Nieuw Atlantis - Stichting Eigentijdse Verbindingen

nieuw atlantis 2015 - 2018
een nieuwe kijk op leven aan de waddenkust
eHQLQLWLDWLHIYDQXLW3LQJMXPGHFHPEHU
Gegevens
OnderzoekNieuwAtlantis2015‐2018
ThemaEennieuwekijkoplevenaandeWaddenkust
LocatiePingjum‘dorpvandeverbeelding’alswerkplaatsenvoorbeeld
GebiedWaddenkust
DoelConceptvoorversterkenlokalegemeenschappenaandeWaddenkust
WerkwijzeInspirerendorganiserenvansamenlevenininteractiemetnetwerken
NetwerkenBewoners,kunstenaars,onderzoekersenschakels
InitiatiefGerdaHolzhaus,BobDriessen
OnderzoekerAnne‐MariePoorthuis
Websitewww.nieuwatlantis.com
OrganisatieStichtingNieuwAtlantis(vanafseptember2014apartestichting)
AdresMolenlaan32
Plaats8749GPPingjum
KvK‐nummer61412252
BestuurGerdaHolzhaus(voorzitter)enBobDriessen(secretaris/penningmeester)
RaadvantoezichtMeievanderMeer(voorzitter),PaulusGroenendijk(lid)enAntjePostma‐Brouwer(lid)
[email protected]
Telefoon0517‐579607
Datumversiedecember2014
Colofon
Foto’sHetWadatelier,TiniHofstra,
StillsJanKruidhof,GertJaapWiegers
GrafischontwerpFransSchupp
TekstAnne‐MariePoorthuis,GerdaHolzhaus
1
nieuw atlantis 2015 - 2018
een nieuwe kijk op leven aan de waddenkust
netwerken
onderzoekers
netwerken
bewoners
nieuw atlantis
een nieuwe
kijk op het
leven aan de
waddenkust
2015 - 2018
betrokken netwerken die
waarde creëren
pingjum als werkplaats
en voorbeeld
platform initiatieven
en projecten
netwerken
schakels
initiatiefnemers
nieuw atlantis
netwerken
kunstenaars
Inleiding
NieuwAtlantis
EennieuwekijkoplevenaandeWaddenkust
DeinitiatiefnemersvanNieuwAtlantis
Eenvoorbeeld
NieuwAtlantisin(inter)actie
VaninitiatiefnaarconceptNieuwAtlantis
DeorganisatievanNieuwAtlantis
HetconceptNieuwAtlantis
Pingjumalswerkplaatsenvoorbeeld
4
4
4
5
5
6
8
8
8
10
Denetwerken
Netwerkvanbewoners
Netwerkvankunstenaars
Netwerkvanonderzoekers
Netwerkvanmaatschappelijkeschakels
11
11
11
12
12
Interactiefplatform
InteractiemiddelenvanNieuwAtlantis
UitwisselingenonderzoekopWaddewyn
Voorstellingenenkunstwerkenvooreenbrederpubliek
Overzichtenverzamelingindetijd
Praktischecommunicatieenconcept
15
15
15
16
20
22
Hetinitiatief
Artistiekontwerp,programmaenzichtbaarheid
NetwerkfinancieringNieuwAtlantis
NetwerkonderzoekconceptNieuwAtlantis
Samenwerking
HetWaddenlaantje,project2015
DetoekomstvanNieuwAtlantis
Depersonenachterhetinitiatief
Deonderzoeker
24
24
24
24
24
24
25
25
28
2
nieuw atlantis 2015-2018
NieuwAtlantisontwikkeltzich.Watdriejaargeledenisgestartalseenkleine
werkplaats,ontwikkeltzichthanstoteenuitnodigendeninteractiefplatform
voorbetrokkenbewoners,kunstenaars,onderzoekersenschakels,diezich
lateninspirerendooreennieuwekijkoplevenaandeWaddenkustencross‐
overs realiseren in initiatieven en projecten. Vanuit Pingjum in de Lytse
Bouhoeke (Fryslân) als werkplaats waar Nieuw Atlantis is gehuisvest en
bouwt aan het dorp van de verbeelding, breiden de contacten langs de
Waddenkustzichuit.GrotekrachtvanNieuwAtlantisiszichtbaarmakenen
speciaal de inzet van kunstenaars en onderzoekers die meebouwen aan
(samen)leven langs de Waddenkust in verbinding met bewoners. Tussen
oktober2013enjuni2014hebbenweonderzoekgedaanronddevraaghoe
Nieuw Atlantis zich in de periode 2015‐2018 verder kan organiseren en
borgen als een overdraagbaar concept voor het versterken van lokale
gemeenschappen in een inspirerende regio. Een concept dat past bij de
maatschappelijkeopgavenwaargemeentenenprovinciesnuvoorstaan,dat
begintbijdeeigenkrachtvandeverschillendekernenenverbindtdoorde
gezamenlijkeontwikkelingvaneennieuwekijkoplevenaandeWaddenkust
die zowel de eigen bewoners van de verschillende dorpen en steden als
gasten,zoalsnatuur‐encultuurtoeristen,blijftinspireren.
3
inleiding
NieuwAtlantis
OoitwaserAtlantis,eencontinentinhetzuidenvan
deAtlantischeOceaan,waarvanmengeloofdedater
eenhogebeschavingwasgeweest.Waarschijnlijkging
hettenonderaannatuurkrachten,zoalsvulkanische
uitbarstingen.Ofhetnuwelofnietheeftbestaan:
‘NieuwAtlantis’staatvoordeuitnodigingommetde
speelseblikvaneenkunstenaar,vanuitde
onderzoekendeblikvandewetenschapperende
betrokkeninzetvandebewonerenschakelsaande
WaddenkusttekijkennaardeWaddenkustalseen
geografischgebiedeneenleefomgevingdiebepaald
ensomsbedreigdwordtdoordezee.Ditgebiediszo
belangrijkvoorallebewonersdieerleven,datzealles
opalleszullenzettenomhetgebiedtebehoudenen
zijnspecifiekecultuurlevendtehouden.Nieuw
Atlantisorganiseertmetditinitiatiefdeaandachtvoor
hetgebiedennodigtiedereenuitomeennieuwekijk
oplevenaandewaddenkustteontwikkelenende
kenmerkendeonderdelenvandeWaddencultuurop
tetekeneneninbeeldvastteleggen.
EennieuwekijkoplevenaandeWaddenkust
MensenlandschapzijnaandeWaddenkustzichtbaar
verbonden.KenmerkendvoordeWaddenkustishet
getijdenlandschap.Eenunieknatuurgebiedeneen
kwetsbaarlandschap,voortdurendinbeweging.
DeWaddenkuststaat–inalhaarkwetsbaarheid–
symboolvoormilieuenkustbescherming,maarook
voorverandering.Watalshetlandwordtoverspoeld
doordezee?Hoehebbenmensenlangsde
Waddenkustgeleefdenoverleefd?Verleden,hedenen
toekomstinspirereneennieuwekijkoplevenaande
Waddenkust.Watzeggendeplekwaarwewonenen
hetlandschapwaarinwewonen?Watwillenwe
behouden,waarpassenweonsaanenwatwillenwe
ontwikkelen?Hoegaanwedetoekomsttegemoet?En
wiezijndaarbijbetrokken?Bewustenonbewustis
hetlevenaandeWaddenkusteenvoortdurende
inspiratiebronvoordemensendieerlevenen
werken.Vanoudsherhebbenkunstenaarshierbijeen
interessanterolvervulddoordatzijhetlevenaande
Waddenkustopverrassendeenaantrekkelijkewijze
verbeelden,kritischbevragen,volgenenstimuleren.
Dezerolvandekunstkrijgtinmiddelsook
wetenschappelijkaandacht.
NieuwAtlantisgaatnogeenstapverderennodigt
bewoners,kunstenaars,onderzoekersenschakelsuit
ominwisselwerkingmetelkaareennieuwekijkop
levenaandeWaddenkustteontwikkelen,deeigenrol
daarinexpliciettemakenensamendelokale
gemeenschapteversterken.Hetgaateromhet
gesprekopgangtebrengen,verhalenvanbewoners
naarboventehalen,bewusttewordenvanwatwe
weten,verbindingenteleggentussenverschillende
perspectievenengewoontewordenomsamenleven
opeeninspirerendewijzezichtbaartemakenenmet
elkaartedelen.NieuwAtlantisbrengteennieuwekijk
oplevenaandeWaddenkustbewustinverbandmet
deplekwaarwewonenendeidentiteitdiewedaar
aannemen.MetPingjumalswerkplaatsenvoorbeeld
ontwikkeltNieuwAtlantismetbetrokkenbewoners,
kunstenaars,onderzoekersenschakelsaande
Waddenkusteen‘dorpvandeverbeelding’.Derijke
geschiedenisvaneenstrijdmethetwaterverbinden
meteenvisieopdetoekomstenopbouwenvanuitde
waddendorpendoormiddelvanhetverbeeldenen
4
verklankenvangebeurtenissen.NieuwAtlantisziet
doordezewerkwijzeookmogelijkhedenomhet
gebiedde‘LytseBouhoeke’(driehoektussen
Harlingen,MakkumenBolsward)eenimpulstegeven
ophetgebiedvanleefbaarheid,erfgoed,economieen
toerisme.
DeinitiatiefnemersvanNieuwAtlantis
InitiatiefnemersvanNieuwAtlantiszijnBobDriessen,
musicus,componistensociaalgeograafenGerda
Holzhaus,theatermaker,actrice,schrijfsteren
regisseur.ZijwoneninPingjumenhebbende
afgelopendriejaarvanuitdeStichtingTheamusde
basisgelegdvoorNieuwAtlantis.Geïnspireerddoor
deWaddenkustkwamenzijophetideeomeen
werkplaatstecreëren,hetdorpvandetoekomstin
beeldtebrengenen‘degroenemuur’tussende
Waddenzeeenhetlevenachterdedijkteslechten.
