herinneringen aan mijn jeugd in staverden en leuvenum (ii)

Via de heef Eef Lubbersen kwam de redactie in het bezit van de memoires van
de heer Jan Poolen bij veel Ermeloërs bekend van het gelijknamige loodgietersbedrijf dat hij oprichtte. Poolen was ook actief in de plaatselijke politiek en
diverse maatschappelijke organisaties.
Zijn vader Gerrit Poolen was indertijd hoofd van de school in Leuvenum. Veel
van de avonturen die Jan Poolen alsjongeling beleefde spelen zich dan ook af
in en rond Staverden en Leuvenum. Zijn verhaal schetst een levendig beeld van
het bestaan in de buurtschappen in de tijd dat de ‘Landheer’ het daar nog gro
tendeels voor het zeggen had. Deel I verscheen in nr 43 ‘Van ’t Erf van Ermel’.
,
;
,
HERINNERINGEN A A N MIJN JEUGD
IN STAVERDEN EN LEUVENUM (II)
Een bijdrage van Jan Poolen
Een stukje geschiedenis van S taver
den
Kasteel Staverden is gelegen aan
de Hierdensebeek, ook wel Staverdensebeek genoem d. In 1295 kreeg
graaf Reinoud I van Gelre van Keizer
Rudolf stadsrechten voor Staverden.
De nederzetting bestond al langer, in
een stuk uit 1046 worden deze al g e
noemd. Reinoud I liet een huis bou
wen in de buurt van de waterm olen,
die er al reeds stond. Ter herinnering
aan zijn overleden vader en m oeder
bouwde hij in 1295 een Kapel. Op
25 maart 1298 verklaarde Reinoud
Staverden tot stad. Om streeks die
tijd gaven de Gelderse graven hun
Heerlijkheid te leen. De voorw aarde
was, dat er witte pauwen zouden
worden gehouden. De verplichting
was om ieder jaar witte pauwenveren
te leveren aan de Gelderse notabe
len. Deze veren werden gedragen op
hun helmen.
Het wapen van Staverden werd een
pauw. Deze is ook terug te vinden als
6
een pauw in het huidige g em een te
wapen van Ermelo. De onderschei
ding voor verdienstelijk werk in de
gem eente Erm elo is ‘De Zilveren
Pauw’ .
Na de oorlog 1940/1945 heeft
Prinses Juliana m et haar kinderen
verschillende malen enkele dagen
vakantie genoten in een van de pau
wenhokken, die voor die gelegenheid
goed schoon waren gem aakt. O ok
in het kerkje van Staverden is zij een
paar maal incognito gew eest.
Het Kasteel werd bewoond door de
oud-burgem eester van Rotterdam,
F.B.’s Jacob, Hij verhuisde in 1906
naar Staverden en w oonde eerst in
de villa Gentiana. D eze villa stond
aan de ü ddelerm eerw eg 26. Hij
w oonde hier tot hij na de verbouwing
naar het Kasteel kon verhuizen. O m
streeks 1915 is deze villa w eer a fg e
broken. Er wordt beweerd dat de re
den was, dat er geen ondergeschikte
in m ocht wonen. Er werd later het
Jachthuis gebouwd en kwam de
r
Hoewel de foto is gem aakt om zus Lies te vereeuwigen geeft deze toch een aardig beeld van de
situatie aan de achterkant van de school van 'Meester Poolen'.
jachtopziener Langenbach er wonen.
Vanuit Rotterdam bracht hij zijn tuin
man Van Bom m el m ee. Van B om
mel heeft de tuin achter het Kasteel
ontworpen en is ook de bedenker
van de daar aanwezige doolhof van
beuken heggetjes.
De oude mijnheer was een klein per
soon met een sikje. Wanneer wij als
buurtjongens in de tuin bij de tuinman
van Bommel speelden, moesten wij
altijd uit het oog verdwijnen wanneer
de jonge mijnheer in de buurt was. Bij
zijn vader was het juist andersom. Hij
vond het plezierig om even met ons
te praten en wij hem begroeten door
hem een hand te geven.
H.Th.’s Jacob jr.woonde op de villa.
Dat was een woning die gebouwd
was aan de Allee, de w eg tegenover
de poort van het Kasteel.
De bewoners van Staverden en Leuvenum waren in eerste instantie erg
zwijgzaam tegenover Meester Poolen.
