Rotterdam Wereldwijd
Jaarverslag 2013
Internationale
en Europese
Activiteiten
1
1. Inleiding
1. Inleiding
2. Feiten en cijfers
3. Internationale trends
4. Economie van haven en stad
5. Prioritaire landen
5.1 Duitsland en het achterland 5.2 Azië 5.3 Zuid- en Midden-Amerika 5.4 Eurazië 5.5 Verenigde Staten 5.6 Verenigd Koninkrijk 6. Nieuwe kansen en speciale banden
6.1 Golfregio en Noord-Afrika 6.2 België, Vlaanderen, Antwerpen 6.3 Oslo 6.4 Inkomende werkbezoeken 6.5 Voorbeeldprojecten 7. Thema’s
7.1 Stedelijke ontwikkeling 7.2 Water 7.3 Duurzaamheid 7.4 Sociaal en veilig 7.5 Kunst en cultuur 7.6 Sport 8. Europese Unie
8.1 EU-lobby 8.2 EU-informatie 8.3 Europese netwerken 8.4 Subsidies 9. Partners en communicatie
9.1 Partners 9.2 Communicatie 3
4
5
6
9
9
10
12
13
15
16
17
17
19
20
20
21
25
25
25
27
29
31
31
33
33
39
41
43
47
47
48
Rotterdam is een internationale stad en wereldhaven
met 175 nationaliteiten in de stad en relaties met vele
landen, steden, havens, bedrijven en instellingen
daarbuiten. Het internationale en Europese beleid
van Rotterdam is erop gericht het internationale
karakter van Rotterdam te benutten en uit te bouwen
om de initiatieven van burgers, bedrijven en bezoekers
van Rotterdam te ondersteunen.
De prioriteit in het internationale en Europese beleid
van de gemeente ligt bij het stimuleren van de
economie: het aantrekken en bevorderen van handel
en ladingstromen, nieuwe bedrijfsvestigingen,
investeringen en evenementen.
Onze kennis en ervaring met logistieke processen,
havenontwikkeling en watermanagement vermarkten we
wereldwijd. We positioneren ons als duurzame energiehaven en we profileren ons in en buiten Europa als een
vernieuwende stad en als laboratorium op gebieden als
architectuur, duurzaamheid en sociale innovatie.
Het onderhouden van internationale relaties met landen
en steden is een investering in de lange termijn. Het
is belangrijk het internationale speelveld te begrijpen
en in te spelen op de internationale ontwikkelingen.
In Rotterdam houden we dan ook de internationale
trends goed in de gaten. Hierdoor kunnen we het beste
nieuwe kansen benutten en ons richten op de mogelijkheden in landen en sectoren die belangrijk zijn voor de
Rotterdamse economie en waar inzet en betrokkenheid
vanuit de gemeente een toegevoegde waarde heeft.
De belangstelling voor Rotterdam vanuit het buitenland neemt toe. Dat zien we in de aantallen bezoekers,
artikelen in de internationale pers en de aandacht van
andere steden en internationale netwerken voor onze
aanpak en projecten. Rotterdam wordt gezien als een
stad die uitdaagt en voorop loopt. Om die positie te
benutten en uit te bouwen moeten we voortdurend blijven
investeren in onze stad en haven en in onze internationale contacten en activiteiten. Dit jaarverslag 2013
geeft inzicht in de internationale en Europese activiteiten
van de gemeente in het afgelopen jaar.
3
2. Feiten en cijfers
Rotterdam scoort internationaal goed. De haven
ontvangt steeds grotere schepen, de stad steeds
meer bezoekers. Internationale handel en
investeringen zijn belangrijk voor de economie.
Rotterdam trok in 2013 wereldwijd belangstelling,
onder meer op het gebied van stedenbouw en
duurzaamheid. Feiten en cijfers illustreren dat.
❙ Rotterdam heeft 618.109 inwoners (1 januari 2014),
de regio Rotterdam 1,2 miljoen en de Metropoolregio
Rotterdam Den Haag 2,2 miljoen.
❙ In Rotterdam wonen tussen de 25.000 en 30.000
expats en ongeveer 5.000 internationale studenten.
❙ De haven van Rotterdam is de grootste van
Europa: per jaar 30.000 zeeschepen en 100.000
binnenvaartschepen.
❙ Met de opening van de Tweede Maasvlakte op 22 mei
2013 werd de haven in omvang 20% groter en kwam er
duizend hectare haven- en industriegebied bij.
❙ Op 16 augustus arriveerde de Maersk McKinney Moler,
verreweg het grootste containerschip ter wereld met
een capaciteit van 18.000 TEU (twintigvoetcontainers),
een lengte van 399 meter en breedte van 59 meter.
❙ De haven en havengerelateerde bedrijven zorgen voor
64.870 banen bij 2013 bedrijven en een toegevoegde
waarde van 11,5 miljard euro.
❙ Circa 1 op de 10 Rotterdammers werkt in de haven.
❙ 23,7 % van de omzet van Rotterdamse bedrijven wordt
gerealiseerd door export.
❙ Voor de export zijn Duitsland (25%), België (12%),
Frankrijk (9%), Verenigd Koninkrijk (8%) en de
Verenigde Staten (4%) de belangrijkste partnerlanden
van Nederland.
❙ Voor de import zijn Duitsland (17%), België (10%), de
Verenigde Staten (7%), het Verenigd Koninkrijk (7%) en
Frankrijk (5%) de belangrijkste partnerlanden
van Nederland.
❙ De BRIC-landen zijn goed voor 4% van de Nederlandse
export en 15% van de import.
❙ 29 internationale bedrijven hebben zich in 2013 in
Rotterdam gevestigd na bemiddeling door het
Rotterdam Investment Agency.
❙ Die ondernemingen verwachten 2700 arbeidsplaatsen
te creëren en 161 miljoen te investeren.
❙ Net als voorgaande jaren kwamen ook in 2013 de
meeste van deze nieuwe ondernemingen uit Azië, met
name uit China.
❙ De meeste nieuwe bedrijven hebben een relatie met de
haven, op het gebied van logistiek, energie en handel,
en de creatieve en medische sector.
❙ Circa 1 op de 10 Rotterdammers werkt in de
medische sector.
4
3. Internationale trends
❙ Het Erasmus Medisch Centrum heeft 172 lopende
octrooien en patenten. Jaarlijks komen daar tussen de
10 en 15 nieuwe bij.
❙ Aan de Erasmus Universiteit studeren bijna
25.000 studenten, waarvan bijna een kwart uit het
buitenland komt.
❙ Hogeschool Inholland en Hogeschool Rotterdam tellen
elk ruim 30.000 studenten, waarvan 4%, bij elkaar circa
2.500, internationale studenten.
❙ Codarts Hogeschool voor de Kunsten telt bijna
1000 studenten, waarvan 42% buitenlands.
❙ Rotterdam Centraal Station verwerkt met 110.000
reizigers per dag evenveel reizigers als luchthaven
Schiphol. De verwachting is dat het aantal reizigers in
2025 zal zijn toegenomen tot zo’n 323.000 per dag.
❙ Het aantal passagiers vervoerd via Rotterdam The
Hague Airport is in 10 jaar gestegen van 1.196.958 in
2004 naar 1.590.144 in 2013.
❙ Cruise Port Rotterdam ontving in 2013 28 cruiseschepen met bij elkaar zo’n 70.000 passagiers aan
de Wilhelminapier.
❙ Nederlandse stedenbezoekers geven gemiddeld
44 euro uit per bezoek aan Rotterdam. De buitenlandse
toerist geeft gemiddeld 127 euro uit en de buitenlandse
zakelijke bezoeker 312 euro.
❙ De Rotterdam, de in 2013 opgeleverde ‘verticale
stad’ van Rem Koolhaas, is het grootste gebouw van
Nederland dat in één keer is ontwikkeld.
❙ Rotterdam beheert en onderhoudt 2100 hectare groen
en 600.000 bomen in straten en parken.
❙ Rotterdam wordt steeds groener: sinds 2010 zijn er
6.500 bomen, 160.000 vierkante meter groene daken
en vooral op initiatief van bewoners 75 moestuinen en
2.000 strekkende meter geveltuinen aangelegd.
❙ In Rotterdam is circa 55.000 m3 extra multifunctionele
waterberging aangelegd. ❙ Rotterdam loopt wereldwijd voorop met het aanleggen
van oplaadinfrastructuur voor elektrisch auto’s.
In 2013 werden in Rotterdam 2.110.399 autokilometers
elektrisch afgelegd en werd het aantal oplaadpunten
uitgebreid tot 800.
Het internationale beleid van Rotterdam focust op de snelst groeiende
economieën, de BRICT-landen (Brazilië, Rusland, India, China en
Turkije) en de sterke economische banden met Duitsland, België, het
Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Daarnaast blijven we alert
op nieuwe kansen, geografisch en sectoraal. Internationale trends en
ontwikkelingen in de geopolitiek, beleid, productie en transport kunnen
van belang zijn voor de positie van Rotterdam.
Geopolitieke verhoudingen
❙ Afrika: snelst groeiende continent; groeicijfers van
6 tot 10%
❙ Azië en Zuid-Amerika: naast BRICT-landen sterke
groei van de ‘Next Eleven’
❙ China in 2050 grotere markt en macht dan VS en
EU samen?
❙ Europa: groei vooral nog in Oost-Europa
❙ Spanningen in Rusland en Oekraïne, Midden-Oosten
Beleidsontwikkelingen mondiaal, nationaal, stedelijk
❙ Mondiale handelsovereenkomsten
❙ Rapport commissie Docters van Leeuwen:
Modernisering diplomatie
❙ Rapport Raad voor het Openbaar Bestuur: Met Europa
verbonden
❙ Benjamin R. Barber: If Mayors Ruled the World
❙ McKinsey & Company: How to make a city great
❙ PwC: Innovative city strategies for delivering
sustainable competitiveness
❙ OECD: The Competitiveness of Global Port-Cities
In ‘Welvaart en Leefomgeving – Horizonscan’ (9 oktober 2013) heeft
Transportpatronen veranderen
❙ Nederland meest ‘connected’ land, meest gevoelig
voor veranderingen
❙ Grotere schepen, allianties rederijen
❙ Noordelijke IJszeeroute opent: concurrentie
Suezkanaal, hubfunctie IJsland?
❙ Eurasian land bridges: verbeterende treinverbindingen
van Azië naar Europa
❙ Verbreding Panamakanaal
❙ De groei van bevolking en economie verhoogt de druk op milieu-
het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), in samenwerking met
kwaliteit, energievoorraden, bodemgebruik, biodiversiteit, water en
het Centraal Planbureau (CPB), een aantal belangrijke mondiale en
voedselvoorziening, vooral als zich ontwikkelende landen in een
nationale trends op een rij gezet:
energie-intensieve fase komen. De verandering van het klimaat zal
❙ De wereldbevolking groeit langzamer en wordt gemiddeld ouder;
die schaarste in veel landenregio’s nog verhogen. Daardoor kunnen
de vruchtbaarheid neemt overal af. In de westerse landen komt de
bevolkingsgroei tot een eind.
❙ Het zwaartepunt in de wereldeconomie verschuift naar nieuwe groei-
Bronnen: Gemeente Rotterdam, Havenbedrijf Rotterdam, Rotterdam
landen. Dat gaat ten koste van de positie van de westerse landen.
