Vlaanderen - Don Bosco

Vlaanderen
118de jaargang | maart - april 2014 | tweemaandelijks tijdschrift voor de beweging rond Don Bosco | Kantoor van afgifte: 3000 Leuven mail | P209042
Kijk met je
h rt
2
Hoofdredacteur
Steven Pinnoo
Adviesraad
R. Burggraeve
H. Cauwenberghs
A. De Cocker
M. Den Haerynck
D. Deraeve
E. De Ridder
E. Haelvoet
B. Hoogwijs
D. Schoofs
F. Vanspauwen
S. Veulemans
Een salesiaanse Een
kijk
op de wereld
op de salesiaanse wereld
inhoud
Ingeblikt
3
Schuld en boete
4
Eindredactie en redactieadres
Mark Den Haerynck
Stationsstraat 87
3150 Haacht
[email protected]
Adreswijziging
Don Bosco Vlaanderen
Fr. Gaystraat 129
1150 Brussel
[email protected]
Verantwoordelijke uitgever
Mark Tips, provinciaal
Fr. Gaystraat 129
1150 Brussel
[email protected]
Gegrepen door de inspiratie van Turijn
6
(Mieke en Jan Poncelet)
Het Bijbelse hart
8
Kijken en luisteren met je hart
9
Citaat
10
Algemeen kapittel in Rome
11
Drukkerij Van der Poorten nv
Kessel-Lo
Engageren = je laten beroeren
12
De bijdragen verschijnen onder de
verantwoordelijkheid van de auteur.
Dolle honden of mismeesterde pups –
Lay-out en druk
Uw persoonlijke gegevens zijn voor u
ter inzage. Ze worden nooit aan derden
doorgegeven en dienen enkel voor de
verzending van Don Bosco Vlaanderen.
In Vlaanderen:
www.donbosco.be
www.zustersvandonbosco.be
In de wereld:
www.sdb.org
www.cgfmanet.org
Don Bosco Vlaanderen is een gratis blad.
Giften zijn daarom steeds welkom op het
onderstaande adres en rekeningnummer,
met vermelding van
‘Don Bosco Vlaanderen’:
Don Bosco Centrale vzw
Fr. Gaystraat 129
1150 Brussel
Tel. 02 771 21 00
IBAN: BE27 4272 1008 4573
BIC: KREDBEBB
Over agressie(beheersing) bij jongeren
14
Hart tegen hart
16
Studiedag rond Don Bosco in Oud-Heverlee
17
Positief naar de dingen kijken (Fries Verschaete)
18
De Boekenplank
20
In memoriam
21
Onze missionarissen – het avontuur wordt voortgezet
22
Ruggespraak
24
Foto voorpagina: Mark Den Haerynck
Tekst: Steven Pinnoo Foto: Telomi
| INGEBLIKT
Kijk met je hart
Veel was er bij het graf niet te zien, die eerste dag van
de week. Met z’n tweeën waren ze erheen gehold, maar
al wat ze zagen, was dat er niets meer te zien was: Jezus
was niet alleen vermoord, Hij was nu ook verdwenen…
Maar toch gebeurt hier iets bijzonders, iets dat maakt
dat het verhaal van Jezus ook vandaag nog doorgaat:
we lezen dat een leerling “zag en
geloofde”. We kennen hem als de
‘beminde leerling’, degene die ook
het eerst bereid was om te kijken
met de ogen van zijn hart… Het
vraagt inderdaad een heel aparte
blik, een kijk met het hart om het
mysterie van Pasen te kunnen ontwaren, om dit leven écht te kunnen vieren.
Ook Don Bosco was niet in de eerste plaats een opvoeder met nieuwe denkbeelden, maar wel een ‘beminde
leerling’. Hij zou niet ver gekomen zijn als hij niet had
leren ‘kijken met het hart’. Ook hij zag verder dan zijn
neus lang was, verder – én dieper! – dan de vooroordelen en de beperkingen waar ‘zijn’ jongens mee worstelden. Ook hij was er steeds toe bereid nieuwe mogelijkheden te zien met een door ‘amorevolezza’ geoefende
blik. Want net als in De Kleine Prins had het ook een uitspraak van Don Bosco kunnen zijn: “Het belangrijkste
kun je niet met je ogen zien…” Een paasspiritualiteit
die een heel concrete vertaling vond in het leven en de
opvoeding van alledag.
Al zouden we graag in Don Bosco’s voetstappen treden,
soms zwichten we voor de verleiding om met oogkleppen in de wereld te staan, met een afgestompte en wazige blik… Om niet hartelijk, maar hard te zijn in ons
zien, ons oordelen, ons handelen. Mag de weg naar Pasen dan dé tijd bij uitstek zijn om de blik vanuit ons hart
weer aan te scherpen, opnieuw te zien waar het echt op
aankomt? Een tijd om het jonge, nieuwe leven te leren
koesteren dat aan ons wordt toevertrouwd?
3
PIT IN ‘T KLOKHUIS | Tekst: Roger Burggraeve en Steven Pinnoo Foto: Eindredactie
Pittige Bijbelverhalen voor gezinnen vandaag
Een sprookjeswereld valt in duigen
Tegelijk zien we dat zijn broer Abel in zijn offer het alVer hoeven we niet te lezen in de Bijbel, of het gaat al
lerbeste geeft wat hij kan: het is geen cadeautje van
fout met de mens – gróndig fout… Al bij de kinderen
dertien in een dozijn, maar een écht geschenk waarin
van de eerste mens is er niet alleen sprake van ruzie
hij het beste van zichzelf geeft. Heel mooi, natuurlijk.
en jaloezie, maar zelfs van de ergste gruwel: broederMaar misschien wil hij zo zijn broer ‘voorbijsteken’? Pinmoord. Het is alsof de Bijbel een duidelijk statement wil
gelt ook Abel niet naar waardering – juist die erkenning
maken: hij wil de lezer niet laten wegdromen in een
waarop zijn broer recht meent te hebben?
idyllische sprookjeswereld, maar onderdompelen in de
Een mens kan niet leven zonder erkenning, mensen
soms harde realiteit waarin
gaan er voortdurend naar
ook de mogelijkheid van het
op zoek. Ze willen niet alDurven we de vicieuze cirkel
kwaad bestaat. Het is ook in
leen zichzelf ontwikkelen,
van het geweld doorbreken en
díé wereld dat God zijn vermaar ook erkenning krijgen
de moeilijke weg zoeken van de
haal schrijft met de mens.
vanwege de ander. Ook jonbroederschap?
De Bijbelse schrijver blijft
geren die een verantwoorhierbij niet onaangeroerd
delijkheid op zich nemen
aan de kant staan. Want één ding lijkt voor hem zevoor een schoolfeest of een klasuitstap, verwachten teker: het geweld komt nooit zomaar ‘uit de lucht vallen’.
recht dat ze daar waardering voor krijgen.
Daarom krijgt de aandachtige lezer elementen aangeEn wat gebeurt er wanneer we niet de erkenning krijreikt om te begrijpen waar dit geweld vandaan komt.
gen waarop we menen aanspraak te mogen maken?
Tegelijk is deze uitnodiging tot beter begrip geen poDan voelen we ons kwaad worden…
ging om het kwaad onder tafel te vegen of goed te
praten. Wel wil de Bijbel al van bij de start het signaal
Wilde woede
geven dat je mensen niet mag vereenzelvigen met het
“Een wilde woede greep Kaïn aan”, zo lezen we. Het
gaat blijkbaar om iets ‘aangrijpends’, een drift die de
kwaad dat zij doen. En zo doet de Bijbel voortdurend
mens ‘driftig’ maakt en op zijn gezicht te lezen staat.
iets dat ook belangrijk is in de opvoeding: een kind niet
Het is een woede die ‘wild’ is, die naar buiten uitslaat.
vastpinnen op de fouten die het maakt, maar proberen
te begrijpen hoe het tot bepaalde daden komt, aanKaïn is geen ‘binnenvetter’ die zijn woede opkropt. Gedacht besteden aan de persoon, aan het verhaal achter
lukkig maar, want opgekropte bitterheid en woede kan
het kwaad.
de ziel van een mens kapot maken. Maar juist doordat
deze woede tot uiting komt, kan God haar opmerken
Godenkind tegen lichtgewicht
en erop reageren.
De persoon van Kaïn zal bij de doorsnee lezer niet op
Ook hier toont de Bijbelse auteur zich een ervaren opveel begrip en sympathie kunnen rekenen. Toch schuilt
voeder. Want ook in de opvoeding is het nooit heilzaam
ook achter deze figuur een heel verhaal, met een verkinderen te leren om hun woede te verbergen, om haar
rassende doorkijk op de realiteit waarin wij ook van‘op te eten’, want dan zijn ze er niet meer op aandaag leven…
spreekbaar. Jaren van opgekropte woede kunnen veel
Het verhaal dat Kaïn uiteindelijk tot de gruwel van het
later soms nog een enorme agressie doen losbarsten.
geweld zal voeren, begint al bij zijn geboorte. Hij is de
Hetzelfde geldt ook voor andere emoties, zoals triesteerstgeborene, en zelfs zijn naam verraadt dat hij een
heid of argwaan: het is niet goed als kinderen voor de
bijna goddelijke betekenis krijgt – dat in tegenstelling
welvoeglijkheid leren om hypocriet te worden…
tot zijn broer Abel, een ‘pluimpje’ dat niet veel gewicht
Wel wil de Bijbel ons op het hart drukken dat een mens
in de schaal legt. Is het dan verwonderlijk dat Kaïn behierin een ‘tegenover’ nodig heeft, een ‘Ander’ die hem
paalde verwachtingen koestert, dat hij het vanzelfspreaanspreekt, in vraag stelt, waarschuwt. Een God die
kend vindt dat hij erkenning krijgt?