Ze waren bang dat hij alles wat hij
hoorde tegen de landheren zou z e g
gen. Hij kwam immers regelm atig bij
Sandberg en ’s Jacob. ‘Hie proat niet
bie m eneer’ werd al gauw duidelijk
en gaandew eg namen zij de m eester
m eer in vertrouwen. Zij hadden b e
grepen dat de meester bij de heren
zw eeg over wat hem ter ore kwam.
Toen kwamen zij met hun proble
men bij hem aan huis of op school.
En dat waren er in die tijd op Leuvenum en Staverden veel. Het Hoofd
7
der Schoonwas in die jaren een
belangenbehartiger voor de gehele
buurtschap.Hij wist daardoor ook
veel van de om standigheden in de
diverse gezinnen. Elk probleem werd
met hem besproken. Zelfs de dokter
uit Elspeet schakelde hem som s in.
Zoveel wist Poolen van de inwoners
dat hij nauwkeurig de uitslag van
de gem eenteraadsverkiezingen kon
voorspellen! Het was in die tijd nog
verplicht om te stemmen. De tuin
man van ’s Jacob, Van Bom m el, was
altijd de laatste. Ik ben hem zelfs wel
eens in opdracht van mijn vader net
voor sluitingstijd gaan waarschuwen.
Het stem m en gebeurde toen ook op
W oensdag van 8 uur tot ’s m iddags
vijf uur. Een lokaal werd ingericht als
stembureau. De leerlingen van de
klassen 4, 5, 6 en 7 waren vrij.
In 1923 werd meester Poolen lid van
de Koninklijke Nederlandse Maat
schappij van Tuinbouw en Plant
kunde, afdeling Nijkerk-Harderwijk en
omstreken. In 1932 werd hij secreta
ris en bleef dat tot 1957. De verga d e
ringen werden meestal gehouden in
Harderwijk. Hij kon vanuit Leuvenum
altijd meerijden met dhr.’s Jacob.
Deze was vóór de oorlog voorzitter.
Leden van deze maatschappij w a
ren onder m eer de bloemisten uit de
om geving en de tuinbazen die bij de
Landheren werkten. Zoals Bom hof
uit Nunspeet, Hemeltjen en Aartsen
uit Harderwijk, Koppe en Hulstijn uit
Ermelo, tuinman Kruithof van Huize
Hulshorst, tuinman v. Bom m el en la
ter Verweij van Kasteel Staverden en
8
Pijpers van Huize Groevenbeek. Bij
zijn afscheid in 1957 werd Poolen b e
noem d tot lid van verdienste.
In 1923 is m eester Poolen lid g e
worden van de Chr.Hist.ünie. Vooral
in Leuvenum en Staverden heeft hij
veel baanbrekend werk gedaan. Hij
had zelf ook graag in de raad w il
len zitten, maar door zijn functie als
Schoolhoofd kon dat niet.
De m eester richtte in 1928 of in
1929, samen m et enkele boeren,
een afdeling ter bestrijding van tu
berculose onder het rundvee op en
werd voorzitter/secretaris. De afde
ling richtte zich in hoofdzaak op
Staverden, Leuvenum en Speulde.
Enkele boeren op de grens met Sta
verden zagen ook het belang in en
deden m ee. Met degenen die geen
lid wilden worden ging Poolen praten
om ze alsnog van het belang van
deelnam e te overtuigen.
Er werd ook een m elkcontrole ver
eniging Staverden - Speulde en
omstreken gestart. O ok van deze
vereniging nam Meester Poolen het
voorzitterschap en het secretariaat
op zich. De controle bestond uit het
nemen van een melkmonster, dat in
een flesje werd gedaan. De flesjes
waren genum m erd en elke koe had
een overeenkom stig nummer. Iedere
avond en m orgen ging iemand op
pad om een m elkm onster te nemen
van elke koe.
Dit gebeurde in overleg met de
melkfabriek in Harderwijk. Daar
werd de m elk gecontroleerd.
Daarnaast werd het vetgehalte van
de melk bepaald. Dat had te maken
m et de prijs die de fabriek voor de
geleverde melk aan de boer betaalde.
De melkrijder, iemand die elke dag
de m elk van de boeren naar de fa
briek in Harderwijk bracht, nam
's m orgens het kistje m et flesjes m ee
naar de fabriek en kreeg het kistje
met flesjes voor de volgen de con
trole m ee terug. Het werd dan a fg e
leverd bij de boer die voor die dag de
controle zou hebben. De controleur
hoefde dus niet te sjouwen. Alles wat
nodig was stond al op de boerderij.