Pingjumalseen‘vrijplaats’metruimtevoor
experimenteelonderzoek,concretekunstprojecten,
initiatievenvanbewonersenschakelsenhet
landschapalspodium.Onderzoekeneninbeeld
brengenhoeeenmixvanoudeennieuwecultuureen
dorpleefbaarderkanmaken.Overzichtelijken
zichtbaarzodathetookanderedorpenkaninspireren.
‘Watgebeurtermetdeoverleveringvanonze
vroegsteFriesecultuuralsbinnen50jaar,dooreen
stormvloedofdooreentreknaardegrotestad,
Pingjumverdwenenis?Metalhaarrijkdomaan
cultuurhistorie,socialecohesie,verenigingslevenen
verbondenheidmetdeWaddenkust?’,vroegenBob
DriessenenGerdaHolzhauszichaf.Juist
deemotioneleverbondenheidmetditlandschapende
socialecohesiediedreigtteverdwijnen,motiveerden
henomNieuwAtlantistestarten.Metalsdoelom
vanuitPingjumalswerkplaatsmetbehulpvankunst
enonderzoekdekernenaandeWaddenkusteen
nieuweimpulstegeven.‘Wanneerwedierijke
geschiedenisvanstrijdmethetwaterkunnen
verbindenmeteenvisieopdetoekomstvanhet
plattelandsdorpdoormiddelvanonderzoek,
verbeeldingencultuurhistorieendaardejuiste
middelenvoorvinden,zoudatweleenseen
uitstralendeffectkunnenhebben.’
Eenvoorbeeld
Aansluitingvindenbijdedorpsbewonersophet
plattelandenmethetjuisteonderwerp,iseen
uitdagingvoordeprofessionelekunstenaarende
onderzoeker.Contactmakenviahet‘ouderwetse’
verenigingsleven,verhalenengeschiedenis(foto’s,
tekeningen,filmpjes)enmetmoderneprofessionele
kunstdelokaleervaringenbinneneenbredere
contextplaatsen.Tegelijkertijddingenaandekaak
stellen.Jemoetalskunstenaarofonderzoekerweleen
beetjeinfiltreren,wiljeeenvraagkunnenstellenals:
‘Hoeoverleefik?’of‘Hoeveelgemeenschapsziniser
eigenlijkinditdorp?”.VoorbeeldisdeBlikwisseling
waarinoudeboerenaanhetwoordzijn(interviews
audioopgenomenendaarnagemonteerd)over‘het
boerzijn’inhetverleden.Dethema’suitdeze
verhalenwordenopeenserieuzeéneenkomische
manierbecommentarieerddoordecabaretier
MargrietBolding.Ookiseenserieprachtige
fotoportrettengemaaktenvertoonddoordefotograaf
AbHofstraopeensoundscapevanBobDriessen,
waarbijhijzelfsaxofoonspeelde.Hetprojectkreegals
naam‘BoervondvrouwinPingjum’entrokveel
publiek.Debenaderingwasommetrespectdeboeren
kritischevragentestellen.Zowerdboerenuit
verschillendedelenvande–vroegere–samenleving
5
(arm,rijker,hereboer)vragengesteldoverde
overgangnaardeschaalvergrotinginde80‐erjaren.
Enwerdeenhistorischperspectiefblootgelegdaan
dehandvanvoorbeelden.Tegelijkertijdvoeldehet
publiekweerdeverbinding,dievroegerzo
vanzelfsprekendwasinhetdorp.Datkonomdathet
inalleopenheidopeenprofessionelemanierwerd
gebracht.NieuwAtlantiswilzodekrachtvan
kwetsbaarheidlatenzien.Doorsynergietecreëren
tussenkunstgeïnspireerdophetdorpslevenenhet
waddenlandschap,verhalenvanbewonersoverdat
landschapenkennisdieveellaatzienvandat
landschap,bouwtNieuwAtlantismeeaan
detoekomst.
NieuwAtlantisin(inter)actie
EenvandeopbrengstenvanNieuwAtlantisiseen2D
interactievetijdtafeldiein2015opeencentrale
locatieinofrondPingjumkomttestaanentoteen
levendcentrumvanPingjumenomgevingwordt
gemaakt.Indetijdtafelishetindrukwekkende
verleden,hedenentoekomstvandezeschijnbaar
gewoneplattelandsdorpeninwoordenbeeldte
beleven.Detijdtafeliseenuniekinteractiemiddel
voorbewoners,kunstenaars,onderzoekers,schakels
énbezoekersvanditgebied.Oudeennieuwe
verhalen,historieenactuelegebeurtenissen,
gesprekken,foto’s,filmsenachtergrondmateriaal,
alleswatbewonersvanPingjumenomgevingmet
elkaarenmetbezoekerswillendelen,zaldekomende
jarendigitaalwordenopgeslagenindetijdtafel.
DecentralelocatieinofrondPingjumwaarde
tijdtafelkomttestaan,wordtverrijktmeteenvaste
tentoonstellingeneenontmoetingsplekwaar
gesprekken,presentatiesenvoorstellingenplaats
kunnenvinden.Opwandenwordenfilmsvertoond,
wordenkunstwerkententoongesteldenismuziekte
beluisteren,dieeenmaking‐ofofheteindresultaat
latenzienvanprojectenengebeurtenisseninhet
dorp.Deeeuwigestrijdtegenhetwaterenhetbelang
vanduurzameontwikkeling.wordenopeen
aantrekkelijkeenkunstzinnigewijzeinbeeldgebracht
vooreenbreedpubliek.Demensendiewoneninhet
‘achterland’vandewaddenkust,profiterenzovande
aantrekkingskrachtdie‘deeeuwigestrijdtegenhet
water’en‘dekwetsbaarheidvanhetgetijdengebied’
hebbenopeenpubliek,geïnteresseerdincultuuren
natuur.InhetvolgendeprojectvanNieuwAtlantis
(2015),wordtnadrukkelijkweerdesamenwerking
gezochtmetDeNieuweAfsluitdijk.Inditproject,
geheten‘Waddenlaantje’wordtdeontmoetingsplek
Pingjum,verbondenmetandereontmoetingsplekken
langsdeWaddenkustenlooptdoortot
Kornwerderzand.Hierkomthetlevenaande
Waddenkustsamenhangendinbeeldenwordende
dorpenendebewonerszichtbaar.
DaarnaastisWaddewyn,hetzoldertheatervan
Pingjum,dedagelijksewerkplaatsvanNieuwAtlantis
voorbetrokkenkunstenaars,onderzoekers,bewoners
enschakels.Waddewynheefteenauthentieke
uitstraling:eenhoogboerderijdakdoorjuffers
ondersteund.Eenkleinpodiumvoorkunstenaarsdie
eroptredenofsamenaanhetwerkgaan.Ruimtevoor
ongeveerveertigmensen.Deruimteis
multifunctioneelingericht:doorkunstenaarsen
onderzoekerskunnenfilmsoffoto’swordenvertoond
opeengrootscherm.Eriseengoedelicht‐en
geluidsinstallatieaanwezig.Deinrichtingisdievan
eenouderwetsjazzcafé:warmematerialenenzacht
6
licht.Kortom:erhangteengezelligehuiskamersfeer,
waarjegraagterugkomt.OpWaddewynwordenook
deBlikwisselingen,WadateliersenWadwerkgroepen
voorbereidenuitgevoerd.
DeinitiatievenenprojectenvanNieuwAtlantis
werkenaltijdmetcrossoversvankunstenaars,
onderzoekers,bewonersenschakels.Dezekrijgen
vormineengrootaantaldoorkunstenaars
vormgegeveninteractiemiddelen,zoals
BlikwisselingenopdewerkplaatsWaddewyn,
Wadatelierswaarinmensenmetverschillende
expertiseenachtergrondwerkenaaneennieuwekijk
oplevenaandeWaddenkust,bijvoorbeeldaaneen
toekomstvisievandeLytseBouhoeke,
Wadwerkgroepenwaarininitiatievenconcreet
wordengemaaktenhetmuziektheaterproject
WaddenmythewaarinalleinspiratiesvanNieuw
Atlantiswordenverwerkt.Doorhetlevenaande
waddenkustzichtbaartemakendoormiddelvan
professionelekunstzinnigeinteractiemiddelenhoopt
NieuwAtlantisnietalleennieuwedynamische
processenopgangtebrengen,maardezeprocessen
ooktoegankelijktemakenvooreenbreedpubliek.
