" (339,7mm)
9 ⅝" (244,5mm)
7" (177,8mm)
* de diepte is aangegeven als verticale diepte en daarnaast als gemeten diepte langs het boorgat (afgerond).
De boorstangen (lengte, diameter) zijn specifiek en gekoppeld aan het type boortoren dat als resultaat
van de aanbesteding zal weerhouden worden. In principe zullen dezelfde diameter boorstangen
gebruikt worden voor de volledige diepte. Tijdens de boring zal de boorstangtrein meerdere malen
moeten in- en uitgebouwd worden (vb.vervangen van booronderdelen).
Hoofdstuk 2: Het project
25/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 2.10: Principe van de boring met een opeenvolging van kleiner wordende diameter van
het boorgat, de verbuizingen en cementaties
Hoofdstuk 2: Het project
26/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 2.11: Principe van de boring met voorziene cementpluggen
Hoofdstuk 2: Het project
27/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
2.3.3.3 Gasvoorkomen – afsluiters (BOP)
Het voorkomen van vrij gas in de diepe ondergrond wordt niet verwacht. Als worst-case zou gekeken
kunnen worden naar het voorkomen van gas geassocieerd met verzadigde koollagen in het steenkoolterrein, maar deze hebben een lage permeabiliteit. Gas kan echter wel aanwezig zijn in oplossing in
5
het formatiewater, zoals aangetoond in Merksplas . Los daarvan zijn de nodige veiligheidsvoorzieningen qua installatie aanwezig.
Indien er op grote diepte toch een instroom zou zijn van formatiewater of van gas, zal gebruik gemaakt
worden van noodafsluiters (blow-out preventor of BOP). Naast continue gasdetectie vanaf basis Krijt
(op ca. 940 m diepte) zullen ook afsluiters geplaatst worden vanaf deze diepte. Ze worden
gemonteerd op de verbuizing, helemaal bovenaan het boorgat (zie eerder). De afsluiters laten toe om
het boorgat onmiddellijk af te sluiten, ofwel volledig ofwel enkel de annulaire ruimte. Vervolgens
worden er maatregelen getroffen voor het controleren van de put. De samenstelling van de
boormodder wordt aangepast (densiteit) en de opgebouwde druk in het boorgat kan dan gecontroleerd
afgelaten worden, totdat de condities in het boorgat weer voldoende zijn om de boring op veilige wijze
voort te zetten.
De BOP bestaat uit meerdere onderdelen die het boorgat geheel of gedeeltelijk kunnen afsluiten. Voor
de rams zal een maximum druk van 10.000 psi gevraagd worden. Eens het boorgat is afgesloten,
moet de opgebouwde druk op een gecontroleerde manier worden afgelaten (zie vorige paragraaf).
Nadien kunnen de operaties voortgezet worden.
2.3.3.4 Boorgatmetingen
Bij elke fase van de boring zijn er boorgatmetingen voorzien. Ze worden uitgevoerd na het uitboren
van het gat, en voor het plaatsen van de verbuizing. Het doel van de boorgatmetingen is om de aard,
samenstelling en eigenschappen van de gesteenten op te volgen als goede praktijk tijdens de boring.
Zo wordt bijvoorbeeld de caliper gebruikt om de condities van het boorgat na te gaan, en worden de
metingen gebruikt om het nodige volume cement te berekenen.
De aard van de gesteenten wordt afgeleid op basis van de andere metingen, zoals gamma en
resistiviteit. Aan de hand hiervan wordt de positie van de casing geëvalueerd. Om het juiste punt te
bepalen zal ook een meting tijdens het boren uitgevoerd worden (gamma LWD). De positie van
kleilagen kan achteraf ook gebruikt worden voor het positioneren van cementstoppen, in geval van het
verlaten van de put.
Het aantal en aard van de metingen verschilt naargelang de boorsectie. Het meetprogramma is
uitgebreider in het diepste interval, aangezien het onderzoek naar geothermie zich op die formaties
toespitst. Op deze diepte is dus meer informatie gewenst over de samenstelling en eigenschappen
van de gesteenten.
Tabel 2.5: Geplande metingen in open boorgat
Boorsectie
Top
Basis
Metingen
1
2
3
4
±600 m
±1500 m
±2800 m
±600 m
±1500 m
±2800 m
±3500 m
Caliper, gamma, SP, resistiviteit, sonic
Caliper, gamma, resistiviteit, sonic
Caliper, gamma, resisitiviteit, sonic, densiteit (+PEF)
Caliper, gamma (spectraal), resisitiviteit, sonic, densiteit (+PEF)
5
Bij de boring in Merksplas (Beerse) is vastgesteld dat de aanwezige gassen een mengeling betreft met vooral koolstofdioxide
(CO2, tot 92% vol), methaan (3 tot 7 % vol), stikstof (2 tot 11 % vol), met kleine hoeveelheden zuurstof en sporen
waterstofsulfide, waterstof, helium en ethaan.
Hoofdstuk 2: Het project
28/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Naast de metingen in open boorgat zal ook in het verbuisde deel een meting uitgevoerd worden om de
goede positionering van de cement te verifiëren. Ook dit zal een criterium worden bij het eventueel
afdichten van de put.
2.3.3.5 Energie en brandstof
Vermits geopteerd wordt om te boren met een elektrisch aangedreven boortoren (netstroom) is opslag
en gebruik van brandstof beperkt tot een noodgenerator. Opslag en levering van de brandstoffen
gebeurt volledig conform de vigerende regelgeving.
2.3.3.6 Afvalstoffen en opslagtanks, boorstalen
Beheer, opslag en afvoer van gebeurlijke afvalstoffen gebeurt volledig volgens de regelgeving terzake.
De organisatie hiervan valt volledig binnen de normale werking en het veiligheidsplan van de
boorwerf.
Boorstalen worden ter plaatse gedroogd, beschreven en verpakt. Drogen gebeurt met een
afzuiginstallatie naar buiten toe. Nadien wordt alles in bakken opgeslagen (binnen of buiten). Niet
gedroogde stalen worden meteen luchtdicht verpakt.
Drogen, verpakken en tijdelijk stockeren gebeurt in daarvoor ingerichte ruimtes. Deze zijn voorzien
van verluchting zodat naast het drogen van de stalen (indien niet luchtdicht verpakt) ook eventuele
ontgassing mogelijk is.
Boorgruis (cuttings) dat uit de boormodder gezeefd wordt, wordt geanalyseerd en nadien conform de
geldende wetgeving (VLAREMA of grondverzet) afgevoerd of verwerkt.
2.3.3.7 Pomptesten
In het diepste deel van de boring zullen pomptesten uitgevoerd
stromingseigenschappen van het beoogde geothermische reservoir na te gaan.
worden
om
de
Voorlopig wordt rekening gehouden met testen op basis van een pompdebiet van ca. 150 m³/u en
over een totale periode van 2 à 3 dagen. Er wordt voorzien om het opgepompte water op te vangen in
een tijdelijk opvangbekken (waterdicht bekken), waarna o.m. op basis van de samenstelling van dit
water (e.g. zoutgehalte) kan beslist worden of dit gecontroleerd wordt afgevoerd of geïnjecteerd in
een volgende put. Hetzelfde geldt voor neerslagen gevormd uit het opgepompte water, met daarin
natuurlijk voorkomende elementen, metalen of radio-actieve elementen.Aangezien de kans groot is
dat de samenstelling van het opgepompte water wijzigt tijdens de proef zal - om de variatie na te gaan
- meermaals bemonstering en analyse plaatsvinden
2.3.4
Afwerking
De afwerking van de proefput zal afhangen van het resultaat van de metingen en de testen. Analyse
hiervan zal uitwijzen of deze locatie en formatie voldoende geschikt zijn om dienst te doen als
geothermisch reservoir, en of ze voldoende kunnen voorzien in de gewenste energielevering. Een
verdere ontwikkeling van het project zal enkel volgen in het geval de resultaten positief zijn.
In het geval van een verdere ontwikkeling wordt voorzien in de plaatsing van een puthoofd op de
verbuizing.
In geval beslist wordt om het boorgat van de proefput niet verder te ontwikkelen, zal dit worden
afgedicht. Daarbij wordt het boorgat gevuld met een vloeistof met corrosie inhibitor. De vloeistof zal
ook een voldoende densiteit hebben om circulatie in de put te voorkomen. Deze densiteit wordt
bepaald aan de hand van de boorgegevens.
Hoofdstuk 2: Het project
29/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Op meerdere plaatsen in de put komen er cementstoppen (100 à 150m dik) binnen in de casing (zie
Figuur 2.11). Deze worden gepositioneerd aan de basis van een casing. Circa 50 tot 75m zal
gepositioneerd zijn boven de basis van de casing, 50 tot 75m zal eronder komen. Zo wordt voldoende
overlap voorzien. De positie en dikte van de cementstoppen wordt bepaald op basis van de gegevens
uit de boring en de boorgatmetingen.
In verband met de bovenste watervoerende lagen, wordt een eerste casing/verbuizing tot op een
diepte van 605m (definitief te bepalen tijdens de boring), waarbij deze verankerd wordt in het kleiige
deel van de Landen Groep (Fm. van Hannut) en niet geraakt wordt aan de onderliggende Mergel (Fm.
van Heers) en Krijtlagen. Dit is in overeenstemming met een eerder advies van ALBON.
Onderaan de onderste cementstop (aan de basis van 9 ⅝” liner, top 7” liner), net boven het reservoir,
zal een “cement retainer” worden geplaatst. Nadat de cement is uitgehard zal deze op druk getest
worden. Ook aan de basis van de 13 ⅜” casing en van de 18 ⅝” casing komt een vergelijkbare
cementstop. Ook deze wordt na uitharden op druk getest. De testdrukken worden bepaald op basis
van de gegevens uit de boring.
Bovenaan worden de casing buizen (geleidingsbuis, 18 ⅝”, 13 ⅜”) ongeveer 5 m onder maaiveld
afgesneden. Tussen de top en een diepte van >100 m wordt ook een cementstop geplaatst. Deze 5m
worden met grond opgevuld.
2.3.5
Timing
Voor de voorbereiding van de boorwerf wordt gerekend op 1 maand voor aanleg van het terrein en 2
weken voor het opstellen van de installaties. De boring zelf moet, behoudens onverwachte
ontwikkelingen kunnen op een periode van ca. 2 maanden (24/7). Voor het verwijderen van de
installaties en het herstellen en/of heraanleggen van het terrein wordt gerekend op 2 weken. Voor de
totale installatie van vijf boringen wordt gerekend op een periode van ongeveer 18 maanden.
Nota: Tijdens het boren zijn er geen activiteiten die daglicht afhankelijk zijn. Het boren gebeurt dus
effectief 24/7 en de periode van 2 maand (schatting boorfirma) is daarom realistisch. Uiteraard kan
geen rekening gehouden worden met niet te voorziene panne of pech.
Een goede organisatie van de boorwerf wordt gezien als een garantie dat zowel de opbouw als de
afbraak van de installaties snel en efficiënt kan gebeuren en dat schade aan de omgeving minimaal is.
Hetzelfde geldt voor de boring: goed materieel dat ook goed wordt onderhouden en gebruikt wordt
door personeel met voldoende ervaring maakt dat ook de tijd voor het boren en afwerken van de
boorput beperkt kan blijven. Uiteraard moet men bij boringen altijd rekening houden met moeilijkheden
die men niet altijd kan voorzien en die te maken hebben met de aangeboorde lagen.
2.3.6
Overige installaties
2.3.6.1 ORC
De meeste bestaande elektriciteitscentrales gebruiken een Rankinecyclus om elektriciteit te
produceren op basis van brandstof. In deze cyclus wordt water verwarmd tot oververhitte stoom. De
stoom expandeert vervolgens over een stoomturbine waarbij arbeid aan de turbine geleverd wordt. De
turbine drijft vervolgens een elektriciteitsgenerator aan. Oververhitting van de stoom is noodzakelijk
om te vermijden dat te veel condensatie optreedt in de turbine.
Indien in plaats van water een ander medium gebruikt wordt, is oververhitting mogelijk niet meer
noodzakelijk. Sommige organische vloeistoffen hebben immers de eigenschap niet te condenseren
wanneer ze zonder oververhitting in een turbine expanderen.
Hoofdstuk 2: Het project
30/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Wanneer de stoom in de Rankinecyclus vervangen wordt door een organisch fluïdum zoals pentaan,
hexaan, tolueen, ammoniak, … spreekt men over de Organische Rankinecyclus (ORC). De voordelen
tov de stoomcyclus zijn het feit dat organische media (in vergelijking met stoom) bij lagere
temperaturen kunnen verdampen, terwijl de druk boven de atmosferische druk blijft en oververhitting
niet meer noodzakelijk is, zodat de maximale temperatuur beperkt blijft.
ORC installaties maken het bijgevolg mogelijk om warmte van lagere temperatuur te gebruiken om
elektriciteit op te wekken. Vanaf een temperatuur van 80°C is het reeds mogelijk om een ORC aan te
drijven en elektriciteit te laten produceren. Het rendement neemt echter toe bij hogere temperaturen.
Figuur 2.12 geeft een beter beeld van de elektriciteitsproductie via een Organische Rankince Cyclus
in een zogenaamde binaire centrale.
Het systeem omvat drie circuits:
• Het geothermisch brine circuit waarbij de warme geothermische brine eerst door de
verdamper gestuurd wordt waar hij een deel van zijn warmte afgeeft aan een organisch
medium. Vervolgens gaat de brine naar de voorverwarmer waar de brine verder afkoelt, en
nog meer warmte afgeeft aan het organisch medium. Nu de warmte uit de brine is gehaald
kan de geothermische brine terug geïnjecteerd worden in de ondergrond.
•
Het organisch medium circuit waarbij het organisch medium een traditionele rankine cyclus
doorloopt. In de voorverwarmer komt het organisch medium binnen onder vloeibare vorm en
wordt opgewarmd tot net onder zijn kookpunt. Vervolgens wordt het medium naar de
verdamper gestuurd waar het zal overgaan in gasfase (door toevoeging van warmte). Dit gas
op hoge druk en temperatuur wordt geëxpandeert over een turbine voor de aandrijving van
een generator. Het organisch médium wordt in de condensor gekoeld tot vloeibare vorm.
Vervolgens begint de cyclus terug opnieuw. Een circulatiepomp zorgt voor het transport van
het organische medium.
•
Het koelcircuit zorgt voor koeling van het organisch medium in de condensor. Deze koeling
kan gerealiseerd worden met droge koelers of met natte koelers. In het schema is koeling via
een koeltoren weergegeven. Bij voorliggend project zal echter droge koeling
(aërocondensoren) worden toegepast (zie verder).
Hoofdstuk 2: Het project
31/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 2.12: Beschrijving elektriciteitsproductie
Voor voorliggend project wordt een geothermische centrale met variërend vermogen voorzien (40MW
bij een injectietemperatuur van 65°C).
2.3.6.2 Luchtkoeling met behulp van ventilatoren (geforceerde luchtkoeling)
Het elektrisch rendement van de ORC stijgt naarmate de temperatuur van de warmte bron hoger is en
de temperatuur van de koude bron lager is. Koeling is dan ook een belangrijke parameter voor het
rendement van de ORC.
Met betrekking tot voorliggend project wordt een elektrisch rendement van ongeveer 10% verwacht
voor de ORC wat betekent dat 90% van de geleverde warmte wordt afgevoerd via de koelinstallatie.
In het geval van de Balmatt-site gelden volgende parameters betreffende het aantal boringen en de
ondergrond:
•
•
•
•
•
•
Aantal productieputten: 3
Debiet/productieput: 210 m³/h
Temperatuur geothermische brine: 124°C
Warmtecapaciteit geothermische brine: 3,6 KJ/kgK
Dichtheid geothermische brine: 1080 kg/m³
Brine cooling down temperature: 65°C
Pth = 3 * 210 * 3,6 * 1080 * (124-65) = 40.144 kW
3600
Hoofdstuk 2: Het project
32/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Als koeltechniek kiest VITO luchtkoeling met behulp van ventilatoren (geforceerde luchtkoeling).
De aerocondensor bestaat uit een groot aantal panelen, samengesteld uit geribde buizen. Door de
buizen vloeit het organisch medium. Daaronder blazen ventilatoren omgevingslucht door de geribde
pijpen. Hierdoor condenseert het organisch medium en wordt deze als voedingswater gerecupereerd
in een verzameltank. De capaciteit van de verzameltank laat toe een stabiel geregeld peil, voor om het
even welke last van de turbine, te behouden om zo alle overgangsverschijnselen die zich in de
uitbating kunnen voordoen op een veilige wijze op te vangen.
Als voordelen van een aerocondensor kunnen vermeld worden dat er geen hoogbouw (koeltoren)
nodig is, er bijgevolg geen damppluim te zien is en er geen thermische belasting van koelwater is. Alle
maatregelen om de geluidsemissie van de ventilatoren te dempen en geluidsoverlast te voorkomen
worden genomen (zie verder hoofdstuk geluid).
2.4
2.4.1
ALTERNATIEVEN
Nulalternatief
Het nulalternatief houdt in dat er geen geothermische boring plaatsvindt op het terrein en er verder
gebruik gemaakt wordt van de huidige conventionele energievoorzieningen.
Gezien de aard van het project (zoektocht naar alternatieven voor hedendaagse energiebronnen)
wordt het nulalternatief niet weerhouden, tenzij aanzienlijk negatieve milieu-effecten niet meer te
milderen zijn.
2.4.2
Locatiealternatief
Algemeen
Door regionale variaties in warmteflux en thermische geleidbaarheid van de Vlaamse ondergrond, is
het areaal waarbinnen directe aanwending van aardwarmte met traditionele systemen mogelijk is
beperkt tot het zuiden van West-Vlaanderen, de Antwerpse Noorderkempen en het Noordoosten van
de provincie Limburg. Toepassingen die een temperatuur van 35°C of meer vergen zijn beperkt tot de
Antwerpse Noorderkempen en het Noordoosten van de provincie Limburg.
Gezien de doelstelling van het project (geothermische boringen met toepassing elektriciteitsproductie)
zijn temperaturen > 80°C vereist zodat enkel de laatst vermelde regio’s in aanmerking komen.
In het kader van voorliggend MER wil VITO het geothermisch doublet in eerste instantie koppelen aan
het warmtenetwerk van VITO/SCK/Belgoproces, waarbij de warmte via een nieuw aan te leggen
pijpleiding (ca. 1,8 km) zal getransporteerd worden naar de betrokken bedrijven. Deze leiding zal zo
gedimensioneerd worden dat in een latere fase ook andere afnemers bediend kunnen worden. Gezien
de toepassing van de warmte in de eigen bedrijfsruimtes is het aangewezen dat de locatie zo dicht
mogelijk gelegen is. Naast onnodige kosten betekent transport over grotere afstand eveneens
warmteverlies en kans op lekkages. In dit specifieke geval is een locatiealternatief dus niet van
toepassing.
Naast toepassing op het warmtenetwerk zorgt de nieuw te bouwen ORC voor productie van
elektriciteit. Deze elektriciteit zal in eerste instantie verdeeld worden naar VITO en het SCK. Het
overschot zal op het algemene elektriciteitsnet worden afgezet.
Hoofdstuk 2: Het project
33/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Specifiek mbt projectsite
De boorlocatie binnen de Balmatt-site wijkt af van de locatie voorzien in de ontheffingsnota en de
verkregen vergunningen.
Bij de keuze van de boorlocatie is geen rekening gehouden meer gehouden met de nabijheid van de
grondwaterverontreiniging gezien er – door de werkwijze in de bovenste 30 m – niet verwacht wordt
dat tolueen verspreid zal worden in de dieper liggende lagen of terechtkomt in de boormodder (zie
verder hoofdstuk bodem en grondwater).
2.4.3
Doelstellingsalternatieven
Het doel van deze aanvraag kadert binnen de zoektocht naar alternatieven ter vervanging van de
conventionele energievoorzieningen op basis van fossiele en nucleaire brandstoffen en zo ondermeer
de CO2-emissies op grotere schaal te reduceren.
Gezien de aard van het project worden geen doelstellingsalternatieven opgenomen. Men begint nl.
niet aan dergelijk project (zeer diepe boring) tenzij voor één welbepaald doel, in dit geval toepassing
van geothermie.
2.4.4
Uitvoeringsalternatieven
Geothermische boringen
Vermits er bij opmaak van dit MER nog geen definitieve selectie heeft plaatsgevonden van de
boorfirma, zijn de omstandigheden optimaal om van bij aanvang te kiezen voor de beste beschikbare
technieken. Dit is mee opgenomen in het bestek (zie hoger).
Eventuele uitvoeringsalternatieven situeren zich dan op niveau van de deelactiviteiten.
ORC
Met betrekking tot de koeling van de ORC zijn – voorafgaand aan het project - 3 mogelijke opties
bestudeerd:
• Direct gebruik van kanaalwater voor koeling (max. lozingstemperatuur 30°C)
Indien gebruik gemaakt wordt van kanaalwater is ongeveer 3.000 m³/h kanaalwater nodig voor
de koeling. Dit koelwater wordt na gebruik teruggeleverd aan het kanaal. Een eerste
kostenbegroting geeft een jaarlijkse kostprijs van iets minder dan 500.000 € aan.
Nadeel naar milieueffecten toe is de thermische belasting van het koelwater.
•
Gebruik van kanaalwater voor koeling via koeltoren
Indien er gebruik gemaakt wordt van een koelwater is er ongeveer 3% van het kanaalwater
nodig dat ingeschat was bij direct gebruik (dus ~90 m³/h). Dit water verdampt echter en wordt
niet teruggestuurd naar het kanaal. De jaarlijkse kostprijs voor dit concept wordt ingeschat op
ca. 40.000 €. Het netto elektrische rendement wordt met deze techniek ingeschat op 10,2%.
Nadeel naar milieueffecten toe is de aanwezigheid van de koeltoren (hoogbouw) en
optreden van een damppluim.
•
het
Luchtkoeling met behulp van ventilatoren
Bij toepassing van deze techniek is de condensatietemperatuur van de ORC hoger en zullen
de ventilatoren van de ORC meer energie verbruiken. Het elektrisch rendement is lager dan in
de vorige alternatieven en bedraagt ca. 8,8 à 9,7% (bij 10°C buitentemperatuur). Het
rendement daalt naarmate de buitentemperatuur stijgt.
Naar milieueffecten toe is het voordeel van dit type koeling het feit dat er geen hoogbouw
(koeltoren) nodig is, er geen damppluim te zien is en er geen thermische belasting van
koelwater is.
Hoofdstuk 2: Het project
34/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Na afweging van alle opties kiest VITO ervoor luchtkoeling met behulp van ventilatoren te gaan
toepassen.
2.5
RELEVANTE BBT- EN BREF-DOCUMENTEN
BBT-documenten:
• geen relevante documenten.
BREF-documenten:
• BREF Koelsystemen (december 2001);
• BREF Energie-efficiëntie (februari 2009)
De technieken en maatregelen uit het BREF-document ‘Koelsystemen’ worden opgelijst in Tabel 2.6.
Het BREF document ‘Energie-efficiëntie’ omschrijft volgende Beste Beschikbare Technieken:
Algemene BBT voor het bereiken van energie-efficiëntie op installatieniveau:
energie-efficiëntiebeheer: invoering en toepassing van een beheersysteem voor energieefficiëntie;
continue milieuverbetering;
vaststelling van de energie-efficiëntieaspecten van een installtie en mogelijkheden voor
energiebesparing: energieaudit;
systeembenadering van energiebeheer;
vaststelling en herziening van energie-efficiëntiedoelstellingen en –indicatoren;
benchmarking;
energie-efficiënt design;
versterkte procesintegratie;
behoud van de impuls van initiatieven op gebied van energie-efficiëntie;
behoud van deskundigheid;
doeltreffende procescontrole;
onderhoud;
monitoring en meting;
BBT voor het bereiken van energie-efficiëntie in energieverbruikende systemen, processen,
activiteiten en apparatuur:
warmteterugwinning;
warmtekrachtkoppeling;
stroomvoorziening;
elektromotorgestuurde subsystemen.
Hoofdstuk 2: Het project
35/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Tabel 2.6: Oplijsting BBT-technieken en reflectie ervan VITO (BBT koelsystemen)
Omschrijving
Toegepast?
Indien toegepast: omschrijving
J/N
Indien niet toegepast: waarom niet?
Ja
Aangezien koeling een zeer belangrijke component is van
een ORC installatie zal hier zeker de nodige aandacht aan
worden besteed.
Altijd
Ja
De optimale thermodynamische cyclus is afhankelijk van een
aantal
variërende
parameters
zoals
bvb
de
buitentemperatuur, warmtevraag van het warmtenet, … . Met
behulp van een regelsysteem zal er getracht worden om de
ORC steeds in optimale omstandigheden te laten werken.
Altijd
Ja
De volledige installatie zal continu gemonitord worden.
Hierdoor zijn de arbeids- en omgevingsriciso’s beperkt.
Wanneer is dit BBT?
ALGEMEEN
Cves
3.4
3.5
Annex III.1
Annex III.3
Annex XI.3
Deugdelijk ontwerp van de koelinstallatie
Nieuwe installatie
Tabel 4.2
Tabel 4.6
Tabel 4.8
Tabel 4.10
Cves
3.4
Tabel 4.2
Optimalisatie van de werking
Tabel 4.3
Cves
3.4
3.7
Regelmatige controle
Monitoring, beperkt arbeids- en omgevingsrisico
Annex III.1
Hoofdstuk 2: Het project
36/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Omschrijving
Wanneer is dit BBT?
19/08/2014
Toegepast?
Indien toegepast: omschrijving
J/N
Indien niet toegepast: waarom niet?
Ja
Een goed onderhoud is essentieel voor de goede werking
van de ORC. Een voorbeeld van een onderhoudsplan wordt
doorgestuurd in attachment. Zoals blijkt uit het
onderhoudsplan zijn er zeer frequent controles door
gekwalificeerd personeel.
Ja
Er wordt verondersteld dat de ORC een levensduur heeft van
20 jaar. Bepaalde componenten zullen een kortere
levensduur hebben en zullen periodiek vervangen worden.
Deze
vervangingen
worden
opgenomen
in
het
onderhoudsplan.
ALGEMEEN
Cves
3.4
3.7
Goed onderhoud
Annex VI
Beperkt arbeids- en omgevingsrisico
Altijd
Tabel 4.2
Tabel 4.10
CVes
Periodieke vervanging van de apparatuur
Bestaande installaties
MAATREGELEN INZAKE ARBEIDSVEILIGHEID EN TER BEPERKING VAN RISICO’S VOOR DE OMGEVING
CV 3.7
Tabel 4.2
Zorg voor een goed regelbaar
(frequentiegeregelde aandrijving)
systeem
Altijd
Ja
De ORC wordt continu gemonitord en bijgesteld. De
thermische input naar de ORC zal omgekeerd evenredig zijn
met de buitentemperatuur met een minimum basislast.
Ja
De ORC is zo ontworpen dat hij steeds in hoog
deellastpercentage werkt. In zomersituatie, wanneer de
warmtevraag beperkt is, zal de ORC werken boven zijn
nominaal
werkingsregime
maar
wel
binnen
de
maximumgrens van thermische input. In de wintersituatie,
wanneer de warmtevraag groter is, zal er nog steeds
voldoende thermisch inputvermogen beschikbaar zijn voor
de ORC zodat het elektrisch rendement gegarandeerd wordt.
CV 3.7
Annex III.1
Werk binnen de systeemgrenzen
Tabel 4.10
Hoofdstuk 2: Het project
Altijd
37/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Omschrijving
Wanneer is dit BBT?
19/08/2014
Toegepast?
Indien toegepast: omschrijving
J/N
Indien niet toegepast: waarom niet?
REDUCTIE VAN LUCHTEMISSIES EN WATERLOZINGEN
Cves
Droog koelsysteem
3.2
Lucht als koelmiddel; procesafhankelijk; af te
wegen t.o.v. hoog energieverbruik (tot 4x hoger
t.o.v. nat koelsysteem) en hoog geluidsniveau
(ventilatoren)
3.3
Annex CII.6
Temperatuur te koelen
medium < 60°C
Onvoldoende koelwater
voorhanden
Tabel 4.1
Ja
Tabel 4.2
Tabel 4.4
De temperatuur van het te koelen medium ligt ongeveer
15°C boven de buitentemperatuur en zal bijgevolg lager zijn
dan 60°C. Er wordt geopteerd voor een droge koeler
aangezien er hoge kosten verbonden zijn aan het gebruik
van kanaalwater. De opbrengsten door het gebruik van
kanaalwater (rechtstreeks of via een koeltoren) wegen niet
op tegen de extra kosten voor het gebruik van kanaalwater.
Aan de ORC leveranciers worden voorwaarden opgelegd
voor maximale geluidsniveaus. Uit de ontvangen offertes
blijkt dat de vereiste geluidsniveaus gehaald worden.
REDUCTIE VAN LUCHTEMISSIES EN WATERLOZINGEN
Cves
Gesloten koelsysteem nat of droog
2.5
Geen direct contact tussen koelmiddel en
omgeving (koel-of procesmedium circuleert in
buizen of slangen), buizen of slangen worden
op hun beurt gekoeld door water (nat systeem)
of lucht (droog systeem)
Cves
Direct koelsysteem
2.3.1
Procesafhankelijk
Cves
Indirect koelsysteem
2.3.3
Procesafhankelijk;
omgevingsrisico
Annex VI
Hoeveelheid te koelen
medium beperkt
Onvoldoende koelwater
beschikbaar
Water duur
Te koelen medium bevat
geen gevaarlijke stoffen en
geen/beperkt risico voor de
omgeving
beperkt
arbeids-
en
ja
Te koelen medium bevat
geen gevaarlijke stoffen en
geen/beperkt risico voor de
omgeving
Er wordt geopteerd voor een gesloten droog koelsysteem.
De condensors in een ORC installatie zijn altijd gesloten
aangezien er met een (vluchtig) organisch medium gewerkt
wordt. De hoeveelheid organisch medium dat nodig is voor
optimale werking van de cyclus zal bepaald worden door de
ORC fabrikanten.
neen
Het rechtstreeks koelen van het organisch medium met
buitenlucht is niet mogelijk.
ja
Aangezien een direct koelsysteem niet mogelijk is wordt
geopteerd voor een indirect koelsysteem.
Tabel 4.1
Hoofdstuk 2: Het project
38/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
Omschrijving
Wanneer is dit BBT?
19/08/2014
Toegepast?
Indien toegepast: omschrijving
J/N
Indien niet toegepast: waarom niet?
BEPERKING EMISSIES NAAR WATER
CV 3.4
Annex XII.5
Automatische reiniging
Tabel 4.6
Hoofdstuk 2: Het project
Condensors
ja
Het reinigen van de condensors wordt mee opgenomen in
het onderhoudsplan. Indien blijkt dat de prestaties van de
condensors sneller achteruit gaan als verwacht zal hier
rekening mee worden gehouden in het onderhoudsplan.
39/39
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
3
Hoofdstuk 3: Ingreep-effecten schema
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
INGREEP-EFFECTEN SCHEMA
1/5
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
3.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
ALGEMEEN
De voornaamste ingrepen die in het algemeen bij een industrieel project mogelijk zijn, worden
1
samengevat in Tabel 3.1 . De aard en de omvang van een project bepalen welke ingrepen in het ter
studie liggende project te verwachten zijn. Uitgaande van het algemene ingrepenschema in
onderstaande tabel kan een ingreep-effectenschema worden opgesteld voor het ter studie liggende
project.
Tabel 3.1: Algemene ingrepen van een industrieel project voor de verschillende milieudisciplines
Ingrepen naar de LUCHT (gevolgen voor fysisch-chemische kwaliteit van de atmosfeer
•
•
Toevoeging van gassen en stoffen naar de omgevingslucht
Toevoeging van warmte naar de omgevingslucht
Ingrepen op OPPERLVAKTEWATER
•
•
•
Toevoer van stoffen of gassen
Toevoer van warmte
Veranderingen in morfologie en veranderingen in de waterhuishouding (indien voorkomend, meestal van
incidentele aard)
Ingrepen op BODEM en GRONDWATER
•
•
•
•
Toevoer van stoffen of gassen naar de bodem
Toevoer en/of onttrekking van warmte naar of aan de bodem
Toevoer (infiltratie) of onttrekking van water naar of aan de bodem
Bodemtechnische ingrepen
Ingrepen op het GELUIDSKLIMAAT
•
Verandering van het (de) geluidsniveau (-hinder)
Ingrepen op het LANDSCHAP
•
Verandering van het landschappelijk uitzicht
Ingrepen op de MENS
•
•
•
Invloeden op de gezondheid van de mens
Invloeden op de belevingsaspecten door de mens
Invloeden op de mobiliteit
Ingrepen op FAUNA en FLORA
•
•
Ecotoxicologische effecten op fauna en flora
Invloed van fysische veranderingen (geluidsniveau, verlichting, …) op fauna en flora
1 Milieueffectrapportage. Effectvoorspelling: delen 20, 21, 22, 23, 24, 25. Ministerie VROM, Staatsuitgeverij/DOP,
’s-Gravenhage, 1989.
Hoofdstuk 3: Ingreep-effecten schema
2/5
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
3.2
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
INGREEP-EFFECTRELATIES
De beschrijving van de ingreep-effectrelaties werd opgevat als een omschrijving van diverse
activiteiten (die kunnen vertaald worden als ingrepen) die residuen veroorzaken of kenmerken
vertonen waarvoor milieueffecten vooropgesteld kunnen worden.
De mogelijke milieueffecten van de werking van de installaties zijn in de ingreep-effectmatrix ter
verdere evaluatie opgenomen. Het betreft zowel de rechtstreekse, primaire of eerste-orde-effecten als
de onrechtstreekse, secundaire of tweede-orde-effecten.
Voor elke discipline (bodem en grondwater, geluid en overige) worden beknopt de ingrepen en
mogelijke milieueffecten weergegeven.
Hoofdstuk 3: Ingreep-effecten schema
3/5
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Tabel 3.2: Ingreep-Effectenmatrix
Ingreep
Lucht
Oppervlaktewater
Bodem en
grondwater
Licht
Geluid en
trillingen
Mens
Landschap
Fauna en
Flora
Andere
aspecten
Exploitatie
Atmosferische emissies (incl.
geuremissies)
Luchtverontreiniging
Depositie in
oppervlaktewater
Depositie op bodem
Geluidsemissies
(voertuigen/installaties)
Geluidsimpact
Toxicologie en
stofhinder
Ecotoxicologie
Geluidsimpact
Geluidshinder
Verstoring
fauna en flora
Aan- en afvoer van
grondstoffen en afvalstoffen
Uitlaatgassen
Geluidsimpact
Geluidshinder,
verkeersimpact
Verstoring
fauna en flora
Verlading van producten
Luchtverontreiniging
Geluidsimpact
Geluidshinder
Verstoring
fauna en flora
Visuele
verstoring
Aanwezigheid gebouwen
(o.a. ORC gebouw)
Verlichting gebouwen en
wegen
Lichthinder
Afvalverwerking
Wijziging
landschapsstructuur
Lichthinder
Aanlegfase
Diepteboring
Verontreiniging
grondwater
Geluidsimpact
Geluidshinder
Verstoring
fauna en flora
Grondwerken (bemaling)
Verlaging
grondwatertafel
Geluidsimpact
Geluidshinder
Verstoring
fauna en flora
Verwijdering overtollige
grond
Ophoging elders
Geluidsimpact
Geluidshinder
Verstoring
fauna en flora
Inzet werfmachines
Emissies uitlaatgassen
Geluidsimpact
Verwijdering afvalstoffen
Uitlaatgassen
Geluidsimpact
Geluidshinder
Luchtpollutie
Verstoring
fauna en flora
Geluidshinder
Afvalverwerking
Incidenten
Vloeistoflekken
Hoofdstuk 3: Ingreep-effecten schema
Verontreiniging
bodem/grondwater
Toxicologie
EcoToxicologie
4/5
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Op basis van de afbakening van de geplande situatie worden volgende aspecten als mogelijk (relevante
impacten) naar voren geschoven:
De geluidemissiebronnen mbt de discipline geluid en trillingen;
Het exploiteren van de installaties – en dit zowel in de aanlegfase als de geplande situatie - gaat
gepaard met productie van geluid. Dit geluid kan voor verstoring zorgen in de omliggende
woongebieden (discipline mens), alsook op de fauna in de omgeving (rustverstoring).
Bodem: bodemverontreiniging / Verlaging grondwatertafel
Als gevolg van de activiteiten op de Balmatt- en Electrabelsite kan bodemverontreiniging/-verstoring
optreden. De bestaande bodem- en grondwaterverontreiniging(en) die op de terreinen voorkomen
zullen in het MER besproken worden aan de hand van reeds uitgevoerde onderzoeken.
Voor de aanlegfase worden geluidsemissies en mogelijke verstoring van de bodem als meest relevante
aspecten beschouwd. Waar dit van toepassing is zal bij de bespreking van de diverse milieu-effecten de
aanlegfase telkenmale mee besproken worden.
De disciplines ‘Bodem en Grondwater’ en ‘Geluid en Trillingen’ worden geëvalueerd door een erkend
MER-deskundige.
De overige disciplines worden – gezien er slechts een geringe invloed verwacht wordt - door de
coördinator van het MER besproken.
3.3
REIKWIJDTE VAN HET MER
In het op te stellen MER zullen
•
de emissies en residuen tijdens de aanlegfase van het project besproken worden
•
de exploitatie en de bijhorende milieu-effecten - na realisatie van het project - beschreven en
bestudeerd worden
Hoofdstuk 3: Ingreep-effecten schema
5/5
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
4
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
BODEM EN GRONDWATER
1/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
4.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
AFBAKENING STUDIEGEBIED
Het studiegebied omvat, voor wat betreft het bovengrondse gedeelte, de zone die op perceel 1447W
zal worden ingenomen door de boorwerf (zie Figuur 2.3). De uiteindelijke bovengrondse ruimteinname na uitvoering van de boringen zal kleiner zijn dan deze tijdens de uitvoering van de boringen.
Ter hoogte van boringen blijven enkel nog de boorkelders en de aanhorigheden voor het pompen
permanent aanwezig. De geothermische centrale (warmtewisselaars, turbine, generator, pompen,
aërocondensoren, …) zelf zal worden ondergebracht in een bestaand gebouw op het nabijgelegen
terrein van Electrabel. Hier worden geen bijkomende effecten op bodem en grondwater verwacht. Het
water-opvangbekken voor de tijdelijke opvang van opgepompt grondwater tijdens de uitvoering van de
pomptest betreft ook een bestaand bekken op de voormalige Electrabel site.
In verticale richting wordt het studiegebied ter hoogte van perceel 1447W enerzijds bepaald door de
diepte van de boringen, zijnde 3.500 m. Anderzijds, door de deviatie van de boringen, zoals
voorgesteld in Figuur 2.6, strekt het ondergrondse areaal zich aan de top van het reservoir uit tot
1.500 m van het centrale punt tot ca. 1.800 m ter hoogte van de gewenste diepte.
Het studiegebied wordt bovendien bepaald door de invloedstraal waarbinnen zich effecten kunnen
voordoen, zoals thermische effecten, drukveranderingen en eventuele verplaatsing van
verontreiniging. Deze invloedstralen worden hieronder verder toegelicht.
4.2
4.2.1
METHODOLOGIE
Referentiesituatie
De referentiesituatie wordt gedefinieerd als de toestand van het studiegebied waarnaar gerefereerd
wordt in functie van de effectvoorspelling. Als referentiesituatie wordt de huidige toestand van het
studiegebied beschouwd, zijnde de toestand vóór de realisatie van het project. De toestand van de
referentiesituatie wordt beschreven op basis van de meest recente beschikbare gegevens. Deze
omvatten:
de gegevens die reeds werden verzameld in kader van het onderzoek van de haalbaarheid
van de diepe geothermie in de Kempen en het eerste ontwerp van de installatie, met onder
meer:
o extrapolatie van meetgegevens uit boringen uitgevoerd in kader van de exploratie van
de Kolenkalk Groep in het westelijke deel van de Kempen, ten noordoosten van
Antwerpen (zie ook Hoofdstuk 2). Deze gegevens betreffen onder meer data m.b.t. tot
de (hydro)geologie, temperatuur en zoutgehalte;
o seismische exploratie data van verschillende surveys, aangevuld met specifieke data
van de seismische campagne uitgevoerd in 2010 in kader van het project, in de regio
van Mol, Dessel, Retie, Geel, Kasterlee en Herentals;
o gegevens beschikbaar via de Databank Ondergrond Vlaanderen (o.a. het regionaal
model)
o verschillende publicaties en rapporten met betrekking tot het beschouwde bekken
(Belgisch en Nederlands deel)
Stabiliteitsonderzoek ondiepe ondergrond i.f.v. de inrichting als boorwerf
data m.b.t. de chemische kwaliteit van de bodem en het grondwater uit de
bodemonderzoeken uitgevoerd op de site van Balmatt en data m.b.t. de vooropgestelde
saneringstechnieken uit de bodemsaneringsprojecten opgesteld voor de vastgestelde
verontreiniging (overzicht onderzoeken, zie overzicht Tabel 4.1). Deze data werden aangevuld
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
2/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
met de meest recente meetgegevens, zijnde actualisatie van de concentraties aan
verontreinigende parameters aangetroffen in het grondwater dd april 2013;
4.2.2
Geplande Situatie
Bij de beoordeling van de effecten in de geplande situatie kan een onderscheid gemaakt worden
tussen de effecten die optreden tijdens de aanlegfase en effecten die optreden tijdens de
exploitatiefase.
De aanlegfase omvat zowel de werfvoorbereiding, de werfinrichting als de uitvoering van de diepe
boringen voor de realisatie van de productieputten en de injectieputten. De inrichting van de
elektriciteitscentrale wordt niet verder beschouwd in de aanlegfase omdat deze zal ingericht worden in
een bestaand gebouw.