Partners, Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Rotterdam The
❙ Een toenemende internationale culturele en economische verweving
Hague Airport, Cruise Port Rotterdam
Productiepatronen veranderen
❙ Technologische innovaties: digitale media, bio- en
nanotechnologie, robotica, 3D-printen
❙ Grondstoffenschaarste: druk op milieukwaliteit,
energievoorraden, bodemgebruik, biodiversiteit, wateren voedselvoorziening; urban mining
❙ Circulaire economie: Rotterdam regisseur circulaire hub
❙ Lokale/regionale voedselproductie
❙ Transitie van fossiele energie naar schonere en duurzame energie
❙ Schaliegaswinning in de VS
verandert de economische structuur van landen. Het is niet duidelijk
tot hoever die globalisering zal gaan.
❙ De snelle ontwikkeling van de nieuwe groeilanden gaat daar gepaard
politieke spanningen ontstaan en neemt de veiligheid af.
❙ Technologische innovaties zullen de wereld sterk veranderen, maar
hóe is over zo’n lange termijn moeilijk te voorspellen. Op het gebied
van digitale media, biotechnologie, nanotechnologie en robotica
lijken de verwachte innovaties het meest ingrijpend.
❙ Op het wereldtoneel zal de macht van Europa afnemen. Maar
Europa blijft een relatief welvarende regio en zal in de toekomst nog
steeds migranten aantrekken. Door bevolkingskrimp en vergrijzing
met ingrijpende institutionele hervormingen, maar zij zullen de
zal Europa ook behoefte hebben aan goed opgeleide migranten om
westerse waarden niet overnemen. Het westers perspectief op
zijn sociale voorzieningen op peil te houden. De aanwezigheid van
mondiale vraagstukken zal aan belang inboeten.
politiek instabiele landen langs de buitengrenzen kan tot extra
❙ De urbanisatie zal verder toenemen. Vooral buiten de westerse wereld
zal de groei van steden zeer sterk zijn.
migratiedruk leiden. Ook voor de energievoorziening is Europa
voorlopig gedeeltelijk van deze landen afhankelijk.
5
Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland
(overgenomen uit Economische Verkenning
Vestigingen en werkgelegenheid van (neven)-vestigingen
van buitenlandse bedrijven in Rotterdam 2013*
Aantal
vestigingen
Aantal werkzame
personen
94
7.430
Duitsland
91
3.690
Verenigd Koninkrijk
73
6.073
België
44
1.372
Frankrijk
41
1.659
Rotterdam 2014) *voorlopig cijfer
4. Economie van
haven en stad
Nederland heeft de meest open economie ter wereld,
en is daardoor bijzonder afhankelijk van de
ontwikkelingen in de wereldeconomie. Rotterdam is
als toegangspoort tot Europa een thermometer voor
de economische ontwikkeling in Europa en andere
delen van de wereld. De wereldwijde economische
crisis, die in 2008 begon, heeft Rotterdam duidelijk
geraakt maar ook het herstel kan hier het eerst
aankomen. De recessie lijkt eind 2013 over het dieptepunt heen, maar de crisis leidt ook tot veranderingen
en nieuwe verhoudingen in transport en logistiek.
Precies vijf jaar nadat de Gemeenteraad van Rotterdam
instemde met het bestemmingsplan, werd op 22 mei
2013 de Tweede Maasvlakte officieel geopend, met het
binnenvaren van het containerschip Maersk Tukang.
De investeringen van onder meer de gemeente, het Rijk
en de Europese Investeringsbank lijken op de tijdlijn van
de ontwikkeling van de Tweede Maasvlakte een
klassieke anticyclische investeringsimpuls. Ondanks de
crisis handhaaft Rotterdam haar economische positie.
Haven
Hoewel de aanleg van de Tweede Maasvlakte vrij
probleemloos (en binnen de begroting) is verlopen, dreigt
er inmiddels wel een overcapaciteit van containerterminals in West-Europa. Andere havens investeren ook
en de marktontwikkeling naar schaalvergroting zet door.
Grotere schepen en allianties tussen rederijen leiden tot
nog scherpere concurrentie. Samenwerking en
concurrentie tussen havensteden, mondiaal en Europees,
bepalen het speelveld.
Drie maanden na de opening van de Tweede Maasvlakte
beleefde de Rotterdamse haven dankzij de unieke
diepgang de ‘week der giganten’ met het binnenvaren
van enkele van de allergrootste schepen ter wereld.
De Tweede Maasvlakte heeft voor het afhandelen van
Ultra Large Container Ships (ULCS’s) de allergrootste
kadekranen ter wereld nodig. In november 2013 gingen in
Shanghai vijf van de allergrootste kadekranen ter wereld
op transport voor een zeereis van twee maanden van
China naar de ECT Delta Terminal in Rotterdam.
De nieuwe kadekranen hebben een reikwijdte van
24 containers breed en kunnen de grootste containerschepen snel en efficiënt afhandelen. De goederenoverslag in de Rotterdamse haven is in 2013
bijna op hetzelfde niveau uitgekomen als in het recordjaar 2012: 440,5 miljoen ton. De droge massagoederen
zoals kolen, ijzererts, schroot en agribulk zijn flink
gestegen. De containeroverslag is echter licht gedaald
6
Verenigde Staten
Herkomst en bestemming van lading
Europa is de belangrijkste handelspartner voor de haven van
Rotterdam. Bijna de helft (rond de 45%) van de lading komt
uit Europa. Tot 2010 ging iets meer dan de helft (rond de 55%)
naar andere Europese landen. De afgelopen twee jaar is het
aandeel van Europa in de bestemming van goederen gedaald
(tot circa 45%), terwijl het aandeel/belang van Amerika en
Azië als bestemmingsgebied toenam.
Na Europa zijn Amerika en Azië de belangrijkste herkomstgebieden (rond de 20%). Als bestemmingsgebied nam het
belang van Europa de afgelopen jaren af (zowel absoluut als
procentueel van 55 tot 45%), terwijl (het belang van) de afvoer
naar Azië en Amerika toenam (zowel absoluut als procentueel).
Europa
Amerika
Azië
Afrika
Oceanië
Onbekend Totaal Aanvoer
Afvoer
Totaal
2012% 2012% 2012
136.360 44,0
61.130 46,5 197.490
72.60023,4 17.69013,5 90.290
60.450 19,5
44.510 33,9 104.960
33.680 10,9
7.725
5,9
41.405
7.000
2,3
350
0,3
7.350
22
0
12
0
34
310.112100131.417100441.528
Japan
21
450
China
17
2.318
Zwitserland
22
476
Zweden
10
1.054
Denemarken
9
314
Italië
6
62
Noorwegen
6
135
Singapore
3
70
Finland
2
287
India
4
98
Overig Europa
32
1.082
Overig Azië
32
502
Overig
25
586
Totaal
532
27.658
onderzoeksprogramma: ‘The Competitiveness of Global
Port-Cities: Synthesis Report’. Hierin worden havensteden van over de hele wereld, waaronder Rotterdam
en Amsterdam, met elkaar vergeleken. Centraal op de
conferentie stonden de veranderingen waar havensteden
mee te maken hebben op het gebied van ruimtelijke
ontwikkeling, arbeidsmarkt, economie en bereikbaarheid.
door de economische crisis en doordat Hamburg lading
terugwon. En de overslag van ruwe olie liep terug tot een
historisch laag niveau, vooral door de zwakke markt voor
brandstoffen in Europa en onderhoudstops bij de
raffinaderijen. De overslag van olieproducten nam wel
licht toe. De belangrijkste oorzaak van het ontbreken van
groei is de aanhoudende economische malaise.
De afgelopen drie jaar nam de overslag nog 1% toe,
maar 2013 liet een lichte terugval zien van 0,2%.
Rotterdam ondervindt volgens de onderzoekers vooral
de lasten van de groei van de haven en het Europese
achterland de lusten. De OESO oordeelt overwegend
positief over Rotterdam maar adviseerde dat Rotterdam
zijn positie als grootste havenstad van Europa meer
actief moet uitbuiten en meer bedrijven moet aantrekken
die zijdelings met de haven te maken hebben, om een
‘internationaal maritiem dienstencentrum’ te worden.
Zo willen de Rotterdamse advocatenkantoren en de
stichting Dutch Legal Network for Shipping and Transport
deelnemen aan handelsmissies en de concurrentie
aangaan met de ‘natte advocatuur’ in Londen.
Het totale marktaandeel van de Rotterdamse haven is
stabiel gebleven. Het marktaandeel voor droge massagoederen nam flink toe, maar bij containers is het iets
teruggelopen. De overslag van LNG lag 25% boven het
zeer lage niveau van 2012. Sinds januari 2013 wordt de
zeehaven van Dordrecht (overslag circa drie miljoen ton
per jaar) geëxploiteerd door het Havenbedrijf Rotterdam.
De Dordtse overslag is daarom dit jaar voor het eerst
meegenomen in de overslagcijfers van Rotterdam.
Eind 2013 maakten gemeente en havenbedrijf bekend
gezamenlijk zeven miljoen euro te zullen gaan
investeren in de modernisering van de cruiseterminal.
Cruise Port Rotterdam verwacht een verdubbeling van
het aantal cruiseschepen dat Rotterdam zal aandoen de
komende jaren. Cruiseschepen leveren een belangrijke
bijdrage aan het imago van de stad, halen de band van
de Rotterdammers met de haven aan en versterken
de economie.
De Organisatie voor Economische Samenwerking en
Ontwikkeling (OESO) concludeerde in mei 2013 dat
havensteden van elkaar moeten leren hoe ze hun positie
kunnen versterken, omdat het achterland juist vaak
profiteert van de voordelen van de havens. Op de
Conferentie over Havensteden in Rotterdam in september
presenteerde de OESO de resultaten van het Port-Cities
Stad
Het aantal internationale bedrijven dat zich in Rotterdam
vestigt, blijft groeien. In 2013 hebben 29 internationale
bedrijven voor Rotterdam gekozen na bemiddeling van
de Rotterdam Investment Agency. De ondernemingen
verwachten ruim 2700 arbeidsplaatsen in Rotterdam te
creëren en 161 miljoen euro te investeren. Dit blijkt uit de
Bruto gewicht x 1.000 metrische tonnen. Bron: CBS
“De wereldeconomie is in 2050 vier keer groter dan nu
(OECD 2012). Mede door de voortgaande globalisering is
een groep landen in Azië en Zuid-Amerika in een fase van
industrialisatie en technologische innovatie terechtgekomen die gepaard gaat met grote, structurele economische groei. Naar verwachting bereiken deze landen in 2050
een economische omvang die groter is dan die van de
westerse landen.”
rapportage ‘Verantwoording 2013 en ambities 2014’ van
de Rotterdam Investment Agency (RIA).
In de afgelopen vier jaar is een stijgende lijn te zien van
het aantal internationale bedrijven dat zich in Rotterdam
vestigt of haar onderneming uitbreidt. In totaal werden
de afgelopen collegeperiode 101 nieuwe bedrijven naar
Rotterdam gehaald, iets meer dan de beoogde doelstelling van 100. Internationale bedrijven investeerden
in deze periode meer dan 500 miljoen euro in de stad.
In totaal werden door projecten waarbij het RIA was
betrokken meer dan 6000 banen gecreëerd.
De meeste bedrijven die zich in 2013 in de stad
vestigden, hebben een relatie met de haven en zijn
werkzaam op het gebied van logistiek, energie en
handel. Ook de creatieve en medische sector hebben
nieuwe bedrijven verwelkomd. Net als voorgaande jaren
kwamen ook in 2013 de meeste van deze nieuwe
ondernemingen uit Azië. China, een van de focuslanden
van de gemeente Rotterdam, blijft de grootste leverancier
uit deze regio. Enkele van de bedrijven die zich in 2013
nieuw in de stad vestigden zijn Turkish Airlines, BGI Tech
Solutions (Life Sciences & Health) en Global Offshore
Services BV (transport en logistiek).
