www.groningenorgelland.nl
1
www.groningenorgelland.nl
2
Schnitgerfestival 16 tot 19 oktober 2014
Donderdag 16 oktober 2014 20.00 u St. Jozefkathedraal
Vocaal Ensemble The Gents. Sjoerd Ruisch, orgel
Het wordt de moeite waard om van 16 tot 19 oktober 2014 af te
reizen naar Groningen. De stichting Groningen Orgelstad organiseert in dit verlengde weekend een muziekfestival waarbij vier
beroemde en markante orgels in de stad bespeeld zullen worden.
Het Schnitgerfestival 2014 zal meer bieden dan alleen orgelconcerten. Liefhebbers van meerdere disciplines zullen er iets van
hun gading vinden.
Inhoudsopgave
4 Vijfenveertig jaar Stichting Groningen
Orgelland Dat de fraaie oude orgels in Groningen Stad en Ommeland wereldwijd bekend zijn in kringen van kenners en liefhebbers, is
5 Stichting Groningen
Orgelland
geen nieuws. Maar het
orgelbezit is als ‘unique selling point’ van
stad en provincie nog nagenoeg onbekend bij het grote publiek.
vijfenveertig
jaar
/ erLegaten
Daarom
wordt
in Groningen hard aan gewerkt om dit muzikale erfgoed tot één van de belangrijke orgelcentra van Noord6 Orgelinformatiecentrum
in Martinikerk
Europa te maken. Men zou kunnen
zeggen dat de Groninger
in de diverse oude kerken zich met elkaar als een groot
Groningenorgels
openluchtmuseum manifesteren, waarbij met name de orgels van
Arp Schnitger en zijn school de basis vormen. De plannen van de
7 30 Jaar Groninger
Orgelagenda
stichting Groningen Orgelstad richten zich dan ook op het presenteren van
unieke instrumentarium
8 Orgelconcerten
inditGroningen
enaan een breed publiek.
Het beleidsplan van Groningen Orgelstad is getiteld ‘Noblesse
oblige’ en geeft hiervoor meerdere aanknopingspunten.
Drenthe 2014
Eén daarvan is het uitbreiden van concerten tot presentaties in
combinatie met andere disciplines. Dit zal ook in deze editie
9 Orgeldag Noord-Nederland
van het Schnitgerfestival worden gerealiseerd.
14 Excursie Zeerijp
Uithuizen Groningen
Groningen is de enige stad in de wereld die drie
Schnitgerorgels
Daarnaast staan
in dezeTunder
stad
15 Lezing, workshop
enheeft.
concert
Franz
echter ook enkele fraaie 19de en 20ste-eeuwse
16 Dr. Pieter Dirksen:
en de
instrumenten dieFranz
het palet aanTunder
orgels nog interessanter maken. Daarom worden, naast de focus op
Noord-Duitse
koraalfatasia
de drie Schnitgerorgels
(Martinikerk, Der Aa-kerk en
Pelstergasthuiskerk), ook activiteiten op stilistisch latere orgels
24 Geachte heer
BachVooral
/ Orgelconcert
enbij deze editie
georganiseerd.
de Schnitgerorgels vormen
van het Schnitgerfestival weer het passende podium voor het
CD-presentatie
Kantens twee bekende orgelcomponisten,
vieren vanin
de ‘verjaardagen’van
te weten Franz Tunder, de schoonvader van Dieterich Buxtehude,
25 Beiaardnieuws
provincie Groningen
en Carl Philipp Emanuel Bach. Zowel orgel- als orkest-, koor- en
kamermuziekwerken
van deze groteGroningen
componisten zullen klinken.
26 Schnitger Festival
Orgelstad
Daarnaast komen, evenals bij de festivals in de toekomst,
vast terugkerende
elementen aan bod zoals
28 Excursie i.k.v.
Schnitgerfestival
(zacultuur18 okt)
educatie voor jongeren, de nachtelijke orgelmarathon, een
masterclass,
een dagexcursie in de in de
28 Reconstructie
Arp
Schnitgerorgel
provincie, openstelling van werkplaatsen van
enkele
Groningse
orgelmakers,
een
duo/wandelconLutherse Kerk te Groningen
cert, een lunchconcert en een cantatedienst. ’s Avonds
29 Orgelreis SGO
vaninScherer
(1648)of
kan men2014:
gezellig napraten
het Schnitger-festivalcafé,
men kan gaan voor een heus Schnitgerdiner. Verder is er
tot Sauer (1905)
/ cd/dvd
Hetmarkt
27-ste
Orgelconeen boek- en
en kunnen
openbare generale
repetities van
cours voor ensembles
amateurorganisten
en organisten worden bijgewoond (live en op
video). Ook zijn diverse aantrekkelijke verblijfs- en
30 Restauratiekortingsarrangementen
van het Hinsz-orgel
beschikbaar. Dat en nog veel meer.
Uithuizermeeden
/ Zomeropenstelling
Voor nadere actuele
informatie kan men terecht
de website van Groningen Orgelstad,
Jacobikerk opwww.orgelstad.nl
Uithuizen
met orgelbespelinwww.schnitgerfestival.nl (ticketservice)
gen op het ofofArp
bel +31Schnitgerorgel
(0)50-3120703.
31 Het orgel van de Protestantse gemeente
Winsum-Obergum
32 Carl Philipp Emanuel Bach
34 Het orgel van Lellens klinkt na
restauratie weer als vanouds
36 Voorlopig nog voldoende werkgelegenheid bij orgelrestauraties in Groningen
40 Inloopconcerten in de kerk van Garnwerd
40 25 jaar Orgelmakerij Van der Putten
41 Erwin Wiersinga en Leo van Doeselaar
titulair organist van de Martinikerk te
Groningen / Demonstraties en
inloopconcerten in de stad Groningen
42 Verslag: SGO orgelreis 2013
46 Verslag: Twee eerste prijswinnaars op
het SGO-orgelconcours voor
amateurorganisten
48 Stichting Groningen Orgelland:
Informatie en adressen
49 Contacten (adressen van alle
orgelcommissies)
Vrijdag 17 oktober 2014 17.00 u Pelstergasthuiskerk
als aperitief: concert met baroksopraan Zsuzsi Tóth
& Stef Tuinstra, orgel / kistorgel
Geistliche Oden & Lieder van C.Ph.E. Bach
18.00 u Op locatie in centrum
gelegenheid voor een Schnitgerdiner
T.z.t. wordt een arrangement hiervoor aangeboden
4
20.00 u Der Aa-kerk
Schnitgernacht. Orgelmarathon met Jochem Schuurman,
Hayo Boerema, Toon Hagen, Gerben van Mourik,
Vincent van Laar en Leonore Lub
14
22
Zaterdag 18 oktober 09.30 u – 15.00 u
Schnitgerexcursie Mensingeweer, Uithuizen, Zandeweer
Excursieleiding: Bernhardt Edskes & Aart Bergwerff
10.00 u Martinikerk
Masterclass Leo van Doeselaar
(conservatorium-studenten & winnaars concours SGO)
10.00 u Der Aa-kerk
Vrije orgelbespeling
voor amateurs
Groninger
Orgelagenda
13.30 u Pelstergasthuiskerk
2014
Jaargang
30
Kinderconcert met uitvoering door leerlingen van
Josien Le Coultre en jonge orgelleerlingen
Jaarlijkse uitgave van de
Stichting Groningen Orgelland
Redactie: Hans Beek en
18.00 u Op locatie in het centrum
Kees Kugel
gelegenheid voor een Schnitgerdiner
Muzikale omlijsting Ensemble Yellow House
Eindredactie:
Bert
Veening
Baroque: Triosonates
van C.Ph.E.
Bach
20.00 u Der Aa-kerk &Koos
21.00 u Martinikerk
Coördinatie:
Tiggelaar
Wandelconcert Leo van Doeselaar
In de Martinikerk i.s.m. The Northern Consort
Vormgeving:
C.Ph.E. Bach, Concerto voor orgel in G (Wotq 34)
Walter van der Zwaan
Zondag 19 oktober Grafische
verzorging:
10.30 u Der Aa-kerk
Stedelijke Cantatedienst
Cantate Consort o.l.v. Jelte Hulzebos
De Marne,
Delfzijl
Eeuwe Zijlstra, orgel
Oplage:
10.00015.00 u Martinikerk Slotconcert: Noord-Duitse koor & orgelmuziek
van Franz Tunder
& Hieronymus
Praetorius
Omslag
titelzijde:
Orgel
Vocaal Ensemble Vox Luminis (BE)
o.l.v. Lionel
Meunier
Hervormde Kerk
Lellens
Harald Vogel, orgel
Foto: Anjo de Haan
Omslag ontwerp:
Vincenti Dordrecht
15.30 u Martinikerk
Concert Luthers Bach Ensemble o.l.v. Tymen Jan Bronda
Wolfgang Zerer, orgel
‘Klaviermuziek in perspectief ’ werken van J.S. Bach
26
35
42
47
41
Ondanks de nauwkeurigheid
waarmee de samenstelling van
deze agenda is omgeven, kan de
uitgever op geen enkele wijze
aansprakelijk worden gesteld
voor fouten of onjuist gebruik.
De auteurs zijn verantwoordelijk
voor de inhoud van hun artikel
of rubriek.
Niets uit deze uitgave mag
worden vermenigvuldigd of
gekopieerd, op welke wijze
dan ook, zonder schriftelijke
toestemming vooraf van de
Stichting Groningen Orgelland.
45
25 jarig jubileum Orgelmakerij Van der Gutten bv
nieuwbouw | restauratie | onderhoud
Hoofdweg 99 | 9684 CC Finsterwolde
tel 0597 - 33 14 72 | 06 - 22 90 94 79 | fax 0597 - 33 15 27
www.orgelmakerij.nl | [email protected]
www.groningenorgelland.nl
Inhoudsopgave
3
Vijfenveertig jaar Stichting Groningen Orgelland
In zijn jonge jaren was schrijver dezes geboeid door de kerkgang naar
de grote Groninger stadskerken, de
Der Aa-Kerk en de Martinikerk. Of
‘Het Woord’ wel goed tot mij doordrong staat mij niet meer zo bij; het
was denk ik ook veel meer de fascinatie voor de grote instrumenten die
de muziek in de grote kerkruimten
uitstrooiden en de volle kerk meekregen in de samenzang. De kerkgebouwen waren oud en ‘’moe’’, zij
vertoonden bouwkundige gebreken
door achterstallig onderhoud. Grote
oliekachels in de ruimten loeiden
en lange pijpen door de ruimten
voerden de gassen af. Verstoorde
vleermuizen fladderden rond en te
midden van dit al waren daar, in al
hun grootse aanwezigheid, de orgels, neerkijkend op het kerkvolk.
Zij hadden de voorbije eeuwen getrotseerd.
Natuurlijk waren die eveneens sleets,
vertimmerd, aangepast en opgepompt
om ze tenminste nog tot klinken te
kunnen brengen, maar dat zag je er
niet aan af en als meezinginstrument
functioneerden zij zeker behoorlijk.
Met dit beeld en met deze klanken in
herinnering is er sindsdien rond en
met de orgels veel, heel veel, gebeurd
in Groningen Stad en Ommeland.
Waar ligt nu het keerpunt? Op basis
van de historische feiten kunnen we
daarvoor heel scherp het jaar 1969
aanwijzen. Aan het einde van de jaren
zestig van de twintigste eeuw was er
een klimaat ontstaan waarin de aandacht voor het historische orgel sterk
opkwam. Misschien was dat mede
ingegeven door het zich aftekenend
verval van de kerken of was het een
reactie op de orgelbouw in neobarokke stijl, die in de tijden daarvoor zo in
zwang was. Mogelijk ook omdat de
tijdgeest gewoonweg om verandering
vroeg; de jaren zestig waren roerige
jaren en de muziek, in alle facetten
en uitingen, ging daar in mee. De internationale Schnitgerherdenking die
in 1969 in Groningen rond het Der
Aa-Kerkorgel werd gehouden markeerde in ieder geval de ommekeer
www.groningenorgelland.nl
4
in het denken over en in het omgaan
met historische orgels en hun bouwwijze. De belangstelling was gewekt
door belangrijke inspirators als Harold Vogel of Klaas Bolt, maar werd
ook breed gedragen en uitgedragen
door de kunstredactie van de grootste
noordelijke krant in Nederland, het
Nieuwsblad van het Noorden. De uitvoerige en bevlogen beschouwingen
van de redacteuren (Renske Koning
en H.F.W. Kruize) brachten het publiek werkelijk dichter bij het orgel.
Deze belangstelling bij vakmensen en
publiek heeft onmiskenbaar geleid tot
de vele orgelrestauraties in de navolgende jaren, tot op heden.
En nu is het vijfenveertig jaar later.
Evenzovele jaren bestaat ook de Stichting Groningen Orgelland, opgericht
bij gelegenheid van de hiervoor vermelde Schnitgerherdenking in 1969.
Overigens heeft de Stichting Oude
Groninger Kerken hetzelfde geboortejaar. Door deze stichting werd ook de
aandacht en zorg voor de historische
kerkgebouwen in Groningen in belangrijke mate versterkt.
In de vijfenveertig jaren die achter
ons liggen is een belangrijk deel van
de orgels in de provincie Groningen
gerestaureerd en kunnen zij worden
gehoord in de vele concerten die ieder jaar weer worden georganiseerd
(zie daarvoor ook deze agenda). Groningen heeft een prachtige schat aan
historische kerkgebouwen en orgels.
Die willen wij natuurlijk graag behouden en doorgeven aan de komende
generaties. De inzet van de Stichting
Groningen Orgelland is er daarom
op gericht de orgels in de belangstelling te houden, lokaal, provinciaal en
nationaal, maar ook internationaal.
De orgelprovincie Groningen maakt
deel uit van het rijke, historisch gezien
hoogst interessante Noord-Europese
orgelgebied. Daarom ook organiseren
wij jaarlijks, ook in 2014, orgelexcursies naar de ons omringende landen
om dit bezit in dit brede perspectief te
plaatsen. Wij onderhouden intensieve
contacten met het Arp Schnitger Gesellschaft, om ervaringen uit te wisselen en om samen de werelderfgoedstatus voor het rijke orgellandschap aan
weerszijden van onze landsgrenzen na
te streven. Daarom ook de Groninger
Orgelagenda, jaargang 30. In dit jubileumjaar biedt deze agenda wederom
een rijk palet aan activiteiten en concerten rond de orgels in Groningerland. De agenda geeft ook zicht op de
orgelrestauraties die zijn uitgevoerd of
nog volgen dit jaar. Orgels die op deze
wijze (weer) tot klinken komen kunnen soms zeer verrassen: beluistert u
maar eens onze recente CD-uitgave
‘Vier herboren Groningse orgels’.
Fijn dat u als lezer van deze agenda
uw belangstelling voor dit prachtige
cultuurgoed toont, maar zeker nodig
ik u ook van harte uit de activiteiten
of concerten te bezoeken. Orgels houden van aandacht; zij zijn met liefde
en vakmanschap gemaakt om bewonderd en beluisterd te worden!
Met vriendelijke groet,
Ebel Pol
(tweede voorzitter SGO)
Stichting Groningen Orgelland vijfenveertig jaar
De Stichting Groningen Orgelland
(SGO) viert in 2014 een bescheiden
feestje. Ze bestaat dan 45 jaar en wil
dat niet ongemerkt voorbij laten gaan.
Sinds haar oprichting in 1969 is er veel
gebeurd aan het Groninger orgelfront
en de stichting kijkt daar met tevredenheid op terug, maar voor de toekomst
is er nog genoeg te doen. De stichting
is springlevend en zet zich ook de komende jaren in voor het behoud en de
promotie van het Groninger orgelbezit.
Ter gelegenheid van de viering van het
vijfenveertigjarig bestaan wil de SGO
aandacht besteden aan twee componisten die dit jaar door hun geboortejaar in de belangstelling staan. Het
gaat om de Noord-Duitse componist
Franz Tunder (1614-1667) en om Carl
Philipp Emanuel Bach (1714-1788),
de tweede zoon van Johann Sebastian
Bach.
Op 21 juni 2014 viert de SGO haar vijfenveertigjarig bestaan met een avondvullend concert in de Martinikerk te
Groningen. Het thema is Franz Tunder
en de Noord-Duitse koraalfantasie. Het
prachtige orgel van de Martinikerk
staat in de traditie van de Noord-Duitse orgelbouwkunst en is uitermate geschikt voor de vertolking van orgelwerken uit de Noord-Duitse barok. Pieter
Dirksen en Vincent van Laar zullen het
orgel bespelen. Meer informatie over
het programma en het leven en werk
van Franz Tunder en over de NoordDuitse orgelcultuur is te vinden in
een artikel van Pieter Dirksen in deze
agenda. De toegang tot het concert, dat
om 20.00 uur begint, is gratis.
Op 5 juli 2014 is er een orgelexcursie
in het kader van het Tunderproject,
onder leiding van Sietze de Vries. Om
10.00 u. begint de excursie in Zeerijp,
om 12.00 u. worden de deelnemers in
Uithuizen verwacht en om 14.30 u. zijn
zij welkom in de Martinikerk te Groningen. Opgave kan geschieden via de
antwoordkaart in de orgelagenda.
Op 7 juli 2014 besteedt Peter Westerbrink in de zomeravondserie in de
Der Aa-Kerk aandacht aan Franz Tunder. Hij geeft een concert met als titel:
Franz Tunder en tijdgenoten. In de andere concerten in die serie is eveneens
veel aandacht voor de Noord-Duitse
orgelcultuur.
Op 13 september 2014 geeft Tymen Jan
Bronda in Leens een concert met muziek van o.a. Franz Tunder.
Op 6 september 2014 wordt er een
workshop rond het thema Franz Tunder en de Noord-Duitse orgelcultuur
georganiseerd, voor organisten, orgelstudenten en gevorderde amateurs. De
workshop (met een afsluitend concert)
wordt gehouden op het Schnitgerorgel
in Uithuizen en staat onder leiding van
Peter Westerbrink. Opgave voor deze
workshop geschiedt via de antwoordkaart in het midden van de agenda.
De workshop begint om 10.00 uur en
eindigt rond 17.00 uur.
Op 27 juli 2014 om 15.30 u. geeft Pieter Pilon een orgelconcert met werken
van Carl Philipp Emanuel Bach op het
Hinszorgel in de Nicolaïkerk te Appingedam. Herman Kransen heeft zich
veel met deze componist beziggehouden en daarover een interessant artikel
in deze agenda geschreven. Veel van
de composities die hij heeft bewerkt
voor orgel worden gespeeld. Er zijn
ook werken in een andere bezetting te
horen met als solist de mezzosopraan
Roelien van Wageningen. De toegang
is gratis.
Het Freytagorgel van Lellens is na restauratie weer in prima staat gebracht.
Elders in deze agenda treft u hierover
een interessante bijdrage aan van Stef
Tuinstra. De SGO wil in samenwerking met de kerkrentmeesters van de
kerkelijke gemeente Ten Post-LellensStedum dit interessante orgel nader
aan u voorstellen in een concert door
Pieter Pilon en Roelien van Wageningen. Het concert heeft plaats op 7 juni
2014, begint om 20.00 uur en is gratis
toegankelijk. Na afloop kunt u het orgel
nader bekijken.
De SGO wil haar werk, ook na vijfenveertig jaar, met enthousiasme
voortzetten en uitbreiden, maar kan
dat alleen doen met de steun van vele
donateurs en begunstigers. Wij ontmoeten u dan ook graag bij een van de
hierboven genoemde concerten of bij
andere concerten die in deze agenda
zijn genoemd.
Legaten
Aftrekbaar is maximaal 10% van het
verzamelinkomen, niet aftrekbaar is
€ 60 of 1% van het verzamelinkomen
voor giften en donaties aan ANBI instellingen.
Dit geldt niet voor een periodieke gift,
deze is volledig aftrekbaar op voorwaarde dat de minimale looptijd tenminste vijf jaren is. Met ingang van
2014 volstaat een onderhandse akte,
te downloaden op www.belastingen.nl.
Een schenking aan de stichting is vrijgesteld van schenkbelasting.
De stichting kan worden opgenomen
in een testament als begunstigde via
een legaat en/of als (gedeeltelijke) erfgename, vrijgesteld van erfbelasting.
Legaten en testamentaire beschikkingen moeten via een notaris worden
geregeld.
Een donatie of gift aan de Stichting
Groningen Orgelland is aftrekbaar van
het inkomen. Onze stichting is een
culturele ANBI. Dit houdt in dat de
donatie of gift voor de belastingaftrek
met 25% kan worden verhoogd tot
maximaal € 1250.
www.groningenorgelland.nl
Namens bestuur SGO
Hans Beek
www.groningenorgelland.nl
Bezoek onze website
Stichting Groningen Orgelland 45 jaar - Legaten
5
Orgelinformatiecentrum in Martinikerk Groningen
Ook voor informatie over de Groninger
Orgelcultuur is voldoende materiaal
voor handen. De nieuwe PR folder geeft
in drie talen weer hoe de geschiedenis is
van de Groninger Orgeltuin. Ook is de
nieuwe catalogus gratis te verkrijgen.
Daarnaast is het orgelmodel aanwezig
zodat kinderen de kennis bijgebracht
kan worden van het instrument.
Hopelijk mogen wij u begroeten in
de periode van 4 juli t/m 30 augustus
(woensdag, donderdag, vrijdag, zaterdag). Gedurende deze periode is er een
tentoonstelling van het werk van Marius
van Dokkum.
De toegangsprijs is € 2,50.
Voor de juiste openingstijden verwijzen
wij u naar www.groningenorgelland.nl
namens de OIC commissie
PR_Cover_201
3_Opmaak
1 25-02-13
09:52 Pagina
2
Orgelhistorie
in Groningen
• Organ histo
ry
Orgelgeschicht
e in Groningen
in Groningen
Catalogus
Orgelland
Stichting Groningen
Ook dit jaar zal gedurende de zomerperiode een orgelinformatie centrum
worden ingericht. Er zijn nieuwe boeken en CD’s te koop. Tevens kunnen
tegen sterk gereduceerde prijzen restant-CD’s en boeken worden gekocht.
2013/2014
s boeken cd’s
boeken cd’s dvd’
dvd’s boedvd’s boeken cd’s
en cd’s dvd’s
boek
s
dvd’
ken cd’s
boeken cd’s
s
dvd’
boeken cd’s
dvd’s boedvd’s boeken cd’s
s
boeken cd’s dvd’
ken cd’s dvd’s
boeken cd’s
s
dvd’
cd’s
boeken
boes
dvd’
cd’s
dvd’s boeken
s
boeken cd’s dvd’
ken cd’s dvd’s
s boeken cd’s
boeken cd’s dvd’
s boedvd’
cd’s
en
dvd’s boek
s
boeken cd’s dvd’
ken cd’s dvd’s
s boeken cd’s
boeken cd’s dvd’
dvd’s
dvd’s boeken cd’s
Van Dokkum
naar Groningen
Marius van Dokkum
in de Martinikerk
4 juli t/m 29 augustus
ma-za 11-17 uur - zo 14-17 uur
Toegang € 2,50
www.martinikerk.nl
2014 Martinikerk.indd
1
www.groningenorgelland.nl
6
Orgelinformatiecentrum in Martinikerk
Groningen
06-02-14
16:57
30 Jaar Groninger Orgelagenda
Stichting
Groningen Orgelland
www.groningenorgelland.nl
7
Orgelconcerten in Groningen en Drenthe 2014
APRIL
MEI
Zondag 06 april 2014
Groot Wetsinge, ‘t Sael van de oude
pastorie, 15.00 uur
Johan Brouwer
Zaterdag 03 mei 2014
Groningen, Martinikerk, 10.00-15.00 uur
Leo van Doeselaar & Erwin Wiersinga
Workshop, max. 8 pers., les 30 min.
(25 euro). Pass. max.5 pers. (5 euro)
[email protected]
Zaterdag 12 april 2014
Wildervank, Grote kerk, Raadhuisstraat 8, 20.00 uur
Willem van Twillert
Zaterdag 12 april 2014
Winsum, Centrumkerk, 15.00 uur
Organisten Centrumkerk Winsum
Presentatie gerenoveerde orgel
15.00 uur Presentatie en demonstratie
17.00 uur Concert
Zaterdag 12 april 2014
Assen, Jozefkerk, 20.00 uur
Toon Hagen
Canto Ostinato
Maandag 21 april 2014
Uithuizermeeden, Mariakerk, 20.00 uur
Sietze de Vries
Orgelconcert+ Improvisatie (laatste
concert voor restauratie)
Zondag 27 april 2014
Groningen, Nieuwe kerk, 15.00 uur
Stef Tuinstra
www.groningenorgelland.nl
8
Zaterdag 10 mei 2014
Leens, Petruskerk, 17.00 uur
Geert Bierling
Concert in kader van Orgeldag
Noord Nederland
Zaterdag 17 mei 2014
Mensingeweer, Michaelkerk, 20.00 uur
Stef Tuinstra
m.m.v. Ronald Moelker, blokfluitsolist
Zaterdag 17 mei 2014
Midwolda, Ned. Herv. Kerk, 20.00 uur
“Geachte heer Bach”
Concertante theatervoorstelling over
leven en muziek van J.S. Bach
Wietse Meinardi - Orgel e.a.
Zaterdag 17 mei 2014
Noordwolde Gn, Dorpskerk, 10.00 uur
Evenementendag An & Paul Moerman Stichting Leerlingen van
Leonore Lub bespelen het orgel
Zondag 18 mei 2014
Rolde, Jacobuskerk Kerkbrink 5,
20.00 uur
Bernard Winsemius
Zaterdag 24 mei 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Matteo Imbruno
Zondag 25 mei 2014
Appingedam, Nicolaikerk, 15.30 uur
Tymen Jan Bronda
Zondag 25 mei 2014
Kantens, Antoniuskerk, 16.00 uur
Wolfgang Zerer
Presentatie nieuwe CD
Zaterdag 31 mei 2014
Wildervank, Grote kerk, Raadhuisstraat 8., 20.00 uur.
Gijs van Schoonhoven.
Orgelconcert met stomme film
Zaterdag 31 mei 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Jan Harryvan
JUNI
Zondag 01 juni 2014
Zeerijp, Jacobuskerk, 16.00 uur
Stef Tuinstra
m.m.v. Gerdine Tuinstra (sopraan)
Agenda 2014
Vrijdag 06 juni 2014
Assen, Bethelkerk, 20.00 uur
Harm Hoeve, Invasieconcert
Zaterdag 07 juni 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Jos van der Kooy
Zaterdag 07 juni 2014
Lellens, Jubileum Concert SGO, Ned.
Herv. Kerk, 20.00 uur, Pieter Pilon,
Roelien van Wageningen. Toegang gratis
Zaterdag 07 juni 2014
Midwolda, Ned. Herv. Kerk, 20.00 uur
Jaap Zwart
Zaterdag 14 juni 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Hayo Boerema
Zaterdag 14 juni 2014
Zuidbroek, Petruskerk, 20.00 uur
Piet Groenendijk
Woensdag 18 juni 2014
Groningen, Martinikerk, 20.00 uur
Wolfgang Zerer
Vrijdag 20 juni 2014
Groningen, Martinikerk, 12.45 uur
Maria Lebedeva, Lunchpauzeconcert
Zaterdag 21 juni 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Willem van Twillert
Zaterdag 21 juni 2014
Groningen, Jubileum Concert SGO,
Martinikerk, 20.00 uur
Pieter Dirksen & Vincent van Laar
Thema: Franz Tunder en de Noord
Duitse koraalfantasie. Toegang gratis.
Zaterdag 21 juni 2014
Noordwolde Gn, Dorpskerk, 20.00 uur
Maria Lebedeva & Gerwin Hoekstra
Leerlingen van het Prins Claus Conservatorium
Zondag 22 juni 2014
Rolde, Jacobuskerk Kerkbrink 5,
20.00 uur
Studenten Pr. Claus conservatorium
Zondag 22 juni 2014
‘t Zandt, Mariakerk, 16.00 uur
Leonore Lub
Woensdag 25 juni 2014
Groningen, Martinikerk, 20.00 uur
Pieter van Dijk
Vrijdag 27 juni 2014
Groningen, Martinikerk, 12.45 uur
Antonio Garcia
Lunchpauzeconcert
Zaterdag 28 juni 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Erwin Wiersinga
Zaterdag 28 juni 2014
Oostwold (Oldambt), Hervormde
kerk, 20.00 uur
Everhard Zwart
JULI
Woensdag 02 juli 2014
Groningen, Martinikerk, 20.00 uur
Gerben Budding
Vrijdag 04 juli 2014
Groningen, Martinikerk, 12.45 uur
David van Laar
Lunchpauzeconcert
Vrijdag 04 juli 2014
Roden, Catharinakerk, 20.00 uur
Taras Baginets
Toegang vrij, Collecte na afloop
Zaterdag 10 mei 2014 Orgeldag Noord Nederland!