In 1936 werd m eester Poolen lid
van de Koninklijke Nederlandse
Vereniging E.H.B.O. Gaf lessen aan
cursisten voor het behalen van een
diploma. Zowel in Erm elo als Har
derwijk. Hij organiseerde onderlinge
wedstrijden in de regio. Later nam
hij exam ens af en was bij onderlinge
wedstrijden of Districts K am pioen
schappen vaak jurylid. Van 1937 tot
1958 was hij tw eede voorzitter van
het Districtsbestuur Gelderland Hij
kreeg als blijk van waardering, voor
al het werk in zijn vrije tijd voor de
E.H.B.O. gedaan, de Tilanuspenning
uitgereikt.
Van 1936 tot 1956 was Gerrit P o o
len secretaris van de Vereniging
voor Christelijke Militaire tehuizen,
afdeling Ermelo. In Erm elo zou een
kazerne komen. Aan de Leuvenumsew eg 29 is daarom een Protestant
Militair Tehuis gebouwd.
Met de heer Ebbers, de fietsen
m aker uit de Stationsstraat, heeft
Poolen vaak de taak van huisvader
op zich genomen. De Duitse bezet
ters namen echter alles in beslag
en onteigenden het gebouw. In de
oorlog heeft het nog dienst gedaan
als voedselbureau. Daar werden de
bonkaarten uitgereikt. Na de oorlog
heeft Poolen zich ingezet om het
eigendom srecht van het P.M.T. aan
de Leuvenum seweg weer in eigen
handen te krijgen. In 1950 werd het,
bij een gerechtelijke uitspraak, weer
eigendom van “Pro R eg e” zoals de
Vereniging inmiddels was gaan h e
ten. Het kostte Poolen 5 jaar touw
trekken bij diverse instanties voor
een onwettige handeling van de b e
zetter was teruggedraaid!
Het was in Staverden en Leuvenum
de gew oonte dat de m eester en zijn
vrouw in de winter een avond bij de
bewoners op bezoek gingen. Dat
bezoek duurde ongeveer een uur. Er
was ook nog een volgorde in het b e
zoeken. Eerst boer Bos op de boer
derij van ’s Jacob. Dan Gardenbroek
de molenaar. Vervolgens Dirk Mouw
aan de Veenweg. Dan Lokhorst en
Goossen v. de Bosch op Staverden.
Dirk van Duinen, de boswachter van
de familie Waller van de üllerberg
kreeg dan een bezoek. Vervolgens
Evert Hop van de Grote Koekoek.
Dat was de boerderij tegenover De
Zwarte Boer. Dan Molenaar van De
Zwarte Boer. Vervolgens Peter v.’t
Slot. Dan de buren Klopm an en Esveld. Zo kreeg iedereen bezoek.
De postbode kwam iedere dag op
zijn fiets uit Elspeet. Hij m oest de
brievenbus lichten die zich oor-
spronkelijkwn de gelagkam er van de
Zwarte Boer bevond. Later, in 1880
is die brievenbus aan de school vast
gem aakt. De postbode had wel eens
een brief bij zich, die nog naar de
üllerberg moest. Dat was voor hem
een heel eind fietsen. Vaak ga f hij die
brief dan ook in school aan m eester
Poolen. Die zorgde er wel voor dat de
kinderen van Van Duinen, die op de
CJllerberg woonden, de brief m een a
men en afgaven aan de fam ilie Waller, eigenaars van het Landgoed de
üllerberg. Zij bezaten ook de C alvé
fabrieken in Delft.
De üllerberg is een m ooi natuurge
bied. Er liggen daar een paar golfb a
nen. Niet van gras maar van hei. Het
Landgoed is m ooier dan Staverden
of Leuvenum. Er was ook een grote
zandput. De Firma Joh.de Bruin uit
Ermelo haalde daar het zand voor de
bouwwereld vandaan. Met de schop
de wagen vol laden en m et het paard
naar de plaats van bestem m ing bren
gen. Er was daar een grote voorraad
metselzand, vulzand en grind. Nu is
het zandgat volgestort met vuilnis
uit de regio. Er loopt een pad van de
villa richting de Flevow eg. Aan het
eind staat een Koepeltje van hout.
Het is een hele wandeling om daar
te komen. In de zom er ging mevr.