Het Rotterdam Investment Agency richt zich sinds 2009
op zowel de acquisitie als het behoud en groei van de
bestaande internationale en Rotterdamse bedrijven.
Het afgelopen jaar investeerden meerdere bedrijven
in uitbreiding in Rotterdam. Zo breiden Mendix (ICT),
Coolblue (online elektronica warenhuis) en Unilever
hun vestigingen in Rotterdam uit. De centralisering
van de Europese marketingactiviteiten van Unilever
brengt honderden banen naar Rotterdam. De groei
van bedrijven als Unilever in de Maasstad is ook van
belang vanwege de aantrekkende werking op andere
bedrijven. Zo opende Hajok Design BV uit Hamburg, dat
de packaging design voor Unilever doet, vorig jaar een
kantoor in de Van Nelle fabriek in Rotterdam.
Als reden om zich in Rotterdam te vestigen, noemden
internationale bedrijven ook in 2013 de goede bereikbaarheid van de stad, het brede kantorenaanbod, de
gunstige vierkante meterprijs voor kantoorruimte, het
internationale netwerk en de zakenmentaliteit van
aanpakken. Voor expats die zich willen vestigen in
Rotterdam biedt de Expatdesk van het RIA hulp bij het
aanvragen van vergunningen, het vinden van woonruimte, scholen en andere zaken. Afgelopen jaar hielp de
expatdesk ruim 673 expats met een verblijfsvergunning
en andere vraagstukken.
7
5. Prioritaire
landen
Bezoekers
Het aantal bezoekers aan Rotterdam nam verder toe in
2013. De aantallen hotelgasten, bezoekers van attracties
en musea en passagiers die op Rotterdam The Hague
Airport en de Cruiseterminal aankwamen stegen verder.
In totaal verbleven 796.000 gasten in de Rotterdamse
hotels voor 1.260.000 overnachtingen. Een krappe meerderheid van 53% waren buitenlandse gasten waarvan de
meesten uit het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en België
kwamen.
In Nederland zorgen toerisme en recreatie jaarlijks voor
ruim 38 miljard aan bestedingen. De gastvrijheidssector
levert aan zo’n 413.000 mensen werk en inkomen.
In Rotterdam is de vrijetijdseconomie goed voor zo’n
30.000 banen. De Rotterdamse attracties werden in 2013
bijna 3 miljoen keer bezocht. De musea kijken eveneens
terug op een goed jaar. De jaarlijks terugkerende evenementen trokken in 2013 iets minder bezoekers dan het
jaar ervoor. Het populairste evenement was, met 925.000
bezoekers, de Marathon Rotterdam.
Rotterdam The Hague Airport voegde in 2013 Budapest,
Istanbul, Ibiza, Mallorca en Valencia toe aan de bestemmingen. Het aantal inkomende passagiers steeg verder.
In totaal maakten 1.590.144 passagiers gebruik van de
luchthaven. Het jaar ervoor waren dat er nog 1.273.147.
Cruise Port Rotterdam ontving in 2013 28 schepen met
zo’n 70.000 passagiers in de Cruise Terminal Rotterdam
(http://rotterdam.toeristischebarometer.nl).
Op de wereldranglijst van congressteden is Rotterdam
twintig plekken gestegen naar de 68ste plaats, slechts
een paar plekken onder steden als San Francisco, New
York en Dubai. In Nederland staat Rotterdam voor het
zesde achtereenvolgende jaar op de tweede plek, dit
jaar samen met Den Haag. Beide steden waren in 2013
gaststad van 34 internationale associatiecongressen.
Nederland staat internationaal op de 10e plaats in
de ranglijst van de ICCA (International Congress &
Convention Association) met 302 congressen, waarvan
120 in Amsterdam en 68 in de Metropoolregio Rotterdam
Den Haag. De internationale associatiecongressen in
Rotterdam brachten in 2013 gezamenlijk ruim 17 miljoen
euro aan bestedingen op.
Internationaal onderwijs
In Rotterdam wonen ongeveer 5.000 internationale
studenten. Van de circa 12.000 studenten aan de
Erasmus Universiteit Rotterdam komt ongeveer een
kwart uit het buitenland. Hogeschool Inholland en
Hogeschool Rotterdam tellen elk rond de 30.000
8
studenten, waarvan 4%, bij elkaar ongeveer 2500,
internationale studenten. Codarts Hogeschool voor de
Kunsten heeft zelfs 42% buitenlandse studenten, dat zijn
er ongeveer 400. Codarts heeft een overeenkomst voor
de uitwisseling van studenten en docenten met 48
buitenlandse instellingen.
Het Scheepvaart- en Transport College, de STC-Group,
heeft zelfs vestigingen in Brazilië, Filipijnen, Oman,
Vietnam en Zuid-Afrika en samenwerkingsprojecten
in nog eens tien landen. Andersom vormen de oudstudenten van deze onderwijsinstellingen belangrijke
netwerken over de hele wereld.
De Rotterdamse onderwijsinstellingen willen het aantal
internationale studenten verhogen. De Erasmus
Universiteit ziet internationalisering als een instrument
om de kwaliteit van haar academisch onderwijs en
onderzoek te waarborgen en verder te ontwikkelen.
De Erasmus Universiteit is in Nederland een relatief grote
speler wat betreft het aanbod van internationale
bacheloropleidingen, die aanzienlijke aantallen internationale studenten aantrekken. In totaal werden er in
2013 vijf internationale bachelorprogramma’s aangeboden, 45 initiële internationale masterprogramma’s en
16 onderzoeksmasters.
Een aantal faculteiten en instituten van de Erasmus
Universiteit heeft een sterke internationale focus,
zoals de Rotterdam School of Management (RSM),
het Institute of Social Studies (ISS) en het Institute for
Housing & Urban Studies (IHS). Ze beschikken over
internationale curricula, een zeer diverse en internationale studenten- en stafpopulatie en internationale
samenwerkingsverbanden.
Het Institute for Housing and Urban Development Studies
(IHS) vierde in 2013 het 55-jarig bestaan met een
alumnidag en een internationale sportdag. In 55 jaar
heeft IHS meer dan 7500 stedelijke professionals (urban
professionals) uit de hele wereld opgeleid. Architecten,
stadsontwikkelaars, economen, sociologen en andere
stedelijke vakmensen uit 140 landen volgden in
Rotterdam cursussen bij IHS, waaronder de eenjarige
mastercourse Urban Management and Development
(UMD). Daarnaast startte IHS in september 2013 ook een
masterstudie Urban and regional Planning in Indonesia,
die gegeven wordt aan de Gadjah Mada University
(UGM) in Indonesië. De 7500 oud-studenten vormen een
sterk internationaal netwerk van stedelijke professionals
en vakmensen met onder meer actieve lokale alumniverenigingen in 25 landen.
Duitsland en het achterland hebben prioriteit in de
internationale betrekkingen van Rotterdam.
De grootste economische groei zal echter naar
verwachting ook de komende jaren plaats vinden in
Azië en Zuid-Amerika. Eurazië en de Golfregio zijn
vooral belangrijk voor de energiesector.
De prioritaire landen voor Rotterdam zijn Duitsland
en de BRICT-landen: Brazilië, Rusland, India, China
en Turkije. In 2013 waren er ook economische
missies naar Japan, Panama en Azerbeidzjan.
De sterke economische banden met de Verenigde
Staten en het Verenigd Koninkrijk leiden tot regelmatige wederzijdse contacten, onder meer met New
York en Londen, op het gebied van klimaatadaptatie
en veiligheid.
5.1 Duitsland en het achterland
Duitsland is een belangrijke motor voor de stagnerende
Europese economie. In tegenstelling tot de meeste
Europese landen is de Duitse economie afgelopen jaar
gegroeid en wordt ook voor 2014 en 2015 groei van circa
2% verwacht. De export neemt dit jaar naar verwachting
toe met 4%, de import met 5%.
Duitsland is onbetwist de belangrijkste handelspartner
van Rotterdam. Ongeveer een kwart van de overslag in
de Rotterdamse haven gaat naar of komt uit Duitsland.
Er werken bijna 3700 personen bij vestigingen van Duitse
bedrijven in Rotterdam, zoals Allianz, Deutsche Bank,
Hamburg Süd en Schenker.
Haven en stad onderhouden intensieve relaties met
Nordrhein Westfalen (NRW) en met economisch belangrijke steden als Duisburg, Düsseldorf, Essen en Keulen.
Verder stroomopwaarts langs de Rijn worden de relaties
met Zuid-Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland en OostEuropa ook steeds belangrijker. Naast de belangrijke
relaties met het achterland zijn er structurele relaties met
de haven van Hamburg en de hoofdstad Berlijn.
Jaarlijks organiseert het Havenbedrijf Rotterdam in
Hamburg een bijeenkomst voor de CEO’s van de in
Hamburg gevestigde Europese hoofdkantoren van
containerrederijen. Wethouder Baljeu (Haven, Verkeer,
Regionale Economie) en president-directeur Smits, van
het Havenbedrijf Rotterdam, reisden daartoe op 10 april
naar Hamburg en traden op als gastgever en spreker
tijdens de Rotterdamse rederslunch.
Een belangrijk thema in de relatie met Duitsland is het
verbeteren en verduurzamen van de logistieke keten.
Om verstoppingen van de Nederlandse en Duitse snelwegen te vermijden en de milieubelasting van het transport te verminderen streven de overheden ernaar minder
vervoer over de weg en meer per spoor en over water te
laten plaatsvinden. De aanleg van het Duitse deel van
de Betuweroute en de introductie van LNG als brandstof
voor de binnenvaart waren belangrijke onderwerpen van
gesprek met de Duitse partners.
Medio 2013 werd bekend dat de financiering voor het
Duitse deel van de Betuweroute rond is. De Duitse
regering en de deelstaat NRW tekenden eind juli de
contracten voor de financiering van het derde spoor
tussen Emmerich en Oberhausen. De beoogde rechtstreekse spoorverbinding voor containervervoer tussen
de Rotterdamse Maasvlakte en het Ruhrgebied komt
hiermee een grote stap dichterbij. Als de feitelijke
werkzaamheden in 2015 starten is de spoorlijn naar
verwachting in 2022 gereed. Het goederenvervoer via de
Betuwelijn kan hiermee verdrievoudigen.
Om de duurzaamheid van het vervoer over water te
verbeteren zoekt Rotterdam samenwerking met andere
Rijnhavens om de introductie van LNG als brandstof
voor de binnenvaart te versnellen. Wethouder Baljeu
(Haven, Verkeer, Regionale Economie) bracht daarom
van 13 tot en met 15 oktober een werkbezoek aan de
Zwitserse stad Basel. Zij sprak met vertegenwoordigers
van onder meer Port of Switzerland, de ministeries van
Economie en Transport en het Zwitserse bedrijfsleven
over onder andere het gebruik van LNG in de binnenvaart. Op 31 oktober bezocht mevrouw Leuthard, de
Minister voor Milieu, Verkeer, Energie en Communicatie
van Zwitserland, Rotterdam waar zij o.a. werd ontvangen
door wethouder Baljeu en de havendirecteur.