HetonderzoekskaraktervanNieuwAtlantismaaktdat
elkinteractiemiddelzichblijftontwikkelenendatelke
interactiemeerderedoelendient.Wanneereen
Blikwisselingisgeïnspireerdenopgebouwdvanuitde
lokalegemeenschapenvervolgenseengroter
draagvlakkrijgtennieuwpubliektrekt,iseen
productiegeschiktgenoegomopnieuwuittebrengen
opandereplaatsenaandeWaddenkust.Zoalshet
project‘BoervondvrouwinPingjum’debasisvormt
vooreenverhalenprojectmetMargrietBoldingin
anderedorpenaandeWaddenkust.DeStichtingÂlde
FryskeTsjerkenendestichtingGroningerKerken
faciliterendezevoorstellingeninkerkenaande
waddenkust.Verbondenaanhetmuziektheater‐
projectWaddenmythedatalshetwareeenmakingof
laatzienvanhetlevenaandeWaddenkust,levertdit
landelijkeenheelbijzonderedocumentaireop,gemaakt
doordeFrieseFilmerJohanvanderZee.Omdaareen
doorgaandelijninteontwikkelen,vraagtveel
onderzoekenexperiment.Hetonderzoekvanuit
NieuwAtlantisbiedttelkensandereinterpretatiesvan
hetnoordelijklandschap,vanbeeldenovertoenen
nu,vanruimte,taalenritme.Eenspeurtochtwaarin
plotselingindemistvandeverwarringhetalternatief
opduikt.Hierwordthetlandschapschokkend
hoorbaarofvallendepersonenerinroerloosstil.Hoe
verbeeldjedietypischeidentiteitvande
Waddenkustbewoner?Inhetnoordenleefjemeteen
anderesnelheid,ineenanderemaatvandenkenen
doen.Debewonersstaanopeengeheeleigenmanier
tegenovernatuurelementenentegenoversaam‐
horigheid.Zehebbenelkaarvanoudshermeernodig
wanneerzezichmoestenschikkennaardewettenvan
water,windenzand.Kunstwerkeninde
tentoonstellingen/ofindeopenbareruimtezullen
daarvangetuigen.
7
VaninitiatiefnaarconceptNieuwAtlantis
AlwerkendemetNieuwAtlantiswordensteedsmeer
demogelijkhedenenhetpotentieelzichtbaarom
vanuiteenkleinekernmaarmetnetwerkenvan
betrokkenenlangsdeheleWaddenkusteennieuwe
kijkoplevenaandeWaddenkustteontwikkelenen
daartegelijkertijdhetlevendevoorbeeldvantezijn.
Bewoners,onderzoekers,kunstenaarsenschakels
hebbendaarinallemaaleeneigenroldiedoor
interactiesrondinitiatievenproductiefwordt.Zo
ontstaatereenvisieophetwaddengebieddiemeer
behelstdandesomderdelen.
Indeperiode2012‐2014iseenmooiebasisgelegdom
meeverdertebouwen.Decontactenennetwerken
metkunstenaars,onderzoekers,bewonersenschakels
aandeWaddenkustgroeienenambitieisomNieuw
Atlantisindeperiode2015‐2018verderte
ontwikkelentoteenoverdraagbaarconcept.
DeorganisatievanNieuwAtlantis2015‐2018 NieuwAtlantiskrijgtdraagkrachtdoordenetwerken
vanbewoners,onderzoekers,kunstenaarsenschakels
die,vanuitPingjumalswerkplaatsenvoorbeeld,een
interactiefplatformvormenvoorhetinspirerend
bouwenaansamenleven.NieuwAtlantisfaciliteertdit
meteenbreedscalaaaninteractiemiddelen.Vanaf
september2014zalNieuwAtlantisalseen
zelfstandigestichtingwordengeorganiseerd.Eninde
periode2015‐2018wordtNieuwAtlantisverder
geborgdalseenoverdraagbaarconceptvoorhet
versterkenvanlokalegemeenschappenineen
inspirerenderegio.
ConceptNieuwAtlantis
Samenvattendstaathetconceptvoor:hetversterken
vandelokalegemeenschapdoorvanuiteennieuwe
kijkoplevenaandeWaddenkustininteractiemet
netwerkenvankunstenaars,onderzoekers,bewoners
enschakels,inspirerendtebouwenaansamenleven.
Concept Nieuw Atlantis Het versterken van de lokale gemeenschap door vanuit een nieuwe kijk op leven aan de Waddenkust in interactie met netwerken van kunstenaars, onderzoekers, bewoners en schakels, inspirerend te bouwen aan samenleven 8
netwerken
onderzoekers
netwerken
bewoners
nieuw atlantis
een nieuwe
kijk op het
leven aan de
waddenkust
2015 - 2018
betrokken netwerken die
waarde creëren
pingjum als werkplaats
en voorbeeld
platform initiatieven
en projecten
netwerken
schakels
initiatiefnemers
nieuw atlantis
netwerken
kunstenaars
9
Pingjumalswerkplaatsenvoorbeeld
NieuwAtlantiswerktvanuitPingjumalswerkplaats
envoorbeeldenontwikkelt‘hetdorpvande
verbeelding’.WaaromPingjum?Pingjumiseenklein
dorpmetveelkunstenaars.Erwonenronddetwintig
kunstenaars.Zijzijnhierneergestrekenomophet
plattelandtewonenentewerken.Zevoelenzicherg
verbondenmethetdorpendebewoners,vervullen
eeninspirerenderol,maarvindenhunwerkvaak
elders.Meteenaantalkunstenaarszijninhetverleden
alwelverschillendekleinekunstfestivals
georganiseerd.EenmooiekansomviaNieuwAtlantis
metdezekunstenaarshetbelangendemogelijkheden
vanprofessionelekunstvoorhetversterkenvande
lokalegemeenschapzichtbaartemakenenPingjum
totwerkplaatsenvoorbeeldtemaken.
NieuwAtlantisbouwtzoaaneen(netwerk)relatie
tussenbewoners,kunstenaars,onderzoekersen
maatschappelijkeschakelsvanPingjumenbetrekthen
ookweerbijhetorganiserenhiervan.Deaandacht
vooreennieuwekijkoplevenaandeWaddenkust
wordtgestimuleerd,deinspiratiesuithetinteractieve
platformwordenmethetdorpgedeeldenalle
interactiemiddelenwordenbenut.NieuwAtlantis
organiseerthetgesprekinhetdorprondactuele
thema’s,haaltverhalenop,houdtinterviews,gaatop
zoeknaarinitiatievenenvoorbeelden,verzameltalles
watbijdraagtaanhetdorpvandeverbeeldingen
maaktditzichtbaar.
NieuwAtlantisbiedteenhandelingsperspectiefdat
bijdraagtaaneennieuweecologievoorregionale
vernieuwingvanuitdekernen,zelfsover
landsgrenzenheen.Pingjum–liggendindeHalter
Afsluitdijk–heefteengoedbewaardgebleven
terpdorpcultuurineenrustiekeomgevingende
potentieomrecreatiefaantrekkelijktezijnvooreen
breedpubliek.Opeenbelangrijkkruispunttussen
Afsluitdijk,IJsselmeerenWaddenzee,omringddoor
deoudsteomringdijkvanFriesland(dePingjumer
GoudenHalsband)staatditdorpmodelvoorveel
anderekernenaandeWaddenkust.Samenmetde
plannenvooraanlegvankweldersenkleinestrandjes
tussenZurichenHarlingen,ontstaatereenverbinding
tussendedorpenPingjum,Zurich,Kimswerdende
Waddenzee.Ditzaldeuniekeidentiteitvanditgebied
aandeWaddenkust(deLytseBouhoeke)zichtbaar
makenenzoookbijdragenaandetoeristische
aantrekkelijkheidvanDeNieuweAfsluitdijken
LeeuwardenKultureleHaadsted2018.
Bezoekerswordenzichbewustvanhetunieke
karaktervanditwerelderfgoedendeverbondenheid
vandorpenhiermee.Detijdtafelententoonstellingin
Pingjum,dekunstwerkeninhetlandschapen
mogelijkvanuitDeNieuweAfsluitdijk(DNA)een
informatiecentrumbijKornwerderzandkunneneen
eenheidgaanvormenwaarinnietalleenduurzame
ontwikkelingenwaterbouwkunde,maarookdemens
diedaarleeftenhandeltcentraalstaat.
10
de netwerken
Afgelopendriejaarisgebouwdaaneenstevigebasis
vannetwerkendiebetrokkenzijnbijhetlevenaande
Waddenkusteninvesterenineennieuwekijk.Deze
basiswordtinNieuwAtlantis2014‐2018verder
uitgebreidenversterkt.Weonderscheidenvier
netwerkenvanbewoners,kunstenaars,onderzoekers
enschakels.
Netwerkenvanbewoners
NieuwAtlantisinvesteertinhetbouwenaannetwerken
vanbewonersenrichtzichdaarbijvooralopPingjum
alswerkplaatsenvoorbeeld.OokbouwtNieuwAtlantis
aannetwerkrelatiesmetanderedorpenenstedenaan
deWaddenkustdiegeïnspireerdzijndoorNieuw
Atlantisendaaropeigenwijzemeeaandeslagwillen.
Doordeeltenemenaanhetleveninhetdorpen
interactiesvanuitNieuwAtlantisteorganiseren,zoals
de(dorps)gesprekken,wordendebewoners
vanzelfsprekendbetrokkenenwordendenetwerken
binnenPingjumuitgebreidmeteendiversiteitaan
bewoners,zoalsbijvoorbeelddeboeren,de
ondernemers,dekunstenaarsendemensenvanbuiten.
Steedsmeerbewonerswordenookactiefinde
organisatievanNieuwAtlantis.Omgekeerdzoekt
NieuwAtlantisweernaarverbindingenmetinitiatieven
enprojecteninPingjum,zoalseenenergieneutraal
dorpshuis/school,windenergieprojectenende
coöperatiePingjum.DecoöperatiePingjumisopgericht
ominitiatievenvanbewonerstestimulerenenonderte
brengen,zoalseendorpsmoestuin,spullendelen,
energiecoöperatie,socialevoorzieningen/zorg,
dorpsmaaltijden,enzovoort.