Tijdens de aanlegfase worden volgende effecten verder bestudeerd:
verspreiding van aanwezige verontreiniging tijdens de werfvoorbereiding / werfinrichting (door
uitgravingen en eventuele tijdelijke bemalingen, door incidenten/calamiteiten) en tijdens de
uitvoering van de boringen (door uitsmeren van verontreinigde grond en grondwater);
introductie van nieuwe verontreiniging tijdens de werfvoorbereiding / werfinrichting / exploitatie
van de werf (opslag gevaarlijke producten, opvang boormodder/spoelwater) en tijdens de
uitvoering van de boringen (gebruik verontreinigd spoelwater, additieven);
effecten, tijdens en na de uitvoering van de boring, ten gevolge van interactie met het
grondwater in de aangeboorde sedimenten of door het mengen van grondwater uit
verschillende watervoerende lagen;
effecten op vlak van stabiliteit tijdens de uitvoering van de boring.
De beoordeling wordt kwalitatief behandeld in het licht van de van toepassing zijnde wetgeving (bv.
wettelijke bepalingen conform VLAREM I en II, onder meer inzake opslag gevaarlijke producten,
realisatie van diepe boringen, grondwaterwinning,… ), de codes van goede praktijk en ‘best practices’
uit andere landen. Er wordt nagegaan in hoeverre het project voorzieningen treft om effecten op
bodem- en grondwater te voorkomen of te minimaliseren en daar waar nodig worden bijkomende
milderende maatregelen voorgesteld.
Aanrijking van de bodem en het grondwater door verspreiding van bestaande verontreiniging of
introductie van nieuwe verontreiniging wordt als negatief beoordeeld. Bij de bepaling van de
significantie van het effect (van -1 tot -3) wordt enerzijds rekening gehouden met de grootteorde van
de aanrijking (ten opzichte van richt- en grenswaarden vastgelegd in de wetgeving - VLAREM,
VLAREBO - en rekening houdende met de reeds aanwezige verontreiniging) en anderzijds met de
maatregelen die voorzien zijn in het project om verontreiniging te voorkomen. Indien ten opzichte van
de referentiesituatie geen of nauwelijks aanrijking wordt verwacht, wordt dit als verwaarloosbaar
beschouwd (0).
Bij de beoordeling van de effecten op het grondwatersysteem tijdens de aanlegfase wordt rekening
gehouden met de kans op optreden van negatieve effecten zoals het mengen van grondwater uit
verschillende watervoerende lagen. De mate waarin dit kan worden voorkomen bepaalt de graad (van
-1 tot -3). Indien ten opzichte van de referentiesituatie geen of slechts tijdelijke interferentie wordt
verwacht, wordt dit als verwaarloosbaar beschouwd (0). De effecten op vlak van stabiliteit zullen ook
worden geëvalueerd volgens de kans op optreden.
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
3/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
De effecten die tijdens de exploitatiefase verder worden geëvalueerd omvatten:
de thermische beïnvloeding en drukwijzigingen in de diepe ondergrond op de lange termijn;
beïnvloeding van eventuele andere exploitatie-toepassing van de diepe ondergrond;
wijziging van de chemische en biologische kwaliteit van het grondwater.
Voor de beoordeling van de lange termijn effecten op vlak van temperatuur en druk werd door de
1
VITO een model opgesteld. De voorspellingen van dit model werden wat betreft drukwijzigingen
geëvalueerd en getoetst aan de limietwaarden. Voor de T-wijziging werd de migratie van het
koudefront berekend. T-wijziging werd hier vooral beoordeeld in licht van de rendabiliteit van het
geothermisch systeem. Tevens werd de invloedstraal bepaald van deze effecten. Overschrijding van
de limietwaarden voor enerzijds drukopbouw ter hoogte van de injectieputten en anderzijds
drukverlaging ter hoogte van de productieputten, wordt als zeer significant negatief beoordeeld (-3),
evenals de negatieve beïnvloeding van andere aanwezige exploitatie-toepassingen.
Voor de beïnvloeding van de chemische en biologische kwaliteit van het grondwater werd een
beoordeling gemaakt van de kans op optreden van lekken enerzijds en de mogelijke effecten ten
gevolge van verschuivingen in chemische evenwichten en/of microbiologische populaties anderzijds.
Een mogelijke aanrijking met bodemvreemde stoffen wordt als negatief beoordeeld. De grootte van
deze aanrijking in vergelijking tot richt – of grenswaarden bepaalt de graad (van -1 tot -3). Wijzigingen
in de chemische kwaliteit door verschuiving van evenwichten worden eveneens als negatief
beoordeeld. De mate waarin deze verschuivingen het natuurlijk systeem verstoren bepaalt de graad
(van -1 tot -3). Indien ten opzichte van de referentiesituatie geen of nauwelijks bijkomende
beïnvloeding wordt verwacht, wordt dit als verwaarloosbaar beschouwd (0).
4.3
4.3.1
REFERENTIESITUATIE
Bodem (Geologie, pedologie)
Bij steenkoolboringen maakte men een onderscheid tussen enerzijds de dekterreinen en anderzijds
het steenkoolterrein en onderliggende kolenkalk.
Volgens deze terminologie kunnen we de bovenste 890m beschouwen als dekterrein, met bovenaan
een dunne zandige Quartaire deklaag (4m), gevolgd door een afwisseling tussen overwegend zanden kleilagen, met daaronder mergel van Tertiaire ouderdom (samen ca.600m dik) en onderaan
krijtgesteente (ca. 285m dik).
Het steenkoolterrein bestaat vooral uit silt- en zandsteen, schiefers of leisteen en ertussen relatief
dunne steenkoollagen (samen ca. 1.900m). Het geheel is tektonisch verstoord waardoor de lagen ter
hoogte van breuken kunnen verspringen.
Het onderste pakket dat bij de boringen zal ontsloten worden bestaat uit een dik pakket kalksteen
(800m) met daarin het warme en zoute grondwater dat het doel uitmaakt van het project.
1
Nota dd. juli 2014, Numerische modelleringen van de ondergrond om de impact van het geothermie system op de Balmatt site
op druk en temperatuur na te gaan (VITO, ref. ETE/1310471/2014-0009)
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
4/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Tabel 4.1: Samenvatting geologische opbouw over de volledige diepte dat geboord zal worden
(Bron: BSP Ecorem 2010, databank ondergrond Vlaanderen en prognose VITO voor het diepste
gedeelte)
Stratigrafie
Quartair
Deklaag
Diepte (m-Mv)
0-4
Lithologie
Bruingeel tot lichtgrijs fijn tot middelgrof zand
Tertiair
Fm. van Kasterlee
Fm. van Diest
Fm. van Berchem
Fm. van Boom
Groep van Tongeren, Zenne,
Ieper, Landen
270 - 620
Wit tot grijs middelgrof kwartszand met aan de basis een
kwartsgrind
Lichtgroen fijn licht glauconiethoudend zand
Groen medium tot grof soms kleiig glauconietzand
Donkergroen tot zwart medium fijn glauconietzand
Bruingrijze plastische klei met septaria
Afwisseling zanden, kleiige zanden, klei en onderaan mergels
van Heers
Secundair
Krijt
620 - 920
Krijtgesteenten
Fm. van Mol (Lid van Donk)
Primair
Boven Carboon
(steenkoolterrein)
Onder Carboon (Kolenkalk)
4 - 19
19 - 45
45 - 150
150 - 190
190 - 270
920 - 2.800
2.800 - 3.500
Afwisseling van siltsteen, zandsteen, leisteen en lagen
steenkool
Kalksteen en dolomiet
De geologische karakteristieken specifiek van belang voor dit project worden verder toegelicht in
Hoofdstuk 2.2. De VITO heeft verschillende studies uitgevoerd ter voorbereiding van de 5 boringen,
waarbij de (diepe) ondergrond werd gedetailleerd en in 3D in kaart is gebracht, met bijzondere
aandacht voor het geothermisch reservoir en de karakteristieke eigenschappen ervan (e.g. porositeit,
2
doorlatendheid) en het voorkomen van breuksystemen . Dit geologische model en de
hydrogeologische karakteristieken zullen verder verfijnd kunnen worden op basis van de informatie die
zal verkregen worden bij de uitvoering van de eerste (exploratie)boring (zie geplande metingen in
Hoofdstuk 2.2).
De lokale ondiepe ondergrond wordt gekenmerkt door bodems die reeds grotendeels antropogeen
verstoord en/of verhard zijn. Verspreid over het hele terrein van de Balmatt-site is er asbest aanwezig
in de bodem. Deze asbest bevindt zich algemeen onder een bestaande beton-afdek (buiten de
aanwezige geulen en putten). Ter hoogte van de locatie waar de boringen zullen worden gerealiseerd
werd reeds het aanwezige asbest verwijderd (zie bespreking verder).
4.3.2
Grondwater (hydrogeologie)
In verband met eventuele effecten op het milieu zijn de bovenste 190m belangrijk. Deze overwegend
goed watervoerende zanden vormen een freatische aquifer die onderaan afgesloten wordt door de
Klei van Boom. Deze freatische laag is over het algemeen belangrijk voor (drink)waterwinning.
Op basis van peilbuismetingen uitgevoerd in kader van het beschrijvend bodemonderzoek (20032004) bevindt het grondwater zich op een diepte van 1,5 à 2 m-mv. Ter hoogte van het projectgebied
2
De resultaten van de geologische voorstudie zijn samengevat in “Broothaers Matsen, Vos Dries, Harcouët-Menou Virginie,
Laenen Ben, De Meyer Geert, Technical evaluation of the Balmatt geothermal project ETE/1310471/2014-0001”
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
5/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
geven de laatste monitoringsgegevens (april 2013) een grondwaterstand van circa 1,7 m-mv. Het
grondwater stroomt in noord-noordwestelijk richting.
De zandige gronden (fijn tot middelgrof zand) hebben een goede doorlatendheid. Een doorlatendheid
-4
van 2,3 10 m/s (ca. 20 m/d) voor de bovenste 10 m van de aquifer wordt gehanteerd bij de
berekening van een aantal saneringsvarianten in het BSP.
Het grondwater wordt gekarakteriseerd als zeer kwetsbaar (Ca1).
Binnen een straal van 1.200m zijn er geen vergunde grondwaterwinningen. Daarbuiten zijn er wel,
meestal in functie van landbouwbedrijven, verder als productiewater bij het nabijgelegen centrum voor
kernenergie of aanverwanten (SCK.CEN, Belgoproces, VITO), zandwinning (Sibelco) en drinkwater
(PIDPA). Deze laatste ligt op een afstand van 2,5km en ontrekt grondwater op een diepte van 125m.
4.3.3
Fysico-chemische karakterisatie van bodem en grondwater
Bodem- en grondwaterkwaliteit van de bovenste watervoerende lagen
Op de Balmatt-site werden vanaf 1923 tot eind jaren ’90 asbesthoudende cementproducten
vervaardigd (Balmatt Industries nv). Voordien, tussen 1911 en 1923, was een betonfabriek op het
terrein aanwezig. Op het bronperceel (1447W) en op enkele aangrenzende percelen werd een
historische verontreiniging met asbest, BTEX, zware metalen, minerale olie en PCB’s in de grond en
met BTEX, VOCl’s, minerale olie en PCB’s in het grondwater aangetroffen. De verontreiniging werd
waarschijnlijk veroorzaakt door de jarenlange industriële activiteiten waarbij o.a. morsverliezen
optraden en asbesthoudend productieafval in de bodem werd gestort of als fundering voor gebouwen
werd aangewend, en het gebruik van ophogingsmateriaal met o.a. assen en puin.
In het kader van het Bodemdecreet is men op de Balmatt-site sedert 1996 bezig met
bodemonderzoek waarbij verontreinigingen zijn vastgesteld, zowel in het vaste deel van de aarde als
in het grondwater, en waarbij ook een gefaseerd bodemsaneringsproject (BSP) werd opgesteld (zie
Tabel 4.2). Fase 1 en 2 van het BSP werden reeds goedgekeurd door OVAM en de saneringswerken
zijn quasi afgerond (op moment van schrijven (mid 2014) is het opvolgingsverslag van de
saneringswerken fase 2 in opmaak). Fase 3 van de sanering omvat de aanpak van de
grondwaterverontreiniging met tolueen ter hoogte van het projectgebied. Dit BSP is op moment van
schrijven nog in behandeling bij OVAM voor conformverklaring, maar verwacht wordt dat de
aanbesteding voor deze saneringswerken nog eind 2014 zal kunnen plaatsvinden.
Tabel 4.2: Overzicht van de beschikbare bodemonderzoeken i.k.v. het Bodemdecreet
Datum
03/06/1996
Type
OBO
15/01/2001
OBO
16/02/2001
OBO
Titel
Rapport
Oriënterend
Milieutechnisch
Bodemonderzoek
Bedrijfsterrein J.M. Balmatt N.V. aan de Lichtstraat 20 te Mol.(Mb95104) + Aanvullend Grondwateronderzoek Locatie Jm Balmatt
aan de Lichtstraat 20 te Mol van 15.12.1997
Oriënterend Bodemonderzoek, Rematt Tv, Lichtstraat 20, 2400 Mol
Auteur
Geoconsult België
BVBA
Rapport Oriënterend Bodemonderzoek Balmatt Industries te Mol in
Opdracht van Advocatenassociatie Devos & van Den Eynde
(46354-001-448).
Dames & Moore
Inc
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
Geologica NV
6/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
[14.0093_V0.1]
VITO
Titel
Beschrijvend Bodemonderzoek Rematt TV Lichtstraat 20 te 2400
Mol - Projectnr. 005297/A2185 + aanvullend Beschrijvend
Bodemonderzoek, Rematt Tv, Lichtstraat 20, 2400 Mol (22
november 201)
Aanvullend Beschrijvend Bodemonderzoek, Rematt Tv, Lichtstraat
20, 2400 Mol
Bodemsaneringsproject Rematt TV (Balmatt NV), Lichtstraat 20 Mol - 20030/A2379
19/08/2014
Datum
11/06/2001
Type
BBO
Auteur
Geologica NV
22/11/2001
BBO
11/09/2002
BSP
24/04/2003
KP
Kwaliteitsplan
SGS
Environmental
Services NV
ERM NV
01/08/2003
EEO
Eindverslag bodemsaneringswerken
ERM NV
02/03/2004
BBO
22/12/2008
bBSP
Environmental
Strategical Advice
BVBA
Ecorem NV
27/05/2009
KP
Beschrijvend Bodemonderzoek: J.M. Balmatt Industries, Lichtstraat
20, 2400 Mol (+ Rapport Fugro België NV van 03.11.2003 +
Rapport Vito van 19.12.2003)
Eerste Gefaseerd Beperkt Bodemsaneringsproject Balmatt,
Lichtstraat 20 te Mol - B02/1421.070.R8(1)
Kwaliteitsplan
15/06/2009
TRN
Geologica NV
URS
Belgium
BVBA
Bouwen & Milieu
NV
URS
Belgium
BVBA
Ecorem NV
Tussentijds verslag nazorg 1, periode 2003-2009, Rematt TV - Mol
- BSW.3689
19/07/2010
TTR
Tussentijdse
rapportage
bodemsaneringswerken
Balmat
nv,lichtstraat 20 te Mol
01/10/2010
KP
Tweede Gefaseerd Bodemsaneringsproject Balmatt NV, Lichtstraat
20 te Mol - B02/1421.096.R189
07/10/2010
BSP
Tweede Gefaseerd Bodemsaneringsproject Balmatt NV, Lichtstraat Ecorem NV
20 te Mol - B02/1421.096.R189
OBO = Oriënterend bodemonderzoek; BBO = Beschrijvend bodemonderzoek; BSP = Bodemsaneringsproject
Op perceel 1447 W blijkt een historische verontreiniging met zware metalen, asbest en tolueen in het
vaste deel van de aarde en met tolueen en VOCl in het grondwater. Daarnaast is er een gemengde
verontreiniging met minerale olie en PCB in het vaste deel van de aarde en het grondwater. Op het
naastliggende perceel 1445 K2 zit een historische verontreiniging met zware metalen, tolueen en
3
asbest in het vaste deel van de aarde, met zware metalen, VOCl en tolueen in het grondwater .
Het eerste gefaseerde beperkt BSP omvat de sanering van de verontreiniging met zware metalen,
tolueen en asbest in het vaste deel van de aarde op perceel 1445 K2, alsook de sanering van de
verontreinigingskernen op perceel 1447 W. Het tweede gefaseerde BSP beschrijft opnieuw de
sanering van de verschillende verontreinigingskernen in het vaste deel van de aarde én bijkomend de
sanering van asbest en zware metalen op het terrein 1447 W.
3
Tweede Gefaseerd Bodemsaneringsproject Balmatt NV, Lichtstraat 20 te Mol (Ecorem nv, 2010)
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
7/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
De sanering beschreven in het tweede gefaseerde bodemsaneringsproject omvat de ontgraving en
afvoer van verontreinigingskernen op perceel 1447 W met behulp van een tijdelijke bemaling. Meer
bepaald gaat het om de sanering van:
-
minerale olie en PCB in het vaste deel van de aarde en het grondwater (t.h.v. de oude
waterzuiveringsinstallatie);
minerale olie in het vaste deel van de aarde en het grondwater t.h.v. de vroegere smeerput;
minerale olie en tolueen in het vaste deel van de aarde t.h.v. de voormalige tolueenrecycling-unit
(dit is t.h.v. het projectgebied dat in kader van deze MER wordt beschouwd).
Er wordt in het BSP gesteld dat de tijdelijke bemaling waarschijnlijk voldoende zal zijn om ook het
aanwezige verontreinigde grondwater te saneren t.h.v. de waterzuiveringsinstallatie (minerale olie en
PCB) en de smeerput (minerale olie). Indien dit niet het geval blijkt te zijn dan zal dit verder worden
besproken in het derde gefaseerde bodemsaneringsproject.
Het tweede gefaseerde bodemsaneringsproject stelt tevens een duurzame afdek voor van de
vastgestelde verontreiniging met asbest en met zware metalen (volledige terrein). Concreet betekent
dit dat er op het perceel, dat volledig verhard is, buiten het herstellen van gebeurlijke gaten in de
aanwezige verharding, geen specifieke (bijkomende) sanerings-maatregelen worden genomen
(buiten herstellen van mogelijke gaten in de aanwezige verharding). De verharding dient in stand te
worden gehouden en bij graafwerken i.k.v. toekomstige herontwikkeling van het terrein of i.k.v. het
saneren van de verschillende verontreinigingskernen dient rekening te worden met de aanwezigheid
van asbest en hogere concentraties metalen in het vaste deel van de aarde.
Naast de algemene verontreinig met asbest en zware metalen, is in kader van het huidige project
vooral de verontreiniging ter hoogte van de tolueenrecycling-unit van belang, aangezien de boorwerf
zich situeert ter hoogte van deze verontreiniging.
Wat betreft het vaste deel van de aarde ziet de bodemsaneringsdeskundige geen beperkingen voor
het gebruik van het terrein als industriegebied. Wel dient bij eventuele graafwerken rekening
gehouden te worden met een restverontreiniging aan minerale olie en PCB (<BSN), tolueen
(<2xBSN), zware metalen (>BSN) en asbest.
De eerste fase van de sanering werd reeds afgerond. De verontreiniging in het vaste deel van de
aarde op perceel 1445 K2 (asbest en zware metalen) werd hierbij ontgraven. Ten gevolge van de
gerichte sanering dalen de concentraties van polluenten op dit perceel, zowel in de kern als ter hoogte
van de randen van de pluim (URS memo, 2013).
Ook de tweede saneringsfase werd inmiddels afgerond. Hierbij werden de aanwezige
verontreinigingskernen op perceel 1447W afgegraven en werd het grondwater gesaneerd t.h.v. de
waterzuiveringsinstallatie (minerale olie & PCB) en t.h.v. de smeerput (minerale olie). De laatste
monitoringsresultaten m.b.t. deze sanering worden op moment van schrijven verzameld en het rapport
van de uitgevoerde saneringswerken zal rond september 2014 kunnen worden afgerond. In het kader
van deze saneringswerken werd ook een ontgraving gerealiseerd ter hoogte van de geplande locaties
van de geothermie-boringen teneinde de bouwput asbestvrij te maken (zie bespreking verder). De
sanering van de tolueen-verontreiniging in het vaste deel van de aarde werd in het tweede gefaseerde
bodemsaneringsproject als een optie gelaten aangezien uit bijkomende boringen bleek dat de
aangetroffen concentraties met minerale olie en tolueen beperkt zijn (overschrijding van de
richtwaarden, maar beneden de bodemsaneringsnorm). Rekening houdende met de aanwezige
asbestverontreiniging (en het risico op blootstelling aan asbest bij ontgraving), de eerder beperkte
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
8/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
vuilvracht en het feit dat bij een bemaling tijdens de ontgraving de grondwaterpluim zou verstoord
worden, werd beslist deze kern dan ook niet te ontgraven in de tweede fase. Bovendien kan deze
verontreiniging samen aangepakt worden met de saneringstechniek (stoominjectie) die wordt
voorgesteld in de derde fase, waardoor er ook minder manipulaties nodig zijn in een door asbest
verstoorde bodem.
De sanering van de grondwaterverontreinigingen met tolueen en VOCl’s op perceel 1447W maakt dus
deel uit van het derde gefaseerd bodemsaneringsproject. Dit BSP is op moment van schrijven nog in
behandeling bij OVAM voor conformverklaring, maar verwacht wordt dat de aanbesteding voor deze
saneringswerken nog eind 2014 zal kunnen plaatsvinden.
De grootste verontreinigingspluim, gekarakteriseerd door de parameters BTEX (voornamelijk tolueen),
situeert zich ten westen van het perceel en strekt zich tot onder (en voorbij) het kanaal. De
verontreinigingspluim zakt ook in de diepte richting kanaal. Ter hoogte van de locatie van de
geothermische boringen wordt geraamd (door extrapolatie) dat de grondwaterverontreiniging zich
situeert tot op een diepte van 20 m – mv. Recente monitoringsgegevens (april 2014) geven een
tolueenconcentratie aan in PB 3006-212 (enkel m ten zuiden van de geplande boringen, binnen de
boorwerf) van 18.000 µg/l op 13 -15 m-mv. In PB 800-318, meer noordwaarts van de geplande
boringen gelegen (maar ook nog binnen het projectgebied), worden op een diepte van 22 - 24m-mv
nog tolueenconcentraties gemeten van 9.700 µg/l (> BSN).
Het voorlopige saneringsconcept voor de grondwatersanering t.h.v. de tolueenrecycling-unit gaat uit
van stoominjectie waarbij de verontreiniging wordt uitgedampt. Hiervoor wordt gerekend op een
saneringsduur van circa 24 weken.
Fysico-chemische karakteristieken van het geothermisch reservoir
In kader van het ontwerp van het geothermisch systeem werden een aantal fysicochemische
parameters geraamd van het geothermisch reservoir dat zal aangesproken worden voor de winning
van geothermische warmte:
-
Temperatuur:
o op basis van metingen in Turnhout (017E0225) en Wijvenheide (077W0174): een T van
ca. 82°C op 1.903 m diepte en van 102,9°C op 2.185 m diepte;
o modelmatige berekening: T van ca. 120°C aan de top van de Kolenkalk Groep (2.800 m)
en een T van ca. 142°C aan de basis (3.500 m).
-
Zoutgehalte van het formatiewater: het totaal gehalte opgeloste stoffen varieert tussen 120 en
148 g/l, hoofdzakelijk NaCl voor de put in Merksplas (017W0265), en een zoutgehalte rond de 130
tot 134 g/l op basis van metingen uit Turnhout.
-
Gas: op basis van metingen en testen op een put in Merksplas (017W0265) werd een verhouding
gas-water (GLR) bepaald van 0,71-1,62 in op diepte genomen monsters, en lag deze rond 0,44
tijdens de puttesten. Het hoofdbestanddeel van het gas is CO2 (90%), met daarnaast ook nog
4-5% CH4 en 5-6% N2
Daarnaast kan hier vermeld worden dat de ondergrond van nature aangerijkt kan zijn met bepaalde
stoffen (metalen, radio-actieve elementen), die eens ze aan de oppervlakte komen, ongewenst zijn
vanuit het perspectief van veiligheid en milieuwetgeving. Dit effect wordt hierna verder toegelicht.
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
9/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
4.4
4.4.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
GEPLANDE SITUATIE – BEOORDELING EFFECTEN OP DE ONDERGROND EN
GRONDWATER
Aanlegfase - Werfinrichting
De Balmatt-site is in het geheel verontreinigd met o.m. asbest en zware metalen. In de tweede fase
van de sanering werden op perceel 1447W twee verontreinigingskernen met PCB olie en minerale olie
verwijderd (zie toelichting § 4.3.3) , samen met de gerelateerde grondwaterverontreiniging, waarbij de
ook eventuele aanwezig asbest werd verwijderd. Deze twee verontreinigingskernen situeren zich
buiten het projectgebied.
In het tweede gefaseerde BSP wordt de afdek van het overige deel van het terrein als maatregel
voorgesteld om verdere verspreiding van asbestdeeltjes te vermijden (en uitloging van zware metalen
te voorkomen). Het terrein is reeds grotendeels verhard, maar de sleuven en putten die nog verspreid
over het terrein voorkomen en die resten vrij asbest kunnen bevatten, dienen wel gevuld te worden
met steenpuin of stabilisé zodat een redelijk veilige omgeving ontstaat naar asbest en risico op
ongevallen. De aanwezige verharding van het terrein dient in stand gehouden te worden en bij
graafwerken in kader van toekomstige herontwikkelingen van het terrein of verwijdering van andere
verontreiniging dient hiermee rekening gehouden te worden
Zo werd ter hoogte van de geplande locatie van de boringen in oktober 2013 reeds een ontgraving
gerealiseerd. Het ontgraven van deze zone maakte deel uit van de sanering door OVAM (en zit
bijgevolg ook vervat in de bouwvergunning van het BSP). Het grondvlak van de ontgravingsput, aan
4
de onderkant van de taluds, bedroeg 43 m bij 13 m . De uitgraving werd gerealiseerd tot op een diepte
van 1,5m. Deze putbodem was visueel vrij van asbest. Meer west-waarts van de gerealiseerd put,
waar initieel werd gegraven, was op deze diepte nog steeds asbesthoudend materiaal aanwezig. Er
werd daarom beslist de uitgravingszone 10 m oostwaarts op te schuiven. Deze asbesthoudende
putbodem werd afgedekt met visueel niet asbesthoudende gronden, vrijgekomen uit het oostelijk deel
van de opgeschoven ontgravingszone. Deze wijziging wordt opgenomen in het post-interventiedossier
van de saneringswerken. In totaal werd uit deze zone 916,32 ton asbesthoudende grond afgevoerd.
Deze asbest-vrije bouwput werd opgevuld met groevezand tot op ca 0,5 m – mv. In deze zone zal de
fundering worden gerealiseerd, nodig voor het plaatsen van de boortoren en de uitvoering van de
boringen. Hiertoe werden sonderingen uitgevoerd om de draagkracht van de ondergrond na te gaan.
Op basis van resultaten van de sonderingen kan de geschikte funderingstechniek bepaald worden.
De tolueenverontreiniging zal in een derde saneringsfase worden aangepakt. Voorlopige timing
hiervoor is dat de aanbesteding van de saneringswerken nog eind dit jaar kan plaatsvinden (zie
toelichting § 4.3.3).
De boorwerf zal in zijn geheel voorzien worden van een verharde werkvloer. In het opvolgingsverslag
van de saneringswerkzaamheden wordt wel aangegeven dat het aangewezen is de aanwezige putten
op het terrein op te sporen en te delven om toekomstige problemen te vermijden inzake veiligheid en
inrichting van de werfzone. Dit zou nog om een beperkt aantal putten gaan. De inrichting van de
werfzone buiten de ontgraven zone valt buiten de vergunde werkzaamheden van het tweede
gefaseerde bodemsaneringsproject.
De werfinrichting is voorgesteld in Figuur 2.5. Zoals hierboven toegelicht zal ter hoogte van de locatie
van de boringen (uitgegraven zone) een betonnen constructie worden voorzien die voldoende
4
Werfverslag dd. 06/11/2013, opgesteld door Ecorem nv die in stond voor de begeleiding van de werken
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
10/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
draagkrachtig is voor de boortoren. Daarrond, in de zone waar de installaties komen voor onder meer
de opvang van de boormodder, de scheiding van het boorgruis, de recirculatie van de boorvloeistof,
de opslagvoorzieningen van de toeslagstoffen en brandstof, zal een vloeistofdichte ondergrond
worden voorzien met licht opstaande rand. Zodoende wordt een inkuiping gerealiseerd die voorkomt
dat bij lekken nieuwe verontreiniging naar de bodem kan ontstaan, conform de eisen van het
VLAREM.
Na de realisatie van de eerste boring zal een pomptest worden uitgevoerd teneinde meer
gedetailleerde informatie te verkrijgen over de chemische en hydrologische karakteristieken van de
aangeboorde laag. Dit grondwater is rijk aan mineralen en daardoor ook erg zout (NaCl) en zal
daarom niet zonder meer geloosd kunnen worden in oppervlaktewater. Bedoeling is dit opgepompt
grondwater terug te injecteren na installatie van de injectieputten. In afwachting van de re-injectie van
dit opgepompte grondwater zal het tijdelijk gestockeerd worden. Hiertoe zal gebruik gemaakt worden
van een bestaand opvangbekken dat aanwezig is op de aangrenzende terreinen van de voormalige
Electrabel site. Dit bekken zal worden voorzien van een ondoorlatende wand.
Indien het toch nodig zou blijken dat het opgepompt grondwater niet kan worden geïnjecteerd, dan zal
bekeken worden of dit kan worden uitgedampt, gecontroleerd afgevoerd of via een ander alternatief
kan worden verwerkt (zie onderdeel Water). Hetzelfde geldt voor neerslagen gevormd uit het
opgepompte water, met daarin natuurlijk voorkomende elementen, metalen of radio-actieve
elementen.
Door het voorzien van een ondoorlatende laag in het tijdelijke opvangbekken wordt geen impact op
bodem en grondwater verwacht.
Door de voorziene maatregelen wordt het effect ‘ontstaan van nieuwe bodemverontreiniging’ als niet
significant beoordeeld (0).
Het risico op eventuele verspreiding van bestaande verontreiniging door de uitvoering van de boringen
wordt hierna beoordeeld.
4.4.2
Aanlegfase – Uitvoering diepe boringen
Door de VITO werd ter voorbereiding van de 5 boringen de (diepe) ondergrond bestudeerd en in 3D in
kaart gebracht, met bijzondere aandacht voor het geothermisch reservoir en de karakteristieke
eigenschappen ervan (e.g. porositeit, doorlatendheid) en de aanwezigheid van breuksystemen. Deze
studie resulteerde o.m. in het gedetailleerd ontwerpen van de eerste boring, het voorlopig ontwerp van
de bijkomende, gedevieerde boringen en het uittekenen van voorlopige boortrajecten van de
gedevieerde putten. Dit heeft zich ook vertaald in specifieke voorwaarden (naast de maatregelen die
deel uitmaken van de code van goed praktijk) in het bestek dat werd opgesteld in kader van de
aanstelling van de boorfirma voor de uitvoering van de boringen (zie ook Hoofdstuk 2.3). De voorziene
maatregelen relevant in kader van de effectbespreking worden hieronder kort toegelicht.
De boringen gebeuren op korte afstand van de bestaande grondwaterverontreiniging (vooral tolueen).
Om te vermijden dat de lokale verontreinigingen (ook in vaste deel van de aarde) niet verder kan
verspreiden naar de diepte worden verschillende maatregelen genomen.
-
Zoals hierboven toegelicht werd de eerste 1,5 m reeds ontgraven ter hoogte van de locatie van de
boringen (oppervlakte van 43 m x 13 m). Hierbij werd een asbestvrije zone gecreëerd en werd de
asbesthoudende bodem verwijderd.
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
11/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
-
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
De vervuiling met tolueen in de omgeving van de boring situeert zich tot op een diepte van circa
20 meter onder maaiveld. Dit dient verder geverifieerd te worden in kader van het derde
bodemsaneringsproject dewelke momenteel in opmaak is. Er wordt momenteel voorzien om in de
eerste fase van de boring een geleidingsbuis te plaatsen tot op een diepte van circa 30 meter (zie
schematische voorstelling in Figuur 4.1). Dit zal waarschijnlijk nog gebeuren tijdens de aanleg
van het terrein. Deze geleidingsbuis kan zowel geboord als geheid worden. Deze laatste optie
heeft als voordeel dat er geen materiaal wordt bovengehaald wanneer het interval met de tolueen
vervuiling wordt doorsneden.
Door de diepte van de basis van de geleidingsbuis ruim genoeg te kiezen, kan het ganse
gepollueerde interval worden afgeschermd. Vervolgens kan het zand dat zich binnen in de
geleidingsbuis bevindt bovengehaald en afgevoerd worden, rekening houdende met de vereiste
maatregelen voor veiligheid en gezondheid van het personeel, en volgens de geldende normen en
wetgeving.
Eens de bovenste 30 meter gepasseerd, kan de boring nadien voortgezet worden zonder dat er
enig contact is met de met tolueen vervuilde zone. Er is dan geen risico meer op verontreiniging
van de boormodder met tolueen en de verdere vervuiling van de installaties of de verspreiding
naar dieper liggende lagen. In dit geval is er dan ook geen risico dat er door de boring tolueen
terecht komt in dieper liggende grondwatervoerende lagen (drinkwater).
Wanneer een diepte bereikt is van ruim 600 meter, wordt een volgende verbuizing geplaatst en in
situ gecementeerd. Deze vormt een barrière welke communicatie tussen het boorgat en
watervoerende lagen vermijdt. Activiteiten en pomptesten in de dieper liggende formaties
(bijvoorbeeld in de Kolenkalk Groep) staan niet in contact met de ondiepe gepollueerde zone. Er
is dan ook geen interferentie met de gepollueerde zone.
Het is hierbij belangrijk dat de timing van de geplande saneringswerken (derde fase) en de
werfvoorbereiding en uitvoering van de geothermische boringen goed op elkaar worden afgestemd.
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
12/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 4.1: Principe van het plaatsen geleidingsbuis in de ondiepe ondergrond, ter beperking
van de verspreiding van de verontreiniging
Zowel vanuit technisch oogpunt als vanuit milieu oogpunt heeft men er verder alle belang bij om
interferentie tussen het boorgat en de doorboorde formatie maximaal te vermijden.
vermijden Door de influx van
grondwater kan het boorgat dichtslibben, of omgekeerd,
omgekeerd bij verlies van spoelwater in een poreuze of
gespleten ondergrond zal de boring zelf niet optimaal kunnen
k
uitgevoerd worden.
worden Buiten in de
geëxploiteerde
eëxploiteerde laag, moet elke mogelijke interactie met grondwater in de aangeboorde sedimenten
tijdens de boring zoveel als mogelijk worden geminimaliseerd en nadien vermeden. Communicatie
tussen de verschillende watervoerende lagen via het boorgat moet uitgesloten
tgesloten worden.
worden
De
e juiste consistentie van de boorvloeistof
boor
tijdens de uitvoering van de boring, om het boorgat open te
houden en verlies van spoelwater te vermijden en verbuizing van het boorgat,, na elke boorfase (tot op
een bepaalde diepte), vooral in de losse sedimenten, zijn hierbij een absolute noodzaak.
noodzaak
Het project voorziet dat iedere
edere boorfase wordt gevolgd door een verbuizing en in situ cementering om
het boorgat af te schermen. Dit wordt uitgebreid toegelicht in Hoofdstuk 2.3.. Een open boorgat is in dit
geval dan ook altijd een tijdelijke situatie met een minimum aan effecten. De communicatie
ommunicatie tussen de
watervoerende lagen en het boorgat, of tussen de lagen onderling via het boorgat, wordt vermeden
door het plaatsen van de verbuizing. Samen met de cement vormt dit een dubbele barrière.
Bovendien wordt in het ondiepe gedeelte van het boorgat meer dan één
n verbuizing voorzien in het
putontwerp. Zoals hierboven toegelicht zal in de eerste 30 m een bijkomende geleidingsbuis worden
geplaatst teneinde te vermijden
ermijden dat de aanwezige tolueenverontreiniging zich zou verspreiden.
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
13/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Dit alles geldt ook voor de gedevieerde boringen, waarvan het eindpunt op een zekere afstand zal
terechtkomen in de diepe ondergrond.
Bij de uitvoering van de spoelboring wordt het losgeboorde materiaal door middel van een vloeistof
(boormodder) naar de oppervlakte getransporteerd (gespoeld). Voor het meest ondiepe deel van de
boring zal gebruik gemaakt kunnen worden van water als boorvloeistof. Met toenemende diepte zijn
toevoegmiddelen nodig om een goede densiteit en viscositeit van de boorvloeistof te bekomen,
teneinde de draagkracht van de spoeling te verhogen, de wand van het boorgat tijdelijk te stabiliseren
en waterverlies tijdens het boren tegen te gaan. Eens de verbuizing geplaatst na een welbepaalde
diepte (zie Hoofdstuk 2.3) wordt het weglekken van boorvloeistof in de bovenliggende formaties
vermeden. Bovendien laat deze verbuizing toe om in de diepere delen van het boorgat een
boormodder met hogere densiteit of andere samenstelling te gebruiken, die nefast zou zijn voor de
eerder doorboorde bovenliggende formaties.
Als spoelwater voor de uitvoering van de boring wordt voorzien om kanaalwater te gebruiken. Op
basis van een analyse van dit kanaalwater (dd. januari 2014) kon worden vastgesteld dat deze voldoet
aan de kwaliteitsnormen voor grondwater (Bijlage 2.4.1 van het VLAREM), met uitzondering van de
aanwezigheid van E. Colli. Op grotere diepte vormt de aanwezigheid van E.Coli bacterie geen gevaar
aangezien deze niet levensvatbaar is door het hoge zoutgehalte en temperatuur. De kwaliteit van het
spoelwater alsook de gebruikte additieven is vooral van belang in de bovenste watervoerende lagen
waaruit drinkwater gewonnen wordt. De drinkwaterproductie van PIDPA bevindt zich op een afstand
van ca. 2,5 km en onttrekt grondwater op een diepte van 125m. Door het gebruik van additieven om
de juiste consistentie van de boorvloeistof te verkrijgen wordt de uitspoeling van boorwater zo veel als
mogelijke vermeden. De duurtijd waarbinnen het spoelwater in contact komt met de aangeboorde
sedimenten is ook beperkt. Voor de volledige afwerking van de sectie 30 – 605 m worden tussen de 8
en 14 dagen voorzien. De boorwerkzaamheden zelf zullen minder dan één week in beslag nemen. Er
worden enkel biologisch of chemisch afbreekbare additieven gebruikt (Zie ook hfst 2, sectie 2.3.4.1).
Na de plaatsing van de verbuizing na de eerste fase is er geen contact meer met de watervoerende
laag.
Algemeen kan nog vermeld worden dat enkel gewerkt wordt met erkende aannemers die de nodige
certificaten kunnen voorleggen inzake kwaliteit en veiligheid (zie Hoofdstuk 2.3), zodat kan
aangenomen worden dat het personeel dat instaat voor de werfinrichting en de uitvoering van de
boringen over de nodige scholing beschikt inzake arbeids- en milieuhygiëne.
In kader van het haalbaarheidsonderzoek van het project werden de karakteristieken van het beoogde
reservoir reeds in detail bestudeerd (zie hoofdstuk 2). Locatie-specifieke informatie zal pas verzameld
kunnen worden na de uitvoering van de eerste exploratie-boring. Op basis van deze informatie zullen
de gebruikte model-parameters nog verder verfijnd kunnen worden. Er zal bovendien enkel gewerkt
worden met een boorfirma die voldoende expertise kan voorleggen inzake deze materie, zodat ook
tijdens de uitvoering van de boringen steeds de gepaste maatregelen worden toegepast. Er worden
dan ook geen effecten verwacht inzake stabiliteit (instabiliteit boorgat, maar ook optreden van
verzakkingen, …). Stabiliteitsberekeningen voor de boring zijn opgenomen in het rapport ‘Technical
5
evaluation of the Balmatt geothermal project ETE/1310471/2014-0001 ’. De lokale drukeffecten op het
niveau van het reservoir (rond injectie- en productieputten) bedragen 20 tot 50 bar (op een
hydrostatische druk van ca. 315 bar). De geschatte limietwaarde voor fracturatie ligt tussen 435 en
495 bar. Er worden dan ook geen effecten verwacht van de injectie/productie op de integriteit van het
reservoir (zie ook bespreking hierna onder ‘exploitatiefase’).
5
Broothaers Matsen, Vos Dries, Harcouët-Menou Virginie, Laenen Ben, De Meyer Geert,
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
14/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Er kan besloten worden dat ten gevolge van de boringen en de inrichting als productie- of
injectieputten geen grote of permanente effecten verwacht worden op de ondergrond, ondiep of diep
(0).
Het risico op verontreiniging van de bovenste watervoerende lagen wordt als laag ingeschat (-1).
Eventueel kan voor de uitvoering van deze eerste sectie met leidingwater gewerkt worden in plaats
van kanaalwater.
4.4.3
Exploitatiefase
Door de VITO werd een modelleringstudie uitgevoerd om de te verwachten effecten op langere termijn
te bestuderen t.g.v. het onttrekken van grondwater, het terug injecteren van koeler water en daaraan
gekoppelde migratie van warmte/koude-fronten en drukeffecten. Deze studie wordt als bijlage
toegevoegd aan dit hoofdstuk.
Er werd in eerste instantie nagegaan wat de maximaal toelaatbare druk mag zijn ter hoogte van de
injectieput teneinde beschadiging van de gesteente (hydraulische fracturatie) te voorkomen.
Anderzijds werd ter hoogte van de productieput bepaald wat de maximaal toelaatbare afpomping mag
zijn teneinde te voorkomen dat het waterniveau beneden de pomp zakt en er cavitatie zou kunnen
optreden. Bij dit verschijnsel kunnen kleine gasvormige bellen ontstaan. Tevens werd nagegaan welke
temperatuursevolutie optreedt. De temperatuur ter hoogte van de productieputten mag immers niet te
veel dalen teneinde de levensduur en uitbating van het systeem niet in het gedrang te brengen.
Rekening houdende met deze criteria en om aan het gevraagde vermogen en debiet van het
thermisch systeem te voldoen werden verschillende configuraties met meerdere putten bestudeerd.