Kaïn op die manier wél erkenning schenkt en de hand
4
onze scholen en gezinnen. Ook al
duikt het geweld in duizend vormen op, de Bijbel daagt ons uit
om te blijven geloven dat opvoeden tot broederschap mogelijk is.
Hij daagt ons uit om bij de opvoeding de vraag te durven stellen:
welke keuze maken wij? Kiezen
wij zoals de Romeinen voor het geweld van de ‘wet
van de sterkste’? Kiezen we voor de onverbiddelijke
vergelding van de zerotolerantie en de doodstraf? Of
durven we de vicieuze cirkel van het geweld doorbreken en de moeilijke weg zoeken van de broederschap?
Een verhaal, even radicaal als de Bergrede, dat zeker
stof tot nadenken én voor de dialoog met jongeren in
zich draagt…
Bijbelse verhalen, vaak alom gekend, maar soms zo weinig herkenbaar,
zo denken we. Hoe kan een oud verhaal als dat van Kaïn en Abel (Genesis
4,1-16) nog iets betekenen voor ónze wereld, in óns leven?
Bij een aandachtige lezing ontbolstert dit oude verhaal zich echter tot
een beklijvende beschouwing over enkele van de meest fundamentele
levenservaringen.
reikt. Maar Kaïn sluit zich hiervoor af, hij sluit zich op in
zijn woede en weigert deze bespreekbaar – en beheersbaar – te maken. Het is zo dat zijn woede ontspoort en
uitmondt in moord.
Het probleem met Kaïn is niet dat hij kwaad wordt,
maar dat hij weigert iets met zijn woede te doen, dat
hij de dingen niet durft uitspreken. Nochtans, door te
verklaren waarom hij zo kwaad en bitter is, had hij tegelijk zijn woede recht kunnen doen én de angel eruit
kunnen halen.
“Waar is je broer?”
Wanneer deze vraag weerklinkt, neemt de geschiedenis
een nieuwe wending voor Kaïn – en met hem voor de
hele mensheid: het is het ontstaan van het ‘geweten’,
de stem van de Ander in ons.
Door deze kritische vraag brengt God een ‘crisis’ binnen: Hij wil in Kaïn een besef van verantwoordelijkheid
opwekken. Pas wanneer hij dit weigert, confronteert
God Kaïn frontaal met het kwaad, met zijn vreselijke
misdaad.
Merk op hoe het verhaal na de veroordeling van Kaïn
tot een merkwaardige pointe komt, waar echter vaak
overheen wordt gelezen. Want God weigert hier de logica te volgen van ‘oog om oog, tand om tand’. God is
blijkbaar geen voorstander van zerotolerantie: Hij veroordeelt zelfs het doden van de doder! En Kaïn ontvangt zelfs een merkteken om te voorkomen dat hij
gedood zou worden.
Schuld
en boete
De geweldscirkel doorbreken
Het verhaal van Kaïn en Abel klinkt ons zo bekend in
de oren dat we nog moeilijk beseffen hoe revolutionair
het wel is. In deze verhalende studie over het geweten
toont de Bijbel hoe men het kwaad en het geweld wel
kan proberen te begrijpen, maar het toch moet veroordelen. Dit is niet zo vanzelfsprekend. Zo is de Romeinse
cultuur gebouwd op het stichtingsverhaal van
Romulus en Remus – ook een verhaal van broedermoord, maar waarbij de moordenaar het
haalt, zonder veroordeling: een gewetenloze
cultuur die het geweld legitimeert.
Zo biedt dit Bijbelse verhaal een beschouwing
die uit het leven gegrepen lijkt – het leven in
Het is niet goed als
kinderen omwille van de
welvoeglijkheid leren om
hypocriet te worden…
5
TE GAST | Tekst: Wilfried Wambeke Foto: Eindredactie
DBV plaatst iets of iemand voor het voetlicht
In dit nummer is Don Bosco Vlaanderen te gast in SintLambrechts-Herk bij moeder en zoon Poncelet. Voor
veel Turijnreizigers van de afgelopen jaren zijn Mieke
(59) en Jan (34) zeker geen onbekenden. Hun leven
kreeg een ‘salesiaanse’ wending toen het gezin in 1989
op zoek ging naar een internaat voor Tom, de oudere
broer van Jan…
maal de Don Boscomicrobe te pakken hebt, raak je ze
nooit meer kwijt.”
Het engagement kleurt salesiaans
De vier gezinsleden waren voorheen ook al sterk geëngageerd: in de Chirowerking, de parochie, de misdienaarswerking… Ze baatten het parochiecentrum uit en
waren dus nauw betrokken bij het reilen en zeilen van
veel verenigingen. De Don Boscospirit die ze in Hechtel
De Don Boscomicrobe
ontdekten, met een sterke klemtoon op verantwoordeDe inschrijving van Tom in het internaat in Don Bosco
lijkheid en engagement, sloot daar wonderwel bij aan.
Hechtel was een gebeurtenis die het leven van pa en
Jan herinnert zich de sfeer van respect, de gezonde disma Poncelet en de twee zonen danig zou kleuren. Of
cipline, het solidariteitsgevoel in de internaatsgroep, de
ze daarvoor ooit van Don Bosco gehoord hadden? Toch
nabijheid van salesianen en leerkrachten. Er was altijd
wel: toen Jan geboren werd, had zijn opa – ook Jan
wel een reden om iets te organiseren of te vieren. Ma
– gezegd dat hij zijn naamfeest op 24 juni moest vieheeft kilo’s wafels gebakken
ren “want dat was ook het
voor allerlei acties. Jan genaamfeest van Don Bosco”!
Vooral tijdens de reizen naar
tuigt dat hij geworden is wie
En toen een leraar van Don
Turijn heeft Mieke ervaren
hij nu is dankzij die jaren in
Bosco Helchteren te horen
Don Bosco. Vooral vanaf het
kreeg dat Tom naar Don
wat Don Bosco teweeg heeft
vierde jaar bloeiden Tom en
Bosco zou gaan, had die hen
gebracht en nog steeds in
Jan open door moni te worgewaarschuwd: “Als je eenbeweging kan brengen.
Gegrepen door de
inspiratie van Turijn
6
den bij de speelplaatsanimatie, door mee te reizen naar
wel ergens iemand nodig die inspiratie biedt, getuigt
Don Bosco in Turijn, door deel te nemen aan de oaseze, en voor haar is dat Don Bosco.
weekends in Don Bosco Groot-Bijgaarden, enz. Mieke
Jan noemt Don Bosco zijn inspiratiebron en rustpunt.
Het helpt ook hem om gevoegt eraan toe dat haar
lovig in het leven te staan:
kinderen in Hechtel veel
niet op een theoretische
kansen gekregen hebben,
Jan herinnert zich de sfeer van
wijze, maar in heel conanders dan je ze thuis zou
respect, de gezonde discipline,
crete dingen. Hij zal ook
kunnen geven.
het solidariteitsgevoel in de
niet nalaten hierover het
internaatsgroep, de nabijheid van
gesprek aan te gaan met
Op zoek naar
salesianen en leerkrachten.
ieders talent
de internen als de gelegenheid zich voordoet.
Om gezondheidsredenen
kon Jan zijn studies in het
hoger onderwijs niet afwerken, maar al snel kon hij aan
Het verhaal gaat door
de slag in Don Bosco Hechtel, nu als opvoeder. Toen het
Zowel Mieke als Jan zijn ervan overtuigd dat je die ininternaat in 2010 definitief de deuren sloot, nam hij zijn
spiratie moet blijven voeden en dat je ze nooit voor
uitgebreide ervaring als internaatsopvoeder mee naar
jezelf alleen kunt houden. Mieke is daarom bij de Meeen ander internaat waar hij nog steeds werkzaam is.
dewerkers van Don Bosco. Maandelijks neemt ze deel
Ook daar wil hij er garant voor staan dat jonge menaan de vormingsavonden in Hechtel. Ze volgt daarnaast
sen gelukkig worden. Hij gaat op zoek naar ieders tanog de twee jaar durende Don Boscocursus die in Oudlent, hoe klein het volgens de jongere zelf soms ook is,
Heverlee ingericht wordt door Don Bosco Vorming &
en dat wil hij álle kansen tot ontplooiing geven, met
Animatie. Daar ontmoet ze anderen die evenzeer gerespect voor het tempo van iedere jonge mens. Gaanmotiveerd zijn om Don Bosco een toekomst te geven. Je
deweg probeert hij zo een aantal salesiaanse accenten
neemt dingen op, zo zegt ze, om weer te investeren op
in te brengen in zijn huidige werkcontext. Vooral bij
andere plaatsen. Dat dit haar actief engagement kleurt,
het ontwikkelen van een visietekst over opvoeding in
zowel in de parochie als in de Don Boscobeweging,
dat internaat kreeg hij veel ruimte om zijn ideeën in te
vindt ze vanzelfsprekend. “Don Bosco mag er gerust in
brengen.
zijn dat zijn werk doorgaat!”