Netwerkenvankunstenaars
De(wadden)kustheeftaltijdveelkunstenaars
geïnspireerdtothetmakenvankunst.Kunstenaars
zijnvanoudsheropzoeknaareenanderewereldof
proberentelatenziendatonzewereldmeerisdanwe
denken.Eenkunstenaarbrengtdeverbeeldingop
gang,haaltbeeldennaarbovenuitdesamenlevingen
houdtonssomseenspiegelvoor.NieuwAtlantis
nodigtkunstenaarsuitomteinvesterenineenactieve
relatiemetbewoners,onderzoekersen
maatschappelijkeschakelseninwisselwerkingeen
nieuwekijkoplevenaandeWaddenkustteverbeelden.
Hetiseenuitdagingvoorkunstenaarsomaansluiting
tevindenbijsomstraditioneleplattelandsdorpenen
tegelijkertijdvernieuwendenkritischteblijven.Ook
hetsamengaanvantraditionelekunstenmet
vernieuwendekunstvormteengroteuitdaging.
Eriscontactgelegdtussendekunstenaarsnetwerken
vanverschillendedorpenlangsdeWaddenkust:
PingjuminFriesland,KloosterbureninGroningenen
DangastinNiedersachsen(DuitseWaddenkust)en
eenbasisgelegdvooruitwisselingenontmoeting.De
kunstenaarsnetwerkenwordenookuitgenodigdom
hiernaartoetekomenenwaarmogelijkmeetedoen
metinitiatieven,zoalsinhetvoorjaartijdensde
slotmanifestatie.Ookwordendecontactenmet
Kloosterburensteedshechter.Verderisaansluiting
gezochtbijbestaandekunstprojectenzoals‘Kunst
achterdijken’,eenkunstweekendinPingjummet
kunstenaarsuitdeheleregio.InPingjumwonenveel
kunstenaars,dieopverschillendemanieren
betrokkenzijnenwaarNieuwAtlantissteedsmeer
meesamenwerkt.Kunstenaarsspeleneenbelangrijke
rolbijhetvormgevenvandeinteractiemiddelendie
NieuwAtlantisinzet.Eriseennetwerkvanacteursen
11
musicidieparticipereninconcretemuziek‐en
theaterprojecten,diewordenontwikkeldopde
werkplaatsWaddewynenspelenopverschillende
locatieslangsdeWaddenkust.Tenslotteisvia
netwerkbijeenkomstenvanonderzoekersen
kunstenaarsdieplaatsvindeninEngelanden
Nederland(zienetwerkvanonderzoekers)ook
contactgelegdmetEngelsekunstenaarsdie
geïnspireerdzijndoorhetgetijdenlandschap.
Netwerkenvanonderzoekers
Onderzoekhelptonsomopnieuwtekijkennaarwat
wewetenenzoudenkunnenwetendoorrelatieste
leggenmethetgetijdenlandschapendemensendieer
wonenenombewusttewordenvanonzeomgeving
endemensdiewijdaarinzijn.Hetstimuleerteen
onderzoekendesamenlevingommetalleswatwe
wetentekunnenbouwenaandetoekomst.Verder
helptonderzoekomderolvankunstendebetekenis
vanflorerendekunstvooreenplattelandsdorp
expliciettemaken.Onderzoekerskunnendoorhun
onderzoekookeenbelangrijkerolspeleninhet
verbindenvannetwerken.NieuwAtlantisdoetzelf
netwerkonderzoekenbetrektdaardeverschillende
netwerkenbij.DaarnaastwerktNieuwAtlantissamen
metkennisinstitutenzoalsStenden,Rijksuniversiteit
Groningen(RuG),Deltares,FryskeAkademieen
Waddenacademie,waarweerprojectenmet
studentenuitvoortvloeien.NieuwAtlantisis
betrokkenbijeensamenwerkingsverbandvande
RijksuniversiteitGroningen(RuG)metdeuniversiteit
vanBristolenparticipeertin‘Intertidallandscape’de
netwerkbijeenkomstenvanonderzoekersen
kunstenaarsdieplaatsvindeninEngelanden
Nederland.Voor2014isvanuitdeRUGeen
symposiumopOerolgeorganiseerd(onderdenoemer
Senseofplace)waarinookNieuwAtlantisheeft
geparticipeerd.
DemanierwaaropNieuwAtlantisindeLytse
BouhoekemetPingjumalsvoorbeeldbouwtaande
positievankunstenaarsindelokalegemeenschap,
creëertookeencontextvooronderzoek.Eind2013is
deRuGinde‘LytseBouhoeke’aandeWaddenkust
gestartmeteenpromotieonderzoekdatderolverkent
vankunstbijhetvergrotenvanweerbaarheid
(‘resilience’)vanruralegemeenschappenin
kustgebieden.NieuwAtlantisiseenvande
inspiratiebronnengeweestvoorhet
promotieonderzoekenbiedtooknetwerkenenruimte
omhetonderzoekuittevoeren,zoalshetzoeken
vankunstenaars,beschikbaarstellenvande
werkplaatsWaddewynvoorbijeenkomsten,een
Blikwisselingvoorderesultaten,overnachtings‐
mogelijkhedenenzovoort.
Netwerkenvanmaatschappelijkeschakels
Metmaatschappelijkeschakelsbedoelenwehier
zowelgemeentenenprovinciealsdiverseinitiatieven
enprojectenommeesamentewerken,zoals
LeeuwardenKultureleHaadsted2018enDeNieuwe
Afsluitdijk.NieuwAtlantiszietzichzelfookalseen
maatschappelijkeschakelinderegio,dieeenbijdrage
levertaanhetversterkenvanlokalegemeenschappen,
deopgavevangemeentendaarbijenderegionale
visieopeenlevenaandeWaddenkust.
NieuwAtlantisverbindtzichmetactuele
maatschappelijkethema’sengeeftdezeaandacht
doorteinvestereninverbeeldingenspecifiekderol
vandekunstendaarbij.NieuwAtlantisenbouwtlangs
deheleWaddenkustaannetwerkenvan
12
maatschappelijkeschakelsdiegeïnteresseerdzijnin
hetconceptendaarinwillensamenwerken.Nieuw
AtlantiswerktmetPingjumalsvoorbeeld,maarwerkt
aaneenconceptdatwekunnendelenmetkernenin
Friesland,GroningenenDuitsland.NieuwAtlantis
zoektookaansluitingbijprojectenaangaande
veiligheidvandedijken,windenergieen
schaalvergrotingvandelandbouw.NieuwAtlantiswil
eenactorzijnviakunstenonderzoekinhetdenken
overnatuurbescherming,duurzaamheid,
landschapsecologie,veranderingsprocesseninde
landbouwendorpscultuur.
13
netwerken
onderzoekers
netwerken
bewoners
blikwisselingen
netwerkbijeenkomsten getijdenlandschap
wadateliers
promotieonderzoek
lytse bouhoeke
onderzoek RUG
en university
dorp van de
verbeelding
pinjum als
website
Verhalen uit
voorbeeld
de eigen lokale
gemeenschap
bristol (UK)
dorpsgesprekken
(thema’s)
samenwerken
wadwerkgroepen
stimuleren
kennisinstituten
en zichtbaar maken
waddenacademie
initiatieven
nieuw atlantis
netwerkonderzoek
samenwerking
zoeken met coöperatie
lokale
voor lokale initiatieven
een nieuwe
kijk op het
leven aan de
waddenkust
onderzoeksinitiatieven
werkplaats
Waddenwyn
tijdtafel
samenwerking provincies
blikwisse-
interactiemiddelen
samenwerking gemeenten
nieuw atlantis
samenwerking
publicaties
2015 - 2018
internationaal
financiers
muziektheaterproject
waddenmythe
samenwerking
beleidsmakers
concept
nieuw
atlantis
lingen
ontwikkelen en vormgeven
bij elkaar
kunstenaars-
netwerken en bij
aansluiten
brengen
netwerken
elkaar brengen
‘de nieuwe
initiatieven
afsluitdijk’
kunstenaars
verbinden
van initiatieven
en projecten
aansluiten
aansluiting
bij ‘kulturele
zoeken bij
haadsted’
‘kunst achter
voorstellingen
so wad
pingjum,
kloosterburen,
enz.
kunstwerken
de duinen’
ferbân
jaarlijkse
netwerken
schakels
manifestatie
netwerken
kunstenaars
14
interactief platform
NieuwAtlantisvormteeninteractiefplatformvoor
initiatievenenprojecten.diewillenbijdragenaan
eennieuwekijkoplevenaandeWaddenkusten
krachtenwillenbundelen.Hetplatformorganiseertde
ontmoetingenuitwisseling,stimuleertsamenwerking
enfaciliteertzonodiginitiatieven,projecten,cultureel
ondernemerschapendepositievanprofessionele
kunst.Hierbijgaathetnietalleenominitiatievenen
projectendieNieuwAtlantisinitieert,maarookom
allerleieigeninitiatievenenprojectenvanbetrokken
kunstenaars,onderzoekers,bewonersenschakelsaan
deWaddenkustommeesamentewerkenaaneen
nieuwekijkoplevenaandeWaddenkust.
NieuwAtlantiscoördineerthetinteractieveplatform,
legtcontacten,organiseertdeontmoetingen
uitwisseling,zoektnaarverbindingenenfaciliteert
praktijkenmetbehulpvanverschillende
interactiemiddelen.
InteractiemiddelenvanNieuwAtlantis
GrotekrachtvanNieuwAtlantisiszichtbaarheiden
diekrijgtvormineengrootaantalmetkunstenaars
vormgegeveninteractiemiddelen,zoalsdewerkplaats
Waddewyn,deBlikwisselingen,Wadateliers,
Wadwerkgroepen,dekunstwerken,eenjaarlijkse
slotmanifestatie,de2Dinteractievetijdtafelen
tentoonstellingenstrakshetWaddenlaantje(project
2015)datallesverbindt.Sommigezijnaleerder
genoemd,maardebelangrijksteinteractiemiddelen
wordenhiernogmaalsbijelkaargezetenbeschreven.