De tweede zaterdag in mei is in de orgelwereld onderhand een bekend fenomeen: “Orgeldag Noord Nederland”. In
de provincie Groningen en de laatste
jaren ook in de aangrenzende provincies Friesland en Drenthe zijn er deze
dag meer dan honderd kerken geopend
en zijn de – veelal historische – orgels
te bespelen. De Orgeldag Noord-Nederland is begonnen in 1977 als “Open
Orgeldag” in Leens. In de loop der jaren
is dit evenement uitgegroeid tot de ORGELDAG NOORD-NEDERLAND.
In voorgaande jaren is gebleken dat deze
dag, waaraan veel (amateur) organisten
deelnemen, in een behoefte voorziet en
telkens een groot succes blijkt te zijn!
Ook dit jaar berust de organisatie van
deze dag weer bij de Stichting Hinszorgel Leens.
Op deze dag kunnen de orgels worden
bespeeld door geïnteresseerde orgelliefhebbers, voor wie deze instrumenten om
uiteenlopende redenen vaak moeilijk
toegankelijk zijn.
Vanaf 1 april a.s. is de meest actuele lijst
www.groningenorgelland.nl
van deelnemende orgels met de beschikbare tijden te raadplegen op de website
van de Stichting Hinszorgel Leens. www.
hinszorgelleens.nl
Ook zijn de werkplaatsen van Mense
Ruiter Orgelmakers BV te Zuidwolde en
Orgelmakerij Van der Putten te Finsterwolde te bezichtigen.
Voor opgave en deelname gelden de volgende “Sp(e)elregels”:
- De speeltijd per deelnemer is een half uur
per orgel.
- Van 10.00 tot 16.00 uur zijn de kerken te
bezichtigen en de orgels te bespelen.
-In principe is het bespelen van de orgels
voor iedereen mogelijk. Men dient zich
echter te realiseren dat orgels instrumenten
zijn waarmee voorzichtig moet worden omgegaan. Er wordt dan ook verzocht de wijze
van bespelen op de orgels af te stemmen.
Voor het bespelen van een of meerdere orgels gedurende 30 minuten is opgave, uitsluitend telefonisch, (aanmeldingen per email worden niet in behandeling genomen)
mogelijk op maandag 7 april, dinsdag 8
april en woensdag 9 april 2014.
Aanmelden alleen ‘s avonds tussen 19.00
en 21.00 uur bij de Stichting Hinszorgel
Leens via telefoonnummer 06-57615209.
- Door het noemen van de nummers van de
orgels die u wilt bespelen, bevordert u een
vlotte(re) afhandeling.
- Na aanmelding ontvangt iedere speler een
bevestiging van de afgesproken speeltijden.
De disposities van de orgels zijn te vinden
op de website van de Stichting Hinszorgel.
-Per bespeler wordt een bijdrage gevraagd
van € 17,50, ongeacht het aantal orgels dat
men wil bespelen. Op vertoon van het bewijs van deelname hebben de deelnemers
aan de Orgeldag Noord Nederland gratis
toegang tot het middagconcert om 17.00
uur in Leens dat dit jaar wordt verzorgd
door Geert Bierling, stadsorganist van Rotterdam.
Dit concert krijgt een bijzonder karakter,
met waarschijnlijk een verzoekprogramma
waarbij het publiek ter plekke kan kiezen uit
een lijst met ca. veertig orgelwerken. Een en
ander wordt nog nader uitgewerkt.
Agenda 2014
9
Vrijdag 04 juli 2014
Groningen, Der Aa-kerk, 20.30 uur
Tymen Jan Bronda, try-out CDopname Luth. Bach Ensemble
Zaterdag 05 juli 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Rien Donkersloot
Zaterdag 05 juli 2014
Orgelexcursie o.l.v. Sietze de Vries,
10.00 uur
Zeerijp, Uithuizen, Groningen
informatie/opgave zie antwoordkaart
Zaterdag 05 juli 2014
Groningen, Pelstergasthuiskerk, 13.30
- 14.00 uur, Janny Knol-de Vries
Inloopconcert (toelichting om 13.20 uur)
Zaterdag 05 juli 2014
Groningen, Martinikerk, 14.30 uur
Sietze de Vries, Orgeldemonstratie
(onder voorbehoud)
Maandag 14 juli 2014
Groningen, Der Aa-kerk, 20.15 uur
Manuel Tomadin (I)
Noord-Duitse orgelcultuur
Woensdag 23 juli 2014
Eenrum, Protestantse Kerk, 19.30 uur
Orgeldemonstratie. Om 19.00 uur
kan de toren worden beklommen.
Woensdag 16 juli 2014
Groningen, Martinikerk, 20.00 uur
Theo Jellema
Vrijdag 25 juli 2014
Mensingeweer, Michaelkerk, 19.30 uur
Orgeldemonstratie
Woensdag 16 juli 2014
Leens, Petruskerk, 19.30 uur
Orgeldemonstratie
Vrijdag 18 juli 2014
Groningen, Der Aa-kerk, 20.15uur
Dirk S. Donker
Zomeravondconcert
Vrijdag 18 juli 2014
Roden, Catharinakerk, 20.00 uur
Carl Visser
Toegang vrij, collecte na afloop
Vrijdag 18 juli 2014
Groningen, Martinikerk, 12.45 uur
Leonore Lub
i.k.v. Peter de Grote Festival
Zondag 06 juli 2014
Bellingwolde, Magnuskerk, 16.00 uur
Stef Tuinstra
Zaterdag 19 juli 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Andreas Fischer
Maandag 07 juli 2014
Groningen, Der Aa-kerk, 20.15 uur
Peter Westerbrink
Franz Tunder (1614-1667) en tijdgenoten
Zaterdag 19 juli 2014
Groningen, Pelstergasthuiskerk, 13.30
- 14.00 uur, Pieter Pilon
Inloopconcert (toelichting om 13.20 uur)
Vrijdag 25 juli 2014
Groningen, Martinikerk, 12.45 uur
Dorien Schouten, Lunchpauzeconcert
Vrijdag 25 juli 2014
Groningen , Der Aa-kerk, 20.15 uur
Jaap Zwart
Vrijdag 25 juli 2014
Grijpskerk, Ned. Herv. Kerk, 20.00 uur
Roelof van Luit
m.m.v. Evelien Wolting , blokfluit
Zaterdag 26 juli 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Age Freerk Bokma
Zaterdag 26 juli 2014
Groningen, Martinikerk, 14.30 uur
Pieter Pilon, Orgeldemonstratie
(onder voorbehoud)
Zaterdag 26 juli 2014
Groningen, St. Jozefkathedraal,
Radesingel 2, 13.30 – 14.00 uur
Sjoerd Ruisch
Woensdag 09 juli 2014
Groningen, Martinikerk, 20.00 uur
Leo van Doeselaar
Zaterdag 19 juli 2014
Groningen, Martinikerk, 14.30 uur
Sietze de Vries
Orgeldemonstratie (onder voorbehoud)
Vrijdag 11 juli 2014
Groningen, Der Aa-kerk, 20.15 uur
Leonore Lub, Bachconcert
Zaterdag 19 juli 2014
Zuidbroek, Petruskerk, 20.00 uur
Dick Sanderman
Zondag 27 juli 2014
Appingedam, Nicaolaikerk, Jubileum
Concert SGO ,15.30 uur, Pieter Pilon,
m.m.v. Roelien van Wageningen,
mezzosopraan, (onbekende) werken
van Carl Philipp Emanuel Bach.
Toegang gratis.
Zondag 20 juli 2014
Middelstum, Hippolytuskerk , 19.30 uur
Henk Veldman
m.m.v. Marjon Strijk, sopraan
Maandag 28 juli 2014
Groningen, Der Aa-kerk, 20.15 uur
Peter Westerbrink
Noord-Duitse orgelcultuur
Zondag 20 juli 2014
Zeerijp, Jacobuskerk, 16.00 uur
Matthias Havinga
Maandag 28 juli 2014
Zuidbroek, Petruskerk, 22.00 uur
Int. Orgelduo “Briosamente”
“Bach bij Kaarslicht”: Henk de Vries
& Mónika Kecskés
Vrijdag 11 juli 2014
Groningen, Martinikerk, 12.45 uur
Peter van der Zwaag
Lunchpauzeconcert
Zaterdag 12 juli 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Aart Bergwerff
Zaterdag 12 juli 2014
Groningen, St. Jozefkathedraal, Radesingel 2, 13.30 – 14.00 uur
Vincent Hensen
Zondag 13 juli 2014
Zandeweer, Dorpskerk, 15.30 uur
Wietse Meinardi
www.groningenorgelland.nl
10
Maandag 21 juli 2014
Groningen, Der Aa-kerk, 20.15 uur
Henk Verhoef
Noord-Duitse orgelcultuur
Woensdag 23 juli 2014
Groningen, Martinikerk, 20.00 uur
Erwin Wiersinga
i.k.v. Peter de Grote Festival
Woensdag 30 juli 2014
Groningen, Martinikerk, 20.00 uur
Masaaki Suzuki
Woensdag 30 juli 2014
Leens, Petruskerk, 19.30 uur
Orgeldemonstratie
Agenda 2014
AUGUSTUS
Vrijdag 01 augustus 2014
Roden, Catharinakerk, 20.00 uur
Erwin Wiersinga
Toegang vrij, collecte na afloop
Vrijdag 01 augustus 2014
Groningen, Martinikerk, 12.45 uur
Studenten Master-class
Int. Zomerakademie Orgel Prins
Claus conservatorium
Zaterdag 02 augustus 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Sietze de Vries
Zaterdag 02 augustus 2014
Groningen, Pelstergasthuiskerk, 13.30
- 14.00 uur, Eeuwe Zijlstra
Inloopconcert (toelichting om 13.20 uur)
Zaterdag 02 augustus 2014
Groningen, Martinikerk, 14.30 uur
Wim van Beek
Orgeldemonstratie (onder voorbehoud)
Zondag 03 augustus 2014
Zeerijp, Jacobuskerk, 16.00 uur
Mónika Kecskés
www.groningenorgelland.nl
Woensdag 06 augustus 2014
Groningen, Martinikerk, 20.00 uur
Bernard Winsemius
Woensdag 06 augustus 2014
Eenrum, Protestantse Kerk, 19.30 uur
Orgeldemonstratie
Om 19.00 uur kan de toren worden
beklommen.
Vrijdag 08 augustus 2014
Groningen, Martinikerk, 12.45 uur
Gerwin Hoekstra
Lunchpauzeconcert
Zaterdag 09 augustus 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Jan Hage
Zaterdag 09 augustus 2014
Groningen, Martinikerk, 14.30 uur
Pieter Pilon
Orgeldemonstratie (onder voorbehoud)
Zaterdag 09 augustus 2014
Groningen, St. Jozefkathedraal, Radesingel 2, 13.30 – 14.00 uur
David van Laar, Inloopconcert
Zondag 10 augustus 2014
Zuidbroek, Petruskerk, 15.00 uur
Roelof van Luit
m.m.v. Evelien Wolting (blokfluit)
Woensdag 13 augustus 2014
Groningen, Martinikerk, 20.00 uur
Hayo Boerema
Woensdag 13 augustus 2014
Leens, Petruskerk, 19.30 uur
Orgeldemonstratie
Vrijdag 15 augustus 2014
Mensingeweer, Michaelkerk, 19.30 uur
Orgeldemonstratie
Vrijdag 15 augustus 2014
Roden, Catharinakerk, 20.00 uur
Theo Jellema
Toegang vrij, collecte na afloop
Zaterdag 16 augustus 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Jacques van Oortmerssen
Zaterdag 16 augustus 2014
Midwolda, Ned. Herv. Kerk, 20.00 uur
Jos van der Kooy
Agenda 2014
11
Zaterdag 16 augustus 2014
Groningen, Pelstergasthuiskerk,
13.30 - 14.00 uur
Sietze de Vries, Inloopconcert
(toelichting om 13.20 uur)
Zaterdag 16 augustus 2014
Groningen, Martinikerk, 14.30 uur
Sietze de Vries
Orgeldemonstratie (onder voorbehoud)
Zondag 17 augustus 2014
Huizinge, Johannes de Doperkerk,
19.30 uur, Stef Tuinstra
Maandag 18 augustus 2014
Veenhuizen, Koepelkerk, 20.00 uur
Sietze de Vries
Woensdag 20 augustus 2014
Groningen, Martinikerk, 20.00 uur
Sietze de Vries
Zaterdag 30 augustus 2014
Noordwolde Gn, Dorpskerk, 20.00 uur
Peter Westerbrink
“BACH....maar dan anders....”
Zondag 31 augustus 2014
Bellingwolde, Magnuskerk, 16.00 uur
Winfried Dahlke of studenten
SEPTEMBER
Zaterdag 06 september 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Wolfgang Zerer
Zaterdag 06 september 2014
Uithuizen, Jakobikerk, 10.00 uur
Peter Westerbrink
Lezing, Workshop, thema ‘Franz
Tunder’
Woensdag 20 augustus 2014
Eenrum, Protestantse Kerk, 19.30 uur
Orgeldemonstratie
Zaterdag 06 september 2014
Uithuizen, Jakobikerk, 16.00 uur
Peter Westerbrink
‘Franz Tunder in perspectief ’
Zaterdag 23 augustus 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Jochem Schuurman
Zondag 07 september 2014
Eenum, Dorpskerk , 16.00 uur
Siebe Henstra
Zaterdag 23 augustus 2014
Groningen, Martinikerk, 14.30 uur
Vincent van Laar
Orgeldemonstratie (onder voorbehoud)
Donderdag 11 september 2014
Groningen, Pelstergasthuiskerk,
17.00 uur
Erwin Wiersinga
Musikfest Bremen
Zaterdag 23 augustus 2014
Groningen, St. Jozefkathedraal,
Radesingel 2, 13.30 – 14.00 uur
Peter van der Zwaag
Inloopconcert
Zondag 24 augustus 2014
Rolde, Jacobuskerk Kerkbrink 5,
20.00 uur, Theo Jellema
Zondag 24 augustus 2014
Zandeweer, Dorpskerk, 15.30 uur
Eeuwe Zijlstra
Zaterdag 30 augustus 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Wietse Meinardi
Donderdag 11 september 2014
Groningen, Der Aa-kerk, 19.00 uur
Leo van Doeselaar
Musikfest Bremen
Donderdag 11 september 2014
Groningen, Martinikerk, 21.00 uur
Leo van Doeselaar & Erwin Wiersinga, Musikfest Bremen
Zaterdag 13 september 2014
Wildervank, Grote kerk, Raadhuisstraat 8, 20.00 uur.
Harm Hoeve, “Jan Boschconcert”
Zaterdag 30 augustus 2014
Groningen, Pelstergasthuiskerk,
13.30 - 14.00 uur, Leonore Lub
Inloopconcert (toelichting om 13.20 uur)
Zaterdag 13 september 2014
Leens, Petruskerk, 20.00 uur
Tymen Jan Bronda
m.m.v. het Luthers Bach Ensemble
(onder voorbehoud)
Zaterdag 30 augustus 2014
Groningen, Martinikerk, 14.30 uur
Vincent van Laar
Orgeldemonstratie (onder voorbehoud)
Zaterdag 13 september 2014
Groningen, Martinikerk, 20.00 uur
Leo van Doeselaar & Erwin Wiersinga
1e Concert Bachintegrale
www.groningenorgelland.nl
12
Zondag 14 september 2014
Bellingwolde, Magnuskerk, 16.00 uur
Peter Westerbrink
Zondag 14 september 2014
Groningen, Nieuwe kerk, 15.00 uur
Jelte Hulzebos
Zaterdag 20 september 2014
Midwolda, Ned. Herv. Kerk, 20.00 uur
Ludolf Heikens
Zondag 21 september 2014
Zuidbroek, Petruskerk, 15.00 uur
Ronald de Jong
Dinsdag 23 september 2014
Opstapplaats, Haren, Groningen,
Zuidbroek, Noord Duitsland, 07.30 uur
Sietze de Vries
5-daagse orgelexcursie o.l.v. Bernhardt Edskes, Sietze de Vries (van
Scherer 1648 tot Sauer 1905)
Zondag 28 september 2014
Zandeweer, Dorpskerk, 15.30 uur
Peter Westerbrink
OKTOBER
Zaterdag 04 oktober 2014
Midwolda, Ned. Herv. Kerk, 20.00 uur
Ludolf Heikens, m.m.v. Mannenkoor
Crescendo o.l.v. Klaas Withaar
Zondag 05 oktober 2014
Groningen, Lutherse kerk, 15.30 uur
Leo van Doeselaar, m.m.v. Wyneke
Jordans (4-mains, vleugel)
Zaterdag 11 oktober 2014
Uithuizermeeden, Het Anker, 20.00 uur
Toon Hagen, m.m.v. Ensemble Sonus
Vita o.l.v. Anjo de Haan
Donderdag 16 oktober 2014
Groningen, St. Jozefkathedraal, 20.00 uur
Sjoerd Ruisch
m.m.v. Vocaal Ensemble The Gents
www.orgelstad.nl
Vrijdag 17 oktober 2014
Groningen, Pelstergasthuiskerk, 17.00 uur
Stef Tuinstra, m.m.v. Zsuzsi Tóth,
baroksopraan, www.orgelstad.nl
vrijdag 17 oktober 2014
Groningen, Der Aa-kerk, 20.00 uur
Schnitgernacht,
Jochem Schuurman, Hayo Boerema,
Toon Hagen, Gerben van Mourik,
Vincent van Laar, Leonore Lub
www.orgelstad.nl
Agenda 2014
Zaterdag 18 oktober 2014
Groningen, Martinikerk , 10.00 uur
Leo van Doeselaar, masterclass
m.m.v. conservatorium studenten
www.orgelstad.nl
Zaterdag 18 oktober 2014
Groningen, Der Aa-kerk, 10.00 uur
Vrije orgelbespeling voor amateurs
www.orgelstad.nl
Zaterdag 18 oktober 2014
Groningen, Pelstergasthuiskerk,
13.30 uur
Kinderconcert
m.m.v. leerlingen van Josien Le Coultre en jonge leerlingen
www.orgelstad.nl
Zaterdag 18 oktober 2014
Groningen, Martinikerk, 15.30 uur
Wolfgang Zerer
m.m.v. Luthers Bach Ensemble o.lv.
Tymen Jan Bronda
www.orgelstad.nl
Zaterdag 18 oktober 2014
Groningen, Der Aa-kerk & Martinikerk, 20.00 uur
Leo van Doeselaar
Wandelconcert, i.s.m. The Northern
Consort
www.orgelstad.nl
Zondag 19 oktober 2014
Groningen, Der Aa-kerk, 10.30 uur
Cantatedienst, Eeuwe Zijlstra, orgel
m.m.v. Cantate Consort o.l.v. Jelte
Hulzebos
www.orgelstad.nl
Zondag 19 oktober 2014
Groningen, Martinikerk, 15.00 uur
Harald Vogel
m.m.v. Vocaal Ensemble Vox Luminis (BE)
o.l.v. Lionel Meunier
www.orgelstad.nl
Zaterdag 25 oktober 2014
Leens, Petruskerk,
09.00 – 17.00 uur, Amateurconcours
Stichting Groningen Orgelland
www.groningenorgelland.nl
Zaterdag 25 oktober 2014
Zuidbroek, Petruskerk, 20:00
Henk de Vries
m.m.v. Dutch Choral Singers
Zaterdag 25 oktober 2014
Assen, Kerk. Centrum De Bron,
20.00 uur
Gijs van Schoonhoven
Begeleidt stomme films
Zaterdag 25 oktober 2014
Roden, Catharinakerk, 20.00 uur
Muziektheater, Geachte heer Bach
www.muziektheater-assen.nl
Zondag 26 oktober 2014
Appingedam, Nicolaikerk, 15.30 uur
Rien Donkersloot
NOVEMBER
Zaterdag 01 november 2014
Wildervank, Grote kerk, Raadhuisstraat 8, 20.00 uur.
Wilbert Berendsen
Zaterdag 08 november 2014
Zuidhorn, Kerkgebouw De Rank,
20.00 uur
Muziektheater, Geachte heer Bach
www.muziektheater-assen.nl
DECEMBER
Zaterdag 20 december 2014
Groningen, Der Aa-kerk, 15.00 uur
Robert Koolstra
m.m.v. Luthers Bach Ensemble Groningen
Messiah van G.F. Haendel
www.luthersbachensemble.nl
Zondag 21 december 2014
Groningen, Der Aa-kerk, 15.00 uur
Robert Koolstra
m.m.v. Luthers Bach Ensemble Groningen
Messiah
www.luthersbachensemble.nl
Donderdag 25 december 2014
Groningen, Pelstergasthuiskerk,
10.00 uur
Jochem Schuurman
m.m.v. Annemieke van der Ploeg,
mezzosopraan
FEBRUARI 2015
Vrijdag 20 februari 2015
Groningen, Lutherse kerk, 20.15 uur
Robert Koolstra & Tymen Jan Bronda
concert op twee kistorgels
m.m.v. ensemble renaissance blazers
Zondag 09 november 2014
Bellingwolde, Magnuskerk, 16.00 uur
Winfried Dahlke of studenten
Vrijdag 14 november 2014
Groningen, Lutherse kerk, 20.15 uur
Geert Bierling
BEROEMDE SPEKTAKEL FILM
The Thief of Bagdad
Zwijgende Filmklassieker uit 1924
www.svlk.nl
Zaterdag 29 november 2014
Groningen, Martinikerk, 20.00 uur
Leo van Doeselaar
2e concert Bachintegrale
Zaterdag 29 november 2014
Zuidbroek, Petruskerk, 20.00 uur
Henk de Vries
m.m.v. English Choir, Choral Evensong “For All The Saints”
Zaterdag 29 november 2014
Assen-Oost, Adventskerk, 20.00 uur
Muziektheater, Geachte heer Bach
www.muziektheater-assen.nl
Midwolda
Zaterdag 18 oktober 2014
Mensingeweer, Uithuizen, Zandeweer, 09.30 – 15.00 uur
Schnitgerexcursie,
o.l.v. Bernhardt Edskes & Aart Bergwerff
www.orgelstad.nl
Agenda 2014
13
Martinikerk
Excursie
Zeerijp
Uithuizen
Groningen
De SGO richt dit jaar de schijnwerpers op Franz Tunder (1614-1667),
die organist van de Marienkirche
te Lübeck was. Tunder had, voor
zover we weten, niets met het Hollandse orgel, maar des te meer met
het Noord-Duitse orgeltype, dat kort
na zijn dood zijn hoogtepunt bereikte in het werk van Arp Schnitger.
Hoe kwam dat Noord-Duitse orgeltype eigenlijk in Groningen terecht?
En wat zijn de belangrijkste overeenkomsten en verschillen tussen het
Hollandse en het Noord-Duitse orgel?
Op deze vragen hopen we dieper in te
gaan tijdens een excursie op zaterdag
5 juli 2014. We beginnen met een instrument dat geheel van Groningse
bodem is: het prachtige vroegbarokke
orgel in de Jacobuskerk te Zeerijp. Het
werd in 1651 door Theodorus Faber
gemaakt en in 1979 gereconstrueerd.
Daarna een orgel dat een instrument
van Faber verving en lange tijd het
grootste dorpsorgel van de provincie
www.groningenorgelland.nl
14
was: het Schnitger-orgel
in de Jacobikerk te Uithuizen. Ten slotte bezoeken we het paradepaard
van de provincie, dat
de Hollandse renaissance combineert met
Schnitgers idealen:
het magistrale orgel
van de Martinikerk te Groningen.
Sietze de Vries zal
een en ander over
de orgels vertellen
en de instrumenten
demonstreren met literatuur en improvisaties.
Zeerijp: 10.00 - 11.00 uur
Uithuizen: 12.00 - 13.00 uur
Groningen, Martinikerk 14.30-16.00 uur.
Kosten: 20 euro per deelnemer.
Lunch op eigen gelegenheid.
Opgave via antwoordkaart in de agenda of [email protected]
Zeerijp
Excursie , Zeerijp , Uithuizen , Groningen
Lezing, workshop en concert Franz Tunder
Plaats: Jacobikerk Uithuizen
6 september 2014
Leiding: Peter Westerbrink
In de kerk van Uithuizen wordt daarom op zaterdag 6 september 2014 een
studiedag georganiseerd rond zijn orgelwerken. De dag staat onder leiding
van Peter Westerbrink (Groningen) en
wordt georganiseerd door de SGO in
samenwerking met de ‘Orgelacademie
Noordbroek’ (SIOG). In de ochtend
wordt in twee lezingen ingegaan op
Uithuizen
Franz Tunder (1614-1667), een van de
belangrijkste vertegenwoordigers van
de Hanseatische orgelcultuur, werd
vierhonderd jaar geleden geboren. Hij
was organist van de St. Marienkirche
in Lübeck en bespeelde daar een groot
en prachtig orgel, dat in de Tweede
Wereldoorlog helaas ten onder ging.
Tunder liet een bescheiden maar
hoogst interessant oeuvre na, dat op
deze studiedag centraal staat.
Hanseatische orgelcultuur. U kunt
zich opgeven als luisteraar, dan wel
als speler. In het laatste geval wordt
gevraagd (in overleg) een werk van
Tunder voor te bereiden.
meer algemene aspecten betreffende
Tunder (leven, werk, orgels, repertoire), terwijl in de middag op uitvoeringstechnische aspecten zal worden
ingegaan. Aan het eind van de middag
heeft u kennis gemaakt met een aantal belangrijke orgelwerken van Franz
Tunder. Ter afsluiting geeft Peter Westerbrink een concert met werken van
Tunder en tijdgenoten.
Deelname is mogelijk voor iedereen
met interesse in de Noord-Duitse
Opgave voor deze studiedag is noodzakelijk! Het aantal actieve deelnemers is gelimiteerd tot vijf personen.