Waller vaak wandelen. Som s alleen
of soms met kennissen of familie.
Zij ging dan naar het Koepeltje. In
de loop van de m iddag vertrok het
dienstmeisje met een mandje waarin
een theepot, kopjes en koekjes za
ten. Zij wandelde dan ook naar het
Koepeltje. Daar aangekom en schonk
10
ze de thee in voor de dam es en ging
dan aan de achterkant van het g e
bouwtje op een bankje zitten wachten
tot m evrouw haar riep om weer thee
in te schenken of dat ze weer naar
huis kon om met haar werk verder te
gaan.
Er kwam midden dertiger jaren in
Leuvenum elektriciteit bij de boeren.
De petroleumlamp en de stallantaren
konden verdwijnen. Zo ook bij de
drie gebroeders Mouw. Zij woonden
naast “de Teerpot” . Nu is dat de Jhr.
J.C.Sandbergweg 43. Hendrik, de
oudste en Aart die ieder jaar bij ons
de tuin kwam omspitten. Zij waren
niet getrouwd. De jongste was Kees.
Die was getrouwd met Marie Hoekert.
De Landheer betaalde een vast
bedrag voor de installatie. Wilde ie
mand m eer hebben, dan m oest hij
dat zelf betalen.
Meester Poolen had aan Aart b e
loofd in de zom ervakantie bij hem de
elektrische installatie aan te leggen.
Aart zorgde dat het nodige materiaal
in huis kwam, buis, verdeeldozen,
zadels en schroefjes, noem maar
op. Drie man sterk, de meester, zijn
zwager, oom Henk uit Voorburg die
bij ons met vakantie was, en ik togen
aan het werk. Tegen tienen riep M a
rie, de vrouw van Aart, dat er koffie
was. We gingen naar de heerd, de
woonkam er van de boerderij.
Marie gaf ons allemaal een kom
koffie met de m elk er al in. Toen
pakte ze de suikerpot en ging het
rijtje langs om de suiker in de koffie
te doen en er door te roeren. Iedere
keer als ze een schep suiker in een
kopje had gedaan, likte ze het lepel
tje af. Toen ze bij oom Henk kwam,
zegt Marie : ‘Ok effe reure m eneer ? ’
Maar oom Henk hield zijn kom iets
opzij en zei : ‘N ee dank je ik drink de
koffie altijd zonder suiker’ . Maar de
volgende m orgen tegen tien uur was
hij stilletjes vertrokken om bij mijn
m oeder thuis koffie drinken...
Na een paar dagen was de instal
latie klaar en de klus geklaard. Dat
scheelde de gebroeders Mouw een
heleboel geld.
We werden ’s nachts nogal eens
wakker. Dat was dan meestal van
zaterdag op zondag. De vissers uit
Harderwijk kwamen dan terug van de
markt in Arnhem of Apeldoorn. Zij
hadden daar hun vis verkocht. Ze za
ten dan op de hondenkar en lagen te
slapen of waren stomdronken. Als ze
niet sliepen, sloegen zij m et een stok
op de kar om de hond wat harder te
laten lopen. Ook in de winter kwamen
ze langs. Alleen als er veel sneeuw
lag bleven ze thuis of als het vroor.
Want dan was er geen vis. Dat was
dan voor hen een arm oedige boel.
Het was in de jaren dat wij in Leuvenum woonden echt arm oede. Men
m oest hard werken voor een schrale
boterham. Er werd in het voorjaar
aan een aantal kinderen vrij g e g e
ven om bosbessen te plukken. Men
was arm en kon dat extra geld, met
de verkoop van deze bessen, goed
gebruiken. In het najaar werd er
aardappelverlof gegeven om thuis te
Jeugdfoto van 'Meester Poolen
helpen met het rooien. Maar dat was
alleen voor de armste bewoners.
Toen ’s Jacob Sr. was overleden en
in Rotterdam begraven, werd de er
fenis verdeeld. H.Th.’s Jacob kreeg
Staverden en nog ergens in Zeeland
een stuk grond.
In de mobilisatietijd, van eind 1939
tot 9 mei 1940, toen de oorlog uit
brak, is het Kasteel in gebruik g e
weest als een Rode Kruispost. Er w a
ren een arts en een aantal verp lee g
sters ingekwartierd. Zij kwamen uit
Barneveld
In de oorlog heeft het Duitse leger
gebruik van gem aakt het kasteel.
11

Download Report