Wemakeneenindelingin:uitwisselingenonderzoek
opWaddewyn,voorstellingenenkunstwerkenvoor
eenbrederpubliek,overzichtenverzamelinginde
tijd,enpraktischecommunicatieenconcept.
UitwisselingenonderzoekopWaddewyn
Blikwisselingen10xperjaareenwisselingvanblik
opdetoekomstgezienvanuitkunstenwetenschap,
kleineonderzoekennaarverbindingendiedebeleving
vanhetlandschap/hetdorp/hetwadsterkermaken
enmogelijkhedenvoorparticipatieenbewustwording
dievanbelangzijnvoordithelegebied.
EenmaalpermaandwordteenBlikwisselingopde
werkplaatsWaddewyngeorganiseerd.Hetgaatom
inspirerendeontmoetingen,kunstuitingen,filmische
portretten,verhalenuithetdorpvandeverbeelding
encrossoverstussenkunstenaars,onderzoekers,
bewonersenschakelsaandeWaddenkust.Deene
keergaandriekunstenaarsopzoeknaareennieuwe
vorm–eengezamenlijkkunstwerk–waarinzehun
verbondenheidmethetlandschapkunnenlatenzien
envoelen.Deanderekeerwordenactuelethema’sop
Waddewynbesproken,zoalseencrucialebijeenkomst
voorbewonersoverwindmolens/windenergie(in
verbandmetdelaatstestructuurvisiewindenergie
Fryslân)inaanwezigheidvanbeleidsmakersuit
gemeenteenprovincie,eenwaddenwandelroute(de
betekenisvanlevenaanditdeelvandeWaddenkust),
dearcheologischewaardePingjumerGouden
Halsband,krimp(naaraanleidingvandenieuwste
onderzoeken)enlandschapsbeheer.Via
Blikwisselingen(meteenmuziekoptreden)wordt
ookverslaguitgebrachtvannetwerkbijeenkomsten,
wadwerkgroepenofpromotieonderzoek.Elke
bijeenkomstwordtopgeluids‐en/ofbeeldbandvast
gelegdeneenkortecompilatiekrijgteenplekopde
websiteenindetijdtafel.
15
In2013warenverschillendekunstenaarsenspeciale
gastenindeBlikwisselingenzoals:Kameli,Smit,Fred
Thoolen,FransjeVersloot,musici:JanKlug,Michel
Duijves,BobDriessen,SarahSötemann,Oeds
Bouwsma,KeesdeGroot,DickRusticus,Ruben
Mulder,dichters:JetzedeVries,HeinJaapHilarides,
ElmarKuiper.EenBlikwisselingmetschrijverWillem
vanToorn,politicaAukjedeVries,exprovinciaal
bouwmeesterTheoHoek,AnneHilderinkals
initiatiefneemstervanhetprojectSintJanin
Kloosterburen.Cabaretiers:MargrietBolding,groep
deMinisters,ArnovanderHeyden.EenBlikwisseling
overwindenergiemetChrisWestra,Sjoerd
Mensonides,BartleLaverman,trioNieuwAtlantisen
wethouderGeaAkkerman.
SoWadiseenspecialeBlikwisselingdiebestaatuit
tweemaalperjaarJazzjamsessionssamenmeteen
dichteroffilmeroverhetWaddenlandschapen
tweemaalperjaaruiteenverhaalpodiumwaarin
spannendedorpsverhalendooreenliterairschrijver
totéénverhaalwordengesmeed.
WadateliersJaarlijkswordenwadateliers
georganiseerdwaarinmensenmetverschillende
expertiseenachtergrondindriebijeenkomsteneen
themauitwerken.Zoalseentoekomstvisievande
LytseBouhoeke.Dezevisieisuitgewerktinschetsen
dieopgenomenwordeninde2Dinteractievetijdtafel.
Hetlandschapsateliervan2014metalsonderwerp
bouwenaanjegemeenschapinrelatietotdeomgeving
isgeorganiseerdsamenmetErikMeyles(fysisch
geograafaandeRuG),WillemTjebbeOostenbrink
(adviseurlandelijkgebied,dichter),Nynke‐Rixt
Jukema(architect)enRenéKnipsamenmetErnst
Bernsonalsvormgeversvaneenkunstzinnig
vormgegevenlandschapskaart.
Wadwerkgroepenzijnsteedstijdelijkegroepen
waarinbetrokkenen(vrijwilligenprofessioneel)een
visie,plan(bijvoorbeelduiteenwadatelier)ofeen
interactiemiddelconcreetmaken.
Zozaleenbredewerkgroepgaanwerkenaanhet
Waddenlaantje(project2015)datPingjumgaat
verbindenmetandereontmoetingsplekkenlangsde
Waddenkustenmogelijkelocatiesvoorkunstwerken.
MetnamedeboerenvanPingjumdieookhetland
bezittenwaarhetWaddenlaantjedoorloopt,werken
hierintensiefaanmee.DaarbijzorgtNieuwAtlantis
ookdatde5%regelingvoorlandschapselementen
wordtvoorbereid.
Voorstellingen/kunstwerkenvoorbrederpubliek
VoorstellinglangsdedorpenAmbitieisomjaarlijks
eenindeBlikwisselingbeproefdconcept,zoalsin
2014‘Boervondvrouw’uittebrengenindeandere
dorpenaandeWaddenkust.HierbijwerktNieuw
AtlantisonderanderesamenmetdeStichtingÂlde
FryskeTsjerkenendestichtingGroningerkerkendie
ookacquisitiehiervoordoen.
Waddenmytheisdemaking‐ofénhetresultaatvan
inspiratiesuithetgetijdenlandschapencross‐overs
tussenbewoners,onderzoekers,kunstenaarsen
schakels,diewordenverwerktineenmuziektheater‐
projectdatzichafspeeltaandeWaddenkustendat
ontwikkeldwordttotvoorstellingin2018.Inhetstuk
onderzoekenwededynamiekvandeplekendeziel
vanhaarbewoner.Doorstormvloedenenzeespiegel‐
stijgingzijninhetverledendorpenenstedenten
ondergegaan.Somsondanks,somsdankzijhetgedrag
16
vanhaarbewoners.ZaldeWaddenkustbewonerinde
toekomstinstaatzijnomhettijtekeren?Hetstuklaat
deovereenkomsttusseneenvoorspellingnaar
aanleidingvandemytheover‘verdronken’landin
hetverledenendeonheilsvoorspellingover
‘verdronken’landindetoekomstzien.Dedynamiek
vandezeplek,deeeuwigestroming,hetaanslibben
vannieuwland,hetspelvandeelementen–water,
zand/slib,windenzon–staansymboolvoordeschat
diediepverborgenligtindezielvandeWadbewoner.
Waddenmytheishetonderzoeknaardegespletenziel
vandie(Waddenkust)bewoner:enerzijdsinertie
(vastzittenintraditiesenvastegebruikenwaardoor
mentelaatreageertopeenonheilstijding)en
anderzijdsdynamiek(hetopenstaanvoor
veranderingennieuweideeën).Denieuwte
ontwerpenwaddentaalkanbijdragenaanhet
doorgrondenvandezielvanhetWadenhaar
bewoners.
EeneersteonderzoekvoorWaddenmytheheeft
plaatsgevondeninvoorjaar2014.Onderdenoemer
‘Senseofplace’isopOerol–voorafgaandaanhet
festival–medeterafsluitingvanhet
onderzoekstrajectendenetwerkbijeenkomsten
vanuitdeuniversiteitvanBristolendeRUG,eenpre‐
Oerolsymposiumgeorganiseerd.NieuwAtlantisheeft
daareenkleinvooronderzoekgetoondindevormvan
geluid,muziekentaaldoorBobDriessen,saxofonist,
JanKlug,geluidskunstenaarendedichterTsead
Bruinja.Onderzochtishoevanuitgeluideennieuwe
waddentaalgecreëerdkanworden.Indezenieuwe
waddentaalspreektderelatietussenhetlandschap
(geluidenvanhetwad,devogels,dewindenhet
klotsendwater),klanken(geluidbewerktdoorJan
Klug)taal(detalenvandelandenlangsde
WaddenkustbewerkttotnieuwetaaldoorTsead
Bruinja)enmuziek(gecomponeerddoorBob
Driessen).Hetzoekennaarwoordendieteherkennen
zijnindegeluidenendeklankenvanhetwad.Het
zoekennaarklankendieeenverbindingvormenmet
deoorsprongvanhetwoord.Zijnweinstaathet
eigenevantaalteonderzoekenaandehandvan
klankenengeluidendiebijhetwadhoren?
IdeeisomindedefinitieveversievanWaddenmythe
eenjazz‐zangeresdeliederentelatenvertolken
samenmeteenkoorvanmusicienacteurs(alsineen
Grieksetragedie)diedestemvande‘dorpelingen’
verklanken.MetTseadBruinjaals
dichter/liedtekstschrijverenondersteuningvan
MartinDoering.(Duitslinguist),wordtsamende
nieuwe‘Waddentaal’geschreven,diewordtvertolkt
indeliederenen/ofkoorteksten.
ComponistBobDriessenschrijftdemuziekvooreen
bezettingvanzesinstrumentalisten.GerdaHolzhaus
schrijftenregisseerthettheaterstuk,ondersteund
dooreendramaturg.