De kosten voor de hele dag bedragen
(inclusief koffie/thee):
Voor actieve deelnemers: € 30, Voor toehoorders: € 20,Programma:
10.00 uur ontvangst en inschrijving
10.30 uur opening met orgelwerken
van Tunder
10.45 uur lezing
11.45 uur lezing
12.30 uur pauze
13.15 uur workshop
16.00 uur concert ‘Franz Tunder
in perspectief ’
MENSE RUITER orgelmakers
Nieuwbouw - Restauratie - Onderhoud
Mense Ruiter orgelmakers BV
Oosterseweg 13
9785 AD Zuidwolde
Tel: 050 3010550
E-mail: [email protected]
Internet: www.menseruiterorgelmakers.nl
Freytag/Dik Kabinetorgel te Lellens
www.groningenorgelland.nl
Lezing en workshop en concert Franz Tunder
15
Franz Tunder en de Noord-Duitse koraalfantasie
aangestelde musici, waaronder Johan
Franz Tunder is altijd een enigszins obscure figuur geweest. Als men al iets van Friese, de luitist Paul Bruhns, de bas en
componist Georg Weber en de trompethem weet, dan is het hoogstens dat hij
de voorganger was van Dieterich Bux- tist en componist Gabriel Voigtländer.
tehude in het illustere
De belangrijkste
ambt van organist van de
vast-aangestelde
Marienkirche te Lübeck.
musicus
hier
Dr. Pieter Dirksen is een geMaar er bleef geen porwas de organist
renommeerde musicoloog en
tret van Tunder bewaard
en orgelbouwer
een excellent klavecinist en
– altijd een belangrijk
Johann
Hecorganist. Hij is gespecialiseerd
aanknopingspunt – en
kelauer (1596in de Nederlandse en Noordwe kennen van hem vele
1652), die we
Duitse klaviermuziek van de
malen minder muziek
ook als een lezeventiende en achttiende eeuw
dan van Buxtehude, met
raar van Tunder
en hij geeft samen met Vincent
name op het gebied van
kunnen
zien.
van Laar op 21 juni 2014 in de
de klaviermuziek. BoHeckelauer had
Martinikerk het SGO-jubilevendien kennen we van
bovendien in de
umconcert. Zie voor nadere inhem geen voorbeelden
jaren 1628-1629
formatie elders in deze agenda.
van de orgelmuziekgeneen reis onderres die Buxtehude tot
nomen
naar
een relatief populaire figuur onder de
Florence, waar hij ook Frescobaldi moet
organisten hebben gemaakt, te weten
hebben ontmoet en waar hij de nieuwe
het virtuoze praeludium pedaliter en concertante kerkmuziekstijl leerde kenhet monodische orgelkoraal. Wat er
nen en vervolgens ongetwijfeld ook in
bewaard is van Tunder heeft echter een Gottorf introduceerde. Deze reis vormt
hoge kwaliteit en er is ongetwijfeld heel kennelijk de reden van Johann Matveel verloren gegaan.
thesons aanname een eeuw later, dat
Tunder bij Frescobaldi had gestudeerd,
We weten sinds kort dat Franz Tunder
maar waarvoor geen enkel bewijs is, ook
niet op het Oostzee-eiland Fehmarn niet in zijn muziek.
werd geboren, zoals lange tijd werd
gedacht, maar te Lübeck, als zoon van
In 1641 kwam de post van organist aan
een plaatselijke boekhandelaar en uit- de Marienkirche in Tunders geboorgever. Een belangrijke ontdekking! Zijn
testad Lübeck vrij, die hij ook kreeg;
geboorte had in 1614 (of wellicht 1615)
waarschijnlijk was hij hier al vroeg voor
plaats. Over zijn jeugd en opleiding is gepredestineerd en vormde de aanstelniets feitelijks bekend, maar daarover
ling in Gottorf een soort “parkeerplaats”
later toch iets meer, in het kader van de voor het jonge aanstormende talent. In
historische plaatsing van zijn orgelwer- Lübeck liet Tunder het niet bij een eenken. Op jonge leeftijd, in 1632, werd hij voudige vervulling van zijn opgaven als
organist aan het hof van Gottorf (Slees- organist, maar ontplooide verschillende
wijk), dat indertijd onder de kunstmin- andere activiteiten. Zo werd hij in 1647
nende Hertog Frederik III van Slees- ook nog Werckmeister (financieel adwijk-Holstein een culturele en muzikale ministrateur van de kerk) en bouwde hij
bloei doormaakte. Hier waren grote na- langzaam maar zeker losse concertante
men als Johann Schop, Heinrich Schei- optredens als organist uit tot echte condemann en Christoph Bernhard te gast. certen. In 1646 duikt in de documenten
Dit relatief kleine hof was gedurende voor het eerst de term “Abendspielen”
een groot deel van de zeventiende eeuw op, en dit zou zich ontwikkelen tot de
een centrum van de Noord-Duitse vo- fameuze Abendmusiken in de Adventscale componeerkunst en bakermat van tijd onder leiding van Tunders opvolger,
de tegenwoordig in Berlijn bewaarde,
Dieterich Buxtehude. Nu was het al lanomvangrijke Österreich-Bokemeyerger regel dat bij de zondagsdiensten twee
collectie. De kapel bestond in Tunders
van de zeven Ratsmusici verplicht watijd uit een kern van zes tot tien vast ren assistentie te verlenen, zodat de orwww.groningenorgelland.nl
16
dr. Pieter Dirksen
ganist tijdens het avondmaal iets extra’s
kon bieden – dus iets kamermuzikaals
kon musiceren. Soms verleende ook een
solistische zanger zijn medewerking. De
stad Lübeck had in Tunders tijd verschillende beroemde instrumentalisten
in dienst, waaronder de luitist Joachim
Baltzar en de violist Nathaniel Schnittelbach. Dit soort van samenwerking werd
aldus ook buiten de liturgie voortgezet.
Een achttiende-eeuwse chroniqueur
van de kerkmuziek, Caspar Ruetz, biedt
een mooi inkijkje in de ontwikkelingen
in de Lübeckse “Abend-Musicken” onder Tunder:
“Ich habe einen Mann von einigen
90 Jahren gesprochen, der sich noch
wohl erinnern kunte, daß in seiner Jugend diese Musicken in der
Woche, und zwar auf einem Donnerstag gehalten worden. Es soll
nemlich in alten Zeiten die Bürgerschafft, ehe sie zur Börse gegangen,
den löblichen Gebrauch gehabt haben, sich in der St. Marien Kirche zu
versammlen, da denn der Organist
zu einigen Zeiten ihnen zum Vergnügen, und zur Zeit-Kürtzung,
etwas auf der Orgel vorgespielet
hat, um sich bey der Bürgerschafft
beliebt zu machen. Dieses ist sehr
wohl aufgenommen worden, und
er von einigen reichen Leuten, die
zugleich Liebhaber von der Music
gewesen, beschencket worden. Der
Organist ist dadurch angetrieben
worden, erstlich einige Violinen,
und ferner auch Sänger darzu zu
nehmen, biß endlich eine starcke
Music daraus geworden, welche zuletzte auf die erwehnten Sonntage
Trinitatis, und des Advents, verleget
worden”.
“Ik heb een man van meer dan 90
jaar gesproken, die zich nog heel goed
kon herinneren dat in zijn jeugd deze
‘Abend-Musicken’ doordeweeks, en
wel op een donderdag, werden gehouden. Het was namelijk in de oude tijd
een lofwaardig gebruik dat de burgers,
voordat ze naar de ‘Börse’ gingen, in de
Marienkirche samenkwamen, alwaar
de organist [Tunder] hun enige tijd ter
Franz Tunder en de Noord-Duitse koraalfantasie
verpozing en tijdverdrijf iets op het orgel voorspeelde, om zich bij de burgers
geliefd te maken. Dit werd heel erg gewaardeerd en hij werd door enkele rijke
muziekliefhebbers royaal beloond. De
organist werd het daardoor mogelijk
gemaakt, eerst enkele violen, en ook
zangers te verwerven, totdat uiteindelijk
een ‘sterke’ muziek kon worden aangeboden, die uiteindelijk [d.w.z., ten tijde
van Buxtehude] op de reeds genoemde
laatste Trinitatis-zondagen [november]
en Advent werden vastgelegd”.
Tunders bewaard gebleven oeuvre past
als een handschoen op deze beschrijving. We kennen van hem zowel groots
opgezette orgelwerken, alsook composities op geestelijke teksten voor “Sänger”
en “einige Violinen”. Maar het aantal dat
in beide genres bewaard bleef is nogal
beperkt: er zijn nu enkel nog zeventien
sacrale “concerti”, een losse strijkerssinfonia (voor een verloren gegaan vocaal
concerto), en dertien orgelwerken. Vergelijken we hem met tijdgenoten, dan
valt op dat nogal wat genres ontbreken
– met name geestelijke en wereldlijke
liederen voor zangstem en continuo,
motetten, het versierde orgelkoraal, en
meer wereldlijk getinte, voor klavecimbel gedachte klaviermuziek.
De vocale muziek bleef op slechts één
plek bewaard, te weten de Dübencollectie van Uppsala (Zweden), die
vooral beroemd is geworden als de met
afstand voornaamste vindplaats voor de
muziek van Buxtehude. Dit corpus van
achttien stukken werd waarschijnlijk als
geheel in 1663 te Lübeck gekopieerd,
waarschijnlijk door Gustav Düben zelf –
“auff der ersten Orgell in Lybeck”, zoals
een kopie in Uppsala vermeldt. Wat hij
verwierf waren zowel Latijnse als Duitstalige werken. We weten niet wanneer ze
gecomponeerd werden, maar het is heel
goed denkbaar dat een aantal van de zeven Latijnse concerti nog in Gottorf zijn
ontstaan, als reactie op de grote impact
die de nieuwe Italiaanse kerkstijl ongetwijfeld had. Maar ook in Lübeck werd
deze muziek op grote schaal gemusiceerd; we weten dat de bibliotheek van
de Marienkirche in Tunders tijd werk
bevatte van “modernisten” als Monteverdi, Rovetta, Grandi en Cazzati. Deze
muziek werd ongetwijfeld ook tijdens
www.groningenorgelland.nl
de “Abendspiele” gemusiceerd. Een van
de onder Tunders naam in de Dübencollectie bewaard gebleven Latijnse
concerten, het Salve mi Jesu (“Contra
alto solo con 5 viole”), heeft zich bovendien als een bewerking van een Italiaans
orgineel ontpopt, een Salve Regina van
Giovanni Rovetta; de tekst van deze uitermate Katholieke tekst moest voor het
protestantse noorden worden aangepast. Rovetta’s motet verscheen in 1647;
Tunders bewerking moet dus in Lübeck
zijn ontstaan. De vraag rijst natuurlijk
of er zich niet nog meer bewerkte Italiaanse stukken achter de overige zes
onder Tunders naam bewaarde Latijnse
concerti verschuilen, maar sinds de ontdekking in 1977 van het Rovetta-motet
zijn er geen andere Italiaanse voorbeelden gevonden. Dit gedeelte van Tunders
oeuvre bestaat uit zettingen van Psalmteksten (Psalm 27: Dominus illuminatio
mea, Psalm 127: Nisi Dominus in twee
versies) en devotieteksten (Da mihi Domine, O Jesu dulcissime, Salve coelestis
pater) – genres die we, eveneens in Latijnse vorm, ook bij Buxtehude in groten
getale tegenkomen.
Onder de tien Duitstalige concerti
domineren de composities op koraalteksten (meestal met gebruik van de
betreffende melodieën): Ach Herr, lass
deine lieben Engelein (de derde strofe
van Herzlich lieb hab ich dich, o Herr),
An Wasserflüssen Babylon, Ein feste Burg
ist unser Gott, Helft mir Gottes Güte preisen en Wend‘ ab dein Zorn, lieber Herr,
mit Gnaden. Daarnaast zijn er twee zettingen van evangelieteksten (Herr, nun
lässest du deinen Diener in Frieden gehen
en Hosianna dem Sohne David) en een
korte devotietekst voor Kerstmis (Ein
kleines Kindelein). Het is duidelijk dat
met name de koraalcantates geknipt zijn
voor gebruik tijdens de “Abend-Musicken”, want ze waren natuurlijk heel
herkenbaar voor de burgerij. Net zoals
de Latijnstalige composities hebben we
met de Duitse concerti met stukken in
indertijd moderne stijl van doen. Ze
kennen een grote afwisseling in bezetting (drie- tot vijfstemmige strijkers,
vocaal van solistisch tot vijfstemmigheid) en compositietechnieken, van
homofoon tot contrapuntisch, wisselende maatsoorten, tekstonderlijnende
harmoniek, chromatiek en virtuositeit.
Het gaat hier in feite om een verfijnde
soort sacrale kamermuziek, die in principe altijd solistisch bezet dient te worden. Hiermee zetten de organisten van
de grote Noord-Duitse stadskerken zich
af tegen het conservatieve, liturgische
repertoire van de cantores, dat in hoofdzaak uit motetten bestond.
We kennen op dit moment van Tunder
vijftien orgelwerken: zes vrije werken
(waarvan een fragment) en negen koraalbewerkingen (wederom een daarvan fragmentarisch). Onder de vrije
werken bevindt zich een werkje, een
kleine Canzona, die ook wel op klavecimbel uitgevoerd kan worden; de
bron is dan ook als enige geen orgeltabulatuur, maar is een duidelijk voor
besnaarde toetsinstrumenten bedoeld
handschrift in lijnennotatie. Verder bestaat deze groep uit vier Praeludia en
een fragment (het veelbelovende begin)
van een vijfde; deze treffen we aan in
twee in Lüneburg geconserveerde tabulatuurafschriften van de hand van de
Lüneburgse organist Heinrich Baltzer
Wedemann (1646-1718). De vorm van
deze praeludia is driedelig, waarbij een
fugatische sectie wordt omlijst door
twee korte, vrije delen. De stretto-achtige schrijfwijze van het middendeel,
gebaseerd op korte, vocaal-aandoende
thema’s, verraadt hun afkomst van een
van de twee door Scheidemann ontwikkelde vormen van het op het orgel toegesneden Praeambulum. Het obligate
gebruik van het pedaal en de stijl van
de vrije hoeksecties laat duidelijk een
nieuw geluid horen, dat inderdaad het
midden houdt tussen Scheidemanns
Praeambulae en Buxtehudes Praeludia.
Onder Tunders orgelwerken domineert
echter de koraalbewerking, en daarbij
met name de koraalfantasia; maar liefst
zeven voorbeelden van dit exotische
genre zijn nu bekend. Om dit te verklaren is een blik op het ontstaan van dit
bijzondere genre van de orgelmuziek
noodzakelijk. De koraalfantasia is een
vreemde, maar tegelijkertijd bijzonder
fascinerende loot aan de stam van de
“humanistische” fantasia voor toetsinstrumenten. Het idee “fantasia” was
een concept uit de Griekse filosofie, dat
zo rond 1500 door de nieuwe humanistische esthetiek met de kunsten in ver-
Franz Tunder en de Noord-Duitse koraalfantasie
17
binding werd gebracht. “Fantasia” staat
voor het “hoogste” wat een kunstenaar
kon bereiken. Het werd al in een vrij
vroeg stadium door de rond diezelfde
tijd sterk opkomende instrumentale
muziek opgepikt. Het aspect van het
“hoogste” werd als vanzelfsprekend
met de kunstigste compositietechniek
van die tijd geassocieerd, te weten het
imitatieve contrapunt van de “Nederlandse” school. Het onmiskenbare individuele aspect van het idee “fantasia”
vereiste van de speler/componist een
zekere mate van originaliteit. Zonder
een inhoudelijk, formele steun zoals
bijvoorbeeld een tekst was hij min of
meer gedwongen zijn eigen fantasiatype te bedenken. Juist bij de fantasia
voor toetsinstrumenten komt deze
tendens naar originaliteit het sterkst
naar voren. Hier was de weergave van
de gehele polyfone structuur in handen van een enkele speler en waren
componist en uitvoerder meestal in
één persoon verenigd. De belangrijkste zestiende-eeuwse representant van
de gecomponeerde klavierfantasia was
William Byrd.
Het hoogtepunt van de “humanistische” klavierfantasia werd echter
bereikt in een twintigtal composities
van Jan Pieterszoon Sweelinck. Deze
bijzondere plaats hebben ze te danken aan verschillende kwaliteiten. Zo
gebruiken ze alle in de polyfone muziek van de zestiende eeuw denkbare
retorische figuren, zoals augmentatio,
diminutio, syncope en inversio, en ook
alle binnen de imitatio mogelijke technieken, van monothematiek en canon
tot de eenvoudigste echo-speeltjes (wat
uiteraard ook imitatie is!). De vorm is
meestal die van een klassiek-retorische
driedelige redevoering. Een ander
belangrijk retorisch element bestaat
daarin, dat het principe van de elaboratio (de uitwerking) veel belangrijker
is dan de inventio (de vinding – het bedenken van een thema). Aldus zijn de
meeste monothematische fantasia’s van
Sweelinck op bestaande thema’s gebaseerd. Verder ontwikkelde Sweelinck
met name in zijn fantasia’s een nieuw
soort van klavierpolyfonie, met hun
in de meerstemmigheid als het ware
geïntegreerde passagewerk, grote melodische en ritmische zelfstandigheid
www.groningenorgelland.nl
18
van de stemmen, en het vermijden van
het elkaar kruisen van de stemmen
(wat op een toetsinstrument per definitie onduidelijk is). Het waren vooral
deze bijzondere kwaliteiten die voor de
verdere ontwikkeling van de NoordEuropese klaviermuziek van wezenlijke belang waren, terwijl de met de
humanistisch-retorische traditie in
verbinding staande vorm al ten tijde
van de dood van Sweelinck als niet
meer actueel werd beschouwd. Onder
de Noord-Duitse leerlingen vinden we
dan ook geen voorbeelden meer van
de “vrije” fantasia. (Een uitzondering
wordt gevormd door de Sweelinckepigoon Samuel Scheidt; zijn in 1624
te Hamburg verschenen monumentale
Tabulatura Nova bevat nog een aantal
groots opgezette fantasia’s. Maar onder
zijn in handschrift bewaard gebleven
muziek vinden we deze vorm niet
meer, en het lijkt erop dat ook hij al
vroeg is gestopt met het componeren
van fantasia’s.)
Kennelijk werd als een soort vervanging van Sweelincks monothematische
fantasia de koraalfantasia ontwikkeld.
Op basis van de huidige kennis wijst
alles erop dat Heinrich Scheidemann
voor deze briljante synthese verantwoordelijk is geweest. Naast Sweelincks betreffende stukken was ook een
inheems concept van invloed, te weten
het Noord-Duitse koraalmotet voor
orgel van het begin van de zeventiende
eeuw (Michael Praetorius, Johann Stef-
fens) en vooral de Hamburgse Magnificat-traditie voor orgel (Hieronymus en
Jacob Praetorius). De Magnificat-cycli
van vader en zoon Praetorius bevatten
altijd een langer vers dat gebaseerd is
op het gebruik van twee manualen en
pedaal. De compositietechniek van
deze stukken, met hun vele stemkruisingen en hun “toegevoegde” figuraties,
is nog duidelijk aan de intavolatiekunst
van de zestiende eeuw schatplichtig.
Deze composities kunnen derhalve het
beste als koraalmotetten beschouwd
worden. De solistische partij is daarbij uitsluitend voor de bovenstem gedacht. Een derde invloed van werkelijk
met “fantasia” betitelde imitatieve koraalbewerkingen kwam van meer zuidelijk gesitueerde organisten: Samuel
Scheidts Fantasia super Ich ruf zu dir,
Herr Jesu Christ (1624) en Johann Ulrich Steigleders “Fantasia, oder Fugen
Manier” op het Vater unser (1627).
Beide zijn omvangrijke, vierstemmige
manualiter-werken.
Het idee om de humanistische klavierfantasia met een koraalmelodie te
verbinden hing dus in de lucht ten tijde
dat Scheidemann bezig was met de opbouw van zijn orgelstijl. Daarbij komt
nog dat Sweelincks fantasia’s meestal
op bestaande thema’s zijn gebaseerd.
Het was dus maar een kleine stap om
een (uiteraard reeds bestaande) koraalmelodie als “thema” te gebruiken.
De perceptie van de koraalfantasia
Slot Gottorff (Sleeswijk).
Franz Tunder en de Noord-Duitse koraalfantasie
Het orgel van de Slotkapel in Gottorf. Kas uit 1567, in 2004 gereconstrueerd door Mads Kjersgaard (II, 17)
www.groningenorgelland.nl
Franz Tunder en de Noord-Duitse koraalfantasie
19
als eenheid is dan ook wezenlijk van
de veronderstelling afhankelijk dat de
toehoorders met de gebruikte koraalmelodie vertrouwd waren. Het valt in
dit verband op dat vrijwel alle bewaard
gebleven koraalfantasia’s uit deze eeuw
op bekende koralen zijn gebaseerd, terwijl variatiereeksen en koraalvoorspelen vaak ook onbekendere, nieuwere
liederen gebruiken. Aldus is ook de
koraalfantasia “monothematisch”, en
daarmee ontpopt het zich als de ware
opvolger van Sweelincks “grote” fantasia’s. Scheidemann en zijn navolgers
slaagden erin fantasia’s schrijven die
net zo lang en overtuigend zijn als die
van Sweelinck.
De Noord-Duitse koraalfantasia
kunnen we definiëren als een compositieconcept waarin het inheemse
koraalmotet voor orgel met het EngelsNederlandse concept van de humanistische klavierfantasia werd gecombineerd. Scheidemann creëerde een
hoogst originele herinterpretatie van
de Sweelinck-fantasia, waarbij de ingenieuze polyfonie voor een manuaal
(klavecimbel of orgel) enigszins vereenvoudigd (gerationaliseerd) wordt
en vervangen door het gevarieerde
gebruik van de (gefragmenteerde) koraalmelodie en een uitputtend gebruik
van de idiomatische mogelijkheden
van het orgel met (minimaal) twee
manualen en pedaal. Manuaalsoli
zijn nu zowel voor de rechter- als de
linkerhand, de manualen kunnen elkaar ook in wisselzang (responsies)
afwisselen, en het pedaal wordt niet
alleen voor cantus firmus-spel ingezet
(zoals reeds in enkele koraalvariaties
van Sweelinck), maar vooral ook als
“continuo”-baspartij. Dit idiomatisch
orgelgebruik ging duidelijk ten koste
van de contrapuntische verfijning van
de Sweelinck-fantasia. Wel zien we in
de technieken van fragmentering en
het in verschillende proporties gebruiken van koraalfrases duidelijk het oude
“fantasia”-idee terug. De echotechniek
van Sweelincks fantasia’s wordt ook
geadopteerd en verder ontwikkeld,
naast elementen uit zijn toccata- en
variatietechniek. De koraalfantasia
bevat onmiskenbaar een “speels” element, wat herinnert aan Matthesons
bekende karakterisering van Scheidewww.groningenorgelland.nl
20
manns orgelspel: “hurtig mit der Faust,
munter und aufgeräumt” (“vlot met de
handen, monter en zonder zorgen”).
Scheidemanns concept combineert op
briljante wijze de semi-concertante rol
van een Hamburger organist van de zeventiende eeuw (denk aan de Zondagsvesper) met de “hoogste” vorm van de
muziek voor toetsinstrumenten. Daarmee kijkt de koraalfantasia zowel terug
als vooruit: aan de ene kant is het nog
een product van de esthetiek van het
muzikale Humanisme van de zestiende
eeuw, aan de andere kant staat het volledig in de nieuwe klankwereld van de
barok. Deze spagaat verklaart niet alleen dat de koraalfantasia slechts een
kort leven beschoren was, maar ook
dat die iets heel bijzonders te bieden
heeft en dat de bewaard gebleven gecomponeerde exemplaren een vooraanstaande plaats in de orgelliteratuur
innemen.
Van Tunder kennen we zoals gezegd
maar liefst zeven koraalfantasia’s – na
Scheidemann het grootste aantal. Dit
is mijns inziens op zichzelf al genoeg
om Tunder tot de Sweelinck-school
te rekenen, want dit concept was ongetwijfeld alleen voor ingewijden toegankelijk. Daarmee kom ik terug op
het vraagstuk van Tunders leerjaren.
Op de allereerste plaats weten we nu
dat hij een geboren en getogen Lübeckenaar was; zijn vader had zijn winkel
tegen de Marienkirche aan. Hier was
sinds 1616 Peter Hasse organist, over
wie vrij weinig bekend is. Zo bestaat
er enige onzekerheid over zijn status
als Sweelinckleerling. Max Seiffert opperde dat als eerste op basis van zijn
enige bewaardgebleven orgelmuziek,
te weten twee variaties op het Allein
Gott in der Höh sei Ehr. Deze maken
namelijk onderdeel uit van een achttiendelige reeks op dit koraal, waarin,
behalve Sweelinck zelf, ook Andreas
en Martin Düben, en Gottfried en Samuel Scheidt vertegenwoordigd zijn.
Dit zijn inderdaad allemaal Sweelinckleerlingen. Het werk draagt duidelijk
een pedagogische signatuur. Na Sweelincks meesterlijke exposé van zijn
(geestelijke) variatiekunst in de vier
openingsvariaties volgt een lange reeks
variaties die (met uitzondering van die
van Samuel Scheidt) op een beduidend
lager plan staan; blijkbaar gaat het hier
om leeropdrachten van de meester. Aldus kunnen we ook Peter Hasse (met
enige voorzichtigheid) tot deze school
rekenen. En het ligt voor de hand dat
Tunder les van hem heeft gehad en al
heel vroeg was voorbestemd hem op te
volgen. Als hij op achttienjarige leeftijd
organist wordt in Gottorf heeft hij kennelijk al een leertijd achter de rug – was
dit bij Scheidemann? Die ontwikkelde
juist zo rond 1625-1630 zijn koraalfantasia-concept. Het is opvallend dat
Scheidemann verschillende keren in
Gottorf als organist te gast was, juist
in de negen jaren dat de jonge Tunder
daar verbleef. Bovendien keurde Scheidemann in 1641, kort voor Tunders
intrede aldaar als organist, de grondige
ombouw van het grote orgel van de
Marienkirche te Lübeck door Friedrich
Stellwagen. Verder was het voor Duitsland nieuwe idee van kerkconcerten
die onder Tunder in Lübeck werden
ingevoerd ongetwijfeld geïnspireerd
door Sweelincks fameuze concerten
in de Amsterdamse Oude Kerk. Een
laatste steentje in deze bewijsketting
komt uit het jaar 1648. In juli van dat
jaar trouwde Matthias Weckmann
in Lübeck met een dochter van een
plaatselijke raadsmusicus, Eberhard
Beute; getuige was niemand minder
dan Franz Tunder! Dit wijst op een
hechte vriendschapsband tussen de
beide fameuze organisten. Weckmann
studeerde van het najaar van 1633 tot
ongeveer eind 1636 bij Jacob Praetorius (de normale lengte voor een meesterstudie), maar volgens een document
had hij ook les van de (slechts een vijftal jaar oudere) Tunder, die “eine sonderbare Wissenschaft und Application”
in de orgelkunst bezat.
Al met al lijkt er geen twijfel te bestaan
dat Tunder tot de Sweelinck-school
behoorde. Van hem is slechts een koraalmotet bewaard, op het koraal Jesus
Christus, wahr’ Gottes Sohn, maar ook
hier gaat Tunder verder dan de koraalmotetten van de Praetoriusfamilie.
Het is weliswaar geschreven “in stylus
gravis” (3/2-maat!), maar de polyfonie
is heel expressief en “declamerend”
(vooral op de laatste bladzijde), waarbij iedere koraalregel in vrije imitatie
wordt bewerkt. Eveneens een unicum
Franz Tunder en de Noord-Duitse koraalfantasie
in het bewaard gebleven oeuvre van
Tunder vormen variaties over Jesus
Christus, unser Heiland. Dit drieluik
vormt Tunders enige bijdrage tot de
“zware” orgeltextuur van de Praetoriusfamilie (die vooral door Weckmann
zou worden verder ontwikkeld), wat
met name in het vijfstemmige openingsvers “in organo pleno” met dubbel pedaal naar voren komt. Hierin
wordt op “Hamburger” wijze de cantus
firmus met de rechtervoet gespeeld. De
tweede, vierstemmige variatie omrankt
de wederom in de tenor geplaatste cantus firmus met een indringend motiefje
dat voortdurend geïmiteerd wordt. Het
laatste vers, met de koraalmelodie in
het onderste octaaf van het pedaal, is
opnieuw vierstemmig, maar door de
grote sprongen van het contrapunt
worden voortdurend meer stemmen
gesuggereerd; dit uitgesproken onvocale deel neemt ondubbelzinnig
afstand van de bedachtzame, consortachtige Praetoriusstijl.
Naast deze geïsoleerde voorbeelden
van het koraalmotet en de koraalvariatie vallen de zeven koraalfantasia’s des
te meer op. Als Tunder al geen leerling
van Scheidemann is geweest was hij in
ieder geval sterk door hem beïnvloed,
waartegenover de invloed van Jacob
Praetorius duidelijk geringer is. Maar
op Tunders stijl lijkt ook het bon mot
van Mattheson van toepassing dat deze
Weckmann toedichtte, namelijk dat
deze de “Praetorianische Ernsthaftigkeit” met de “Scheidemannische Liebligkeit” wist te matigen. Er is een werk
dat dat heel duidelijk lijkt te maken en
wel wellicht het oudste orgelwerk is
wat we van Tunder kennen, te weten
de koraalfantasia over het Duitse Te
Deum, “Herr Gott, dich loben wir”.
Het is het enige werk van Tunder dat
in meer dan één bron bewaard bleef:
naast Lüneburg KN 209 (waar we nog
op terug zullen komen) is dat Lüneburg KN 207/17,1. Deze waarschijnlijk
in Hamburg in de jaren 1650 ontstane
tabulatuur (het met afstand oudste muziekhandschrift met de naam Tunder)
bevat verschillende bewerkingen van
deze zelfde melodie, waaronder een
van Jacob Praetorius en diens leerling
Jacob Kortkamp. Tunders bewerking
volgt in principe het voorbeeld van
www.groningenorgelland.nl
Scheidemanns koraalfantasia’s, maar
hier en daar is de polyfonie nog wat
ouderwets, “Praetorianisch”.
De hoofdbron voor Tunders koraalbewerkingen wordt gevormd door de
tabulatuur Lüneburg KN 209; naast
het koraalmotet Jesus Christus, wahr’
Gottes Sohn, en de variatiereeks Jesus
Christus unser Heiland bevat het vijf
koraalfantasia’s: Herr Gott, dich loben
wir (in een tweede kopie), Auf meinen
lieben Gott, In dich hab ich gehoffet,
Herr, Komm, Heiliger Geist, Herre Gott
en Was kann uns kommen an für Not.