Zo werd gekomen tot het ontwerp dat in kader van dit MER wordt beschouwd. Het omvat 5 putten,
waarvan 3 voor productie en 2 voor injectie. Er is een centrale, verticale put, omringd door 4
gedevieerde putten. Elke gedevieerde put bevindt zich in het reservoir op een afstand van circa 1.500
3
m van de centrale put (t.h.v. de top van het reservoir). Met dit ontwerp kan een debiet van 630 m /h
3
gerealiseerd worden, gespreid over drie productieputten (elk 210 m /h). Aan de injectiezijde wordt het
3
debiet verdeeld over 2 x 315 m /h.
Uit de simulatie blijkt dat de drukopbouw ter hoogte van de injectieputten vrij snel oploopt tot meer dan
20 bar. Nadien is de toename meer geleidelijk, tot circa 25 bar. Deze waarden blijven ruim onder de
limiet die bepaald werd op basis van de fracturatiegradiënt (zijnde een overdruk van 120 tot 180 bar).
In de productieputten varieert de afpomping (druk-afname) al naargelang hun positie. In de buitenste
putten bedraagt de afpomping circa 11 bar, en vertoont een geleidelijke toename met de tijd. Na
35 jaar blijft de afpomping echter nog steeds onder 12 bar. In de centrale productieput is de
afpomping kleiner. Deze neemt initieel maar traag toe, nadien (15 jaar) gaat de stijging echter sneller.
De waarden voor de afpomping blijven eveneens ruim onder de limiet i.v.m. cavitatie, zijnde 38 bar
3
voor een debiet van 210 m /h per put.
In het gebied rond de injectieputten toont de modellering een duidelijke en significante afkoeling na 35
jaar. Ook de temperatuur aan de centrale productieput, gesitueerd op een afstand van 1.500 m van de
injectieputten, zal na verloop van tijd dalen, nadat het koudefront deze plaats heeft bereikt (na circa
15 jaar). De daling is vrij sterk, met een afname van ruim 15°C na 35 jaar exploitatie.
De 2 buitenste productieputten zijn verder van de injectieputten af gelegen. Deze onderlinge afstand is
voldoende om te voorkomen dat de productietemperatuur er daalt. Deze blijft dus constant over de
exploitatieperiode van 35 jaar. De afgenomen temperatuur aan de centrale productieput is echter nog
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
15/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
voldoende voor de levering van warmte. De constante productietemperatuur aan de 2 buitenste putten
blijft geschikt voor de ORC installaties.
Dit model en de berekeningen inzake limietwaarden voor maximale drukopbouw ter hoogte van de
injectieputten en de maximale drukdaling ter hoogte van de productieputten zal nog verder worden
verfijnd op basis van meetgegevens die zullen worden verkregen bij de uitvoering van de eerste
boring en pomptest. Het model werd echter reeds onderworpen aan een sensiviteitsanalyse, waarbij
werd rekening gehouden met min. en max. waarden voor verschillende parameters. Hierdoor heeft
men een beeld gekregen van de grootteorde van de impact.
Bij de finale positionering van de putten zal rekening gehouden worden met breukzones of gespleten
zones in de ondergrond, om enerzijds optimaal gebruik te maken van de aanwezige permeabiliteit, en
anderzijds om drukopbouw in breukzones (door injectie) te vermijden.
Om de interactie met eventuele andere exploitatievormen van de ondergrond na te gaan werd met het
model ook de invloedsfeer bepaald van de geothermische putten. Hieruit blijkt dat de impact op
temperatuur in het reservoir daalt tot minder dan 0,1°C op een afstand van circa 1,5 km. Voor de druk
reikt de invloed iets verder. De drukverhoging rond de injectieputten zet zich voort tot bijna 4 km van
de putten. Vanaf een afstand van circa 3 km valt de toename echter terug tot onder 0,5 bar. Dezelfde
afstanden gelden voor de afpomping rond de (buitenste) productieputten.
De effecten ten gevolge van drukwijzigingen in de diepe ondergrond, ten gevolge van de exploitatie
van de geothermische boringen, worden als niet significant beoordeeld (0). De impact van de
temperatuursevolutie op de rendabiliteit van het systeem lijkt haalbaar.
Tijdens de exploitatiefase zouden wijzigingen in chemische en biologische kwaliteit van het
grondwater kunnen ontstaan door verschuiving in chemische evenwichten of verschuivingen in de
microbiologische populaties ten gevolge van opwarming / afkoeling.
De putten doorsnijden watervoerende lagen die gebruikt worden voor drinkwaterwinning. Het diepe
warme grondwater wordt opgepompt (verwachte T van ca. 124 °C), geeft zijn warmte af via een
warmtewisselaar en wordt dan terug geïnjecteerd op een lagere T (65°C). In de omgeving van deze
putten zouden de ondiepe aquifers kunnen opgewarmd worden. Een opwarming in de bovenste lagen
tot meer dan 25°C kan verschuivingen van chemische evenwichten en bacteriologische processen
6
veroorzaken . In het traject boven de pomp (ca 500m onder maaiveld) stroomt het warme water door
de productiebuis, dewelke meermaals verbuisd en gecementeerd is. Hierbij is dus geen rechtstreeks
contact met de binnenwand van het boorgat en zal de opwarming beperkt zijn. Gezien ook de afstand
tot de grondwaterwinning van PIDPA wordt hier geen effect verwacht.
Ter hoogte van het aangeboorde reservoir heeft het water (de brine) een zeer hoog zoutgehalte en
een aanzienlijke hoeveelheid opgeloste carbonaten. De nodige maatregelen, zoals de selectie van de
gepaste materialen, dienen getroffen te worden om effecten van corrosie en neerslag van carbonaten
en silicaten te verhinderen. De pompdruk dient voldoende hoog gehouden te worden om ontgassing
van de vloeistof te verhinderen, teneinde oververzadiging en de neerslag van carbonaten zoals calciet
(calciumcarbonaat) en ijzercarbonaat te vermijden. Daar waar de oplosbaarheid van de meeste
mineralen afneemt (silica) met een dalende temperatuur, zal de oplosbaarheid van calciet terug
toenemen in de afgekoelde vloeistof (na de warmtewisselaars). Het is mogelijk dat bepaalde stoffen
zullen moeten toegevoegd worden om het afzetten van zouten in het materiaal aan de oppervlakte en
ter hoogte van de pomp te vermijden. Het effect van verschuivingen in deze mineraalevenwichten op
het reservoir zal nog verder onderzocht worden op basis van site-specifieke informatie die verkregen
wordt na de eerste exploratie-boring.
6
Op basis van studies uitgevoerd in Nederland voor warmte- en koudeopslag (WKO)
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
16/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Mogelijke introductie van bodemvreemde stoffen in de ondergrond zou ook kunnen ontstaan ten
gevolge van een lek ter hoogte van de warmtewisselaar. Voor het warmtenet gebeurt de
warmteoverdracht in shell and tube warmtewisselaars, waarbij water als secundair transportmedium
wordt gebruikt. Het risico op verontreiniging met bodemvreemde stoffen is hierdoor niet te
verwachten. Het materiaal van de warmtewisselaars zal worden bepaald eens de samenstelling van
de geothermische brine gekend is. Voor de elektriciteitsproductie via een Organische Rankince Cyclus
wordt de warmte van de geothermische brine overgedragen aan een organisch medium. Er zijn
voldoende veiligheden ingebouwd, waarbij bij het wegvallen van de druk in het systeem, een alarm zal
gegenereerd worden zodat de gepaste maatregelen kunnen genomen worden.
Het diepe grondwater kan van nature uit aangerijkt zijn met onder meer zouten, natuurlijk radioactief
materiaal en zware metalen. Dit water wordt na afgifte van het grootste deel van de warmte, weer in
dezelfde, diepe formatie geïnjecteerd. Zo lang er geen lekkages optreden is het circuit gesloten en zal
het water niet in de ondiepe formaties terechtkomen. Gezien de uitvoering van de boringen conform
de wettelijke en andere bepalingen (zie § 4.4.2 en hoofdstuk 2.2) is het risico op lekken minimaal.
Wijzigingen in de chemische kwaliteit van het grondwater op de lange termijn, ten gevolge van de
exploitatie van de geothermische boringen, worden als niet significant beoordeeld (0). Voor wat betreft
het effect van verschuivingen in mineraalevenwichten op het reservoir zal nog verder onderzoek
worden gedaan op basis van site-specifieke informatie die verkregen wordt na de eerste exploratieboring.
De faciliteiten voor de opwekking van de elektrisch energie worden ondergebracht in een bestaand
gebouw op de nabijgelegen voormalige site van Electrabel. Er zijn hier dus geen effecten te
verwachten o.v.v. bijkomend ruimtebeslag of verdichting van de bodem. Opslag van gevaarlijke
producten (beperkte hoeveelheid) zal georganiseerd worden conform de geldende wettelijke
bepalingen.
4.5
BESLUIT
Het beheersen van de impact op bodem en grondwater bij de aanleg en exploitatie van een
geothermisch systeem is nodig zowel vanuit technisch oogpunt en de rendabiliteit van het project als
vanuit de zorg voor het milieu en zijn natuurlijke rijkdommen. In het kader van dit project werden dan
ook reeds heel wat voorstudies gedaan teneinde mogelijke risico’s te reduceren of uit te sluiten.
Bovendien zijn heel wat effecten uit te sluiten door het toepassen van goede praktijken die
bijvoorbeeld werden ontwikkeld bij de realisatie van diepe boringen voor andere toepassingen.
Daarom zal ook enkel gewerkt worden met een boorfirma die de nodige ervaring en erkenningen
kunnen voorleggen inzake de uitvoering van diepe boringen.
Anderzijds kunnen bepaalde effecten pas met meer zekerheid worden ingeschat naarmate meer
locatiespecifieke gegevens kunnen worden verzameld, zoals data uit metingen die gepland zijn tijdens
en na uitvoering van de eerste (exploratie)boring. Het is dan ook de bedoeling dat het huidig ontwerp
steeds verder wordt bijgesteld met het voortschrijdend inzicht dat zal verworven worden bij de
realisatie van het project. De ervaring die bij dit project wordt opgedaan kan aangewend worden bij
toekomstige projecten.
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
17/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
De impact op bodem en grondwater tijdens de aanlegfase, zijnde de werfvoorbereiding / werfinrichting
en de uitvoering van de diepe boringen, wordt als verwaarloosbaar ingeschat, gezien de maatregelen
die worden voorzien in het project. Deze omvatten enerzijds de wettelijk na te leven voorschriften (bv
code van goed praktijk voor boringen en exploiteren van grondwaterwinningen) en anderzijds
bijkomende maatregelen die specifiek van toepassing zijn voor de geplande locatie. Het moet
vermeden worden dat de aanwezige tolueenverontreiniging op de Balmatt-site, ter hoogte van de
geplande boorlocatie, wordt verspreid naar de diepere ondergrond. Een goede afstemming met de
geplande saneringswerken is nodig. Bij de realisatie van de geothermieboringen wordt voorzien om
een geleidingsbuis van 30 m te plaatsen zodat contact met de verontreiniging wordt afgeschermd. De
opgeboorde sedimenten binnen deze 30 m zullen worden afgevoerd conform de wettelijke bepalingen.
Het risico op de introductie van nieuwe verontreiniging door gebruik van vervuild spoelwater of
additieven wordt tot een minimum beperkt. Als spoelwater wordt kanaalwater gebruikt dat voldoet aan
de kwaliteitsnormen voor grondwater. Een afwijking bestaat op aanwezigheid van E.Coli bacterie. Dit
is alleen van belang voor de bovenste watervoerende lagen, aangezien deze bacterie niet
levensvatbaar is door het hoge zoutgehalte en temperatuur op grotere diepte. Er zal slechts een
tijdelijk contact zijn met deze bovenste lagen (enkel bij open boorgat; na realisatie van de eerste
boorfase wordt het boorgat verbuisd en gecementeerd) en door het gebruik van additieven, teneinde
het spoelwater de nodige consistentie te geven, wordt de uitspoeling van boorwater zo veel als
mogelijk vermeden. De gebruikte additieven zijn bovendien biologisch of chemisch afbreekbaar. Het
risico op verontreiniging van de bovenste watervoerende lagen wordt als laag ingeschat (-1).
Eventueel kan voor de uitvoering van de eerste sectie met leidingwater gewerkt worden in plaats van
kanaalwater.
Door het toepassen van verbuizing en cementering wordt interferentie tussen het boorgat en de
bovenliggende formaties maximaal vermeden, alsook voorkomt ze communicatie tussen de
verschillende watervoerende lagen. Er is enkel interferentie mogelijk zolang het boorgat open staat en
niet is verbuisd. Dit is een tijdelijke situatie met een minimale impact.
Op basis van een gedetailleerde voorstudie van de ondergrond, dewelke nog verder zal verfijnd
worden op basis van de informatie verzameld tijdens de eerste (exploratie-) boring en mede door de
maatregelen die worden genomen bij de uitvoering van de boringen, zijn er tijdens en na de uitvoering
van de boringen geen effecten te verwacht inzake stabiliteit.
De werf wordt zodanig ingericht dat risico op de introductie van nieuwe bodem- en
grondwaterverontreiniging wordt vermeden. Het spoelwater wordt in een gesloten systeem gehouden.
Indien dit spoelwater niet meer zou voldoen, zal het worden afgevoerd conform de wettelijke
bepalingen. Het diepe grondwater dewelke wordt opgepompt bij de uitvoering van de pomptest na
realisatie van de eerste (exploratie)boring, wordt tijdelijk opgevangen in een ondoorlatend bekken. Na
installatie van de injectieputten zal dit weer worden geïnjecteerd in zijn oorspronkelijke formatie. Indien
toch zou blijken dat dit niet mogelijk is, zal het worden verwerkt conform de wettelijke bepalingen
(rekening houdende met het hoge zoutgehalte en de eventuele aanwezige natuurlijke verontreiniging).
De geothermiecentrale zelf wordt ondergebracht in een bestaand gebouw op het aangrenzend terrein
van de voormalige Electrabel-site. Hierbij worden geen effecten op bodem- en grondwater verwacht.
Vooral vanuit veiligheidsoogpunt is het van belang op de Balmatt-site de bestaande afdek van de met
asbest verontreinigde grond zo veel als mogelijk intact te houden. Indien toch graafwerken dienen
gerealiseerd te worden dient hiermee rekening gehouden te worden. Voor de uitvoering van de
boringen werd eind 2013 reeds een asbestvrije bouwput gerealiseerd in kader van de
saneringswerken fase 2.
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
18/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Tijdens de exploitatiefase zullen druk- en temperatuursveranderingen in de ondergrond optreden als
gevolg van de exploitatie van geothermische putten. De impact op de lange termijn werd bestudeerd
aan de hand van een numerisch model opgesteld door de VITO. De temperatuur aan de
productieputten mag niet in die mate dalen dat rendabiliteit van het systeem in het gedrang komt. De
druk in het reservoir speelt een rol zowel bij een productieput als bij een injectieput. Zowel de
afpomping (bij productie) als de overdruk (bij injectie) mogen maar in bepaalde mate variëren om het
systeem goed en veilig te kunnen exploiteren. Deze studie heeft tot de huidige configuratie van de
productieputten en injectieputten geleid, waarbij er een centrale productieput aanwezig is, met
daarrond 4 putten op een afstand van circa 1.500 m aan de top van het reservoir. Uit de
modelsimulaties blijkt dat de drukopbouw aan de injectieput ruim onder de limiet blijft bepaald door de
fracturatie gradiënt. Ook de afpomping aan de productieputten blijft beperkt. De buitenste
productieputten zijn ver genoeg gepositioneerd van de injectieputten, zodat afkoeling vermeden wordt
(en dus hoge temperatuur kan geleverd worden voor de ORC). Aan de centrale productieput koelt het
water wel af (vanaf 12-15 jaar). De daling bedraagt bijna 16°C na 35 jaar. Dit water kan echter nog
gebruikt worden voor de levering van warmte.
De invloedszone van het systeem ligt rond 4 km voor de drukopbouw rond de injectieputten. Voor de
afpomping rond de productieputten geldt eenzelfde afstand. De temperatuursanomalie reikt minder
ver. Op een afstand van ongeveer 1,5 km van de injectieput is de temperatuursafname beperkt tot
maximaal 0,1°C.
Deze inschattingen zullen nog verder verfijnd worden aan de hand van metingen en testen in de
eerste (exploratie)boring. In de finale configuratie zal rekening worden gehouden met de
aanpassingen, om zodoende de effecten te beperken, de veiligheid te verzekeren en de levensduur
van het systeem te optimaliseren.
Wijzigingen in chemische en biologische kwaliteit tijdens de exploitatiefase kunnen ontstaan door
verschuiving in chemische evenwichten of microbiologische populaties ten gevolge van opwarming /
afkoeling of door het optreden van lekken in de putten of ter hoogte van de warmtewisselaars. De
kans op optreden van lekken is zeer klein en wordt als verwaarloosbaar beschouwd. Aangezien er
geen rechtstreeks contact is met de binnenwand van het boorgat (meerdere verbuizing en
cementering) zal ook de opwarming ten gevolge van het oppompen van warm water ter hoogte van de
productieputten in de bovenste watervoerende lagen beperkt zijn en worden geen effecten verwacht
op de chemische en biologische kwaliteit. Voor wat betreft het effect van verschuivingen in
mineraalevenwichten op het reservoir zelf (door T-wijziging) zal nog verder onderzoek worden gedaan
op basis van site-specifieke informatie die verkregen wordt na de eerste exploratie-boring.
4.6
MILDERENDE MAATREGELEN
In het project zijn al verscheidene maatregelen voorzien, sommige die deel uitmaken van wettelijke
voorschriften en codes van goede praktijk, andere specifiek van toepassing voor dit project. Deze
maatregelen staan vermeld in Hoofdstuk 2.3 en Hoofdstuk 4.4.
Bijkomend wordt er wel gewezen op het belang van een goede afstemming tussen de geplande
saneringswerken en de realisatie van het project. Op basis van de huidige informatie zal de derde
fase van de saneringswerkzaamheden vermoedelijk begin 2015 aanvangen, waarbij de
tolueenverontreiniging ter hoogte van het projectgebied zal worden aangepakt.
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
19/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Teneinde eventuele besmetting van de bovenste watervoerende lagen met E.colli bacterie uit te
sluiten kan voor de uitvoering van de eerste sectie met leidingwater gewerkt worden in plaats van
kanaalwater.
Zoals hierboven reeds gesteld zullen de voorstudies die reeds werden gemaakt steeds worden
bijgesteld op basis van de data en meetgegevens die zullen verkregen worden bij de uitvoering van de
eerste exploratie(boring). Dit kan leiden tot aanpassingen aan de finale configuratie van de boringen
teneinde de levensduur van het systeem te optimaliseren en de veiligheid te verzekeren. Deze
aanpassingen gaan meestal gepaard met een beperking van de mogelijke milieueffecten maar dienen
toch steeds in kader van bovenstaande effect-bespreking te worden geëvalueerd. Hiertoe wordt
regelmatige terugkoppeling met de vergunningverlenende en advies verlenende instanties wenselijk
geacht. Zo is het aangewezen om op basis van site-specifieke informatie verder onderzoek te doen
naar het eventueel effect van verschuivingen in mineraalevenwichten op het reservoir zelf (door Twijziging).
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
20/21
SGS Belgium NV
MER Geothermie
VITO
4.7
4.7.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
BIJLAGE
Studie ‘Lange termijn Impact’
Hoofdstuk 4: Bodem en Grondwater
21/21
Verspreiding: Vertrouwelijk
Mol, 4 juli 2014
ETE/Thermische Systemen
ETE/1310471/2014-0009
Lange-termijn impact
Betreft: Numerische modelleringen van de ondergrond om de impact van het geothermie system
op de Balmatt site op druk en temperatuur na te gaan
Auteur(s): M. Broothaers & V. Harcouët-Menou
# blz: 12
# bijlagen: /
review
0
datum
persoon
aanpassingen
Interne verdeling
M. Broothaers, V. Harcouët-Menou, B. Laenen, G. De Meyer
Externe verdeling
SGS
1
Verspreiding: Vertrouwelijk
Content
INLEIDING & DOEL ................................................................................................................................... 3
WERKWIJZE ............................................................................................................................................ 3
MAXIMAAL TOEGELATEN DRUKVERSCHILLEN ................................................................................................. 4
SCENARIO’S & RESULTATEN ....................................................................................................................... 5
CONCLUSIE ........................................................................................................................................... 12
2
Verspreiding: Vertrouwelijk
Lange-termijn impact op druk en temperatuur in de ondergrond
INLEIDING & DOEL
Binnen het kader van de MER stelt zich de vraag naar de impact op druk- en temperatuursveranderingen in de ondergrond op langere termijn, als gevolg van de exploitatie van geothermische
putten. Deze vraag stelt zich uiteraard ook bij het ontwerpen en dimensioneren van het systeem.
Enerzijds gaat het hier om de grootte van de impact. Door de productie en injectie van water zullen
de druk- en temperatuurscondities in de ondergrond evolueren doorheen de tijd. Druk en
temperatuur zijn twee belangrijke parameters bij het bestuderen van de exploitatie en levensduur
van een geothermisch systeem. Ze zijn afhankelijk van meerdere factoren: de geothermische
gradiënt, de permeabiliteit en geleidbaarheid van de gesteenten en de lokale geologie, het debiet
waaraan geproduceerd en geïnjecteerd wordt, de temperatuur van het geïnjecteerde water, en de
afstand tussen de putten. De mate waarin de temperatuur evolueert (daalt) heeft een invloed op de
levensduur en uitbating van het systeem. Wanneer de temperatuur aan de productieputten daalt
kan dit immers implicaties hebben voor de toepassing en gebruik van de warmte. De wijzigingen van
de druk hebben dan weer een impact op een veilige en gecontroleerde exploitatie van het systeem.
De druk in het reservoir speelt een rol zowel bij een productieput als bij een injectieput. Zowel de
afpomping (bij productie) als de overdruk (bij injectie) mogen immers maar in bepaalde mate
variëren om het systeem goed en veilig te kunnen exploiteren.
Anderzijds gaat het ook om de invloedssfeer rond de geothermische putten. Een inschatting hiervan
is relevant om te evalueren of er interferentie kan optreden met bestaande of huidige activiteiten in
de diepe ondergrond. Op dit ogenblik zijn er nog geen andere geothermische systemen in exploitatie
op de geplande diepte en in de omgeving van de site. De inschattingen van de invloedssfeer vormen
een eerste basis om na te gaan op welke wijze verschillende activiteiten ten opzichte van elkaar
mogen worden gepositioneerd, en hoe mogelijke toekomstige systemen ingepland kunnen worden.
Om bovenstaande veranderingen in te kunnen schatten, is het nodig om stromingsmodelleringen uit
te voeren. Het is immers essentieel om te begrijpen hoe het reservoir zich zal gedragen wanneer op
sommige locaties warm water wordt onttrokken, en koud water op andere plaatsen weer wordt
geïnjecteerd. Alleen zo kan een idee gevormd worden hoe de verschillende injectie- en productieputten gepositioneerd moeten worden, aan welk debiet zij kunnen draaien, hoe de productietemperatuur zal evolueren doorheen de tijd, en welke drukverschillen er gecreëerd worden in de
ondergrond. Deze aspecten hebben een zeer grote impact op het concept van het project en op het
inplannen van de boringen.
De putten moeten immers zo geboord en gepositioneerd worden, ook ten opzichte van elkaar, dat
de drukveranderingen tot een bepaalde waarde beperkt blijven, en dat de temperatuur van het
geproduceerde water niet (teveel) daalt. De veranderingen wat betreft druk en temperatuur bepalen
dus mee het ontwerp en de configuratie van het systeem.
WERKWIJZE
Om de impact van het geothermische systeem te bestuderen maken we gebruik van numerische
modellen. Hiervoor werd de TOUGH2 software gebruikt (Pruess, 1991). TOUGH2 is een numerische
code die toelaat om transport van zowel warmte als fluïda in poreuze media in drie dimensies te
simuleren. Het is een algemeen numerisch simulatieprogramma voor vloeistof- en warmtestromen,
in meerdere fasen en bestaande uit meerdere componenten. In deze studie zijn de simulaties
uitgevoerd met de EOS1 module (“Equation Of State”).
3
Verspreiding: Vertrouwelijk
Als eerste stap wordt er een statisch model van de ondergrond opgesteld (het reservoir en de
aangrenzende gesteenten). Hierbij wordt de ondergrond opgedeeld in een aantal cellen (X, Y, Z)
waaraan bepaalde eigenschappen zijn toegekend. Deze eigenschappen omvatten onder andere
temperatuur, druk, porositeit, permeabiliteit, en thermische conductiviteit. Er zijn verschillende
modellen opgesteld, waarin eigenschappen zoals de permeabiliteit of het aantal putten en hun
tussenafstand variëren. Voor het model worden ook randvoorwaarden gedefinieerd. Deze bepalen of
en hoe bepaalde parameters kunnen variëren aan de grenzen van het model. Zulk statisch model
vormt de startbasis voor de dynamische modellen, waarin de simulaties van stroming en warmtetransport worden uitgevoerd.
Het is belangrijk om op te merken dat, bij gebrek aan gegevens op de locatie zelf, de simulaties
gebaseerd zijn op gegevens uit andere boringen. Zolang er geen boring is uitgevoerd op de locatie
zelf zijn er een aantal onzekerheden wat betreft de geologie. De simulaties zijn een vereenvoudigde
weergave van de werkelijkheid. Ze gaan ook uit van bepaalde aannames. Om de onzekerheid over
deze parameters op te vangen worden meerdere scenario’s doorgerekend. Op deze wijze krijgen we
een beeld van de grootteorde van de impact op druk en temperatuur. Daarnaast geven de simulaties
inzicht in de sensitiviteit, met andere woorden: hoe gevoelig is het resultaat voor aanpassingen van
een van de parameters.
Het resultaat van de simulaties zijn een reeks grafieken die aangeven hoe de druk of temperatuur op
een bepaalde plaats (de injectie- en productieputten) varieert. Ze geven ook een beeld (kaart) hoe de
veranderingen zich lateraal uitstrekken.
MAXIMAAL TOEGELATEN DRUKVERSCHILLEN
De drukveranderingen in het reservoir, en meer bepaald aan de productie- en injectieputten, moeten
geanalyseerd worden om te voorkomen dat er cavitatie optreedt aan de pomp, of dat het gesteente
bij injectie beschadigd zou worden. Om de resultaten te kunnen evalueren is het uiteraard
noodzakelijk een inzicht te hebben in de maximale drukveranderingen die aanvaardbaar zijn.
Injectie
Bij injectieputten is de maximale drukopbouw van belang om te voorkomen dat het gesteente niet
beschadigd wordt. Indien de druk te hoog oploopt zou immers hydraulische fracturatie kunnen voorkomen. De maximale druk die het gesteente kan doorstaan, kan in een boorput getest of gemeten
worden in een zogenaamde leak-off test (LOT). Andere testen (formation integrity test of FIT) leveren
een minimale waarde op voor de sterkte van het gesteente (vooraf bepaalde waarde). Bij boorputten
wordt deze eigenschap weergegeven als een fracturatie gradiënt.
Testgegevens zijn beschikbaar uit enkele putten in het zuiden van Nederland. In put O18-01
(offshore) is in de Kolenkalk Groep een waarde bekomen van 1,32 bar/10 m voor de fracturatie
gradiënt. Dit was echter een FIT, wat enkel een minimum waarde geeft. In de bovenliggende
afzettingen (Epen Formatie) werd een fracturatie gradiënt gemeten van minstens 2,25 bar/10 m
(boring S02-02), en 1,86 bar/10 m (boring Brouwershavense Gat-01, BHG-01).
De fracturatie gradiënt kan theoretisch ook ingeschat worden op basis van de hydrostatische
gradiënt en mechanische eigenschappen van het gesteente. De vergelijkingen van Hubbert & Willis
(1957) geven een minimale en maximale waarde voor de fracturatie gradiënt.
2
1
= 226 +
3
4
Verspreiding: Vertrouwelijk
1
= 226 + 2
Voor een diepte van 3.000m, en een hydrostatische gradiënt van 105 bar/km resulteert dit in een
minimale waarde van 435 bar en een maximale waarde van 495 bar. Rekening houdend met de
heersende hydrostatische druk betekent dit dat een overdruk van 120 tot 180 bar de limiet is.
Er zijn nog andere vergelijkingen, zoals die van Heller & Taber (1986). Deze levert een duidelijk
grotere waarde op (604 bar).
Deze waarden zijn als minimum en maximum te vergelijken met de gradiënten op basis van de
testgegevens.
Het is de bedoeling om als deel van de exploratie ook de nodige testen in het programma op te
nemen, zodat meetgegevens over de fracturatiedruk beschikbaar zijn vanop de site zelf.
Productie
In een productieput speelt druk een andere rol. Daar mag er immers geen cavitatie optreden aan de
pomp, waarbij kleine gasvormige bellen ontstaan.
Bij een productieput is het dus de maximale afpomping die moet geanalyseerd worden. Het
waterniveau moet steeds voldoende hoog boven de pomp blijven. De maximaal toelaatbare
afpomping is afhankelijk van meerdere factoren, en wordt beschreven door volgende vergelijking
(Sanyal et al., 2007).
∆ = − ℎ − ℎ × − − − − − Met:
=
ℎ=
ℎ =
=
=
=
=
=
=
initiële reservoirdruk
diepte productieve zone
diepte pomp
hydrostatische gradiënt
saturatiedruk van de vloeistof
partiële gasdruk
aanzuigdruk
drukverlies door frictie
veiligheidsmarge
Voor een diepte van 3.000 m, een hydrostatische gradiënt van 1,05 bar/10 m en een diepte van de
pomp op 450 m onder maaiveld, komt de maximale afpomping voor een debiet van 210 m³/h op
circa 38 bar.
Het resultaat is uiteraard afhankelijk van enkele parameters die specifiek zijn voor de locatie, de
ondergrond en de pomp. Deze moeten nadien dus bijgesteld worden op basis van de vastgestelde
waarden. Samen met de positie van de pomp wordt dit natuurlijk dit bepaald door de prestaties van
het reservoir en de samenstelling van het water.
SCENARIO’S & RESULTATEN
Doublet sensitiviteit
De eerste simulaties en analyses werden uitgevoerd op een doublet. Voor de sensitiviteit werden
meerdere parameters gevarieerd, waaronder het debiet, de permeabiliteit, de afstand tussen de
putten en de dikte van het reservoir. De waarde van de parameters, en de wijze waarop deze
5
Verspreiding: Vertrouwelijk
gevarieerd werden in de verschillende modellen is weergegeven in onderstaande tabellen. In de
simulaties ligt de diepte van het reservoir (halfweg de permeabele zone) op 3.300 m.
Tabel 1: Overzicht van de gebruikte parameters tijdens de simulaties.
Parameter
Thermische conductiviteit
Warmtecapaciteit
Densiteit
Porositeit
Permeabiliteit reservoir
Dikte reservoir
Debiet
Afstand tussen putten
Injectietemperatuur
Minimum
41
45
600
Mediaan
2,4
880
2710
1,5
391
50
100
1200
34,6
Maximum
3762
55
300
1500
Eenheid
W/m/°C
J/kg/°C
kg/m³
%
mD
m
m³/h
m
°C
Tabel 2: Overzicht van de verschillende simulaties en de gebruikte parameters.
Model
min
0
1
2
3
4
5
6
7
8
K
mediaan
X
max
min
X
X
X
X
H
mediaan
X
X
X
max
Q
mediaan
X
X
X
X
X
X
min
d
mediaan
X
X
max
X
X
X
max
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
De initiële druk en temperatuur zijn ingesteld in functie van de diepte, op de volgende wijze. Hierbij
is z de diepte in meter, en T0 de gemiddelde temperatuur aan het oppervlak (10°C).
!"# = 0,1 × "
& !"# = &' + 0,034 × "
De temperatuursdaling blijft uiterst beperkt, tenzij in scenario’s waarbij de putafstand kleiner is. Het
grootste effect van daling, met circa 40°C, doet zich voor wanneer de afstand tussen de putten klein
is, het reservoir dun, en het debiet hoog.
Wanneer een hoog debiet gecombineerd wordt met een lage permeabiliteit, dan resulteert dit in een
daling van 10 tot 20°C na 35 jaar.
6
Verspreiding: Vertrouwelijk
Figuur 1: Temperatuursevolutie aan de productieput doorheen de tijd voor de verschillende
simulaties.
Figuur 2: Drukopbouw aan de injectieput doorheen de tijd voor de verschillende simulaties.
Voor de injectiedruk wordt het verschil voornamelijk gemaakt door de permeabiliteit. Wanneer een
lage permeabiliteit verondersteld wordt, dan stijgt
stij de injectiedruk naar 100 bar (voor
(
een debiet van
100 m³/h), en naar bijna 400 bar bij een debiet van 300 m³/h. Zulke permeabiliteit is dus te laag voor
een dergelijk geothermisch systeem. De andere parameters beïnvloeden de druk wel, maar de
grootteordee blijft vergelijkbaar. Hetzelfde geldt voor de afpomping in de productieputten.
7
Verspreiding: Vertrouwelijk
Fixed P, T on
Lateral
boundaries
No flow through
Top and bottom
Production well
Injection well
impermeable layers
reservoir
Figuur 3: Overzicht van het gebruikte model met de verschillende lagen en randvoorwaarden.
Configuraties met meerdere putten
Om aan het gevraagde vermogen (en debiet) te voldoen kan niet zomaar het debiet van het doublet
opgedreven worden. Er zijn bijkomende putten nodig, zodat het debiet per put niet te hoog oploopt.
Hiervoor werden simulaties gedaan met 3, 4 of 5 putten. In deze simulaties is er telkens slechts één
injectieput, wat opnieuw de beperkende factor is. Met uitzondering van het triplet aan 200 m³/h is er
ook steeds een significante daling van de temperatuur aan de productieputten.
Aangezien het debiet van 200 m³/h te laag is, en de andere configuraties tot een sterke temperatempera
tuursdaling
daling leiden, is er dus een andere configuratie
confi
nodig.
Figuur 4:: Temperatuursevolutie aan de productieputten voor verschillende configuraties.
8
Verspreiding: Vertrouwelijk
Configuratie met 3 productie- en 2 injectieputten
Om te voldoen aan het te realiseren vermogen (en dus debiet) is een configuratie nodig met
meerdere productie- en injectieputten. De putten moeten ook op grotere afstand van elkaar
gepositioneerd zijn. Hiervoor werd een ontwerp met 5 putten getest, waarvan 3 voor productie en 2
voor injectie. De posities van de putten ten opzichte van elkaar is weergegeven in onderstaande
figuur. Er is een centrale, verticale put, omringd door 4 gedevieerde putten. Elke gedevieerde put zal
het reservoir aanboren op een afstand van circa 1.500 m van het centrale punt.
In dit scenario ligt het totale debiet op 630 m³/h. Dit is gespreid over 3 productieputten, dus
210 m³/h elk. Aan de injectiezijde wordt het debiet verdeeld over 2x 315 m³/h. De retour
temperatuur in dit scenario is 65°C. Voor het reservoir wordt in deze simulatie een dikte van 50 m en
een permeabiliteit van 391 mD verondersteld (mediaan).
15
00
m
15
00
m
1000 m
Figuur 5: Bovenaanzicht van het model met de positionering van de putten aan de top van het
reservoir. Er zijn 2 injectie- (blauw) en 3 productieputten (rood).
Voor de injectieputten loopt de drukopbouw vrij snel op tot meer dan 20 bar. Nadien is de toename
geleidelijker, tot circa 25 bar. Deze waarden blijven ruim onder de limiet op basis van de fracturatie
gradiënt.
In de productieputten varieert de afpomping al naargelang hun positie. In de buitenste putten
bedraagt de afpomping circa 11 bar, en vertoont een geleidelijke toename met de tijd. Na 35 jaar
blijft de afpomping echter nog steeds onder 12 bar. In de centrale productieput is de afpomping
kleiner. Deze neemt initieel maar traag toe, nadien (15 jaar) gaat de stijging echter sneller. De
waarden voor de afpomping blijven eveneens ruim onder de limiet (i.v.m. cavitatie).
9
Verspreiding: Vertrouwelijk
Figuur 6: Evolutie van
n de druk rondom de injectieputten bij een injectie van 315 m³/h per put, aan
65°C.
Figuur 7: Evolutie van de druk nabij de productieputten bij een debiet van 210 m³/h per put. De
afname van de druk ligt rond 11 bar voor de buitenste
enste putten (blauw), met een zeer langzame
toename met de tijd. In de centrale put (rood) is de afname kleiner, maar is er een duidelijk snellere
toename na circa 15 jaar.
De temperatuursverdeling in de ondergrond na 35 jaar vertoont een duidelijke en significante
sig
afkoeling in het gebied rond de injectieputten. Dit is te verwachten. De afstand van 1.500 m van de
centrale productieput tot de injectieputten is onvoldoende om buiten het afgekoelde gebied te
blijven. De temperatuur aan deze put gaat na verloop van tijd dus dalen, nadat het koudefront deze
plaats heeft bereikt (na circa 15 jaar). De daling is vrij sterk, met een afname van ruim 15°C na 35 jaar
exploitatie.
De 2 buitenste
tenste productieputten zijn verder van de injectieputten af gelegen. Deze onderlinge
onderlin afstand
is voldoende om te voorkomen dat de productietemperatuur er daalt. Deze blijft dus constant over
de exploitatieperiode van 35 jaar. De horizontale doorsnede illustreert de ligging van de buitenste
productieputten buiten het afgekoelde gebied.
10
Verspreiding: Vertrouwelijk
Dat de temperatuur aan de centrale productieput daalt is geen probleem voor de levering van
warmte. De constante productietemperatuur aan de 2 buitenste putten is dan weer geschikt voor de
ORC installaties.
Figuur 8: Zicht op dee temperatuur na een exploitatieperiode van 35 jaar (horizontale doorsnede). De
afkoeling rond de injectieputten is dan al vrij uitgebreid, en het koudefront ligt dan al voorbij de
centrale productieput.
Figuur 9: Evolutie van de temperatuur aan de productieputten voor een exploitatieperiode van 35
jaar. Na circa 15 jaar bereikt het koudefront de centrale put (groen),, waarna de temperatuur er snel
gaat dalen (15°C).
Om een zicht te krijgen op de grootte van de invloedszone zijn de temperatuur
temperat
en druk in het
reservoir (na 35 jaar) uitgezet ten opzichte van de afstand tot de putten. Hieruit blijkt dat de impact
op temperatuur in het reservoir daalt tot minder dan 0,1°C op een afstand van circa 1,5 km. Voor de
druk reikt de invloed iets verder. De drukverhoging rond de injectieputten zet zich voort tot bijna
4 km van de putten. Vanaf een afstand van circa 3 km valt de toename echter terug tot onder
0,5 bar. Dezelfde afstanden gelden voor de afpomping rond de (buitenste) productieputten.
11
Verspreiding: Vertrouwelijk
Figuur 10:: Doorsnede door het model ter illustratie van de impact op druk en temperatuur uitgezet
ten opzichte van de afstand tot de putten.
CONCLUSIE
De simulaties tonen aan dat een
n configuratie met 5 putten, waaronder 3 voor productie en 2 voor
injectie,, realistisch is voor het leveren van een debiet van 630 m³/h. Configuraties met minder
putten, of slechts met een enkele injectieput leiden tot een
een te snelle afkoeling van het reservoir
rondom de productieputten, of een
e n te hoge druk bij injectie. In de voorgestelde configuratie is er een
centrale productieput, met daarrond 4 putten op een afstand van circa 1.500 m aan de top van het
reservoir.
De drukopbouw
ukopbouw aan de injectieput stijgt niet boven 25 bar (exclusief puteffecten), ruim onder de
limiet bepaald door de fracturatie gradiënt. Ook de afpomping aan de productieputten blijft beperkt
(11 bar).
De buitenste productieputten zijn ver genoeg gepositioneerd
gepositioneerd van de injectieputten, zodat afkoeling
vermeden wordt (dus hoge temperatuur voor de ORC). Aan de centrale productieput koelt het water
wel af (vanaf 12-15 jaar). De daling bedraagt bijna 16°C na 35 jaar. Dit water kan echter nog gebruikt
worden voor de levering van warmte.
De invloedszone van het systeem ligt rond 4 km voor de drukopbouw rond de injectieputten. Voor de
afpomping rond de productieputten geldt eenzelfde afstand. De temperatuursanomalie reikt minder
ver. Op een afstand van ongeveer 1,5 km
m van de injectieput is de temperatuursafname beperkt tot
maximaal 0,1°C.
De inschattingen voor druk- en temperatuursveranderingen in het reservoir zijn gebaseerd op
gegevens uit andere boringen, regionale modellen en andere gegevens.. Deze moeten bevestigd
worden aan de hand van metingen en testen in de eerste (exploratie)boring. Ook in bijkomende
putten zullen de parameters
ters steeds bijgesteld moeten worden. Op basis van deze gegevens zullen de
modellen aangepast worden, en zullen de resultaten nauwer
nauwer aansluiten bij de realiteit. Het is evident
dat de finale configuratie rekening zal houden met de aanpassingen, om zodoende de effecten te
beperken, de veiligheid te verzekeren en de levensduur van het systeem te optimaliseren.
12
Verspreiding: Vertrouwelijk
Mol, 4 juli 2014
ETE/Thermische Systemen
ETE/1310471/2014-0009
Lange-termijn impact
Betreft: Numerische modelleringen van de ondergrond om de impact van het geothermie system
op de Balmatt site op druk en temperatuur na te gaan
Auteur(s): M. Broothaers & V. Harcouët-Menou
# blz: 12
# bijlagen: /
review
0
datum
persoon
aanpassingen
Interne verdeling
M. Broothaers, V. Harcouët-Menou, B. Laenen, G. De Meyer
Externe verdeling
SGS
1
Verspreiding: Vertrouwelijk
Content
INLEIDING & DOEL ................................................................................................................................... 3
WERKWIJZE ............................................................................................................................................ 3
MAXIMAAL TOEGELATEN DRUKVERSCHILLEN ................................................................................................. 4
SCENARIO’S & RESULTATEN ....................................................................................................................... 5
CONCLUSIE ........................................................................................................................................... 12
2
Verspreiding: Vertrouwelijk
Lange-termijn impact op druk en temperatuur in de ondergrond
INLEIDING & DOEL
Binnen het kader van de MER stelt zich de vraag naar de impact op druk- en temperatuursveranderingen in de ondergrond op langere termijn, als gevolg van de exploitatie van geothermische
putten. Deze vraag stelt zich uiteraard ook bij het ontwerpen en dimensioneren van het systeem.