Jaarlijksterugkomendeslotmanifestatieomeen
nieuwekijkoplevenaandeWaddenkustenresultaten
vanonderzoek,projectenvanenmetkunstenaarsen
bewonerstedelenentelatenzienaaneengroter
publiek.Enwordtsamengewerktmetandere
initiatieven,zoals‘KunstachterDijken’,eenkunst‐
route,dieookvanuitPingjumwordtgeorganiseerd
metdeheleregio.In2014isdeopeningverzorgd
doorErnstBernsonmetfilmischeportrettenvan
dorpelingen.VanuitNieuwAtlantishebbenreprises
plaatsgevondenvandeBlikwisse‐lingen‘Boervond
vrouwinPingjum’eneenprogrammarondenmetde
17
HarmonievanPingjumdoorMargrietBolding,Bob
Driessen,AbHofstra.
Gezamenlijkethema’sgevenhieraanverbinding.Als
eenvandevolgendethema’swordtgedachtaan:
kunstenaarsdieindeloopdertijdPingjumvereeuwigd
hebben(GerardReve,FransLodewijkPannekoek,
RientsGratema,NicoScheepmaker).
MargrietBolding
Kunstwerken:vanaf2015wordenkunstenaarsinen
rondomPingjumuitgenodigdomkunstwerkente
maken.Kunstwerkenindetentoonstellingeninhet
landschaprondomPingjum,diededuurzame
toekomstendekwetsbaarheidvanditplattelands‐
dorp(alsvoorbeeldvooralleplattelandsdorpenin
Fryslân)latenzien.Nudoorderecessieeenonder‐
werpalsklimaatveranderinglageropdepolitieke
agendaiskomentestaan,zijnhetdekunstenaarsdie
opdeze‘Zeitgeist‐awareness‐points’kunnenwijzen.
Viahetinteractieveplatformwordencontactentussen
kunstenaarsenbewoners,onderzoekersenschakels
georganiseerd.Ditwordtookweergecombineerdmet
hetmuziektheaterprojectWaddenmythe.
Iederkunstwerkkomtviadekunstenaarzelfenop
autonomewijzetotstand.NieuwAtlantisondersteunt
deplaatsingvandekunstwerkendoorplaats,thema,
presentatieenzichtbaarheidgezamenlijkteorgani‐
seren,onderanderelangshetwaddenlaantje(project
2015).
NieuwAtlantisheeftin2013eenpilotgeorganiseerd
waarbijkunstenaarszijnuitgenodigdomeenontwerp
temakenvanhunbeeldopdetoekomstvanhet
waddengebiedmetPingjumalscentrum.Kunstenaars
diehebbendeelgenomenaandepilotzijn:RenéKnip,
ruimtelijkgrafischontwerper,metdorpstaal
typografischvastgelegd,MatthijsvanCruijsen,
architectenmeubelsinhetlandschap;BobDriessen,
componist,musicusenGerdaHolzhaus,theatermaker,
samenmeteeneersteideevoorWaddenmythe,
AlbertinaSoepboer,Friesschrijvermetacht
audiovertellingenoverdedorpsgeit.
Vanaf2015krijgendekunstwerkeneentastbarevorm
inhetlandschaprondomPingjum.Eenenkelekeer
vindenweeenaudiopaalinhetlandschap,waaropb.v.
deverhalenoverdegeit(AlbertinaSoepboer)ofeen
waddencompositie(BobDriessen)teuploadenzijn.
Anderekunstwerkenzijngrootvanafmetingenzijn
misschienvanafdesnelwegtezien.
18
19
Foto’s Tini Hofstra
Overzichtenverzamelingindetijd
Tentoonstellingwaarinde2Dinteractievetijdtafel
hetcentrumvormt.In2015wordteenpermanente
tentoonstellingopeencentralelocatieinofrond
Pingjumvoorbereid.Ronddetijdtafelwordenop
wandenfilmsvertoond,wordenkunstwerken
tentoongesteldenismuziektebeluisteren,dieeen
making‐ofofheteindresultaatlatenzienvan
projectenengebeurtenisseninhetdorp.Inde
tentoonstellingzijncompositiestebeluisterenenzijn
eenfototentoonstelling,prachtigefilmportrettenvan
dorpsbewonersenvideo‐opnamesvanmuziek‐
theaterprojectentezien.Interactieveinstallaties
nodigendebezoekersookuithetlandintegaan,op
zoeknaardekunstwerken.Dezetentoonstellingwordt
jaarlijksonderhoudenennieuweonderdelenworden
toegevoegd.Deeeuwigestrijdtegenhetwater,waar
nietalleendeAfsluitdijk,maarineenverderverleden
dePingjumerGoudenHalsbandsymboolvoorstaat,
kannergensbeterdaninPingjumbeleefdworden.
PingjumiseenvandeoudstedorpenindeLytse
Bouhoeke,ligtopeenterp,omringddoordezeoudste
omringdijkvanFriesland.HetisnaZurichheteerste
dorpnadeAfsluitdijk(Pingjummaaktonderdeeluit
vandeHalterAfsluitdijk)waarmenopwegnaarhet
noordenlangsrijdt.Pingjumheefteenrijke
geschiedenisaankunstenaars,zoalsMennoSimonsen
DomelaNieuwenhuisendeafgelopendecennia,toen
GerardReve,FransLodewijkPannekoek,Rients
GratamaenJanYkemahierwoonden.Hetisdemoeite
waardomdaarkennisvantenemen.Nunogwonener
ongeveertwintigkunstenaars,waarondermensenals
RenéKnipenBobDriessen.
Deinteractievetijdtafeliseen2Dinteractieve
installatie.Indetijdtafelishetindrukwekkende
verleden,hedenentoekomstvanditschijnbaar
gewoneplattelandsdorpinwoordenbeeldtebeleven.
Opplek,themaenoptijdkandebezoekerzovanalles
tewetenkomenoverPingjumenomgeving.Bewoners
schetsenhoehethiervroegerwas,hetinhunogen
zoumoetenblijvenofmoetworden.MetPingjumals
centrum,maarmetcontentdieeenkijkgeeftopde
helewaddenkust.
Degroterondetijdtafellaatdeaudioverhalenvan
bewonershoren,laatfilmportrettenoverbewoners
zien,cultuurhistorischerfgoed,demaking‐ofvan
projectenenkunstwerkeninhetlandschap,animaties
overhetverledenendetoekomst,geschreven
verhaaltjesenleukeanekdotes.Voorsommige
verhalenwordenkaartenontworpenvanhetgebied,
waarinPingjumhetcentrumvormt.Zogaathet
publiekactiefaandeslagmetverschillendethema’s,
zoals:wadenlandschap,bevolking,bedrijvigheid,
kunstenonderzoek.Medevoortoeristenwordenook
dehoogtepunteninarchitectuurenhistorievan
Pingjumbeschreven.
Detijdtafelwordtvoortdurendaangevuldmet
filmpjes,foto’s,lay‐oversvankaartenenschaal‐
modellenenverslagenvanactiviteiteninhetdorp
Pingjumenomgeving.Zobiedtdezetijdtafeleen
permanentepresentatievandynamische
ontwikkelingenopeencentralelocatieinPingjum.
Allesaantrekkelijkgemaaktvooreengrootpubliek.
De2Dinteractievetijdtafelisineenaantalfasen
ontwikkeldenin2014uitgewerktvanprototypetot
definitiefmodel.Detijdtafelisgerealiseerddoor
20
BastiaanBlauwvanStatuuruitLeeuwarden.
Heteindresultaatiseenmooivormgegeventijdtafel
meteendiametervanongeveer1,02metereneen
hoogtevan1,10meter.
Datdetafelrondisheeftalsredendatonderzoekers,
studenten,kunstenaars,bewoners,schakelsen
bezoekerstijdensgesprekkenenwerksessiesomde
tafelkunnenstaan.
DeTijdtafelkomtopeencentraleplekinofrond
Pingjumtestaan.Eerstoptiehiervoorwasde13e
eeuwseVictoriuskerkinPingjum,maardezelocatie
blijktondankseerdereafspraken,inverbandmeteen
voorgenomenoverdrachtnaardeStichtingÂlde
FryskeTsjerken,nietopafzienbaretermijn
beschikbaar.Nieuweoptiediewordtonderzochtis
boerderij’tStrand(zieprojectWaddenlaantje2015).
IntussentijdwordtdeTijdtafelgeplaatstopeen
tijdelijkeplek.Optieshiervoorzijndewerkplaats
WaddewynofmisschienhetFriesMuseum,waarnu
ookcontactmeeisgezocht.
Website(koppelingtijdtafel)Decontentvande
tijdtafelisvooreengrootdeelgekoppeldaandievan
dewebsitewww.nieuwatlantis.com.Upload
mogelijkhedenzijnopdewebsitegroterdanopde
tijdtafel.Dewebsitewordtnogverderontwikkeldmet
communicatiemogelijkheden,zodatdewebsite
aantrekkelijkwordtvoorjongenoud,voorcultureel
geïnteresseerdpubliekenvoorkunstenaarsomhem
tebezoekenenerietsopachtertelaten.
Websiteentijdtafelzijntevenseendatabasevoorhet
platformNieuwAtlantisenvoordeelnemende
kunstenaarslangsdewaddenkustdiemetelkaarin
gesprekkomenensamenaanhetwerkgaan.De
websitewww.nieuwatlantis.combiedtdaneenforum
vooreenopengesprekover(maatschappelijk
relevante)kunstenkennisvanhetwaddenlandschap.
21
Praktischecommunicatieenconcept
WadsappEenvandevolgendstappeninhetgebruik
vandetijdtafelisviaeenappvoormobieletelefoon
communicerenmetdetijdtafelendewebsite.
Thema‐entijdfilmpjesJaarlijkswordenongeveerzes
themaentijdfilmpjesgemaaktdoorprofessionele
filmersvanhetlevenlangsdeWaddenkustdie
wordengeplaatstindetijdtafel.Daarnaastworden
grotethema’saangepaktbijv.eenmini‐docuoverhet
verdwenenkloosterVineaDomini(langshet
waddenlaantje)enalsapartprojectgeorganiseerd.