“Wereldwijde transportnetwerken en -corridors schuiven
mee met de veranderende zwaartepunten in de mondiale
economie. Vooral tussen China en Zuid-Azië en tussen China
en Brazilië gaan de transportstromen sterk toenemen.
Het Europese achterland vertoont minder dynamiek, omdat
de welvaart en de bevolking in verhouding tot de genoemde
landen weinig stijgen.”
Duitse investeerders zijn van groot belang voor de
Rotterdamse werkgelegenheid en regionale economie.
De jaarlijkse vastgoedbeurs Expo Real in München is
een goede gelegenheid om de contacten met belangrijke buitenlandse, vooral Duitse investeerders te
onderhouden. Wethouder Karakus (Wonen, Ruimtelijke
9
Ordening, Vastgoed en Stedelijke Economie) heeft in
2013 de vastgoedbeurs bezocht om het aantrekkelijke
investeringsklimaat van Stadshavens/Rijnhaven, Hart
van Zuid en Rotterdam Central District te promoten bij
potentiële investeerders.
De vele economische contacten worden ondersteund
door contacten en uitwisselingen op het gebied van
sociaal beleid, integratie, kunst en cultuur, zowel direct
met Berlijn, Keulen en Hamburg als in stedennetwerken
zoals Eurocities en ICLEI. In de Duitstalige landen
blijkt veel belangstelling voor het Rotterdamse beleid
op het gebied van integratie en participatie. Wethouder
Louwes (Arbeidsmarkt, Hoger Onderwijs, Innovatie en
Participatie) bezocht in november en december Berlijn
om deel te nemen aan het integratiedebat: Die integrierte
Stadt Rotterdam – ein Beispiel für Berlin. Daarnaast nam
zij in Berlijn deel aan een bijeenkomst van het Migration
Policy Institute, dat in 2014 in Rotterdam vergadert.
De wethouder nam daar de Urban Intervention Award
2013 in ontvangst.
5.2 Azië
China
Hoewel de economische groei ook in Azië is afgenomen,
blijven landen in Azië (en Zuid-Amerika) wel de hoogste
groeicijfers houden. China, India, Indonesië en ZuidKorea behoren tot de grootste groeiers, maar ook
Bangladesh, Pakistan, de Filipijnen en Vietnam zijn
landen die de afgelopen jaren, en naar verwachting ook
de komende jaren, grote groei laten zien.
De economische en politieke positie van Azië en met
name van China, zal daardoor naar verwachting verder
aan belang winnen.
De Chinese economie groeit onverminderd snel en is
volgens sommigen over enkele decennia groter dan de
Europese en Amerikaanse economie samen. Rotterdam
onderhoudt goede structurele contacten met de belangrijkste havenstad van China, Shanghai. China verstevigt
zijn positie in de wereldeconomie in hoog tempo. China
omvat nu bijna 12 procent van de wereldeconomie, iets
meer dan de helft van de Europese Unie (23%) en de
Verenigde Staten (22%). Naar verwachting is die
verhouding in 2050 volledig omgedraaid en omvat
China dan 33 procent van de wereldeconomie, tegen de
Europese Unie 12 en de Verenigde Staten 9 procent.
De Chinese economie, de tweede van de wereld, neemt
dit jaar naar verwachting toe met 7,6%. Voor India, na
China het meest bevolkte land ter wereld, verwacht de
10
Wereldbank een groei van 5,5%. In Japan, de derde
economie van de wereld, blijft volgens de Wereldbank de
groei beperkt tot 1%.
Het Rotterdams Philharmonisch Orkest ging in 2013 twee
keer op tournee naar Azië, eind januari naar Japan en
medio juni naar China. Beide keren werden de tournees
gecombineerd met delegatiereizen/handelsdelegaties.
Rond de galaconcerten in Tokio, Osaka, Peking en
Shanghai organiseerden orkest, gemeente, havenbedrijf en andere partners zakelijke ontmoetingen waarbij
burgemeester Aboutaleb gastheer was.
In juni 2013 stond burgemeester Aboutaleb aan het hoofd
van een handelsdelegatie naar Shanghai met bedrijven
en kennisinstellingen. Daarnaast werd de bestaande
samenwerkingsovereenkomst tussen Rotterdam en
Shanghai verlengd tot en met 2015. Het Rotterdams
Philharmonisch Orkest deed de steden Shanghai en
Peking aan als onderdeel van een internationale tournee
van het orkest. Burgemeester Aboutaleb was voor beide
steden gastheer van het galaconcert waar onder andere
vertegenwoordigers van de Chinese regering en het
bedrijfsleven aanwezig waren.
In Peking bezocht de burgemeester enkele belangrijke
Chinese financiële instellingen. Verschillende delegaties
uit China en Shanghai brachten in 2013 tegenbezoeken
aan onze stad en haven.
in Rotterdam gevestigd zijn. Speciaal ging de aandacht
uit naar de top van het Japanse (petro-)chemisch cluster,
waarvoor een aparte bijeenkomst werd georganiseerd op
de residentie van de Nederlandse ambassadeur.
In Osaka ontmoette de burgemeester de gouverneur van
Osaka en bezocht hij een drietal chemische bedrijven,
die interesse hebben getoond om zich in de Rotterdamse
regio te vestigen.
India
India is, ondanks de sterke economische groei, geen
eenvoudig land om zaken mee te doen. Het immens grote
en complexe land is lange tijd tamelijk gesloten geweest.
Om het tekort op de Indiase handelsbalans terug te
dringen zijn echter sinds 2012 de grenzen verder opengesteld voor buitenlandse bedrijven en investeerders.
India heeft vooral behoefte aan investeringen in wegen,
havens, drinkwater- en elektriciteitsvoorzieningen en
de voedingsindustrie. Dat biedt Rotterdamse bedrijven
kansen voor investeringen in India, kennisuitwisseling
en deelneming in een Indiase haven. Maar er zijn ook
kansen voor het aantrekken van bedrijven, investeringen
en ladingstromen naar Rotterdam.
Het Nederlandse Ministerie van Infrastructuur & Milieu
en het Indiase Ministry of Urban Development werken
samen op het terrein van ruimtelijke ordening,
architectuur, water- en verkeersmanagement en duurzaam bouwen. Deze samenwerking is mede tot stand
gekomen door initiatieven van Rotterdam, zowel van de
gemeente, de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR)
als de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam
(IABR). Rotterdam was in 2013 mede-organisator van
twee evenementen, waarbij de deelnemers werden
geïnformeerd over de kansen en mogelijkheden hiervan
voor Rotterdamse bedrijven en kennisinstellingen.
Minister Ploumen (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) leidde in september 2013 een handelsmissie van 40 Nederlandse bedrijven naar New Delhi
Japan
Het Rotterdams Philharmonisch Orkest was in Japan
op uitnodiging van elektronicaproducent Toshiba. Een
Rotterdamse delegatie van Havenbedrijf, ABN AMRO,
Eneco, ECT en KPMG benutte de galaconcerten in Tokio
en Osaka om contacten met vertegenwoordigers van
Japanse overheid en bedrijfsleven aan te halen.
De delegatie volgde twee parallelle programma’s: één met
het accent op rederijen, verladers en expediteurs en één
gericht op maritieme dienstverlening, chemie, biogrondstoffen en LNG als brandstof voor de zeescheepvaart.
De delegatiereis werd benut om de contacten met de
voor Rotterdam belangrijkste verladers, expediteurs en
reders aan te halen en in samenwerking met het
Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) Rotterdam
op de kaart te zetten bij bestaande en potentiële
investeerders, vooral (petro-)chemische bedrijven.
In de Japanse hoofdstad bezocht de burgemeester de
vice-gouverneur van Tokyo Metropolitan Government en
de vice-minister van het Ministerie van Infrastructuur en
Transport, en de CEO’s van Japanse bedrijven, die ook
11
en Mumbai. De contacten met Indiase ondernemers
en investeerders leverden verschillende contracten op
voor in totaal tientallen miljoenen euro’s. Zo besloot het
Indiase bedrijf United Phosphorus Ltd tijdens de handelsmissie zijn fabriek in Rotterdam voor 15 miljoen euro uit
te breiden.
ontwikkelt zich hierdoor tot regionaal distributiecentrum
en knooppunt voor de handel met de rest van de wereld.
Dat biedt kansen voor Nederlandse baggeraars, havendiensten, rederijen en scheepswerven.
Het Panamakanaal zorgt voor stijgende inkomsten.
De uitbreiding met een derde reeks sluizen verdubbelt de
capaciteit van het Panamakanaal. De economie groeit nu
al met acht tot tien procent per jaar en Panama zal waarschijnlijk de komende jaren één van de snelst groeiende
economieën ter wereld worden. Nederland is één van de
grootste investeerders in Panama. Panama en Nederland
hebben de afgelopen jaren de wederzijdse banden
versterkt. De havens van Panama en Rotterdam spelen
daar een belangrijke rol in. In 2013 werden wederzijdse
handelsmissies georganiseerd.
Rotterdam ontving in 2013 een aantal bedrijvendelegaties, onder meer een samenwerkingsverband
van chemische bedrijven en de Confederation of Indian
Industry. Twee nieuwe Indiase bedrijven vestigden zich in
Rotterdam: Global Offshore (bevoorraden van booreilanden en schepen) en Shimla Hills (handel in fruit,
pulp, commodities e.d.).
5.3 Zuid- en Midden-Amerika
Brazilië
Brazilië is de zesde economie van de wereld en met
tweehonderd miljoen inwoners de grootste markt van
Latijns-Amerika. Met de organisatie van het Wereld
Kampioenschap Voetbal in 2014 en de Olympische
Spelen in 2016 staat Brazilië de komende jaren in het
centrum van de mondiale belangstelling. De Braziliaanse
overheid investeert fors in de infrastructuur, niet alleen
sportvoorzieningen, maar ook havens en luchthavens.
Brazilië is de grootste economische groeier in en
toegangspoort tot Zuid-Amerika. Nederland is op China
na de grootste importeur van Braziliaanse producten,
onder meer soja (17,2 miljard US dollar per jaar), vlees
(11,8), ethanol/suiker (9,7) en bosbouwproducten (7,2).
De hoge Braziliaanse groeicijfers van (gemiddeld 4%) in
het afgelopen decennium zijn gedaald, maar de vele grondstoffen, de enorme markt en de miljardeninvesteringen
bieden nog steeds volop economische kansen.
Begin april 2013 vond de grote jaarlijkse logistiekbeurs
Intermodal plaats in São Paulo. Voorafgaand aan de
beurs deed het historische Rotterdamse zeilschip de
Oosterschelde op een reis om de wereld, Santos aan.
Santos, de haven van São Paulo, is de grootste haven
van Brazilië en Zuid-Amerika. De Rotterdam Port
Promotion Council (RPPC) maakte van die gelegenheid
gebruik om een klantenontvangst te organiseren en een
zeiltocht met de Oosterschelde te maken met
Braziliaanse ondernemers en politici.
Vanwege de groeiende economie van Brazilië en ZuidAmerika ziet het havenbedrijfsleven grote kansen in
Brazilië om lading en bedrijven voor Rotterdam te
werven. Daarnaast bieden de Braziliaanse investeringen
12
Burgemeester Aboutaleb leidde eind februari 2013 een
Nederlandse maritieme delegatiereis naar Panama.