KN 209 werd rond 1670, dus kort na
Tunders dood, te Lüneburg geschreven door de reeds genoemde Heinrich
Baltzer Wedemann. Het is een zeer belangrijke bron voor de Noord-Duitse
orgelkunst: het vormt niet alleen de
hoofdbron voor de muziek van Tunder,
Weckmann, Delphin Strunck en Peter
Morhardt, maar is ook belangrijk voor
Scheidemann en enkele kleinere namen. Tunders orgelstijl verschijnt hier
in volle glorie: deze is duidelijk hoekiger en instrumentaler, “barokker” zo u
wilt, dan die van Scheidemann. Wat in
deze groep van vijf koraalfantasia’s met
name opvalt is hun variëteit; Tunder
wilde zich duidelijk niet vastleggen op
een vast stramien. De sterkste afwijking vinden we in Auf meinen lieben
Gott. De reeds bij Scheidemann aan te
treffen combinatie van (doorlopende)
variatiereeks en fantasia wordt hier
gerealiseerd zonder gebruik van het
pedaal – iets wat ook weer op Scheidemann is geïnspireerd; zie diens Toccata in G voor twee manualen (zonder
pedaal). Na twee variaties – de eerste
met een rijkversierde koraalmelodie in
de bovenstem, de tweede nauwelijks
geornamenteerd in dezelfde stem met
een vrije solopartij voor de linkerhand
– biedt de derde “variatie” de eigenlijke
fantasia. Dit gedeelte omvat maar liefst
driekwart van het hele stuk, dat uit
145 maten bestaat. Hier wordt de driestemmigheid van de openingsvariaties
langzaam maar zeker tot (vrije) vierstemmigheid opgevoerd, en met een
veelheid van echo-technieken opgeschud. Het is een uitgesproken lyrisch
stuk en samen met de dramatiek van
Jesus Christus, unser Heiland geeft het
een idee van Tunders veelzijdigheid.
Alle overige koraalfantasia’s van Tunder zijn wel met pedaal gecomponeerd,
maar ze zijn onderling sterk verschillend, met name qua lengte. In dich hab
ich gehoffet, Herr vormt de kortste (94
maten). De vijf regels worden heel ongelijk behandeld: de laatste omvat de
helft van het hele stuk! De eerste vier
regels volgen in principe het gebruikelijke schema: koraalmelodie geornamenteerd in de rechterhand – onversierd in het pedaal, maar alleen voor de
eerste en vierde regel geldt dit zondermeer. De tweede regel schuift discanten basinzetten in elkaar, terwijl de
derde regel van een echo-intermezzo is
voorzien en wordt afgesloten door een
tweede sopraankolorering. De uitvoerige bewerking van de vijfde en laatste
regel begint met de voor Tunder zo typerende speelse tweestemmige canon
over de beginfrase van deze regel. Gedeelten met vrij versierde en versnelde
melodiefragmenten alterneren met
echo’s totdat de na de vierde regel uitgespaarde pedaalstem met de normaal
geproportioneerde cantus firmus inzet.
Als afsluiting fungeert een volledig
door figuraties omhulde laatste regel in
de rechterhand, en een royaal, virtuoos
coda. Een prachtige, iets langere fantasia (140 maten) met een vergelijkbare
opbouw vinden we in Komm, Heiliger
Geist, Herre Gott.
In 1957 werd in het priesterseminarie van Pelplin een omvangrijke, uit
zes grote delen bestaande tabulatuur
ontdekt. Deze bevat in hoofdzaak letterlijke intavolaties van vocale polyfonie, gekopieerd in de jaren 1620-1630.
Enige tientallen jaren later werd een
deel van de nog onbeschreven pagina’s
gebruikt voor het noteren van orgelkoralen: vijf van Scheidemann, twee
van Tunder, een van ene Ewald Hintz
(1613-1668, organist te Danzig) en
vier van Nicolaus Hasse (c.1610-1670,
organist te Rostock). Die vier werken
van Hasse, die verder nergens als orgelcomponist te boek staat, wijzen op
een ontstaan in zijn sfeer. Deze Hasse
was hoogstwaarschijnlijk gerelateerd
aan de Lübecker Peter Hasse, maar het
is tot op heden onmogelijk gebleken
de exacte familierelatie aan te tonen.
Bijzonder boeiend in deze samenhang
is een document van 2 maart 1661
Franz Tunder en de Noord-Duitse koraalfantasie
21
waarin Nicolaus Hasse om financiële
steun vraagt voor een reis samen met
zijn elfjarige zoon Nicolaas junior
(1651-1672) om les te nemen bij zowel Scheidemann in Hamburg alsook
bij Tunder in Lübeck, bij ieder twee
weken lang. Het kan haast geen toeval
zijn dat juist Tunder en Scheidemann
in het orgel-addendum van de Pelpliner Tabulaturen vertegenwoordigd
zijn. Bovendien is er een geografische
samenhang: Rostock (Hasse) ligt al een
eind in de goede richting, en met Danzig (Hintz) zitten we inderdaad vlakbij
Pelplin, waar deze tabulatuur kennelijk
altijd is gebleven. Een van de Scheidemanniana, de koraalfantasia Allein zu
dir, Herr Jesu Christ, vormt wellicht het
laatste orgelwerk dat we van de Hamburger meester kennen (hij overleed in
1663, twee jaar na het bezoek van de
Hasses). De twee werken van Tunder
behoren allebei eveneens tot dit genre,
groots van opzet. Een uitgesproken
profiel heeft daarbij vooral Christ lag in
Todesbanden (243 maten). De rustige,
motetachtige inzet van nieuwe frases
is hier tot het hoogst noodzakelijke
teruggedrongen. Overheersend zijn
speelfiguren, een veelheid aan echo’s
en speelse, duidelijk niet aan de tekst
gerelateerde chromatiek. Tunder toont
zich hier een ware “homo ludens” die
zich op basis van dit Paaskoraal aan
allerlei klankfantasieën te buiten gaat.
Michael Belotti noemt het stuk terecht
“manieristisch”.
De tweede Pelpliner koraalfantasia,
Was kann uns kommen an für Not
(een fragment van 180 maten), stelt
ons voor een probleem, want KN 209
bevat een tweede fantasia over hetzelfde koraal (ditmaal compleet, 258
maten). Koraalfantasia’s waren doorgaans unica waarbij steeds een ander
koraal gekozen werd. Een vergelijking
van beide werken laat zien dat de versie uit KN 209 in alle opzichten superieur is aan die van Pelplin. Die laatste
is muzikaal niet erg overtuigend, en
niet alleen vanwege het fragmentarische karakter, maar met name vanwege de soms onbeholpen ritmiek. De
voltooide versie is daarentegen veel
dichter van polyfonie, organischer en
veel rijker met name ook in ritmisch
en harmonisch opzicht. Wellicht is de
fragmentarische staat van de versie van
Pelplin niet aan een kopiist te wijten,
maar was het origineel
Het grote orgel van de Marienkirche in Lübeck (in de tijd van
ook onvoltooid – Tunder
Tunder III/P, 54), tekening van Carl Julius Milde uit 1854.
was misschien niet tevreden met het resultaat en
begon daarom helemaal
opnieuw. Opvallend in
dit opzicht is het verschil
in toonsoort: Pelplin staat
in C-groot, KN 209 in Fgroot, waarbij de melodie
in principe (wanneer deze
in sopraan en bas geëxponeerd wordt) een kwint
lager klinkt.
De F-groot-versie van
Was kann uns kommen
an für Not vormt in alle
opzichten Tunders meesterwerk. Tunder overleed
op 5 november 1667 en
werd zoals bekend opgevolgd door Dieterich
Buxtehude, die waarschijnlijk eveneens een
leerling was van Scheidemann maar waarvoor we
net zoals bij Tunder alleen
www.groningenorgelland.nl
22
indirecte bewijzen hebben. Hij huwde
kort na zijn aankomst te Lübeck Tunders dochter Anna Margaretha. Voor
zijn aanstelling of voor zijn proefspel
schreef hij naar alle waarschijnlijkheid
de schitterende koraalfantasia Nun
freut euch, lieben Christen gmein BuxWV 210, een stuk dat precies zo lang
is als Tunders Was kann uns kommen
an für Not. Het begint bovendien zoals
de meeste van Tunders koraalfantasia’s
alsof het om een eenvoudig geornamenteerd koraal gaat, om pas na enkele regels zijn ware aard als fantasia te
laten zien. Buxtehude’s Nun freut euch
kan daarom als een hommage aan zijn
grote voorganger worden opgevat.
Deze grote, ambitieuze koraalfantasieën waren in de eerste plaats representatieve orgelstukken, die het vernuft
en de de virtuositeit van de componistorganist demonstreerden. Of ze ook
liturgisch werden gebruikt, als muziek
“sub communione” of als vervanging
van een gezongen motet (tijdens de
Zaterdagsvesper?) blijft speculeren.
Gebruikte literatuur
Michael Belotti, “Vorwort” tot: Franz
Tunder, Sämtliche Orgelwerke, Wiesbaden 2012, pp. 3-8
Pieter Dirksen, Heinrich Scheidemann’s
Keyboard Music, Aldershot 2007.
Pieter Dirksen, “Dieterich Buxtehude
and the Chorale Fantasia”, in: GOArt
Research Reports 3 (2003), pp. 149-165.
Frederick Hudson, “Franz Tunder, the
North-Elbe Music School and Its Influence on J.S. Bach”, in: Organ Yearbook 8
(1977), pp. 20-40.
Caspar Ruetz, Widerlegte Vorurtheile
von der beschaffenheit der heutigen
Kirchenmusic und von der Lebens-Art
einiger musicorum, Lübeck 1752.
Kerala Snyder, “Franz Tunder’s StockExchange Concerts: Prelude to the
Lübeck ‘Abendmusiken’”, in: GOArt
Research Reports 2 (2000), pp. 41-57.
Wolfram Syré, “Franz Tunder”, in: Die
Musik in Geschichte und Gegenwart,
Personenteil 17, Kassel 2007, pp. 11141117.
Franz Tunder en de Noord-Duitse koraalfantasie
Klassieke orgelbouw:
Nieuwbouw en Restauratie
Bernhardt H. Edskes Orgelbau
GRONINGEN, HET ZWITSERSE HUIS, 2013
2 MANUALEN EN PEDAAL, 17 STEMMEN
BRUNNACKERWEG 10, CH 5610 WOHLEN, ZWITSERLAND
TEL+FAX 0041 56 622 64 87 / 0041 56 622 67 04, MOBIEL 06 511 95 700, E-MAIL: [email protected]
ADRES NEDERLAND: POSTBUS 49, 9990 AA MIDDELSTUM
www.groningenorgelland.nl
Schnitgerfestival Groningen Orgelstad
23
Geachte heer Bach
Na een succesvolle reeks voorstellingen in 2013 reist dit voorjaar en na de
zomer door het Groninger en Drentse
orgelland de concertante theatervoorstelling
GEACHTE HEER BACH,
met hoogtepunten uit Bachs orgelliteratuur en composities voor sopraan,
fluit en orgel.
In “Geachte Heer Bach” neemt acteur
Dick van Veen in de rol van Johann
Sebastian Bach de toehoorders mee
naar het leven van de grote componist
en musicus. Hij vertelt over het muziekleven van eind zeventiende, begin
achttiende eeuw. Ook laat hij ons ken-
nismaken met Bach, diens vrouwen,
gezin, opdrachtgevers en collega’s.
Andersom ontdekt Bach het orgel van
de een en twintigste eeuw.
Dit muziektheaterstuk is een
zoektocht naar een leven, naar een
tijdsbeeld, naar een geschiedenis en
vooral naar muziek. Het is een frisse,
onverwachte en ontroerende voorstelling over de vraag die iedereen zich in
het leven stelt: “Wie ben ik ?”
Kaarten à € 15,--/€ 10,-- voor jongeren
t/m 16 jaar, zijn 45 minuten voor aanvang aan de kerk verkrijgbaar.
De voorstellingen hebben plaats in
Hoogeveen, Zuidlaren, Klazienaveen,
Dwingeloo, Midwolda, Roden, Zuidhorn, Wildervank en Assen.
Aan “Geachte heer Bach” werken mee:
Acteur:
Dick van Veen
Orgel:
Wietse Meinardi
Sopraan: Alina Rozeboom
Fluit:
Berta van der Kolk
Tekst:
Janine Hoekstein
Regie:
Jos Visscher
Producent: Stichting Muziektheater
Assen.
Zie verder
in de Orgelagenda
en op
www.muziektheater-assen.nl
Orgelconcert en CD-presentatie in Kantens
Op zondag 25 mei 2014 heeft een bijzonder concert plaats in de Antoniuskerk te Kantens, waarvoor u door de
plaatselijke orgelcommissie van harte
wordt uitgenodigd. Zowel de dag als
het aanvangstijdstip wijken af van wat
www.groningenorgelland.nl
24
in Kantens vóór de kerkrestauratie
gebruikelijk was. Om 16.00 u. geeft
Wolfgang Zerer een orgelconcert.
Aansluitend kunnen de bezoekers genieten van een hapje en een drankje
in gebouw Salem, tegenover de toren.
Het concert zal extra bijzonder zijn
vanwege de presentatie van de nieuwe
CD van het orgel van Kantens. Ook op
deze CD is Wolfgang Zerer de organist.
Geachte heer Bach - Orgelconcert en CD-presentatie in Kantens
Beiaardnieuws provincie Groningen
Open Toren
Op zaterdag 14 juni tussen 13.00 en
16.00 uur kunnen de carillons in de
torens te Appingedam, Groningen
(Martini, vanaf 11.00 uur), Middelstum, Veendam en Winschoten weer
worden bezichtigd. Deskundige beiaardiers zijn aanwezig om uitleg te geven over de instrumenten en het beiaardspel te demonstreren. Uiteraard
kan men ook van de fraaie uitzichten
genieten. Ook op Open Monumentendag (13 en 14 september) zijn de
meeste carillons te bezoeken.
Excursie
De jaarlijkse excursie van de Stichting
Klokkenspel Groningen vindt plaats
op zaterdag 25 oktober. De voor iedere belangstellende mee te maken tocht
voert dit keer naar het NederlandsDuitse grensgebied tussen Winschoten en Ditzum, waar enkele interessante luidklokken en carillons worden
bezocht. Nadere informatie over deelneming is te verkrijgen bij het secretariaat van de S.K.G.: Parallelweg 4,
9986 ST Beerta, tel.: 0597-331835, of
via [email protected]. Hier kan ook
de opgave voor deze gratis excursie
plaats vinden.
CD
Ter gelegenheid van het twintigjarig
bestaan van de Stichting Klokkenspel
Groningen is in 2013 een CD geproduceerd waarop alle zeven carillons in
de provincie Groningen worden bespeeld. Deze CD is voor € 12,- + porto
onder meer verkrijgbaar via infoskg@
planet.nl en via de website van de
Stichting Martini Beiaard Groningen:
www.martinicarillon.nl.
Jubileum
Het Hemony-carillon in de Groningse
Martinitoren bestaat dit jaar 350 jaar.
Op zaterdag 20 september zal dit feit
gevierd worden met een voor ieder
toegankelijke bijeenkomst in de Stedelijke Muziekschool. Deze zal in het
teken staan van het gebruik van een
historische beiaard in het verleden en
in de toekomst. Uiteraard hoort een
concert op het carillon bij de feestelijkheden.
Beiaardbespelingen in 2014
Appingedam, Nicolaïtoren
april t/m september wekelijks op vrijdag, 19.15 uur: Adolph Rots
zomerconcerten: op zaterdagmiddag,
15.00 uur:
21 juni, 26 juli en 6 september Adolph Rots
Groningen, Academietoren
wekelijks op dinsdag, 10.00 uur: Auke
de Boer
1 september, 15.30 uur: Auke de Boer,
opening Academisch Jaar
Heiligerlee, Klokkengieterijmuseum
incidentele bespeling
Middelstum, Hippolytustoren
op de zaterdag voor de eerste zondag
van een maand, 16.00 uur: Henk Veldman
concerten op zondagmiddag, 16.00 uur: 27 juli – Auke de Boer
31 augustus – Frans Haagen
Veendam, toren Hervormde kerk
wekelijks op donderdag, 13.30 uur:
Adolph Rots
Winschoten, Olle Witte
regelmatige bespeling verwacht op
donderdag, 15.30 uur: Adolph Rots
zomerconcerten: nader aan te kondigen
Groningen, Martinitoren
wekelijks op dinsdag, 12.00 uur en
zaterdag, 11.00 uur: Adolph Rots en
Auke de Boer
overige bespelingen:
28 augustus 9.00 uur - Auke de Boer,
Bommen Berend
11 september 19.30 uur - Auke de Boer,
verzoekprogramma
11 december 19.30 uur – Adolph Rots,
kerstspecial
18 december 19.30 uur – Auke de Boer,
kerstspecial
op 13 september (Open Monumentendag) 12.00-16.00 uur: beiaard- en
luidklokkendemonstraties
www.groningenorgelland.nl
25
Schnitgerfestival 16 tot 19 oktober 2014
Het wordt de moeite waard om van 16 tot 19 oktober 2014 af te
reizen naar Groningen. De stichting Groningen Orgelstad organiseert in dit verlengde weekend een muziekfestival waarbij vier
beroemde en markante orgels in de stad bespeeld zullen worden.
Het Schnitgerfestival 2014 zal meer bieden dan alleen orgelconcerten. Liefhebbers van meerdere disciplines zullen er iets van
hun gading vinden.
Dat de fraaie oude orgels in Groningen Stad en Ommeland wereldwijd bekend zijn in kringen van kenners en liefhebbers, is
geen nieuws. Maar het orgelbezit is als ‘unique selling point’ van
stad en provincie nog nagenoeg onbekend bij het grote publiek.
Daarom wordt er in Groningen hard aan gewerkt om dit muzikale erfgoed tot één van de belangrijke orgelcentra van NoordEuropa te maken. Men zou kunnen zeggen dat de Groninger
orgels in de diverse oude kerken zich met elkaar als een groot
openluchtmuseum manifesteren, waarbij met name de orgels van
Arp Schnitger en zijn school de basis vormen. De plannen van de
stichting Groningen Orgelstad richten zich dan ook op het presenteren van dit unieke instrumentarium aan een breed publiek.
Het beleidsplan van Groningen Orgelstad is getiteld ‘Noblesse
oblige’ en geeft hiervoor meerdere aanknopingspunten.
Eén daarvan is het uitbreiden van concerten tot presentaties in
combinatie met andere disciplines. Dit zal ook in deze editie
van het Schnitgerfestival worden gerealiseerd.
Groningen is de enige stad in de wereld die drie
Schnitgerorgels heeft. Daarnaast staan in deze stad
echter ook enkele fraaie 19de en 20ste-eeuwse
instrumenten die het palet aan orgels nog interessanter maken. Daarom worden, naast de focus op
de drie Schnitgerorgels (Martinikerk, Der Aa-kerk en
Pelstergasthuiskerk), ook activiteiten op stilistisch latere orgels
georganiseerd. Vooral de Schnitgerorgels vormen bij deze editie
van het Schnitgerfestival weer het passende podium voor het
vieren van de ‘verjaardagen’van twee bekende orgelcomponisten,
te weten Franz Tunder, de schoonvader van Dieterich Buxtehude,
en Carl Philipp Emanuel Bach. Zowel orgel- als orkest-, koor- en
kamermuziekwerken van deze grote componisten zullen klinken.
Daarnaast komen, evenals bij de festivals in de toekomst,
vast terugkerende elementen aan bod zoals cultuureducatie voor jongeren, de nachtelijke orgelmarathon, een masterclass, een dagexcursie in de
provincie, openstelling van werkplaatsen van
enkele Groningse orgelmakers, een duo/wandelconcert, een lunchconcert en een cantatedienst. ’s Avonds
kan men gezellig napraten in het Schnitger-festivalcafé, of
men kan gaan voor een heus Schnitgerdiner. Verder is er
een boek- en cd/dvd markt en kunnen openbare generale
repetities van
ensembles en organisten worden bijgewoond (live en op
video). Ook zijn diverse aantrekkelijke verblijfs- en
kortingsarrangementen beschikbaar. Dat en nog veel meer.
Voor nadere actuele informatie kan men terecht
op de website van Groningen Orgelstad,
www.orgelstad.nl
of www.schnitgerfestival.nl (ticketservice)
of bel +31 (0)50-3120703.
www.groningenorgelland.nl
26
Agenda 2014
Donderdag 16 oktober 2014 20.00 u St. Jozefkathedraal
Vocaal Ensemble The Gents. Sjoerd Ruisch, orgel
Vrijdag 17 oktober 2014 17.00 u Pelstergasthuiskerk
als aperitief: concert met baroksopraan Zsuzsi Tóth
& Stef Tuinstra, orgel / kistorgel
Geistliche Oden & Lieder van C.Ph.E. Bach
18.00 u Op locatie in centrum
gelegenheid voor een Schnitgerdiner
T.z.t. wordt een arrangement hiervoor aangeboden
20.00 u Der Aa-kerk
Schnitgernacht. Orgelmarathon met Jochem Schuurman,
Hayo Boerema, Toon Hagen, Gerben van Mourik,
Vincent van Laar en Leonore Lub
Zaterdag 18 oktober 09.30 u – 15.00 u
Schnitgerexcursie Mensingeweer, Uithuizen, Zandeweer
Excursieleiding: Bernhardt Edskes & Aart Bergwerff
10.00 u Martinikerk
Masterclass Leo van Doeselaar
(conservatorium-studenten & winnaars concours SGO)
10.00 u Der Aa-kerk
Vrije orgelbespeling voor amateurs
13.30 u Pelstergasthuiskerk
Kinderconcert met uitvoering door leerlingen van
Josien Le Coultre en jonge orgelleerlingen
15.30 u Martinikerk
Concert Luthers Bach Ensemble o.l.v. Tymen Jan Bronda
Wolfgang Zerer, orgel
‘Klaviermuziek in perspectief ’ werken van J.S. Bach
18.00 u Op locatie in het centrum
gelegenheid voor een Schnitgerdiner
Muzikale omlijsting Ensemble Yellow House
Baroque: Triosonates van C.Ph.E. Bach
20.00 u Der Aa-kerk & 21.00 u Martinikerk
Wandelconcert Leo van Doeselaar
In de Martinikerk i.s.m. The Northern Consort
C.Ph.E. Bach, Concerto voor orgel in G (Wotq 34)
Zondag 19 oktober 10.30 u Der Aa-kerk Stedelijke Cantatedienst
Cantate Consort o.l.v. Jelte Hulzebos
Eeuwe Zijlstra, orgel
www.groningenorgelland.nl
15.00 u Martinikerk Slotconcert: Noord-Duitse koor & orgelmuziek
van Franz Tunder & Hieronymus Praetorius
Vocaal Ensemble Vox Luminis (BE)
o.l.v. Lionel Meunier
Harald Vogel, orgel
Agenda 2014
27
Excursie i.k.v Schnitgerfestival 2014 op zaterdag 18 oktober
Tijdens het Schnitgerfestival bestaat
de mogelijkheid een aantal Schnitger/
Hinsz-orgels in de provincie Groningen te bezoeken. Ook kunt u kennis
nemen van de plannen tot herbouw
van het voormalige Schnitgerorgel in
de Lutherse kerk van Groningen.
09.30 uur: 11.00 uur: 13.00 uur:
14.45 uur:
Reizen op eigen gelegenheid.
Carpoolen is mogelijk €5.- per persoon.
Opgave per e-mail:
[email protected]
U krijgt per mail bericht over de details
van de dag.
Bij minder dan 20 deelnemers gaat de
excursie niet door.
Er kunnen wijzigingen in het programma optreden.
Mensingeweer
(Arp Schnitger 1696)
Uithuizen
(Arp Schnitger 1701)
Zandeweer
(A.A. Hinsz 1731)
Lutherse Kerk Groningen
(uitleg plannen herbouw
Schnitgerorgel 1717)
Aart Bergwerff orgeldemonstratie
Bernhardt Edskes orgeldeskundige
Hilda Rodenboog organisatie
Mensingeweer
De aanmelding gaat als volgt:
Kunt u aangeven met hoeveel personen u deel wil nemen?
Heeft u plaatsen beschikbaar in de
auto?
Bezoek per orgel € 10.- alle orgels € 25.-.
Reconstructie Arp Schnitgerorgel (1699/1717) in de Lutherse kerk
te Groningen
De ingebruikneming van het gereconstrueerde Schnitgerorgel is gepland op
31 oktober 2017.
Vijfhonderd jaar nadat Luther zijn 95
stellingen aan de slotkapel te Wittenberg sloeg, vierhonderd jaar nadat de
Lutherse Gemeente in Groningen werd
gesticht en last but not least precies
driehonderd jaar nadat Arp Schnitgers
meestergezellen Rudolph Garrels en
Johannes Radeker de uitbreiding van
het in 1699 gebouwde Arp Schnitgerorgel hebben opgeleverd.
Wat is er tot nu toe gebeurd?
Er is aan een deskundig archiefonderzoeker gevraagd, te weten Victor
Timmer, Tymen Jan Bronda te helpen
bij het nauwgezet uitpluizen van alle
archivalia. De verwachting is dat het
www.groningenorgelland.nl
28
onderzoek medio 2014 wordt afgerond
en wordt vastgelegd in een publicatie,
die de Stichting Groningen Orgelland in 2015 als presentje aan haar
donateurs aanbiedt. De publicatie zal
in ruime mate in het orgelinformatiecentrum van de SGO en in de Lutherse
kerk verkrijgbaar zijn. In de orgelagenda van 2015 zult u ongetwijfeld de details kunnen lezen.
Er is sprake van zorgvuldig en goed
overleg met de kerkelijke autoriteiten
van de Lutherse Kerk, om alles wat met
de bouw, het beheer en de exploitatie
van het instrument te maken heeft
goed te regelen. Het overleg over een
overeenkomst hieromtrent bevindt
zich in een afrondende fase.
Bij drie gerenommeerde internationale
orgelmakers zijn offertes aangevraagd
en verkregen. Er zijn drie zeer goed
onderbouwde en ook creatieve offertes
ingediend, die uitgebreid zijn besproken en tegen elkaar afgewogen. De
verwachting is dat het contract met de
gekozen orgelmaker medio 2014 kan
worden getekend.
Er wordt momenteel gewerkt aan een
fondsenwervingsplan. Belangrijk daarbij is het binnenhalen van een aantal
deskundigen.
De website van de stichting: www.
schnitgerorgel2017.nl, zal worden geactualiseerd en zal in de zomer volop
in de lucht zijn, zodat de ontwikkelingen kunnen worden gevolgd.
Namens de stichting,
Albert Rodenboog(lid)
Excursie i.k.v Schnitgerfestival 2014 - Reconstructie Arp Schnitgerorgel
Orgelreis SGO 2014: van Scherer (1648) tot Sauer (1905)
In september 2014 heeft de jaarlijkse
orgelreis van de Stichting Groningen
Orgelland plaats. Deze keer zullen de
deelnemers in aanraking komen met
maar liefst tweehonderdvijftig jaar orgelgeschiedenis!
De reis staat onder leiding van organist Sietze de Vries, orgeldeskundige
Bernhardt Edskes en reisleider Hilda
Rodenboog.
Het programma
We vertrekken op dinsdag 23 september 2014, omstreeks 7.30 uur. De
opstapplaatsen zijn: Haren (Postillion
Hotel), Groningen (Hoofdstation) en
Zuidbroek (Hotel van der Valk).
We bezoeken de volgende orgels: Tangermünde (Scherer-orgel 1624, op
veler verzoek), Brandenburg (Joachim
Wagner 1723-1725), Wusterhausen
(Joachim Wagner 1742), de Dom in
Berlijn (Wilhelm Sauer 1905). We
overnachten twee nachten in het Sorat
Hotel in Brandenburg.
Daarna gaan we naar de orgels van
Naumburg (Zacharias Hildebrandt
1746), Waltershausen (Tobias Heinrich Gottfried Trost 1722), Altenburg
(Trost 1735-1739), Schmalkalden
(Daniël Meyer 1587-1589) en Borgentreich (Gottfried Bader 1677). We
overnachten twee nachten in Quality
Hotel “Am Tierpark” in Gotha.
Dit alles onder voorbehoud: er kunnen wijzigingen in het programma
optreden.
We hopen zaterdag 27 september 2014
omstreeks 19.30 uur in Groningen aan
te komen.
De reis wordt per luxe touringcar gemaakt. Op volgorde van binnenkomst
van het aanmeldingskaartje en van de
aanbetaling van 50% van de reissom
worden de deelnemers toegelaten.
De SGO biedt deze vijfdaagse reis aan
voor € 575.- per persoon (donateurs
€ 555.-), op basis van een tweepersoonskamer. De toeslag voor een eenpersoonskamer is € 175.-.
Bij de prijs inbegrepen:
• Hotelovernachtingen op basis van halfpension.
• Entreeprijzen kerken.
•Busreis.
• Twee lunchpakketten.
• Excursieboekje met informatie en
foto’s over de kerken en de orgels.
Belangrijk is dat u voor een goede
annuleringsverzekering zorgt.