Voor Jan laat de drukte van zijn engagementen het niet
Naar Don Bosco in Turijn
echt toe om nog veel contacten te onderhouden met
Tom en Jan kwamen thuis met enthousiaste verhalen
Don Bosco, maar hij mist het wel enorm. Hij deelt de zorg
over hun eerste reis naar Turijn. Eerst gingen ze mee als
om de salesiaanse identiteit niet verloren te laten gaan.
deelnemer, maar al snel kregen ze de kans om de reis
Het verminderend aantal salesianen in het werk houdt
mee te begeleiden als gids voor andere jongeren. Het
volgens hem een risico in. Anderzijds is er gelukkig een
was een bijna vanzelfsprekende stap voor Mieke en Flogoed onderbouwd aanbod van salesiaanse vorming.
ry, hun ouders, om deze ervaring ook te mogen proeEen droom voor de toekomst
ven. In 1996 namen ze voor het eerst deel aan een reis
Jan wil een bron van inspiratie kunnen blijven voor jonvoor volwassenen en datzelfde jaar ging Flory in Turijn
geren, als opvoeder of via zijn andere passies: muziek
de fietsen ophalen van een groep jongeren die vanuit
en kunst. Jongeren een thuis geven en hun artistieke
Vlaanderen naar Turijn gefietst was. Ondertussen is
talenten tot ontplooiing brengen, is een droom die hij
Mieke 35 keren in Turijn geweest – als deelnemer, als lid
ooit wil realiseren. Enkele jaren geleden tekende Jan
van de kookploeg bij jongerenreizen en fietstochten,
zijn idealen uit in een tattoo die hij op zijn been liet zetals gids – en bij Jan staat de teller op 33.
ten. Er loopt een lijn doorheen met drie kernknopen:
geloof, hoop en liefde.
Don Bosco inspireert
Mieke droomt ervan om nog meer mensen op sleepVooral tijdens de reizen naar Turijn heeft Mieke ervaren
touw te nemen in Turijn omdat de ontmoeting met Don
wat Don Bosco teweeg heeft gebracht en nog steeds in
Bosco in zijn eigen context enorm motiveert om er iets
beweging kan brengen. Hij heeft voor haar een voormee te doen.
beeldfunctie om als gelovige te leven. Iedereen heeft
7
UITGELEZEN | Tekst: Eric Haelvoet Foto: Eindredactie
Het oog is een prachtig wonder! Wat buiten ons is en
gebeurt, kunnen we zien omdat ontelbaar veel beelden door onze ogen op onze hersenen geprojecteerd
worden. Heeft iemand ooit berekend hoeveel beelden
we zo opslaan? Als we in een grote groep komen, vinden we onmiddellijk en van op afstand wie we zoeken.
Haar of zijn beeld zit opgeslagen in het geheugen van
ons brein, waardoor we de ander moeiteloos herkennen. Bovendien gaat dit alles supersonisch snel. Zien:
een schitterend wonder.
Maar kijken doen we niet enkel met onze fysieke ogen.
De barmhartige Samaritaan wordt door medelijden bewogen (Lc 10,33): hij kijkt met zijn hart en voelt mee
met de ellende van de man langs de weg. En wat meer
is: die bewogenheid zet hem in beweging. Hij helpt op
een zeer concrete manier. Dit kijken is anders, dieper en
vooral levengevend, dus creatief.
In de Bijbel staat het hart voor de persoon, meer bepaald
voor zijn kern, zijn diepste wezenspunt. Het hart representeert hem daarom. Het is die dimensie in de
mens waarmee hij in relatie staat met God en
“Maria bewaarde al deze woordus gelooft. Het maakt hem tot een religieus
den in haar hart en bleef erover
wezen. In zijn hart is de mens verbonden met
nadenken… Hij [Jezus] reisde
God. Dit hart ‘ziet’ op het diepste niveau. Mamet hen terug naar Nazaret en
ria laat de woorden en de gebeurtenissen toe
was hun voortaan gehoorzaam.
tot in die persoonskern. Wat de engelen bij de
Zijn moeder sloot alles wat er
geboorte van Jezus over Hem zeggen en wat er
met Hem gebeurd was, op in
gebeurt met de twaalfjarige Jezus in de tempel:
haar hart.”
Maria ontvangt het in haar hart en overweegt
(Lc 2,19.51)
het daar. Gods Woord en zijn handelen mogen
haar helemaal bewonen.
Daarom blijft zij precies bij Jezus terwijl Hij lijdt aan het
kruis (Joh 19,25). De drie niveaus van kijken gaan hier
op een zeer harmonieuze wijze samen. Maria ziet Jezus
tijdens zijn laatste uren. Ze wordt bewogen door zijn
lijden en dood. En ze blijft met Hem verbonden vanuit
haar wezenskern.
Het
Bijbelse
hart
8
Het is opvallend dat Maria niet in zwijm valt. Een moeder die haar Kind zo ziet lijden, beseffend wie Hij is en
wat zijn roeping en zending is! En toch blijft ze staan.
Ze zegt niets. Ze is verbonden met Jezus.
Bij de stervende Jezus staat niet alleen Maria. Ook de
door Jezus beminde leerling staat er. Nergens in het
Nieuwe Testament vernemen we zijn naam. Ook hij
kijkt met de ogen van zijn diepste wezenskern. Op Pasen loopt hij sneller dan Petrus naar het graf. Petrus
gaat als eerste binnen, maar het is de beminde leerling
die binnengaat en gelooft (Joh 20,9). Zien en geloven
staan hier onmiddellijk bij elkaar. Zien met het Bijbelse
hart is geloven. En geloven traint de mens om met de
ogen van zijn diepste persoonskern te zien.
Tekst: Wim Hanssens Foto: Eindredactie
| GROEIRUIMTE BIJ CRISIS
Groeien naar een conflictpositieve omgeving
Kijken en luisteren
met je hart
Enkele uitgangspunten:
•Conflicten zijn eigen aan het samenleven, net zoals
harmonie in het samenzijn een essentieel onderdeel
uitmaakt van het leven.
•Mensen stellen slechts uitzonderlijk intentioneel de
structief gedrag naar zichzelf of anderen. Grensoverschrijdend gedrag wordt meestal gestuurd door een
onderliggende pijn, frustratie, angst, verdriet… Het is
vaak een smeekbede naar een luisterend oor.
• Het louter sanctioneren leidt vrijwel nooit tot inzicht,
groei en/of een zinvol leerproces in het constructief
leren omgaan met stress.
Wanneer een jongere dus schijnbaar uit het niets agressief reageert, roept, tiert, scheldt, slaat, wegloopt… dan
wil de jongere ons duidelijk iets vertellen. Toch brengt
dit gedrag ons uit evenwicht, bezorgt dit ons een gevoel van onbehagen, onveiligheid. De meest menselijke
manier om hierop te reageren is door het gebruik van
tegenagressie of door onmiddellijk te sanctioneren in
de hoop het gedrag te stoppen, te onderdrukken. We
missen hierbij de kans tot het opzetten van een belangrijk leerproces.
Kijken en luisteren met ons hart vereist enkele belangrijke vaardigheden en persoonskenmerken zoals: een
oprechte interesse, onvoorwaardelijke verwondering
voor het verhaal van de jongere, een open houding,
respect en liefde.
De kunst van het luisteren is op een schitterende
wijze weergegeven in het Mandarijns teken.
Dit teken is harmonieus opgebouwd uit vijf afzonderlijke componenten:
• Oor: we hebben twee oren en één mond – onze ziel
heeft oren nodig om te communiceren.
• Oog: luisteren doen we door te kijken naar het onuitspreekbare.
• Koning: respect, erkenning voor het verhaal en de
persoon die we beluisteren.
• Onverdeelde aandacht: aandacht als teken voor ware,
oprechte bekommernis.
• Hart: aandacht voor het woordeloze, voor de gevoelens die schuilen in het hart.
Niets komt uit het niets.
Wanneer een jongere grijpt naar agressief gedrag tegen zichzelf of de ander, dan vertrekt dit gedrag vanuit
een emotie die de gedachten en gevoelens kleuren (zie
het januarinummer). Willen we streven naar alternatief
gedrag, dan dienen we in steun te blijven staan en via
communicatie inzicht te verwerven in deze onderliggende gedachten en gevoelens bij deze jongere en dit
inzicht ook door te geven aan de jongere.
Geen eenvoudige opgave! Communicatie is immers veel
meer dan spreken met en/of spreken tegen de jongere. Bij oprechte communicatie dienen we ons oordeel
over het waarneembare gedrag uit te stellen, afstand
te doen van ons ‘Groot Gelijk’ en onze ‘bril’ af te zetten
om de werkelijkheid te bekijken en te beluisteren door
de ‘bril’ van de jongere.
Door te vertrekken vanuit de
emoties, gedachten en gevoelens van de jongere
in stresserende situaties,
streven we vier doelen
na. We leren alternatief en constructief gedrag aan, vergroten het
zelfvertrouwen van de
jongere, verminderen de
angst van de jongere en verhogen het begrip en het
inzicht in het eigen
gedrag, in de eigen
gevoelens en die
van anderen.
9
Vaak cultiveren volwassenen een negatief beeld
over jongeren en hebben ze al te gemakkelijk
hun oordeel en kritiek klaar. Deze uitspraak van
Don Bosco toont ons de weg waarlangs hij het
vertrouwen en de hoop in de jeugd wist te herwinnen: door zijn jongeren met een positieve en
doelgerichte houding nabij te blijven, door naar
hen te kijken met een blik vanuit het hart…
“In ieder van deze jongeren,
ook de meest ongelukkige,
zit er iets dat vatbaar is
voor het goede. De taak
van de opvoeder bestaat
erin die gevoelige snaar
te vinden en haar
te laten trillen.”