Enerzijds gaat het hier om de grootte van de impact. Door de productie en injectie van water zullen
de druk- en temperatuurscondities in de ondergrond evolueren doorheen de tijd. Druk en
temperatuur zijn twee belangrijke parameters bij het bestuderen van de exploitatie en levensduur
van een geothermisch systeem. Ze zijn afhankelijk van meerdere factoren: de geothermische
gradiënt, de permeabiliteit en geleidbaarheid van de gesteenten en de lokale geologie, het debiet
waaraan geproduceerd en geïnjecteerd wordt, de temperatuur van het geïnjecteerde water, en de
afstand tussen de putten. De mate waarin de temperatuur evolueert (daalt) heeft een invloed op de
levensduur en uitbating van het systeem. Wanneer de temperatuur aan de productieputten daalt
kan dit immers implicaties hebben voor de toepassing en gebruik van de warmte. De wijzigingen van
de druk hebben dan weer een impact op een veilige en gecontroleerde exploitatie van het systeem.
De druk in het reservoir speelt een rol zowel bij een productieput als bij een injectieput. Zowel de
afpomping (bij productie) als de overdruk (bij injectie) mogen immers maar in bepaalde mate
variëren om het systeem goed en veilig te kunnen exploiteren.
Anderzijds gaat het ook om de invloedssfeer rond de geothermische putten. Een inschatting hiervan
is relevant om te evalueren of er interferentie kan optreden met bestaande of huidige activiteiten in
de diepe ondergrond. Op dit ogenblik zijn er nog geen andere geothermische systemen in exploitatie
op de geplande diepte en in de omgeving van de site. De inschattingen van de invloedssfeer vormen
een eerste basis om na te gaan op welke wijze verschillende activiteiten ten opzichte van elkaar
mogen worden gepositioneerd, en hoe mogelijke toekomstige systemen ingepland kunnen worden.
Om bovenstaande veranderingen in te kunnen schatten, is het nodig om stromingsmodelleringen uit
te voeren. Het is immers essentieel om te begrijpen hoe het reservoir zich zal gedragen wanneer op
sommige locaties warm water wordt onttrokken, en koud water op andere plaatsen weer wordt
geïnjecteerd. Alleen zo kan een idee gevormd worden hoe de verschillende injectie- en productieputten gepositioneerd moeten worden, aan welk debiet zij kunnen draaien, hoe de productietemperatuur zal evolueren doorheen de tijd, en welke drukverschillen er gecreëerd worden in de
ondergrond. Deze aspecten hebben een zeer grote impact op het concept van het project en op het
inplannen van de boringen.
De putten moeten immers zo geboord en gepositioneerd worden, ook ten opzichte van elkaar, dat
de drukveranderingen tot een bepaalde waarde beperkt blijven, en dat de temperatuur van het
geproduceerde water niet (teveel) daalt. De veranderingen wat betreft druk en temperatuur bepalen
dus mee het ontwerp en de configuratie van het systeem.
WERKWIJZE
Om de impact van het geothermische systeem te bestuderen maken we gebruik van numerische
modellen. Hiervoor werd de TOUGH2 software gebruikt (Pruess, 1991). TOUGH2 is een numerische
code die toelaat om transport van zowel warmte als fluïda in poreuze media in drie dimensies te
simuleren. Het is een algemeen numerisch simulatieprogramma voor vloeistof- en warmtestromen,
in meerdere fasen en bestaande uit meerdere componenten. In deze studie zijn de simulaties
uitgevoerd met de EOS1 module (“Equation Of State”).
3
Verspreiding: Vertrouwelijk
Als eerste stap wordt er een statisch model van de ondergrond opgesteld (het reservoir en de
aangrenzende gesteenten). Hierbij wordt de ondergrond opgedeeld in een aantal cellen (X, Y, Z)
waaraan bepaalde eigenschappen zijn toegekend. Deze eigenschappen omvatten onder andere
temperatuur, druk, porositeit, permeabiliteit, en thermische conductiviteit. Er zijn verschillende
modellen opgesteld, waarin eigenschappen zoals de permeabiliteit of het aantal putten en hun
tussenafstand variëren. Voor het model worden ook randvoorwaarden gedefinieerd. Deze bepalen of
en hoe bepaalde parameters kunnen variëren aan de grenzen van het model. Zulk statisch model
vormt de startbasis voor de dynamische modellen, waarin de simulaties van stroming en warmtetransport worden uitgevoerd.
Het is belangrijk om op te merken dat, bij gebrek aan gegevens op de locatie zelf, de simulaties
gebaseerd zijn op gegevens uit andere boringen. Zolang er geen boring is uitgevoerd op de locatie
zelf zijn er een aantal onzekerheden wat betreft de geologie. De simulaties zijn een vereenvoudigde
weergave van de werkelijkheid. Ze gaan ook uit van bepaalde aannames. Om de onzekerheid over
deze parameters op te vangen worden meerdere scenario’s doorgerekend. Op deze wijze krijgen we
een beeld van de grootteorde van de impact op druk en temperatuur. Daarnaast geven de simulaties
inzicht in de sensitiviteit, met andere woorden: hoe gevoelig is het resultaat voor aanpassingen van
een van de parameters.
Het resultaat van de simulaties zijn een reeks grafieken die aangeven hoe de druk of temperatuur op
een bepaalde plaats (de injectie- en productieputten) varieert. Ze geven ook een beeld (kaart) hoe de
veranderingen zich lateraal uitstrekken.
MAXIMAAL TOEGELATEN DRUKVERSCHILLEN
De drukveranderingen in het reservoir, en meer bepaald aan de productie- en injectieputten, moeten
geanalyseerd worden om te voorkomen dat er cavitatie optreedt aan de pomp, of dat het gesteente
bij injectie beschadigd zou worden. Om de resultaten te kunnen evalueren is het uiteraard
noodzakelijk een inzicht te hebben in de maximale drukveranderingen die aanvaardbaar zijn.
Injectie
Bij injectieputten is de maximale drukopbouw van belang om te voorkomen dat het gesteente niet
beschadigd wordt. Indien de druk te hoog oploopt zou immers hydraulische fracturatie kunnen voorkomen. De maximale druk die het gesteente kan doorstaan, kan in een boorput getest of gemeten
worden in een zogenaamde leak-off test (LOT). Andere testen (formation integrity test of FIT) leveren
een minimale waarde op voor de sterkte van het gesteente (vooraf bepaalde waarde). Bij boorputten
wordt deze eigenschap weergegeven als een fracturatie gradiënt.
Testgegevens zijn beschikbaar uit enkele putten in het zuiden van Nederland. In put O18-01
(offshore) is in de Kolenkalk Groep een waarde bekomen van 1,32 bar/10 m voor de fracturatie
gradiënt. Dit was echter een FIT, wat enkel een minimum waarde geeft. In de bovenliggende
afzettingen (Epen Formatie) werd een fracturatie gradiënt gemeten van minstens 2,25 bar/10 m
(boring S02-02), en 1,86 bar/10 m (boring Brouwershavense Gat-01, BHG-01).
De fracturatie gradiënt kan theoretisch ook ingeschat worden op basis van de hydrostatische
gradiënt en mechanische eigenschappen van het gesteente. De vergelijkingen van Hubbert & Willis
(1957) geven een minimale en maximale waarde voor de fracturatie gradiënt.
2
1
= 226 +
3
4
Verspreiding: Vertrouwelijk
1
= 226 + 2
Voor een diepte van 3.000m, en een hydrostatische gradiënt van 105 bar/km resulteert dit in een
minimale waarde van 435 bar en een maximale waarde van 495 bar. Rekening houdend met de
heersende hydrostatische druk betekent dit dat een overdruk van 120 tot 180 bar de limiet is.
Er zijn nog andere vergelijkingen, zoals die van Heller & Taber (1986). Deze levert een duidelijk
grotere waarde op (604 bar).
Deze waarden zijn als minimum en maximum te vergelijken met de gradiënten op basis van de
testgegevens.
Het is de bedoeling om als deel van de exploratie ook de nodige testen in het programma op te
nemen, zodat meetgegevens over de fracturatiedruk beschikbaar zijn vanop de site zelf.
Productie
In een productieput speelt druk een andere rol. Daar mag er immers geen cavitatie optreden aan de
pomp, waarbij kleine gasvormige bellen ontstaan.
Bij een productieput is het dus de maximale afpomping die moet geanalyseerd worden. Het
waterniveau moet steeds voldoende hoog boven de pomp blijven. De maximaal toelaatbare
afpomping is afhankelijk van meerdere factoren, en wordt beschreven door volgende vergelijking
(Sanyal et al., 2007).
∆ = − ℎ − ℎ × − − − − − Met:
=
ℎ=
ℎ =
=
=
=
=
=
=
initiële reservoirdruk
diepte productieve zone
diepte pomp
hydrostatische gradiënt
saturatiedruk van de vloeistof
partiële gasdruk
aanzuigdruk
drukverlies door frictie
veiligheidsmarge
Voor een diepte van 3.000 m, een hydrostatische gradiënt van 1,05 bar/10 m en een diepte van de
pomp op 450 m onder maaiveld, komt de maximale afpomping voor een debiet van 210 m³/h op
circa 38 bar.
Het resultaat is uiteraard afhankelijk van enkele parameters die specifiek zijn voor de locatie, de
ondergrond en de pomp. Deze moeten nadien dus bijgesteld worden op basis van de vastgestelde
waarden. Samen met de positie van de pomp wordt dit natuurlijk dit bepaald door de prestaties van
het reservoir en de samenstelling van het water.
SCENARIO’S & RESULTATEN
Doublet sensitiviteit
De eerste simulaties en analyses werden uitgevoerd op een doublet. Voor de sensitiviteit werden
meerdere parameters gevarieerd, waaronder het debiet, de permeabiliteit, de afstand tussen de
putten en de dikte van het reservoir. De waarde van de parameters, en de wijze waarop deze
5
Verspreiding: Vertrouwelijk
gevarieerd werden in de verschillende modellen is weergegeven in onderstaande tabellen. In de
simulaties ligt de diepte van het reservoir (halfweg de permeabele zone) op 3.300 m.
Tabel 1: Overzicht van de gebruikte parameters tijdens de simulaties.
Parameter
Thermische conductiviteit
Warmtecapaciteit
Densiteit
Porositeit
Permeabiliteit reservoir
Dikte reservoir
Debiet
Afstand tussen putten
Injectietemperatuur
Minimum
41
45
600
Mediaan
2,4
880
2710
1,5
391
50
100
1200
34,6
Maximum
3762
55
300
1500
Eenheid
W/m/°C
J/kg/°C
kg/m³
%
mD
m
m³/h
m
°C
Tabel 2: Overzicht van de verschillende simulaties en de gebruikte parameters.
Model
min
0
1
2
3
4
5
6
7
8
K
mediaan
X
max
min
X
X
X
X
H
mediaan
X
X
X
max
Q
mediaan
X
X
X
X
X
X
min
d
mediaan
X
X
max
X
X
X
max
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
De initiële druk en temperatuur zijn ingesteld in functie van de diepte, op de volgende wijze. Hierbij
is z de diepte in meter, en T0 de gemiddelde temperatuur aan het oppervlak (10°C).
!"# = 0,1 × "
& !"# = &' + 0,034 × "
De temperatuursdaling blijft uiterst beperkt, tenzij in scenario’s waarbij de putafstand kleiner is. Het
grootste effect van daling, met circa 40°C, doet zich voor wanneer de afstand tussen de putten klein
is, het reservoir dun, en het debiet hoog.
Wanneer een hoog debiet gecombineerd wordt met een lage permeabiliteit, dan resulteert dit in een
daling van 10 tot 20°C na 35 jaar.
6
Verspreiding: Vertrouwelijk
Figuur 1: Temperatuursevolutie aan de productieput doorheen de tijd voor de verschillende
simulaties.
Figuur 2: Drukopbouw aan de injectieput doorheen de tijd voor de verschillende simulaties.
Voor de injectiedruk wordt het verschil voornamelijk gemaakt door de permeabiliteit. Wanneer een
lage permeabiliteit verondersteld wordt, dan stijgt
stij de injectiedruk naar 100 bar (voor
(
een debiet van
100 m³/h), en naar bijna 400 bar bij een debiet van 300 m³/h. Zulke permeabiliteit is dus te laag voor
een dergelijk geothermisch systeem. De andere parameters beïnvloeden de druk wel, maar de
grootteordee blijft vergelijkbaar. Hetzelfde geldt voor de afpomping in de productieputten.
7
Verspreiding: Vertrouwelijk
Fixed P, T on
Lateral
boundaries
No flow through
Top and bottom
Production well
Injection well
impermeable layers
reservoir
Figuur 3: Overzicht van het gebruikte model met de verschillende lagen en randvoorwaarden.
Configuraties met meerdere putten
Om aan het gevraagde vermogen (en debiet) te voldoen kan niet zomaar het debiet van het doublet
opgedreven worden. Er zijn bijkomende putten nodig, zodat het debiet per put niet te hoog oploopt.
Hiervoor werden simulaties gedaan met 3, 4 of 5 putten. In deze simulaties is er telkens slechts één
injectieput, wat opnieuw de beperkende factor is. Met uitzondering van het triplet aan 200 m³/h is er
ook steeds een significante daling van de temperatuur aan de productieputten.
Aangezien het debiet van 200 m³/h te laag is, en de andere configuraties tot een sterke temperatempera
tuursdaling
daling leiden, is er dus een andere configuratie
confi
nodig.
Figuur 4:: Temperatuursevolutie aan de productieputten voor verschillende configuraties.
8
Verspreiding: Vertrouwelijk
Configuratie met 3 productie- en 2 injectieputten
Om te voldoen aan het te realiseren vermogen (en dus debiet) is een configuratie nodig met
meerdere productie- en injectieputten. De putten moeten ook op grotere afstand van elkaar
gepositioneerd zijn. Hiervoor werd een ontwerp met 5 putten getest, waarvan 3 voor productie en 2
voor injectie. De posities van de putten ten opzichte van elkaar is weergegeven in onderstaande
figuur. Er is een centrale, verticale put, omringd door 4 gedevieerde putten. Elke gedevieerde put zal
het reservoir aanboren op een afstand van circa 1.500 m van het centrale punt.
In dit scenario ligt het totale debiet op 630 m³/h. Dit is gespreid over 3 productieputten, dus
210 m³/h elk. Aan de injectiezijde wordt het debiet verdeeld over 2x 315 m³/h. De retour
temperatuur in dit scenario is 65°C. Voor het reservoir wordt in deze simulatie een dikte van 50 m en
een permeabiliteit van 391 mD verondersteld (mediaan).
15
00
m
15
00
m
1000 m
Figuur 5: Bovenaanzicht van het model met de positionering van de putten aan de top van het
reservoir. Er zijn 2 injectie- (blauw) en 3 productieputten (rood).
Voor de injectieputten loopt de drukopbouw vrij snel op tot meer dan 20 bar. Nadien is de toename
geleidelijker, tot circa 25 bar. Deze waarden blijven ruim onder de limiet op basis van de fracturatie
gradiënt.
In de productieputten varieert de afpomping al naargelang hun positie. In de buitenste putten
bedraagt de afpomping circa 11 bar, en vertoont een geleidelijke toename met de tijd. Na 35 jaar
blijft de afpomping echter nog steeds onder 12 bar. In de centrale productieput is de afpomping
kleiner. Deze neemt initieel maar traag toe, nadien (15 jaar) gaat de stijging echter sneller. De
waarden voor de afpomping blijven eveneens ruim onder de limiet (i.v.m. cavitatie).
9
Verspreiding: Vertrouwelijk
Figuur 6: Evolutie van
n de druk rondom de injectieputten bij een injectie van 315 m³/h per put, aan
65°C.
Figuur 7: Evolutie van de druk nabij de productieputten bij een debiet van 210 m³/h per put. De
afname van de druk ligt rond 11 bar voor de buitenste
enste putten (blauw), met een zeer langzame
toename met de tijd. In de centrale put (rood) is de afname kleiner, maar is er een duidelijk snellere
toename na circa 15 jaar.
De temperatuursverdeling in de ondergrond na 35 jaar vertoont een duidelijke en significante
sig
afkoeling in het gebied rond de injectieputten. Dit is te verwachten. De afstand van 1.500 m van de
centrale productieput tot de injectieputten is onvoldoende om buiten het afgekoelde gebied te
blijven. De temperatuur aan deze put gaat na verloop van tijd dus dalen, nadat het koudefront deze
plaats heeft bereikt (na circa 15 jaar). De daling is vrij sterk, met een afname van ruim 15°C na 35 jaar
exploitatie.
De 2 buitenste
tenste productieputten zijn verder van de injectieputten af gelegen. Deze onderlinge
onderlin afstand
is voldoende om te voorkomen dat de productietemperatuur er daalt. Deze blijft dus constant over
de exploitatieperiode van 35 jaar. De horizontale doorsnede illustreert de ligging van de buitenste
productieputten buiten het afgekoelde gebied.
10
Verspreiding: Vertrouwelijk
Dat de temperatuur aan de centrale productieput daalt is geen probleem voor de levering van
warmte. De constante productietemperatuur aan de 2 buitenste putten is dan weer geschikt voor de
ORC installaties.
Figuur 8: Zicht op dee temperatuur na een exploitatieperiode van 35 jaar (horizontale doorsnede). De
afkoeling rond de injectieputten is dan al vrij uitgebreid, en het koudefront ligt dan al voorbij de
centrale productieput.
Figuur 9: Evolutie van de temperatuur aan de productieputten voor een exploitatieperiode van 35
jaar. Na circa 15 jaar bereikt het koudefront de centrale put (groen),, waarna de temperatuur er snel
gaat dalen (15°C).
Om een zicht te krijgen op de grootte van de invloedszone zijn de temperatuur
temperat
en druk in het
reservoir (na 35 jaar) uitgezet ten opzichte van de afstand tot de putten. Hieruit blijkt dat de impact
op temperatuur in het reservoir daalt tot minder dan 0,1°C op een afstand van circa 1,5 km. Voor de
druk reikt de invloed iets verder. De drukverhoging rond de injectieputten zet zich voort tot bijna
4 km van de putten. Vanaf een afstand van circa 3 km valt de toename echter terug tot onder
0,5 bar. Dezelfde afstanden gelden voor de afpomping rond de (buitenste) productieputten.
11
Verspreiding: Vertrouwelijk
Figuur 10:: Doorsnede door het model ter illustratie van de impact op druk en temperatuur uitgezet
ten opzichte van de afstand tot de putten.
CONCLUSIE
De simulaties tonen aan dat een
n configuratie met 5 putten, waaronder 3 voor productie en 2 voor
injectie,, realistisch is voor het leveren van een debiet van 630 m³/h. Configuraties met minder
putten, of slechts met een enkele injectieput leiden tot een
een te snelle afkoeling van het reservoir
rondom de productieputten, of een
e n te hoge druk bij injectie. In de voorgestelde configuratie is er een
centrale productieput, met daarrond 4 putten op een afstand van circa 1.500 m aan de top van het
reservoir.
De drukopbouw
ukopbouw aan de injectieput stijgt niet boven 25 bar (exclusief puteffecten), ruim onder de
limiet bepaald door de fracturatie gradiënt. Ook de afpomping aan de productieputten blijft beperkt
(11 bar).
De buitenste productieputten zijn ver genoeg gepositioneerd
gepositioneerd van de injectieputten, zodat afkoeling
vermeden wordt (dus hoge temperatuur voor de ORC). Aan de centrale productieput koelt het water
wel af (vanaf 12-15 jaar). De daling bedraagt bijna 16°C na 35 jaar. Dit water kan echter nog gebruikt
worden voor de levering van warmte.
De invloedszone van het systeem ligt rond 4 km voor de drukopbouw rond de injectieputten. Voor de
afpomping rond de productieputten geldt eenzelfde afstand. De temperatuursanomalie reikt minder
ver. Op een afstand van ongeveer 1,5 km
m van de injectieput is de temperatuursafname beperkt tot
maximaal 0,1°C.
De inschattingen voor druk- en temperatuursveranderingen in het reservoir zijn gebaseerd op
gegevens uit andere boringen, regionale modellen en andere gegevens.. Deze moeten bevestigd
worden aan de hand van metingen en testen in de eerste (exploratie)boring. Ook in bijkomende
putten zullen de parameters
ters steeds bijgesteld moeten worden. Op basis van deze gegevens zullen de
modellen aangepast worden, en zullen de resultaten nauwer
nauwer aansluiten bij de realiteit. Het is evident
dat de finale configuratie rekening zal houden met de aanpassingen, om zodoende de effecten te
beperken, de veiligheid te verzekeren en de levensduur van het systeem te optimaliseren.
12
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
5
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
GELUID EN TRILLINGEN
1/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
5.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
METHODOLOGIE
Het project betreft de aanlegfase (de boringen) en de exploitatie van een geothermische centrale met
elektriciteitsproductie. Voor de discipline geluid en trillingen worden er bijgevolg 3 situaties
beschouwd, namelijk de huidige referentiesituatie, de geplande situatie met de tijdelijke impact van de
aanlegfase (uitvoeringen boringen) en de toekomstige impact door de geplande installaties in
exploitatie.
Volgende aspecten worden bestudeerd:
•
Beschrijving van de wettelijke bepalingen betreffende geluid naar de omgeving en de specifieke
bepalingen voor het project.
•
Beschrijving van het huidige akoestisch klimaat rond het projectterrein (bestaande situatie =
referentiesituatie) a.d.h.v. in augustus 2011 uitgevoerde langdurige immissiemetingen
(gedurende 1 week) in de meest representatieve/kritische bewonerspositie.
•
Evaluatie geluidsklimaat (bestaande situatie):
Op basis van de meetresultaten zal het omgevingsgeluid van de bestaande situatie getoetst
worden aan de VLAREM II milieukwaliteitsnormen voor geluid in open lucht.
•
Berekening van het specifiek geluid van de boorfase:
De akoestische impact van de boorfase zal bestudeerd worden aan de hand van een
driedimensioneel akoestisch rekenmodel IMMI. Het specifiek geluid van vrachtverkeer,
werfinstallaties en de piekgeluiden in de boorfase wordt bepaald op basis van door een
boorfirma aangereikte informatie. Het specifiek geluid wordt bepaald ter hoogte van de
beoordelingsposities, zijnde de relevante posities voor mogelijke hinder naar mens tijdens de
aanlegfase. Alle berekeningen worden uitgevoerd volgens de norm ISO 9613.
•
Evaluatie van het specifiek geluid (aanlegfase):
Op basis van de berekende immissiegegevens zal nagegaan worden of aan de VLAREM II
milieukwaliteitsnormen wordt voldaan. Er zal ook een vergelijking worden gemaakt met de
gemeten geluidimmissies van de huidige omgevingsgeluiden zoals verkeerspassages op de
N18 (Molsebaan) of het verkeer op verdere afstand,….
•
Berekening van het specifiek geluid in exploitatiefase (geplande uitbating met
elektriciteitsproductie ):
De geplande situatie in exploitatiefase zal bestudeerd worden a.d.h.v. hetzelfde akoestische
rekenmodel. Het specifiek geluid van de voor geluid relevante geplande installatie (vnl. de
aerocondensor, ACC) zal bepaald worden op basis van het gemeten geluidvermogenniveau van
een gelijkaardige installatie door SGS.
•
Evaluatie van het specifiek geluid (geplande situatie) en impactbepaling/beoordeling
significantie:
Op basis van de berekende immissiegegevens zal nagegaan worden of aan de VLAREM II
grenswaarden betreffende specifiek geluid buitenshuis wordt voldaan. De impact van het
geplande project op het huidige omgevingsgeluid wordt bepaald, zodat er een evaluatie kan
worden uitgevoerd volgens het significantiekader Geluid, zoals opgenomen in het MERrichtlijnenboek voor geluid en trillingen van februari 2011.
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
2/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Het aspect trillingen wordt voorlopig als niet relevant beschouwd omwille van de grote afstand van
mogelijk trillingsrelevante installaties/activiteiten tot de meest nabije woningen (ca. 265 m tussen de
boorlocatie tot de meest nabije oostelijke bewoningen t.h.v. de Vaartstraat) en/of trillingsgevoelige
gebouwen. Tijdens een plaatsbezoek te München bij een diepboring en een geothermische centrale in
exploitatie, bleken er geen voelbare trillingen aanwezig in de directe omgeving (op ca. 10m afstand
van de boorinstallaties). Op 265 m en meer (de reële immissiesituatie te Mol) zullen deze bijgevolg
ook niet waarneembaar zijn.
5.2
AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED
Het studiegebied wordt voor de discipline “geluid en trillingen” vastgelegd volgens de bepalingen uit
VLAREM II en bijgevolg begrensd door:
•
de 200 meter grens t.o.v. de perceelsgrens van de Balmatt en Electrabel-site
•
de 200 meter grens t.o.v. de grens van het industriegebied waarin het geplande project is
gelegen (voor deze site zijn deze grenzen volledig gelijk).
De ligging van het geplande project en de meest nabije bewonersposities op het gewestplan wordt
weergegeven in Figuur 5.1. De site is volledig gelegen in een industriezone (paars ingekleurd). Verder
omgeven door gebieden voor de vestiging van kerninstallaties (paars geruite zone ten zuiden en
westen), groengebied en ontginningsgebied aan de noordzijde van het kanaal (groen en groen/paars
gearceerd), KMO-gebied (licht paars ingekleurd zone aan de noordzijde van het kanaal), agrarisch
gebied (geel ingekleurde zone aan de noordzijde van het kanaal), groengebied aan oostzijde van de
N18 (groen), woongebieden (rode zone ten zuiden) en bufferzone (groene zone met index T ten zuiden).
De meest kritische beoordelingsposities liggen allen in gebied 2 (woongebied op minder dan 500m van
industriegebied). Verder zijn er enkele woningen t.h.v. de Vaartstraat gelegen in het industriegebied zelf
(gebied 5 volgens Vlarem II) en in de zuidelijke bufferzone (gebied 8 volgens Vlarem II).
Via geluidcontourenkaarten zal ook de geluidimpact naar de omliggende natuurgebieden worden
getoond.
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
3/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Figuur 5.1: Locatie bewoning en site op gewestplan (bron AGIV)
Zone
boringen
en exploitatie
5.3
5.3.1
TOEPASSELIJK WETTELIJK KADER INZAKE GELUID
Algemeen
De VLAREM II milieukwaliteitsnormen, die terug te vinden zijn in Bijlage 2.2.1. van het VLAREM II,
staan in Tabel 5.1 weergegeven.
De LA95,1h waarden dienen om een indicatie te bekomen van de milieukwaliteit op de meetplaats(en),
met als doel na te gaan of op die plaats(en) de milieukwaliteit beter of slechter is dan deze die
overeenkomt met de milieukwaliteitsnormen.
Meetpunt MP A (idem als BP A) is gelegen in het natuurgebied, dat direct aansluit tegen het
industriegebied waarin de site gelegen is. Als milieukwaliteitsnormen (MKN) voor dit
meetpunt/beoordelingspunt gelden de volgende voorwaarden voor gebied 2:
• dagwaarde voor LA95,1h
50 dB(A)
• avondwaarde voor LA95,1h
45 dB(A)
• nachtwaarde voor LA95,1h
45 dB(A)
BP B bevindt zich in industriegebied en hier gelden dus de milieukwaliteitsnormen voor gebied 5:
•
•
•
dagwaarde voor LA95,1h
avondwaarde voor LA95,1h
nachtwaarde voor LA95,1h
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
60 dB(A)
55 dB(A)
55 dB(A)
4/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Daar de beoordelingspositie BP B op gelijkaardige afstand is gelegen van de N18 als BP A/MP A, en
in huidige referentiesituatie het verkeer op de N18 als de belangrijkste nachtelijk werkende geluidbron
in de omgeving kan worden beschouwd, gezien de uit dienst stelling van de industriële sites
(Electrabel-centrale, Balmatt en Verlipack, …), kunnen we veronderstellen dat de meetwaarden
bekomen in MP A ook gelden voor de woningen gelegen in het industriegebied (BP B).
Voor BP C (woongebied op minder dan 500m van industriegebied) zijn dezelfde MKN van toepassing
als deze voor BP A.
BP D bevindt zich in buffergebied en hier gelden dus de milieukwaliteitsnormen voor gebied 8:
•
dagwaarde voor LA95,1h
55 dB(A)
•
avondwaarde voor LA95,1h
50 dB(A)
•
nachtwaarde voor LA95,1h
50 dB(A)
Tabel 5.1: VLAREM II Milieukwaliteitsnormen voor stabiel omgevingsgeluid in open lucht
GEBIED
Milieukwaliteitsnormen in dB(A) in open lucht
40
35
30
2°
Gebieden of delen van gebieden op minder dan
500 m gelegen van industriegebieden niet
vermeld sub 3° of van gebieden voor
gemeenschapsvoorzieningen
en
openbare
nutsvoorzieningen
50
45
45
Gebieden of delen van gebieden op minder dan
500 m gelegen van gebieden voor ambachtelijke
bedrijven
en
kleine
en
middelgrote
ondernemingen, van dienstverleningsgebieden
of van ontginningsgebieden tijdens de
ontginning
50
45
40
4°
Woongebieden
45
40
35
5°
Industriegebieden,
dienstverleningsgebieden,
gebieden voor gemeenschapsvoorzieningen en
openbare
nutsvoorzieningen
en
ontginningsgebieden tijdens de ontginning
60
55
55
5°bis
Agrarische gebieden
45
40
35
6°
Recreatiegebieden, uitgezonderd gebieden voor
verblijfsrecreatie
50
45
40
7°
Alle
andere
gebieden,
uitgezonderd:
bufferzones; militaire domeinen en deze
waarvoor in bijzondere besluiten richtwaarden
worden vastgelegd
45
40
35
Bufferzone
55
50
50
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
voor
Nacht (22-7h)
Landelijke gebieden
verblijfsrecreatie
8°
gebieden
Avond (19-22h)
1°
3°
en
Dag (7-19h)
5/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
GEBIED
9°
Gebieden of delen van gebieden op minder dan
500 m gelegen van voor grindwinning bestemde
ontginningsgebieden tijdens deontginning
19/08/2014
Milieukwaliteitsnormen in dB(A) in open lucht
Dag (7-19h)
Avond (19-22h)
22h)
Nacht (22-7h)
55
50
45
Opmerking: Als een zelfde gebied valt onder twee of meer punten van de tabel dan is in dat gebied de hoogste
milieukwaliteitsnorm van toepassing
Het stabiele specifiek geluid van de ‘nieuwe’ installaties dient aan de VLAREM grenswaarden getoetst
te worden.
Deze grenswaarden worden bepaald volgens Artikel 4.5.3.1 en beslissingsschema 4.5.6.1. in het
Vlarem II. Hiertoe dient het oorspronkelijk omgevingsgeluid
omgevingsgeluid gekend te zijn. Dit is het omgevingsgeluid
dat aanwezig is vóór het exploiteren van de nieuwe inrichtingen.
Figuur 5.2: Beslissingsschema 4.5.6.1
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
6/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
5.3.2
19/08/2014
Normen voor het “stabiele” specifieke geluid – Nieuwe inrichtingen
Een langdurige geluidsmeting is uitgevoerd in de achtertuin van woning A (Donk 165 te Mol) van
09/08/2011 tot 12/08/2011.
In onderstaande tabel is een samenvatting opgenomen van de meetgegevens met een tijdsinterval
van één uur en met gemiddelden per beoordelingsperiode (met uitmiddeling cfr. Vlarem, dus enkel
van de 4 stilste nachtelijke uren). Meer details zijn in tabelvorm en grafisch opgenomen in bijlage.
Tabel 5.2: Relevante meetwaarden langdurige meting in MP A
Periode
Dag
Avond
Nacht*
LAeq,1h
dB(A)
55
51
44
LAmax,1h LAmin,1h
dB(A) dB(A)
73
66
62
42
39
34
LA1,1h
dB(A)
LA5,1h
dB(A)
LA10,1h
dB(A)
LA50,1h
dB(A)
LA95,1h
dB(A)
LA99,1h
dB(A)
62
58
54
59
55
50
57
54
47
53
50
41
47
43
37
45
41
36
Cfr.Vlarem zijn voor de nachtperiode de meetwaarden weerhouden van de 4 stilste nachtelijke uren
Daar woning A gelegen is in gebied 2 gelden volgende milieukwaliteitsnormen (MKN) voor het stabiel
omgevingsgeluid (LA95,1h):
• 50 dB(A) tijdens dagperiode (van 07.00 tot 19.00 uur)
• 45 dB(A) tijdens avondperiode (van 19.00 tot 22.00 uur)
• 45 dB(A) tijdens nachtperiode (van 22.00 tot 07.00 uur)
Het stabiel omgevingsgeluid voldoet er dus aan de milieukwaliteitsnormen.
De richtwaarde voor het specifiek geluid voor nieuwe installaties is afhankelijk van het oorspronkelijk
omgevingsgeluid. In MP A worden de MKN niet overschreden. De richtwaarden voor nieuwe
installaties (verder omschreven als grenswaarden) liggen bijgevolg 5 dB lager dan de richtwaarde voor
bestaande installaties. Gezien hun ligging t.o.v. de N18, kunnen we veronderstellen dat in de andere
beoordelingsposities (waar er geen langdurige omgevingsmetingen zijn uitgevoerd) de MKN ook niet
worden overschreden. Onderstaande grenswaarden zijn dus van toepassing voor de verschillende
beoordelingsposities tijdens de verschillende beoordelingsperioden.
Tabel 5.3: VLAREM II richt- en grenswaarden voor het specifiek geluid in open lucht
Dagperiode
BP
Avondperiode
Nachtperiode
RW
dB(A)
GW
dB(A)
RW
dB(A)
GW
dB(A)
RW
dB(A)
GW
dB(A)
BP A
50
45
45
40
45
40
BP B
60
55
55
50
55
50
BP C
50
45
45
40
45
40
BP D
55
50
50
45
50
45
De ligging van de bewoningen/beoordelingsposities rondom de site wordt getoond in onderstaande
figuur.
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
7/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Figuur 5.3: Situering bewoningen/beoordelingsposities op luchtfoto (bron AGIV)
5.3.3
Normen voor het discontinue specifiek geluid – Nieuwe inrichtingen
Onderstaande tabel geeft de richtwaarden voor fluctuerend, incidenteel, impulsachtig en intermitterend
geluid in open lucht weer van als hinderlijk ingedeelde inrichtingen. De toepasselijke waarde is in dit
geval (“nieuwe” situatie) de in bijlage 4.5.4. van VLAREM II aangegeven richtwaarde voor de
verschillende gebieden, verminderd met 5 dB(A).
Tabel 5.4: Richtwaarden voor fluctuerend, incidenteel, impulsachtig en intermitterend geluid in
open lucht als hinderlijk ingedeelde inrichtingen
Richtwaarden uitgedrukt als LAeq, 1s in dB(A)
Aard van
geluid
Overdag
‘s Avonds
‘s Nachts
Fluctuerend
Incidenteel
Toepasselijke waarde + 15
Toepasselijke waarde + 10
Toepasselijke waarde + 10
Impulsachtig
Intermitterend
Toepasselijke waarde + 20
Toepasselijke waarde + 15
Toepasselijke waarde + 15
Met de toepasselijke waarde voor nieuwe inrichtingen, de richtwaarde in bijlage 4.5.4 bij VLAREM II verminderd met 5
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
8/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Voor de beoordelingsposities BPA en BP C (gelegen gebied 2) geeft dit tijdens de diverse periodes
onderstaande grenswaarden voor fluctuerende/incidentele en intermitterende /impulsachtige geluiden.
Voornamelijk voor de boorfase zullen deze mee worden beschouwd, gezien de diepboring een
Klasse1 activiteit betreft (rubriek 55.2 in Vlarem I) en er impulsachtige geluidimmissies te verwachten
zijn (botsen metalen boorstangen, …)
Tabel 5.5: Grenswaarden voor fluctuerend/incidenteel en intermitterend/impulsachtig geluid
tijdens de verschillende perioden voor gebied 2 (BP A en BP C)
BP
BP A en
BP C
Periode
RW stabiel
dB(A)
GW
Fluctuerend
/Incidenteel
dB(A)
GW
Intermitterend
/Impulsachtig
dB(A)
Dag
50
60
65
Avond
45
50
55
Nacht
45
50
55
Tabel 5.6: Grenswaarden voor fluctuerend/incidenteel en intermitterend/impulsachtig geluid
tijdens de verschillende perioden voor gebied 5 (BP B)
BP
BP B
Periode
RW stabiel
dB(A)
GW
Fluctuerend
/Incidenteel
dB(A)
GW
Intermitterend
/Impulsachtig
dB(A)
Dag
60
70
75
Avond
55
60
65
Nacht
55
60
65
Tabel 5.7: Grenswaarden voor fluctuerend/incidenteel en intermitterend/impulsachtig geluid
tijdens de verschillende perioden voor gebied 8 (BP D)
BP
BP D
5.4
Periode
RW stabiel
dB(A)
GW
Fluctuerend
/Incidenteel
dB(A)
GW
Intermitterend
/Impulsachtig
dB(A)
Dag
55
65
70
Avond
50
55
60
Nacht
50
55
60
EMISSIES EN IMMISSIES IN DE REFERENTIESITUATIE
Een overzicht wordt gemaakt van de gemeten geluidimmissies uit eerdere uitgevoerde akoestische
studies.
In het kader van de ontheffingsnota voor de proefboring werd een langdurige immissiemeting
(gedurende 4 weekdagen) uitgevoerd van 09/08/2011 tot 12/08/2011 t.h.v. de achtertuin van woning A
(Donk 165 te Mol).
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
9/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Gezien de diverse geluidbepalende industriële installaties op die datum reeds buiten dienst waren
gesteld, kunnen we aannemen dat het verkeer op de N18 als belangrijkste geluidbron in de omgeving
is te beschouwen. Hierbij kunnen we dan ook aannemen dat het omgevingsgeluid anno 2011 niet
fundamenteel zal afwijken van de huidige referentiesituatie anno 2014. De meetwaarden aangaande
het oorspronkelijk omgevingsgeluid kunnen bijgevolg worden herbruikt.
In Tabel 5.2 is een samenvatting opgenomen van de meetgegevens met een tijdsinterval van één uur
en met gemiddelden per beoordelingsperiode, met meer details in tabelvorm en grafisch, opgenomen
in bijlage.
Het stabiel omgevingsgeluid gemeten in MP A voldoet aan de milieukwaliteitsnormen. Gezien hun
ligging t.o.v. de N18 en de minder strenge MKN voor gebied 5 en 8, zal het omgevingsgeluid in BP B,
BP C en BP D ook voldoen aan hun MKN.
5.5
EMISSIES EN IMMISSIES IN DE TOEKOMSTIGE SITUATIE
5.5.1
Boorfase
De geplande posities en geluidemissies van de relevante geplande geluidbronnen in de boorfase
werden aangereikt door een boorfirma, aangevuld met enkele geluidemissiemetingen recent
uitgevoerd door SGS t.h.v. een diepboring te München. De impact door het toevoegen van de tijdelijke
nieuwe geluidbronnen op immissieniveau zal worden bepaald m.b.v. een akoestisch rekenmodel ter
bepaling van de geluidoverdracht volgens ISO 9613-2.
5.5.1.1 Geluidemissies diepboring
Van de volgende, vermoedelijk meest relevante, impulsachtige geluidbronnen tijdens de boorfase
werden de maximale geluidemissies (LwAmax) bepaald o.b.v. de gemeten maximale LAeq,1sec-niveaus
tijdens de respectievelijke impulsen.
Tabel 5.8: Gemeten geluidemissies impuls-bronnen
Bronnr
Bronomschrijving
LwAmax
Bronhoogte
dB(A)
m/mv
S-Impuls-1
"kling" = impuls van metaal op metaal t.h.v. haak of bij connectie
van 2 casingbuizen (vergelijkbaar met 2 boorbuizen)
106,1
8,5
S-Impuls-2
"klang" = impuls bij behandeling casingbuizen (vergelijkbaar met 2
boorbuizen) bij optrekken tot schuine stand met hulpkraan of bij
loskoppelen van boorkop beneden
108,3
8,5
S-Impuls-3
"klong" = luidste impuls van stoten casingbuis tegen
draagstructuur boorinstallatie/ stangenmagazijn (bij optrekken
casing met kabel)
112,8
5
Betrouwbaarheidsinterval ± 1 dB(A)
S-Impuls-1 en -2 kunnen zeker tijdens de nachtperiode optreden (bij een continue boring ca. 1 x per
uur). S-Impuls-3 is enkel gelinkt aan het plaatsen van de casingbuizen. Deze activiteit kan, indien
vereist, worden beperkt tot de dag- en avondperiode. Bij het vullen van het boorstangen-magazijn
tijdens de dagperiode kan S-Impuls-1 of S-Impuls-2 ook optreden (ca. 15x per uur). Het effectieve
niveau van de impuls hangt echter sterk af van de werkwijze/aandacht van de boorarbeiders. Mits
voldoende aandacht (niet onnodig metaal op metaal te laten botsen) zijn deze impulsen, zeker tijdens
de nachtperiode, gevoelig in aantal en in niveau te beperken.
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
10/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Van de volgende, vermoedelijk meest relevante (semi)stabiele geluidbronnen tijdens de boorfase
werden de equivalente geluidemissies (LwAeq) bepaald o.b.v. eigen gemeten spectra en de informatie
van een elektro-hydraulische boorinstallatie DS20 Drillmec HH300 uit de akoestische voorstudie van
GTA met titel “Schalltechnische Untersuchung zum Betrieb der Tiefbohranlage DS 20 HH300 im
Projekt Geothermiebohrung Waldkraiburg Th 1 und Th 2” met referentie A260906/2.