Aan de handelsmissie namen zowel bedrijven deel die de
Panamese markt willen verkennen als maritieme
bedrijven die al actief zijn in Panama, maar hun
bestaande positie willen versterken. Zeventien bedrijven
namen deel aan het programma, waaronder BAM,
Boskalis, Damen, Havenbedrijf Rotterdam, Van Oord,
Kotug, STC en VT Shipping. De handelsreis was
georganiseerd door het Nederlands Centrum voor
Handelsbevordering NCH, in samenwerking met de
Nederlandse ambassade in Panama en de gemeente
Rotterdam.
zowel voor de handel als voor de investeringen in
nieuwe infrastructuur kansen op opdrachten voor
Rotterdamse bedrijven.
De bestuurlijke contacten met Brazilië bleven in 2013
beperkt tot deelname van wethouder Louwes (Arbeidsmarkt, Hoger Onderwijs, Innovatie en Participatie) als
spreker tijdens een tweedaagse bijeenkomst van de New
Cities Foundation. Daarnaast legde zij werkbezoeken af
waarbij onder andere participatief budgetteren, arbeidsmarktontwikkeling en integratie aan de orde kwamen.
“Afhankelijk van het gebruikte voorspelmodel en de achterliggende aannames verschilt de groep van samenstelling,
maar altijd worden landen genoemd als Brazilië, Rusland,
India en China. Andere studies voegen aan deze groep
Indonesië, Zuid-Korea en Zuid-Afrika toe, alsmede Turkije.
In het kielzog van deze groeipolen worden weer andere
toekomstige stijgers genoemd, zoals de N11 (Next Eleven)
met onder andere Bangladesh, Egypte, Iran, Mexico,
Nigeria, Pakistan, de Filipijnen en Vietnam. Uiteindelijk zal
de forse groei in al deze landen afnemen en convergeren
naar die van de huidige rijke landen.”
Panama
Panama heeft een sterke strategische maritieme positie
in Latijns-Amerika, zoals Rotterdam in Europa.
Het Panamakanaal wordt verbreed, waardoor binnenkort
grotere schepen de doorvaart kunnen maken tussen de
Atlantische en de Stille Oceaan. De komende jaren
investeert Panama € 4,2 miljard in maritieme en
logistieke infrastructuur. Het Midden-Amerikaanse land
De Panamese president Martinelli bracht eind mei een
tegenbezoek aan Rotterdam. Met een handelsdelegatie
bezocht hij de conferentie Panama Invest 2013 in het
WTC in Rotterdam. De conferentie was bedoeld voor
ondernemers die in Panama zaken willen doen, een
lokale vestiging willen opzetten of op een andere manier
in het land willen investeren. Het Nederlands Centrum
voor Handelsbevordering NCH organiseerde Panama
Invest in opdracht van het Ministerie van Handel en
Industrie van Panama. De relatie tussen Panama en
Rotterdam wordt geïntensiveerd vanwege de kansen
die de substantiële groei van de Panamese economie
en de verbreding van het Panamakanaal bieden voor
Rotterdamse bedrijven, met name in de maritieme sector.
Op de terugweg van de handelsreis naar Panama bracht
burgemeester Aboutaleb een werkbezoek aan Curaçao.
Hij bezocht onder meer de Stichting Kennis voor Curaçao
(KVC) dat als doel heeft hoogopgeleide Antillianen te
motiveren na hun opleiding terug te keren naar Curaçao.
5.4 Eurazië
Rusland
2013 stond in het teken van het bilaterale NederlandRusland jaar. Op de nieuwjaarsbijeenkomst van het
Nederlands-Russische Centrum voor Handelsbevordering spraken in januari in de Burgerzaal 200
gasten uit bedrijfsleven en overheid, waaronder de
ambassadeur van de Russische Federatie, over de
handelsrelaties tussen Nederland en Rusland.
In dit bilaterale jaar werden verschillende economische
en culturele activiteiten uitgewisseld. Rotterdam heeft
van dit momentum gebruik gemaakt om de relaties met
de stad St. Petersburg en de regio Leningrad te
verdiepen en uit te breiden.
Zo bezocht wethouder Baljeu (Haven, Verkeer, Regionale
Economie) samen met vertegenwoordigers van het
Havenbedrijf Rotterdam, het Ministerie van I&M, de
Koninklijke vereniging van reders en een bedrijvendelegatie van de Holland Marine Equipment branche
vereniging in september de Maritieme beurs de Neva in
St. Petersburg. Zij bezocht onder meer de op de beurs
aanwezige bedrijven uit de regio Rotterdam, waaronder
Van Oord, Damen Shipyards en Boskalis. De wethouder
sprak op de conferentie ‘The strategy for watertransport’
waar zij het belang benadrukte van een sterke multi13
aangelegd en Azerbeidzjan heeft belangstelling voor
opslag, doorvoer en handel via Rotterdam. In november
2013 leidde burgemeester Aboutaleb dan ook een
handelsmissie naar Bakoe in Azerbeidzjan, samen met
onder meer het Havenbedrijf Rotterdam, het Nederlands
Centrum voor Handelsbevordering (NCH),
verschillende bedrijven, het Orange Sports Forum en
sportclub Feijenoord.
modale infrastructuur. In St. Petersburg bracht wethouder
Baljeu tevens een bezoek aan de haven van Ust Luga.
Deze haven maakt een sterke ontwikkeling door en kan
in de toekomst een belangrijke rol gaan spelen in de
overslag van containers naar de Rotterdamse haven.
Een Nederlandse delegatie bracht in november een
werkbezoek aan St. Petersburg, rondom een tweetal
concerten van het Rotterdams Philharmonisch Orkest in
het Mariinskytheater, onder leiding van Valery Gergiev.
Burgemeester Aboutaleb en wethouder Laan (Sport en
Recreatie, Kunst en Cultuur) spraken met verschillende
Russische hoogwaardigheidsbekleders, die als gast
aanwezig waren bij de concerten. De burgemeester en
wethouder namen ook deel aan een bilateraal Nederland
– Rusland ProUrban Forum, waar de burgemeester een
keynote speech hield. De burgemeester en presidentdirecteur van het Havenbedrijf hadden ook een
ontmoeting met de Gouverneur van St. Petersburg, de
heer Poltavchenko. Wethouder Laan voerde gesprekken
met enkele voor Rotterdam belangrijke culturele instellingen. In oktober bezocht een Russische delegatie onder
leiding van de gouverneur van St. Petersburg Rotterdam.
Azerbeidzjan organiseert in 2015 de European Games,
die als voorloper voor de Olympische Spelen wordt
gezien. De organisatie van dit Europese sportevenement
vraagt grote investeringen in sportcomplexen.
Tijdens de handelsmissie tekenden Nederlandse en
Azerbeidzjaanse architecten een overeenkomst.
Ook Feijenoord sloot aan. De Azerbeidzjaanse voetbal
federatie (AFFA) heeft interesse getoond in de Jeugd
Voetbal Academie van Feijenoord.
In Bakoe sprak burgemeester Aboutaleb onder andere
met zijn ambtsgenoot, diverse ministeries, de directie
van het staatsoliebedrijf SOCAR en directeuren van
grote oliebedrijven. Daarbij bleek er ook belangstelling te
zijn voor studentenuitwisseling en samenwerking op het
gebied van watermanagement.
Turkije
De handel tussen Nederland en Turkije is in de afgelopen
10 jaar verdriedubbeld. Nederland is een van de grootste
investeerders wereldwijd in Turkije. Veel Nederlandse
bedrijven hebben een vestiging in Turkije, bijvoorbeeld in
de sectoren levensmiddelen, energie en technologie.
Vooral de relatie met Istanbul, het financiële en economische hart van Turkije, is voor Rotterdam van belang.
De afstand tussen de twee steden is alleen maar kleiner
geworden aangezien sinds maart 2013 er dagelijks
gevlogen wordt tussen Rotterdam The Hague Airport
en Istanbul.
In mei bezocht het voltallige college van de Turkse
stad Adana Rotterdam. Eerder in het jaar had de
Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR)
deelgenomen aan de organisatie van culturele
historische steden. Adana is zeer geïnteresseerd in de
kennis en kunde van de IABR en had direct een tegenbezoek georganiseerd waarbij zij ook de burgemeester
van Rotterdam spraken.
5.5 Verenigde Staten
De economische betrekkingen tussen de Verenigde
Staten en Nederland zijn erg hecht. De Verenigde
Staten is de belangrijkste buitenlandse investeerder in
Nederland met gemiddeld 45 investeringsprojecten per
jaar. Andersom is Nederland de derde buitenlandse
investeerder in de Verenigde Staten. Nederland is de
negende afzetmarkt voor de Verenigde Staten.
De Amerikaanse bedrijven lopen vaak voorop bij
innovaties en behoren tot de top in de technologische
ontwikkeling, vooral in de computer-, medische en ruimtevaartindustrie. De Verenigde Staten haalt waarschijnlijk
nog dit jaar Rusland in als grootste energieproducent ter
wereld, vanwege de toegenomen winning van schaliegas.
De komende jaren wordt er nog steeds veel geïnvesteerd in alternatieven voor ruwe olie als energiebron. Dit
zorgt ook voor enorme veranderingen in de geopolitieke
verhoudingen in de wereld en in de wereldeconomie.
“Hoewel ook de Europese landen nog een bescheiden
groei laten zien, worden het relatief kleine spelers.
Nu omvatten de Europese Unie en de Verenigde Staten
nog ongeveer 23 respectievelijk 22 procent van de wereldeconomie, tegen China bijna 12 procent. In een model dat
ook de energiemarkt omvat en rekening houdt met
veranderende prijsverhoudingen, omvat China in 2050
maar liefst 33 procent van de wereldeconomie, de
Europese Unie 12 procent en de Verenigde Staten
9 procent. China is snel op weg om voor vrijwel alle
producten de grootste markt van de wereld te worden.”
Ook Rotterdam heeft van oudsher een sterke economische band met de Verenigde Staten. Amerikaanse
bedrijven vinden Rotterdam een interessante
vestigingsplaats omdat het de toegang tot Europa is.
In Rotterdam is de Verenigde Staten één van de grootste
investeerders. De regio Rotterdam herbergt ongeveer
100 Amerikaanse dochterondernemingen. Daarvan
Azerbeidzjan
Azerbeidzjan is de grootste economie van de zuidelijke
Kaukasus. In 2012 bedroeg de economische groei ruim
3 procent. De energiesector maakt meer dan 50 procent
uit van de Azerbeidzjaanse economie. Omdat fossiele
rijkdommen zoals de olievelden in de Kaspische zee
eindig zijn, investeert de overheid van Azerbeidzjan flink
in verbreding van de economische activiteiten. Dat biedt
kansen voor Nederlandse bedrijven op het gebied van
transport en logistiek, watermanagement, infrastructuur, milieuprojecten, land- en tuinbouw en
technische consultancy.
De haven van Bakoe is steeds belangrijker geworden
door de handel in olie en gas. Ten zuiden van de haven
van Bakoe is een nieuw havengebied (Qaradag)
14
15
6. Nieuwe kansen en speciale banden
heeft een aantal het Europese hoofdkantoor of het
Beneluxkantoor in onze stad gevestigd. De Amerikaanse
bedrijven bevinden zich niet alleen in het havengebied
en de chemische industrie, maar ook op het terrein van
bijvoorbeeld financiën en softwareproducten. Daarnaast
staat de Verenigde Staten op de derde plaats van ladingdoorvoer via de Rotterdamse haven.
Rotterdam bezit echter ook veel expertise waarvoor
vooral in de Verenigde Staten interesse bestaat sinds
de orkanen Katrina en Sandy. Met het programma
Rotterdam Climate Proof wordt Rotterdam internationaal
als voorbeeldstad op het gebied van klimaatadaptatie
gezien. Daarnaast is Rotterdam oprichter van het
internationale stedennetwerk Connecting Delta Cities,
waarbinnen tien deltasteden kennis uitwisselen over
klimaat en watermanagement.