10
Tekst: Wilfried Wambeke Foto: Eindredactie
| EEN WOORD WAARD
De moeite waard om ter sprake te brengen
Algemeen kapittel
in Rome
Van 22 februari tot 12 april 2014 vindt te Rome het 27ste algemeen
kapittel van de salesianen plaats. In de Constituties van de salesianen
wordt deze belangrijke gebeurtenis omschreven als ‘het hoogste gezag in de Sociëteit’. Verder beschrijven de Constituties het algemeen
kapittel als “een broederlijk treffen waarin de Salesianen zich gemeenschappelijk bezinnen om trouw te blijven aan het evangelie en aan het
charisma van de Stichter en voeling te houden met de noden van tijd
en plaats”. Daarom verzamelen de kapittelleden eerst in Turijn waar
ze broederlijk enkele dagen in bezinning en gebed doorbrengen ‘bij
de bron’, op de plaatsen waar Don Bosco leefde en werkte. Daarna
verhuizen ze met z’n allen naar het Salesianum in Rome waar de werkzaamheden zullen plaatsvinden.
Vertegenwoordiging
Beleidsopties
Toen het eerste algemeen kapittel van de salesianen
in 1877 samenkwam duurden de werkzaamheden van
de 23 kapittelleden onder het voorzitterschap van Don
Bosco 13 dagen. Anno 2014 zullen er ruim 200 medebroeders aan het kapittel deelnemen. Voor onze provincie Vlaanderen-Nederland zijn dat Mark Tips, provinciaal, en Wilfried Wambeke, die door de medebroeders
gekozen werd als afgevaardigde van de provincie.
Algemene kapittels zijn telkens mijlpalen geweest in
de geschiedenis van de salesiaanse congregatie. Het
gedachtegoed van Don Bosco wordt er bij de tijd gebracht: geen gemakkelijke opgave als je bedenkt in
hoeveel verschillende culturen en omstandigheden de
salesianen werkzaam zijn. Een intense manier van werken moet er voor zorgen dat er na zeven weken een
aantal beleidsopties op tafel liggen die richtinggevend
zullen zijn voor de komende jaren.
Getuigen van evangelische radicaliteit
In 2012 werden de salesianen wereldwijd uitgenodigd
door hun Algemeen Overste don Pascual Chávez om
zich te bezinnen over hun identiteit als religieuzen: als
ons leven en ons werken geen diepe wortels (radices)
heeft in het evangelie, zo schreef hij, wijkt het fundamenteel af van de oorspronkelijke visie van Don Bosco
en dreigt het te verzanden in activisme. Daarmee was
het thema gelanceerd waarover het algemeen kapittel
zou handelen: de salesianen als ‘Getuigen van evangelische radicaliteit’. Alle medebroeders van de hele
wereld werden betrokken in het denkproces over hun
identiteit, eerst op lokaal vlak en naderhand op provinciaal niveau. Alle provinciale documenten werden dan
verwerkt tot het basisdocument dat de leidraad zal zijn
voor de besprekingen.
Een nieuwe opvolger van Don Bosco
Naast het inhoudelijke werk heeft dit algemeen kapittel nog een andere belangrijke opdracht. Wanneer de
kapittelleden elkaar in de loop van de werkzaamheden
beter hebben leren kennen, wordt tegen het einde van
het kapittel een nieuwe hoofdraad gekozen, met als
eerste stap de verkiezing van een nieuwe Algemeen
Overste als tiende opvolger van Don Bosco.
De hele salesiaanse wereld kijkt met grote verwachtingen uit naar dit algemeen kapittel en zijn resultaten, in
de overtuiging dat het evangelisch geïnspireerde charisma van Don Bosco ook voor onze tijd richtinggevend
blijft in het werken voor en met jonge en gewone mensen.
11
GENEGEN.BE | Tekst: Don Bosco Vorming & Animatie Foto's: Björn Larsson, eindredactie
Samen Don Bosco een plaats geven
Waar het hart vol van is, daar vloeit de mond van over. Mirte Wolfs en Firmin Vanspauwen zijn hier het levende
bewijs van. Het weerzien tussen oud-leerling en oud-leerkracht is hartelijk. Samen rond de tafel getuigen ze hoe
Don Bosco vandaag een plaats krijgt in hun leven. Twee ervaringsdeskundigen aan het woord. Ieder vanuit zijn
eigen geschiedenis, ieder met zijn eigen dromen.
Een heilige als de anderen
“Ik ben al enkele jaren weg van Don Bosco Hechtel. Ik
volgde ondertussen een zevende jaar kunst in Antwerpen en een grafische opleiding in Gent. En vandaag
volg ik een lerarenopleiding aan een CVO”, begint Mirte. “Toch blijf ik nog steeds verbonden met Don Bosco en dan vooral in mijn engagement voor speelplein
Groene Zone bij de zusters in Heverlee. Dat doe ik nu
bijna tien jaar.”
“Sinds februari 2013 mag ik genieten van mijn pensioen. Negenendertig jaar heb ik hier in Hechtel lesgege-
ven, wiskunde en fysica”, vertelt Firmin. “Al laat ik de
school en Don Bosco niet helemaal los. Via een aantal
projecten en activiteiten blijf ik betrokken op de school
en op de beweging, bijvoorbeeld via de vormingen
voor nieuwe personeelsleden en de werkgroep die
het feestjaar 2015 voorbereidt.”
“En zeggen dat ik Don
Bosco nauwelijks kende
toen ik hier in 1974 be-
Engageren =
je laten beroeren
12
gon. Op dat moment was hij voor mij een heilige als
de anderen. Ik was pas afgestudeerd en op zoek naar
werk. Maar je voelde direct dat deze school anders was.
Geen omheining rond het terrein, direct contact tussen
leerlingen en leerkrachten, enzovoort. Mijn ogen gingen open.”
“Dat voel je ook als leerling”, pikt Mirte in. “Ik kwam
hier terecht in het derde jaar via mijn oudere zus, Edse.
Ik mocht me direct thuis voelen. Nog voor het eerste
belsignaal werd ik aangesproken door een leerkracht,
mijnheer Duchateau. Die warme sfeer mocht ik
wat later ook ontdekken bij de zusters in Heverlee.”
Je hoort wel wat
“Gaandeweg leer je als leerling ook de figuur
van Don Bosco kennen. Je ziet zijn beeltenis overal en je leert over zijn leven en werken in lessen of
bezinningen. Of op het feest van Don Bosco. Hetzelfde geldt voor het speelplein. Maar vooral als lid
van de pastorale animatiegroep leerde ik hem beter
kennen, door als groep na te denken over hoe we
hem vandaag een plaats kunnen geven.”
zorgt ervoor dat je niet praat over ‘de’ school, maar wel
over Don Bosco Hechtel, ‘mijn’ school”, stelt Firmin.
Kaarsjes uitblazen
“Je wilt je leerlingen iets meegeven, iets meer dan je
vak. Je probeert hun, vanuit een salesiaanse traditie,
waarden mee te geven. Ik denk aan dienstbaarheid ten
aanzien van de andere, je laten raken, je laten bewegen
door de andere. Je roept hen op die manier op zin te
geven aan het leven.”
“Zulke dingen neem je mee als leerling”, getuigt Mirte. “Je laten raken, het positieve blijven zien in iedere
mens en het steeds weer opnieuw kansen geven zijn
waarden die ik op school en thuis heb meegekregen. Ik
probeer ze op mijn beurt door te geven, bijvoorbeeld
aan de moni’s op het speelplein.”
“Je kunt enkel maar aanreiken, het is de ander die kiest.
In 2011 deed ik mee aan de Wereldjongerendagen in
Madrid. Het heeft me enorm getroffen hoe makkelijk
wij, jongeren uit de westerse wereld, mogen en kunnen
geloven. De Bijbel is voor ons een leidraad waaruit je kan
en mag putten, geen wettekst. Je gelooft omdat je zélf
gelooft, niet omdat je ouders of school dat vragen.”
“Toen ik startte, was Don Bosco nog veel indringender aanwezig op school. In het lessenrooster was wekelijks een eucharistieviering ingebouwd. Dit 33ste lesuur
bestaat trouwens nog steeds, maar is uiteraard, samen
met de tijd, geëvolueerd naar een titularisuur, een pastoraal-pedagogisch uur. Je kon met andere woorden als
leerkracht niet om Don Bosco heen.”
“Ik heb samen met anderen twee kijkspektakels gemaakt over zijn leven, in 1988 en 2005. Tijdens de voorbereiding heb ik heel wat research moeten doen, boeken moeten lezen. Door dit werk leerde ik Don Bosco
nog veel beter kennen en groeide mijn fascinatie. Als je
erin stapt, als je je engageert, word je zo meegezogen.”
“Don Bosco is ook geloven”, vertelt Firmin. “Dat wil je
alleszins meegeven als bijvoorbeeld duizend leerlingen
in de sporthal verzamelen voor de eucharistie naar aanleiding van het feest van Don Bosco. Maar ook als opvoeder. Ik ging wel eens naar de kapel en vroeg hem dan:
‘Awel, Giovanni, hoe is ’t?’ Of ik dreigde al zijn kaarsen
uit te blazen als hij niet voor goed weer zorgde.”
“En je krijgt bij Don Bosco veel kansen om zo’n verantwoordelijkheid te nemen, ook als jongere. Je wordt
uitgedaagd om telkens je grenzen te verleggen”, gaat
Mirte door. “In alle vrijheid, in alle authenticiteit. Het
vertrouwen dat leerkrachten geven, doet je openbloeien.” “De ruimte krijgen om je passie te tonen in je werk,
“Wat de toekomst voor mij brengt, weet ik nog niet. Ik
wil graag met Jeugddienst Don Bosco op reis naar Zambia, ik wil mij ook voor andere projecten engageren.