Bij annulering na 15 juli 2014 krijgt u
uw betaling niet teruggestort.
Het 27-ste SGO-Orgelconcours voor amateurorganisten
Het orgelconcours van de Stichting
Groningen Orgelland wordt dit jaar
gehouden in de Petruskerk te Leens.
Het befaamde orgel in deze kerk is in
1733 gebouwd door Albertus Anthonie Hinsz, in opdracht van Douairière
Anna Habina Lewe. De bedoeling was
het concours in Farmsum te houden.
Het Lohmanorgel te Farmsum is echter
nog in restauratie. De datum van het
concours is 25 oktober 2014.
Het Hinszorgel in de Petruskerk te
Leens heeft tien registers op het Hoofdwerk, negen op het Rugpositief en acht
op het Pedaal. In de loop der tijd werd
door verscheidene orgelmakers aan
het orgel gewerkt: F.C. Snitger/H.H.
Freytag, N.A. Lohman en G.P. Dik. In
1968 werd een omvangrijke restauratie
afgesloten, uitgevoerd door de firma
Van Vulpen. Het instrument biedt de
kandidaten ruime mogelijkheden tot
smaakvolle registratiekeuzes.
In de jury hebben zitting Pieter Pilon
(vaste bespeler van het Lohmanorgel
www.groningenorgelland.nl
te Farmsum), Theo Jellema (organist van de Grote of Jacobijnerkerk
te Leeuwarden en docent hoofdvak
orgel aan de conservatoria van Groningen en Zwolle/Arnhem) en Gerben Mourik (organist van de Grote
of St. Michaelskerk te Oudewater).
De spelregels
1. Deelname staat open voor amateurorganisten die niet vóór 1 september 2014 gestart zijn met een conservatoriumopleiding.
2.Kandidaten die reeds driemaal een
eerste prijs hebben behaald op een
SGO-orgelconcours zijn van deelname uitgesloten.
3.
Leerlingen van juryleden zijn
van
deelname
uitgesloten.
De deelnemer dient bij de samenstelling van zijn programma rekening te houden met de (on)mogelijkheden van het instrument. Het
programma mag maximaal tien
minuten orgelliteratuur bevatten.
Men kan zich aanmelden vóór 1 juli
2014, via het e-mailadres [email protected] of via [email protected]. De kosten
voor deelname bedragen € 25,-.
Dit bedrag moet worden overgemaakt
op
ING-nummer:
NL97 INGB 0001 8066 45
of op banknummer NL65 INGB
0669 9145 09 t.n.v. SGO Winsum,
onder vermelding van “Concours Leens”. Er worden maximaal 22 deelnemers toegelaten.
De kandidaten krijgen in de weken
voorafgaand aan het concours ongeveer twee uur de tijd om zich met
het orgel vertrouwd te maken en de
registratie uit te zoeken. Het concours is ingedeeld in voorronden en
een finale. De voorronden worden
gehouden van 9.00-15.30 uur. Na
het juryberaad volgt direct de finale.
Met vriendelijke groet,
Albert Rodenboog
Orgelreis SGO 2014 - Het 27-ste SGO-Orgelconcours voor amateurorganisten
29
Restauratie van het Hinszorgel Uithuizermeeden
Na de restauratie van 1970 door de
gebr. Van Vulpen werd het de hoogste
tijd om het Hinszorgel in de Mariakerk te Uithuizermeeden opnieuw in
ogenschouw te nemen. Verschillende
gebreken kwamen aan het licht, die
ertoe noopten een subsidieaanvraag
te doen, die tot onze verrassing werd
gehonoreerd.
Was het in eerste instantie te doen om
een corrigerende restauratie, vooral in
verband met de financiën, nu bleek dat
het gehele instrument onder handen
kon worden genomen.
De vier in vroegere jaren verdwenen
eiken balgen van 9 bij 4½ Groninger
voet, worden opnieuw geplaatst in de
rechterzijkamer van de toren, in plaats
van op de huidige plaats in de toren
vlak achter het orgel, die aanleiding
geeft tot lekkage vanuit de toren en
door de grote windkanalen een minder
goede invloed op de klank van het pijpwerk heeft.
De kas wordt opnieuw voorzien van
mahonie-imitatie en wordt opnieuw
verguld, zodat het orgel er als nieuw uit
komt te zien! Begrijpelijkerwijze worden ook het regeerwerk (register-en
speelmechaniek, alsook de klaviatuur)
gerestaureerd.
Ook het pijpwerk wordt waar nodig
aangepast, met name de Mixtuur en
de Sexquialter, die bij de vorige restauratie een te wijde mensuur hadden en
dus opnieuw worden geplaatst met een
nauwere mensuur. De overgang van de
2’ in de bas van de Mixtuur naar de 5
1/3 van de discant (een struikelblok
voor vele organisten!) wordt “soepeler”
gemaakt met de vervanging ervan door
de 4’ op c 1-gestreept.
De meeste tongwerkbekers worden
opgelengd; een aantal bekers van de
Dulciaan, enkele jaren voorheen provisorisch verlengd, gaven een verrassend resultaat, waardoor duidelijk is,
dat de te korte bekers een verkeerde
keuze waren.
Overigens zou men kunnen stellen, dat
deze restauratie een vervolg is van die
van 1970, met name wat de klankvorming betreft. Moge het resultaat van
deze restauratie door Reil-orgelbouw
ons luisterrijk in de oren klinken tijden
www.groningenorgelland.nl
30
erediensten en concerten!
Volgens de planning zal het volledige
binnenwerk na Pasen 2014 naar de
orgelmakerij worden vervoerd; het
instrument zal dan medio 2015 gereed zijn en worden opgeleverd; in de
tussentijd zal Helmer Hut de kas verfraaien; dan zal ook een aanvullende
restauratie van de toren plaatsvinden
door de fa. Veldman.
Adviseur is Stef Tuinstra.
Namens kerkrentmeesters en alle organisten,
Koos Dijkhuizen
Klaviatuur Hinszorgel
Zomeropenstelling Jacobikerk Uithuizen met
orgelbespelingen op het Arp Schnitgerorgel
Gedurende de zomerperiode is de Jacobikerk te Uithuizen te bezichtigen.
Tijdens de openstelling zijn er orgelbespelingen op het Arp Schnitgerorgel.
Bezoekers zijn elke zaterdagmiddag
welkom van 13.00 tot 16.00 uur en
hebben vrij toegang.
De openstelling duurt van zaterdag
12 juli tot en met zaterdag 9 augustus
2014.
Restauratie van het Hinszorgel Uithuizermeeden
Het orgel van de Protestantse Gemeente Winsum Obergum
Het orgel van de Protestantse Gemeente Winsum Obergum, heeft een
volledige restauratie achter de rug.
De aanleiding was een indrukwekkende verbouwing van de Centrumkerk, het kerkgebouw van de PGWO.
In eerste instantie zou alleen het orgel
tegen bouwstof worden beschermd,
maar na inspectie constateerde de
NNOC veel meer problematiek. De
NNOC ( Noord Nederlandse Orgelmakers Coöperatie) is een samenwerkingsverband van zelfstandige
orgelmakers, zonder personeel, met
een gezonde dosis kennis, ervaring en
liefde voor het vak, het instrument en
de gebruikers. Het orgel had veel achterstallig onderhoud, vooral het pijpwerk was bijzonder slecht. Complete
delen van de bas spraken niet of zeer
slecht aan en verscheidene conducten
waren gescheurd.
Ook het mechaniek van het orgel begon tijdens het spelen storende bijgeluiden te vertonen.
windvoorziening is verbeterd, maar is
nog niet optimaal, hier zal nog het nodige aan moeten gebeuren. Visueel zijn
nauwelijks veranderingen te zien.
Wel is rondom de speeltafel de “symmetrie“ vervangen door een tweestanden calcant en beschikt de organist
over heldere verlichting in de lessenaar
en bij het pedaal.
Door de restauratie en de herintonatie is er een prachtige klank ontstaan
die de gemeentezang in alle opzichten
door de liederen heen zal dragen.
Om de orgelliefhebbers en verdere
belangstellenden in de gelegenheid te
stellen om hier kennis van te nemen
wordt er een presentatie van het instrument georganiseerd op zaterdag
12 april a.s. van 15.00 tot 17.00 uur in
de Centrumkerk. Vanaf 15.00 uur ontvangst en welkom, daarna toelichtingen van de orgelbouwers gevolgd door
een klankdemonstratie. Deze feestelijke middag wordt afgesloten met een
orgelconcert. Het orgel zal bespeeld
worden door de vaste organisten van
de Centrumkerk.
Aangezien het orgel opnieuw geïntoneerd zou worden op de vernieuwde
kerkzaal, is er gekozen voor een complete make-over.
Veel pijpwerk is gerestaureerd of vernieuwd en alle registers zijn opnieuw
geïntoneerd. Inmiddels loopt het mechaniek bijna geruisloos, waardoor
een prettige speelaard is ontstaan. De
www.orgelnoordwoldegroningen.nl
In Noordwolde organiseert de Stichting Paul en An Moerman sedert
2006 diverse muzikale activteiten.
De Stichting is vernoemd naar de organist die bijna 50 jaar lang het orgel bespeelde en verzorgde, Paul Moerman.Hij liet de Stichting een legaat na, wat gebruikt moest worden om het orgel in de belangstelling te
brengen en te houden. Dat doet de Stichting via concerten,aexcursies
voor liefhebbers, evenementen en publicaties.
Zie voor uitgebreide informatie onze website:
www.orgelnoordwoldegroningen.nl, ook te bereiken onder:
www.orgel-noordwolde-groningen.nl
Op de foto verwelkomt Stichting-secretaris Piet Kruize leerlingen van Pieter
Pilon, die op 29 juni 2013 het orgel bespeelden. Ook in 2014 vindt er een
voorspeeldag plaats, nu met leerlingen van Leonore Lub. Meer hierover op
onze website.
www.orgelnoordwoldegroningen.nl
www.groningenorgelland.nl
Het orgel van de Protestantse Gemeente Winsum Obergum
31
Carl Philipp Emanuel Bach
Carl Philipp Emanuel Bach werd op
8 maart 1714 in Weimar geboren.
Hij stierf op 14 december 1788 in
Hamburg. Dit jaar herdenken we het
feit dat hij driehonderd jaar geleden
is geboren. Dit is voor de Stichting
Groningen Orgelland (SGO) aanleiding om aandacht aan deze belangrijke componist te besteden. Hij is
als componist interessant, omdat hij
leefde en werkte in een overgangstijd,
op een scharnierpunt in de muziekgeschiedenis. De opvattingen over
componeren die in de tijd van de barok gangbaar waren, werden meer en
meer als achterhaald beschouwd en
vervangen door stijlen die als galant
en klassiek kunnen worden aangeduid. Ook als het gaat om de belangrijke orgels in de provincie Groningen die in die tijd zijn gebouwd is
deze overgang waar te nemen, al zijn
de meeste historische orgels gebouwd
volgens de orgelbouwprincipes van
de barok.
Levensloop
Het wordt tijd om de componist en
www.groningenorgelland.nl
32
musicus Carl Philipp
Emanuel Bach nader aan
u voor te stellen. Dat zal
ik voornamelijk doen aan
de hand van de overgeleverde muziekmanuscripten, die zowel als autograaf (door de componist
zelf geschreven) als in de
vorm van afschriften zijn
overgeleverd. Carl Philipp Emanuel was de op
een na oudste zoon van
Johann Sebastian Bach en
zijn eerste vrouw Maria
Barbara Bach. Zij overleed op 36-jarige leeftijd.
Uit dit huwelijk werden
vier kinderen geboren: de
dochter Catharina Dorothea en de zoons Wilhelm
Friedemann, Carl Philipp Emanuel en Johann
Gottfried Bernhard. De
laatste overleed op 24-jarige leeftijd.
Carl Philipp Emanuel
trouwde met Johanna Maria Dannemann en het echtpaar kreeg drie
kinderen: Johann Adam (die advocaat
werd), Anna Carolina Philippina en
Johann Sebastian, die schilder werd en
in Rome woonde. Zijn leven als componist en uitvoerend musicus speelde
zich af op drie plaatsen: in Leipzig
(waar zijn eerste composities ontstonden), in Berlijn (als klavecinist in het
orkest van koning Friedrich II van
Pruisen) en in Hamburg, waar hij zijn
oom Georg Philipp Telemann opvolgde als Musikdirektor. Naast zijn werk
als uitvoerend musicus in Leipzig,
Berlijn en Hamburg componeerde en
publiceerde Carl Philipp Emanuel veel.
Hij beheerde belangrijke delen van de
muzikale erfenis van zijn vader. Daarnaast reisde hij veel en gaf bij die gelegenheden ook vaak concerten. Zo deed
hij in januari 1767 de stad Groningen
aan en gaf een recital met eigen werken
en werken van zijn vader in het Concerthuis aan de Poelestraat. Hij heeft
waarschijnlijk toen ook kennisgemaakt
met Jacob Wilhelm Lustig, de organist
van de Martinikerk. Naar aanleiding
van de herdenking van het feit dat zijn
sterfjaar tweehonderd jaar geleden
was, werd in 1988 een tentoonstelling
gehouden in de Staatsbibliothek Preussischer Kulturbesitz in Berlijn met als
thema: Er ist ein original. In het bij de
tentoonstelling verschenen gelijknamige boekwerk, spreken verscheidene
componisten en geleerden uit zijn tijd
hun bewondering uit voor de composities van Carl Philipp Emanuel. Daaronder bevinden zich beroemdheden
als W.A. Mozart: “Er ist der Vater, wir
sind die Bub’n. Wer von uns was Rechts
kann, hat von ihm gelernt”, J.Haydn: “…
und wer mich gründlich kennt, der muss
finden, daß ich dem Emauel Bach sehr
vieles verdanke” en L. van Beethoven:
“Von Emanuel Bachs Klavierwerken
habe ich nur einige Sachen, und doch
müssen einige jedem wahren Künstler
gewiß nicht allein zum hohen Genuß,
sondern auch zum Studium dienen”. In
het boekje staan vele facsimileuitgaven van originele handschriften, maar
ook van brieven en oude drukken, die
bewaard worden in de Berlijnse bibliotheek.
Componeerstijl
De muziek van Carl Philipp Emanuel
Bach kan worden omschreven als muziek van contrasten: snelle delen met
een vurig karakter worden afgewisseld
met gevoelige, melodieuze langzame
delen, waarin men de stijl herkent die
wel met Empfindsamkeit wordt aangeduid. Bij de werken voor orkest gaan
deze delen vaak zonder onderbreking
in elkaar over (attacca). Hij was opgeleid door zijn vader in de strenge componeerstijl van de barok, maar door
de tijdgeest beïnvloed componeerde
hij al spoedig in de galante stijl, waar
hij een eigen vorm aan wist te geven.
De principes van de componeerstijl
van de barok verloochende hij echter
nooit helemaal. In tegenstelling tot zijn
vader heeft hij heel weinig orgelmuziek
geschreven. Er zijn zes orgelsonates
(Wq 70), een zestal fuga’s (Wq 119) en
enkele koraalvoorspelen, die eigenlijk
geschreven zijn voor zijn meest geliefde muziekinstrument: het klavichord.
De orgelsonates schreef hij in opdracht
Carl Philipp Emanuel Bach
van prinses Anna Amalia van Pruisen,
die veel van orgelmuziek hield en een
huisorgel bezat zonder pedaal. Daarom
zijn de sonates manualiter geschreven.
Ik zal verderop aandacht besteden aan
andere composities van Carl Philipp
Emanuel Bach en met name aan de
overlevering en de bewerking daarvan.
Overlevering
Bladmuziek kan men tegenwoordig in
gedrukte vorm kopen in de muziekwinkel. Gedrukte muziek vertegenwoordigt echter maar een fractie van
wat er aan ongepubliceerde manuscripten in vele bibliotheken en archieven ligt. Als men het avontuur aangaat
die te willen verzamelen, zal men in
het bezit moeten zijn van een aantal
algemene catalogi of van specifieke catalogi van een bepaalde bibliotheek. De
meest uitgebreide catalogus is de RISM
(Répertoire International de Sources
Musicale), een werk van vierentwintig delen, dat ook op CD ROM verkrijgbaar is. Hierin staan werken van
componisten genoemd, waarvan oude
drukken verschenen zijn. Voor de ongedrukte werken zal men de bibliotheken zelf moeten aanschrijven. Omdat
de meeste handschriften zich bevinden
in de bibliotheek Preussischer Kulturbesitz Berlin is het volgende boek belangrijk: Paul Kast: Die Berliner BachHandschriften (Musikverlag Matthias
Höhner AG, 1958, Trossingen). In dit
als catalogus uitgevoerde boek worden
alle handschriften van de familie Bach
genoemd die in het bezit van de bibliotheek zijn, ook de werken die niet bij
Wotquenne (Wq) genoemd worden.
Dan zijn er nog de Bach-Incerta, werken die aan een lid van de familie Bach
worden toegeschreven, maar waarvan
onduidelijk is om welke Bach het gaat.
Er zijn ook manuscripten van composities met de naam Bach (di Bach) erop
vermeld die waarschijnlijk door een
componist buiten de Bachfamilie zijn
geschreven. In de bibliotheek Preussischer Kulturbesitz Berlin bevindt zich
een tweetal bijzondere verzamelingen:
de Amaliabibliotheek, beschreven in
het boek van Eva Renate Blechschmidt:
Die Amalien-Bibliothek (Verlag Merseburger, Berlin, 1958) en de bibliotheek van de Singakademie, met daarin
vele verloren gewaande vocale werken
www.groningenorgelland.nl
(vooral passiemuziek) van Carl Philipp Emanuel Bach, door de Russen als
oorlogsbuit na de Tweede Wereldoorlog meegenomen en later herontdekt
in een bibliotheek in Kiev (Oekraine).
Na lang onderhandelen zijn ze in 2001
teruggegeven aan Duitsland. In deze
verzameling vinden we ook een aantal
werken van Johann Ludwig Krebs.
Het “spartieren” en arrangeren van
muziekmanuscripten
Spartieren is een muzikale handeling
die bij het bewerken van muziekstukken van groot belang is. Het is een
Duits woord, afgeleid van het Italiaanse
woord spartire dat afzonderlijke stemmen omzetten in partituur betekent.
Hoewel Carl Philipp Emanuel Bach
zijn composities vaak wel als partituur
noteerde, schreven de vele kopiisten
(van bijvoorbeeld zijn triosonates)
deze op in afzonderlijke stemmen, om
ze daarmee speelklaar te maken voor
de uitvoerenden. Ik vond het belangrijk om de afzonderlijk overgeleverde
stemmen weer tot een overzichtelijk
geheel te maken. Op die manier heb ik
alle instrumentale triosonates (ca. dertig) bewerkt. In de praktijk betekende
dit dat ik de afzonderlijke drie stemmen voor mij had liggen, om ze vervolgens in één partituur op te schrijven.
Later, met de computer, ging dat een
stuk gemakkelijker, omdat je elke stem
eenvoudig kon invoeren. Op die manier was het mogelijk niet alleen trio’s,
maar ook bijvoorbeeld vocale werken
of complete orkestpartituren noot voor
noot en balk voor balk in te vullen.
Het is verrassend een volledige compositie, die alleen in de afzonderlijke
stemmen is overgeleverd, nu weer in
een partituur te kunnen lezen. Op die
manier is zelfs een uitvoering door één
speler mogelijk. Veel composities van
Carl Philipp Emanuel, ook werken die
nooit eerder te horen waren, kunnen
nu weer tot klinken worden gebracht,
hetzij in de originele bezetting, hetzij
uitgevoerd op een toetsinstrument.
Men kan dan met recht spreken van
zelden of nooit gehoorde composities.
Wel moet je bij het spartieren rekening
houden met de beperkingen van de betreffende instrumenten. Sonates die op
orgel gespeeld worden moeten worden
getransponeerd naar andere toonaar-
den, omdat het bereik van een orgel
beperkt is, met name in de discant. Zo
hebben de triosonates met dwarsfluit
een zodanige omvang, dat het noodzakelijk is te transponeren naar twee tot
zelfs vier tonen lager. Een stap verder
is het arrangeren van composities. Je
grijpt dan als bewerker echt in in het
werk van de componist, om de compositie in een andere bezetting dan de
oorspronkelijke te laten klinken of om
verloren gegane delen aan te vullen.
Dit is op zichzelf geen doodzonde, Carl
Philipp Emanuel Bach deed dat zelf
ook. Sommige symfonieën (Wq 112 en
122) bewerkte hij voor klavichord. Zijn
triosonates heeft hij nooit bewerkt,
maar wel gebruikt voor andere composities of andere instrumenten. Een
mooi voorbeeld is de triosonate Wq
159 voor fluit en viool, die hij later bewerkte voor basfluit en viola (Wq 163).
Concert en CD uitgave
In dit Carl Philipp Emanuel Bach-jaar
zullen tijdens concerten ongetwijfeld
de zes bekende orgelsonates te horen
zijn. In een door de SGO georganiseerd
concert op 27 juli op het fraaie Hinsz
orgel van Appingedam zullen onbekende composities van hem gespeeld
worden, door mij bewerkt en geschikt
gemaakt voor uitvoering op orgel. Dat
concert begint om 15.30 en naast orgelwerken zullen er ook andere werken
in een andere bezetting klinken. Het
concert is gratis en is van harte aanbevolen want u hoort een heel onbekend
repertoire. Deze werken zijn ook te horen op een CD die in 2014 of 2015 door
de SGO wordt uitgebracht. Ik hoop dat
daarmee het (onbekende) oeuvre van
Carl Philipp Emanuel Bach bij een breder publiek bekend wordt. Dat verdient
deze componist alleszins.
Wilt u zich verder verdiepen in het
werk van Carl Philipp Emanuel Bach,
dan is het volgende standaardwerk van
harte aan te bevelen: E. Eugene Helm:
Thematic Catalogue of the Works of
Carl Philipp Emanuel Bach (Yale University Press, New Haven & London,
1989).
Herman Kransen
Carl Philipp Emanuel Bach
33
Het orgel van Lellens klinkt na restauratie weer als vanouds
Het borgorgel, alias ‘kerk’orgeltje
van de kleine kerk van het al even
kleine Lellens bij Ten Post klinkt
weer onmiskenbaar als een orgel uit
de Schnitgerschool. Arp Schnitgers
intonatiemedewerker zou het persoonlijk geïntoneerd kunnen hebben!
De bouw rond 1800
Aangenomen wordt dat het Freytagorgel aanvankelijk op de borg Lellens
heeft gestaan. Hermanna Gesseler,
weduwe van Lucas Hamminck, had
het vruchtgebruik van de borg na
het overlijden van haar man. Zij hertrouwde in 1787 met Hendrik Louis
Wijchgel, die na haar overlijden in
1798 de borg van de erfgenamen
kocht. Door toedoen van de neef van
H.L. Wijchgels dochter Enna Hillegonda, Adriaan Pieter Paets van
Wijchgel, is het orgel in 1860 van de
borg naar de kerk verplaatst. Het huis
stond sinds 1875 leeg en werd in 1897
gesloopt op last van de toenmalige
eigenaar Lodewijk Hendrik Wijchgel,
zoon van Adriaan.
Wellicht heeft Hendrik Louis Wijchgel
kort na het overlijden van zijn vrouw
een kabinetorgel bij Heinrich Hermann Freytag (1759-1811) besteld.
Zo kan dit orgel (ca. 1800) een eerste
zijn in een reeks huisorgels volgens
dit concept, waarvan er nog twee
overgebleven zijn, die nu in Doesburg
(Martinikerk, ca. 1805) en in Anloo
(protestantse dorpskerk, gesigneerd
1804) staan. Het Doesburgse orgel
is oorspronkelijk afkomstig van een
boerderij nabij Middelstum.
in een mahonie-imitatie, het lofwerk
wit met goud. Een klein aangehangen
pedaal van C – c0 werd gerealiseerd;
voorheen had het orgel geen pedaal en
bevond zich op die plaats het ijzeren
voetpedaal voor het bedienen van de
blaasbalg aan de voorkant. Dik maakte
ook een ijzeren ‘pianoforte’-inrichting
waarmee enkele registers tegelijk
met voetbediening konden worden
in- en uitgeschakeld. Daardoor werd
het tussentijds registreren tussen een
voorspel en het te zingen lied ietwat
eenvoudiger. De registerknoppen met
geschilderde goudletters op een zwart
geschilderd fond zijn eveneens van
1860. De mooie dubbel scharnierende
kaarsenstanders zijn nog origineel
uit 1800. Het Doesburgse orgel heeft
dezelfde exemplaren. Het fraaie oude
klavier bleef in 1860 zoals het was. De
in de Freytagsituatie aanwezige inlig-
Van kabinetorgel tot kerkorgel
In 1860 werd het orgel door Geert Pieters Dik (1799-1870) uit Groningen
voor f 300,-- in de kerk geplaatst op het
midden achttiende-eeuwse balkon.
Hij restaureerde het orgel, breidde het
uit en maakte de klank iets sterker om
het huisorgel enigszins de allure van
een kerkorgel te geven. Dik vergrootte
daartoe o.a. de orgelkast met twee
zijtorens met vlakke velden en bijpassende ornamentiek, alles in grenen.
Het orgel werd opnieuw geschilderd
www.groningenorgelland.nl
34
Het orgel van Lellens klinkt na restauratie weer als vanouds
gende tremulant is later verdwenen.
Het oude discantregister werd een
octaaf opgeschoven en aangevuld met
frontpijpen in de nieuwe zijtorens, die
door middel van conducten (loden
buisjes waar perslucht door heen gaat)
waren aangesloten. Dik realiseerde zo
een iets grondtoniger discantgeluid
voor een betere melodievoering bij de
begeleiding van de gemeentezang. Het
overige pijpwerk bleef op de originele
plaats staan; ook de oude lage toonhoogte bleef behouden. Het orgel werd
opnieuw geïntoneerd, waarschijnlijk
op een iets hogere winddruk dan voorheen, en gestemd in een min of meer
gelijkzwevende stemming (voorheen
was er een barokstemming aanwezig,
niet meer is te achterhalen).
Het orgel door de tijd heen
In de tijd daarna werd het orgel onderhouden en gestemd door Jan Doornbos uit Groningen en daarna door
Marten Eertman uit Noordwolde. In
1935 volgde een tamelijk intensieve
restauratie door de fa. Spanjaard uit
Amsterdam voor f 180,--. Na Spanjaard
werkten de fa. Holtman & Leemhuis en
amateur orgelmaker Jan van Dellen te
Thesinge nog aan het instrument.
Vanaf ca. 1985 tot aan de restauratie
werden zowel de kerk als het orgel sterk
verwaarloosd. De kerkvloer en het orgelbalkon verzakten dermate ernstig
dat instorting dreigde. Daardoor was
de windlade doorgezakt en waren pijproosters verschoven, waardoor veel
pijpen erg scheef in het orgel stonden
waardoor ze ook beschadigd waren.
Na jaren van zoeken naar een goede
bestemming voor de kerk en langdurig vooroverleg werd in 2008-2009 een
kerkrestauratie uitgevoerd o.l.v. architect Willem van der Veen. Het rond
1910 aangebrachte verlaagde plafond,
waarbij voor het orgel een uitsparing
werd gemaakt, bleef daarbij gehandhaafd.
Restauratie van 2013-14
Voor de restauratie was de technische
toestand van het orgel in alle opzichten dramatisch slecht: verdroogd, gescheurd, verroest, gedeukt, gerafeld, de
klank was abominabel vals, zuchtend
en steunend.
Het kleinood met 5½ registers, het halwww.groningenorgelland.nl
ve is een discantregister, is nu geheel hersteld naar
de toestand van
1860. Dik had het
meeste materiaal
van Freytag vrijwel ongewijzigd
overgenomen.
Bovendien is er
in
Nederland
weinig
eigen
werk van Geert
Pieters Dik dat
nog rest.
Alle
materiaal
moest intensief
worden
gerestaureerd. Nieuw
bijgemaakt
in
Freytagstijl zijn
het klavierbeleg
en een nieuwe
tremulant;
het
nieuwe pedaalklaviertje is in
de vormgeving
van Dik. Ook de
windmotorvoorziening is geheel
nieuw en nu zonder motorgeruis. Houtsnijder Tico Top
(Kruisweg) heeft het lofwerk gerestaureerd en gecompleteerd. Nadat schilder
Jan Martens (Zuidwolde) de ondergrond van het kleurwerk weer geheel
op orde had gebracht en het lofwerk
weer wit geschilderd had, bracht Helmer Hut (Beerta) vervolgens een nieuwe zeer fraaie imitatie-mahonie aan
naar de gevonden kleurresten. Ook het
verguldwerk is vernieuwd. Alle electra
rond het orgel is vernieuwd door installateur G. Kruidhof (Stedum).