In dit kader bracht Burgemeester Aboutaleb in mei een
werkbezoek aan New York. Hij was uitgenodigd door
President Clinton, voorzitter van het Clinton Global
Initiative, en burgemeester Bloomberg van New York
voor een rondetafelgesprek over de gevolgen van
klimaatverandering op steden. Verder sprak hij met lokale
autoriteiten over veiligheid, criminaliteitsbestrijding en
watermanagement. Ook ging burgemeester Aboutaleb
op bezoek bij de Harlem Children’s Zone, een naschools
programma om de leerachterstand van kinderen te
verkleinen, dat in 2012 is overgenomen door Rotterdam.
5.6 Verenigd Koninkrijk
Het Verenigd Koninkrijk is een belangrijke handelspartner voor Nederland. Bij de invoer staat het land met
een aandeel van bijna 7 procent op de vijfde plaats op
de ranglijst van belangrijkste handelspartners. Bij de
uitvoer is dit plaats vier met een aandeel van 8 procent.
Nederland en het Verenigd Koninkrijk hebben goede,
intensieve betrekkingen. De landen werken samen
op politiek, economisch, cultureel en maatschappelijk
gebied. Het Verenigd Koninkrijk is de populairste
bestemming van Nederlandse investeerders en het
Verenigd Koninkrijk is de tweede grootste investeerder
in Nederland.
Ook voor het Havenbedrijf Rotterdam is het Verenigd
Koninkrijk een belangrijke handelspartner. Jaarlijks wordt
in oktober dan ook een rederslunch in Londen georganiseerd in het kader van relatiebeheer en ter promotie
van de haven van Rotterdam. Wethouder Baljeu (Haven,
Verkeer, Regionale Economie) was mede-gastvrouw
en key-note speaker bij een door het Havenbedrijf
16
Oman
Het Havenbedrijf Rotterdam is voor 50 procent eigenaar
van de Sohar Industrial Port Company. De haven van
Sohar, in het noorden van Oman, is de afgelopen tien jaar
enorm gegroeid tot een voor de regio belangrijke chemieen industriehaven. In 2013 is de SIPC begonnen een
nieuwe containerhaven te ontwikkelen. Naast het Havenbedrijf zijn regionale organisaties ook betrokken bij milieubeheer en veiligheid van de havenontwikkeling in Sohar.
Rotterdam georganiseerde lunch met het havenbedrijfsleven en CEO’s van Europese rederijen in Londen.
Eerder in het jaar spraken wethouder Baljeu en de Britse
minister Green (minister of Trade and Investment) op het
Lloyd’s Maritime Dinner in Rotterdam, dat mede
georganiseerd werd door de Britse Ambassade.
In 2013 stonden de bezoeken aan het Verenigd Koninkrijk
vooral in het teken van de relaties rondom veiligheid.
De politie Rotterdam-Rijnmond onderhoudt namens de
nieuw gevormde Nationale Politie de betrekkingen met
het Verenigd Koninkrijk. In maart brachten de raadscommissie Bestuur, Veiligheid en Middelen van
Rotterdam, de burgemeester, de Hoofdofficier van
Justitie en de Politiechef van de Eenheid Rotterdam
een bezoek aan Londen. Met de reis naar Londen werd
kennis opgedaan over de plaatselijke ongeregeldheden
in 2011, de actuele zienswijze hierop en de aanpak
hiervan, zowel in repressief als in preventief opzicht.
Tijdens dit bezoek werd eveneens kennis gedeeld met de
Deputy Mayor for Policing die onder de indruk was van
de Rotterdamse aanpak en het betrekken van burgers.
Op uitnodiging van burgemeester Johnson van Londen
sprak burgemeester Aboutaleb vervolgens in juli
op de conferentie Policing Global Cities in Londen.
Burgemeester Aboutaleb presenteerde de Rotterdamse
aanpak tijdens de plenaire sessie ‘Measuring Safety
and Judging Performances’. Aan deze politieconferentie
namen burgemeesters en politiechefs vanuit
verschillende werelddelen deel.
Voorafgaand aan de World Police and Fire Games
(WPFG) in Belfast, presenteerde Rotterdam een bid om
de WPFG in 2019 in Rotterdam te organiseren.
De organisatie voor WPFG Rotterdam 2019 bestond uit
de Veiligheidsregio, politie Eenheid Rotterdam, Douane
en gevangeniswezen. Burgemeester Aboutaleb sprak
namens de gemeente Rotterdam tijdens de presentatie
van het bid. In augustus werd echter bekend gemaakt
dat de wereldfederatie van WPFG het Chinese Chengdu
heeft aangewezen als organisator voor 2019.
Vanuit het Verenigd Koninkrijk werden ook enkele
werkbezoeken aan Rotterdam gebracht. Een bestuurlijke
delegatie uit Birmingham kwam in april in het kader van
het Rotterdams evenementen support model en sprak
onder andere met wethouder Laan (Sport en Recreatie,
Kunst en Cultuur). In juni bracht een delegatie van Hull
en Humber Ports een bezoek aan Rotterdam.
Het werkbezoek was gericht op de haven en ook onderwijs, ondernemerschap en cultuur.
Rotterdam blijft alert op nieuwe kansen, zoals in de
Golfregio en Noord-Afrika. Maar ook de vanouds
sterke bindingen met buurland België en steden als
Antwerpen en Oslo bieden kansen. De belangstelling
vanuit landen en steden uit de hele wereld voor de
‘Rotterdamse aanpak’ leidde tot veel inkomende
bezoeken aan voorbeeldprojecten in Rotterdam.
6.1 Golfregio en Noord-Afrika
Het economisch belang van de relaties van Rotterdam met
de Arabische landen in Noord-Afrika en de Golfregio
varieert sterk van Marokko tot Saudi-Arabië. In de Golfregio
ligt het accent op de relaties in de energiesector. Met
Oman en Egypte zijn er contacten over havenontwikkeling
en met onder meer Marokko op het gebied van handel.
Koeweit
Burgemeester Aboutaleb bezocht in november Koeweit,
samen met het Havenbedrijf Rotterdam en de
Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA). Het doel
van deze reis was het onderhouden en verder verdiepen
van de contacten in de Golfregio ter versterking van de
Rotterdamse regionale economie.
De burgemeester sprak met de minister-president van
Koeweit, de nieuw aangestelde Olieminister en vertegenwoordigers van het staatsoliebedrijf Kuwait Petroleum
KPC en haar dochtermaatschappij KPl. Het doel van
deze gesprekken was om het mogelijke investeringsbesluit over de raffinaderij van Kuwait Petroleum in de
Rotterdamse haven positief te beïnvloeden.
Een delegatie uit Oman, onder leiding van de voorzitter
van de Raad van Bestuur en directie van Sohar Industrial
Port Company bezocht (van 17-19) in juni Rotterdam.
Naast de jaarlijkse boardmeeting en ontmoetingen met
burgemeester Aboutaleb en vertegenwoordigers van het
Havenbedrijf Rotterdam, bezochten de Omani onder
meer de RDM Campus en het Educatief Informatie Centrum
Rotterdam Mainport in de deelgemeente Rozenburg.
Eind oktober bezocht opnieuw een delegatie uit Oman
Rotterdam, bestaande uit vertegenwoordigers van de
haven en het Ministerie van Milieu en Klimaat. Zij spraken
onder meer met de DCMR Milieudienst Rijnmond, die
samenwerkt met de Milieudienst van Sohar.
In december tekenden het Havenbedrijf, de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond en de TU Delft een contract
met de haven van Sohar, om te helpen met het upgraden
en de verdere professionalisering van de veiligheid in
het haven- en industriegebied. De partijen gaan een
raamwerk opzetten voor veiligheid, risicomanagement
en betrouwbare incidentenbestrijding, bestaande uit een
risicoanalyse en een veiligheidsplan.
“De kortste vaarroute tussen Europa en Azië loopt in de
toekomst waarschijnlijk via de Noordpool. Dan kan het
Suezkanaal worden vermeden, zodat grotere schepen
kunnen worden ingezet. Dat kan bijvoorbeeld de
logistieke positie van de Rotterdamse haven beïnvloeden.
De aanvoer van Rotterdam via het Kanaal zal voor een
deel kunnen verschuiven naar de noordelijke route en met
grotere schepen gebeuren.”
De burgemeester sprak ook met de gouverneur van
havenstad Al Ahmadi over samenwerking tussen Al
Ahmadi en Rotterdam op het gebied van economische
ontwikkeling en kennisuitwisseling. Met de Kuwait
Environmental Agency sprak hij over toekomstige samenwerking met de DCMR. Dit kan op korte termijn kansen
bieden voor het Rotterdamse bedrijfsleven op het gebied
van water, afvalverwerking en infrastructuur.
17
Bestuurlijke reizen 2013 College van Burgemeester en Wethouders
27-28 januari
Laan
Parijs
Architectuur en cultuur
29 januari - 3 februari
Aboutaleb
Tokio en Osaka
Economie, haven en cultuur
5-9 februari
Louwes
Dublin
Conferentie Intercultural Cities
19-20 februari
Florijn
Dublin
Conferentie armoedebeleid
23 februari - 3 maart
Aboutaleb
Panama, Curaçao
Handelsmissie
10-12 maart
Aboutaleb
Londen
Werkbezoek Commissie BVM en Driehoek
31 maart - 4 april
Aboutaleb, Karakus
Shumen, Constanza,
Boekarest
Werkbezoek arbeidsmigratie, veiligheid en haven
6-11 april
Van Huffelen
Ho Chi Minh City
Klimaatadaptatie en drinkwatervoorziening
10 april
Baljeu
Hamburg
Rederslunch
17-18 april
Van Huffelen
Geneve
Conferentie ICLEI (duurzaamheid)
5-9 mei
Aboutaleb
New York
Rondetafel veiligheid en onderwijs
6-8 mei
Louwes
Wenen
Conferentie Europe on the move
20-23 mei
Baljeu
Rabat, Tanger
Handel, haven en infrastructuur
3-7 juni
Louwes
São Paulo
Conferentie arbeidsmarktontwikkeling
4-5 juni
Baljeu
München
Geannuleerd
11-18 juni
Aboutaleb
Beijing, Shanghai
Economie, cultuur, onderwijs en duurzaamheid
8 juli
Aboutaleb
Londen
Conferentie veiligheid
30-31 juli
Aboutaleb
Belfast
Economie en sport
25-27 augustus
Louwes
Malmö
Conferentie integratiebeleid
8-10 september
Louwes
Tampere
Conferentie Integrating Cities
21-26 september
Aboutaleb
Jakarta
Economie, waterbeheer en haven
23-26 september
Baljeu
St. Petersburg
Economie, haven en transport
27-29 september
Van Huffelen
Nantes
Conferentie ICLEI (duurzaamheid)
7-9 oktober
Karakus
München
Vastgoedbeurs Expo Real
9-10 oktober
Baljeu
Londen
Rederslunch
13-15 oktober
Baljeu
Basel
Duurzaamheid en energie
2-6 november
Aboutaleb
Koeweit
Economie, cultuur en milieu
14-15 november
Louwes
Londen
Conferentie migratiebeleid
18-19 november
Louwes
Berlijn
Conferentie integratiebeleid
18-22 november
Aboutaleb
Bakoe
Haven, industrie, architectuur, sport
22-25 november
Aboutaleb, Laan
St. Petersburg
Economie, haven en cultuur
25-26 november
De Jonge
Oslo
Kerstboomkapceremonie
8-10 december
Louwes
Berlijn
Urban Intervention Award 2013
Januari - december
Aboutaleb, Baljeu,
Van Huffelen, Louwes
Antwerpen, Brussel,
Gent
Evenementen en gesprekken ter ondersteuning
van Europese lobby; Comité van de Regio’s,
Eurocities, Euricur, SIP-rapportage; relatiebeheer
met Antwerpen
Egypte
Begin juli bezocht een Egyptische delegatie bestaande
uit vertegenwoordigers van het Ministerie van Transport
van Egypte en de Suez Canal Authority.