Misschien samen met anderen zelf iets uitbouwen. En
leerkracht zijn. We zien wel. Ik wil een puzzelstukje zijn
in de puzzel van jongeren. Ik wil hun mee kleur geven.”
Een puzzelstuk zijn
“Mijn toekomst ligt vandaag thuis, bij mijn gezin. Al
wil ik mij op één of andere manier toch steeds blijven
engageren om het erfgoed van Don Bosco mee uit te
dragen. Want er is meer dan ooit nood aan.”
13
GROEISTOOT | Tekst: Dirk Schoofs Foto's: Dirk Schoofs, eindredactie
Praten over opgroeien en de perikelen daarbij
Dolle honden of
mismeesterde pups
Over agressie en agressiebeheersing bij jongeren
Is de agressie bij jongeren toegenomen?
Vanwaar dan toch die perceptie?
JVA: Neen, maar we moeten eerst definiëren wat we
JVA: Via allerhande professionele en niet-professionele
met agressie bedoelen. We maken een onderscheid tusmediakanalen zitten we tegenwoordig met de neus op
sen verbale en fysieke agressie. Verbale agressie kunnen
ieder incident. Wanneer er op een school een agressiedreigementen zijn, terwijl intimidatie of slaan fysiek is.
incident plaatsvindt, wordt dit in de media breed uitBovendien kun je niet alle agressie over dezelfde kam
gesmeerd en dat was vroeger niet het geval. Ook socischeren. Gaat het om ernstige feiten of om een eerder
ale media spelen hierbij een rol. Leerlingen nemen zelf
milde vorm? De cijfers bewijzen dat het aantal zware
filmpjes op en publiceren die op YouTube – denk maar
agressiedelicten de afgelopen vijftig jaar nauwelijks is
aan het bekende filmpje van de leraar die een leerling
gestegen. De cijfers van jeugdcriminaliteit zijn zelfs gemet het hoofd in een emmer mortel duwt. Chauffeurs
daald vanaf 1995, tegen alle verwachtingen in. Bij berijden met een goedkoop cameraatje op het dashboard
paalde etnische groepen is het
en filmen agressief rijgedrag.
aantal agressiegevallen toegeDaar praat men weken, zelfs
Bepaalde straffen van
nomen, maar ook daar gaat het
maanden over, het lokt debatouders zijn een toonbeeld
om kleine percentages. Je moet
ten uit en dit alles creëert de
van agressie. Dat gedrag
de verhalen over stijgende criperceptie dat de agressie uit de
zullen
kinderen
imiteren
minaliteit dus sterk relativeren.
hand loopt op onze scholen.
op school en tegenover
Meer nog, de perceptie dat
leeftijdsgenoten.
jeugd alsmaar gewelddadiger
Heeft agressie te
maken met de
wordt, is van alle tijden. Tijdens
gezinssfeer
of
de
schoolsfeer?
mijn lezingen citeer ik vaak uit een encyclopedie van
mijn grootvader waarin staat dat tussen 1895 en 1898
JVA: Het is een combinatie van factoren. Ik denk in eerste
de kindermisdadigheid met 35% is toegenomen. Als
instantie aan biologische factoren, zeg maar erfelijke factoren. Er zijn een beperkt aantal kinderen, pakweg 5%,
deze tendens zich had doorgezet, zouden alle huidige
die vanaf de geboorte met een moeilijk temperament
jongeren criminelen zijn…
14
Terwijl ik het interview van gisteren met Juliaan Van Acker laat bezinken, klinkt door de ochtendradio hoe een bende jongeren een
scholier in een bushokje hardhandig hebben aangepakt. Voor zijn
koptelefoon… Om de haverklap worden we opgeschrikt door berichten over terreur door jongelui en zelfs kinderen. Is dit een teken
aan de wand?
We vroegen het aan Juliaan Van Acker, emeritus hoogleraar orthopedagogiek. ‘Probleemgedrag in de klas en agressie op school’, ‘De
gerespecteerde leraar’, ‘Gezinsproblemen pedagogisch oplossen’
zijn enkele van de werken waarin hij zijn deskundigheid deelt op
het vlak van probleemgedrag bij jongeren.
Op zijn website www.ministrando.org vind je trouwens veel praktische tips voor ouders, leraren en hulpverleners.
op de wereld komen. Deze impulsieve jongeren kunnen
zich moeilijk bezinnen over hun gedrag en beschikken
onvoldoende over het vermogen om te anticiperen. Ze
zijn nauwelijks in staat de gevolgen van hun gedrag te
overzien. Wanneer deze kinderen niet goed worden opgevoed terwijl ze vaak slechte straffen krijgen, dan kan
het helemaal fout lopen. Bepaalde straffen van ouders
zijn een toonbeeld van agressie. Dat gedrag zullen deze
kinderen imiteren op school en tegenover leeftijdsgenoten. Het is evenmin een kwestie van beschaving, want
met deze term leg je de fout te zeer bij het kind, terwijl
gedrag altijd aangeleerd wordt: gedrag komt niet uit de
lucht vallen. Ouders en zelfs leerkrachten kunnen onbewust agressief gedrag uitlokken bij bepaalde leerlingen.
Interpreteert u een straf als een vorm van
agressie?
JVA: Ik ben niet tegen straffen, maar harteloos gegeven straffen doen meer kwaad dan goed. Ouders die
voornamelijk fysieke straffen toepassen, geven een fout
voorbeeld. Als je nooit de kwaliteiten van een kind in
de kijker zet en alleen het negatieve in de aandacht
brengt door bestraffing, is de prognose ongunstig.
Welke vuistregels geeft u mee aan leraars,
opvoeders en ouders die met agressie bij
jongeren worden geconfronteerd?
JVA: In mijn boeken en op mijn website staan een aantal tips. Laat ik er enkele opsommen… Je hoeft je door
driftige pubers niet persoonlijk aangesproken te voelen. Blijf er rustig onder en blijf in alle omstandigheden
zelf beleefd. Probeer hen niet onmiddellijk te confronteren met hun gedrag. Je hoeft trouwens meestal niet
meteen te reageren. Vermijd dat de jongere in kwestie
gezichtsverlies lijdt. Spreek de jongere consequent met
zijn voornaam aan. Belangrijk is dat je
zegt welk gedrag je verwacht. In plaats
van te gebieden “Doe niet zo stom” zeg
je beter: “Ik verwacht dat je je beleefd
gedraagt.” Probeer de boodschap positief te verwoorden en vermijd zelf dreigend over te komen. Dreiging lokt vaak
nog meer frustratie en agressie uit.
Zijn er leerkrachten die zonder
dat ze er erg in hebben, zelf
ook agressie uitstralen?
JVA: Het grote probleem van iemand die
agressief is, is dat hij signalen van anderen als tekenen van agressiviteit interpreteert terwijl die
niet zo bedoeld zijn. Als iemand te dicht bij de andere
staat, of de handen in de heupen plaatst, wordt dit snel
door een opgewonden persoon als agressief gepercipieerd. Je moet rust en zelfverzekerdheid uitstralen.
Worden leraren hier
voldoende op voorbereid?
JVA: Het is belangrijk dat leerkrachten de signalen van agressief gedrag tijdig herkennen. In de
fase van escalatie is het meestal te
laat. Je let als goede leerkracht op
de houding van zo’n kind, op zijn
ademhaling om te anticiperen op
zijn gedrag. Leerlingen die woest
naar buiten lopen moet je in de
meeste gevallen niet tegenhouden
of achternazitten. De opvoedingsmethoden die bij de
meeste kinderen wél werken, zullen het bij kinderen
met gedragsstoornissen niet doen. En dat maakt leerkrachten radeloos. Je zult zo maar één of twee leerlingen in de klas hebben. Dat stelt hoge eisen aan leerkrachten. Als orthopedagoog ben ik bekommerd om
de leerlingen die steeds uit de boot vallen. Ik pleit niet
voor de softe aanpak, maar leerkrachten moeten wel
leren om op een systematische manier om te gaan met
gedragsgestoorde leerlingen. Dat is geen gemakkelijke
opgave. Mocht dit in de opleiding van het regulier onderwijs getraind worden, dan zouden veel doorverwijzingen naar buitengewoon onderwijs type 3 vermeden
worden. Dat is een beleidskwestie. Ik zit al zo lang in
het vak en nog steeds komt omgaan met gedragsproblemen in de klas veel te weinig aan bod in de lerarenopleiding.
15
BROODJE CURSIEF | Tekst: Lieve Pinxten Foto: Etienne Leconte
Luchtig cursiefje vanuit het dagelijks leven
Dylan kwam heel onverwacht in mijn leven. Via het
scherm. Er was een tv-reportage over twee leerlingen
die op internaat in Montfort zaten. Dat hoorde ik met
een half oor terwijl ik aardappelen stond te schillen. De
voice-over had meteen mijn volle aandacht; misschien
kende ik wel één van de twee gevolgde leerlingen. Dat
was niet direct het geval, maar Dylan liep wel school in
ons BSO.
Hij vertelde over zijn leven op internaat en over zijn leven daarbuiten. Hij nam de reporters mee naar het huis
van Jacqueline, een oudere alleenstaande vrouw die hij
eerder toevallig had leren kennen op één van zijn wandeltochtjes met de hond. Tussen Jacqueline en Dylan
groeide een unieke vriendschap. Ik keek en mijn ogen
schoten vol. Dylan raakte me met zijn verhaal heel diep
vanbinnen. Mijn mond viel open om zoveel levenswijsheid, om zoveel vreugde om eenvoudige dingen ook.