In veel pijpen bleek een nog vrijwel
originele intonatie aanwezig te zijn, alhoewel in 1935 wel was geprobeerd om
de authentieke zeer sterke ‘spuck’ in de
aanspraak van de gedekte fluitregisters
minder opvallend te maken. Deze ingrepen zijn waar nodig gehandhaafd
om in die registers toch een muzikaal
vanzelfsprekende aanspraak te verkrijgen. De oude fraaie en uitbundig
zingend-snijdende klank is zodoende
weer helemaal terug, een klankkarakteristiek die heel authentiek aandoet
en zelfs nog traditioneler lijkt dan wat
we tot nu toe van Freytag hebben leren kennen. De teruggevonden oude
toonhoogte is a1 = 412 Herz, ruim een
halve toon lager dan de huidige normale toonhoogte. Het is de karakteristieke laat achttiende-eeuwse Groningse
kerk- en kasteeltoonhoogte, in die tijd
netto kamertoon genoemd. Het orgel heeft weer een stemming zoals die
overeenkomt met stemmingsresten die
in andere Freytagorgels zijn aangetroffen (wohltemperiert naar Young-1800).
De curieuze pianoforte-inrichting van
1860 is wel hersteld, maar niet weer
aangesloten, omdat deze de registergang erg zwaar maakt en het aantal
registers voor zo’n toestel te klein is om
echt effectief te zijn.
Het orgel is in het weekend van 21-23
maart jl. feestelijk in gebruik genomen.
Het zal ook te bespelen zijn tijdens de
Open Orgeldag in de provincie Groningen op 11 mei 2014 en er is een zomerconcert georganiseerd.
Stef Tuinstra
Het orgel van Lellens klinkt na restauratie weer als vanouds
35
Voorlopig nog voldoende werkgelegenheid bij orgelrestauraties in
Stef Tuinstra
Groningen Omdat er in de afgelopen jaren actief naar de toekomst is gekeken bij
het maken van nieuwe plannen voor
restauraties en groot onderhoud van
de oude Groningseorgels bleek gaandeweg in de afgelopen twee jaren
dat daardoor is voorkomen dat zich
bij de orgelmakers die deze instrumenten onder hun hoede hebben
een werkgelegenheidscrisis zou gaan
voordoen.
Wel is er bij diverse Nederlandse
orgelmakers sprake van inkrimping
van het personeelsbestand en blijft
de situatie voor de komende jaren
onveranderd zorgelijk. Met name de
bedrijven die zich vrijwel uitsluitend
op restauratie hebben gespecialiseerd
zullen het naar verwachting, ondanks het positieve nieuws voor dit
jaar, in de volgende jaren waarschijnlijk steeds moeilijker gaan krijgen.
De nieuwe versies van de instandhoudingsregeling Brim (Besluit rijkssubsidiëring instandhouding monumenten), als ook van de nieuwe
restauratieregeling BrrG (Budget
restauratie rijksmonumenten provincie Groningen) van de Provincie
zijn inmiddels van kracht. De Brim
loopt reeds enkele jaren en is vanaf
2013 opnieuw bijgesteld. De Sim
(Subsidieregeling
instandhouding
monumenten) is in september 2013
opnieuw gewijzigd.
Het moet allemaal nog wat wennen,
maar ook het eerste Groningse orgelproject zal vóór 1 april 2014 bij de
provincie zijn aangemeld.
(NB. De in dit artikel genoemde
plaatsnamen betreffen alleen monumentale orgels in dito monumentale
Protestantse kerken (de gebouwen
van de vm. Hervormde Kerk) in
Groningen en Drenthe. (Uitzonderingen voor) kerken van andere
gezindten zijn apart vermeld. De
toevoeging (II/P/18) duidt respectievelijk op het aantal klavieren, een
al of niet vrij pedaal – bij een aangehangen pedaal ontbreekt de P – en
www.groningenorgelland.nl
36
het aantal registers). Ook wordt hier
omwille van de tekstruimte slechts
aan complete restauraties en aan
groot onderhoud aandacht geschonken.
Brim-aanpassingen vanaf 2012
en 2013
Voor de gedecentraliseerde en afgeslankte overheid is de hoeveelheid uitvoerings- en controletaken
inmiddels te groot is geworden. De
RCE profileert zich meer als kennis- en faciliteringsinstituut en de
provincies hebben in het nieuwe
systeem vanaf 2012 een fors aandeel gekregen in de verdeling en
toewijzing van restauratiesubsidies.
Ook archeologische monumenten
en groene monumenten kunnen nu
meedingen in het jaarlijkse rijkssubsidiebudget. De instandhoudingsubsidie voor kerken gaat naar die
gebouwen die bestendig in gebruik
zijn voor religieuze en andere culturele doeleinden. Er zijn voorrangscriteria voor honorering van de
aanvraag: eerst de Unesco-monumenten, dan de aanvragen van professionele organisaties voor monumentenbehoud, daarna de overige.
De aanvragen met de laagste begrote
kosten krijgen weer voorrang boven
de hogere. Opnieuw is het subsidiepercentage verlaagd: van 60% naar
50%, even veel als destijds bij de
oude onderhoudsregeling Brom. Op
deze wijze wil het Rijk meer aanvragen helpen honoreren, maar wordt
er tegelijk bezuinigd en moet een
eigenaar een grotere eigen bijdrage
leveren. Een van de grootste wijzigingen is het basiscriterium voor
subsidiëring, waarmee meer maatwerk kan worden geleverd. Voortaan is dat 0,5% van de herbouwwaarde van een kerk per jaar, maal
de looptijd van 6 jaren, totaal dus
3%; 50% daadwerkelijke subsidie
betekent dus een bedrag van 1,5%
van de herbouwwaarde. Daarmee
kunnen grotere en rijker gedeco-
reerde kerken naar evenredigheid
meer subsidie ontvangen en krijgen
kleinere kerken dus minder.
Op de website van de Rijksdienst
voor het Cultureel Erfgoed (RCE),
www.cultureelerfgoed.nl) en op de
site www.monumenten.nl, de gezamenlijke website van het Nationaal
Restauratiefonds en de RCE, kan
men van alles vinden en downloaden over het vernieuwde Brim.
Wie in orgels geïnteresseerd is kan
bij de RCE over het advies- en instandhoudingsbeleid van orgels in
Nederland een interessante beleidsnota bestellen, getiteld ‘Klinkende
Monumenten’.
Provinciale restauratieregeling
Sinds 2012 is er dus een nieuwe
aparte restauratieregeling, die nu
door de provincies wordt aangestuurd en gesubsidieerd. De provincies hebben daarvoor hun eigen
subsidiecriteria ontworpen, die zijn
toegespitst op de provinciale situatie
en die daardoor soms afwijken van
die van het Rijk. Enkele provincies
hebben tot nu toe nog daarvan afgezien, o.a. Drenthe. In Drenthe is
het daarom momenteel niet mogelijk een orgel geheel te restaureren.
Of men moet zo’n restauratie zelf
bekostigen met geldelijke steun van
cultuurfondsen, of men kan met behulp van enkele Brimplannen achter
elkaar die elk zes jaren bestrijken, in
een periode van ca. twintig jaar een
orgel in principe slechts technisch
herstellen. Gelukkig is in het Groningen en Friesland niet zo dramatisch.
De provincies leggen bij kerkgebouwen doorgaans de prioriteit bij
kerkgebouwen die te maken hebben met herbestemming vanwege
afstoting door een krimpende kerkelijke gemeente. Sommige provincies, waaronder Groningen en
Friesland, zijn (gelukkig) bereid ook
kerken te helpen die nog hun oude
kerkelijke functie hebben, mits deze
Voorlopig nog voldoende werkgelegenheid bij orgelrestauraties in Groningen
o.a. kunnen aantonen dat ze multifunctioneel gebruikt worden en niet
uitsluitend voor godsdienstige bijeenkomsten.
De provincies kunnen hiervoor per
jaar gemiddeld ca. 1 à 1½ miljoen
euro ter beschikking stellen. Deze
budgetten zijn verdeeld in diverse
categorieën. De hoogte van de (eenmalig uit te keren) restauratiesubsidie bij de provincie Groningen voor
kerken zonder herbestemming is
60% met een minimum van € 50.000
en een maximum van € 300.000 per
project.
In Groningen is het nu tevens noodzakelijk geworden bij de aanvraag
een haalbare co-financiering aan
te tonen. Deze geldt voor dat deel
dat door de eigenaar zelf en met
ondersteuning van cultuurfondsen
en sponsoring bijeen moet worden
gebracht. Het is een gecompliceerde
regeling met veel voorwaarden. De
subsidieregeling voor monumentenrestauraties van de provincie
Groningen kan worden gedownload
op
www.provinciegroningen.nl/
loket/subsidies/cultuur/restauratierijksmonumenten.
Het Rijk streeft er naar blijvend een
ondergrens van 10% restauratiebehoefte te creëren zodat het restauratievak niet zal uitsterven. Vanwege
de geschetste problematiek is het
bij lange niet zeker of dit streven bv.
bij de orgels wordt gehaald. Orgels
kunnen vaak immers pas worden
aangepakt als eerst de kerk deels of
geheel is gerestaureerd.
Al met al moet er, nog meer dan
nu het geval is, voor de orgels specifieke aandacht worden gevraagd.
Door de landelijke kerken, door
de landelijke branches van orgelmakers en orgeladviseurs, door de
koepelorganisaties voor orgels en
door zoveel mogelijk stichtingen,
organisten met een grote naam en
andere particulieren, nationaal en
internationaal. Die aandacht zal zich
niet slechts moeten richten op de instandhouding, maar vooral ook op
de (mogelijkheden van) exploitatie
van het monument na restauratie.
Niet in de laatste plaats moet het
hele instrument meer voor het voetwww.groningenorgelland.nl
licht worden gebracht, omdat veel
mensen in onze geseculariseerde
tijd het instrument helemaal niet
meer kennen.
Bijna een derde deel van alle monumentale orgels van Nederland
staat in Noord-Nederland, terwijl
dit gebied behoort tot een van de
dunst bevolkte delen van ons land!
De provincies Groningen en Friesland zijn zich enerzijds gelukkig wel
bewust van het prachtige orgelbezit
binnen de provinciegrenzen, anderzijds is er ook de wetenschap dat een
goede exploitatie van al deze orgels
geen gemakkelijke opgave is wanneer ze niet meer als het traditionele
kerkelijke begeleidingsinstrument
dienst doen. Het woord ‘stille monumenten’ geldt nu ook in zekere
zin voor orgels. Desondanks heeft
Friesland in het recente verleden,
meer nog dan Groningen en Drenthe, ruimhartig geholpen om orgelrestauraties te financieren. Met het
nieuwe beleid gaan, met uitzondering van Drenthe, beide provincies
min of meer gelijk op. Ik hoop van
harte dat met name Drenthe, waar
de provincie momenteel, behoudens het Brim, in het geheel niets
voor restauraties van orgels doet,
het voorbeeld van de noordelijke
buurprovincies zal volgen en de betrokkenheid bij het provinciale orgelbezit in deze moeilijke tijden niet
geheel laat vallen.
Het specifiek Groningse orgel is
voor Stad en Ommeland een belangrijk onderdeel van het Groningse culturele erfgoed, Het Verhaal
van Groningen en de toerismebevordering! Daarom moeten orgelrestauraties in Groningen mogelijk
blijven, al is het maar, gezien de sobere tijden, in de komende jaren op
beperkte schaal.
Orgelrestauraties in 2013 in
Groningen en Drenthe
In de provincie Groningen is in oktober 2013 na herplaatsing op de
oorspronkelijke plek en volledige
restauratie het karakteristieke pneumatische orgel van Engelbert (H.W.
Flentrop 1938 met enig oud pijpwerk, I/P/8) in gebruik genomen.
In Midwolde (L. Eeckman 1630/A.
de Mare 1659, I/7) en Westeremden
(P. van Oeckelen 1873, I/9) werd
groot onderhoud verricht. In Westeremden werden o.a. de verzakte
frontpijpen gestabiliseerd. De bovengenoemde drie kerken zijn bezit
van de Stichting Oude Groninger
Kerken.
In Drenthe werd op 10 januari te
Rolde het feest gevierd van de ingebruikneming van het herboren,
buitengewoon fraaie en monumentale Westfaalse orgel (II/P/22) met
een geheel eigen klankkleur, die
sterk afwijkt van het noordelijke orgeltype. Ook de restauratie van het
mooie romantische dorpsorgel van
Zweeloo (J. Proper 1904, I/7) kwam
gereed en werd op 26 september in
gebruik genomen.
Orgelrestauraties in 2014
Vanaf 2009 konden jaarlijks zesjarige Brim-instandhoudingsplannen
(PIP) voor kerken en interieurs
worden ingediend, dus ook voor de
orgels. Afhankelijk van de staat van
onderhoud van de kerk konden de
werkzaamheden aan orgels ergens
in de opgegeven zes jaren een plek
krijgen om hersteld te worden.
Er waren in 2010 en 2011 ook enkele
restauraties en groot onderhoudswerkzaamheden van Groningse
orgels die in 2012 en 2013 van start
gingen en die in dit jaar zullen worden voltooid: Lellens (H.H. Freytag/ G.P. Dik 1800/1860, I/6) – zie
het aparte artikel hierover in deze
agenda-, Ezinge (J.J. Moreau/P. van
Oeckelen ca. 1760/1868, I/10), Tinallinge (Anoniem 1557/J. Doornbos
1917, I/8) – SOGK en Farmsum
(N.A. Lohman/P. van Oeckelen
1829/1869, II/P/28).
Werkzaamheden die in dit jaar zijn
gepland zijn: Het orgel van Tjamsweer (P. van Oeckelen en Zn. 1880,
I/10) zal dit jaar de eerste fase van
een restauratie ondergaan (technische restauratie), nadat de kerk is
gerestaureerd. De eerste fase van de
inmiddels zeer noodzakelijk geworden restauratie van het beroemde
orgel van Noordbroek (A. Schnitger
1695/A.A. Hinsz 1768/H.H. Freytag 1809, II/P/25) zal ook in 2014
worden uitgevoerd. Vanwege de be-
Voorlopig nog voldoende werkgelegenheid bij orgelrestauraties in Groningen
37
schikbare financiën kunnen alleen
de windladen van het orgel worden
gerestaureerd. De overige delen van
het orgel zullen moeten wachten
op een tweede fase, die aansluitend
bij de provincie moet worden ingediend. Een en ander kan in de tijd
tussen de eerste en tweede fase betekenen dat het orgel nog niet als volledig gerestaureerd orgel beoordeeld
kan worden: de zo bijzondere klank
van het orgel kan immers pas in de
tweede fase voorzichtig en evenwichtig geretoucheerd worden.
In Drenthe zijn het groot onderhoud en de deelrestauraties in
uitvoering van de orgels te Havelte (J.W. Timpe/P. van Oeckelen
1819/1855, II/18) en Nieuw Buinen
(P. van Oeckelen & Zn. 1879, I/10).
Ook deze orgels zullen medio 2014
gereed komen. Havelte zal op 24 mei
in gebruik worden genomen.
In de praktijk lopen soms zaken anders dan aanvankelijk was gedacht.
De orgelrestauratie van Farmsum
heeft ruim een jaar lang stil gelegen omdat bij de omvangrijke
kerkrestauratie onder de kerkvloer
vondsten werden gedaan van én
zeer schadelijke schimmel en fraaie
zestiende– en zeventiende-eeuwse
grafzerken uit de voormalige middeleeuwse kerk. Ook bleken de manuaalwindladen opnieuw inwendige
scheuren te hebben zodat deze aanvullend moeten worden gerestaureerd. Het onderzoek van dat alles,
het herstel en de extra financiering
namen en nemen veel extra tijd in
beslag. De voorgenomen restauratie
van het tweede orgel in de Farmsumer kerk, het positieforgel van Roelf
Meijer (1878, I/6) moest daarom enkele jaren worden uitgesteld. Wanneer het prachtige Lohmanorgel
in de kersttijd van dit jaar hopelijk
weer zal klinken heeft het al met al
bijna vier jaren moeten zwijgen.
In 2013 zou het fraaie orgel van
Meeden (Syborch/ Hinsz 1643/1751,
I/9) al in gebruik worden genomen,
ware het niet dat de kerk een vrij
ingrijpende aanpassing moet ondergaan, vanwege de kerkfusie in
Meeden. Het orgel is inmiddels wel
grotendeels gerestaureerd, maar zal
pas in de kerk kunnen worden geplaatst en afgewerkt wanneer dit
gebouw klaar is. Het is nog steeds
niet bekend wanneer de ingebruikneming zal plaatsvinden, mogelijk
pas in 2015.
Orgelrestauraties vanaf 2014
De restauratie van het orgel te Nieuw
Beerta –SOGK (W. Hardorff 1857,
II/12) zal medio 2014 een aanvang
nemen en in 2015 worden voltooid.
Hetzelfde geldt voor de omvangrijke
restauratie van het fraaie orgel in
de Mariakerk te Uithuizermeeden
(A.A. Hinsz, 1785, II/P/28). Deze
zal in het voorjaar van 2014 beginnen en een jaar gaan duren. Het
orgel zal daarbij zoveel mogelijk in
de oorspronkelijke toestand worden
hersteld, inclusief reconstructie van
de oorspronkelijke windvoorziening op de door Hinsz ooit bedoelde
plaats. De fraaie kleurstelling (Gebr.
Meenken 1862) blijft behouden en
wordt gerestaureerd.
Aan het Lohman-Van Oeckelenorgel in de Doopsgezinde kerk te Sappemeer (G.W. Lohman 1855/Van
Oeckelen 1866, II/P/22) zal groot
onderhoud worden uitgevoerd.
Farmsum
Opnieuw zijn er enkele gevallen
waar het allemaal anders loopt. De
tweede fase van de restauratie van
het monumentale orgel in de Nieuwe
Kerk te Groningen (J.W. Timpe 1831
III/P/42) is een tijdlang uitgesteld,
vanwege de discussie over het al dan
niet (subsidiabel) reconstrueren van
www.groningenorgelland.nl
38
de oorspronkelijke windvoorziening
in relatie tot (een volledige subsidiëring van) de herintonatie van het
gehele instrument. Dit vanwege de
aanvraag omgevingsvergunning bij
de gemeente Groningen. De vraag
of het orgel met behulp van de inmiddels toegekende Brim-subsidie
voor kerk en orgel zal worden hersteld, dan wel dat er een nieuwe
aanvullende
restauratieaanvraag
voor het orgel bij de provincie ingediend moet worden, hangt hiermee
samen. In de loop van dit jaar zal
hierover duidelijkheid komen. In
verband met de levertijd van de orgelmakers zal het al met al wel 2015
worden dat er aan het orgel verder
gewerkt zal gaan worden.
De prachtige dorpskathedraal van
Loppersum (orgel van Fam. de Mare,
1562/ca. 1590, H. Huisz, 1665,
A.A. Hinsz, 1735, H.H. Freytag,
1803, II/20), heeft inmiddels zoveel
aardbevingsschade, dat de lopende
kerkrestauratie aanzienlijk is vertraagd. Al deze schade moet meteen
worden hersteld, omdat men nu
overal goed bij kan. De voorgenomen orgelrestauratie eerste fase zal
daarom pas medio 2015 kunnen
plaatshebben en in 2016 kunnen
worden voltooid.
In Assen hoopt men in 2015 het
orgel van de Jozefkerk (Gebr. Van
Dam 1896, II/P/26) aan te pakken
nadat eerst de monumentale kerk is
hersteld.
Oude en nieuwe plannen
Sommige plannen voor orgelrestauraties vanaf 2012 en volgende jaren
die in 2010 en 2011 waren uitgeloot
bij de toenmalige Brim liggen nu te
wachten op een nieuwe kans voor
indiening. Bij de Groningse orgels
die een restauratie behoeven moet
e.e.a. nu worden ingediend door
middel van de BrrG-regeling bij
de provincie. Hieronder bevinden
zich voorgenomen werkzaamheden
(groot onderhoud en restauratie)
aan de (kerken en) orgels te Appingedam-Nicolaïkerk (kerk zonder
herbestemming) en Harkstede (herbestemmingsproject in samenhang
met de Groningse monumentenkoepel).
Voorlopig nog voldoende werkgelegenheid bij orgelrestauraties in Groningen
In Appingedam (A. Waelckens
1638/A.A. Hinsz 1744, II/20) is het
voornemen om, indien dit financieel mogelijk is, een klein vrij pedaal
met drie registers zo onopvallend
mogelijk achter het orgel te plaatsen. Ook zal er studie worden verricht naar de (intonatie van de) oude
tongwerken van dit orgel; de fraaie
windvoorziening van Hinsz zal zoveel mogelijk in de oude toestand
worden hersteld.
In Harkstede streeft men naar een
gedeeltelijke reconstructie en inrichting als klein museum van de
mausoleumkerk met bibliotheek- en
werkvertrekken van de familie Henri Piccardt en een reconstructie van
het zich daarin bevindende fraaie
orgel (A. Schnitger 1695, I/7), dat in
opdracht van Piccardt is gemaakt en
een unieke opstelling heeft.
Een Brim-plan voor kerk en orgel
was voorbereid voor ’t Zandt (H.
Huisz 1662/F.C. Snitger & H.H.
Freytag 1791, II/16), maar dit werd
eveneens uitgeloot. Een nieuw plan
(o.a. reconstructie windvoorziening
en stemming in originele Freytagstemming) zal in 2015 worden
ingediend.
In 2014 zal zowel voor de kerk en het
orgel van de Jacobuskerk te Zeerijp
(T. Faber 1651/B. Edskes-S.F. Blank
1979, II/P/19) als voor de beroemde
klokken van Geert van Wou (1502)
in de Riepster toren een Brimplan
worden ingediend. Het voornemen
is om het orgel o.a. een grote onderhoudsbeurt te geven, enkele correcties toe te passen, een pedaalkoppel
toe te voegen en de grote orgelluiken
uit 1651 te restaureren. Daarbij zal
dan de originele touwbedieningsconstructie terug komen. Er zal tevens worden geprobeerd een derde
klok aan het gelui toe te voegen die
er oorspronkelijk moet zijn geweest.
Al een aantal jaren zoekt de Stichting Hints-orgel Midwolda naar
wegen voor een noodzakelijke restauratie van de mechanieken en de
registratuur, alsmede een herintonatie van de tongwerken, waarvan
sommige al een aantal jaren een
proefintonatie hebben. Er wordt na
breed overleg nu gekozen voor een
zo volledig mogelijk teruggaan naar
de oorspronkelijke situatie. Dat bewww.groningenorgelland.nl
tekent dat ook de windvoorziening
zal worden gereconstrueerd en in de
toren herplaatst. Het betekent ook
een terugkeer naar de oude kamertoonhoogte van ruim een halve toon
onder normaal. Dit jaar zal e.e.a.
verder worden uitgewerkt.
Ook is een plan in de maak om in
het karakteristieke kerkje van de
vesting Bourtange een monumentaal orgel te plaatsen. Sinds 1988
ligt bij Mense Ruiter Orgelmakers
te Zuidwolde een orgel (1835) van
de Amsterdamse orgelmaker M.H.
van den Brink met enig oud pijpwerk van orgelmaker Teeves (eind
18de eeuw). Na vier overplaatsingen
stond het orgel tot aan 1988 in de
Chr. Geref. kerk te Meppel. Geprobeerd wordt het orgel aan te kopen,
het als monument voor Bourtange
te registreren en vervolgens het instrument te restaureren, te completeren en te plaatsen op een aangepast bestaand orgelbalkon.
Verder zullen in de komende jaren
naar verwachting successievelijk
(hier in alfabetische volgorde genoemd) de onderstaande orgels
voor de provinciale restauratieregeling worden voorgedragen: Bierum
(F.C. Snitger & H.H. Freytag 1792,
I/10), Nieuwolda (J.F. Wenthin 1787,
II/19), Noordbroek tweede fase, Losdorp (N.A. Lohman 1830/Bakker &
Timmenga 1922, I/10), Siddeburen
(Anoniem 17de - eeuw/ N.A. Lohman 1821, I/11) Spijk (L. van Dam
& Zn. 1884, II/19), Stedum (H.H.
van Loon-A. de Mare 1680/D. Lohman 1791/L. Verschueren 1939/M.
Ruiter 1944, II/P/20) en Warffum
(H.H. Freytag 1812, II/P/24).
Uiteraard geldt voor al deze plannen en voornemens het voorbehoud
dat ze zowel op kortere als langere
termijn ook daadwerkelijk kunnen
worden uitgevoerd.
In Drenthe is de situatie voor wat
betreft de mogelijkheid tot restauratie onverminderd uiterst moeizaam.
De fraaie orgels te Peize (A. Verbeeck 1631/A. Schnitger 1698/A.A.
Hinsz 1756, II/P/22), Beilen (P. van
Oeckelen 1862, I/11) en Odoorn (P.
van Oeckelen & Zn. 1899, II/13)
zullen daarom nog moeten wachten
tot er een reële mogelijkheid is.
Zie voor verdere berichtgeving de
publicaties over de bovengenoemde
orgels in kranten, tijdschriften en op
internet.
Colofon
De restaurateurs van de in dit artikel
vermelde projecten waren/zijn/zullen mogelijk worden (reeds voorbereide plannen) als volgt.
Bakker & Timmenga: Loppersum en
’t Zandt.
Mense Ruiter: Assen, Ezinge, Farmsum, Groningen Nieuwe Kerk, Havelte, Lellens, Losdorp, Nieuw-Buinen, Noordbroek, Peize, Rolde, Spijk,
Tjamsweer, Westeremden en Zeerijp.
Elbertse: Tinallinge.
Flentrop: Engelbert, Beilen.
Reil: Appingedam, Harkstede, Uithuizermeeden, Warffum en Zweeloo.
Van der Putten: Midwolde, NieuwBeerta.
Van Eeken: Meeden.
Voor de niet genoemde orgels zijn
nog geen restaurateurs gekozen.
Ook uiterlijk zijn bovengenoemde
orgels geheel hersteld door specialistschilders als Helmer Hut, de firma’s J.
Martens, B. Hollander en Kunstrestauratie Art Decor (Randolph Algera).
Lof- en snijwerk: hout- en beeldsnijder/antiekrestaurateur Tico Top.
De adviseurs bij de genoemde projecten waren/zijn:
Peter van Dijk: Groningen Nieuwe
Kerk
Hans Fidom: Engelbert
Henk Kooiker en Harald Vogel: Meeden
Theo Jellema: Siddeburen, Tinallinge
en Nieuw-Beerta
Henk de Vries: Sappemeer Doopsgezinde Kerk
Stef Tuinstra: Appingedam, Assen,
Beilen, Bierum, Ezinge, Farmsum,
Groningen Der Aa-kerk (transept),
Harkstede, Havelte, Lellens, Loppersum, Losdorp, Nieuw-Buinen,
Noordbroek, Odoorn, Peize, Rolde,
Spijk, Stedum, Tjamsweer, Uithuizermeeden, Warffum, ’t Zandt,
Zeerijp en Zweeloo.
Zoals altijd is de RCE bij alle projecten nauw betrokken. De rijksconsulenten zijn Rudi van Straten en Wim
Diepenhorst.
Voorlopig nog voldoende werkgelegenheid bij orgelrestauraties in Groningen
39
Inloopconcerten in de kerk van Garnwerd
Al weer zo’n vijftien jaar lang worden
er in april, mei en juni wekelijks orgelbespelingen georganiseerd in de kerk
van Garnwerd. Elke zaterdag is de
kerk open en klinkt er van 16.00 uur
tot 17.00 uur orgelmuziek.
Om de drempel zo laag mogelijk
te houden is de toegang gratis. Het
doel hiervan is het orgel als veelzijdig muziekinstrument meer onder
de muzikale aandacht van het publiek
te brengen. Wandelaars kunnen even
binnenlopen om in een informele
sfeer te genieten van de veelzijdige orgelklanken. En niemand kijkt raar op
als iemand er na enige tijd genoeg van
heeft en de kerk voortijdig verlaat.
De vele historische orgels in de oude
kerken van Groningen verdienen het
om meer gehoord te worden. Het
meer dan tweehonderd jaar oude van
Damorgel van Garnwerd is een mooi
voorbeeld van zo’n orgel. Nadat het
lange tijd door verwaarlozing onbespeelbaar geworden was, is het in 1985
met veel liefde gerestaureerd door orgelbouwer Mense Ruiter.
De organisten zijn veelal mensen uit
de omgeving. Sommigen zijn organist van beroep, maar anderen zijn
muziekstudenten of amateurs-liefhebbers, die hun muzikale hart aan het
orgel verpand hebben.