Met het oog op de verbreding, verdieping en verdere
ontwikkeling van de Suez Canal Corridor oriënteerde
de delegatie zich op de Nederlandse expertise op het
gebied van havenontwikkeling.
De delegatie sprak onder meer met burgemeester
Aboutaleb, wethouder Baljeu (Haven, Verkeer, Regionale
Economie), Havenbedrijf, Scheepvaart en Transport
College, Erasmus Universiteit en enkele bedrijven in de
Rotterdamse regio.
18
Marokko
Een Marokkaanse bedrijvenmissie onder leiding van de
minister van Transport, bezocht in maart Nederland.
De delegatie bestond uit vertegenwoordigers van
bedrijven en organisaties in de logistieke en maritieme
sector. De delegatie had ontmoetingen met burgemeester
Aboutaleb en Rotterdamse bedrijven en bezocht onder
meer de beurs Transport en Logistiek 2013 en de haven
en het Westland.
Wethouder Baljeu leidde in mei een delegatie van veertien Nederlandse bedrijven bij een bezoek aan Marokko.
In Rabat sprak de delegatie met de Marokkaanse
“Het is goed denkbaar dat na 2030 de groei vooral hoog zal
zijn in de Afrikaanse landen, waar nog een groot potentieel
voor economische groei is. Stromen van goederen, kapitaal,
arbeid en kennis verleggen zich geleidelijk naar deze
groeilanden. De politieke macht van deze landen groeit dan
mee. Daardoor verandert de geopolitieke hiërarchie, vooral
in het voordeel van Azië, en met name van China.”
minister van Transport en Infrastructuur en in Tanger met
de Gouverneur van Tanger-Tetouan en de Kamer van
Koophandel van de Tetouan regio. Daarnaast bracht de
wethouder een bezoek aan de burgemeester van Tanger.
De delegatie bezocht in Tanger onder meer de haven, de
containerterminal van APM en een door het Nederlands
Centrum voor Handelsbevordering (NCH) georganiseerd
match making event, waar de wethouder de aanwezige
bezoekers toesprak.
6.2 België, Vlaanderen, Antwerpen
Voor Nederland is België één van de belangrijkste
landen. Het buurland staat historisch, politiek, cultureel
en sociaaleconomisch dichtbij Nederland. Belangrijk is
de intensieve handels- en transportrelatie. België is onze
tweede handelspartner. De Vlaams-Nederlandse delta
is de toegangspoort tot Europa, een grensoverschrijdend
cluster van havens en (petro)chemie dat loopt van
Rotterdam tot aan Gent. Daarbij is er een gemeenschappelijk belang van goede transportverbindingen met het
achterland. Ook innovatiesamenwerking vindt zijn weg
over de grens heen, met sterke actoren in de triple helix
(bedrijfsleven-universiteit-overheid) op relatief korte
afstand aan weerszijden van de grens. In Rotterdam zijn
(neven-)vestigingen van Belgische bedrijven goed voor
1.372 banen en 44 Belgische vestigingen.
De relaties met Antwerpen zijn in 2013 verder versterkt.
Wethouder Baljeu nam in april deel aan een havendebat
in Antwerpen met havenschepen Van Peel, over de
samenwerking tussen de havenbesturen en -bedrijven
en de grenzen daaraan. In juli bracht het college van
Antwerpen een bezoek aan Rotterdam. Na een plenaire
kennismaking, waren er bilaterale gesprekken tussen
de bestuurders en vonden er werkbezoeken plaats in de
wijk. Een van de afspraken was om de Letter of Intent
voor cultuur te vernieuwen en een brede intentieverklaring
op te stellen. Daarnaast is afgesproken dat in 2014 een
nieuwe bestuurlijke top zal worden georganiseerd in
Antwerpen. In juli bracht ook de gouverneur van de
provincie Antwerpen (toenmalig voorzitter van de Vlaams
Nederlandse Delta) een bezoek aan Rotterdam.
Naast de stedelijke relaties werden ook op nationaal en
gewestelijk niveau de ambities voor samenwerking
geconcretiseerd. Minister-president Peeters van
Vlaanderen bepleitte in maart tijdens de D.G. van
Beuningenlezing (EDBR) in het Wereldmuseum, dat
Nederland en Vlaanderen op politiek, economisch en
cultureel gebied meer moeten gaan samenwerken.
Enkele maanden later, in juli, leidden minister-president
Rutte en de Vlaamse minister-president Peeters een
gemeenschappelijke economische missie naar Texas.
Zij werden vergezeld door minister Schultz van Haegen
van Infrastructuur en Milieu en de Vlaamse minister
Crevits van Mobiliteit en Openbare Werken. De reis
richtte zich op de sectoren olie & gas, chemie, havens en
smart grids. Hierbij waren o.a. de havenbedrijven van
Rotterdam en Antwerpen betrokken. Tijdens de
Nederland-Vlaanderen top in oktober werden afspraken
gemaakt voor samenwerking rond innovatiebeleid gericht
op o.a. chemie en high tech.
Eind augustus was er in Antwerpen opnieuw een debat
over de samenwerking tussen Rotterdam en Antwerpen,
waar burgemeester Aboutaleb bij aanwezig was. Het
congres ‘Kracht van de Delta’ vond plaats in de aanloop
naar de World Ports Classic. De burgemeester sprak na
afloop van het congres tijdens het diner in Antwerpen.
De burgemeester en zijn collega De Wever van Antwerpen
waren op vrijdagochtend 30 augustus aanwezig bij de
start van de World Ports Classic in Antwerpen.
19
6.3 Oslo
Op uitnodiging van de burgemeester van Oslo bracht
wethouder De Jonge (Onderwijs, Jeugd en Gezin) op
25 en 26 november 2013 een bezoek aan Oslo om
het ceremonieel rond het kappen van de kerstboom
bij te wonen. Deze kerstboom werd voor de 63e keer
geschonken door het gemeentebestuur van Oslo aan
de gemeente Rotterdam. De wethouder maakte van de
gelegenheid gebruik om een werkbezoek te brengen aan
een school in Oslo, waar hij met verschillende vertegenwoordigers van school en stad sprak over de aanpak van
onderwijsachterstanden, speciaal onderwijs en jeugdzorg. De Nederlandse ambassade organiseerde een
netwerkdiner en de gemeente Oslo een netwerklunch in
het stadhuis, ter gelegenheid van het bezoek.
De kerstboom is na transport naar Rotterdam voor het
stadhuis op de Coolsingel geplaatst. Tijdens de
traditionele kerstboomceremonie zijn op 20 december
de lichtjes feestelijk ontstoken en waarbij de Noorse
ambassade een warme ‘Gløgg’ aanbood aan
de deelnemers.
6.4 Inkomende werkbezoeken
De burgemeester ontvangt veel buitenlandse ambassadeurs in Nederland en Nederlandse ambassadeurs in
het buitenland. Burgemeester en wethouders namen deel
aan verschillende evenementen van de ambassades en
ontvingen ook bijeenkomsten van onder meer de Union
des Consuls. Regelmatig worden ook ontmoetingen
met en werkbezoeken aan buitenlandse bedrijven in
Rotterdam georganiseerd.
Naast de contacten met prioritaire landen en steden trekt
Rotterdam op vele terreinen belangstelling uit het buitenland. Een bestuurlijke delegatie uit Birmingham kwam
in april in het kader van het Rotterdams evenementen
support model en sprak onder andere met wethouder
Laan (Sport en Recreatie, Kunst en Cultuur). In juni
bracht een economische delegatie van Hull en Humber
Ports onder leiding van de wethouder van Hull een
bezoek aan Rotterdam. Het werkbezoek was gericht op
de haven, onderwijs, ondernemerschap en cultuur.
In oktober kwamen general managers van de Franse
Kamer van Koophandel naar Rotterdam voor een
seminar over Agri & Food bedrijven. De delegatie werd
ontvangen door wethouder Van Huffelen (Duurzaamheid,
Binnenstad en Buitenruimte). Kort daarvoor bezocht een
Franse delegatie onder leiding van een Franse senator
20
wethouder Laan om inzicht te krijgen in het Rotterdamse
cultuurbeleid. Een andere Franse delegatie, bestaande
uit managers van de EDRF, de grootste energieleverancier in Frankrijk, en managers van een groot ingenieursbureau, de afdeling Basisinformatie van de gemeente.
Wethouder Baljeu (Haven, Verkeer, Regionale Economie)
ontving op 4 november de deelnemers aan het Port
Management program van Port of Rotterdam
International. De deelnemers zijn vertegenwoordigers
van bedrijven, havens en overheden waar het
Havenbedrijf internationaal mee samenwerkt. Aan het
programma dat van 28 oktober tot 8 november duurde
namen dit keer 22 deelnemers uit Brazilië, Oman, Qatar,
Roemenië, Zuid-Korea, Indonesië, Maleisië en Nederland
deel. De wethouder ontving onder meer een havendelegatie uit Sohar, een havenveiligheidsdelegatie uit
Kaapstad en een delegatie op het gebied van watermanagement uit Los Angeles.
Een Egyptische delegatie van de Suez Canal Corridor
bracht in juli een werkbezoek aan Rotterdam om zich te
oriënteren op de Rotterdamse kennis op het gebied van
havenontwikkeling en watermanagement, met het oog op
de voorgenomen investeringen in de verbreding van
het Suezkanaal.
Vanuit Azië bezochten, naast verschillende delegaties uit
China en India, onder meer een delegatie uit Brunei, een
Vietnamese delegatie uit Ho Chi Minh City onder leiding
van de chairman van het People’s Committee en een
Japanse delegatie van de Osaka Prefectural Assembly
onze stad en haven, waaronder een bezoek aan het stadhuis en ontmoeting met de burgemeester.
De burgemeester ontving ook de Kaapverdische premier,
waarbij gesproken werd over de integratie van de
Kaapverdische gemeenschap en het bevorderen van de
economische samenwerking. In het najaar bezocht ook
de Kaapverdische president Rotterdam. Ook de burgemeester van Praia, de hoofdstad van Kaapverdië, bracht
een bezoek aan Rotterdam waarbij gesproken werd over
de politiesamenwerking en informatie werd gegeven over
de werking van de Roteb.
De stedelijke ontwikkeling van Rotterdam, rond het
Centraal Station, Binnenstad, Markthal en Kop van Zuid,
trok onder meer belangstelling van bestuurlijke delegaties uit Denemarken, Linköping in Zweden en Adana in
Turkije. Daarnaast bezochten vele ambtelijke delegaties
Rotterdam, van een groep Hongaarse archiefdirecteuren
die de Gemeentelijke Archiefdienst bezochten, tot een
groep Zweedse onderwijsprofessionals die een bezoek
brachten aan de Children’s Zone op Zuid.