Hij heeft het thuis niet altijd even gemakkelijk, het leven is niet altijd even mild voor hem en toch is er in dat
grote hart van hem een apart plaatsje voor Jacqueline.
Van haar hangt er ook een foto op zijn kamer, van zijn
mama niet want die kan hij elke dag bellen. Baf! Raak!
Gewoon zoals het is.
Die oprechtheid, die open blik, dat grote vertrouwen in
wat is. Die kleine dappere jongen wordt daar voor mijn
ogen een grote mijnheer en ik voel een vreemd soort
ontzag, trots ook dat Dylan een leerling op onze cam-
pus is. Hij heeft het leven begrepen. Hij gaat voor echt.
De dag erop doe ik assistentie in de eetzaal. Speciaal
voor Dylan. Ik zoek hem op aan zijn tafel en feliciteer
hem met zijn tv-debuut. En daar in het alledaagse geroezemoes van meer dan vijfhonderd leerlingen, tussen
boterhammen, wafels en cola heb ik één van de bijzonderste ontmoetingen van mijn leven. Ik sluit – nog een
beetje onbewust misschien – vriendschap met Dylan.
Wanneer ik door het TSO/BSO-gebouw loop, kijk ik
altijd stiekem rond. Mijn dag is heerlijk en vol kleur
wanneer ik Dylan heb gezien. Goede morgen, goede
middag, een vrolijke lach in de werkplaats, een verre,
enthousiaste zwaai!
Ik ben trots wanneer Dylan mijn gerepareerde grasmaaier naar mijn auto brengt en we lachen omdat ik die
vuile machine gewoon op de achterbank – van wat ooit
een chique Audi was, godbetert – laat zetten. Tja, ik
zit nu eenmaal met een onbeweeglijke hoedenplank…
Tijdens de eetdagen staan we lang te keuvelen in de
keuken: over het internaat, over Jacqueline, over zijn
familie die is komen eten… maar veel meer nog voeren
we een gesprek van hart tot hart. Ik mag hem ontzettend graag, ik heb een ongelooflijk groot respect voor
hem, kortom ik zie hem graag met alles wat ik heb!
Dylan zit ondertussen in het vierde jaar basismechanica,
ik ben een adjunct-directeur van veertig, maar Dylan en
ik… dat is voor altijd dik aan!
Hart
tegen
hart
16
Tekst: Colette Schaumont en Dieter Verpoest Foto: Eindredactie
| SPROKKEL
Sinds een aantal jaren organiseren Don Bosco Vorming
& Animatie en de werkgroep ‘Opnieuw van Don Bosco vertrekken’ een studiedag rond Don Bosco. Dit jaar
vond deze dag plaats op 25 januari en werd opnieuw
een buitenlandse spreker uitgenodigd: don Aldo Giraudo, salesiaan en een van de grootste Don Boscokenners
op dit ogenblik, verliet voor de gelegenheid zijn bureau
aan de Pauselijke Salesiaanse Universiteit om een aantal
dagen in onze provincie te vertoeven.
Don Bosco als opvoeder
en spirituele begeleider
Studiedag rond Don Bosco
Het centrale thema van de studiedag was “Don Bosco
als opvoeder en spirituele begeleider”. In het voormiddaggedeelte hield de spreker een reflectie op drie biografieën die Don Bosco schreef over jongeren die bij
hem in het Oratorio kwamen: Domenico Savio, Michele
Magone en Francesco Besucco. Deze op het eerste gezicht voor ons nogal vroom overkomende verhalen lijken ver van onze tijd af te staan. Don Giraudo reikte de
toehoorders echter een aantal leessleutels aan die uitdagen om er ons toch verder in te verdiepen. Van meer
nabij bekeken blijken het niet alleen biografieën, maar
vooral ook autobiografieën te zijn, waarin we Don Bosco zelf als opvoeder en spirituele leider ontmoeten. Het
referaat van don Giraudo leerde ons dat de aanpak van
de negentiende-eeuwse Don Bosco nog steeds actueel
en uitdagend is.
Na een lekkere en goed verzorgde broodmaaltijd, waar
de ruim negentig aanwezigen wat konden nakaarten
over het eerste gedeelte van de studiedag, werd dieper
ingegaan op de spiritualiteit en religieuze gevoeligheid
van de negentiende eeuw, om er Don Bosco in te kaderen. Don Bosco was in de eerste plaats priester die
leefde vanuit een verbondenheid met God. De spreker
beklemtoonde de eigen accenten die Don Bosco gelegd
heeft vanuit zijn persoonlijke gevoeligheden. Bij Don
Bosco gaan werk en gebed hand in hand en hij toont
zich kritisch ten opzichte van een drang naar het mys-
tieke, zonder verankering in het dagelijkse leven. Don
Bosco slaagde er in om de beide polen in evenwicht te
houden en is ook zo voor iedereen die salesiaans bewogen is, een voorbeeld. In navolging van zijn grote
voorbeeld, Franciscus van Sales, richt hij de blik op de
heiligheid van het alledaagse. Het gaat daarbij niet om
vroomheid, versterving of ascese, maar over het leven
met overgave voor God en de ander.
Aan het einde van de studiedag werd don Giraudo
bedankt met Belgische pralines en een uitgebreid applaus. Daarmee was de dag echter nog niet ten einde,
want er was ook nog iets te vieren. Dit jaar bestaat Don
Bosco Vorming & Animatie vijftien jaar, en deze studiedag was een ideale gelegenheid om met een grotere groep het glas te heffen op het verleden, het heden én de toekomst. Er werd van de gelegenheid ook
dankbaar gebruik gemaakt om de digitale versie van
de Memorie Biografiche voor te stellen. De voorbije jaren werkte de familie Biesmans met monnikengeduld
aan de digitalisering van dit grote werk. Terwijl deze
negentiendelige reeks in vele salesiaanse bibliotheken
vaak onaangeroerd staat, is dit nu handig te raadplegen op de computer. Dit goede nieuws bereikte ook de
Algemeen Overste don Pascual Chávez, die een mooie
brief schreef naar de twee medebroeders en hun zus
die dit voor elkaar brachten. Het was een inspirerende
dag voor wie met Don Bosco verder op weg wil gaan.
17
DE SPREEKSTOEL | Tekst: Fons Ceustermans Foto: Steven Pinnoo
Voor wie spreekt van uit salesiaanse
verantwoordelijkheid
Positief naar de dingen
kijken – de leerschool
van ‘meester Fries’
Wie, zeg je?
Soetkin en Willem. Maar na een tijd kwam aan het licht
Meester Fries Verschaete vertelt met een klare en duidat ze beiden aan een ongeneeslijke ziekte leden. Toen
delijke stem, wellicht een restant uit de tijd toen hij les
begon een lange lijdensweg. In 2008 overleed Soetkin
gaf aan klassen van 26 en nog méér leerlingen. Met
op zeventienjarige leeftijd en enkele jaren daarna ook
rustpauzes tussenin, als om zijn gedachten telkens op
Willem; hij werd 23 jaar jong… Het waren donkere jaeen rijtje te zetten.
ren voor Fries en zijn echtgenote, jaren van eindeloos
Na omzwervingen in het (buitengewoon) lager en buiverdriet en sombere dagen. Maar zo schrijft hij: “Rouw
tengewoon secundair onderwijs belandde Fries in 1989
is als de golven van de zee. Op bepaalde ogenblikin Kinderland waar hij begon als ‘meester’ in het derde
ken zijn de golven klein en worden ze nauwelijks opleerjaar, in een grote klas. En het waren niet allemaal
gemerkt, maar op een ander moment, als men dit het
engeltjes in die klas! Maar de sterminst verwacht, kan een felle golf
ke geest van Don Bosco onder het
de voeten onder je wegvegen.”
Zorgend
omgaan
personeel heeft hem vlug stevig
Fries en zijn vrouw hebben o.a.
met leerlingen is zijn
doen staan als leerkracht en opbij Manu Keirse, een specialist in
voeder. “Tot mijn schande,” zegt
het begeleiden van mensen in een
levensvervulling en
hij, “kende ik Don Bosco en zijn
rouwproces, veel hulp en steun gezijn arbeidsvreugde.
pedagogie nauwelijks. Langzaam
vonden. Samen met de steun en
maar zeker werden we ingewijd,
bemoediging van zoveel andere
al doende zoals het er toen aan toe ging, en groeide
mensen om hen heen én het voorbeeld dat hun beide
ook in mij de overtuiging dat in Don Bosco Kinderland
kinderen hun gaven door altijd positief naar de dingen
mogen lesgeven, de ‘max’ is.” Een aantal jaren is hij
te kijken, is hun leven intussen wat gestabiliseerd en
(deeltijds) directeur geweest van de school. Maar de slehebben ze de draad van het leven weer kunnen opnepende ziekte van zijn twee kinderen en de daaropvolmen. Fries gebruikt in dit opzicht wel het evangelische
gende dood van beiden hebben hem de beslissing doen
beeld van het ‘geknakte riet’. Niets is meer hetzelfde
nemen om terug deeltijds onderwijzer te zijn. Nu is hij
sinds hun kinderen overleden zijn, ook al zijn er duizend herinneringen en concrete dingen die hun leven
zorgleerkracht voor de vierde, vijfde en zesde leerjaren.