Tabel 5.9: Verkregen geluidemissies (semi)stabiele bronnen
Bronnr
Bronomschrijving
LwAeq
Bronhoogte
m/mv
4
S-Boor-1
HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 1
dB(A)
104,5
S-Boor-2
HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 2
104,5
4
S-Boor-3
Semi-stabiele geluidemissie tijdens het met kracht neerlaten van
de boorkop (gemeten tijdens de plaatsing van de casing, maar de
geluidemissie is vergelijkbaar met deze tijdens het neerlaten van
boorstangen)
92,9
9-19,5
S-Boor-4
Hydraulische leidingen van units naar boorinstallatie (als LwA/m)
86,4
5,6
S-Boor-5
Gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen
105,9
1,5
S-Boor-6
Gezamenlijke emissie van 3 schudzeven
95
4
S-Boor-7
Spoelventiel (standpipe Manifold)
88,5
8
S-Boor-8
Centrifuge-container (enkel in werking tijdens dagperiode)
90,5
3
S-Boor-9
Verluchting trafo-container
75
2
S-Boor-10
Gezamenlijke emissie van diverse leidingen en kleinere
circulatiepompen
80
0,5
S-Boor-11
Gezamenlijke emissie van aandrijvingen roerwerken boorvloeistof
75
3
Betrouwbaarheidsinterval ± 1 dB(A)
Figuur 5.4: Situering (semi)stabiele bronnen boorfase (bron boorfirma Daldrup)
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
11/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
5.5.1.2 Impulsachtige geluidimmissies diepboring
Met de impulsachtige geluidemissies van de boorinstallatie, opgemeten tijdens een plaatsbezoek aan
een representatieve boorinstallatie te München, en het opgebouwd akoestisch rekenmodel (met
aanpassingen voor deze tijdelijke installaties) wordt in elk immissiepunt de geluidimmissie berekend
volgens ISO 9613. De impulsachtige activiteiten van de boorfase situeren zich t.h.v. de boormast en
het stangenmagazijn (West van S-Boor-3 in Figuur 5.4).
In onderstaande tabel wordt het berekend maximale niveau (als LAeq,1sec-niveau) van de 3 meest
relevante impulsachtige activiteiten tijdens de boorfase getoond. Impuls-1 en -2 worden getoetst aan
de nachtnorm, daar deze activiteiten ook tijdens de nacht kunnen plaats vinden. Impuls 3 wordt
getoetst aan de dagnorm, daar deze impuls effectief is gelinkt aan het inbrengen van de casingbuizen, een activiteit die niet tijdens de nachtperiode dient plaatst te vinden.
Tabel 5.10: Berekende maximale geluidimmissies impulsachtige bronnen – boorfase
LAsp max
GW nacht
LAsp max
GW dag
Toetsing dag
Impuls 1
Impuls 2
Impuls
Impuls 1
Impuls 2
Impuls 3
Impuls
Impuls 3
dB(A)
dB(A)
dB(A)
dB(A)
dB(A)
dB(A)
dB(A)
dB(A)
BP A
42,5
44,8
55
-12,5
-10,2
50,1
65
-14,9
BP B
47,6
49,8
65
-17,4
-15,2
54,3
75
-20,7
BP C
32,1
34,3
55
-22,9
-20,7
38,4
65
-26,6
BP D
30
32,5
60
-30
-27,5
38,2
70
-31,8
BP
Toetsing nacht
Geen van de impulsen geven overschrijdingen van de grenswaarden. Het inbrengen van de
casingbuizen (S-impuls-3) voldoet zowel aan de dag-grenswaarden als ook aan de nachtelijke
grenswaarden en de uitvoering dient bijgevolg niet te worden beperkt tot de dag- of avondperiode.
Een geluidcontourenkaart van deze luidste impuls (als max. LAeq,1sec-niveau op 4m hoogte) is
opgenomen in bijlage (zie Figuur 5.14).
Met betrekking tot de eerste fase van de boring (plaatsen van een geleidingsbuis tot op een diepte van
ca. 30 meter) werd in het hoofdstuk Bodem en Grondwater reeds aangegeven dat de geleidingsbuis
mogelijks kan worden geheid i.p.v. geboord. Dit om te voorkomen dat er wordt verspreid of
bovengehaald wanneer het interval met de tolueenverontreiniging wordt doorsneden.
Gezien de vrij hoge normen voor impulsachtige geluiden tijdens de dagperiode (GW van 65 dB(A)
naar BP A en GW van 75 dB(A) naar BP B) worden er geen problemen verwacht m.b.t.
overschrijdingen van de grenswaarden tijdens deze korte dag-activiteit. O.b.v. het LW A van de luidste
beschouwde impuls (S-Impuls-3) en de geluidruimte tussen het Lsp van S-Impuls-3 en de
grenswaarde, kan er een maximaal toelaatbaar LW A van 128 dB(A) voor het heien van deze eerste
casing worden begroot.
5.5.1.3 (Semi)stabiele geluidimmissies diepboring – zonder milderende maatregelen
Met de (semi)stabiele geluidemissies van de boorinstallatie (met spectrum opgemeten tijdens het
plaatsbezoek te München en de globale emissie aangereikt door een boorfirma) en het opgebouwd
akoestisch rekenmodel wordt in elk immissiepunt de geluidimmissie berekend volgens ISO 9613. De
gemodelleerde locatie van de mogelijk nachtelijk werkende (semi)stabiele bronnen van de boorfase op
de site wordt getoond in Figuur 5.4.
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
12/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Tabel 5.11: Toetsing berekend specifiek geluid boorfase (zonder milderende maatregelen)
tijdens de nachtperiode
LAsp boorfase*
GW
Toetsing
nacht
nacht
nacht
dB(A)
dB(A)
dB(A)
BP A
48,8
40
8,8
BP B
53
50
3
BP C
36,8
40
-3,2
BP D
35,1
45
-9,9
BP
Betrouwbaarheidsinterval: ± 2 dB(A)
Enkel het specifieke geluid van de boorinstallatie beschouwend (zonder scherm of andere milderende
maatregelen), worden er in de beoordelingsposities BP A en BP B overschrijdingen van de nachtelijke
Vlarem-grenswaarden bepaald.
De meest relevante overschrijding wordt bepaald naar BP A (achtertuin van woning Donk 165 te Mol)
In onderstaande bronlijst wordt getoond welke deelbronnen van de boorinstallatie als meest relevant
op immissieniveau naar BP A zijn te beoordelen.
Tabel 5.12: Bronlijst berekend specifiek geluid boorfase nachtperiode naar BP A
LAsp boorfase nacht
BP A
Per bron
Cumulatief
dB(A)
dB(A)
S-Boor-5
44.3
48.8
S-Boor-1
43.2
46.8
S-Boor-2
43.0
44.4
S-Boor-4
35.7
38.5
S-Boor-6
32.8
35.3
S-Boor-3
29.8
31.6
S-Boor-7
26.1
27.0
S-Boor-10
17.5
19.8
S-Boor-11
13.5
15.9
S-Boor-9
12.2
12.2
Voornamelijk S-Boor-5 (Gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen), S-Boor-1 (HPU elektrische
aandrijving en hydraulische unit 1), S-Boor-2 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 2) en
S-Boor-4 (Hydraulische leidingen van units naar boorinstallatie) zijn als meest relevante deelbronnen
te beschouwen.
In onderstaande tabel wordt de stijging op het gemeten equivalente omgevingsgeluid in de vaste
meetpositie bepaald. Hierbij wordt aangenomen dat het gemeten omgevingsgeluid in MP A
representatief is voor BP A to BP D. De impact op het equivalente omgevingsgeluid wordt bepaald,
daar de specifieke bijdrage van de boring eveneens als een samenstelling van stabiele geluiden
(generatoren, pompen, …) en meer fluctuerende geluiden (hydraulische aandrijvingen, bewegingen
boormast, …) betreft, en bijgevolg het best wordt gekarakteriseerd in het equivalent niveau (de
berekende immissie is eveneens een equivalente geluidimmissie).
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
13/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Tabel 5.13: Berekende stijging omgevingsgeluid door boorfase (zonder mildering) tijdens de
nachtperiode
LAsp nacht
Huidig LAeq,1hniveau
Toekomstig
Stijging
boorinstallatie
Nacht 08/2011
LAeq,1h-niveau nacht
∆LAX,T
dB(A)
dB(A)
dB(A)
dB(A)
48,8
44
50,0
6,0
BP B
53
44
53,5
9,5
BP C
36,8
44
44,8
0,8
BP D
35,1
44
44,5
0,5
BP
BP A
5.5.1.4 Impact boorfase – toetsing aan het significantiekader
De geluidsimpact van de boorfase wordt getoetst aan volgend significantiekader (dit significantiekader
is opgenomen in het nieuwe richtlijnenboek voor geluid en trillingen – februari 2011). Hierbij wordt een
evaluatie gemaakt van het specifiek geluid t.o.v. de Vlarem normen (richt- en grenswaarden) en dit
gezamenlijk met de mogelijke impact op het omgevingsgeluid.
Tabel 5.14: Significantiekader geluid
Eindscore na correctie
Invloed op omgeving
Voldoet aan het Vlarem?
na-Lvoor*
Tussenscore
∆LAX,T
(Effectscore)
Nieuw / Verandering /
Hervergunning Nieuw
LAsp≤GW
LAsp>GW
Bestaand / Hervergunning Bestaand
LAsp≤RW
RW<LAsp≤RW+10
LAsp>RW+10
∆LAX,T>+6
-3
-1
-3
-1
-2
-3
+3<∆LAX,T≤+6
-2
-1
-3
-1
-2
-3
+1<∆LAX,T≤+3
-1
-1
-3
-1
-1
-3
-1≤∆LAX,T≤+1
0
0
-1/-2 **
0
-1
-3
-3≤∆LAX,T<-1
+1
+1
-
+1
+1
-
-6≤∆LAX,T<-3
+2
+2
-
+2
+2
-
∆LAX,T<-6
+3
+3
-
+3
+3
-
∆LAX,T : verschil in omgevingsgeluid in dB(A) voor en nadat een project zal zijn uitgevoerd
Met T = duur in seconden
Met X:
•
“N” parameter van statistische analyse (LAN,T), in Vlarem wordt N = 95 gebruikt ter toetsing aan de
milieukwaliteitsnorm, ofwel “eq” voor het equivalente geluidsdrukniveau (LAeq,T), van het omgevingsgeluid.
GW : grenswaarde volgens het beslissingsschema 4.6.6.1 van Vlarem II
RW : richtwaarde
LAsp : specifiek geluid
*bij hervergunning dient Lvoor gebruikt te worden alsof het bestaande bedrijf er niet was. Bij een hervergunning van
een inrichting met een mix van bestaande & nieuwe bronnen is het oorspronkelijk omgevingsgeluid voor de nieuwe
bronnen, het omgevingsgeluid met de bestaande bronnen van de inrichting in werking.
** de keuze -1 ofwel -2 is afhankelijk van de grootte van de overschrijding van de GW (al dan niet binnen het
betrouwbaarheidsinterval van de berekende specifieke immissie).
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
14/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Voor niet Vlarem punten wordt enkel de tussenscore gebruikt en geen eindscore. De parameter mag door de
deskundige gekozen en gemotiveerd worden
De uiteindelijke negatieve scores worden als volgt gekoppeld aan milderende maatregelen.
Tabel 5.15: Koppeling significantie aan milderende maatregelen
-1
(matig significant negatief)
Onderzoek naar milderende maatregelen is minder dwingend, maar indien de juridische
en beleidsmatige randvoorwaarden aangeven dat er zich een probleem kan stellen dan
dient de deskundige over te gaan tot voorstellen van milderende maatregelen. Bij het
ontbreken ervan dient dit gemotiveerd te worden.
-2
(significant negatief)
Er dient noodzakelijkerwijs gezocht te worden naar milderende maatregelen, eventueel te
koppelen aan de langere termijn. Bij het ontbreken ervan dient dit gemotiveerd te worden.
-3
(zeer significant negatief)
Er dient noodzakelijkerwijs gezocht te worden naar milderende maatregelen te koppelen
aan de korte termijn. Bij het ontbreken ervan dient dit gemotiveerd te worden.
De scores 0, +1, +2 en +3 krijgen respectievelijk de beoordeling verwaarloosbaar, positief, zeer
positief en uitgesproken positief.
Volgens bovenstaand significantiekader:
• zijn de impulsachtige booractiviteiten als verwaarloosbaar te beoordelen, gezien er ruim
voldaan wordt aan de nachtelijke grenswaarde voor impulsachtig geluid,
•
is de stabiele nachtelijke geluidimmissie van de boorfase als zeer significant negatief te
beoordelen naar BP A en BP B, gezien er niet wordt voldaan aan de nachtelijke Vlaremgrenswaarden en de impact (verwachte stijging van het omgevingsgeluid) er te hoog is (met
stijgingen van 6 tot 9.5 dB(A)),
•
is de stabiele nachtelijke geluidimmissie van de boorfase als verwaarloosbaar te beoordelen
naar BP C en BP D, gezien er wordt voldaan aan de nachtelijke Vlarem-grenswaarden en de
impact er klein is (stijgingen van het omgevingsgeluid met minder dan 1 dB(A)).
•
dient er noodzakelijkerwijs gezocht te worden naar milderende maatregelen te koppelen aan
de korte termijn (zie hoofdstuk 5.6.2).
5.5.2
Geluidemissies en immissies in de exploitatiefase
5.5.2.1 Geluidemissies exploitatiefase (“scenario P70”)
Volgende geluidbronnen zijn vermoedelijk het meest relevant naar de omgeving en worden in deze
MER mee beschouwd:
•
De 4 aanzuigvlakken van de geplande ACC (Air Cooled Condensor), met globaal LwA van
87,5 dB(A) en gemiddelde bronhoogte van 5m.
•
Het afblaasvlak op de top van de bardage rond de geplande ACC, met globaal LwA van 88,8
dB(A) en bronhoogte van 15m.
De circulatiepompen, ORC, warmtewisselaar, … worden allen binnen in een nog te plaatsen gebouw
geplaatst. Hiervoor dient in latere ontwerpfase ook de nodige aandacht te worden besteed, wat betreft
de demping en locatie van verluchtingsroosters, poorten, geveluitstraling,…. Deze deelbronnen
worden, in huidige fase, echter als minder kritisch beoordeeld, en momenteel nog niet in detail
bestudeerd. Het toekomstig LwA van deze deelbronnen zal gezamenlijk dienen te worden beperkt tot
ca. 85 dB(A) om geen relevante impact te hebben naar de omgeving.
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
15/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Het globale A-gewogen LwA en de spectrale geluidemissies (zie Tabel 5.22) zijn gebaseerd op eigen
metingen aan een aerocondensor met 3 grote axiaalventilatoren en een standaard
bardage/windscherm (dus niet-akoestisch absorberende) aan de zijkanten van de koelribben. Het
nominaal thermisch vermogen van deze installatie bedroeg 42 MW th en is bijgevolg representatief voor
de geplande aerocondensoren in het scenario P70 (70% kans dat er een debiet van 210 m³/u en een
brine temperatuur van 124°C wordt opgepompt), waarbij een aerocondensor met thermisch vermogen
van 36.2 MW is vereist. In het andere scenario P90 (90% kans dat er een debiet van 140 m³/u en
brine temperatuur van 124°C wordt opgepompt) is er een aerocondensor met thermisch vermogen
van 24.2 MW vereist. Gezien het direct verband tussen thermisch vermogen (diameter fan en
toerental) en het akoestisch vermogen, zal scenario P70 steeds een akoestisch kritischer benadering
zijn. Voldoet P70 dan voldoet P90 ook.
De geplande locatie van deze bronnen is opgenomen in Figuur 5.13.
5.5.2.2 Geluidimmissies exploitatiefase (“Scenario P70”)
Met de geluidemissies van deze ACC en het opgebouwd akoestisch rekenmodel (met aanpassingen
voor deze installaties) wordt in elk immissiepunt de geluidimmissie berekend volgens ISO 9613.
Het specifieke geluid van de geplande installaties in exploitatiefase zal getoetst worden aan de
nachtelijke grenswaarden. Dit zijn de richtwaarden voor nieuwe installaties (installaties vergund na
1993).
Tabel 5.16: Toetsing toekomstig specifiek geluid exploitatie P70 tijdens nachtperiode
BP
BP A
BP B
BP C
BP D
LAsp
GW
Toetsing LAsp
Exploitatie P70
dB(A)
25,2
28,7
15,5
19,7
Nacht
dB(A)
40
50
40
45
Exploitatie P70
dB(A)
-14,8
-21,3
-24,5
-25,3
Naar geen van de bewoningen zijn er overschrijdingen van de geldende nachtelijke grenswaarde te
verwachten.
BP A is als meest relevante beoordelingspositie voor de geplande exploitatie te beschouwen (met
ACC volgens scenario P70). In onderstaande tabel wordt de bronlijst naar BP A getoond, met
aanduiding van de bijdrage van de 2 geplande geluidbronnen van de ACC op de vooropgestelde
locatie. S-ACC-2 is met een specifieke bijdrage van 22.8 dB(A) naar BP A de belangrijkste nachtelijk
werkende geplande bron in de exploitatiefase. S-ACC-1 heeft een specifieke bijdrage van 21.6 dB(A)
naar BP A.
Tabel 5.17: Bronlijst toekomstig specifiek geluid “ACC – P70” naar BP A
LAsp nacht met ACC
BP A
S-ACC-2
S-ACC-1
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
Per bron
Cumulatief
dB(A)
dB(A)
22.8
21.6
25.2
21.6
16/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
In onderstaande tabel wordt de stijging op het gemeten omgevingsgeluid bepaald. In deze berekening
worden de gemeten gemiddelde LA95,1u-waardes van het omgevingsgeluid als basis genomen, daar de
geplande geluidbronnen een zeer stabiel geluid zullen genereren en de impact bijgevolg het best
wordt gekarakteriseerd door het LA95,1u-niveau (de maat voor het stabiele achtergrondgeluid). Het
gemeten nachtelijk omgevingsgeluid (4 stilste uren) in MP A wordt als representatief beschouwd in de
4 beoordelingsposities.
Tabel 5.18: Berekende stijging omgevingsgeluid door exploitatiefase nachtperiode
BP
BP A
BP B
BP C
BP D
LAsp nacht
Huidig LA95,1h-niveau
Toekomstig
Stijging
Exploitatiefase
Nacht 08/2011
LA95,1h-niveau nacht
∆LAX,T
dB(A)
dB(A)
dB(A)
25,2
28,7
15,5
19,7
37
37
37
37
37,3
37,6
37,0
37,1
dB(A)
0,3
0,6
0,0
0,1
De te verwachten stijging van het omgevingsgeluid door het geplande project in exploitatiefase is vrij
beperkt. Stijgingen met minder dan 1 dB(A) zijn niet tot nauwelijks hoorbaar. De eerder beperkte
impact wordt ook getoond in Figuur 5.10 via de berekende geluidcontourenkaarten van het totaal
specifiek geluid. De huidige nachtelijke referentiesituatie wijkt nauwelijks af van de geplande
exploitatiefase.
Volgens het significantiekader, opgenomen in Tabel 5.14, is de impact van de exploitatiefase (project
P70) naar alle beoordelingsposities als verwaarloosbaar te beoordelen, gezien er ruim voldaan wordt
aan de nachtelijke grenswaarde voor stabiel geluid en de impact op het nachtelijk omgevingsgeluid
beperkt blijft tot max. + 0,6 dB(A) in BP B. Gezien in het scenario P90 de geluidemissies nog lager
zullen zijn, is de impact van deze exploitatiefase nog lager dan begroot voor het P70-scenario
5.6
MILDERENDE MAATREGELEN
Uit de beoordeling volgens het significantiekader blijkt dat er tijdens de boorfase milderende
maatregelen vereist zijn.
5.6.1
Milderende maatregelen impulsen in de boorfase
De impulsachtige activiteiten van de boorfase geven geen overschrijdingen van de nachtelijke
grenswaarden en mogen bijgevolg tijdens de nachtperiode worden uitgevoerd. Zeker tijdens de
nachtperiode (met stabiel omgevingsgeluid van 37 dB(A), zullen deze auditief waarneembaar zijn. Mits
voldoende aandacht door de boorarbeiders (niet onnodig metaal op metaal te laten botsen) zijn de
impulsgeluiden, zeker tijdens de nachtperiode, gevoelig in aantal en in niveau te beperken. Met de
vooropgestelde akoestische schermen ter beperking van de (semi)stabiele bijdrage van de boorfase
(zie verder) worden de mogelijke impulsachtige geluiden nog meer gemilderd.
Een maximaal toelaatbaar LW A van 128 dB(A), voor het heien van deze eerste casing tijdens de
dagperiode, dient te worden aangehouden.
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
17/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
5.6.2
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Milderende maatregelen aan de stabiele bronnen van de boorfase
Voornamelijk voor de stabiele geluidimmissies van de boorfase zijn er relevante overschrijdingen en
duidelijk auditief waarneembare impacten te verwachten (stijgingen van 6 en 9.5 dB(A) in resp. BP A
en BP B). Hoewel de boorfase van tijdelijke aard zal zijn, dienen er toch brongerichte maatregelen
en/of maatregelen in de overdrachtweg te worden voorzien.
Voornamelijk S-Boor-5 (Gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen), S-Boor-1 (HPU elektrische
aandrijving en hydraulische unit 1), S-Boor-2 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 2) en
S-Boor-4 (Hydraulische leidingen van units naar boorinstallatie) zijn als meest relevante deelbronnen
naar zowel BP A als BP B te beschouwen.
Deze deelbronnen zijn nog beter af te schermen door het plaatsen van een lokale omkasting/scherm
rond elke deelbron of door één groter akoestisch scherm rond de boorzone, cfr. het akoestische
scherm van 10 m hoogte als gebruikt tijdens de geothermische boring door de boorfirma te München.
Figuur 5.5: Akoestisch scherm op de boorlocatie te München
Tijdens de immissiemetingen te München is de effectiviteit van dit tijdelijk scherm opgemeten door te
meten aan gelijkaardige afstanden aan de ene zijde (zonder scherm) t.o.v. de andere zijde (met
scherm). Verschillen in geluidimmissies van 10 dB(A) werden er bepaald voor S-Impuls-3 (een bron
met bronhoogte van ca. 5m) door het scherm van 10 m hoogte.
De beschouwde akoestische isolatie en akoestische absorptie is deze van een standaard akoestische
scherm, met een geperforeerde staalplaat aan de bronzijde met rotswolvulling van 78mm dikte en een
gesloten stalen plaat aan de achterzijde.
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
18/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
De hoogte is 10 m en de lengte (zoals gemodelleerd) is 22 + 19 m. Zie onderstaande figuren voor de
positie van het gemodelleerde scherm.
Figuur 5.6: Mogelijke positie akoestisch scherm - detail
Figuur 5.7: Mogelijke positie akoestisch scherm – ruimer zicht t.o.v. de omgeving
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
19/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 5.8: 3D-zicht model met akoestisch scherm
In onderstaande tabel wordt nachtelijk specifiek geluid, tijdens de geplande boorfase, met
vooropgesteld akoestisch scherm getoetst.
Tabel 5.19: Toetsing toekomstig (semi)stabiel specifiek geluid van de boorfase, met akoestisch
scherm tijdens de nachtperiode
BP
BP A
BP B
BP C
BP D
LAsp Boorfase
GW
Toetsing LAsp Boorfase
Met scherm
dB(A)
37,6
43,8
36,8
35,1
Nacht
dB(A)
40
50
40
45
Met scherm
dB(A)
-2,4
-6,2
-3,2
-9,9
Naar geen van de bewoningen zijn er met het vooropgestelde akoestische scherm nog
overschrijdingen van de geldende nachtelijke grenswaarde te verwachten tijdens de boorfase.
In onderstaande tabel wordt de stijging, door de specifieke bijdrage van de boorfase met akoestisch
scherm, op het gemeten equivalente omgevingsgeluid in de vaste meetpositie bepaald.
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
20/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Tabel 5.20: Berekende stijging omgevingsgeluid door boorfase (met akoestisch scherm)
tijdens de nachtperiode
LAsp Boorinstallatie
Huidig LAeq,1h-niveau
Toekomstig
Stijging
met scherm
Nacht 08/2011
LAeq,1h-niveau nacht
∆LAX,T
dB(A)
dB(A)
dB(A)
dB(A)
37,6
44
44,9
0,9
43,8
44
46,9
2,9
BP C
36,8
44
44,8
0,8
BP D
35,1
44
44,5
0,5
BP
BP A
BP B
Volgens het significantiekader (zie Tabel 5.14) is de impact van de boorfase met akoestisch scherm
verwaarloosbaar naar BP A, BP C en BPD, gezien er wordt voldaan aan de grenswaarden en de
verwachte stijging van het huidige omgevingsgeluid er kleiner is dan 1 dB(A).
Naar BP B is de impact nog als matig significant negatief te beoordelen, gezien de verwachte stijging
van het huidige omgevingsgeluid er groter is dan 1 dB(A) en kleiner dan 3 dB(A). Gezien het tijdelijke
karakter van de diepboring en er wordt voldaan aan de nachtelijke grenswaarde, zijn extra milderende
maatregelen (buiten het akoestische scherm) niet aangewezen.
5.6.3
Milderende maatregelen in de exploitatiefase
Voor de geplande exploitatiefase zijn geen extra milderende maatregelen vereist. De effectieve
geluidvermogenniveaus van de geplande installaties dienen in dezelfde orde van grootte te situeren
als deze beschouwd in de modellering.
5.7
MONITORING
Nachtelijke bemande geluidimmissiemetingen tijdens de opstart van de boorfase t.h.v. BP A en BP B
zijn mogelijks aangewezen om na te gaan of de berekende impulsachtige en stabiele immissies
effectief kloppen met de reële situatie ter plaatse.
De effectiviteit van de voorgestelde milderende maatregelen (het akoestische scherm ter beperking
van de stabiele immissie tijdens de boorfase) kan dan ook worden beoordeeld.
Geluidemissiemetingen aan de relevante deelbronnen in de exploitatiefase zijn ook aangewezen.
5.8
LEEMTEN IN DE KENNIS
De gemeten impulsachtige geluidemissies en –immissies te München waren uitgevoerd tijdens het
inbrengen van casingbuizen (volgens de boorfirma de luidste activiteit). In welke mate de gemeten
impulsachtige activiteiten dan effectief afwijken van deze tijdens de feitelijke boring is niet gekend.
Volgens de boormeester waren S-Impuls-1 en -2 vergelijkbaar qua niveau (en klank/spectrum) als
deze welke kunnen optreden tijdens de effectieve boringen (tijdens het wisselen van de boorstangen).
Deze leemte in de kennis is echter geen bezwaar om de huidige berekeningen als onvoldoende
betrouwbaar te beoordelen.
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
21/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
5.9
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
CONCLUSIES
Het aspect trillingen wordt als niet relevant beschouwd omwille van de grote afstand van mogelijk
trillingsrelevante installaties/activiteiten tot de meest nabije woningen (ca. 265 m tussen de boorlocatie
tot de meest nabije oostelijke bewoningen t.h.v. de Vaartstraat) en/of trillingsgevoelige gebouwen.
Tijdens een plaatsbezoek te München bij een diepboring en een geothermische centrale in exploitatie,
bleken er geen voelbare trillingen aanwezig in de directe omgeving (op ca. 10m afstand van de
boorinstallaties). Op 265 m en meer (de reële immissiesituatie te Mol) zullen deze bijgevolg ook niet
waarneembaar zijn.
Twee van de 4 relevante beoordelingsposities in de omgeving liggen in gebied 2 (gebied op minder
dan 500m van industriegebied) zodat de nachtelijke Vlarem-richtwaarde van 45 dB(A) van toepassing
is. De grenswaarden (= richtwaarden voor nieuwe inrichtingen) zijn afhankelijk van het oorspronkelijk
omgevingsgeluid. Dit omgevingsgeluid is gemeten in augustus 2011 (zie Tabel 5.3) en lag steeds
onder de richtwaarde. Een nachtelijke grenswaarde (GW) van -5 dB(A) t.o.v. de richtwaarde is
bijgevolg van toepassing. BP B is gelegen in industriegebied en hiervoor is een nachtelijke GW van 50
dB(A) van toepassing. Naar BP D, gelegen in buffergebied, is een nachtelijke GW van 45 dB(A) van
toepassing.
De huidige referentiesituatie is beschreven a.d.h.v. eerder uitgevoerde geluidimmissiemetingen anno
augustus 2011. Het huidige nachtelijke stabiele omgevingsgeluid (als gemiddeld LA95,1h-niveau over de
4 stilste nachtelijke uren) blijft er met 37 dB(A) vrij ruim onder de nachtelijke milieukwaliteitsnorm van
45 dB(A). Dit gemeten stabiele nachtelijk niveau kan als representatief worden beschouwd voor alle 4
de relevante beoordelingsposities.
Voor de geplande impulsachtige geluidimmissies (als max. LAeq,1sec-niveau) tijdens de boorfase is in
gebied 2 (BP A en BP C) de Vlarem-grenswaarde van 55 dB(A) voor de avond/nachtperiode en van
65 dB(A) voor de dagperiode van toepassing. Naar BP B (in industriegebied) is deze norm 10 dB(A)
hoger. In BP D (buffergebied) is deze norm 5 dB(A) hoger. Geen van de te verwachten impulsen
zullen tijdens de nachtperiode overschrijding geven van deze normen. Met een stabiel
achtergrondniveau van ca. 37 dB(A) zullen deze tijdens de stilste periodes wel auditief waarneembaar
zijn. Met het vooropgestelde akoestische scherm van 10m hoogte (zie hoofdstuk milderende
maatregelen, ter beperking van de (semi)stabiele immissie van de boorfase) kunnen de impulsachtige
geluidimmissies verder worden gemilderd.
Het nachtelijk specifieke geluid van de (semi)stabiele werking van de boorinstallatie (zonder
milderende maatregelen) geeft in 2 van de 4 beoordelingsposities een overschrijding van de
nachtelijke Vlarem-grenswaarde. Ook door de bijdrage van de boorinrichting op het huidig
omgevingsgeluid wordt er naar de beoordelingsposities BP A en BP B een te relevante akoestische
impact verwacht. De stabiele nachtelijke geluidimmissie van de boorfase (zonder milderende
maatregelen) is als zeer significant negatief te beoordelen, gezien er niet wordt voldaan aan de
nachtelijke Vlarem-grenswaarden in de beoordelingsposities BP A en BP B en de impact (verwachte
stijging van het omgevingsgeluid) er te hoog is. Hoewel de boorfase van tijdelijke aard zal zijn, dienen
er toch brongerichte maatregelen en/of maatregelen in de overdrachtweg te worden voorzien. Met
name S-Boor-1 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 1), S-Boor-2 (HPU elektrische
aandrijving en hydraulische unit 2) en S-Boor-5 (Gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen) zijn als
meest relevante deelbronnen te beschouwen. Deze deelbronnen zijn nog beter af te schermen door
het plaatsen van een lokale omkasting/scherm rond elke deelbron of door één groter akoestisch
scherm (voor positie, hoogte, …wordt verwezen naar het hoofdstuk “milderende maatregelen”).
Met dit akoestisch scherm kan de impact voldoende worden gemilderd.
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
22/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
In de geplande exploitatiefase zijn er naar geen van de beoordelingsposities overschrijdingen bepaald.
De te verwachten stijging van het omgevingsgeluid door het geplande project in exploitatiefase is ook
zeer beperkt. Extra milderende maatregelen zijn niet vereist.
Mits de juiste technische maatregelen, kan men binnen de geldende normering blijven. Monitoring bij
opstart boorfase (en eventuele bijsturing) en bij exploitatiefase zijn aangewezen.
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
23/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
5.10 BIJLAGEN
Tabel 5.21: Immissiemetingen t.h.v. woning A, samenvatting per periode per dag
Langdurige geluidsmetingen in een vaste positie
Bedrijf :
Diepboring Balmatt project
Meetpunt : MP1-LD7
Periode : 9 augustus 2011 - 12 augustus 2011
Project :
Positie :
Operator :
110245
ONO t.o.v. het bedrijf
Bert De Winter
VLAREM II, bijlage 2.2.1, gebied: 2
LAeq,1h
maandag
8/08/2011
LAmax,1h
LAmin,1h
LA1,1h
LA5,1h
LA10,1h
LA50,1h
LA95,1h
LA99,1h
Nacht
Dag
Avond
dinsdag
woensdag
donderdag
vrijdag
9/08/2011
10/08/2011
11/08/2011
12/08/2011
Nacht
Dag
55.1
72.0
44.9
61.7
58.6
57.3
53.8
49.2
47.4
Avond
51.5
67.3
39.5
58.4
55.7
54.6
50.2
43.1
41.1
Nacht
44.0
62.8
34.3
54.9
49.9
46.3
39.3
36.4
35.5
Dag
56.3
74.3
42.6
63.9
59.9
58.6
53.9
48.1
45.6
Avond
50.9
65.4
39.2
57.0
54.9
53.8
49.8
43.2
41.1
Nacht
46.6
60.1
37.0
54.5
51.4
49.8
44.4
39.5
38.2
Dag
54.4
73.1
42.2
61.6
58.2
56.7
52.6
47.7
45.3
Avond
50.9
65.6
39.1
57.8
54.9
53.7
49.6
43.5
41.2
Nacht
42.8
61.9
32.1
53.3
48.5
45.7
38.2
34.2
33.2
Dag
53.7
71.0
39.3
61.2
57.7
56.2
51.8
44.8
42.0
Avond
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
24/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Figuur 5.9: Grafisch verloop LA95,1u en LAeq,1min. in MP A (09/08/2011 en 10/08/2011)
Langdurige geluidsmetingen in een vaste positie
Bedrijf :
Diepboring Balmatt project
Meetpunt : MP1-LD7
Periode : 9 augustus 2011 - 12 augustus 2011
Project :
Positie :
Operator :
110245
ONO t.o.v. het bedrijf
Bert De Winter
di 09/08/11
wo 10/08/11
80
LA95,1h [dB(A)]
70
60
50
40
30
20
0:00
23:00
22:00
21:00
20:00
19:00
18:00
17:00
16:00
15:00
14:00
13:00
12:00
11:00
10:00
9:00
8:00
7:00
6:00
5:00
4:00
3:00
2:00
1:00
0:00
Tijd [uur]
di 09/08/11
wo 10/08/11
80
LAeq,1min [dB(A)]
70
60
50
40
30
20
0:00
23:00
22:00
21:00
20:00
19:00
18:00
17:00
16:00
15:00
14:00
13:00
12:00
11:00
10:00
9:00
8:00
7:00
6:00
5:00
4:00
3:00
2:00
1:00
0:00
Tijd [uur]
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
25/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Figuur 5.10: Grafisch verloop LA95,1u en LAeq,1min. in MP A (11/08/2011 en 12/08/2011)
Langdurige geluidsmetingen in een vaste positie
Bedrijf :
Diepboring Balmatt project
Meetpunt : MP1-LD7
Periode : 9 augustus 2011 - 12 augustus 2011
Project :
Positie :
Operator :
110245
ONO t.o.v. het bedrijf
Bert De Winter
do 11/08/11
vr 12/08/11
80
LA95,1h [dB(A)]
70
60
50
40
30
20
0:00
23:00
22:00
21:00
20:00
19:00
18:00
17:00
16:00
15:00
14:00
13:00
12:00
11:00
10:00
9:00
8:00
7:00
6:00
5:00
4:00
3:00
2:00
1:00
0:00
Tijd [uur]
do 11/08/11
vr 12/08/11
80
LAeq,1min [dB(A)]
70
60
50
40
30
20
0:00
23:00
22:00
21:00
20:00
19:00
18:00
17:00
16:00
15:00
14:00
13:00
12:00
11:00
10:00
9:00
8:00
7:00
6:00
5:00
4:00
3:00
2:00
1:00
0:00
Tijd [uur]
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
26/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Figuur 5.11: Histogram LAeq,1min. in MP A voor de dag- avond en nachtperiode
Langdurige geluidsmetingen in een vaste positie
Bedrijf :
Diepboring Balmatt project
Meetpunt : MP1-LD7
Periode : 9 augustus 2011 - 12 augustus 2011
Project :
Positie :
Operator :
110245
ONO t.o.v. het bedrijf
Bert De Winter
Histogram LAeq,1min, Dag (7u - 19u) MP1-LD7
200
aantal samples [min]
180
160
140
120
Week
100
Weekend
80
60
40
20
0
100
96
92
88
84
80
76
72
68
64
60
56
52
48
44
40
36
32
28
24
20
LAeq,1min [dB(A)]
Histogram LAeq,1min, Avond (19u - 22u) MP1-LD7
40
aantal samples [min]
35
30
25
Week
20
Weekend
15
10
5
0
100
96
92
88
84
80
76
72
68
64
60
56
52
48
44
40
36
32
28
24
20
LAeq,1min [dB(A)]
Histogram LAeq,1min, Nacht (22u - 7u) MP1-LD7
70
aantal samples [min]
60
50
Week
40
Weekend
30
20
10
0
100
96
92
88
84
80
76
72
68
64
60
56
52
48
44
40
36
32
28
24
20
LAeq,1min [dB(A)]
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
27/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Tabel 5.22: Spectrale geluidemissies – gepland project
Boorfase
12.5
16
20
25
31.5
40
50
63
80
100
125
160
200
250
315
400
500
630
800
1k
1.25 k
1.6 k
2k
2.5 k
3.15 k
4k
5k
6.3 k
8k
10 k
LwAmax
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB(A)
S-Impuls-1
96,4
98,4
97,6
114,1
102,3
103,0
106,7
100,8
98,3
98,8
112,2
93,9
94,9
95,5
92,3
94,8
99,3
96,6
94,2
93,8
94,7
99,8
93,3
91,2
91,5
86,1
84,0
81,5
74,9
73,0
106,1
S-Impuls-2
96,9
99,8
100,2
120,8
103,1
103,9
107,6
105,6
101,1
100,5
105,9
100,4
101,8
102,9
100,2
102,1
101,8
100,7
97,6
95,2
96,0
98,1
97,2
95,9
95,1
88,9
85,1
80,4
75,3
70,1
108,3
S-Impuls-3
97,0
99,8
97,9
118,9
103,6
104,2
107,8
98,0
102,4
101,9
109,3
107,9
109,7
105,9
106,6
105,6
104,9
105,9
104,1
100,6
101,4
103,5
101,3
98,0
96,8
91,7
87,7
82,4
76,9
71,3
112,8
12.5
16
20
25
31.5
40
50
63
80
100
125
160
200
250
315
400
500
630
800
1k
1.25 k
1.6 k
2k
2.5 k
3.15 k
4k
5k
6.3 k
8k
10 k
LwAmax
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB(A)
S-Boor-1
92
92
92,3
118
107
103
106
94,2
101
101
97,9
98,1
106
95,3
93,7
106
93
98
92
89,6
90,6
89,3
87
87
85
80
79
81
81
82
104,5
S-Boor-2
92
92
92,3
118
107
103
106
94,2
101
101
97,9
98,1
106
95,3
93,7
106
93
98
92
89,6
90,6
89,3
87
87
85
80
79
81
81
82
104,5
S-Boor-3
97,4
97,3
95,0
110,8
100,0
92,7
96,5
90,8
95,8
88,9
87,5
86,5
87,2
88,0
86,1
89,2
85,2
85,6
84,9
84,1
80,3
79,4
78,7
76,5
72,5
69,8
66,3
63,8
62,0
62,0
92,9
S-Boor-4
74
74
74,2
99,4
88,5
84,6
87,7
76,1
82,9
83,1
79,8
80
87,6
77,2
75,6
87,4
74,9
79,9
74
71,5
72,5
71,2
69
68
67
62
61
63
63
64
86,4
S-Boor-5
89
92
92,9
122
108
99,1
116
96,4
102
105
102
101
101
102
102
103
99,5
100
98
94
94,6
89
88
86
82
80
80
78
75
73
105,9
S-Boor-6
87
81
81,2
120
88
91,6
98
82,9
97,9
91,4
95,3
90,5
89,7
90,3
90,2
89,9
89,6
86,2
86
83,9
83,6
80,7
80
77
75
73
71
69
65
63
95,0
S-Boor-7
72
75
75,5
104
91
81,7
98,1
79
84,8
87,9
84,4
83,3
83,5
84,3
84,7
85,1
82,1
82,9
80
76,6
77,2
71,6
71
68
64
63
62
61
57
56
88,5
S-Boor-8
82
76
76,7
116
83,5
87,1
93,5
78,4
93,4
86,9
90,8
86
85,2
85,8
85,7
85,4
85,1
81,7
82
79,4
79,1
76,2
75
72
71
69
67
64
60
58
90,5
S-Boor-9
65
61
56,6
57,1
53,9
57,5
57,1
53,6
56,4
54,4
64,7
81,2
55,2
58,8
60,1
61,3
59,6
58,1
63
63,3
63
66,3
65
63
62
61
59
58
56
55
75,0
S-Boor-10
63
66
67
95,7
82,5
73,2
89,6
70,5
76,3
79,4
75,9
74,8
75
75,8
76,2
76,6
73,6
74,4
72
68,1
68,7
63,1
62
60
56
55
54
52
49
47
80,0
S-Boor-11
58
61
62
90,7
77,5
68,2
84,6
65,5
71,3
74,4
70,9
69,8
70
70,8
71,2
71,6
68,6
69,4
67
63,1
63,7
58,1
57
55
51
50
49
47
44
42
75,0
Bron
Bron
Exploitatiefase
12
16
20
25
31
40
50
63
80
100
125
160
200
250
315
400
500
630
800
1k
1.25 k
1.6 k
2k
2.5 k
3.15 k
4k
5k
6.3 k
8k
10 k
LwAmax
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB
dB(A)
S-ACC-1
99.2
97.7
97.6
96.8
94.6
92.9
92.2
89.4
88.3
87.1
86.2
83.7
84.3
84.5
81.8
80.0
79.5
77.3
78.2
77.3
76.4
74.5
73.1
73.7
69.6
76.3
67.9
68.0
64.3
62.6
87.5
S-ACC-2
97.5
99.9
93.7
94.1
93.4
91.8
90.8
89.5
86.2
85.8
84.6
82.4
82.1
85.2
80.8
79.6
82.5
78.4
80.5
77.6
76.5
75.0
75.9
73.1
70.5
80.5
70.0
70.4
61.8
58.2
88.8
Bron
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
28/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 5.12: Positie bronnen boorfase op luchtfoto (bron Agiv)
Figuur 5.13: Positie bronnen exploitatiefase op luchtfoto (bron Agiv)
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
29/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 5.14: Geluidcontourenkaart van het maximaal impulsachtig specifiek geluid tijdens de
boorfase
Figuur 5.15: Geluidcontourenkaart van het stabiel specifiek geluid tijdens de boorfase –zonder
scherm
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
30/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 5.16: Geluidcontourenkaart van het stabiel specifiek geluid tijdens de boorfase – met
scherm
Figuur 5.17: Geluidcontourenkaart van het specifiek geluid tijdens de exploitatiefase - P70
Hoofdstuk 5: Geluid en trillingen
31/31
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
6
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
OVERIGE DISCIPLINES
1/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Voor wat de overige disciplines (Water, Lucht, Mens, Fauna en Flora, Landschap, ...) betreft, worden
geen relevante milieueffecten verwacht. Ter informatie wordt hier wel een kwalitatieve beschrijving
(o.a. met opgave van mogelijke emissies ) van het project, mbt deze disciplines, opgenomen.