Voor inlichtingen (bijv. als u graag eens
op het orgel wilt spelen) kunt u contact
opnemen met:
Hein Zeevalking, Burg. Brouwersstraat 2,
Garnwerd; tel: 0594-621716.
Het programma voor 2014 ziet er als
volgt uit:
5 april Hein Zeevalking
12 april Hans Nomen
19 april Kor van Dijk
26 april Hans Smeenk
3 mei Albert Viersen &
Maaike Viersen (euphonium)
10 mei Open orgeldag
17 mei Kees Kugel
24 mei Ties Wildeboer “Transcrip
ties en echte orgelwerken”
31 mei Hans Beek (CPE Bach)
7 juni Jelle Tienstra
14 juni Albert Viersen &
Tjalling Nijboer (cello)
21 juni Lammert Jager
28 juni Rolf Wassens
Vijfentwintig jaar Orgelmakerij Van der Putten
Op het eerste gezicht lijkt het alsof er
niet veel orgelbouwbedrijven bestaan,
maar hoe
beter je kijkt, hoe meer je er ziet. Ze
zijn zeer verschillend: regionaal, internationaal, groot, klein, modern, historiserend enz.
Een kleine maar kleurrijke speler in
deze club is de Orgelmakerij Van der
Putten in Finsterwolde. De orgelmakerij werd vijfentwintig jaar geleden
gesticht als „Atelier voor toetsinstrumenten“ door Winold van der Putten
en Berend Veger.
Door onze werkplaats werd een
heel aantal orgels vervaardigd: twee
nieuwe kerkorgels in Heiligerlee en
Bremen-Walle (D), een schoolorgel
in de Driestar in Gouda, ca. twintig
kistorgels die over de wereld verspreid
zijn, onder andere in Tokyo, Mexico,
Engeland, de VS, Duitsland en (last
but not least) in Nederland.
Trots zijn wij ook op de drie huisorgels en de restauraties van historische
en jongere
instrumenten, gebouwd tussen 1795
en 1960. Dat is eigenlijk het gewone
werk van de orgelmaker.
Wat de orgelmakerij Van der Putten
bijzonder maakt zijn de niet voor de
www.groningenorgelland.nl
40
hand liggende
projecten:
- Een orgel voor de tentoonstelling
„Opgedolven Klanken“ voor het
Drents Museum in Assen, dat volgens historische bronnen gereconstrueerd werd. Het is nog steeds in
gebruik bij het ensemble voor middeleeuwse muziek “Super Librum”.
- Het klankdecor met los opgestelde
orgelpijpen voor de theatervoorstelling „Massacre in Paris“ door de
Toneelgroep Amsterdam, met medewerking van de componist van
hedendaagse muziek Harry de Wit.
- Portatieven voor Nederland en de
VS, naar iconografische voorbeelden.
- Een kopie van een Italiaans orgel
uit 1750 voor het vakantiehuis van
een gegoede Amerikaanse familie
in Italië.
Onze persoonlijke voorkeur gaat uit
naar het uitvoeren van individuele
projecten, direct toegesneden op de
wensen van de klant: het uitproberen
van werkmethodes als het gieten van
orgelmetaal op zand, of het maken van
veren voor het Rutland orgel naar de
beschrijving van Theophilus van koeienhoorns. Wij houden erg van zuivere
klanken, daarom hebben wij evenveel
orgels in onderhoud die middentoons
gestemd zijn als instrumenten in een
gelijkzwevende stemming. Daarnaast
hebben wij ruime ervaring met orgels
die een pythagoreïsche stemming hebben.
Veel mensen hebben gewerkt in onze
werkplaats in de afgelopen jaren. Zij
hebben allen hun steentje bijgedragen.
We zijn hun zeer dankbaar.
Op dit moment zijn wij een hele kleine
werkplaats met maar twee medewerkers, waardoor grotere projecten in
samenwerking met collega’s uitgevoerd worden, maar wij hopen dat
wij met onze liefde voor orgels en
onze visie op instrumenten nog lang
door mogen gaan met werken in deze
prachtige en inspirerende orgeltuin
van Noord-Europa.
Nieuwsgierig? www.orgelmakerij.nl.
Inloopconcerten in de kerk van Garnwerd - 25 Jaar Orgelmakerij Van der Putten
Leo van Doeselaar en Erwin Wiersinga titulair organist in de
Martinikerk Groningen
Per 1 jan 2014 zijn Leo van Doeselaar
en Erwin Wiersinga door de Stichting
Martinikerk Groningen benoemd tot
titulair organist van de Martinikerk.
In een volle Martinikerk ontvingen zij
op 4 januari j.l. de sleutels uit handen
van bestuursvoorzitter Jaap Wolters.
Zij zullen de komende jaren diverse
muzikale activiteiten ontplooien rond
de twee orgels in de Martinikerk. Zo
gaan zij op13 september 2014 beginnen aan de integrale uitvoering van
de orgelwerken van Johann Sebastian
Bach.
Op deze avond zal ook aandacht worden besteed aan het feit dat het precies
dertig jaar geleden is dat het orgel gerestaureerd is door de firma Jürgen
Ahrend, onder adviseurschap van
Cor Edskes.In deze dertig jaar heeft
het orgel wereldwijde faam verworven
als een van de mooiste barokorgels ter
wereld!
Ook zullen er jaarlijks door beide heren op een zaterdag in het voor-en na-
jaar workshops worden gegeven voor
gevorderde amateurs en conservatoriumstudenten. De eerste workshop
heeft plaats op zaterdag 3 mei 2014,
van 10.00-15.00 u.
De kosten voor actieve deelname
(max acht personen), die bestaat uit
een les van 30 minuten, bedragen
€ 25,-. Passieve deelname(max 5 personen) kost € 5,-. Informatie en opgave bij de Stichting Martinikerk: info@
martinikerk.nl.
Bach Orgel Integrale in de Martini
In aansluiting op de Open Monumentendag op 13 september 2014 wordt
om 20.00 u. op het Groningse Martiniorgel door Leo van Doeselaar en Erwin Wiersinga de gezamenlijke aftrap
gegeven van de Martini Bach Orgel
Integrale. Het eerste concert op Monumentendag heeft de toepasselijke titel
‘Monumentale Orgelwerken’. Daartoe
moet men ook de bekendste Toccata
uit de muziekgeschiedenis rekenen...
De Stichting Martinikerk is voornemens ieder jaar vier Bachconcerten
op zaterdagavond te organiseren. Er
wordt naar gestreefd ieder concert
een thematische samenhang te geven
en daarbij de toevoeging van een illustratieve orgelcompositie van een
tijdgenoot of voorloper van Johann
Sebastian Bach niet te schuwen. Een
enkele maal zal ook samenwerking
met vocalisten of andere instrumentalisten gezocht worden. In de komende
zeven jaar zullen alle orgelwerken van
Johann Sebastian Bach - bijna vijfentwintig uur muziek! - in de Martinikerk tot klinken gebracht worden door
deze twee organisten.
Eerste Bachconcert met ‘Monumentale Orgelwerken’ op 13 september
2014, door Leo van Doeselaar en Erwin Wiersinga.
Tweede Bachconcert, ‘Rond Advent’,
op zaterdagavond 29 november 2014,
om 20.00 u. door Leo van Doeselaar.
Demonstraties en inloopconcerten in de stad Groningen
Velen van u weten dat op de zaterdagmiddagen in de zomermaanden juli en
augustus door de Stichting Groningen
Orgeldemonstraties worden georganiseerd in de Martinikerk. De uitleg
over en de bespeling van het hoofdorgel mag zich al jaren verheugen in
een groeiende belangstelling uit stad
en Ommeland, tot zelfs ver over de
Nederlandse grens. Een bezoek aan de
binnenstad op zaterdag blijkt goed te
combineren met de orgeldemonstraties, die worden gekenmerkt door een
laagdrempelig karakter.
Sinds 2012 is het mogelijk in de Pelstergasthuiskerk een inloopconcert te
bezoeken voorafgaand aan de demonstraties in de Martinikerk. Hierdoor
kan men op zaterdagen in de zomer
zelf een kerken- en orgeltocht in de
binnenstad van Groningen organiseren. Bijna alle binnenstadskerken
zijn in de zomermaanden op zaterdag
opengesteld voor publiek.
www.groningenorgelland.nl
In de zomermaanden van 2014 wordt
op zaterdag de mogelijkheid geboden in de prachtige binnenstad van
Groningen de schitterende kerken te
bezoeken en de klankrijke orgels te
beluisteren.
Voor aanvang van de demonstraties
in de Martinikerk* ( vanaf 14.30 uur),
kunt u een inloopconcert bezoeken
(vanaf 13.30 uur) in de Pelstergasthuiskerk of in de Sint Jozefkathedraal.
Hiermee wordt de variatie in het aanbod vergroot.
Afwisselend worden er op de zaterdagen concerten gegeven op het
Schnitger/Hinsz-orgel in de Pelstergasthuiskerk (1693/1774) en het
Maarschalkerweerd-orgel inde Sint
Jozefkathedraal (1906/2005). U kunt
dus deze zomer zowel genieten van de
romantische klanken van het orgel in
de Sint-Jozefkathedraal als van prachtige Noord-Duitse en Frans-Barokke
instrumenten. Voor kerken- en orgel-
liefhebbers dient zich hiermee een
aantrekkelijke mogelijkheid aan voor
een verblijf in de stad Groningen op
zomerse zaterdagen!
De entree van de inloopconcerten in
het Pelstergasthuis en Sint Jozefkathedraal is vrij (collecte bij uitgang), die
van de Martinikerk bedraagt € 2,50 per
persoon.
U bent deze zomer van harte welkom
in de Sint Jozefkathedraal, Pelstergasthuiskerk en Martinikerk!
*De demonstraties zijn onder voorbehoud, raadpleeg de website van de
Stichting Groningen Orgelland voor de
actuele stand van zaken.
Voor meer informatie over de data van
de concerten, zie de concertagenda en:
www.groningenorgelland.nl of www.
groningenorgelstad.nl of www.maarschalkerweerorgel-groningen.nl
Doeselaar en Wiersinga titulair organist i - Demonstraties en inloopconcerten
41
g
ve
rs
la
SGO orgelreis 2013
Het thema van de SGO orgelreis 2013
was: beantwoordde het orgel in de Katharinenkirche in Hamburg aan de idealen van Johann Sebastian Bach en hoe
zit dat met het gereconstrueerde orgel?
Het bezoek aan het Katharinenorgel
was een hoogtepunt, maar ook de andere bezochte orgels waren de moeite
waard. De Groninger orgelcultuur
komt voort uit en is een logisch vervolg
op de ontwikkelingen op het gebied
van orgelbouw in Noord-Duitsland.
Een bezoek aan dit gebied geeft inzicht
in de ontwikkelingen die hebben geleid
tot de instrumenten in Noord-Nederland. Door middel van dit verslag en de
geluidsfragmenten op de website van
de SGO kunt u, ook als u de reis niet
heeft meegemaakt, de (klank)schoonheid van de bezochte orgels ervaren.
De reis is georganiseerd door Albert en
Hilda Rodenboog. Bernhardt Edskes
gaf uitleg bij de orgels, Sietze de Vries
bespeelde de instrumenten.
Eerste dag
Als eerste werd het orgel in Buttforde
bezocht. De kerk is opgetrokken uit
veldkeien, aangevuld met baksteen.
Het interieur vertoont overeenkomsten met Groninger kerken, maar is
meer gedecoreerd: Een beschilderd
doxaal, beschilderde bankdeurtjes met
namen van families en avondmaalsbanken in het koor. Het doxaal was als
het ware de brug tussen geestelijkheid
en leken en eveneens de plaats waar
uit de Bijbel werd gelezen. Ook in de
kerken van Holwierde en Krewerd zijn
ze nog bewaard. Het orgel van Buttforde, gebouwd door Joachim Richborn en gerestaureerd door Hendrik
Ahrend, is, op de Trompet 8’ na, origineel bewaard gebleven. Van Richborn
is niet zoveel bekend, maar het orgel
is behoorlijk goed gedocumenteerd.
De balgen lagen op zolder en werden
met touwen getrokken. Bijzonder aan
het orgel is dat de Mixtuur en de Sexquialter bewaard zijn gebleven. Na de
demonstratie van de afzonderlijke registers besloot Sietze met een improvisatie over Psalm 37.
Vervolgens bezochten we het orgel in
de kerk van Reepsholt. De kerk is van
oorsprong een kloosterkerk. De toren
is sinds de vijftiende eeuw een ruïne.
De van oorsprong romanogotische
kerk laat in het huidige interieur vele
stijlen zien. Oorspronkelijk stond het
orgel in deze kerk op het doxaal. Johann Friedrich Wenthin bouwde in
1787 het orgel op de huidige plaats.
Hij zorgt voor nieuwigheden in klank
en in uiterlijk. Met name de golvende
lijnen in het front, die we onder meer
ook bij zijn orgel in Nieuwolda zien,
zijn opzienbarend. Het orgel is in hoge
mate origineel, zelfs de frontprestanten
hebben de oorlog overleefd. Sietze de
Vries bracht in praktijk wat Hess onder
woorden bracht: improviseren naar de
klank van de registers. De prestanten
zijn strijkend en zangrijk, de fluiten
speels en lieflijk, rococo ten voeten uit.
De Fluit 4 gecombineerd met een originele tremulant van Wenthin maakte
indruk, evenals de originele Trompet
8’, met een mooie ronde klank. Een improvisatie met als thema Slaap kindje
Hamburg, Jacobikirche
www.groningenorgelland.nl
42
SGO orgelreis 2013
la
rs
ve
Tweede dag
Op de tweede dag van de reis zagen we
al van ver de voormalige Hanzestad
Lübeck, met de vier kerktorens van de
belangrijkste kerken. Johann Sebastian
Bach moet dit beeld voor ogen hebben gehad toen hij Lübeck bezocht om
Dietrich Buxtehude, die hij erg bewonderde, te ontmoeten.
In de Jacobikirche bevinden zich drie
orgels, een astronomisch uurwerk,
een schilderij uit 1574 dat een kerkdienst verbeeldt en kroonluchters, die
vroeger voor de verlichting in de kerk
zorgden. Onze speciale aandacht ging
uit naar het van oorsprong gotische
kleine orgel dat door Friedrich Stellwagen is uitgebreid. We hoorden de
prestanten met hun draagkrachtige,
volle klank, die je als luisteraar geheel omgeeft, dezelfde klank die in de
Martinikerk te Groningen te horen is.
De Nasard heeft een sonore klank. De
Mixtuur heeft nog het klankkarakter
g
slaap, waarin de deftigheid en voornaamheid maar ook het lieflijke karakter van het orgel naar voren kwamen,
besloot het bezoek aan het Wenthinorgel van Reepsholt.
Tangermunde Stephanskirche
van het oorspronkelijke gotische blokwerk, met een mooie synthese van boventonen en grondtonen. Het concept
van een dergelijk orgel gaat uit van de
nabootsing van de menselijke stem en
van de daarvan afgeleide muziekinstrumenten. Orgelbouwers in renaissance en barok verstonden de kunst
een en ander in klank te realiseren. Het
orgel heeft in alle liggingen een eigen
karakter. De klank van het orgel is te
omschrijven als liefelijk, vocaal, melancholiek en poëtisch. De tongwerken zijn mild, maar zangrijk, waarbij
de Regaal uitmunt in schoonheid. Dit
register is vaak gebruikt als continuoregister. Sietze liet al deze elementen
samenkomen in zijn geïmproviseerde
partita over het koraal Ach wie nichtig,
ach wie flüchtig.
Na de presentatie van het Richbornpo-
Hamburg, Katharinenkirche
www.groningenorgelland.nl
Verslag orgelrei SGO orgelreis 2013
43
g
ve
rs
la
Lübeck Jacobikirche
sitief, gereconstrueerd door de Zweedse instrumentenmaker en orgelbouwer
Mads Kjersgaard, maakten we kennis
met het grote orgel, dat in oorsprong
een gotisch instrument is. De orgelkast
is rijk versierd. Het instrument is met
uitzondering van enkele prestantregisters in de loop van de tijd vernieuwd.
Sietze de Vries besloot de presentatie
en daarmee het bezoek aan de St.Jacobi met een improvisatie in de stijl
van Reger over het lied Beveel gerust
uw wegen (een melodie van Bastiaans),
als verwijzing naar de moeizame busrit
in de binnenstad van Lübeck. Een deel
van het gezelschap bezocht in de vrij te
besteden tijd de St. Marienkirche en de
St Aegidienkirche. In laatstgenoemde
kerk bevindt zich de rijk gesneden orgelkast van het Schererorgel.
Derde dag
Na een lange busrit kwamen we aan
in Tangermünde. De aanblik van het
stadje is even mooi als die van Lübeck. In de St.Stephanskirche bouwde
Hans Scherer in 1624 een nieuw orgel, met een even mooi front als het
Schererorgel in de de St-Aegidien in
Lübeck. Beide instrumenten vertonen
www.groningenorgelland.nl
44
het Hamburger Prospekt, een concept
waarop vele Noord-Duitse, maar ook
Nederlandse orgels uit de zeventiende
en achttiende eeuw zijn gebaseerd .
Omdat er nog veel oud pijpwerk voorhanden was, kon het orgel voor een
groot deel in oude staat worden hersteld. Sietze de Vries bracht tijdens de
demonstratie de origineel bewaard gebleven pestantenkoren van alle werken
in afwisseling ten gehore. Hun warme
en dragende gotische en vroegbarokke
klank vulde de hele ruimte. Opvallend was hier weer de vocale klank
(oe-klanken in plaats van è-klanken).
Daarna volgde de opbouw van het plenum met de Mixtuur. De balans in het
stemmenweefsel is perfect. Geen register overheerst of komt onvoldoende
tot zijn recht. De Quintadeen klinkt
overtuigend, later gecombineerd met
de gedekte registers. Weldadig voor het
oor zijn in de middentoonstemming de
reine tertsen. Achtereenvolgens waren
nog te horen de fluiten (met als bijzonderheid de Basfluit 4’ in het pedaal), de
Nasard, de Woudfluit 2’ en de Siflet van
het rugwerk, gevolgd door de tongwerken: Trompet en Bazuin. Bijzonder was
de Zinck 8’, met later in de begeleiding
de Tremulant. Sietze de Vries sloot de
demonstratie af met een improvisatie
over Psalm 116.
Diep onder de indruk van de schoonheid van het orgel vertrokken de deelnemers aan de reis naar Gartow.
Het tweeklaviers orgel van Gartow
werd gebouwd door Johann Matthias
Hagelstein, orgelbouwer in Lüneburg.
Hij was een leerling van Matthias
Dropa, die weer een leerling was van
Arp Schnitger. Het orgel in Gartow
is het enige bewaard gebleven instrument van Hagelstein. Na allerlei ingrepen aan het orgel restaureerde de
orgelmaker Hillebrand het instrument,
waarbij de oorspronkelijke toestand
werd hersteld. Sietze de Vries speelde
op dit orgel werken van Krebs en Bach.
De kerk van Trebel werd in het midden
van de twaalfde eeuw gebouwd als een
romaanse vestingkerk. De kerktoren
in houten skeletbouw stamt uit 1626.
In 1750 werd de toren wegens bouwvalligheid afgebroken en herbouwd
aan de westzijde. De orgelbouwer
Johann Georg Stein, die in 1712 in
SGO orgelreis 2013
Vierde dag
Op de vierde dag stonden de St. Jacobikirche en St. Katharinenkirche in Hamburg op het programma. Aangaande
het orgel van de St. Katharinen kwam
de vraag naar voren: beantwoordde het
orgel in de Katharinenkirche aan de
idealen van Johann Sebastian Bach en
hoe zit dat met het gereconstrueerde orgel? We werden hartelijk verwelkomd
door de organist Andreas Fischer. Hij
benadrukte de innige samenwerking
met de firma Flentrop en memoreerde
de grote belangstelling vanuit Nederland. Bernhardt Edskes benadrukte in
zijn uitleg over het orgel het feit dat
Johann Sebastian Bach bij zijn sollicitatie in Hamburg erg onder de indruk
is geweest van het orgel. En dat zegt
veel, want Bach was een orgelkenner
bij uitstek. Het orgel in de Katharinenkirche was een Schererorgel met
latere toevoegingen, zoals we dat ook
in Tangermünde hebben leren kennen.
Het orgel was dus een synthese van
renaissance- en barokelementen. Voor
de oorlog verkeerde het orgel in authentieke, maar zeer slechte staat. Het
historisch belang was groot. Gustav
Fock adviseerde om de pijpen en de
windladen uit het orgel te halen, om te
voorkomen dat ze door oorlogsgeweld
verloren zouden gaan. Circa duizend
www.groningenorgelland.nl
De geschiedenis van het orgel van de
St. Jacobikirche is veel beter gedocumenteerd. In 1512-1516 werd door
Jacob Iversand en Harmen Stüven
(Hamburg) een nieuw orgel gebouwd,
met twee klavieren en pedaal. In 1535
werd het orgel uitgebreid door Jacob
Iversand met o.a. een rugwerk. Er werden acht nieuwe registers op het orgel
geplaatst. In 1569 en 1577 plaatste
Dirk Hoyer een rugwerk en pedaaltorens. Ook Hans Bockelmann en Hans
Scherer werkten aan het orgel. In 1635
voegde Gottfried Fritzsche een vierde
klavier toe. In 1689-1693 bouwde Arp
Schnitger met gebruikmaking van oud
pijpwerk (vijfentwintig registers) een
nieuw orgel. De tongwerken en overige
registers leverde Schnitger zelf. Het orgel had toen zestig registers, verdeeld
over vier klavieren en pedaal. In 1890
breidde Marcussen (Abenraa, Denemarken) het orgel uit met enige registers op een pneumatische windlade.
Karl Kemper en Hans-Henny Jahnn
(Hamburg) zagen de grote waarde
van het instrument in en zetten zich
in voor de instandhouding van het instrument. In 1943 werden de pijpen, de
windladen en het snijwerk opgeslagen
in een bunker onder de kerktoren. De
orgelkast en speeltafel ging in vlammen
op. Na de oorlog werd het orgel door
Emanuel Kemper & Sohn (Lübeck)
provisorisch opgesteld in het zuidelijke
gedeelte van het schip, dat door het
bombardement niet beschadigd was.
Toen de kerk herbouwd was, werd het
orgel ook weer opgebouwd. Men was
erg ontevreden over het resultaat en
de verrichte werkzaamheden. In 1986
kreeg Jürgen Ahrend de opdracht het
orgel te reconstrueren naar de toestand
van 1693. Cor Edskes trad daarbij op
als adviseur. De organist van de St Jacobi, Kelber, vergeleek de twee orgels
als volgt: het orgel van de St.-Jacobi is
streng, voornaam, statig en doet denken aan de sfeer van de orthodoxie.
Het orgel van de St.-Katharinen heeft
een lieflijk, bescheiden karakter en
past in de sfeer van de Verlichting. Dat
tussen beide kerken rivaliteit bestond
blijkt uit het feit dat Reincken ageerde
tegen de plaatsing van een 32-voetsregister in het orgel van de St.-Jacobikirche, maar deze niet kon tegenhouden.
Sietze de Vries improviseerde op het
koraal Wachet auf ruft uns die Stimme.
Vijfde dag
Opnieuw namen we kennis van de
orgels van Mittelnkirchen en Steinkirchen. Beide orgels zijn gerestaureerd,
respectievelijk in 2011 en 2012. U kunt
het resultaat daarvan beluisteren in de
geluidsfragmenten. In Steinkirchen
werd deze orgelexcursie op traditionele
wijze besloten met samenzang. In Mittelnkirchen bedankte SGO-secretaris
Kees Kugel Bernhardt Edskes voor zijn
deskundige inbreng en heldere uitleg,
Albert en Hilda Rodenboog voor de
uitstekende organisatie van de reis,
Sietze de Vries voor zijn prachtige spel
en de chauffeur van de bus voor zijn
bijdrage aan het vervoer van de groep.
Hans Beek
Kees Kugel
Foto’s Paul Biester
Op de website van de SGO (www.
groningeorgelland.nl) staan onder de
orgelreis 2013 meer foto’s en diverse geluidsopnames van de presentaties van
Sietze de Vries.
SGO orgelreis 2013
45
g
Na deze improvisatie konden we het
orgel bekijken en er zelfs doorheen
lopen.
pijpen zijn de oorlog goed doorgekomen, waarvan de helft later alsnog
verloren ging. Met als uitgangspunt de
resterende vijfhonderd pijpen is een
omvangrijke reconstructie uitgevoerd
door Flentrop Orgelbouw te Utrecht.
In 2013 was deze restauratie gereed.
Naast de genoemde bewaard gebleven
pijpen, zijn delen van het orgel gebaseerd op voorbeelden uit andere orgels.
In die zin kunnen we spreken van een
synthese-orgel met als uitgangspunt
de situatie van 1720. Sietze de Vries
demonstreerde het orgel, waarna hij
de vier verzen van het koraalvoorspel
Was kann uns kommen an für Noth
van Jacob Praetorius speelde. Daarna
volgde een improvisatie over hetzelfde
lied. Tenslotte improviseerde hij over
het koraal An Wasserflüssen Babylon,
waarop destijds Johann Adam Reincken zijn beroemd geworden koraalfantasie heeft gebaseerd. Het orgel van de
Katharinenkirche zou Bach zeker zijn
bevallen. Daarmee is het eigenlijk wel
een Bachorgel.
la
rs
ve
Berlstedt werd geboren bouwde het
orgel in de kerk. Het heeft negentien
registers, verdeeld over twee klavieren
en pedaal. Stein onderscheidde zich
duidelijk van de Noord-Duitse orgelbouw, zoals blijkt uit de opbouw van
het bovenwerk, het onderin de kast
geplaatste positief en de aan weerskanten geplaatste pedaaltorens. Afwijkend
van de traditie van de Schnitgerschool
is ook de combinatie van ronde, driehoekige en trapeziumvormige torens.
In 1969/1970 verrichtte Rudolf von
Beckerath uit Hamburg noodzakelijke
reparaties. Een omvangrijke restauratie
vond plaats in 2000/2001 door Jürgen
Ahrend uit Leer, waarbij het orgel werd
geschilderd in de originele kleur. Sietze
de Vries improviseerde in een bij dit
instrument passende stijl.
g
ve
rs
la
Twee eersteprijswinnaars op het SGO-Orgelconcours voor amateurs
Het zesentwintigste SGO-Orgelconcours werd op zaterdag 12
oktober 2013 gehouden
op het Snitger/Freytag
orgel (1795) in de Petruskerk van Zuidbroek.
Het vrijwel ongewijzigd aan ons
overgeleverde instrument is niet alleen door het frontontwerp een waar
kunstwerk. Door de diverse klankkleuren, van de
prachtige Vox Humana op het
hoofdwerk, de lieflijke fluiten op het
rugwerk tot het prachtig uitgebalanceerde plenum neemt het instrument
een voorname plaats in in de Groninger orgeltuin. Op het orgelconcours
hebben de vele toehoorders kunnen
vaststellen dat het instrument behoort
tot de kroonjuwelen van de Schnitger/
Hinsz/Freytagtraditie.
De jury bestond uit Jan Harryvan
(o.a. organist in Noordwolde), Hayo
Boerema (organist van de Grote of St.
Laurenskerk te Rotterdam) en Henk
de Vries (organist van de Petruskerk
en de eerste gecertificeerde orgeladviseur van Nederland).
De belangstelling voor het concours
was wederom groot. Er werden twintig deelnemers toegelaten, te weten:
Harm Woltjer (Slochteren), Siebe Reiding (Frieschepalen), Tobias Groene-
www.groningenorgelland.nl
46
veld (Ureterp), Johan Los
(Groningen), GertJan Schuurman
(Drachten),
Sander
ter
Veen (Nijmegen), Hannelore van
der Woude
(SlijkEwijk),
Paul Biester
(Oldehove),
Sander
Booij
( Wo u d e n b e r g ) ,
Dirk Dreschler (Hardenberg), Alle Smith (Emmeloord), Rien Volkerink (Ommen),
Christian
Drost
(Dalfsen), Erik Nijzink
(Hardenberg), Christiaan Drost (Nijkerk),
Richard
Vos (Zeewolde),
William Qualm
(Nunspeet), Diederik Blankesteijn (Nijkerk) en
Maurits
Bunt
(Apeldoorn).