En in deze taak voelt hij zich als een vis in stromend
even doen oplichten, als in een droom. Maar slechts een
droom…
water. Want zorgend omgaan met leerlingen is zijn levensvervulling en zijn arbeidsvreugde.
Als de golven van de zee…
Samen met zijn vrouw Katelijne vormden ze een gelukkig gezin, met twee kinderen: een dochter en een zoon,
18
Het dirigeerstokje
In de opleiding als onderwijzer heeft Fries o.m. geleerd
om blokfluit te spelen en dat kwam goed van pas in de
lessen. Zuster Maria Poelmans had intussen in Kinder-
In onze Spreekstoel zit vandaag de zorgleerkracht van
groot en klein die iedereen kent in basisschool Kinderland te Kortrijk: meester Fries. Hij staat er zelf versteld
van dat hij dit jaar al een kwarteeuw in Kinderland aan
de slag is. Als opgejaagde wolken aan de hemel verglijden de jaren, onhoudbaar, onweerstaanbaar, en wij, wij
drijven mee…
land een koortje opgericht. “Ik heb me daar vlug bij
aangesloten en na een korte tijd – het was in 1992 –
kreeg ik van haar het dirigeerstokje. Het Kinderlandkoor is intussen uitgegroeid tot een vaste waarde op
school en ver daarbuiten. Het heeft al heel wat optredens achter de rug. Onlangs nog hebben we de viering
met het reizende beeld van Don Bosco in de kathedraal
van Gent mogen opluisteren. We beefden en rilden er,
niet alleen van de winterse koude in de kathedraal,
maar ook van emotie toen we mét en voor al die Don
Boscovrienden mochten zingen. We stonden intussen
al meermaals op de planken met Willem Vermandere,
met Elly en Rikkert, met Freddy Birset en met tal van orkesten en volwassenenkoren. Ik stel er prijs op om met
deze kinderen en met de koorjuffen Griet en Lieselot
te mogen zingen in de eucharistievieringen op onze
school en op andere plaatsen waar men ons vraagt.
En het doet de kinderen ook zichtbaar deugd dat te
mogen doen. Ik ben er gerust in, Don Bosco – die ook
van muziek hield – zal met plezier meeluisteren als ons
koor één van de Don Boscoliederen zingt. Ja, ik moet
het eerlijk toegeven: het dirigeerstokje is me lief en het
schenkt me arbeidsvreugde!”
En morgen?
Het rommelt in het onderwijs. Politici en kenners van het onderwijs
Ik ben er gerust in,
denken dat er belangrijke veranDon Bosco – die ook
deringen nodig zijn om in het Euvan muziek hield –
ropa van vandaag en morgen mee
zal met plezier
te kunnen. Misschien is dit waar.
meeluisteren als ons
Maar wat er ook van zij, zo besluit
koor één van de Don
Fries: “Ik probeer in Kinderland in
Boscoliederen zingt!
de voetsporen van Don Bosco te
treden. Al jaar en dag probeer ik
door middel van een assisterende
en dialogerende opvoedingsstijl een onmisbare steun
te zijn voor onze leerlingen, om ze zo volop kansen te
bieden om als goede mensen uit te groeien.”
Na deze woorden volgt een lange stilte en hij glimlacht.
Tevreden kijkt hij voor zich uit, alsof hij in de toekomst
blikt en naar ‘morgen’ uitkijkt…
19
DE BOEKENPLANK | Tekst: Patricia Segers Foto’s: Centrale Propaganda
Ideaal voor de Goede Week en Pasen!
Kruisweg voor jongeren
N51
€ 3,50
(port
inbegrepen)
Ik versier Pasen
Een echte aanrader voor de passietijd! Deze Kruisweg voor jongeren werd uitgewerkt als een rollenspel met verschillende spreekpartijen, zodat de
actieve deelname van iedereen bevorderd wordt.
De illustraties zijn fris en modern, suggestief en niet
gruwelijk. Men kan deze kruisweg gemakkelijk bidden in het gezin, met het catechese- of vormselgroepje,
thuis, in een kerk…
Auteur: Charles Singer, Vertaling: Marc Dedapper, 16 blz.; 21 x 15 cm
Hoe je (klein)kinderen zinvol over Pasen
spreken en ze inleiden
in dit mooie mysterie?
Gebruik de middelen
die hen boeien. Bijvoorbeeld dit knutselboek
met vijf knutseltaakjes
in verband met Pasen.
Voor kinderen van 5 tot 10 jaar!
N70
€ 4,00
(port
inbegrepen)
Onmisbaar bij de catechese!
Voor de kleinsten (4 tot 7 jaar)
Mijn missaal
Dit misboekje is geschikt voor kinderen
vanaf de leesleeftijd. Moeilijke sleutelwoorden krijgen de nodige uitleg. Kortom: het ideale gebedenboekje, dat kinderen kunnen gebruiken als ze actief de
viering willen meevolgen.
N19
€ 7,00
(port
inbegrepen)
Auteurs: M-J Cura e.a.
Vertaling: Myriam De Keyser
68 blz.; 10,5 x14,5 cm
Vanaf 8 jaar
Het leven van Jezus
Kaartspel via de evangelies.
Een spelboek dat je kunt
verknippen tot 32 kaarten,
en tevens tot een doosje
N11
waarin je de kaarten kunt
€ 4,00
(port
opbergen. Een ‘trivial pursuit’-spel met vrainbegrepen)
gen en antwoorden voor twee of meer spelers. Zo leert een kind wegwijs worden in het
lezen van Bijbelse teksten. Speels geleerd en jong gedaan!
Auteurs: M-J Cura e.a., 16 blz.; 21 x15 cm
20
Voor
catecheten
en oudere
leerlingen:
Filmgids bij
‘The Passion
of the Christ’
Kostprijs DVD:
€ 21,50 (port inbegrepen)
Nu speciale actieprijs:
boek + DVD voor de prijs van
€ 27,00 (port inbegrepen)
Deze weliswaar harde film is
een aangrijpende lijdensmeditatie. De omvattende symboliek
vergt ongetwijfeld een toelichting. Met deze filmgids reist de
lezer minuut per minuut door
de bioscoopprent, het evangelie in de hand. Naast een reliN46
gieuze duiding bevat het boek
ook een uitgebreide filmische uitleg, die
ook de niet-gelovige toelaat deze bijzondere
prent beter te verstaan. Ook voor catecheten kan –
in de aanloop naar de Goede Week – het bekijken
en bespreken van ‘The Passion of the Christ’ een
beklijvende religieuze ervaring opleveren voor de
oudere leerlingen. Dit boek geeft de leerkracht alle
nodige informatie hiertoe.
Auteur: Marc Dedapper
Met 18 foto’s uit de film (Cinéart) /
112 blz.; 13,5 x 19 cm
IN MEMORIAM
Zuster Augusta Loret
° 30.04.1923 + 29.11.2013
Augusta, de zevende in een rij van tien kinderen, opende zich voor het leven te Tessenderlo,
te midden van een gezonde, warme familiekring waar ze het christen-zijn als vreugde en
inzet leerde beleven.
Op 21 november 1941 trad zij in het noviciaat
bij de Zusters Reguliere Oblaten van de H. Benedictus in Heverlee. Op 27 november 1944 sprak zij haar eerste geloften
uit en op 1 november 1966 werd zij zuster van Don Bosco.
Meer dan vijftig jaar heeft zr. Augusta zich zomaar, uit pure
zorg voor kinderen en medezusters, onvoorwaardelijk ingezet om iedereen het nodige te verschaffen. Ze wist anderen daarbij te betrekken: medezusters, familie, weldoeners.
Zonder te denken aan eigen verdienste heeft ze in haar
zorg voor kinderen de Heer zelf gediend.
De laatste jaren werden de rollen omgekeerd. Zr. Augusta
had zorgen nodig. Zij werd de kleine, de hulpeloze. Maar
haar leven werd er niet minder vruchtbaar door. Integendeel. In haar hulpeloosheid maakte zij in ons het beste van
onszelf wakker: goed-zijn, zich inzetten uit pure zorg. Zonder te denken aan eigen verdienste mochten we in haar de
Heer zelf dienen.
Zr. Augusta mocht de overgang maken naar het eeuwige
Leven in de kring van haar medezusters die biddend en zingend rond haar stonden. Alle droefheid werd diepe vrede
en stille bewondering.
René Hoste
° 14.10.1933 + 7.12.2013
Als jong salesiaan leefde René zich enthousiast en creatief
uit op school, internaat, speelplein en in de Kaderschool.
Wat hij, tot volle ontplooiing gekomen als schooldirecteur
in Hoboken, vanuit zijn ideeën over schoolorganisatie, beheer van financies, bouwprojecten, pedagogische en pastorale visies uitbouwde, is te veel om op te noemen. Kordaat
en minzaam overlegde hij, schonk het volste vertrouwen en
stond, zonder veel woorden, achter zijn medewerkers en
leerkrachten.
De jongeren, die hem na aan het hart lagen, vergat hij nooit.
Zoveel als mogelijk was hij bij hen. Hij liet voelen dat hij van
hen hield. Zijn inspiratiebron was voelbaar in
bezielende morgenwoordjes, gebedsmomenten, sponsortochten en de kindernamiddag op
het feest van Don Bosco.
Eens met pensioen was hij in alle eenvoud en
mensbetrokken econoom, directeur, hulpvaardige computerspecialist, gelegenheidskok…
René, voor velen was je een echte herder in het
spoor van Don Bosco. Dank.
Draag nu, geborgen bij de Grote Herder, zorg voor allen en
alles wat je tijdens je leven ter harte ging.