6.1 WATER
In eerste fase wordt een proefboring uitgevoerd in verschillende fasen, waarbij er telkens tot op een
bepaalde diepte wordt geboord en vervolgens een stalen (composiet) verbuizing geplaatst. De boring
zal grotendeels uitgevoerd worden als spoelboring waarbij het losgeboorde materiaal door middel van
een vloeistof (mud) naar de oppervlakte wordt getransporteerd (gespoeld). Er zal gebruik gemaakt
worden van een directe spoeling (Vlarem II, zie bijlage 5.53.1).
Voor het meest ondiepe deel van de boring zal gebruik gemaakt worden van water als boorvloeistof.
Met toenemende diepte zijn toevoegmiddelen nodig om een goede densiteit en viscositeit van de
boorvloeistof te bekomen maar het blijft een op water gebaseerde boormodder. De densiteit van de
boormodder zal verhogen met de diepte.
Standaard additieven zijn: kalium chloride (KCl), bentoniet, gips, calcium carbonaat (CaCO3). Om een
goede samenstelling van de boormodder te bekomen en te behouden zullen verder zoveel mogelijk
biodegradeerbare substanties gebruikt worden (cfr. Vlarem II). Het betreft vaste stoffen die in de juiste
verhoudingen aan de boormodder worden toegevoegd en die qua grootte orde als volgt kunnen
1
ingeschat worden: bentoniet (30-50 kg/m³), CaCO3 (30 kg/m³), KCl (80 kg/m³), CMC (5-20 kg/m³),
2
Xan-Plex D (2 kg/m³), Na2CO3 (2 kg/m³), NaHCO3 (1 kg/m³).
Het benodigde water zal gecapteerd worden uit het Kanaal Bocholt-Herentals ter hoogte van de
boringsplaats. Hiervoor werd reeds een captatievergunning aan de Dienst voor de Scheepvaart in
Hasselt aangevraagd en verkregen. De totale hoeveelheid over het project wordt ingeschat op ca.
3
2.000 m wat, behoudens significante spoelingsverliezen, ruim voldoende zou moeten zijn.
Nota: Gebruik van lokaal grondwater is uitgesloten omwille van een bestaande grondwaterverontreiniging waarvoor een bodemsaneringsproject in uitvoering is. Kanaalwater is dan de enige
optie. Indien tijdelijk gebruik van kanaalwater niet mogelijk zou zijn (vb. als gevolg van accidentele
lozing) zal gebruik gemaakt worden van leidingwater.
De boorvloeistof wordt zoveel mogelijk in gesloten circuit gebruikt, waarbij continu een evenwicht
wordt nagestreefd tussen nodige hoeveelheden (zuiver) water en gewenste densiteit. Enkel indien er
tussen verschillende secties een andere samenstelling nodig is, wordt die vervangen. Er wordt geen
boorvloeistof geloosd. Eventueel te zout water wordt samen met de boormodder verwijderd.
De juiste samenstelling van de boorvloeistof wordt continu gecontroleerd en eventueel bijgestuurd.
Voor het ondiepe deel van de boring (ca. 890m) zal er in principe voornamelijk met bentoniet en CMC
geboord worden. In totaal bedraagt het volume van dit gedeelte van het boorgat om en bij de 360 m³.
Voor het onderste deel van de boring (van ca. 890 m tot ca. 3.600 m) wordt gerekend op een extra
volume van ca. 400 m³.
De boormodder wordt eens terug boven doorheen een reeks installaties gestuurd om deze te ontdoen
van het boorgruis (cuttings). Afhankelijk van de boorfirma en de aangeboorde gesteenten kunnen de
installaties systemen omvatten om schalie te onderscheiden van zand (shale-shakers, desanders,
1
2
Natriumcarboxymethylcellulose
Polysacharide polymeer
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
2/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
desilters), om te ontgassen en om het boorgruis zoveel mogelijk te ontwateren en steekvast te maken
(vb. hydrocyclonen). De boorvloeistof (waterfractie) wordt in opslagtanks verder behandeld, het betreft
3
voornamelijk een bezinking in in serie geschakelde containers van 20 m , en indien nodig aangepast
qua samenstelling. Dit laatste is nodig om opnieuw te gebruiken als spoeling bij de boring.
Op het einde van de proefboring zullen pomptesten uitgevoerd
stromingseigenschappen van de beoogde reservoirformaties na te gaan.
worden
om
de
Voorlopig wordt rekening gehouden met testen op basis van een pompdebiet van ca. 150 m³/u en
over een totale periode van 2 à 3 dagen. Er wordt voorzien om het opgepompte water op te vangen in
een tijdelijk opvangbekken, waarna, o.m. op basis van de samenstelling van dit water (e.g.
zoutgehalte) kan beslist worden of dit gecontroleerd wordt afgevoerd (met tankwagens of per schip) of
geïnjecteerd in een volgende put. Indien in het opvangbekken materiaal neerslaat uit het water, dan
zal dit afgevoerd of verwerkt worden volgens de geldende wetgeving, afhankelijk van de samenstelling
(natuurlijk voorkomende elementen, metalen of radio-actieve elementen).
Omwille van de hoge zoutconcentratie van het op te pompen water wordt geopteerd voor een
waterdicht bekken of reservoir voor de opvang hiervan. Aangezien de kans groot is dat de
samenstelling van het opgepompte water wijzigt tijdens de proef zal – om de variatie na te gaan –
meermaals bemonstering en analyse plaatsvinden. Dit water zal voornamelijk gekarakteriseerd zijn
door haar hoge zoutgehalte van 140 g/l. Rekening houdend met 3 dagen volcontinu pompen levert dit
3
3
een totaal volume opgepompt water van 10.800 m . Met een concentratie van 140 kg zout /m zou
aldus 1.512 ton zout vrijgezet worden. In realiteit zal men echter nooit 3 dagen volcontinu gaan
pompen zodat de hier afgeleide hoeveelheid een ‘worst case’ inschatting is.
Met betrekking tot de productie- en injectieputten wordt in de boorfase geen water geloosd. Het water
dat tijdens de productie van warmte wordt opgepompt zal onder normale omstandigheden via de
injectieput weer in dezelfde formatie geïnjecteerd worden (zie hoofdstukken Projectbeschrijving en
Bodem en Grondwater).
Bij exploitatie van de ORC-installatie komt er uit het productieproces geen koelwater vrij gezien het
koelcircuit dat dient voor koeling van het organisch medium in de condensor gerealiseerd wordt met
droge koelers (lucht).
Tijdens de boorfase zullen een 30-tal personen tewerkgesteld zijn op de site. In deze fase worden
werftoiletten voorzien op de site zodat geen sanitair afvalwater wordt geloosd. Bij exploitatie van het
geothermische project zullen 4 personen tewerkgesteld worden. Het sanitair afvalwater dat in deze
fase ontstaat wordt dan geloosd op de riolering van de Lichtstraat (gelegen in ‘collectief te
optimaliseren buitengebied’.
6.2 LUCHT
6.2.1 Methodologie
In de discipline ‘Lucht’ worden de effecten van het voorgenomen project op de concentraties van
polluenten in de omgevingslucht bestudeerd. Daar dit geen sleuteldiscipline is, zal de beschrijving van
de huidige situatie zich beperken tot een beschrijving de huidige luchtkwaliteit in de omgeving aan de
hand van de interpolatiekaarten en eventuele meetposten van VMM in de omgeving en van de
(mogelijke) emissies van het bedrijf.
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
3/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Gezien de doelstelling van het project ‘zoektocht naar alternatieven ter vervanging van de
conventionele energievoorzieningen op basis van fossiele en nucleaire brandstoffen en zo ondermeer
de CO2-emissies op grotere schaal te reduceren’, dat er zich behalve de noodgeneratoren, geen
verbrandingsinstallaties op het terrein zullen bevinden en er op zich geen grote verkeersstromen
worden gegenereerd, worden impactberekeningen in het kader van dit MER niet zinvol geacht.
6.2.2 Afbakening studiegebied
Voor de discipline Lucht wordt het studiegebied afgebakend tot een gebied van 3 km rondom het
bedrijf.
6.2.3 Luchtkwaliteit in het studiegebied
Voor het in kaart brengen van de plaatselijke luchtkwaliteit zou in eerste instantie gebruik gemaakt
kunnen worden van immissiemetingen uitgevoerd door VMM.
Er bevinden zich echter geen meetposten binnen het studiegebied. De meest nabijgelegen meetpost
is nr. 42N016 gelegen aan de Nieuwe Dijk – Sluis 4 te Dessel op ca. 3,6 km van de projectsite. Het
station behoort tot het telemetrisch meetnet en meet SO2, NOx, O3, PM10 en zwarte koolstof.
De gemeten concentraties (2012) aan deze meetpost tov de grenswaarden (Vlarem II) zijn
weergegeven in onderstaande Tabel 6.1.
Tabel 6.1: Gemeten concentraties aan meetpost 42N016 (Dessel)
SO2
Meetpost
Grenswaarde
NOx
% tov
grenswaarde
Gemiddelde
(µg/m³)
PM10
Meetpost
Grenswaarde
% tov
grenswaarde
Meetpost
Grenswaarde
% tov
grenswaarde
20
40
50,00%
22
40
55,00%
39
50
78,00%
Dag_P90
(µg/m³)
Uur_P99
(µg/m³)
12
350
3,43%
Dag_P99
(µg/m³)
7
125
5,60%
Max_uur
(µg/m³)
85
Max_dag
(µg/m³)
15
59
79
200
29,50%
228
129
Uitgaande van de PM10-concentratie kan ook de PM2,5-concentratie geschat worden, rekening
houdend met een gemiddeld aandeel van 60 à 70 %. Dit geeft een PM2,5-concentratie van 13,2 à
15,4 µg/m³ wat lager is dan de grenswaarde (25 µg/m³) die op 1/01/2015 van kracht wordt.
Ter hoogte van de projectsite werden tevens de interpolatiekaarten van VMM geraadpleegd. In
Tabel 6.2 wordt de gemiddelde luchtkwaliteit in dit gebied (periode 2010-2012) – volgens deze
kaarten - weergegeven. Op de interpolatiekaarten van VMM wordt de luchtkwaliteit voor wat betreft de
parameters NO2 en PM10 en het aantal overschrijdingen van de PM10-norm van 3 jaren berekend. De
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
4/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
interpolatiekaarten zoals deze op 9/07/2014 konden geraadpleegd worden, vermelden inzake NO2
slechts de waarden van 2012.
Tabel 6.2: Luchtkwaliteit in het studiegebied 2010-2012 (bron: interpolatiekaarten VMM)
Aantal
overschrijdingen norm
PM10-daggemiddelde
NOX-jaargemiddelde
PM10-jaargemiddelde
(µg/m³)
(µg/m³)
2010
g.g.
24
14
2011
g.g.
25
22
2012
17
23
20
Gemiddelde
g.g.
24
19
Uit deze gegevens kan afgeleid worden dat er in het studiegebied 5 (thv het projectgebied) wordt
voldaan aan de grenswaarden voor NOX en PM10 (beide 40 µg/m³). Dit neemt niet weg dat in de
onmiddellijke omgeving van relevante bronnen, met aanzienlijke impact op omgevingsniveau, er lokaal
overschrijdingen van de vermelde luchtkwaliteitsdoelstellingen kunnen optreden.
Ook hier kan uitgaande van de PM10-concentratie de PM2,5-concentratie geschat worden. Rekening
houdend met een gemiddeld aandeel van 60 à 70 % aan PM2,5 geeft dit een concentratie van Hieruit
blijkt de jaargemiddelde PM2,5-concentratie - over de vermelde jaren - maximum 15,4 µg/m³ zou
bedragen, waarmee voldaan zou worden aan de grenswaarde die op 1/1/2015 van kracht wordt
(25 µg/m³).
6.2.4 Emissies als gevolg van het project
6.2.4.1 Aanlegfase
Tijdens de aanlegfase kunnen voor de discipline lucht volgende emissies verwacht worden:
•
Stofemissies bij graafwerken en aan- en afvoer met vrachtwagens: de intensiteit van de
stofvorming is functie van de uitgevoerde ingreep, van het vochtgehalte van het te verzetten
materiaal, van de heersende meteorologische condities en van de goede praktijk van de
aannemers
•
Emissies van uitlaatgassen van vrachtwagens en wagens contractorpersoneel: wagens en
vrachtwagens die materieel, onderdelen, grondstoffen aavoeren en afvalstoffen afvoeren
emitteren uitlaatgassen. Het transport voor de aanvoer van de materialen wordt geschat op
een 80-tal vrachtwagens over een periode van enkele dagen. Het personenvervoer zal in
verhouding beperkt zijn.
Voor het boren van het boorgat zal uitsluitend gebruik gemaakt worden van elektriciteit van
het net (occasioneel inzet generator/nooddiesel); bijgevolg veroorzaakt dit geen
verbrandingsemissies.
•
Overige:
tijdens de boorfase bestaat het risico dat er vanuit de boorput gas meekomt wanneer
water wordt opgepompt. Hier wordt verwacht dat het gas in oplossing zal betreffen.
Bovendien worden de nodige maatregelen getroffen (o.a. noodafsluiters) om het
boorgat onmiddellijk af te sluiten mocht er op grote diepte toch een instroom aan gas
zijn en het boorgas (bestaande uit CO2, CH4 en N2) af te leiden naar een
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
5/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
3
noodfakkelinstallatie .
occasioneel inzetten van een nooddiesel (1.470 kW)
6.2.4.2 Exploitatiefase (toepassing geothermie)
Het geothermische project zelf ontwikkelt geen emissies op het vlak van CO2, NOx en CO. Emissies
als gevolg van de exploitaite worden enkel gegenereerd door de uitlaatgassen van wagens personeel
en vrachtverkeer van en naar de site en occasioneel bij inzet van de noodgenerator.
6.2.4.3 Impact op de luchtkwaliteit
Gezien de beperkte verkeersgeneratie wordt een impactberekening van de verkeersemissies niet
zinvol geacht. Het effect is naar verwachting beperkt.
Een impactbepaling van eventuele noodfakkelemissies (niet verwacht) tijdens de aanlegfase is niet
mogelijk omdat er geen gegevens zijn omtrent de mogelijke emissies en wordt bovendien weinig
zinvol geacht vanwege de zeer tijdelijke situatie. Relevante effecten op de luchtkwaliteit worden dan
ook niet verwacht.
6.2.5 Besluit en milderende maatregelen
In de discipline Lucht werden de luchtemissies als gevolg van voorliggend project besproken. Hierbij
werd aangegeven welke emissies gegenereerd worden.
In de aanlegfase betreft het emissies als gevolg van verkeer, graafwerkzaamheden, occasioneel
inzetten van dieselgroep en mogelijks vrijkomen van gas vanuit de boorput. In dit laatste geval zijn de
nodige maatregelen genomen om het boorgaat onmiddellijk af te sluiten en het boorgas af te leiden
naar een noodfakkelinstallatie. In de exploitatiefase (toepassen geothermie voor warmtenetten en
toepassing in elektriciteitsopwekking) betreft het enkel emissies als gevolg van verkeer van- en naar
de site alsmede occasioneel inzetten van de nooddiesel.
Verspreidingsberekeningen ter bepaling van de impact van het project op de luchtkwaliteit in de
omgeving werden, gezien de geringe emissies en de opzet van het project (zoektocht alternatieve
energiebron ter vervanging van fossiele brandstoffen om ondermeer CO2 emissies op grotere schaal
te reduceren) niet uitgevoerd.
Milderende maatregelen zijn met betrekking tot de discipline Lucht niet nodig.
6.3 MENS
6.3.1 Gezondheidsrisicoanalyse
In de discipline Mens worden de mogelijke gezondheidsaspecten voor de omwonenden als gevolg
van het voorliggende project bestudeerd. Hierbij wordt tevens aandacht besteed aan de directe en
indirecte aspecten van de menselijke milieubeleving.
Mogelijke effecten op de mens zijn vaak het gevolg van effecten die voor andere disciplines (vooral
lucht, water, bodem en grondwater, geluid en trillingen) worden vastgesteld.
Op basis van de analyses in de disciplines ‘Bodem en Grondwater’, ‘Water’, ‘Lucht’ en ‘Trillingen’
worden er geen relevante effecten als gevolg van het project verwacht.
3
Voor zover bekend diende dergelijke noodfakkelinstallatie – bij vergelijkbare projecten in het buitenland – nog niet
aangesproken te worden.
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
6/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Bijgevolg doen zich volgende relevante wijzigingen in het milieu (buiten het terrein van het
proefproject) voor
•
bijdrage tot het geluidsklimaat in de omgeving
•
visuele hinder
•
Lichthinder
6.3.1.1 Afbakening van het studiegebied en risicopopulatie
Het studiegebied Mens wordt bepaald als grootste van de studiegebieden van de andere disciplines.
In dit geval is dat het studiegebied voor de discipline geluid. Het studiegebied omvat de menselijke
populaties die enige invloed kunnen ondervinden van de exploitatie op de site op korte of lange
termijn en in die mate dat er sprake kan zijn van blootstelling.
In het studiegebied komen geen
kinderdagverblijven en/of scholen voor).
kwetsbare
populaties
(ziekenhuizen,
woonzorgcentra,
6.3.1.2 Blootstelling aan chemische agentia
Zoals aangegeven in de discipline Lucht, wordt een impactberekening van de emissies voor
voorliggend project niet zinvol geacht gezien de doelstelling van het project ‘zoeken naar alternatieve
energiebronnen ter vervanging van fossiele brandstoffen’ betreft, welke een reductie van de CO2emissies moet opleveren.
6.3.1.3 Blootstelling aan fysische agentia – geluid
Te intensief geluid
gezondheidsklachten.
leidt
tot
nachtrustverstoring,
wat
aanleiding
kan
zijn
voor
allerlei
Een publicatie van WGO (Night noise guidelines for Europe, 2009, WGO) beschrijft de richtwaarden
voor nachtelijk geluid. Een overzicht van deze richtwaarden wordt in onderstaande Tabel 6.3
weergegeven.
Tabel 6.3: Richtwaarden geluid – WGO (Effecten van de verschillende niveaus van nachtelijk
geluid op de volksgezondheid)
Jaargemiddeld niveau
van het nachtelijk geluid
(Lnacht, buiten)
Tot 30 dB
30-40 dB
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
Gezondheidseffecten waargenomen bij de bevoling
Alhoewel individuele gevoeligheden en omstandigheden kunnen verschillen lijkt
het erop dat tot op dit niveau geen aanzienlijke biologische effecten worden
waargenomen. Een Lnacht, buiten van 30 dB is gelijk aan de NOEL voor nachtelijk
geluid
In dit bereik zijn een aantal effecten op de slaap waargenomen zoals: liggen
woelen, ontwaken, zelfgerapporteerde slaapstoornissen, opgewondenheid. De
intensiteit van het effect hangt af van de aard van de bron en het aantal
gebeurtenissen. Kwetsbare groepen (bijvoorbeeld kinderen, chronisch zieken
een de ouderen) zijn hier vatbaarder voor. De effecten lijken echter bescheiden,
zelfs in het ergste geval. Een Lnacht, buiten van 40 dB is gelijk aan de LOAEL
voor nachtelijk geluid.
7/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
Jaargemiddeld niveau
van het nachtelijk geluid
(Lnacht, buiten)
40-55 dB
> 55 dB
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Gezondheidseffecten waargenomen bij de bevoling
Onder de blootgestelde bevolking worden nadelige gezondheidseffecten
waargenomen. Veel mensen dienen hun leven aan te passen om het
nachtelijk lawaai aan te kunnen. Kwetsbare groepen ondervinden hier veel
meer hinder van.
De situatie wordt beschouwd als meer en meer gevaarlijk voor de
volksgezondheid. Nadelige gezondheidseffecten treden vaak op, een
aanzienlijk deel van de bevolking is zeer geërgerd en heeft last van
slaapstoornissen. Er is bewijs dat het risico op hart- en vaatziekten toeneemt.
•
Woning A is gelegen op ca. 360 m ten noorden van de projectsite. De woning is gelegen in
natuurgebied, maar op minder dan 500m van industriegebied (dus gebied 2 volgens Vlarem).
•
Woning B is gelegen in de Vaartstraat op ca. 265 m ten oosten van de boorlocatie. De
bewoningen t.h.v. de Vaartstraat zijn gelegen in industriegebied, met bijgevolg gevoelig
hogere (dus minder strenge) geluidsnormen dan de bewoningen in de overige gebieden.
•
Woning C is effectief woongebied (op minder dan 500m van industriegebied), maar weinig
kritisch o.w.v. de akoestische afscherming van de industriële gebouwen van de vroegere
Verlipack site.
•
Woning D is gelegen in natuurgebied op minder dan 500 m van industriegebied (dus gebied
2 volgens Vlarem).
Volgens een langdurige geluidsmeting van 09/08/2011 tot 12/08/2011 en uitgevoerd in de achtertuin
van een woning gelegen te Donk 165 te Mol, blijkt het stabiele omgevingsgeluid 44 dB(A) te
bedragen gedurende de nachtperiode. Wat betekent dat in de huidige situatie – zonder project –
reeds de richtwaarde van de WGO voor bescherming tegen slaapverstoring (40 dB(A), Lnacht buiten)
wordt overschreden.
In de boorfase wordt de impulsachtige impact in de discipline Geluid als verwaarloosbaar beoordeeld,
gezien er ruim voldaan wordt aan de nachtelijke grenswaarde (Vlarem).
De (semi)stabiele nachtelijke geluidimmissies tijdens de boorfase (zonder milderende maatregelen)
nemen ter hoogte van woningen A en B toe met resp. 6 en 9,5 dB(A) tot 50 en 53,5 dBA. Dit wordt in
de discipline Geluid als zeer significant negatief beoordeeld omdat er naast de hoge toename niet
voldaan wordt aan de nachtelijke Vlarem-grenswaarden. Thv woningen C en D bedraagt de toename
respectievelijk 0,8 en 0,5 dB(A), aangezien er in deze situaties voldaan wordt aan de nachtelijke
Vlarem-grenswaarden wordt deze toename als verwaarloosbaar beoordeeld. Bovendien zijn
stijgingen met minder dan 1 dB(A) niet tot nauwelijks hoorbaar. Als gevolg van het project blijft de
richtwaarde voor bescherming tegen slaapverstoring overschreden waarbij het effect groter is thv
woningen A en B dan woningen C en D.
Milderende maatregelen dringen zich dan ook op. In de discipline Geluid wordt dan ook aangeraden
om een akoestisch scherm te plaatsen aan de noordelijke/oostelijke zijde van de boorlocatie (zie
Figuur 5.7 en Figuur 5.8). Als gevolg van deze ingreep neemt de geluidsimmissie drastisch af thv
woningen A en B (toename van 0,9 dB(A) thv woning A ipv 6 dB(A) zonder scherm en toename van
2,9 dB(A) ipv 9,5 dB(A) thv woning B). Het plaatsen van een akoestisch scherm – zoals voorgesteld
in de discipline Geluid – heeft geen invloed op de geluidsimmissies thv woningen C en D.
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
8/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Tijdens de exploitatiefase worden naar de beoordelingspunten (woningen A, B, C en D) geen
overschrijdingen van de geldende nachtelijke grenswaarden (Vlarem) vastgesteld. De Laeq, 1h
(nacht) stijgt in de beoordelingsposities maximaal tot 44,13 dB(A) in BP B. Dit betekent dat de te
verwachten stijging van het omgevingsgeluid vrij beperkt is en dat de geplande exploitatiefase
nauwelijk afwijkt van de huidige. Gezien de toename lager is dan 1 dB(A) zal de wijziging bovendien
niet of nauwelijks hoorbaar zijn.
6.3.1.4 Blootstelling aan fysische agentia – visuele impact
De projectsite is gelegen in industriegebied en omgeven door gebieden voor vestiging van
kerninstallaties, groengebied en ontginningsgebied aan de noordzijde van het kanaal, KMO-gebied aan
de noordzijde en agrarisch gebied aan de noordzijde van het kanaal, groengebied aan oostzijde van de
N18 en woongebieden en bufferzone ten zuiden.
In de aanlegfase domineert de mast van de boortoren (met een hoogte van 30 tot max. 55 m) het
uitzicht van het terrein. Gezien het industriële verleden van de site (met aanwezigheid van een
koeltoren die in het voorjaar van 2014 werd afgebroken) is er gewenning opgetreden tov dergelijke
activiteiten zodat de aanwezigheid van de boortoren geen ‘wijziging van de perceptieve kenmerken
en de belevingswaarde’ zal opleveren.
In de exploitatiefase zullen de boorinstallaties niet langer aanwezig zijn. De aanwezige installaties zijn
dan vergelijkbaar met andere industriële gebouwen.
6.3.1.5 Blootstelling aan fysische agentia – lichthinder
Zoals aangegeven in de projectbeschrijving zullen de werkzaamheden (behalve het eventuele heien)
24/24 doorgaan hiertoe is verlichting noodzakelijk op de site.
Deze verlichting zal bestaan enerzijds uit verlichting aangebracht op grondniveau, anderzijds uit
verlichting op de boortoren.
De verlichting op grondniveau situeert zich op een hoogte vergelijkbaar met andere industriële
verlichting (gebouwenhoogte) en steekt niet boven de straatverlichting uit. Bovendien is de verlichting
niet naar de straat maar wel intern naar de werf gericht.
Wat de verlichting op de boortoren betreft is deze naar beneden (meer bepaald naar de booropening)
gericht.
6.3.2 Mobiliteit
6.3.2.1 Methodologie
Eerst wordt het bereikbaarheidsprofiel van de projectsite geschetst. Daarna wordt het
mobiliteitsprofiel van het bedrijf besproken en dit zowel voor de aanlegfase als de toekomstige
exploitatiefase.
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
9/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Als laatste wordt de impact van het mobiliteitsprofiel ingeschat aan de hand van volgend
significantiekader:
Verwaarloosbare bijdrage
x<1% van de capaciteit van de beschouwde weg
Beperkte bijdrage
1=<x<5% van de capaciteit van de beschouwde weg
Relevante bijdrage
5=<x<10% van de capaciteit van de beschouwde weg
Belangrijke bijdrage
x>=10% van de capaciteit van de beschouwde weg
6.3.2.2 Bereikbaarheidsprofiel
Het bereikbaarheidsprofiel geeft de bereikbaarheid van het projectgebied weer. Hierin worden de
planningscontext beschreven en het geheel van bestaande faciliteiten om het onderzoeksgebied te
bereiken, wordt de kwaliteit van deze faciliteiten onderzocht en wordt de verkeersanalyse opgemaakt
van de huidige verkeersbelasting op het wegennetwerk.
6.3.2.2.1
Huidige verkeersinfrastructuur
In de buurt van de Balmatt- en Electrabelsite komt volgende verkeersstructuur voor:
Waterwegen:
Het proefproject is gelegen langs het kanaal Bocholt-Herentals, ook wel het Verbindingskanaal‘MaasSchelde’ genoemd, dat in Herentals overgaat in het Albertkanaal en alsdusdanig aansluiting geeft
met de haven van Antwerpen en het industriebekken van Luik. Het kanaal Bocholt-Herentals is
bevaarbaar voor schepen tot 600 ton. Via deze transportweg zal echter geen bevoorrading voor het
proefproject plaatsvinden.
Wegen:
Het proefproject is gelegen op de Balmatt-site, meer bepaald aan de Lichtstraat 20 te Mol. Deze
straat geeft rechtstreeks aansluiting op de N18 ten (zuid)oosten van de site. In noordelijke richting
geeft de N18 via de dorpskernen van Dessel en Retie aansluiting op de E34 en Turnhout, in
zuidelijke richting wordt verbinding gemaakt met het centrum van Mol, waar echter een
tonnagebeperking geldt. Via de N118 of de N71 wordt in zuidelijke richting aansluiting bekomen met
Geel en de E313.
De transportwegen in de omgeving van de site zijn weergegeven in Figuur 6.1. De probleemstelling
voor gemotoriseerd verkeer en zwaar vervoer is schematisch weergegeven in Figuur 6.2.
6.3.2.2.2
Toekomstige infrastructuur
De Vlaamse overheid wil innovatieve bedrijven naar het Balmatt-terrein halen, die er zullen werken
rond groene energie. Er zal in de toekomst mogelijk ook een nieuwe weg worden aangelegd die de
dorpskern van Mol moet ontlasten van zwaar verkeer.
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
10/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 6.1: Verkeersinfrastructuur – op macroniveau - in de omgeving van het proefproject (www.google.be/maps)
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
11/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 6.2: Probleemstelling gemotoriseerd verkeer en zwaar vervoer op regionaal niveau (bron: mobiliteitsplan Mol)
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
12/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
6.3.2.2.3
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Capaciteit van de omliggende wegen
De capaciteit van een weg of een rijstrook wordt uitgedrukt in personenauto-equivalenten (p.a.e.). Men
hanteert deze werkwijze omdat de impact van de verschillende vervoerswijzen op de capaciteit van
een weg, totaal verschillend kan zijn.
Er wordt uitgegaan van de volgende maatvoering :
- auto en kleine bestelwagen:
- grote bestelwagen en kleine vrachtwagen:
- zware vrachtauto:
- bus:
- motorrijwiel:
- fiets:
1 p.a.e.
2 p.a.e.
3 p.a.e.
2 p.a.e.
0,5 p.a.e.
0,3 p.a.e.
De capaciteit van een rijstrook staat gelijk aan het aantal p.a.e. die deze rijstrook op een uur tijd kan
verwerken. Algemeen wordt aangenomen dat de volgtijd tussen twee voertuigen 2 seconden
bedraagt. Dit houdt in dat de maximale capaciteit van een rijstrook gelijk is aan 1 800 p.a.e./uur. Op te
merken valt hierbij nog dat allerlei externe invloeden dit cijfer negatief kunnen beïnvloeden. Het
vermelde cijfer gaat uit van een rijstrookbreedte van 3,50 m. Smallere rijstroken, een bochtig tracé,
hellingen, tegenliggers, obstakels en andere factoren kunnen deze maximale capaciteit inperken.
Deze capaciteit geldt ook als maximumnorm voor de rijstroken op kruispunten met verkeersafhankelijke regeling, namelijk in een situatie waarbij er zich op de kruisende weg gedurende één uur
geen enkel voertuig aanbiedt. Van zodra er zich een grote verkeersstroom aanbiedt op de kruisende
weg, zal de capaciteit van elk van de respectievelijke wegen afnemen.
Toepassing geselecteerde wegen rond het project
De N18 (Donk) is 2x1 rechte weg, gecatalogeerd als lokale weg met verbindingsfunctie. De maximale
capaciteit kan bijgevolg worden ingeschat op 1.800 p.a.e./uur/richting. In werkelijkheid zal de
capaciteit lager liggen gezien kruisende wegen en verkeerslichten. Voor de opmaak van dit MER
wordt een capaciteit van 1.500 p.a.e. aangenomen.
Ook de N118 is een 2x1 rechte weg met een maximale capaciteit van 1.800 p.a.e./uur/richting. Voor
de opmaak van dit MER wordt een capaciteit van 1.500 p.a.e. aangenomen.
De N71 tenslotte is een afwisselend 2x2 en 2x1 rechte weg, gecatalogeerd als primaire weg categorie
1. Hiervoor wordt een maximale capaciteit van max. 3.600 p.a.e/uur/richting vooropgesteld.
Intensiteit van de omliggende wegen
Enkel voor de N71 zijn verkeerstellingen uitgevoerd door het Agentschap Wegen en Verkeer provincie
Antwerpen. Het gaat om jaarintensiteiten aan kilometerpunt 12,6 (zie Figuur 6.3).
Een overzicht van de telgegevens van 2010 zijn terug te vinden in Tabel 6.4. Uit de telgegevens blijkt
de grootste intensiteit vastgesteld te worden tussen 9 en 10u (489 p.a.e. richting Lommel en 534
p.a.e. richting Mol). De drukste verkeersperiode in de avond wordt vastgesteld tussen 17u en 19u (614
p.a.e. richting Lommel en 656 p.a.e richting Mol). Tov de maximale capaciteit van de weg bedraagt de
maximale intensiteit ca. 17% (richting Lommel avondspits) en 18% (richting Mol avondspits). Ter
hoogte van de zones waar slechts 1 rijstrook per rijrichting aanwezig is bedraagt de intensiteit op deze
tijdstippen 34% richting Lommel en 36% richting Mol. Er is blijft dus restcapaciteit beschikbaar op deze
weg.
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
13/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 6.3: Ligging kmpt 12,6 op N71 (omgeving projectsite)
Projectgebied
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
kmpt 12,6 (N71)
14/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Tabel 6.4: Telgegevens N71 voor het jaar 2010
N71
Kmpt Gemeente
12,6
12,6
Mol
Mol
Richting
Lommel
Mol
U1
U2
U3
U4
U5
U6
U7
U8
U9
U10 U11 U12 U13 U14 U15 U16 U17 U18 U19 U20 U21 U22 U23 U24
WdGem
50
29
16
12
24 115 200 390 489
438
427
439
469
518
532
543
614
613
523
382
276
218
191
101
ZaGem
110
77
50
39
30
42
66 101 176
299
394
455
486
545
542
485
461
450
422
335
242
193
173
141
ZoGem
122
97
74
52
44
45
43
63 127
237
323
420
451
507
533
456
381
378
320
288
245
191
140
83
WdGem
113
104
94
44
76 207 331 489 534
476
514
495
535
566
576
626
656
605
537
348
248
206
215
139
ZaGem
91
59
39
38
30
90 143 237
346
524
612
423
504
501
483
461
446
407
331
421
352
303
295
ZoGem
222
158 123 104 148 118 217 253 339
389
369
422
371
443
471
484
515
537
497
419
318
238
130
69
Hoofdstuk 6: Overige disicplines
52
15/28
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
6.3.2.3 Mobiliteitsanalyse
In dit gedeelte zullen de verkeersstromen als gevolg van het bedrijf gekwantificeerd worden en dit
zowel voor aanleg- als de exploitatiefase. De gekwantificeerde wegverkeersstromen worden dan
vergeleken met de capaciteit van de omliggende verkeerswegen teneinde in te schatten of de
capaciteit van deze wegen voldoende is om een vlotte afwikkeling van de verkeersstromen te
bewerkstelligen.
6.3.2.3.1
Mobiliteitsprofiel van het project
Het mobiliteitsprofiel geeft een inzicht in de omvang en de aard van het verkeer dat de site genereert.
Deze inschatting gebeurt o.a. op basis van beschikbare gegevens van de site.
6.3.2.3.1.1 Aanlegfase
Tijdens de aanlegfase zullen ca. 30 werknemers tewerkgesteld zijn op het bedrijfsterrein en dit
verdeeld over 2 shiften van 12 uren. Er wordt aangenomen dat deze zich allen met de wagen
(carpoolend ; aanname minimaal 2 per wagen) naar de bedrijfssite zullen begeven.
Aan- en afvoer van materieel zal voortdurend gebeuren. Het meeste transport is natuurlijk bij de
mobilisatie, waarbij enkele tientallen vrachtwagens per dag worden ingeschat (60 tot 70 gespreid over
enkele dagen voor aanvoer van de boorinstallatie). Verder zal er aan- en afvoer zijn van eventueel
brandstof, boorgruis, casing (stalen buizen voor in het boorgat), materieel, cement. Dit wordt ingeschat
op enkele transporten per dag.
6.3.2.3.1.2 Exploitatiefase
Tijdens de exploitatiefase wordt een personeelsbezetting ingeschat van een 4-tal personen.
Aan- en afvoer van grond- en afvalstoffen wordt ingeschat op max. 1 à 2 vrachtwagens per dag.
6.3.2.3.2
Impactsanalyse van het project
6.3.2.3.2.1 Aanlegfase
Uit het mobiliteitsprofiel van het proefproject valt op te maken dat het maximale verkeer (gegenereerd
door het project) bij de start van het project zal voorkomen. Op dat moment kunnen enkele 10-tallen
vrachtwagens per dag worden ingeschat.
Voor de opmaak van dit MER wordt uitgegaan van ca. 20 vrachtwagens per dag bij opstart óf
uitgemiddeld over de dag 1 à 2 vrachtwagens per uur óf 3 à 6 p.a.e per uur. Naar personeel toe zullen
zich de grootste verkeersintensiteiten voordoen bij wisselen van de ploegen. Rekening houdend met
het feit dat er ca. 30 personeelsleden worden tewerkgesteld, deze zich minimaal per 2 naar de site
zullen begeven levert dit een 15-tal wagens op te spreiden over 2 ploegen. Indien de personeelsleden
zich in kleine bestelwagens verplaatsen geeft dit een verkeersgeneratie van 14 à 16 p.a.e./uur bij
aanvang/stoppen van de ploegen.
Als er op dat moment ook vrachtwagenverkeer plaatsvindt geeft dit een totale verkeersgeneratie van
ca. 22 p.a.e/uur. Dit betekent een beperkte bijdrage tov de capaciteit van de N18 en N118.
Hoofdstuk 6: Overige disciplines
16/28
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
6.3.2.3.2.2 Exploitatiefase
In de exploitatiefase zal de impact van het project op de mobiliteit in de omgeving nog geringer zijn
gezien er slechts een 4-tal personen zullen tewerkgesteld zijn en er slechts 1 à 2 vrachtwagens per
dag verwacht worden.
Er worden dan ook geen milderende maatregelen voorgesteld met betrekking tot de mobiliteit.
6.4
FAUNA EN FLORA
6.4.1 Methodologie
De discipline Fauna en Flora onderzoekt de effecten van het voorgenomen project op het natuurlijke
biologische milieu.
Om de effecten te kunnen beoordelen wordt in een eerste stap de huidige actuele situatie beschreven.
De impact van de deelingrepen van het project op het biologisch milieu worden daarna beschreven en
beoordeeld in functie van huidige situatie.
Er wordt een overzicht gegeven van de aanwezige fauna en flora in de omliggende natuurgebieden en
beschermde gebieden op basis van bestaande gegevens.
In het kader van dit MER werden geen bijkomende inventarisaties uitgevoerd. De bronnen waaruit
geput zal worden zijn:
•
De meest recente Biologische Waarderingskaart (BWK)
•
Databankgegevens INBO
•
Gegevens van de vogel- en habitatrichtlijngebieden
•
Documenten ter beschikking gesteld door de beheerders van de natuurgebieden in de
omgeving
Bij de beoordeling van de effecten wordt rekening gehouden met de waarde van de huidige situatie en
met de ernst van de ingreep. Milderende maatregelen worden indien noodzakelijk en mogelijk
voorgesteld om de negatieve effecten van bepaalde ingrepen van het project te verminderen of op te
heffen
Specifiek wordt nagegaan of er verstoring van fauna kan optreden als gevolg van het project
6.4.2 Afbakening studiegebied
Het studiegebied voor Fauna en Flora wordt afgebakend, rekening houdend met de invloedszones
van de verschillende disciplines en betreft in dit geval een zone van 3 km rond de projectsite.
Binnen deze contour zullen de waardevolle natuurgebieden bestudeerd worden en worden de
mogelijke effecten door het voorliggend project (geothermische boringen en elektriciteitsproductie)
onderzocht.
Hoofdstuk 6: Overige disciplines
17/28
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
6.4.3 Beschrijving van de natuurgebieden
In de omgeving van de Balmatt- en Electrabelsite komen
beschermde gebieden voor.
volgende waardevolle natuur- en
6.4.3.1 Natura 2000
Binnen een straal van 3 km rond de projectsite komen geen speciale beschermingszones voor. De
dichtsbijgelegen gebieden zijn weergegeven in onderstaande Tabel 6.5. De ligging ervan is
weergegeven in Figuur 1.6.
Tabel 6.5: Overzicht van de dichtsbijgelegenSBZ’s
Nr
habitatgebied
Omschrijving
Afstand tot
JPH
Richting tov
JPH
BE2101639
De Ronde Put (SBZ-V)
± 3,6 km
NO
BE2100026
Valleigebied van de Kleine Nete Benedenstrooms
± 3,3 km
NW
De vogel- en habitatrichtlijngebieden overlappen elkaar deels en overlappen ook deels met de VENgebieden.
Gezien de gebieden buiten het studiegebied gelegen zijn, is geen verdere beschrijving opgenomen in
dit MER.
6.4.3.2 Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN/IVON)
Een overzicht van de gebieden die deel uitmaken van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) zijn
opgenomen in Tabel 6.6. De ligging van de gebieden is weergegeven in Figuur 1.5.
Binnen een straal van 3 km rond de projectsite komt 1 VEN-gebied voor nl . ‘De Maat – Den Diel –
Buitengoor’. Andere VEN-gebieden in de omgeving (> 3 km) betreffen ‘De Vallei van de Kleine Nete
Benedenstrooms’ (VEN 313) ca. 3,3 km ten noordwesten en ‘De Ronde Put – Goorken’ (VEN 314) ca.
4,2 km ten oosten/noordoosten van de site).