De spits werd afgebeten
door de achttienjarige Harm
Woltjer, leerling van Leonore Lub,
die zeer verdienstelijk van Johann
Christoph Oley: Der Tag ist hin, mein
Jesu bei mir bleibe ten gehore bracht
en ook een werk van Hans Friedrich
Micheelsen uit Das Holsteinische
Orgelbüchlein prachtig vertolkte. De
jury was van mening dat Harm zeker
zo door moet gaan. Ook Rien Volkerink was in vorm met de presentatie
van Concerto in C (BWV 976) van J.S.
Bach, naar Antonio Vivaldi. Sander
Booij maakte het zichzelf niet gemakkelijk met de Sonate nr. 5 in C BWV
529 van J.S. Bach. Hoewel hij het werk
virtuoos bracht, had hij iets meer naar
het orgel mogen luisteren. Het jonge
talent Maurits Bunt pakte een triosonate van Bach van de plank. Hij deed
dat zeer verdienstelijk. Jammer dat het
niet overal even ritmisch was. Richard
Vos, een echte Noordduitse barokspecialist, had deze keer iets anders op
zijn lessenaar staan: Preludium en fuga
in a van Johannnes Brahms.
De conclusie van de jury
was dat zijn vertolking
al een heel eind in
de goede richting
kwam.
Tot de finale werden toegelaten :
1. Sander ter Veen
met het Concerto
in a van J.S.Bach,
2. Alle Smith met
twee bewerkingen van
het koraal Herr Jesu Christ,
dich zu uns wend’ van J.S. Bach en de
spetterende Fuga in G (BWV 577).
3. Erik Nijzink met Allein Gott in der
Höh sei Ehr (BWV 663) en Wer nur
den lieben Gott lässt walten (BWV
642) van J.S. Bach.
Twee eersteprijswinnaars op het SGO-Orgelconcours voor amateurs
la
rs
ve
4. Diederik Blankesteijn met het Preludium en fuga in c (BWV 546) van J.
S. Bach.
In de finale was het Erik Nijzink die
alle schroom van zich afwierp en zeer
overtuigend en muzikaal de gekozen
werken nog eens ten gehore bracht. Bij
Alle Smith viel op dat hij een gedegen
vakman is. Diederik Blankesteijn zette
ook de tweede keer het monumentale
stuk van Bach goed neer. Hij moet de
komende jaren nog zeker groeien in
het in muzikale zin wat vrijer spelen
van de muziek. Adembenemend was
de serene uitvoering in een volle kerk
van het Adagio van het Concerto
door Sander ter Veen. De jury had het
daarna niet zo moeilijk meer en kwam
unaniem tot de toekenning van de prijzen: een gedeelde eerste prijs voor Alle
Smith en Erik Nijzink, een tweede prijs
voor Sander ter Veen en een derde prijs
voor de Diederik Blankesteijn.
Voor Erik Nijzink was de eerste prijs
www.groningenorgelland.nl
een grote verrassing. Hij was voor de
tweede keer deelnemer aan het SGO
Orgelconcours. De 32-jarige controller
van een zorginstelling is in de omgeving van Hardenberg in verschillende
kerken organist.
Zijn orgelopleiding heeft hij gehad bij
Gijs van Schoonhoven en bij Sietze de
Vries.
Alle Smith, is deelnemer van het SGOorgelconcours vanaf 1984 toen hij in
zijn ‘’Sturm und Drangperiode’’ het
eerste deel van de zesde triosonate van
Bach speelde. Na verschillende malen
een tweede prijs te hebben gewonnen
kreeg hij nu de hoofdprijs.
De 29-jarige Sander ter Veen studeert
binnenkort af in de sterrenkunde.
Vanaf 2005 heeft hij regelmatig aan de
orgelconcoursen van de SGO deelgenomen.
Hij is organist in Nijmegen en Aduard
en studeerde bij Tymen Jan Bronda,
Jetty Podt en Berry van Berkum.
De 17-jarige Diederik Blankesteijn
De prijzen werden uitgereikt door de
voorzitter van de SGO, Rikus Jager.
Een belangrijke doelstelling van het
orgelconcours van de SGO is het enthousiast maken van jonge mensen
voor het vak van organist. Ook de juryleden Hayo Boerema en Henk de Vries
zijn ooit deelnemer geweest aan de
concoursen van de SGO. Op de deelnemerslijsten van SGO-concoursen
komen ook voor de namen van Sietze
de Vries, Tymen Jan Bronda, Jannie
de Vries, Koos Tiggelaar, Age Freerk
Bokma, Peter van der Zwaag, Jochem
Schuurman en vele anderen.
De jury nam weer uitgebreid de tijd
voor de bespreking van de juryrapporten met de deelnemers, op een rustige
en ontspannen manier. De deelnemers
waren blij met de complimenten, de
aanwijzingen en de adviezen.
Al met al een prachtige orgeldag, die
begon om 9.00 uur en eindigde om
18.30 uur en die door vele enthousiaste
orgeliefhebbers is bijgewoond.
Albert Rodenboog
(bestuurslid SGO)
Twee eersteprijswinnaars op het SGO-Orgelconcours voor amateurs
47
g
deed voor de laatste keer mee aan het
concours, omdat hij per september
toegelaten is tot het conservatorium
van Amsterdam, waar hij leerling
wordt van Jacques van Oortmerssen.
Hij is zijn orgelstudie begonnen met
privélessen van Willem van Twillert.
Hij o.a. organist van de Grote Kerk van
Nijkerk.
Stichting
Groningen Orgelland
is in 1969 opgericht ter gelegenheid
van en als vervolg op de in dat jaar in
Groningen gehouden internationale
bijeenkomst rond de herdenking van
de grote orgelmaker Arp Schnitger.
De Schnitgerorgels zijn inmiddels bekend als de instrumenten waarvoor
organisten, orgelbouwers en studenten van over de gehele wereld naar
Noord-Nederland en het aangrenzende Duitse gebied komen. De Stichting
Groningen Orgelland werkt samen
met het (Duitse) Arp Schnitger Gesellschaft om de waarde van deze orgels in
woord, beeld en geluid blijvend onder
de aandacht te brengen. De Schnitgerorgels zijn een dankbaar speerpunt
in de doelstelling van de stichting om
de historische orgels in de provincie
Groningen in stand te houden en daar
meer bekendheid aan te geven.
Activiteiten
De SGO is de koepelorganisatie voor
de orgelactiviteiten van de (plaatselijke)
orgelcommissies in de provincie Groningen. Jaarlijks terugkerende activiteiten van de SGO zijn onder meer het orgelconcours voor amateurs op een van
de orgels in de provincie Groningen,
de organisatie van één- of meerdaagse
orgelexcursies en het inrichten van een
orgeldocumentatie- en orgelinformatiecentrum gedurende de zomermaanden
in de Martinikerk te Groningen. Daarnaast verzorgt de SGO de publicatie van
boeken, brochures en cd’s, (waaronder
de uitgave van de orgelencyclopedie
waarin alle orgels in Groningen zijn
beschreven). De SGO maakt zich sterk
voor het gebruik van en het bekendheid
geven aan het orgel voor educatieve
doeleinden, stimuleert (met derden)
de toeristische en educatieve ontwikkeling van het cultuur-historisch erfgoed
in Groningen (meer specifiek van het
orgelbestand), verstrekt adviezen over
onderhoud en restauraties van orgels en
www.groningenorgelland.nl
48
draagt daar zo mogelijk financieel aan
bij. De activiteiten zijn alle opgenomen
in de jaarlijks in maart/april verschijnende Groninger Orgelagenda.
Contact
Internet: www.groningenorgelland.nl
E-mail: [email protected]
Voor inlichtingen: Tel. 0595 - 413518
Post: Postbus 1467; 9701 BL Groningen
Donateurs
Orgelkenners en -liefhebbers die de orgelcultuur in de provincie Groningen
een warm hart toedragen kunnen met
hun donateurschap de Stichting Groningen Orgelland ondersteunen.
Donateurs krijgen de orgelagenda toegezonden en ontvangen korting op
deelname aan de activiteiten en op de
CD- en boekuitgaven van de stichting.
De donateursbijdrage is minimaal
€ 15,00 per jaar. Onze stichting is gekwalificeerd als een culturele ANBI, de
fiscale aftrek wordt hierdoor verhoogd
met 25%.
Orgelconcerten
De orgelconcerten worden georganiseerd door de orgelcommissies en plaatselijke stichtingen. Informatie over de
concerten en mogelijkheden voor het
bespelen van orgels is bij hen te verkrijgen. Zie hiervoor de adressenlijst en de
websitegegevens op pagina 49.
Orgelconcours
Orgelconcours voor amateurorganisten,
jaarlijks op een van de orgels in de provincie Groningen. Coördinatie: Hilda
Rodenboog-Kuipers, Strengstraat 6,
9965 PL Leens. Tel. 0595-571869.
E-mail: [email protected]
Verzendhuis
(boeken, brochures, cd’s, foto’s)
A. H. Veening, Havenweg 48
9982 ED Uithuizermeeden
Tel. 0595 - 413518
E-mail: [email protected]
Bestuur
voorzitter: H. Jager
(beleid en bestuur)
Statenlaan 23, 9901 HA Appingedam
2e voorzitter: E. Pol
(beleid en organisatie)
Mondriaanstraat 31, 9718 MJ Groningen
secretaris: C. Kugel
(algemene zaken en projecten)
Verlengde Oosterweg 45,
9804 RD Noordhorn
penningmeester: B. van der Ploeg
(subsidies, belastingen en donateursadministratie)
Tulpstraat 22, 9951 GW Winsum
A. Rodenboog
(publiciteitsadviseur)
Strengstraat 6, 9965 PL Leens
A. Rots
(subsidies restauratie en onderhoud orgels)
Rijksweg 87, 9918 PD Garrelsweer
A.H. Veening
(publicaties en orgeldocumentatie-centrum)
Havenweg 48, 9982 ED Uithuizermeeden
H. Beek
(algemene zaken en projecten)
Klipper 49, 9801 MT Zuidhorn
J. Oostindiën
(coördinator belastingzaken)
Loohof 21, 9965 TR Leens
Werkgroep Orgelinformatie-centrum
Coördinator: S. Wijma, Bedum
Tel. 050-3012053
Webbeheer
Anjo de Haan Freelance Fotografie,
WWW Atelier, www.anjodehaan.nl
Bankrelaties
Nederland:
IBAN: NL97 INGB 0001 8066 45
BIC: INGBNL2A
IBAN: NL65 INGB 0669 9145 09
BIC: INGBNL2A
Duitsland:
Sparkasse Leer-Wittmund
Konto Nr 2055747, BLZ 28550000
UST-ID: DE117262567
ANBI-nummer 50735
Verantwoording
Contacten
SGO
Stichting Groningen Orgelland
dhr. C. Kugel, Verlengde Oosterweg 45,
9804 RD Noordhorn;
Inlichtingen via A.H. Veening: 0595 - 413518
www.groningenorgelland.nl
e-mail: [email protected]
SOG
Stichting Organeum Groningen
dhr. Chiel Timmer
Bovenburen 65, 9675 HB Winschoten,
0597-415915
NNOA
Noordnederlandse Orgelacademie
e-mail: [email protected]
www.nnoa.nl
tel. 050-5490337
fax 050-5491944
SHMO
Stichting Het Middeleeuwse Orgel
Zwarteweg 5, 9973 PM Houwerzijl,
0595-571 885 (tel/fax)
e-mail: [email protected]
KVOK
Koninklijke Vereniging van
Organisten en Kerkmusici,
afd. Groningen
dhr. R. Kuik, Zandsteenlaan 30,
9743 TN Groningen, 050-3126821,
e-mail: [email protected]
VGK
Vereniging van Gereformeerde
Kerkorganisten
dhr, J. Smelik, H. van Steenwyckstraat 10,
8331 KK Steenwijk, 0521-521276
Orgelcommissies
Stad Groningen:
Stichting Orgelstad Groningen
secr. E. van der Werff,
[email protected]
Stichting Avondtmusyck Martinikerk
Groningen
dhr. J.W.A. van Willigen, Radesingel 20,
9711 EK Groningen, 050-3127228
www.avondmuziek.nl
Orgelcommissie St. Jozefkathedraal
Groningen
dhr. A.W.A. Lukassen, Briljantstoep 125,
9403 SB Assen, 0592-408766
www.maarschalkerweerdorgel-groningen.nl
Stichting Vrienden Lutherse Kerk
Groningen
Haddingestraat 19a, 9711KB Groningen,
050-3184037, www.svlk.nl
Stichting Martinikerk Groningen
Martinikerkhof 3, 9712 JG Groningen,
050-3111277
Vereniging Vrienden Nieuwe Kerk
Marijke Bootsma-de Langen, Reitdiepskade 2,
9718 BP Groningen, 050-3125060
www.nieuwekerk.org
www.groningenorgelland.nl
Orgelcommissie Pelstergasthuiskerk
Sibrandaheerd 36,
9737 NS Groningen, 050-5418102
Provincie Groningen:
*Stichting Concerten Nicolaïkerk
Appingedam
Vincent Hensen (organist), Bedumerweg 109
9716 AK Groningen, 06-21406271
*Orgelcommissie Magnuskerk,
Bellingwolde
H. Trenning, Hoofdweg 243,
9695 AH Bellingwolde, 0597-532745
*Orgelcommissie Eenrum
Dirk Molenaar (organist), Kerkstraat 2,
9967 RK Eenrum, 0595-491872
*Commissie Lohmanorgel Farmsum
dhr. L. H. Veentjer, Zigzagoven 36,
9934 NC Delfzijl, 0596-614615
www.lohmanorgelfarmsum.nl
Orgelcommissie Garnwerd
dhr. H.J. Zeevalking, Burg. Brouwerstraat 2,
9893 PG Garnwerd, 0594-621716
Comité SOGK Godlinze
Terpweg 4, 9908 PG Godlinze, 0596-581905
*Orgelcommissie Kantens
Martin Sprenger, Stitswerderlaan 16,
9995 PC Kantens, 0595-557002
*Stichting Hinszorgel Leens
dhr. J. Oostindiën, Loohof 21,
9965 TR Leens, 0595-571677,
bgg 0595-571869
www.hinszorgelleens.nl
Orgelcommissie Middelbert
René Oosterhoff (organist), Norgerweg 16,
9493 PD De Punt, 050-3091583
Orgelcommissie Middelstum
Henk Veldman (organist), Rietzangerstraat
135, 3815 ED Amersfoort, 033-4729137
*SHOM Stichting Hinszorgel MidwoldA
Ludolf Heikens (organist), Tarweveld 2,
9681 GH Midwolda, 0597-551051
*Orgelcommissie MidwoldE
Rincke van der Valle (organist),
Swarte Ruiters 7, 9351 NL Leek, 0594-513703
*Orgelcommissie Nieuwolda
Cornelis Bom, Hoofdstraat 113,
9944 AD Nieuwolda, 0596-541450
*Beheerscommissie Noordbroek
Leonore Lub (organist), Hoofdstraat 116,
9635 AX Noordbroek, 0598-450202
www.schnitgerorgel.nl
*Orgelcommissie Noordwolde
Paul en An Moerman Stichting
Oosterseweg 13, 9785 AD Zuidwolde,
050-3010570
Orgelcommissie Onstwedde
dhr. A. Meems, Ter Wuppingerweg 2,
9591 VH Onstwedde, 0599-331502
*Stichting Behoud ‘t Nijkerkje Oosteinde
mevr. D. van der Molen, Toppinga’s-weg 2
9984 XE Oosteinde, 0596-592149
*Orgelcommissie Oostwold
drs. L. B. Smit (organist), p/a Noorderstraat 36,
9682 PS Oostwold, 0597-552027
www.freytagorgeloostwold.webklik.nl
Orgelcommissie Pieterburen
dhr. C de Gans, Wierhuisterweg 27,
9968 AN Pieterburen, 0595-528749
*Orgelcommissie Stadskanaal
dhr. S. van den Bosse, Stuurboord 48,
9501 JG Stadskanaal, 0599-658824
*Orgelcommissie Uithuizen
mw. H. Smid, Taeckemalaan 3,
9981 PB Uithuizen, 0595-433933
www.arpschnitgerorgeluithuizen.nl
*Stichting Avondmuziek Uithuizermeeden
Koos Dijkhuizen (organist),
Burg. Janssenstraat 14,
9902 NX Appingedam, 0596-623453
Orgelcommissie Ulrum
Dr. Hans Fidom, Zwarteweg 5,
9973 PM Houwerzijl, 0595-571885
Orgelcommissie Usquert
Joh. Wiersma, Wadwerderweg 11,
9988 ST Usquert, 0595-426248
Orgelcommissie Warffum
Anjo de Haan, Hoofdstraat 21, 9989 AM
Warffum, 0595-422226, [email protected]
Orgelcommissie Stichting Marktpleinkerk
Bouko Tiggelaar (organist), Beneden
Veensloot 45, 9651 CH Meeden, 0598-631009
Monument- en Concertcommissie
Grote Kerk Wildervank
dhr. B.A. Leffers, Bareveldkade 5,
9648 GW Wildervank, 0598- 615268
www.walckerwildervank.nl
Stichting Orgelconcerten Winsum
dhr. B. van der Ploeg, Tulpstraat 22,
9951 GW Winsum, 0595-442262
Stichting Hinsz Orgel Zandeweer
mw. E. van der Hoek, Noorderweg 2,
9997 PP Zandeweer, 0595-432307
*Orgelcommissie Zeerijp
Dhr. T.G. Trox, Kwekersweg 15,
9914 PK Zeerijp, 0596-622955
www.jacobuskerkzeerijp.nl
*Orgelcommissie Zuidbroek
Henk de Vries (organist), Heiligelaan 59,
9636 CL Zuidbroek, 06-18375469
*Orgelcommissie Snitger/Freytagorgel
Zuidhorn
C. Kugel, Verlengde Oosterweg 45,
9804 RD Noordhorn, 0594 505683
*Commissie kerk Zuurdijk
Annette Broekhuizen, Hoofdweg 15,
9966 VA Zuurdijk, 0595-571913
www.armhoesjoapke.nl
Orgelcommissies
Provincie Drenthe:
*Stichting Vrienden van de Magnuskerk
Wim van de Laar (organist), 0598-320048
Kerkbrink 1, 9467 PH Anloo
www.magnuskerk.nl
Stichting Orgelkring Assen e.o.
Meino Nijhoff, Houtlaan 25,
9403 EV Assen, 0592-375350
www.orgelkringassen.nl
*Stichting Orgel Ontmoetingskerk Zuidlaren
Geuko J. Tiggelaar, Vennebroek 4
9472 RD Zuidlaren, 050-4091976
*Orgelcommissie Roden
Erwin Wiersinga (organist), de Hulst 61
9301 PC Roden, 050-5017095
*De instrumenten zijn in nader overleg tegen een vergoeding
te bespelen
Contacten
49
AdvertentieJSB_2014_AdvertentieJSB_2007 18-03-14 10:09 Pagina 1
BINNENKORT:
Katharinenkirche Hamburg
Sietze de Vries speelt werken van Praetorius,
Reincken, Bach en improvisaties op het door
Flentrop gereconstrueerde ‘Reincken-orgel’
Dübendorf
Sietze de Vries en de Roden Girl Choristers zijn te
horen met werken van Bach, Mendelssohn en
improvisaties. Het wordt de eerste CD van het Edskes-orgel
in de kerk van Maria Frieden te Dübendorf (Zwitserland)
www.jsbrecords.nl
ARP-SCHNITGER-FESTIVAL
SEPT
2014
THURSDAY / 11TH SEPTEMBER 2014 / 05:00 PM
Pelstergasthuiskerk Groningen
Artist:
ERWIN WIERSINGA
THURSDAY / 11TH SEPTEMBER 2014 / 07:00 PM
Der Aa-Kerk Groningen
Artist:
LEO VAN DOESELAAR
THURSDAY / 11TH SEPTEMBER 2014 / 09:00 PM
Martinikerk Groningen
Artists:
LEO VAN DOESELAAR
ERWIN WIERSINGA
TICKETS: +49 (0) 421.33 66 99 · www.musikfest-bremen.de
www.groningenorgelland.nl
50
Voorlopig nog voldoende werkgelegenheid bij orgelrestauraties in Groningen
Noord-Nederlandse
Orgel-Academie
Tuinstra is een erkende autoriteit op het gebied van de Noordduitse en Noordnederlandse orgel-cultuur. Hij laat op deze
uitgave drie dingen horen: Böhm is een onderschatte componist, het Jacobi-orgel heeft meer kleurschakeringen dan je ooit
voor mogelijk zou hebben gehouden en hijzelf is een onovertroffen interpreet van dit repertoire. Om nog maar te zwijgen van
het prachtige gebonden boek van 225 pagina’s waarin dit alles gehuisvest is.
Siebe Riedstra. Een 10 in Luister, maart/april 2012.
Reeds eerder hebben we op opnames en live kunnen genieten van Tuinstra’s bijzondere inventiviteit
en creativiteit in het samenstellen van registercombinaties en de verdeling van de verschillende stemmen over de diverse klavieren. Deze opname bevestigt Tuinstra’s reputatie op dit domein en overtuigt de luisteraar dat het Noord-Duits barokorgel
als een afspiegeling van het barokorkest- en koor, de Imitatio Instrumentorum moet worden beschouwd. Deze opname is
voor mij zeker een van dé revelaties van 2012. Welgemeende felicitaties!
Luc Bastiaens - Orgelkunst (B), oktober/november 2012
Het was wachten op een representatieve, integrale opname van Böhms orgel-oeuvre op het soort instrumenten dat de componist zelf bespeelde. Daarin voorzag de Groningse organist Stef Tuinstra. In alle 31 opgenomen werken blijkt dat de orgelklank
in combinatie met de hervonden uitvoerings-praktijk tot zeldzaam levendige en vernieuwende interpretaties leidt.
Christo Lelie in Trouw, 20 maart 2012
Stef Tuinstra ist ein super Organist.
Hendrik Ahrend, Orgelbauer, bij de Böhm CD-presentatie te Zeerijp (15 december 2011)
Rarely does one find every aspect of an organ recording, playing, organ, registrations, etc., on such a high level! The playing
and use of the organ is really masterful, musical and interesting. The sound of the recording is really great as well with a nice
presence and envelopment, something absent from the vast majority of recordings.
Paul Fritts, Organbuilder, Tacoma USA
Georg Böhm (1661-1733)
Keyboard Works
Mijn CD speler staat rood gloeiend en wil een beetje rust, maar
ik gun het hem niet. Wat een creativiteit in interpretatie,
registraties, muzikaliteit, de orgels, de tekst en uitleg,... Buitengewoon geweldig ! Deze muziek wordt uitgetild tot een hoger
niveau. Ik ben ervan overtuigd dat het 300 jaar geleden zo zou
geklonken hebben.
Bart Jacobs, organist kathedraal Brussel.
Stef Tuinstra - Organ & Harpsichord
Op het label Document van Okke Dijkhuizen
Schnitger-orgel (Jacobikirche Hamburg)
Hinsz-orgel (Mariakerk Zandeweer)
Zell-klavecimbel (Museum für Kunst und
Gewerbe Hamburg)
Raadpleeg de website van de
NNOA voor informatie over
onderwijs, orgelbouwadviezen
en cd-bestellingen.
NNOA / Stef Tuinstra
De Lijnbaan 29
9781 LJ Bedum
Tel.050-5490337
Fax050-5491944
Mobiel06-53523779
[email protected]
3 cd’s
+ Boekwerk (223 blz.)
in 4 talen
Nederlands-EnglishDeutsch-Français
Een 10 in Luister:
‘Stef Tuinstra…een
onovertroffen interpreet van
dit repertoire’.
€ 33,95 + € 2,70 verzendkosten (Europa € 7,20) o.v.v. ‘Böhm-album’.
IBAN-nummer: NL22 RABO 0162 5219 95 EUR BIC-code: RABO NL 2U
w w w . n n o a . n l
www.groningenorgelland.nl
51
BACH
blijvende glans van
muzikaal orgelspel
WIM VAN
Het label Helior staat voor
historisch verantwoord uitgevoerde orgelmuziek. Het spel
van de organist Wim van Beek
kenmerkt zich door ongeëvenaarde verfijning en levendigheid.
De opnamen worden gemaakt
op de fraaiste historische orgels.
BEEK
Wie van de 76-jarige Wim van Beek een voorzichtige
aanpak verwacht, wordt verrast, want uitbundig en zonder
enige terughoudendheid valt hij aan op het Es-praeludium.
Naast Wim van Beek verlenen Cor
Wat een muzikanteske benadering en wat een feest om Bach
Edskes en Jan Willem van Willigen
meer dan honderd minuten zo op dit geweldige orgel te horen!
hun vaste medewerking. De
Geen enkele noot en stem leidt hier een eigen leven, maar alles
resultaten van deze samenwerking
voegt zich in het geheel, voortgestuwd door de puls die uit het
geheel opkomt. Menig collega mag jaloers zijn op de techniek en
hebben al tot vele internationale
muzikaliteit van de Groningse organist, die zijn carrière begon als
lovende recensies geleid.
pianist. Dat hier een Bach klinkt, die van al te grote zorgen vrij lijkt,
betekent niet dat er geen drama te beluisteren valt. Wat Van Beek aan
In de BACH-BEEK-serie verdiepe affiniteit met Bachs scheppende geest laat horen in ‘Kyrie, Gott,
schenen reeds CD’s van de
heil’ger Geist’ is adembenemend. Van Beek noemde zijn
orgel onlangs het ‘Bach-orgel bij uitstek’. Luister naar de
Martinikerk te Groningen, de
Houtbois in het trio ‘Allein Gott in der Höh sei Ehr’ of naar
Petruskerk te Leens, de Domkerk
de Roerfluit in het eerste voorspel voor de catechismusvan Roskilde en het gerestaureerde
gezangen ‘Dies sind die heil’gen zehn Gebot’ en je
Schnitgerorgel te Uithuizen.
bent geneigd hem gelijk te geven. Hier bespeelt iemand
De eerste CD van het koororgel van de
zijn orgel in tweeërlei betekenis. Als in ‘Vater unser’
alle stemmen zingen en wiegen, lijkt een comGroninger Martinikerk werd tevens
pleet kamermuziekensemble al strijkend en
door Helior gerealiseerd.
blazend hemelse sferen te creëren.
Hoed af en een diepe buiging voor de man
Nieuwe uitgaven:
die inmiddels (ook) uiterlijk een reïncarnatie
Mozarts grote Fantasie F-mol, de koraalfantavan Bach zou kunnen zijn.
Piet van de Wege
in Ref. Dagblad,
20 november
2006
NIEUW
fantasiën van
ol, alle koraal
n
te Fantasie F-m
van Mendelsoh
Mozarts gro
orgelsonate
Brahms en de
GRAFISCHE VERZORGING EN FOTOBEWERKING OMSLAG: STUDIO VINCENTI DORDRECHT
JOHANN SEBASTIAN
NIEUW
gen.
rk te Gronin
de Martinike
Beek.
elen vanuit
door Wim van
Koraalvoorsp
compositie
Uitvoering en
NIEUWE
PERSING
siën van Brahms, de orgelsonate van Mendelsohn en werken van Brahms en Messiaen.
Ook nieuw zijn de Koraalvoorspelen vanuit de
Martinikerk te Groningen door Wim van Beek.
In de traditie van Lustig, Worp en Steenhuis.
CD’s van Helior zijn voor de prijs van €15,- inclusief verzendkosten
te bestellen. De dubbel-CD kost slechts €22,- inclusief verzendkosten
Let op: De CD van Leens is een uitgave voor Stichting Hinszorgel
te Leens en kan alleen aldaar worden besteld
door overmaking van €7,- op giro nr. 3469290
NIEUWE
PERSING
NIEUWE
PERSING
Ook te vinden op www.helior.nl
52
STICHTING HELIOR KVK GRONINGEN 02076328
U kunt bestellen op de volgende manieren:
1. door overmaking van het verschuldigde bedrag op
giro nr. 9263984, o.v.v. de titels van de gewenste CD’s
2. door een briefkaart naar Helior, Ceintuurbaan-Zuid 3,
9301 HW Roden, o.v.v. titels, naam en adres
3. via e-mail: [email protected] o.v.v. titel CD’s, naam en adres
4. telefonisch: 050 - 5 250 230

PROGRAMMA CONCERTEN 2014 - Grote Kerk Apeldoorn 26

Download de flyer

Programma Orgelconcert Wietse Meinardi Grote Kerk Emmen – 11

1019-K NLB416-Ga met God-kooruittreksel-Bert Kruis

Bethelkerk, Jurriaan Kokstraat 173

€ 7,50 - Eetcafé De Leyens

intro Peter Leiseboer aan ouders

Twee ogen

Lijst 13 Libertarische Partij (LP) Kandidatenlijst verkiezing leden

voorbeeld CV - Rijksuniversiteit Groningen