EducatieOnderzoekersenkunstenaarsbieden
workshopsaanleerlingenvanbasisscholen,waarin
eenweerbareinstellingvoordetoekomstcentraal
staat,bijv.eenpodcast‐journaaloverheteigendorp.
Dorpsverhalenwordendoorverschillende
dorpsbewonersverteldenofwelopWaddewynofwel
audioopgenomentijdenseeninterviewendaarnaop
Waddewyntengehoregebrachtenindetijdtafel
geplaatst.In2014zijndezeverhalenverwerkttoteen
literairverhaaldoordeFrieseschrijver
GreetAndringa.
Publicaties,nieuwsbriefendigitalemedia
NieuwAtlantispubliceertopdewebsite.Van
projectenenBlikwisselingenwordteenBlog
bijgehouden.Daarnaastisermaandelijkseen
nieuwsbriefNieuwAtlantis.Socialemediawordenals
PRmiddelenalscommunicatiemiddelingezet.
NieuwAtlantisjournaalIn2015wordt
samenwerkinggezochtmetderegionaleomroep.Idee
isomdriekeerperjaarsamenmeteenregionale
zendereenradio‐ofTVjournaalterealiseren,dat
steedsandereNieuwAtlantisactiviteiten(vanuit
Pingjumofhetplatform)laatzien.
DedorpsambassadeInhetkadervanLeeuwarden
KultureleHaadstedwordtnaarideevanBastiaan
Blauw(dieookconcept,ontwerpendigitale
vormgevingtijdtafelverzorgt)eenDorpsambassade
vanPingjuminLeeuwardengerealiseerd.Eenlege
etalageinLeeuwardenwordtdanals
(presentatie)plekvoorNieuwAtlantisactiviteitenen
projecteningericht.Daarnaastwordtdedigitale
tijdtafelophetraamgeprojecteerdwaardoorjealvast
eenkijkjekuntnemeninPingjum.Jezouzelfszover
kunnengaandatdeetalageeendagpermaandopen
iszodatondernemersuitPingjumhunspullenkunnen
verkopenendaarmeehundorp.
MakingofDedagelijksepraktijkvanNieuwAtlantis
wordtinbeeldgebracht.Tijdensalleprojectenlopen
vastefilmersmeemetNieuwAtlantis.
ConceptNieuwAtlantisNieuwAtlantisorganiseert
eigenonderzoeknaardeaanpak,stappen,activiteiten
eninteractiemiddelenvanNieuwAtlantisenmaakt,
onderandereviaditboekje,heteigenconcept
overdraagbaarvoorkernenlangsdeWaddenkust.
22
Stills Jan Kruidhof
FOTO HET WADATELIER
23
het initiatief
DeinitiatiefnemerszijndemotorachterNieuw
Atlantis,nodigenuittoteennieuwekijkoplevenaan
deWaddenkust,bouwenaannetwerken,positioneren
NieuwAtlantisinhetmaatschappelijkeveld,zijn
aanspreekpuntvoorNieuwAtlantis,onderzoeken,
makenvoorbeeldenzichtbaarenontwikkelenmet
betrokkenenhetoverdraagbareconceptvoorhet
versterkenvandelokalegemeenschapdoorhet
inspirerendorganiserenvansamenlevenininteractie
metnetwerkenvankunstenaars,onderzoekers,
bewonersenschakels,waardooreennieuwekijkop
levenaandeWaddenkustkanontstaan.De
initiatiefnemersNieuwAtlantiswerkenvanuitde
werkplaatsWaddewyntePingjum,bouwenaanhet
artistiekontwerp,deprogrammeringvande
interacties,decoördinatievanhetinteractieve
platform,denetwerkfinanciering,het
netwerkonderzoekendealgemeneorganisatie.Nieuw
Atlantisisvanafseptember2014eenapartestichting.
Deorganisatiewordtmetbetrokkenheidvande
verschillendenetwerkengerealiseerd.Waarnodig
wordenondersteunendeteamsgevormd.
Artistiekontwerp,programmaenzichtbaarheid
DekrachtvanNieuwAtlantisiszichtbaarheid.De
interactiemiddelenwaarmeedenieuwekijkopleven
aandeWaddenkustwordtvoorgesteld,uitgedrukt,
uitgewisseldenpubliekgemaakt,vrageneen
zorgvuldigeprogrammering.Erwordteen
halfjaarlijkseprogrammeringgemaaktmetplanning,
communicatiestrategie,ontwikkelingenuitvoering
vandeverschillendeinteractiemiddelen.Alle
initiatievenenprojectendieverbondenzijnmet
NieuwAtlantismakengebruikvanen/ofworden
zichtbaarviadezeinteractiemiddelen.Interacties
hangenmetelkaarsamen,maarvragenookweer
eigenorganisatieensomseenprojectmatigeaanpak.
DaarbijwordtNieuwAtlantisalsinitiatiefenartistiek
ontwerpzorgvuldigbewaakt.
NetwerkfinancieringNieuwAtlantis
Belangrijkaandachtspuntishoeeensteedsgroter
wordendNieuwAtlantis,samenmetdenetwerken
vanbewoners,onderzoekers,kunstenaarsen
schakels,ookdefinancieringkanblijvenrealiseren
datnodigisomNieuwAtlantisalsinteractiefplatform
levendtehouden.NieuwAtlantisbouwtaan
betrokkenheidinnetwerkenennodigtiedereenuit
omvanuitbetrokkenheidbijtedragenaanNieuw
Atlantis.Dezenetwerkfinancieringvraagtnognader
onderzoekenuitwerking,waarweooksamenmet
overhedenenfondsennaargaankijken.
NetwerkonderzoekconceptNieuwAtlantis
NieuwAtlantisorganiseerteeneigenonderzoeknaar
deaanpak,stappen,activiteiteneninteractiemiddelen
vanNieuwAtlantisenwerktookna2014verderaan
eenoverdraagbaarconceptvoorlokalegemeenschap‐
penaandeWaddenkust.Vianetwerkonderzoek
analyseertNieuwAtlantisdenetwerken,verzamelt
data,verdieptbronnen,legtverbandenenmaakt
periodiekdebijdrageaandelokalegemeenschap
zichtbaarineenpublicatie.
Samenwerking
Ineenbreedsamenwerkingsverbandmetandere
projectenzoalsLeeuwardenKultureleHaadsted2018
enDeNieuweAfsluitdijkkrijgtNieuwAtlantisnaast
hetversterkenvanlokalegemeenschappenookeen
24
grotecultuurhistorischeentoeristischeuitstraling.Dit
wordtkomendjaarzichtbaarinhetWaddenlaantje.
HetWaddenlaantje,project2015
Hetproject‘Waddenlaantjestartin2015.Indit
projectintegreertenverbindtalleswaarNieuw
Atlantisvoorstaat.Inditprojectwordtde
samenwerkingmetbewoners,kunstenaars,
onderzoekersenschakelszoalsDeNieuweAfsluitdijk
enLeeuwardenKultureleHaadstedheelconcreet
gemaaktdoorletterlijkhetWaddenlaantjeals
verbindingswegteorganiserenendaarmeeookals
toeristischeattractie.
HetWaddenlaantjelooptvanPingjumtotaan
Kornwerderzand.Samenmetdeboerendieeigenaar
zijnvandegrondwordteenwandelroute
gerealiseerd.Langsdezewandelroutekomen
kunstwerkeneninspirerendelocatiesomte
bezoeken.Begin2015wordtonderzochtofBoerderij
’tStrandverbouwdeningerichtkanwordenals
theatralesettingvooreen3Dvertoningoverhet
roerigekloosterleventijdensde12eeeuwinhet
voormaligeklossterVineaDominienalsvoorlopige
locatievoordeTijdtafelmettentoonstelling.Mogelijk
ishetlaterlocatievoorgrotetheaterproductieszoals
Waddenmythe(2018).OokWaddenwyn,de
werkplaatsvanNieuwAtlantisligtaanhet
Waddenlaantje.HetWaddenlaantjeeindigtinPingjum
bijde13eeeuwseVictoriuskerk(dieeerderalslocatie
voordeTijdtafelisonderzocht,maarnietopkorte
termijnbeschikbaaris).OpinitiatiefvanNieuw
Atlantisisthanseenwerkgroepgestartdiehet
toekomstiggebruikvandekerkvooractiviteiten
vanuitPingjumconcreetgaatmaken.
NieuwAtlantissamengevat
UithetonderzoeknaarNieuwAtlantiskomteenuniek
conceptnaarvorendatuitvelefacettenbestaat:
 BouwenaanPingjumals(voorbeeldvan)een
dorpsgemeenschapaandewaddenkust
 Signalerenenconcreetmakenvanactuelethema’s
 Organiserenvaninspirerendeenvernieuwende
projectenmeteengroteaantrekkingskracht.
 Vindenvanfinancieringvoorhetrealiserenvan
hetconceptNieuwAtlantis
 Betrekkenvanbewoners,kunstenaars,onderzoe‐
kersenmaatschappelijkeschakelsenbouwenaan
netwerken
 Vormenvaneeninteractiefplatformvoor
initiatievenenprojecten
 Zoekennaarsamenhangencreatiefverbindenvan
datwatbijdraagtaaneennieuwekijkopleven
aandewaddenkust.
 Zichtbaarmakenvanwatleeftenspeeltinenrond
Pingjummeteendiversiteitaancreatief
ontworpenenkunstzinniguitgevoerde
interactiemiddelen.