Tabel 6.6: Overzicht van het Vlaams Ecologisch Netwerk, binnen een zone van 3 km rond het
projectgebied
Nr
VEN-gebied
Omschrijving
324
De Maat – Den Diel - Buitengoor
324
De Maat – Den Diel - Buitengoor
Sinds
Afstand
tot
project
Richting
tov
project
GENO
3/102/003
2,3 km
ZO
GEN
3/10/2003
2,8 km
ZO
Type
gebied
De Maat maakte oorspronkelijk deel uit van de Groote Heide rond Mol-Rauw. Het Maas-Scheldekanaal uit 1846 kliefde het gebied in twee en veranderde de heide in een ‘watering’. Voedselrijk
kanaalwater bevloeide de arme heide om hooiwinning mogelijk te maken. Het hooi werd gebruikt als
voedsel voor paarden, in die tijd de voornaamste krachtbron.
Naarmate machines paarden vervingen, raakte de hooiwinning in verval en veranderden de
wateringen in populierenplantages. In de tweede wereldoorlog verwarmde spriet, een soort bruinkool
uit het gebied, vele Molse huizen. Ondiepe sprietputten bleven achter als getuigen van die ontginning.
Restanten van de wateringen en de sprietputten zie je overal in het gebied. Het landschap bestaat uit
een mozaïek van hooilanden, loofbossen, heide, moerassen, vennen en vijvers met rietkragen.
Hoofdstuk 6: Overige disciplines
18/28
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
6.4.3.3 Natuurreservaten
Er zijn geen (erkende) natuurreservaten gelegen binnen een straal van 3 km rond de projectsite.
6.4.3.4 Ramsargebieden
Ramsargebieden zijn waterrijke gebieden van internationaal belang (wetlands) en aangeduid door
aanwezigheid van watervogels, biodiversiteit en vispopulaties. Dergelijke gebieden komen niet voor
binnen het studiegebied.
6.4.4 Milieueffecten
6.4.4.1 Rustverstoring
De geluidsbelasting en de effecten voor de avifauna worden ingeschat op basis van de meetresultaten
en berekeningen uitgevoerd in de discipline Geluid. De geluidscontourenkaarten geven aan in welke
zones en in welke mate een geluidsverstoring te verwachten is.
De effecten voor avifauna door geluidsverstoring zijn soortgebonden. Het effect is afhankelijk van het
voorkomen van verstoringsgevoelige en/of zeldzame vogelsoorten. De verstoringsgevoeligheid is
gebaseerd op literatuuraanwijzigingen. Studies wijzen op een vermindering van het aantal
broedkoppels en afname van het broedsucces bij een verhoogde geluidsverstoring. Voor de meeste
soorten ligt de drempel waaronder geen negatieve effecten optreden tussen 40-55 dB(A). De
gemiddelde drempelwaarde voor bos- en weidevogels bedraagt 47 dB(A), boven deze drempel neemt
de broeddichtheid af.
Voor het verdere bespreking in dit rapport wordt een drempelwaarde van 45 dB(A) gebruikt. Verstoring
van vogels (broedvogels, watervogels, overwinteraars, …) treedt op indien de geluidsbelasting in een
gebied meer dan 45 dB(A) gaat bedragen.
In de discipline Geluid werden mbt het project zowel de impact tijdens de boorfase (tijdelijke impact
tijdens de aanlegfase) als tijdens de exploitatiefase besproken.
Uit de geluidcontourenkaarten (discipline Geluid) blijkt dat het totaal specifiek geluid > 45 dB(A) zowel
tijdens de boorfase als tijdens de exploitatie niet tot aan de dichtstbijgelegen VEN-gebieden reikt. Er is
dan ook geen effect naar rustverstoring te verwachten voor de avifauna.
Milderende maatregelen – andere dan beschreven in de discipline Geluid – dienen dan ook niet
weerhouden te worden.
6.4.4.2 Bodem en grondwater
In de discipline bodem werd aangegeven dat er – ten gevolge van de boringen en inrichting als
productie- of injectieputten - geen grote of permanente effecten te verwachten zijn noch op de
ondergrond (ondiep of diep) of het grondwater (bv. geen verlaging van grondwatertafel).
Effecten op fauna en flora worden dan ook niet verwacht.
Hoofdstuk 6: Overige disciplines
19/28
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
6.5 LANDSCHAP, BOUWKUNDIG ERFGOED EN ARCHEOLOGIE
6.5.1 Methodologie
In de discipline ‘Landschap, Bouwkundig Erfgoed en Archeologie’ worden de potentiële effecten van
het voorgenomen project op landschap en bouwkundig erfgoed bestudeerd. Daar dit geen
sleuteldiscipline is zal dit kort, beschrijvend en kwalitatief besproken worden.
Aan de hand van de landschapsatlas (www.agiv.be) worden de relictzones en alleenstaande relicten
beschreven. De beschermde landschappen, monumenten en dorpsgezichten worden beschreven aan
de hand van de GIS-kaarten, de website van het Onroerend Erfgoed Vlaanderen
(www.onroerenderfgoed.be) en de website van het Vlaams instituut voor onroerend erfgoed
(paola.erfgoed.net/sdx/inventaris).
In de paragraaf ‘afbakening van het studiegebied’ wordt nagegaan welke effecten en effectgroepen
relevant zijn voor het onderzoek en wat hun (ruimtelijke) draagwijdte is. Verder wordt ingegaan op de
karakteristieken van het bedrijf en haar installaties. Er zal ook een beschrijving gegeven worden van
de relevante gebieden qua landschappelijke waarde in de omgeving van het bedrijf.
6.5.2 Afbakening van het studiegebied
De afbakening van het studiegebied wordt bepaald door de aanwezigheid van enerzijds relictzones,
ankerplaatsen, lijnrelicten en puntrelicten en van anderzijds beschermde landschappen,
dorpsgezichten en monumenten.
Het studiegebied wordt – in het kader van dit MER – gedefinieerd als het gebied waarbinnen de
geplande ingrepen en de effecten van deze ingrepen zich manifesteren op het landschap.
Het studiegebied omvat de Balmatt- en Electrabelsite. Het macrolandschap wordt bekeken tot op een
afstand van circa 3 km tot het projectgebied.
6.5.3 Visuele karakteristieken van de projectsite
De projectsite is gelegen in industriegebied en omgeven door gebieden voor vestiging van
kerninstallaties, groengebied en ontginningsgebied aan de noordzijde van het kanaal,KMO-gebied aan
de noordzijde en agrarisch gebied aan de noordzijde van het kanaal, groengebied aan oostzijde van de
N18 en woongebieden en bufferzone ten zuiden.
In het verleden werd deze site gebruikt voor industriële doeleinden zo waren de bedrijven Balmatt en
Electrabel op deelzones van de projectsite gelegen.
De aanwezige gebouwen hadden een typisch industrieel karakter waarvan de hoge schouwen en de
koeltoren de meest in het oog springende installatieonderdelen waren. De installaties (o.a. schouwen en
koeltoren) werden in juli 2014 afgebroken. Het gebouw waar de elektrciteitsproductie zal in onder
gebracht worden, werd behouden.
Hoofdstuk 6: Overige disciplines
20/28
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
6.5.4 Landschappelijke karakteristieken in de omgeving
6.5.4.1 Ruimtelijke structuur
De projectsite is gelegen in industriegebied. Het gebied is omgeven door gebieden voor vestiging van
kerninstallaties, groengebied en ontginningsgebied aan de noordzijde van het kanaal,KMO-gebied aan
de noordzijde en agrarisch gebied aan de noordzijde van het kanaal, groengebied aan oostzijde van de
N18 en woongebieden en bufferzone ten zuiden.
6.5.4.2 Traditionele landschappen
De site is gelegen in het traditioneel landschap van ‘Land van Geel-Mol’.
Als structuurdragende matrix wordt het gebied gekenmerkt door een vlakke en golvende topografie
met een duidelijke gerichtheid van valleien, ruggen en bewoning.
Het gebied is voorzien van talrijke open ruimten met sterk wisselende omvang. Vegetatie (bossen),
topografie en bebouwing zijn ruimtebegrenzend.
Kerndorpen en (rijgehuchten) maken deel uit van de open ruimte. Verkaveling en lintbebouiwing in de
beboste gebieden is soms storend maar niet ruimtebepalend. Open veldverkavelingen en
lintbebouwing zijn storende elementen maar zelden ruimtebegrenzend.
In het gebied komen talrijke geïsoleerde elementen (molens, torens, hoeven, kapelletjes, ...) voor met
dikwijls een monumentwaarde.
6.5.4.3 Relictzones
De projectsite is niet gelegen binnen een relictzone. De site is echter in alle windrichtingen wel
omgeven door relictzones (zie Figuur 6.4).
Het betreft:
• Ontginningsblok Kievitsheide, Hooibeekheide, Steenheide en Stoktse Heide (R10107)
•
Vallei van de Zwarte, Witte en Desselse Nete (R10115)
•
Zandwinningsgebied Miramar - De Maat en Akkergebied Stokt, Achterbos en Sluis (R10116)
Hoofdstuk 6: Overige disciplines
21/28
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Figuur 6.4 Relictzones in de omgeving van het projectgebied
R10115
R10107
R10115
R10107
R10116
R10107
R10116
R10116
R10107
Projectgebied (voormalige Balmatt-site)
Hoofdstuk 6: Overige disciplines
22/28
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
6.5.4.4 Ankerplaatsen
Het bedrijfsterrein is niet binnen een ankerplaats gelegen.
De meest nabij gelegen ankerplaats is het ‘Buitengoor en Sluismeer’ (A10075) op ca. 1,7 km van het
projectgebied. Aan de oostgrens wordt het gebied begrensd door de weg Balen-Postel, in het
noordoosten door het ‘Provinciaal domein Zilvermeer’, aan de zuidrand door de weg Lommel-Mol, aan
de westkant door het baandorp Sluis en in het noordwesten en noorden door de Miramar en de Grote
Schansput. De ankerplaats kan in 4 gebieden worden opgedeeld zijnde het Buitengoor in het oosten,
het Meergoor in het centrum, het Sluismeer in het zuidwesten en tot slot de Broekbeemden in het
noordwesten.
Als resultaat van de invloed van de mens betreft Buitengoor-Sluismeer vandaag een gebied met een
complexe abiotische- en biotische structuur. De gehele vegetatie is typisch voor een gradiëntmilieu,
onststaan door een contact van voedselarm en voedselrijk water. Deze specifieke situatie heeft
aanleiding gegeven tot een zeer gedifferentieerd milieu waarin verschillende zeldzame ecotopen een
hoge ontwikkelingsgraad hebben bereikt. Als gevolg hiervan groeien op een eerder beperkte
oppervlakte zeer vele en vaak zeldzame plantensoorten en vinden we er heel wat diersoorten terug.
Het slenken-bultenmoeras in het Buitengoor herbergt een voor Vlaanderen unieke abiotische situatie
door de kleine reliëfverschillen en de dynamische rol van regen- en kwelwater die ontstaan geven aan
een pH- en vochtigheidsgradiënt.
Ter hoogte van het Buitengoor en Meergoor resulteert het deels beboste, deels open landshap met
geleidelijke overgang van heide naar gagelstruweel, van drogere bulten naar vochtige slenken en van
broekbos naar beemden in een aantrekkelijk compartimentenlandschap. Samen met het kleinschalige
coulisselandschap van de Broekbeemden met talrijke houtkanten, zorgt dit voor een hoge
belevingswaarde in het hele gebied.
Hoofdstuk 6: Overige disciplines
23/28
SGS Belgium NV
MER [Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 6.5 Ligging ankerplaatsen in de omgeving van het projectgebied
A10075
Projectgebied (voormalige Balmatt-site)
Hoofdstuk 6: Overige disciplines
24/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
6.5.4.5 Beschermde monumenten,
archeologische zones
stads-
19/08/2014
en
dorpsgezichten,
landschappen
en
Er bevinden zich geen stads- of dorpsgezichten of archeologische zones in een straal van 3 km
rondom het bedrijf.
Onderstaande figuur geeft de ligging weer van diverse beschermde monumenten in de omgeving van
de projectsite.
Hoofdstuk 6: Overige disciplines
25/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Figuur 6.6: Ligging beschermde monumenten in de omgeving van de projectsite (bron: beschermd erfgoed – google earth)
Hoofdstuk 6: Overige disciplines
26/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
6.5.5 Geplande situatie
6.5.5.1 Boorfase
Bepaalde installatieonderdelen zullen vanuit de ruime omgeving zichtbaar zijn. Het meest in het oog
springende installatieonderdeel is de mast van de boortoren (zgn. ‘topdrive’, welke kan variëren
tussen 30 m en maximaal 50 m boven het maaiveld) met het boorplatform op ca. 10 m hoogte. Gezien
de site in het verleden reeds een industrieel karakter had, waarvan de koeltoren (afgebroken in het
voorjaar van 2014) gedurende tientallen jaren de meest in het oog springende installatie betrof, is er
gewenning opgetreden tov deze installaties. De aanwezigheid van de boortoren zal dan ook geen
wijziging in de belevingswaarde opleveren. Bovendien zal deze installatie slechts tijdelijk (ca. 18
maanden) aanwezig zijn.
Tijdelijk (enkele dagen) zal bij het aanbrengen van de vaste bebuizing (‘casing’) ook een kraan op de
site aanwezig zijn.
Naast deze boorinstallatie zullen zich op het terrein ook werfketen en andere opslaginstallaties
bevinden. Deze installaties zijn verenigbaar met het industriële karakter van de site en zijn vanop
afstand minder opvallend dan de mast van de boorinstallatie.
Gezien de gebouwen in lijn liggen met het vroegere industriële karakter van het industrieterrein
worden geen significante wijzigingen verwacht.
6.5.5.2 Exploitatiefase
De geothermische centrale wordt ondergebracht in een bestaand gebouw. Alsdusdanig treden dus
geen wijzigingen op tov de bestaande situatie.
Milderende maatregelen worden noch in de boorfase, noch in de exploitatiefase voorgesteld.
6.6 LICHT, WARMTE EN STRALINGEN
Zoals aangegeven in de delen Projectbeschrijving en Geluid zullen de werkzaamheden tijdens de
boorfase 24/24 doorgaan waardoor verlichting noodzakelijk zal zijn op de site.
Deze verlichting zal bestaan enerzijds uit verlichting aangebracht op grondniveau, anderzijds uit
verlichting op de boortoren.
De verlichting op grondniveau situeert zich op een hoogte vergelijkbaar met andere industriële
verlichting (gebouwenhoogte) en steekt niet boven de straatverlichting uit. Bovendien is de verlichting
niet naar de straat maar wel intern naar de werf gericht.
Wat de verlichting op de boortoren betreft is deze naar beneden (meer bepaald naar de booropening)
gericht.
Gegevens (type, aantal lux, …) betreffende de verlichting zijn bij opmaak van dit MER niet gekend en
hangen af van de geselecteerde boorfirma.
6.7 AFVALSTOFFEN
Zowel tijdens de aanleg- als de exploitatiefase zullen de nodige afvalstoffen ontstaan die volgens de
vigerende wetgeving verwijderd zullen worden.
Hoofdstuk 6: Overige disciplines
27/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
In de aanlegfase kan dit ondermeer verontreinigde grond bij klaarmaken van de boorzone, boorgruis,
boormodder, ... betreffen.
Bij exploitatie van het geothermisch project betreft het afval uit huishoudelijke activiteiten en
onderhoud van machines (o.a. papier/karton, PMD, elektronisch afval, oliehoudend afval,
metaalschroot, ...).
6.8 KLIMAAT
De atmosfeer van de aarde werkt als een filter die de energie-uitwisseling tussen de zon, aarde en
ruimte regelt. Zekere gassen in de atmosfeer laten energie van korte golflengte als zichtbaar licht door
naar het aardoppervlak, maar weerhouden selectief een deel van de naar de ruimte teruggestuurde
energie van langere golflengte, nl. de warmtestraling. Het systeem zorgt ervoor dat de aarde leefbaar
is. In afwezigheid van de zogenaamde broeikasgassen zou de temperatuur van de onderste
atmosfeerlagen ongeveer 30°C lager zijn dan nu het geval is.
Een toename van de concentratie van deze gassen verstoort het huidige stralingsevenwicht dat onze
omgevingstemperatuur bepaalt. Het weerhouden van een grote hoeveelheid warmtestraling in de
onderste atmosfeerlagen kan leiden tot een opwarming van de aarde met klimaatswijzigingen tot
gevolg.
De belangrijkste broeikasgassen zijn koolstofdioxide (CO2), methaan (CH4) en lachgas (N2O), freonen,
ozon en waterdamp waarbij CO2 meer dan 80% van de broeikasgasemissies vertegenwoordigt. De
verbranding van fossiele brandstoffen en de verwijdering van afval vormen de voornaamste
emissiebronnen. Het groeiende verkeer zorgt tegelijkertijd voor een steeds hogere uitstoot van CO2.
Verder staan de industrie, landbouw en veeteelt in voor een groot gedeelte van de emissies van
methaan en lachgas.
6.8.1 Studiegebied
Het studiegebied wordt inhoudelijk afgebakend tot de emissies van CO2. De emissies van andere
broeikasgassen worden niet significant beïnvloed.
6.8.2 Impact van het project
Bij exploitatie van het geothermisch project zullen de gekoppelde warmtevragers niet langer gebruik
maken van de huidige stookinstallaties voor verwarming van gebouwen. Op basis van de verwachte
warmtelevering van het project – in een situatie waarbij alle voorziene warmtevragers zijn gekoppeld –
wordt de uitgespaarde hoeveelheid aardgas ingeschat op 64.706 MWh. Rekening houdend met de
4
emissiefactoren van het auditconvenant komt dit neer op een afname van de CO2 uitstoot met
11.703 ton/jaar.
De elektriciteitsproductie als gevolg van het project wordt ingeschat op 20.000 MWh/jaar, wat een
5
CO2-reductie van 8.000 ton/jaar zou opleveren.
Voor het totale project kan dus een afname in CO2 uitstoot bepaald worden van ca. 19.703 ton/jaar.
4
Emissiefactor: 55,82 kg CO2/GJovw of 181 kg kg/MWhbvw
5
Rekening houdend met een EF = 400 kg CO2/MWhsec
Hoofdstuk 6: Overige disciplines
28/28
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
7
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
SYNTHESE MILIEUEFFECTEN EN BESCHRIJVING VAN DE MILDERENDE
MAATREGELEN
Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen
1/12
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Volgende milieueffecten werden beschreven:
• Bijdrage tot de kwaliteit van de lucht
• Bijdrage tot de kwaliteit van het oppervlaktewater
• Invloed op de lokale kwaliteit van bodem en grondwater
• Bijdrage tot de geluidsemissies
• Effecten op de volksgezondheid
• Bijdrage tot de verkeerscongestie
• Effecten op fauna en flora
• Effecten op het landschap
In wat volgt worden de relevante milieueffecten kort samengevat en aangevuld met milderende
maatregelen, zowel deze die reeds genomen zijn als – indien relevant – maatregelen die bijkomend
zijn voorgesteld.
7.1
7.1.1
BIJDRAGE TOT KWALITEIT VAN DE LUCHT
Betrokken disciplines
Lucht, mens
7.1.2
Effecten op de luchtkwaliteit
In de discipline Lucht werden de luchtemissies als gevolg van voorliggend project besproken. Hierbij
werd aangegeven welke emissies gegenereerd worden.
In de aanlegfase betreft het emissies als gevolg van verkeer, graafwerkzaamheden, occasioneel
inzetten van dieselgroep en mogelijks vrijkomen van gas vanuit de boorput. In dit laatste geval zijn de
nodige maatregelen genomen om het boorgaat onmiddellijk af te sluiten en het boorgas af te leiden
naar een noodfakkelinstallatie. In de exploitatiefase (toepassen geothermie voor warmtenetten en
toepassing in elektriciteitsopwekking) betreft het enkel emissies als gevolg van verkeer van- en naar
de site alsmede occasioneel inzetten van de nooddiesel.
Verspreidingsberekeningen ter bepaling van de impact van het project op de luchtkwaliteit in de
omgeving werden, gezien de geringe emissies en de opzet van het project (zoektocht alternatieve
energiebron ter vervanging van fossiele brandstoffen om ondermeer CO2 emissies op grotere schaal
te reduceren) niet uitgevoerd.
7.1.3
Milderende maatregelen
Aangezien het project een positieve invloed heeft op de luchtemissies (vermindering van de CO2-,
NOx- en CO emissies) kan het op zich reeds als een milderende maatregel beschouwd worden.
Verdere milderende maatregelen zijn bijgevolg niet aan de orde.
Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen
2/12
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
7.2
7.2.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
BIJDRAGE TOT DE KWALITEIT VAN HET OPPERVLAKTEWATER
Betrokken disciplines
Water, fauna en flora
7.2.2
Effecten op de waterkwaliteit
In eerste fase wordt een proefboring uitgevoerd in verschillende fasen, waarbij er telkens tot op een
bepaalde diepte wordt geboord en vervolgens een stalen (composiet) verbuizing wordt geplaatst. De
boring zal grotendeels als spoelboring worden uitgevoerd, waarbij het losgeboorde materiaal dmv een
vloeistof naar de oppervlakte getransporteerd wordt. Voor uitvoering van het project wordt gebruik
gemaakt van een directe spoeling.
Voor het meest ondiepe deel van de boring zal gebruik gemaakt worden van water als boorvloeistof.
Gezien de bestaande grondwaterverontreiniging is gebruik van lokaal grondwater niet aan de orde.
Het benodigde water wordt gecapteerd uit het Kanaal Bocholt-Herentals. De benodigde hoeveelheid
voor het project wordt ingeschat op ca. 2.000 m³, wat behoudens significante spoelingsverliezen, ruim
voldoende zou moeten zijn.
Met toenemende diepte zijn toevoegmiddelen nodig om een goede densiteit en viscositeit van de
boorvloeistof te bekomen. Het blijft ook dan een op water gebaseerde boormodder.
De boorvloeistof wordt zoveel mogelijk in gesloten circuit gebruikt. Enkel indien er tussen
verschillende secties een andere samenstelling nodig is, wordt ze vervangen. Er wordt geen
boorvloeistof geloosd.
Op het einde van de proefboring zullen pomptesten worden uitgevoerdom de
stromingseigenschappen van de beoogde reservoirformaties na te gaan. Er wordt voorzien om het
opgepompte water op te vangen in een tijdelijk opvangbekken, waarna o.m. op basis van
samenstelling (e.g. zoutgehalte) kan beslist worden of het water gecontroleerd wordt afgevoerd of
geïnjecteerd in een volgende put. Indien in het opvangbekken materiaal neerslaat uit het water, dan
zal dit afgevoerd of verwerkt worden volgens de geldende wetgeving, afhankelijk van de
samenstelling.
Met betrekking tot de productie- en injectieputten wordt in de boorfase geen water geloosd. Het water
dat tijdens de productie van warmte wordt opgepompt zal onder normale omstandigheden via de
injectieput weer in dezelfde formatie geïnjecteerd worden.
Bij exploitatie van de ORC-installatie komt er uit het productieproces geen koelwater vrij gezien het
koelcircuit gerealiseerd wrodt met droge koelers (lucht).
De enige lozing die tijdens de exploitatiefase (boor- en injectieputten, ORC-installatie) plaatsvindt is
bijgevolg lozing van huishoudelijk afvalwater in de riolering van de Lichtstraat.
7.2.3
Milderende maatregelen
Milderende maatregelen zijn, gezien het feit dat er geen lozing op oppervlaktewater plaatsvindt, niet
aan de orde.
Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen
3/12
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
7.3
7.3.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
BIJDRAGE TOT DE LOKALE KWALITEIT VAN BODEM EN GRONDWATER
Betrokken disciplines
Bodem en grondwater, water
7.3.2
Effecten op de bodem- en grondwaterkwaliteit
Het beheersen van de impact op bodem en grondwater bij de aanleg en exploitatie van een
geothermisch systeem is nodig zowel vanuit technisch oogpunt en de rendabiliteit van het project als
vanuit de zorg voor het milieu en zijn natuurlijke rijkdommen. In het kader van dit project werden dan
ook reeds heel wat voorstudies gedaan teneinde mogelijke risico’s te reduceren of uit te sluiten.
Bovendien zijn heel wat effecten uit te sluiten door het toepassen van goede praktijken die
bijvoorbeeld werden ontwikkeld bij de realisatie van diepe boringen voor andere toepassingen.
Daarom zal ook enkel gewerkt worden met een boorfirma die de nodige ervaring en erkenningen kan
voorleggen inzake de uitvoering van diepe boringen.
Anderzijds kunnen bepaalde effecten pas met meer zekerheid worden ingeschat naarmate meer
locatiespecifieke gegevens kunnen worden verzameld, zoals data uit metingen die gepland zijn tijdens
en na uitvoering van de eerste (exploratie)boring. Het is dan ook de bedoeling dat het huidig ontwerp
steeds verder wordt bijgesteld met het voortschrijdend inzicht dat zal verworven worden bij de
realisatie van het project. De ervaring die bij dit project wordt opgedaan kan aangewend worden bij
toekomstige projecten.
De impact op bodem en grondwater tijdens de aanlegfase, zijnde de werfvoorbereiding / werfinrichting
en de uitvoering van de diepe boringen, wordt als verwaarloosbaar ingeschat, gezien de maatregelen
die worden voorzien in het project. Deze omvatten enerzijds de wettelijk na te leven voorschriften (bv
code van goed praktijk voor boringen en exploiteren van grondwaterwinningen) en anderzijds
bijkomende maatregelen die specifiek van toepassing zijn voor de geplande locatie.
Verspreiding van de aanwezige tolueenverontreiniging op de Balmatt-site, ter hoogte van de
geplande boorlocatie, naar de diepere ondergrond moet vermeden worden. Een goede afstemming
met de geplande saneringswerken is nodig.
Bij de realisatie van de geothermieboringen wordt voorzien om een geleidingsbuis van 30 m te
plaatsen zodat contact met de verontreiniging wordt afgeschermd. De opgeboorde sedimenten binnen
deze 30 m zullen worden afgevoerd conform de wettelijke bepalingen. Het risico op de introductie van
nieuwe verontreiniging door gebruik van vervuild spoelwater of additieven wordt tot een minimum
beperkt.
Als spoelwater wordt kanaalwater gebruikt dat voldoet aan de kwaliteitsnormen voor grondwater. Een
afwijking bestaat op aanwezigheid van E.Coli bacterie. Dit is alleen van belang voor de bovenste
watervoerende lagen, aangezien deze bacterie niet levensvatbaar is door het hoge zoutgehalte en
temperatuur op grotere diepte. Er zal slechts een tijdelijk contact zijn met deze bovenste lagen (enkel
bij open boorgat; na realisatie van de eerste boorfase wordt het boorgat verbuisd en gecementeerd)
en door het gebruik van additieven, teneinde het spoelwater de nodige consistentie te geven, wordt de
uitspoeling van boorwater zo veel als mogelijk vermeden. De gebruikte additieven zijn bovendien
biologisch of chemisch afbreekbaar. Het risico op verontreiniging van de bovenste watervoerende
lagen wordt als laag ingeschat. Eventueel kan voor de uitvoering van de eerste sectie met leidingwater
gewerkt worden in plaats van kanaalwater.
Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen
4/12
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Door het toepassen van verbuizing en cementering wordt interferentie tussen het boorgat en de
bovenliggende formaties maximaal vermeden, alsook voorkomt ze communicatie tussen de
verschillende watervoerende lagen. Er is enkel interferentie mogelijk zolang het boorgat open staat en
niet is verbuisd. Dit is een tijdelijke situatie met een minimale impact.
Op basis van een gedetailleerde voorstudie van de ondergrond, dewelke nog verder zal verfijnd
worden op basis van de informatie verzameld tijdens de eerste (exploratie-) boring en mede door de
maatregelen die worden genomen bij de uitvoering van de boringen, zijn er tijdens en na de uitvoering
van de boringen geen effecten te verwacht inzake stabiliteit.
De werf wordt zodanig ingericht dat risico op de introductie van nieuwe bodem- en
grondwaterverontreiniging wordt vermeden. Het spoelwater wordt in een gesloten systeem gehouden.
Indien dit spoelwater niet meer zou voldoen, zal het worden afgevoerd conform de wettelijke
bepalingen. Het diepe grondwater dewelke wordt opgepompt bij de uitvoering van de pomptest na
realisatie van de eerste (exploratie)boring, wordt tijdelijk opgevangen in een ondoorlatend bekken. Na
installatie van de injectieputten zal dit opnieuw geïnjecteerd worden in de oorspronkelijke formatie.
Indien toch zou blijken dat dit niet mogelijk is, zal het spoelwater worden verwerkt conform de
wettelijke bepalingen (rekening houdende met het hoge zoutgehalte en de eventuele aanwezige
natuurlijke verontreiniging).
De geothermiecentrale zelf wordt ondergebracht in een bestaand gebouw op het aangrenzend terrein
van de voormalige Electrabel-site. Hierbij worden geen effecten op bodem- en grondwater verwacht.
Vooral vanuit veiligheidsoogpunt is het van belang op de Balmatt-site de bestaande afdek van de met
asbest verontreinigde grond zo veel als mogelijk intact te houden. Indien toch graafwerken dienen
gerealiseerd te worden dient hiermee rekening gehouden te worden. Voor de uitvoering van de
boringen werd eind 2013 reeds een asbestvrije bouwput gerealiseerd in kader van de
saneringswerken fase 2.
Tijdens de exploitatiefase zullen druk- en temperatuursveranderingen in de ondergrond optreden als
gevolg van de exploitatie van geothermische putten. De impact op de lange termijn werd bestudeerd
aan de hand van een numerisch model opgesteld door de VITO. De temperatuur aan de
productieputten mag niet in die mate dalen dat rendabiliteit van het systeem in het gedrang komt. De
druk in het reservoir speelt een rol zowel bij een productieput als bij een injectieput. Zowel de
afpomping (bij productie) als de overdruk (bij injectie) mogen maar in bepaalde mate variëren om het
systeem goed en veilig te kunnen exploiteren. Deze studie heeft tot de huidige configuratie van de
productieputten en injectieputten geleid, waarbij er een centrale productieput aanwezig is, met
daarrond 4 putten op een afstand van circa 1.500 m aan de top van het reservoir. Uit de
modelsimulaties blijkt dat de drukopbouw aan de injectieput ruim onder de limiet blijft bepaald door de
fracturatie gradiënt. Ook de afpomping aan de productieputten blijft beperkt. De buitenste
productieputten zijn ver genoeg gepositioneerd van de injectieputten, zodat afkoeling vermeden wordt
(en dus hoge temperatuur kan geleverd worden voor de ORC). Aan de centrale productieput koelt het
water wel af (vanaf 12-15 jaar). De daling bedraagt bijna 16°C na 35 jaar. Dit water kan echter nog
gebruikt worden voor de levering van warmte.
De invloedszone van het systeem ligt rond 4 km voor de drukopbouw rond de injectieputten. Voor de
afpomping rond de productieputten geldt eenzelfde afstand. De temperatuursanomalie reikt minder
ver. Op een afstand van ongeveer 1,5 km van de injectieput is de temperatuursafname beperkt tot
maximaal 0,1°C.
Deze inschattingen zullen verder verfijnd worden aan de hand van metingen en testen in de eerste
(exploratie)boring. In de finale configuratie zal rekening worden gehouden met de aanpassingen, om
Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen
5/12
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
zodoende de effecten te beperken, de veiligheid te verzekeren en de levensduur van het systeem te
optimaliseren.
Wijzigingen in chemische en biologische kwaliteit tijdens de exploitatiefase kunnen ontstaan door
verschuiving in chemische evenwichten of microbiologische populaties ten gevolge van opwarming /
afkoeling of door het optreden van lekken in de putten of ter hoogte van de warmtewisselaars.
De kans op optreden van lekken is zeer klein en wordt als verwaarloosbaar beschouwd. Aangezien er
geen rechtstreeks contact is met de binnenwand van het boorgat (meerdere verbuizing en
cementering) zal ook de opwarming ten gevolge van het oppompen van warm water ter hoogte van de
productieputten in de bovenste watervoerende lagen beperkt zijn en worden geen effecten verwacht
op de chemische en biologische kwaliteit.
Voor wat betreft het effect van verschuivingen in mineraalevenwichten op het reservoir zelf (door Twijziging) zal verder onderzoek worden uitgevoerd op basis van site-specifieke informatie die
verkregen wordt na de eerste exploratie-boring.
7.3.3
Milderende maatregelen
In het project zijn al verscheidene maatregelen voorzien, sommige die deel uitmaken van wettelijke
voorschriften en codes van goede praktijk, andere specifiek van toepassing voor dit project.
Bijkomend wordt er wel gewezen op het belang van een goede afstemming tussen de geplande
saneringswerken en de realisatie van het project.
Teneinde eventuele besmetting van de bovenste watervoerende lagen met E.colli bacterie uit te
sluiten kan voor de uitvoering van de eerste sectie met leidingwater gewerkt worden in plaats van
kanaalwater.
Data en meetgegevens - verkregen bij de uitvoering van de eerste exploratie(boring) - worden gebruikt
om de conclusiesvan de voorstudies bij te stellen, wat kan leiden tot aanpassingen aan de finale
configuratie van de boringen teneinde de levensduur van het systeem te optimaliseren en de
veiligheid te verzekeren. Deze aanpassingen gaan meestal gepaard met een beperking van de
mogelijke milieueffecten maar dienen toch steeds in kader van bovenstaande effect-bespreking te
worden geëvalueerd. Hiertoe wordt regelmatige terugkoppeling met de vergunningverlenende en
advies verlenende instanties wenselijk geacht. Zo is het aangewezen om op basis van site-specifieke
informatie verder onderzoek te doen naar het eventueel effect van verschuivingen in
mineraalevenwichten op het reservoir zelf (door T-wijziging).
7.4
7.4.1
BIJDRAGE TOT DE GELUIDSEMISSIES
Betrokken disciplines
Geluid, mens, fauna en flora
7.4.2
Effecten op het achtergrondgeluid
Het aspect trillingen wordt als niet relevant beschouwd omwille van de grote afstand van mogelijk
trillingsrelevante installaties/activiteiten tot de meest nabije woningen (ca. 265 m tussen de boorlocatie
tot de meest nabije oostelijke bewoningen t.h.v. de Vaartstraat) en/of trillingsgevoelige gebouwen.
Tijdens een plaatsbezoek te München bij een diepboring en een geothermische centrale in exploitatie,
bleken er geen voelbare trillingen aanwezig in de directe omgeving (op ca. 10m afstand van de
Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen
6/12
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
boorinstallaties). Op 265 m en meer (de reële immissiesituatie te Mol) zullen deze bijgevolg ook niet
waarneembaar zijn.
Met betrekking tot het aspect geluid is de huidige referentiesituatie beschreven a.d.h.v. eerder
uitgevoerde geluidimmissiemetingen anno augustus 2011. Het huidige nachtelijke stabiele
omgevingsgeluid (als gemiddeld LA95,1h-niveau over de 4 stilste nachtelijke uren) blijft er met 37 dB(A)
vrij ruim onder de nachtelijke milieukwaliteitsnorm van 45 dB(A). Dit gemeten stabiele nachtelijk
niveau kan als representatief worden beschouwd voor alle 4 de relevante beoordelingsposities.
Voor de geplande impulsachtige geluidimmissies (als max. LAeq,1sec-niveau) tijdens de boorfase is in
gebied 2 (BP A en BP C) de Vlarem-grenswaarde van 55 dB(A) voor de avond/nachtperiode en van
65 dB(A) voor de dagperiode van toepassing. Naar BP B (in industriegebied) is deze norm 10 dB(A)
hoger. In BP D (buffergebied) is deze norm 5 dB(A) hoger. Geen van de te verwachten impulsen
zullen tijdens de nachtperiode overschrijding geven van deze normen. Met een stabiel
achtergrondniveau van ca. 37 dB(A) zullen deze tijdens de stilste periodes wel auditief waarneembaar
zijn. Met het vooropgestelde akoestische scherm van 10m hoogte (zie hoofdstuk milderende
maatregelen, ter beperking van de (semi)stabiele immissie van de boorfase) kunnen de impulsachtige
geluidimmissies verder worden gemilderd.
Het nachtelijk specifieke geluid van de (semi)stabiele werking van de boorinstallatie (zonder
milderende maatregelen) geeft in 2 van de 4 beoordelingsposities een overschrijding van de
nachtelijke Vlarem-grenswaarde. Ook door de bijdrage van de boorinrichting op het huidig
omgevingsgeluid wordt er naar de beoordelingsposities BP A en BP B een te relevante akoestische
impact verwacht. De stabiele nachtelijke geluidimmissie van de boorfase (zonder milderende
maatregelen) is als zeer significant negatief te beoordelen, gezien er niet wordt voldaan aan de
nachtelijke Vlarem-grenswaarden in de beoordelingsposities BP A en BP B en de impact (verwachte
stijging van het omgevingsgeluid) er te hoog is. Hoewel de boorfase van tijdelijke aard zal zijn, dienen
er toch brongerichte maatregelen en/of maatregelen in de overdrachtweg te worden voorzien. Met
name S-Boor-1 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 1), S-Boor-2 (HPU elektrische
aandrijving en hydraulische unit 2) en S-Boor-5 (Gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen) zijn als
meest relevante deelbronnen te beschouwen. Deze deelbronnen zijn nog beter af te schermen door
het plaatsen van een lokale omkasting/scherm rond elke deelbron of door één groter akoestisch
scherm (voor positie, hoogte, …wordt verwezen naar de “milderende maatregelen”).
In de geplande exploitatiefase zijn er naar geen van de beoordelingsposities overschrijdingen bepaald.
De te verwachten stijging van het omgevingsgeluid door het geplande project in exploitatiefase is ook
zeer beperkt. Extra milderende maatregelen zijn niet vereist.
Mits de juiste technische maatregelen, kan men binnen de geldende normering blijven. Monitoring bij
opstart boorfase (en eventuele bijsturing) en bij exploitatiefase zijn aangewezen.
7.4.3
Milderende maatregelen
Uit de beoordeling volgens het significantiekader blijkt dat er tijdens de boorfase milderende
maatregelen vereist zijn.
De impulsachtige activiteiten van de boorfase geven geen overschrijdingen van de nachtelijke
grenswaarden en mogen bijgevolg tijdens de nachtperiode worden uitgevoerd. Zeker tijdens de
nachtperiode (met stabiel omgevingsgeluid van 37 dB(A)), zullen deze auditief waarneembaar zijn.
Mits voldoende aandacht door de boorarbeiders (niet onnodig metaal op metaal te laten botsen) zijn
de impulsgeluiden, zeker tijdens de nachtperiode, gevoelig in aantal en in niveau te beperken. Met de
Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen
7/12
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
vooropgestelde akoestische schermen ter beperking van de (semi)stabiele bijdrage van de boorfase
worden de mogelijke impulsachtige geluiden nog meer gemilderd.
Een maximaal toelaatbaar LW A van 128 dB(A), voor het heien van deze eerste casing tijdens de
dagperiode, dient te worden aangehouden.
Voornamelijk voor de stabiele geluidimmissies van de boorfase zijn er relevante overschrijdingen en
duidelijk auditief waarneembare impacten te verwachten. Hoewel de boorfase van tijdelijke aard zal
zijn, dienen er toch brongerichte maatregelen en/of maatregelen in de overdrachtweg te worden
voorzien.
Voornamelijk de gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen, de HPU elektrische aandrijving en
hydraulische unit 1, de HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 2 en de hydraulische
leidingen van units naar boorinstallatie, zijn als meest relevante deelbronnen naar zowel BP A als B te
beschouwen.
Deze deelbronnen zijn nog beter af te schermen door het plaatsen van een lokale omkasting/scherm
rond elke deelbron of door één groter akoestisch schermrond (cfr. gelijkaardig project te München).
Tijdens de immissiemetingen te München is de effectiviteit van dit tijdelijk scherm opgemeten door te
meten aan gelijkaardige afstanden aan de ene zijde (zonder scherm) t.o.v. de andere zijde (met
scherm). Verschillen in geluidimmissies van 10 dB(A) werden er bepaald voor S-Impuls-3 (een bron
met bronhoogte van ca. 5m) door het scherm van 10 m hoogte.
De beschouwde akoestische isolatie en akoestische absorptie is deze van een standaard akoestische
scherm, met een geperforeerde staalplaat aan de bronzijde met rotswolvulling van 78mm dikte en een
gesloten stalen plaat aan de achterzijde.
De hoogte is 10 m en de lengte (zoals gemodelleerd) is 22 + 19 m.
Naar geen van de bewoningen zijn er met het vooropgestelde akoestische scherm nog
overschrijdingen van de geldende nachtelijke grenswaarde te verwachten tijdens de boorfase.
Volgens het significantiekader is de impact van de boorfase met akoestisch scherm verwaarloosbaar
naar BP A, BP C en BPD. Naar BP B is de impact nog als matig significant negatief te beoordelen.
Gezien het tijdelijke karakter van de diepboring en het feit dat er voldaan wordt aan de nachtelijke
grenswaarde, zijn extra milderende maatregelen (buiten het akoestische scherm) niet aangewezen.
Voor de geplande exploitatiefase zijn geen extra milderende maatregelen vereist. De effectieve
geluidvermogenniveaus van de geplande installaties dienen in dezelfde orde van grootte te situeren
als deze beschouwd in de modellering.
7.5
7.5.1
BIJDRAGE TOT DE VOLKSGEZONDHEID
Betrokken disciplines
Mens, lucht, geluid, landschap
7.5.2
Effecten op de volksgezondheid
In de discipline Mens worden de mogelijke gezondheidsaspecten voor de omwonenden als gevolg van
voorliggend project bestudeerd. Hierbij wordt aandacht besteed aan de directe en indirecte aspecten
van de menselijke milieubeleving.
Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen
8/12
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Mogelijke effecten op de mens zijn vaak het gevolg van effecten die door andere disciplines worden
vastgesteld. In het kader van voorliggend project betreft dit de bijdrage tot het geluidsklimaat in de
omgeving, de visuele hinder en de lichthinder.