Jaak Goemaere
° 31.12.1923 + 01.01.2014
Jaak werd in 1923 in Kortrijk geboren. Het was
een kroostrijk gezin met zes jongens en een
meisje. Zijn diepe geloofsovertuiging heeft hij
van thuis uit meegekregen. Het was een praktische kerel. Hij wilde ook priester worden.
Daarom ging hij Latijn studeren bij de late roepingen in Kortrijk. Hij leerde er de salesianen
kennen en bleef levenslang een rasechte volgeling van Don
Bosco. Jaak was een heel pastoraal bewogen man. Hij kreeg
heel wat verantwoordelijke taken als econoom, bouwheer,
directeur, pastoor. Doorheen al zijn materiële en economi-
sche bekommernissen realiseerde hij zijn salesiaanse roeping. Zijn voorkeur ging uit naar de jongens van Eeklo,
waar hij voor hen de bouwwerken heeft bezield.
Ook de jongeren bij Eigentijdse Jeugd in Groot-Bijgaarden
droegen zijn voorkeur weg.
Het was een levensvervulling van hem pastoor te mogen
zijn in Hechtel.
Hij verbleef 12 jaar in het WZC H. Hart te Kortrijk. Ook hier
bleef hij de minzame priester tot het einde. Hij stierf op 1
januari 2014, daags na zijn negentigjarige verjaardag. Hij
ruste nu in vrede.
21
VERBONDEN | Tekst: Kilian de Jager Foto's: Maarten Byttebier, eindredactie
De link tussen Noord- en Zuidwerking
Anno 2014 zijn er niet veel Belgische salesiaanse missionarissen
meer. In aantal worden ze al lang
voorbijgestreefd door medebroeders uit India, Vietnam en Polen.
Ook al zijn ze op leeftijd, de overblijvers volharden in hun dienstbaarheid aan bevolkingsgroepen
die nauwelijks te bereiken zijn. In
België kunnen ze nog steeds rekenen op een trouwe achterban die
hun ‘avonturen’ volgt via nieuwsbrieven en bezoeken. Met dit artikel kunt u zelf ook meeproeven.
Padre Cayetano in Peru
Onze miss
het avontuur w
Lares is een klein district in het zuidelijke deel van het
veel kinderen en jongeren niet naar school omdat de
Peruviaanse Andesgebergte. Het district bestaat uit een
afstand die ze moeten afleggen te groot is. Om les te
grote vallei en ligt op een hoogte van 3200 m. Verspreid
kunnen volgen, zijn sommige kinderen dagelijks vijf tot
over 24 gehuchten leven hier een vierduizendtal menacht uur onderweg! Als ze al les mogen volgen, want
sen, vooral landbouwers.
veel ouders zetten hun kinderen liever in bij het harde
De streek heeft een rijke geschiedenis. Op enkele uren
labeur op het veld.
rijden van de districtshoofdstad Lares ligt het wereldbeEetzaal wordt internaat
roemde Machu Picchu, een
Om de kansen tot een geIn het olierijke paradijs dat
van de zeven ‘nieuwe’ weslaagde opleiding voor de
Ecuador is, ontpopt Delporte
reldwonderen, en iets zuijongeren te vergroten, tovert
zich tot beschermheer en
delijker ligt Cuzco, de langst
de Belgische salesiaan Gaetan
steunpilaar van de Shuar, een
bewoonde stad van het wesCamauer in 1994 een eetzaal
tot
de
verbeelding
sprekende
telijk halfrond die zich, tot
in Lares om tot een klein interinheemse indianenstam.
de overrompeling door de
naat dat de naam ‘La Casita de
Spaanse conquistadores in de
Domingo Sabio’ krijgt. Klein,
zestiende eeuw, de keizerlijke
want aanvankelijk kunnen
hoofdstad van de Inca’s mocht noemen.
slechts twaalf jongeren tijdens het schooljaar gebruik
Maar ondanks deze beroemde plaatsen leven de inwomaken van de nieuwe faciliteiten. Het selectiecriterium is
ners van Lares in armoede. De grond is moeilijk te bede afstand die de kinderen moeten afleggen: enkel jonwerken en de teelt van hun basisvoedsel – aardappelen
geren die langer dan vijf uur onderweg zijn, kunnen in
en maïs – is arbeidsintensief. Ook veeteelt is moeilijk
het internaat terecht. Dankzij de ‘gewonnen’ tijd schiet
omdat er te weinig grasland is.
er voor deze kinderen eindelijk tijd over om te studeren
Behalve de armoede heeft ook de relatieve onbereiken – niet te vergeten – te spelen en jong te zijn!
baarheid van de dorpen in Lares invloed op de onIn de twee decennia die daarop volgen, groeit het inderwijskansen van de jongeren uit de regio. Zo gaan
ternaat stelselmatig onder impuls van Padre Cayetano,
22
Dankzij de ‘gewonnen’ tijd
schiet er voor deze kinderen
eindelijk tijd over
om te studeren en
– niet te vergeten –
te spelen en jong te zijn.
ionarissen
ordt voortgezet
zoals de mensen van Lares hem kennen. Onder andere
dankzij een financiering door de congregatie van de
salesianen, een peterschap door een parochie in de Italiaanse provincie Véneto en giften van familie, vrienden
en sympathisanten in België kan dit initiatief uitgroeien
tot een internaat waar op dit ogenblik zestig kinderen
een tweede thuis gevonden hebben.
Welkom in het land van de gekrompen
hoofden
Ook de nu 71-jarige José Delporte heeft van het versterken van de maatschappelijke positie van de kansarme
jeugd in Latijns-Amerika zijn missie gemaakt. Delporte
leeft hier al bijna veertig jaar: hij volgde zijn opleiding
tot priester in Uruguay, werkte enkele jaren in een Paraguyaanse missiepost en belandde in 2001 in het oerwoud van Ecuador.
In het olierijke paradijs dat Ecuador is, ontpopt Delporte
zich tot beschermheer en steunpilaar van de Shuar, een
tot de verbeelding sprekende inheemse indianenstam
die in westerse reis- en avonturenverhalen van de 20ste
eeuw vaak werd opgevoerd omdat zijn leden in het
verleden de koppen van hun verslagen vijanden snelden en opzetten – de zgn. ‘gekrompen hoofden’. Pater
Delporte is er verantwoordelijk voor een parochie van
een dertigtal dorpen in het kanton Taisha, diep in het
ondoordringbare oerwoud in het zuidoosten van Ecuador. Wegen of paden zijn er amper te bekennen. Het
belangrijkste transport gebeurt nog altijd via de lucht.
Maar ondanks de moeilijke bereikbaarheid loopt de levenswijze én de leefwereld van dit relatief kleine volk
gevaar door het toenemende contact met de moderne
wereld. Niet in het minst door de dreigende olieontginning in het tropische oerwoud van de Amazone. De
grote oliemaatschappijen doen er namelijk alles aan om
hier voet aan de grond te krijgen en meer en meer individuele gelukszoekers vestigen zich in het gebied in
hun zoektocht naar het zwarte goud. En dat leidt nog
geregeld tot conflicten.
De jeugd ervaart de toekomst vaak als uitzichtloos,
waardoor zelfmoord jammer genoeg vaak voorkomt.
Jongeren die de moed hebben om naar de stad te trekken, op zoek naar een beter leven, geraken daar vaak
van de regen in de drop. Honger drijft hen tot diefstal
en zo komen ze al snel in de gevangenis terecht. Een
opleiding die hun mogelijkheden op de arbeidsmarkt
verbetert, kan hun kansen doen keren.
Levenskwaliteit verbeteren
Delporte kwam dan wel in Ecuador terecht als missiepater, hij doet heel wat meer dan enkel voor de spirituele
gezondheid van de Shuar zorgen. Hij probeert vooral
hun levensomstandigheden te verbeteren. Omdat er
in de parochie veel jonge mensen leven, richt Delporte
een jeugdcentrum op waar de jongeren kunnen samenkomen. En ondertussen hebben verschillende dorpen
ook kleine bibliotheken en toegang tot internet. De
situatie verbetert langzaam maar zeker. Momenteel gebruikt José Delporte de steun van het thuisfront voor
het inrichten van opleidingen die jonge Shuar toelaten
de te volgen weg naar een beter leven met meer inzicht
te kiezen en zo hun vooruitzichten voor de toekomst te
verbeteren. Mogelijk is dit de laatste generatie van Belgische missionarissen, maar de vruchten van hun werk
worden zeker nog jaren geplukt!
23
RUGGESPRAAK | Tekst: Firmin Vanspauwen Foto: Rachel Gilmore
Kijk
met je hart
Blinde jongen, vreemde jongen,
vreemd omdat jij me anders bekijkt.
Je richt je ogen naar mij,
kijkt naar mij, ziet me niet.
Ik kijk naar jou, je ziet het niet.
We wisselen elkaars licht niet uit,
alleen geluid en geur,
ook warmte als ik je aanraak.
In jouw nabijheid
ervaar ik de wereld anders, intenser,
omdat ik, wat ik zie
voor jou vertalen wil in gevoel.
Dan voel ik de wereld beter aan,
hij dringt dieper tot me door.
Jij leert mij, hoe paradoxaal ook,
de wereld beter bekijken.
Jij confronteert me
met de beperktheid van mijn ogen.
Hoe wonderbaarlijk ze ook zijn,
ze geven me slechts een lichtbeeld
van de werkelijkheid.
Jij dwingt me om anders,
dieper en scherper te kijken
met een fijner instrument, met mijn hart.
24

Download Report