Bijelkaarbrengenvanverleden,hedenen

toekomstvanPingjumenomgevinginde
Tijdtafel.
 Aantrekkelijkmakenvanhetlevenaande
waddenkustvooreenbreedpubliek.
 AantrekkelijkmakenvanPingjumenomstreken
voortoeristen.
 Zorgdragenvooreencultuurhistorischeen
toeristischeuitstralingvandedorps‐
gemeenschap.
25
Depersonenachterhetinitiatief
GerdaHolzhaus(theatermaker,regisseur)
combineerdemetsuccestheaterwerk–alsactrice,
schrijfsterenregisseur–methaarvroegerepassie:
hetonderwijs.Doordezeruimereblikweetze
kwaliteitenalsorganiseren,enthousiasmeren,
communicereneninnovatieveplannenbedenken,in
tezettenvoordeomvangrijkprojectenvanNieuw
Atlantis.Alsactricewerktezeo.a.bijhetProtheater
enbijMaccus(nuMax),alsregieassistentbegonzebij
deTheaterunieennaeenopleidingregie(o.a.
EenacterAndersbijdeKunstinAlkmaarenbij
theatergroepDagwerkinAmsterdam)gingzijzich
vanaf1985steedsmeerbinnendetheaterstichting
Theamustoeleggenophetschrijvenvooren
regisserenvanprofessioneleacteursinstukkenals
Laila,kindvandenacht;dekleineprinsenik,enlater
instukkendieoplocatieinNoord‐Hollandgemaakt
werden,zoalsGedonderinNaarden,Bliksemminnein
hetMuiderslotenFlorisVbijDeKaravaaninNoord‐
Hollandenopverschillendekastelen.Ineen
coproductievanHuisaandeAmstelenHolland
Festival(Voyeurs2,waarinzijdemusicibegeleidde)en
indefilmredactievoordefilmVolhardingvanKees
HinbijdeVPRO,deedzijervaringopmetandere
disciplines.Doortheaterenanderedisciplines–zoals
film,fotografie,dans,vormgeving,dichtkunsten
natuurlijkmuziek–metelkaartecombineren,
ontstaanernieuwewerkelijkheden,dieinelkaar
overlopen.Doorhaarbindingmeteducatieaan
jongeren–zoalsStads‐geluidensamenmethet
MuziekpakhuisinAmsterdam(2002‐2003)eneen
projectalsKunstroots(2005‐2008)vanTheamus
(waarinde‘moeilijkste’VMBOjongerenvan
Amsterdamalseendichterofschilderdekernraakten
ineenaudioofvideoportretvandrieminutenover
zichzelfofoverietswathenbezighield)iszijsteedsin
staatdirectebeleving–vanlandschap,locatie,
maatschappelijkespeerpunten–inkunstuitingenom
tezetten.Inditspanningsveldtussengenres,weetze
deverhalenvanbewonerstemixenmetprofessionele
kunst,zodaterietsnieuwsontstaat.Het
onvoorspelbare,datnietteregisserenvalt,wordt
complementairenspannend.Depersoonlijke
ontmoetingwordttottheater,dichtopdehuid.Sinds
zijdefinitiefinPingjum(Friesland)isgaanwonen,
legtzijzichnaastmuziektheater(Zondvloed,Iknoem
jesneeuw)toeophetmeerjarigeproject
NieuwAtlantis.
BobDriessen(musicus,componist,sociaal
geograaf)werdnaeenstudiesocialegeografieeneen
korteperiodealsleraaraardrijkskunde(1968‐1972)
in1971ontdektalssaxofonisttijdenshetJazzfestival
inLoosdrechtmetdegroepRelax.Hijvolgde
saxlessenbijo.a.HermandeWit,bijNedleyElstak
(workshop)endeJazzacademieWuppertal(BRD).
Sinds1972werktehijalsprofessioneelsaxofonistin
orkestdeVolharding(tot2008)enhetWillemBreuker
Kollektief(tot1982).Ookspeeldehijindiverse
(eigen)bandsenorkesten,w.o.TheoLoevendie
Consort,ZeelandsuiteenBrullband(LeoCuypers),
Springband(WillemvanManen),Riverbopband,
Bob’sSeven,Bob’s3.Enwashijbetrokkenbijdiverse
muziek‐theaterproducties.
DaarnaastwerktBobsinds1978alscomponist.Hij
componeerdevoororkestdeVolharding,diverse
ensemblesingeïmproviseerdemuziek,voor
muziektheaterproducties,zoalsPierreRivière,Voyeurs
II(HuisaandeAmstel)enprojectStadsgeluiden
26
(Muziekpakhuis).Enkreeg‐Compositie‐opdrachten
vanhetFondsvoordeScheppendeToonkunsten
stipendiavanhetAmsterdamsFondsvoordeKunst.
HijwerktalshuiscomponistbijstichtingTheamus,die
hijsamenmetzijnpartnerGerdaHolzhausin1987
heeftopgericht.Alsmusicusheefthijindeorkesten
waarinhijspeeldemetintensebelangstellingcross‐
oversgevolgdtussenmuziekenanderekunstvormen,
vanwaaruitdesamenwerkingbegonmetGerda
Holzhaus.HijcomponeerdevoorTheamusmuziekbij
zevengroteenkleinemuziektheaterproducties
waaronderFlorisVvoorjazzensembleenharmonie‐
orkestenZondvloedvoorblaaskwintet,altsaxenstem.
In2012maaktehijinopdrachtvanstichtingTheamus
eencompositievoorhetprojectIknoemjesneeuw
voortweejazzzangeressenenjazzcombo.Voor2014
heefthijeennieuwecompositiegemaaktvoor
fanfareorkestdeHarmonietePingjum.Daarnaastis
hijinhetkadervanNieuwAtlantisbezigmethet
onderzoekWaddenmythe.
VanuithetvaksocialegeografieheeftBobaltijdeen
sterkeinteressevoorhetlandschapgehad.Datiséén
vanderedenengeweestomvanaf1983eendeelvan
deweekinPingjumtegaanwonen.Nadathijin2008
definitiefinFryslânisgaanwonen,speeldehijin2008
bijdeopeningvandeKunstrouteindegemeente
WûnseradielmetbeeldendkunstenaarAnnelies
Alewijnse,in2009metGerdaHolzhausbijdeopening
vandeKunstrouteenin2010componeerdeen
speeldehijvoorhetHerinnerje‐projectvande
LeeuwarderCourantinLeeuwardenmetAnnelies
AlewijnseenJeroenHoogendoorn.OokmaakteBob
eencompositievoorfanfareorkest(Duivenenkraaien
2008),opdrachtcompositie(Amsterdams
Stadsarchief)voorsopraanenensemble(Tekensop
eengedichtvanWillemvanToorn2011)eneen
compositie(Penjumserenade)voorfanfareorkesten
jazzorkest2011.
Naastmusicusencomponistinspireerdeen
stimuleerdeBobalssaxofoondocentenworkshopleider
ookanderen,zoalsbijhetMuziekpakhuisAmsterdam
(1991‐2013),workshopsendiverseeducatieve
projectenmetscholeninAmsterdam.Van2010‐2013
leiddehijdejazzworkshopUitdeBogtinFranekeren
vanaf2013jazzworkshopJazzwertinJorwertentango
orkestPingjum.BijhetlesgevenstaatvoorBobaltijd
centraaldepersoonlijkeaandachtvoor
deleerling/deelnemerenhetstimulerenvan
improvisatieophetmuziekinstrumentalsultieme
uitingvanhetmuzikalegevoel.
InNieuwAtlantiskomenalleeigenschappenen
ervaringenvanBobbijelkaarenopnieuwtothun
recht.Zijnervaringmetzowelamateursals
professionalsisvangrootbelangvoordeverbinding
tussenbewonersenkunstenaars.Enzijnachtergrond
alssociaalgeograafgeeftdeverbindingmethet
landschapendewetenschappers.
27
Stills Gert Jaap Wiegers
28
Deonderzoeker
Anne‐MariePoorthuis(netwerkorganiserenen
netwerkonderzoek)werktnaverschillende
leidinggevendefunctiessinds1990vanuiteen
strategischenetwerkbenaderingaanorganisatie‐,
buurtengebiedsontwikkelingendoet
(promotie)onderzoeknaarhetbesturenvan
netwerkrelaties.Zijondersteuntondernemerschap,
stimuleertdezelforganisatievanlokale
gemeenschappenenderegievoeringvangemeenten.
Sinds2007iszijdirecteurvandestichtingEigentijdse
Verbindingenenontwikkeltconceptenvoor
maatschappelijkethema’s,zoals:degemeentelijke
netwerkstrategievoorregievoering,eenconceptvoor
hetoperationeelmakenvanregievoeringvan
.
gemeentenenhet(zelf)organiserenvan
lokalegemeenschappen;denetwerklerendeschool:
eenconceptvoordocentenenleerlingendievanuit
initiatiefkrachteninnetwerkenonderzoekend
bouwenaandeeigenschool;ondernemersvoor
jongeren,eenconceptvoorondernemersdie
kwetsbarejongerenindelokalegemeenschap
ondersteunenomondernemendtezijn;deondernemer
alsmaatschappelijke(aan)winst,eenconceptvoor
bedrijvenomvanuiteigenheidenmaatschappelijkheid
onderzoekendtebouwenaandelokalegemeenschap.
Alsnetwerkonderzoekerondersteuntzijde
ontwikkelingvanNieuwAtlantisnaareen
overdraagbaarconceptvoorhetlevenaande
Waddenkust.
27
2
29
molenlaan 32, 8749 gp, pingjum
[email protected]
www.nieuwatlantis.com

Download Report