Te intensief geluid leidt tot nachtrustverstoring, wat aanleiding kan geven tot allerlei
gezondheidsklachten. Volgens een langdurige geluidsmeting (2011), uitgevoerd in de achtertuin van
woning A (in noordelijke richting van de geplande boorlocatie) blijkt in de huidige situatie (zonder
project) reeds de richtwaarde van de WGO voor bescherming tegen slaapverstoring overschreden te
worden.
In de boorfase wordt de impulsachtige impact – gezien er voldaan wordt aan de nachtelijke
grenswaarde (Vlarem) - als verwaarloosbaar beoordeeld in de discipline Geluid.
De toename van de semi-stabiele nachtelijke geluidimmissies tijdens de boorfase ter hoogte van
woningen A (360 m ten noorden) en B (265 m ten oosten) wordt in de discipline Geluid als zeer
significant negatief beoordeeld omdat er naast de hoge toename niet voldaan wordt aan de nachtelijke
Vlarem-grenswaarden. De LAeq,1h (nacht) stijgt er tot 50 dB(A) in BPA en 53,5 dB(A) in BP B. Thv
woningen C en D (< 500 m ten zuidoosten/zuiden van de site) wordt de toename als verwaarloosbaar
beoordeeld. Hier bedraagt de toename minder dan 1 dB(A) wat niet tot nauwelijks hoorbaar is.
Milderende maatregelen dringen zich dan ook op. In de discipline Geluid wordt aangeraden een
akoestisch scherm te plaatsen aan de noordelijke/oostelijke zijde van de boorlocatie. Als gevolg van
deze ingreep neemt de geluidsimmissie drastisch af thv woningen A en B (LAeq, 1h, nacht 44,9 dB(A) in
BP A en 46,9 dB(A) in BP B) . Het plaatsen van het scherm heeft geen invloed op de geluidsimmissies
thv woningen C en D.
Tijdens de exploitatiefase worden naar de beoordelingspunten geen overschrijdingen van de geldende
nachtelijke grenswaarden (Vlarem) vastgesteld. De LAeq,1h (nacht) stijgt in de beoordelingspunten
maximaal tot 44,13 dB(A) in BP B. Zoals hierboven aangegeven is deze toename niet of nauwelijks
hoorbaar.
Met betrekking tot de visuele hinder domineert de mast van de boortoren – in de aanlegfase – het
uitzicht van het terrein. Gezien het industriële verleden van de site (met aanwezigheid van o.a. een
koeltoren) is er gewenning opgetreden tov dergelijke installaties zodat de aanwezigheid van de
boortoren geen ‘wijziging van perceptieve kenmerken en belevingswaarde’ zal opleveren.
In de exploitatiefase zullen de boorinstallaties niet langer aanwezig zijn; De aanwezige installaties zijn
dan vergelijkbaar met andere industriële gebouwen.
De werkzaamheden zullen 24/24 doorgaan. Hiertoe is verlichting noodzakelijk op de site. Deze
verlichting zal bestaan uit verlichting aangebracht op grondniveau en verlichting op de boortoren. De
verlichting op grondniveau situeert zich op een hoogte vergelijkbaar met andere industriële verlichting
(gebouwenhoogte), en steekt niet boven de straatverlichting uit. Bovendien is de verlichting niet naar
de straat mar wel intern naar de werf gericht. Wat de verlichting op de boortoren betreft is deze naar
beneden (meer bepaald naar de booropening gericht).
7.5.3
Milderende maatregelen
Milderende maatregelen – andere dan deze vermeld in de discipline Geluid – zijn niet aan de orde.
Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen
9/12
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
7.6
7.6.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
EFFECTEN OP DE MOBILITEIT
Betrokken disciplines
Mens (mobiliteit), lucht, fauna en flora
7.6.2
Effecten op de mobiliteit
In de discipline Mobiliteit wordt vooreerst het bereikbaarhiedsprofiel van het projectgebied beschreven.
Het proefproject is gelegen op de voormalige Balmatt- en Electrabelsites, ter hoogte van Lichtstraat 20
te Mol. Deze straat geeft rechtstreeks aanluisting op de N18 ten (zuid)oosten van de site. In
noordelijke richting geeft de N18, via de dorpskernen van Dessel en Retie, aansluiting op de E34 en
Turnhout. In zuidelijke richting wordt verbinding gemaakt met het centrum van Mol, waar echter een
tonnagebeperking geldt. Via de N118 of de N71 wordt in zuidelijke richting aansluiting bekomen met
Geel en de E313.
De capaciteit van de betreffende wegen wordt ingeschat op maximaal 1.500 p.a.e./uur/rijrichting voor
de N18 en N118 en 3.600 p.a.e./uur/rijrichting voor de N71. Enkel voor de N71 zijn telgegevens
beschikbaar. De drukste verkeersperiodes wordt vastgesteld tussen 9u en 10u in de morgen (489
p.a.e. richting Lommeld en 534 p.a.e. richting Mol) en 17u en 19u in de avond (614 p.a.e. richting
Lommel en 656 p.a.e. richting Mol). Er blijft dus restcapaciteit beschikbaar op deze weg.
Tijdens de aanlegfase zullen ca. 30 werknemers tewerkgesteld zijn op het bedrijfsterrein en dit
verdeeld over 2 shiften van 12 uren. Er wordt aangenomen dat deze zich allen met de wagen
(carpoolend) naar de projectsite zullen begeven. Naast personenvervoer zal ook aan- en afvoer van
materieel plaatsvinden. Het meeste transport vindt plaats bij de start van het project (60 tot 70
vrachtwagens gespreid over enkele dagen voor aanvoer van de boorinstallatie).
Tijdens de exploitatiefase (boor- en injectieputten, ORC-installatie) wordt een personeelsbezetting
ingeschat van een 4-tal personen. De aan- en afvoer van grond- en afvalstoffen wordt ingeschat op 1
à 2 vrachtwagens per dag.
Voor de impactberekening wordt uitgegaan van ca. 20 vrachtwagens per dag bij opstart van het
project of uitgemiddeld 1 à 2 vrachtwagens (3 à 6 p.a.e.) per uur. Naar personeel toe treedt de
grootste verkeersintensiteit op bij het wisselen van de ploegen. Rekening houdend met het feit dat er
ca. 30 personeelsleden worden tewerkgesteld en deze zich minimaal per 2 naar de site begeven
(carpoolend) levert dit een 15-tal wagens (14 à 16 p.a.e.) op bij aanvang/stoppen van de ploegen.
Maximaal geeft dit een verkeersgeneratie van ca. 22 p.a.e/uur, wat een beperkte bijdrage levert tov de
capaciteit van de omliggende wegen (N18 en N118).
In de exploitatiefase zal de impact van het project op de mobiliteit in de omgeving nog geringer zijn
gezien er minder personeel wordt tewerkgesteld en er slechts 1 à 2 vrachtwagens per dag verwacht
worden.
7.6.3
Milderende maatregelen
Er worden mbt mobiliteit geen milderende maatregelen voorgesteld.
Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen
10/12
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
7.7
7.7.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
EFFECTEN OP FAUNA EN FLORA
Betrokken disciplines
Fauna en flora, lucht, water, geluid, licht
7.7.2
Effecten op fauna en flora
Het studiegebied voor Fauna en Flora wordt – rekening houdend met de invloedzones van de
verschillende disciplines - afgebakend op een zone van 3 km rond de projectsite. Binnen deze zone
komen geen speciale beschermingszones,(erkende) natuurreservaten of ramsargebieden voor. Er is
binnen deze zone wel één VEN-gebied (‘De Maat-Den Diel-Buitengoor’) gelegen.
De belangrijkste discipline mbt mogelijke effecten op Fauna en Flora is de discipline Geluid. Studies
wijzen nl. Op een vermindering van het aantal broedkoppels en afname van het broedsucces bij ee
verhoogde geluidsverstoring. Voor de meeste soorten ligt de dremepl waaronder geen negatieve
effecten optreden tussen 40 en 55 dB(A). In voorliggend MER wordt een drempelwaarde van 45 dB(A)
gebruikt.
Uit de geluidcontourenkaarten blijkt dat een totaal specifiek geluid hoger dan 45 dB(A) niet tot aan het
dichtstbijgelegen VEN-gebied reikt. Er is dan ook geen effect naar rustverstoring te verwachten voor
de avifauna.
Vanuit de disciplines Water, Lucht en Bodem en Grondwater zijn geen effecten te verwachten op
Fauna en Flora.
7.7.3
Milderende maatregelen
Milderende maatregelen – andere dan beschreven in de discipline Geluid – dienen niet weerhouden te
worden.
7.8
7.8.1
EFFECTEN OP LANDSCHAP, BOUWKUNDIG ERFGOED EN ARCHEOLOGIE
Betrokken disciplines
Landschap, mens, fauna en flora
7.8.2
Effecten op het landschap
De projectsite is gelegen in industriegebied en omgeven door gebieden voor vestiging van
kerninstallaties, groengebied en ontginningsgebied aan de noordzijde van het kanaal,KMO-gebied aan
de noordzijde en agrarisch gebied aan de noordzijde van het kanaal, groengebied aan oostzijde van de
N18 en woongebieden en bufferzone ten zuiden.
In het verleden werd deze site gebruikt voor industriële doeleinden (o.a. bedrijven Balmatt en Electrabel).
De aanwezige gebouwen hadden een typisch industrieel karakter waarvan de hoge schouwen en de
koeltoren de meest in het oog springende installatieonderdelen waren. De installaties (o.a. schouwen en
koeltoren) werden in juli 2014 afgebroken. Het gebouw waar de elektrciteitsproductie zal in onder
gebracht worden, werd behouden.
Met betrekking tot voorliggend project zullen bepaalde installatieonderdelen vanuit de ruime omgeving
zichtbaar zijn. Het meest in het oog springende installatieonderdeel is de mast van de boortoren (zgn.
Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen
11/12
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
‘topdrive’, welke kan variëren tussen 30 m en maximaal 50 m boven het maaiveld) met het
boorplatform op ca. 10 m hoogte. Gezien het verleden van de site (industrieel karakter), waarvan de
koeltoren gedurende tientallen jaren de meest in het oog springende installatie betrof, is er gewenning
opgetreden tov deze installaties. De aanwezigheid van de boortoren zal dan ook geen wijziging in de
belevingswaarde opleveren. Bovendien zal deze installatie slechts tijdelijk aanwezig zijn.
Tijdelijk (enkele dagen) zal bij het aanbrengen van de vaste bebuizing ook een kraan op de site
aanwezig zijn.
Naast de boorinstallatie zullen zich op het terrein ook werfketen en andere opslaginstallaties bevinden.
Deze installaties zijn verenigbaar met het industriële karakter van de site en zijn vanop afstand minder
opvallend dan de mast van de boorinstallatie.
Gezien de gebouwen in lijn liggen met het vroegere industriële karakter van het industrieterrein
worden geen significante wijzigingen verwacht.
7.8.3
Milderende maatregelen
Milderende maatregelen worden noch in de boorfase, noch in de exploitatiefase voorgesteld.
Hoofdstuk 7: Milieueffecten & Milderende maatregelen
12/12
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
8
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
ELEMENTEN TER BEOORDELING VAN DE EFFECTEN OP HET
WATERSYSTEEM TEN BEHOEVE VAN DE WATERTOETS
Hoofdstuk 8: Watertoets
1/6
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
8.1
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
INLEIDING
Het decreet Integraal Waterbeleid heeft tien doelstellingen:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Het grond- en oppervlaktewater op een zodanige manier beschermen, verbeteren en herstellen
dat tegen eind 2015 een goede toestand van de watersystemen wordt bereikt.
De verontreiniging van oppervlakte- en grondwater voorkomen en verminderen.
De voorraden aan oppervlakte- en grondwater duurzaam beheren en gebruiken.
De verdere achteruitgang van aquatische ecosystemen, van rechtstreeks van waterlichamen
afhankelijke terrestrische ecosystemen en van waterrijke gebieden voorkomen.
De aquatische ecosystemen en rechtstreeks van waterlichamen afhankelijke terrestrische
ecosystemen in specifieke gebieden verbeteren en herstellen.
Het beheer van hemelwater en oppervlaktewater organiseren.
De landerosie, de aanvoer van sedimenten naar het oppervlaktewater en het door menselijke
ingrepen veroorzaakt transport en afzetting van slib en sediment terugdringen.
De waterwegen beheren en ontwikkelen met het oog op de bevordering van een
milieuvriendelijker transportmodus van personen en goederen via de waterwegen, het realiseren
van de intermodaliteit met de andere vervoersmiddelen en het bevorderen van de internationale
verbindingsfunctie ervan.
De diverse functies binnen een watersysteem en de onderlinge verbanden integraal afwegen.
De betrokkenheid van de mens met het watersysteem bevorderen, waaronder het vermogen
van de belevingswaarde in stedelijk gebied en vormen van zachte recreatie.
Het decreet Integraal Waterbeleid reikt instrumenten aan die een sleutelrol moeten spelen in het
Vlaamse waterbeleid, o.a. de Watertoets.
Doel
De Watertoets heeft als doel mogelijke schadelijke effecten van plannen, programma’s en
vergunningen op het watersysteem in een vroeg stadium te beoordelen en daarover te adviseren. Bij
elke beslissing over een vergunning, plan of programma moet de betrokken overheid de impact op het
watersysteem evalueren. Deze evaluatie gebeurt in het licht van de doelstellingen en de beginselen
van het integraal waterbeleid. Dat betekent ook dat de waterbeheerders van meet af aan actief
betrokken worden bij het opmaken van ruimtelijke plannen. De toets moet er onder meer voor zorgen
dat verkavelingen en woningen niet meer in overstromingsgevoelige gebieden komen te liggen, of dat
minstens maatregelen worden opgelegd waardoor de kans op wateroverlast beperkt wordt.
Beoordeling schadelijke effecten
Als er op basis van de Watertoets schade aan het watersysteem wordt verwacht, zal de
verantwoordelijke overheid maatregelen nemen om die schade te vermijden, te beperken, te
herstellen of te compenseren. Dat kan ze door gepaste voorwaarden of aanpassingen aan een
vergunning, plan of programma op te leggen. De overheid kan ook - in laatste instantie - als
schadelijke effecten niet te vermijden of te beperken zijn of als herstel onmogelijk blijkt, een
vergunning of de goedkeuring van een plan of programma weigeren.
Hoofdstuk 8: Watertoets
2/6
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
8.2
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
POTENTIËLE EFFECTEN OP HET WATERSYSTEEM
Een overzicht van de watertoets en de eraan gekoppelde potentiële effecten wordt weergegeven in
Tabel 8.1. De watertoetskaart in de omgeving van het VITO-project wordt weergegeven in Error!
Reference source not found..
Van de 13 verschillende activiteiten die mogelijk een effect hebben op het lokale watersysteem zijn
voor de boring en de verdere uitbating slechts enkele van toepassing.
Het betreft ondermeer
•
de boringen zelf (die kunnen beschouwd worden als ondergrondse constructies)
•
het aanbrengen van verhardingen (indien bestaande niet voldoende zouden zijn)
•
de opslag van materialen, brandstoffen en chemicaliën
•
de eventuele lozing van een overschot aan water in het kanaal of van te zout water via een
tijdelijke opvang
•
de voorafgaandelijke vervanging van verontreinigde door ‘propere’ grond
Hoofdstuk 8: Watertoets
3/6
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[14.0093_V0.1]
VITO
19/08/2014
Wordt er in het project grond verkaveld?
Ja
Worden er in het project ondergrondse constructies voorzien?
Ja
(x)
Worden er in het project verhardingen voorzien?
Ja
(x)
Is de lozing op het rioleringsstelsel, oppervlaktewater of grondwater een ingedeelde ingreep?
Ja
Wordt in het project bodemvreemd materiaal opgeslagen of gestort?
Wordt in het project een vegetatiewijziging doorgevoerd?
Wordt in het project het reliëf van het terrein gewijzigd (ophoging, uitdieping, uitgraving of
aanvulling?
(x)
x
Ja
x
Neen
Ja
Neen
Wordt door uitvoering van het project een nieuw knelpunt voor vismigratie gecreëerd of wordt een
bestaand knelpunt in stand gehouden?
Neen
Wordt door de uitvoering van het project de mogelijkheid voor migratie van fauna op de oever, of de
mogelijkheid van fauna om uit het water te geraken beperkt?
Neen
Wordt door de uitvoering van het project de structuurkwaliteit van de waterloop aangetast?
Neen
x
4/6
Wijziging afvoergedrag waterloop
Belemmering migratie fauna op
de oever
Toename / Bestendiging
knelpunten vismigratie
Wijziging grondwaterwinning
Wijziging reliëf
Wijziging vegetatie
Opslag of storten bodemvreemd
materiaal
Buffering en infiltratie hemelwater
(x)
Neen
Is de grondwaterwinning een ingedeelde ingreep?
Hoofdstuk 8: Watertoets
Wijziging aantal puntbronnen
Neen
Worden er in het project gebouwen voorzien?
Wordt in het project een buffer- of infiltratiesysteem voorzien voor de opvang van oppervlaktewater
of hemelwater?
Wijziging
grondwaterstromingspatroon
Wijziging infiltratie naar
grondwater
Wijziging afstromingshoeveelheid
Wijziging overstromingsregime
Tabel 8.1: Overzicht activiteiten met mogelijke schadelijke effecten op het lokale watersysteem
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
8.3
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
WERKELIJKE EFFECTEN OP HET WATERSYSTEEM
8.3.1
Effecten op de waterkwantiteit
De inrichting is gesitueerd in het Netebekken, meer bepaald het deelbekken van de ‘Bovenlopen van
Kleine Nete’. Het Netebekken maakt op haar beurt deel uit van het stroomgebied van de Schelde.
Het lozingspunt is gelegen in niet-overstromingsgevoelig gebied. Aan de overzijde van het kanaal
bevindt zich wel een smalle strook die als ‘mogelijk overstromingsgevoelig’ gekenmerkt is (zie Figuur
8.1).
Figuur 8.1: Watertoets en overstromingskaart omgeving VITO-project
Er worden geen effecten verwacht op de waterkwantiteit en dit om volgende redenen:
•
Geen wijziging in infiltratie van hemelwater: verhardingen zijn reeds aanwezig en functioneel
(o.a. afschermen asbestgrond van atmosfeer). Voor elektriciteitsproductie wordt evenmin een
nieuw gebouw opgetrokken. De exploitatie van de geothermische centrale zal doorgaan in
een reeds bestaand gebouw op de site.
•
Geen wijziging in grondwaterpeil of in grondwaterstroming vermits er geen lokaal grondwater
wordt opgepompt of een andere ingreep gebeurt die deze zouden kunnen wijzigen. Bovendien
wordt het onttrokken water – bij exploitatie van de putten – opnieuw geïnjecteerd in de
ondergrond en meer bepaald in dezelfde laag.
•
Water voor de boring wordt onttrokken aan het kanaal en wordt maximaal gebruikt in gesloten
circuit
Hoofdstuk 8: Watertoets
5/6
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
8.3.2
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Effecten op de waterkwaliteit
Niet van toepassing
Er zijn geen effecten op de waterkwaliteit te verwachten aangezien er noch in de aanlegfase, noch in
de exploitatiefase lozing van bedrijfsafvalwater plaatsvindt op het kanaal.
Tijdens de exploitatiefase zal wel lozing van huishoudelijk afvalwater plaatsvinden maar deze stroom
(afkomstig van 4 personeelsleden die op de site aanwezig kunnen zijn) wordt geloosd op de riolering
van de Lichtstraat.
8.3.3
Effecten op de aquatische fauna en flora
Niet van toepassing
8.3.4
Beoordeling schadelijke effecten
Er worden geen significante effecten verwacht als gevolg van de uitvoering en exploitatie van het
project.
Hoofdstuk 8: Watertoets
6/6
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
9
Hoofdstuk 9: Monitoring en evaluatie
[140093_V0.1]
19/08/2014
MONITORING EN EVALUATIE
1/2
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
[140093_V0.1]
VITO
9.1
19/08/2014
BODEM EN GRONDWATER
Een overzicht van de uitgevoerde bodemonderzoeken op de projectsite is terug te vinden in hoofdstuk
4 (Bodem en Grondwater).
Gezien de verontreinigingen die aanwezig zijn, is het belangrijk dat de timing van de geplande
de
saneringswerken (3 fase) en de werfvoorbereiding en uitvoering van de geothermische boringen
goed op elkaar worden afgestemd.
Na realisatie van de eerste boring wordt een pomptest voorzien teneinde meer gedetailleerde
informatie te verkrijgen over de chemische en hydrologische karakteristieken van de aangeboorde
laag. Deze informatie moet toelaten de inschattingen gemaakt in voorliggend MER te verfijnen om
zodoende effecten te beperken, veiligheid te verzekeren en de levensduur van het systeem te
optimaliseren.
9.2
GELUID
Nachtelijke bemande geluidimmissiemetingen tijdens de opstart van de boorfase t.h.v. BP A en BP B
zijn mogelijks aangewezen om na te gaan of de berekende impulsachtige en stabiele immissies
effectief kloppen met de reële situatie ter plaatse.
De effectiviteit van de voorgestelde milderende maatregelen (het akoestische scherm ter beperking
van de stabiele immissie tijdens de boorfase) kan dan ook worden beoordeeld.
Geluidemissiemetingen aan de relevante deelbronnen in de exploitatiefase zijn ook aangewezen.
9.3
WATER
Volgens de bijzondere voorwaarde van de reeds verleende vergunningen dienen volgende
staalnames voorzien te worden:
•
Analyse van het te capteren kanaalwater vooraleer dit wordt toegepast als spoelwater
•
Kwaliteit – van het boor de boorvloeistof gebruikte kanaalwater – wordt opgevolgd door
staalname en analyse van het kanaalwater bij elke inlaat in het bufferbekken
•
2-wekelijkse opvolging van de kwaliteit van het spoelwater (tijdens de eerste 2 diepteintervallen)
Aangezien de kans groot is dat de samenstelling van het opgepompte water wijzigt tijdens de proef zal
meermaals bemonstering en analyse plaatsvinden.
Hoofdstuk 9: Monitoring en evaluatie
2/2
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
10 LEEMTEN IN DE KENNIS
Hoofdstuk 10: Leemten in de kennis
1/2
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Volgende leemten in de kennis werden vastgesteld:
•
Discipline Bodem en Grondwater
Bepaalde effecten kunnen pas met meer zekerheid worden ingeschat naarmate meer
locatiespecifieke gegevens kunnen worden verzameld, zoals data uit metingen die gepland
zijn tijdens en na uitvoering van de eerste (exploratie)boring. Het is dan ook de bedoeling dat
het huidig ontwerp steeds verder wordt bijgesteld met het voortschrijdend inzicht dat zal
verworven worden bij de realisatie van het project. De ervaring die bij dit project wordt
opgedaan kan aangewend worden bij toekomstige projecten.
•
Discipline Geluid
De gemeten impulsachtige geluidemissies en –immissies te München waren uitgevoerd
tijdens het inbrengen van casingbuizen (volgens de boorfirma de luidste activiteit). In welke
mate de gemeten impulsachtige activiteiten dan effectief afwijken van deze tijdens de feitelijke
boring is niet gekend. Volgens de boormeester waren S-Impuls-1 en -2 vergelijkbaar qua
niveau (en klank/spectrum) als deze welke kunnen optreden tijdens de effectieve boringen
(tijdens het wisselen van de boorstangen).
Deze leemte in de kennis is echter geen bezwaar om de huidige berekeningen als
onvoldoende betrouwbaar te beoordelen.
Hoofdstuk 10: Leemten in de kennis
2/2
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
11 TEWERKSTELLING, INVESTERING
Hoofdstuk 11: Tewerkstelling & Investering
1/4
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
11.1 TEWERKSTELLING
Als gevolg van het project zullen tijdens de aanlegfase (boorfase) contractors op de site tewerkgesteld
zijn. Het aantal werknemers wordt ingeschat op ca. 30.
Bij exploitatie van het totale project (met elektriciteitscentrale) wordt het aantal werknemers ingeschat op
4, zijnde 3 operatoren en 1 supervisor.
Een operator heeft ondermeer als taak:
•
Het analyseren, beheersen en zelfstandig regelen van energieproductieprocessen;
•
Verrichten van onderhoud en het oplossen van eenvoudige storingen;
•
Analyse van onderhoudswerkzaamheden;
•
Complexe(re) storingen goed kunnen definiëren zodat dit duidelijk kan worden doorgegeven aan
de technische dienst of externe firma;
•
Schriftelijk en mondeling rapporteren over het procesverloop.
Voor een pilootproject als Balmatt is naast het louter exploiteren van een geothermiecentrale het
leerproces erg belangrijk. Zowel op het vlak van technologie als op het vlak van het economisch model
zal bijsturing noodzakelijk zijn. Deze taak zal op directieniveau worden aangepakt door een
technisch/economisch profiel. De supervisor zal de centrale leiden met veel aandacht voor de
verschillende stakeholders. Daarnaast zal hij/zij voor de nodige communicatie zorgen over de
maatschappelijke, economische en ecologische aspecten van deze energiecentrale en contact houden
met de verschillende stakeholders (bevolking, overheid, klanten, leveranciers, aandeelhouders, …),
11.2 INVESTERING
Gezien het project momenteel nog in ontwikkelingsfase is en er op het moment van redactie van dit MER
nog een aantal opties open zijn, bestaat er nog onzekerheid over het investeringsbudget.
Een overzicht van de geschatte investeringskosten wordt gegeven in onderstaande tabel. De opgegeven
waardes zijn geldig voor het referentiescenario waarbij gebruik wordt gemaakt van de P70 waarde voor de
ondergrond en koppeling van een beperkt aantal warmtevragers.
De waardes zijn gebaseerd op offerte aanvragen en referentiewaardes. De totale kostprijs van de
installatie bedraagt 50 Meuro. Ongeveer 34 Meuro is bestemd voor de boringen en de overdracht van
warmte naar een secundair transportmedium. De overige 16 Meuro is bestemd voor elektriciteitsproductie
en het leggen van warmteleidingen naar warmtevragers in de omgeving van de geothermiecentrale. De
laatste kolom toont de geschatte levensduur van de verschillende componenten. Na de geschatte
levensduur wordt geherinvesteerd in deze componenten rekening houdend met de inflatie.
Hoofdstuk 11: Tewerkstelling & Investering
2/4
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Tabel 11.1: Overzicht investeringskosten
11.3 UITBATINGSKOSTEN
Een overzicht van de operationele kosten wordt getoond in onderstaande tabel. Er wordt voorzien dat er
elke 1,5 jaar een revisie gebeurt aan de geothermische pompen. De meest kritische componenten van de
pompen zullen tijdens deze revisie vervangen worden. De kosten voor het vervangen van de meest
kritische componenten en het uitvoeren van de werken en gebruik van specifiek materiaal wordt geschat
op 40% van de investeringskost.
Als warmtewisselaars met de geothermische pekel zijn er shell and tube warmtewisselaars voorzien. De
geothermische pekel loopt aan de tube zijde waardoor de onderhoudskosten beperkt kunnen worden. De
onderhoudskost van de warmtewisselaars wordt geschat op 3% van de investeringskosten van de
warmtewisselaars.
Hoofdstuk 11: Tewerkstelling & Investering
3/4
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Voor de ORC wordt een onderhoudskost aangenomen van 0,5 eurocent/kWh elektriciteit dat er
geproduceerd wordt. Deze aanname is gebaseerd op data van mogelijke leveranciers van ORC turbines.
Tabel 11.2: Overzicht operationele kosten geothermiecentrale
Hoofdstuk 11: Tewerkstelling & Investering
4/4
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
12 GRENSOVERSCHRIJDENDE EFFECTEN
Hoofdstuk 12: Grensoverschrijdende effecten
1/2
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Het verdrag van Espoo regelt de grensoverschrijdende informatie-uitwisseling in het kader van de
MER-procedure. Voor inrichtingen in de nabijheid van de Nederlandse grens, is er het
Stappenschema grensoverschrijdende milieueffectrapportage Vlaanderen Zuid-Nederland. Dit
stappenschema tracht een eerste concretisering te zijn van art. 7 van de richtlijn 85/337/EEG en het
Verdrag van Espoo.
MER-plichtige activiteiten in Vlaanderen die binnen 5 km van de Nederlandse grens gelegen zijn
dienen dit stappenschema te volgen, tenzij er geen grensoverschrijdende milieugevolgen verwacht
worden. Ook MER-plichtige inrichtingen verder dan 5 km van de grens gelegen, maar waarvan
grensoverschrijdende milieugevolgen zijn te verwachten dienen dit stappenplan te volgen.
De Balmatt- en Electrabelsite zijn gelegen op ca. 10 km van de Belgisch-Nederlandse grens. Er wordt
bijgevolg aangenomen dat er bij normale bedrijfsvoering geen relevante effecten te verwachten zijn.
De deskundigen zien dan ook geen toegevoegde waarde in een informatie-uitwisseling met de
Nederlandse overheden in het kader van dit MER.
Hoofdstuk 12: Grensoverschrijdende effecten
2/2
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
13 ALGEMEEN BESLUIT
Hoofdstuk 13: Algemeen Besluit
1/5
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
In de zoektocht naar alternatieven voor de hedendaagse energiebronnen op basis van fossiele en
nucleaire brandstoffen duikt geothermische warmte op als een mogelijke kandidaat om energie te
leveren in de vorm van warmte maar ook in de vorm van elektriciteit.
Met het geothermieproject op de Balmatt-site te Mol beoogt VITO de technische en niet-technische
uitdagingen voor de ontwikkeling van geothermie in Vlaanderen scherp te stellen, de economische
haalbaarheid van diepe geothermie in Vlaanderen te bewijzen en het maatschappelijk en ecologisch
potentieel van geothermie in het Vlaamse energiesysteem te evalueren.
In het kader van bovenstaande wenst VITO 5 geothermische boringen (tot max. 3,5 km) uit te voeren
op de terreinen van de voormalige Balmatt-site te Mol. Het doel van de boringen is warm water uit de
diepe ondergrond op te pompen en de warmte te gebruiken om ofwel een warmwaternet te voorzien
ofwel elektriciteit te produceren.
Volgens het m.e.r Decreet dient voor geothermische boringen vanaf een diepte van 500 m een MER
opgemaakt te worden, tenzij ontheffing wordt gevraagd. De exploitatie van de centrale is gezien het
vermogen een activiteit welke vermeld is in bijlage 3 van het m.e.r. Decreet, waarvoor een m.e.r.screening volstaat. Alhoewel ontheffing en screening mogelijk zijn, geeft VITO toch de voorkeur aan
de opmaak van een MER.
In voorliggend M.E.R. werd nagegaan wat de milieu-effecten kunnen zijn van het geplande project. De
belangrijkste disciplines in deze zijn de disciplines ‘Bodem en Grondwater’ en ‘Geluid’.
Het beheersen van de impact op bodem en grondwater bij de aanleg en exploitatie van een
geothermisch systeem is nodig zowel vanuit technisch oogpunt en de rendabiliteit van het project als
vanuit de zorg voor het milieu en zijn natuurlijke rijkdommen. In het kader van dit project werden reeds
voorstudies gedaan teneinde mogelijke risico’s te reduceren of uit te sluiten. Bovendien zijn heel wat
effecten uit te sluiten door het toepassen van goede praktijken die bijvoorbeeld werden ontwikkeld bij
de realisatie van diepe boringen voor andere toepassingen. Daarom zal ook enkel gewerkt worden
met een boorfirma die de nodige ervaring en erkenningen kan voorleggen inzake de uitvoering van
diepe boringen.
De impact op bodem en grondwater tijdens de aanlegfase, zijnde de werfvoorbereiding / werfinrichting
en de uitvoering van de diepe boringen, wordt in het MER als verwaarloosbaar ingeschat, gezien de
maatregelen die worden voorzien in het project. Deze omvatten enerzijds de wettelijk na te leven
voorschriften (bv code van goed praktijk voor boringen en exploiteren van grondwaterwinningen) en
anderzijds bijkomende maatregelen die specifiek van toepassing zijn voor de geplande locatie.
Verspreiding van de aanwezige tolueenverontreiniging op de Balmatt-site, ter hoogte van de
geplande boorlocatie, naar de diepere ondergrond moet vermeden worden. Een goede afstemming
met de geplande saneringswerken is nodig.
Bij de realisatie van de geothermieboringen wordt voorzien om een geleidingsbuis van 30 m te
plaatsen zodat contact met de verontreiniging wordt afgeschermd. Het risico op de introductie van
nieuwe verontreiniging door gebruik van vervuild spoelwater of additieven wordt tot een minimum
beperkt.
Als spoelwater wordt kanaalwater gebruikt dat voldoet aan de kwaliteitsnormen voor grondwater. De
gebruikte additieven zijn biologisch of chemisch afbreekbaar. Het risico op verontreiniging van de
bovenste watervoerende lagen wordt als laag ingeschat. Eventueel kan voor de uitvoering van de
eerste sectie met leidingwater gewerkt worden in plaats van kanaalwater.
Hoofdstuk 13: Algemeen Besluit
2/5
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Door het toepassen van verbuizing en cementering wordt interferentie tussen het boorgat en de
bovenliggende formaties maximaal vermeden, alsook voorkomt ze communicatie tussen de
verschillende watervoerende lagen. Er is enkel interferentie mogelijk zolang het boorgat open staat en
niet is verbuisd. Dit is een tijdelijke situatie met een minimale impact.
Op basis van een gedetailleerde voorstudie van de ondergrond, dewelke nog verder zal verfijnd
worden op basis van de informatie verzameld tijdens de eerste (exploratie-) boring en mede door de
maatregelen die worden genomen bij de uitvoering van de boringen, zijn er tijdens en na de uitvoering
van de boringen geen effecten te verwacht inzake stabiliteit.
De werf wordt zodanig ingericht dat risico op de introductie van nieuwe bodem- en
grondwaterverontreiniging wordt vermeden.
De geothermiecentrale zelf wordt ondergebracht in een bestaand gebouw op het aangrenzend terrein
van de voormalige Electrabel-site. Hierbij worden geen effecten op bodem- en grondwater verwacht.
Vooral vanuit veiligheidsoogpunt is het van belang op de Balmatt-site de bestaande afdek van de met
asbest verontreinigde grond zo veel als mogelijk intact te houden. Indien toch graafwerken dienen
gerealiseerd te worden dient hiermee rekening gehouden te worden.
Tijdens de exploitatiefase zullen druk- en temperatuursveranderingen in de ondergrond optreden als
gevolg van de exploitatie van geothermische putten. De impact op de lange termijn werd bestudeerd
aan de hand van een numerisch model opgesteld door de VITO. De temperatuur aan de
productieputten mag niet in die mate dalen dat rendabiliteit van het systeem in het gedrang komt. De
druk in het reservoir speelt een rol zowel bij een productieput als bij een injectieput. Zowel de
afpomping (bij productie) als de overdruk (bij injectie) mogen maar in bepaalde mate variëren om het
systeem goed en veilig te kunnen exploiteren. Deze studie heeft tot de huidige configuratie van de
productieputten en injectieputten geleid, waarbij er een centrale productieput aanwezig is, met
daarrond 4 putten op een afstand van circa 1.500 m aan de top van het reservoir. Uit de
modelsimulaties blijkt dat de drukopbouw aan de injectieput ruim onder de limiet blijft bepaald door de
fracturatie gradiënt. Ook de afpomping aan de productieputten blijft beperkt. De buitenste
productieputten zijn ver genoeg gepositioneerd van de injectieputten, zodat afkoeling vermeden wordt
(en dus hoge temperatuur kan geleverd worden voor de ORC). Aan de centrale productieput koelt het
water wel af (vanaf 12-15 jaar). De daling bedraagt bijna 16°C na 35 jaar. Dit water kan echter nog
gebruikt worden voor de levering van warmte.
De invloedszone van het systeem ligt rond 4 km voor de drukopbouw rond de injectieputten. Voor de
afpomping rond de productieputten geldt eenzelfde afstand. De temperatuursanomalie reikt minder
ver. Op een afstand van ongeveer 1,5 km van de injectieput is de temperatuursafname beperkt tot
maximaal 0,1°C.
Wijzigingen in chemische en biologische kwaliteit tijdens de exploitatiefase kunnen ontstaan door
verschuiving in chemische evenwichten of microbiologische populaties ten gevolge van opwarming /
afkoeling of door het optreden van lekken in de putten of ter hoogte van de warmtewisselaars.
De kans op optreden van lekken is zeer klein en wordt als verwaarloosbaar beschouwd. Aangezien er
geen rechtstreeks contact is met de binnenwand van het boorgat (meerdere verbuizing en
cementering) zal ook de opwarming ten gevolge van het oppompen van warm water ter hoogte van de
productieputten in de bovenste watervoerende lagen beperkt zijn en worden geen effecten verwacht
op de chemische en biologische kwaliteit.
Hoofdstuk 13: Algemeen Besluit
3/5
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
Voor wat betreft het effect van verschuivingen in mineraalevenwichten op het reservoir zelf (door Twijziging) zal verder onderzoek worden uitgevoerd op basis van site-specifieke informatie die
verkregen wordt na de eerste exploratie-boring.
Data en meetgegevens - verkregen bij de uitvoering van de eerste exploratie(boring) – zullen gebruikt
worden om de conclusies van de voorstudies bij te stellen, wat kan leiden tot aanpassingen aan de
finale configuratie van de boringen teneinde de levensduur van het systeem te optimaliseren en de
veiligheid te verzekeren. Deze aanpassingen gaan meestal gepaard met een beperking van de
mogelijke milieueffecten maar dienen toch steeds in kader van bovenstaande effect-bespreking te
worden geëvalueerd. Hiertoe wordt regelmatige terugkoppeling met de vergunningverlenende en
advies verlenende instanties wenselijk geacht. Zo is het aangewezen om op basis van site-specifieke
informatie verder onderzoek te doen naar het eventueel effect van verschuivingen in
mineraalevenwichten op het reservoir zelf (door T-wijziging).
Met betrekking tot het aspect geluid werd de huidige referentiesituatie beschreven aan de hand van
eerder uitgevoerde geluidsimmissiemetingen (anno augustus 2011). Het huidige nachtelijke stabiele
omgevingsgeluid blijft er met 37 dB(A) vrij ruim onder de nachtelijke milieukwaliteitsnorm van 45
dB(A). Dit gemeten stabiele nachtelijk niveau kan als representatief worden beschouwd voor alle
relevante beoordelingsposities.
Voor de geplande impulsachtige geluidimmissies tijdens de boorfase is de Vlarem-grenswaarde van
55 dB(A) voor de avond/nachtperiode en van 65 dB(A) voor de dagperiode van toepassing thv
beoordelingsposities A en C. Naar BP B (in industriegebied) is deze norm 10 dB(A) hoger. In BP D
(buffergebied) is deze norm 5 dB(A) hoger. Geen van de te verwachten impulsen zullen tijdens de
nachtperiode overschrijding geven van deze normen en mogen bijgevolg tijdens de nachtperiode
worden uitgevoerd. Met een stabiel achtergrondniveau van ca. 37 dB(A) zullen deze impulsachtige
geluidimmissies wel auditief waarneembaar zijn tijdens de stilste periodes. Mits voldoende aandacht
door de boorarbeiders (niet onnodig metaal op metaal te laten botsen) zijn de impulsgeluiden gevoelig
in aantal en in niveau te beperken.
Een maximaal toelaatbaar LW A van 128 dB(A), voor het heien van deze eerste casing tijdens de
dagperiode, dient te worden aangehouden.
Het nachtelijk specifieke geluid van de (semi)stabiele werking van de boorinstallatie geeft in 2 van de
4 beoordelingsposities een overschrijding van de nachtelijke Vlarem-grenswaarde. Ook door de
bijdrage van de boorinrichting op het huidig omgevingsgeluid wordt er naar de beoordelingsposities
BP A en BP B een te relevante akoestische impact verwacht. De stabiele nachtelijke geluidimmissie
van de boorfase is als zeer significant negatief te beoordelen, gezien er niet wordt voldaan aan de
nachtelijke Vlarem-grenswaarden in de beoordelingsposities BP A en BP B en de impact (verwachte
stijging van het omgevingsgeluid) er te hoog is. Hoewel de boorfase van tijdelijke aard zal zijn, dienen
er toch brongerichte maatregelen en/of maatregelen in de overdrachtweg te worden voorzien.
Met name S-Boor-1 (HPU elektrische aandrijving en hydraulische unit 1), S-Boor-2 (HPU elektrische
aandrijving en hydraulische unit 2) en S-Boor-5 (Gezamenlijke emissie van 2 spoelpompen) zijn als
meest relevante deelbronnen te beschouwen. Deze deelbronnen zijn nog beter af te schermen door
het plaatsen van een lokale omkasting/scherm rond elke deelbron of door één groter akoestisch
scherm (10 m hoogte). Naar geen van de bewoningen zijn er met het vooropgestelde akoestische
scherm nog overschrijdingen van de geldende nachtelijke grenswaarde te verwachten tijdens de
boorfase.
Hoofdstuk 13: Algemeen Besluit
4/5
SGS Belgium NV
MER Geothermisch project
VITO
[14.0093_V0.1]
19/08/2014
In de geplande exploitatiefase zijn er naar geen van de beoordelingsposities overschrijdingen bepaald.
De te verwachten stijging van het omgevingsgeluid door het geplande project in exploitatiefase is ook
zeer beperkt. Extra milderende maatregelen zijn niet vereist.
Mits de juiste technische maatregelen, kan men binnen de geldende normering blijven. Monitoring bij
opstart boorfase (en eventuele bijsturing) en bij exploitatiefase zijn aangewezen.
Vanuit de overige disciplines (Water, Lucht, Mobiliteit, ...) zijn geen significante impacten te
verwachten op mens en milieu.
Hoofdstuk 13: Algemeen Besluit
5/5

ffi"W*%i - Fresh Valley

11 november 2014 pagina 26

Planning_Luchthavenbesluit_Gilze-Rijen

Minutes van 1ste klankbordgroep GEOHEAT App

Toetsingsadvies - Commissie voor de milieueffectrapportage

nederlands - RivieraPool

Toetsingsadvies - Commissiemer.nl

GEOHEAT-app Toelichting Activiteit 1 - Geologische potentieel

Stagiair(e) Bedrijfskunde / MER gezocht (HBO|WO)