6.5 Voorbeeldprojecten
Rotterdam heeft een goede reputatie als vernieuwende
stad die doet wat het zegt. Regelmatig brachten
vertegenwoordigers van de Europese instellingen werkbezoeken aan Rotterdam. In het jaar voorafgaand aan de
verkiezingen van gemeenteraad en Europees Parlement
bezochten vertegenwoordigers van de meeste politieke
partijen projecten in Rotterdam. De ontwikkeling op Zuid
en projecten als Jongerenloket, Werkplein en Klushuizen
trekken Europese belangstelling.
het college bij de RET-remise Sluisjesdijk, passeerde
nog een groot scala aan andere onderwerpen de revue.
Europarlementariërs van het CDA en Groen Links
bezochten de deelgemeenten Feijenoord en Charlois
om kennis te nemen van het Nationaal Programma
Rotterdam Zuid (NPRZ) en de effecten van arbeidsmigratie. Ook de internationale deelnemers van de Partij
van Europese Socialisten aan het seminar ‘A social way
out of the crisis’ bezochten in juni Rotterdam Zuid, waar
zij werden ontvangen door de directeur van het NPRZ.
Andersom bracht directeur NPRZ in juni een werkbezoek
aan het Europees Parlement in Brussel. De partijcommissie Europese Zaken van de VVD bracht een
werkbezoek aan de haven.
Eurocommissaris Andor, verantwoordelijk voor werkgelegenheid, sociale zaken en integratie, bezocht
in het voorjaar Rotterdam. Hij sprak met de burgemeester
over het Sociaal Investerings Pakket en de EU-arbeidsmigratie en bezocht met wethouder Louwes (Arbeidsmarkt, Hoger Onderwijs, Innovatie en Participatie) het
jongerenloket, dat met steun uit het Europees Sociaal
Fonds jongeren tot 27 jaar begeleidt bij het vinden van de
juiste opleiding.
In het najaar bracht onder meer de heer Falkenberg, de
Directeur-generaal Milieu van de Europese Commissie,
op 6 september een bezoek aan Rotterdam. Hij sprak
onder andere met het college en vervolgens ook met
andere uitgenodigde steden. Een van de gespreksthema’s was het nationaal samenwerkingsprogramma
luchtkwaliteit.
Een breed gezelschap van regioparlementariërs, Kamerleden en europarlementariërs, bracht in het voorjaar een
werkbezoek aan Rotterdam. ‘s Ochtends bezochten zij
de openbare scholengemeenschap Hugo de Groot waar
zij spraken over onderwijs op Zuid. Tijdens een lunch met
21
Kalender Rotterdam Wereldwijd 2013
29
Rotterdam
Werkbezoek Hongaarse archiefdirecteuren aan Stadsarchief
Januari
29-31
Rotterdam
International Advisory Board Rotterdam
18
Rotterdam
Euricur werkgroep Cities as Engines for Sustainable Competitiveness
Juni
23
Rotterdam
Nieuwjaarsbijeenkomst American Chamber of Commerce
3-7
São Paulo
New Cities Summit
24
Rotterdam
Nieuwjaarsbijeenkomst Nederland-Ruslandjaar 2013
4
Rotterdam
Franse delegatie energiebeleid en basisinformatie
29-3/2
Japan
Economische missie en concert Rotterdams Philharmonisch Orkest
4-7
München
Messe München
6-8
Dublin
Conferentie Intercultural Cities van de Raad van Europa
6
Brussel
Seminar luchtvervuiling
11-17
Rotterdam
40th ABN AMRO World Tennis Tournament
10
Rotterdam
Seminar Comité van de Regio’s PES-fractie
13
Rotterdam
Chinees Nieuwjaar
11-15
Rotterdam
Poetry International
14
Rotterdam
Werkbezoek wethouder stedelijke ontwikkeling Praag met delegatie
11-18
China
Handelsmissie en tournee RPhO
18
Rotterdam
Werkbezoek watermanagement delegatie Los Angeles
17-18
Rotterdam
Economische delegatie van Hull en Humber Ports
19-20
Dublin
Conferentie World Alliance of Cities Against Poverty
19-21
St. Petersburg
Internationaal Economisch Forum
23-2/3
Panama, Curaçao
Nationale handelsmissie tijdens beurs Panama Maritime
19-23
Rotterdam
CHIO Rotterdam
20
Rotterdam
Netwerkbijeenkomst India
5
Antwerpen
Willem Elsschotdiner
25
Brussel
Werkbezoeken Europees Parlement HYer en NPRZ
11
Rotterdam
Van Beuningenlezing door de Vlaamse minister-president Kris Peeters in
het Wereldmuseum
2
Rotterdam
Werkbezoek havenbestuur Suez Canal Corridor
11-12
Londen
Werkbezoek Raadscommissie Bestuur, Veiligheid en Middelen
3
Brussel
Comité van de Regio’s
11-13
Rotterdam
Werkbezoek Deense minister van Integratie
4
Rotterdam
Bezoek premier en ministers Kaapverdië
11-14
Miami
Cruise shipping beurs
8
Londen
Conferentie Policing in Global Cities
12-15
Cannes
Vastgoedbeurs MIPIM
12-14
Rotterdam
North Sea Jazz Festival
13-16
Rotterdam
Marokkaanse bedrijvenmissie
15
Rotterdam
Bezoek burgemeester en schepenen Antwerpen
14
Rotterdam
Conferentie Europees subsidieprogramma Interreg over regionale ontwikkeling
19
Rotterdam
Werkbezoek vice-burgemeester Moskou
18-20
Istanbul
Maritieme beurs Europort
30-31
Belfast
World Police and Fire Games
19
Rotterdam
Werkbezoek Europees Commissaris Andor
Augustus
20-21
Brussel
Werkbezoek Concerndirectie
4-10
Rotterdam
Internationale conferentie Vlaggenkunde
22
Rotterdam
Regioparlementariërs
18
Rotterdam
Bavaria City Race
25-27
Malmö
Cities and Migration Jaarvergadering IMISCOE
2-6
Roemenië/ Bulgarije
Studiereis arbeidsmigratie en haven
30-31
Antwerpen-Rotterdam
World Port Classic wielerkoers
6-8
Rotterdam
Conferentie International Association for Bridge and Structural Engineering
September
6-11
Ho Chi Minh City
Samenwerkingsproject watermanagement
5-7
Rotterdam
Rotterdam Philharmonic Gergiev Festival
10
Hamburg
Rederslunch
6-8
Rotterdam
Wereldhavendagen
12-14
Rotterdam
ABN AMRO Marathon Rotterdam
9
Rotterdam
OESO-conferentie Ports, Cities and Global Transitions
22
Rotterdam
Bezoek senator Berlijn met delegatie
9
Rotterdam
Franse delegatie cultuurbeleid
22-23
Brussel
Comité van de Regio’s Commissie ECOS
9-10
Tampere
Conferentie Integrating Cities
20-23
Rotterdam
Conferentie Ethical, Legal and Psychosocial Aspects of Transplantation
12-13
Rotterdam
Slotconferentie Cruise Gateway Interreg North Sea
24
Rotterdam
Bestuurlijke delegatie Birmingham evenementenbeleid
22-26
Jakarta
Samenwerking water en economie
25
Rotterdam
Bridges to Fashion Witte de Withstraat
24-27
St. Petersburg
Maritieme beurs Neva
7-8
Wenen
Conferentie Participatie en integratie
7-9
München
Vastgoedbeurs Expo Real
13-14
Brussel
G4-cursus
9
Brussel
Comité van de Regio’s
15
Brussel
Werkbezoek Erasmus Universiteit Rotterdam
9
Brussel
G4-workshop Smart capital cities and regions
15
Brussel
Netwerkbijeenkomst Havenbedrijf Rotterdam
9
Londen
Rederslunch
15-19
Rotterdam
Shell Eco-marathon
10-13
Rotterdam
Architectuur Film Festival Rotterdam 2013
19-23
Tanger
Handelsmissie
14-15
Bazel
Werkbezoek haven en energie
22
Rotterdam
Opening Tweede Maasvlakte
14-15
Berlijn
Werkbezoek duurzame woningbouw
23
Rotterdam
Netwerkbijeenkomst Rotterdam Representatives
17
Rotterdam
Werkbezoek gouverneur St. Petersburg
23
Rotterdam
Lloyd’s Maritime Dinner
18-19
Rotterdam
Werkbezoek delegatie stedenbouw Brussel
28
Rotterdam
Bezoek president Panama en conferentie Panama Invest 2013
23
Brussel
Werkbezoek haven
Februari
Maart
April
Mei
22
Juli
Oktober
23
23-26
Rotterdam
Werkbezoek Franse delegatie Agri & Food
18-27
Rotterdam
World Food Festival
29
Rotterdam
Eurocities seminar Social return
31
Brussel
Paneldiscussie EU immigratie- en integratiebeleid
2-4
Koeweit
Werkbezoek haven en energie
3-8
Rotterdam
Werkbezoek gouverneur en korpschef Kayseri (Turkije)
4
Rotterdam
Port Management Programma 2013
11-12
Brussel
G4-cursus
18-19
Berlijn
Werkbezoek Neukölln
19
Rotterdam
Werkbezoek wethouder Elsene
18-22
Bakoe
Werkbezoek en handelsdelegatie
20
Dordrecht
Vlaams Nederlandse Delta
22
Rotterdam
Heropening Europees informatiecentrum (EDIC) en opening Poolse szopka kerstexpositie in de Centrale Bibliotheek
22-25
St. Petersburg
Werkbezoek en concertreis
25-26
Oslo
Kerstboomkapceremonie
27
Brussel
Europese armoedeconferentie
27-29
Gent
Eurocitiesconferentie en ledenvergadering
11
Rotterdam
Jaardiner Union des Consuls
20
Rotterdam
Veiligheidssamenwerking met Sohar
20
Rotterdam
Ontsteken kerstboom uit Oslo
21
Rotterdam
West-Kruiskadetour for Expats
November
December
7. Thema’s
Veel internationale en Europese contacten hebben
betrekking op specifieke thema’s. Soms zijn die
onderdeel van bredere contacten met landen en
steden. Vaak ontstaan ze ook vanuit die thema’s,
door samenwerking met steden, bilateraal of in
stedennetwerken. Die samenwerking bestaat vaak
voor een deel uit kennisuitwisseling, maar kan ook
leiden tot contacten en contracten voor het
Rotterdamse bedrijfsleven, zoals op het gebied van
watermanagement en klimaatadaptatie, het
gezamenlijk verwerven van subsidie of het
aantrekken van congressen en evenementen.
7.1 Stedelijke ontwikkeling
De gebiedsontwikkeling van Rotterdam Central District,
Hart van Zuid en Stadshavens trekt internationaal veel
belangstelling. Om het investeringsklimaat van Rotterdam
te promoten bij buitenlandse investeerders presenteert
Rotterdam zich regelmatig op de drie toonaangevende
vastgoedbeurzen: de Provada in Amsterdam, de MIPIM
in Cannes en de Expo Real in München. Het doel van
beursbezoek is contact te maken met investeerders en
hen te informeren over de investeringsmogelijkheden die
Rotterdam biedt.
Wethouder Karakus (Wonen, Ruimtelijke Ordening,
Vastgoed en Stedelijke Economie) nam van 7 tot 9
oktober deel aan de jaarlijkse vastgoedbeurs Expo Real
München. De Expo Real is de grootste commerciële
Europese vastgoedbeurs waar investeerders, beleggers,
ontwikkelaars, vastgoedadviseurs en eindgebruikers
elkaar ontmoeten. De Expo Real is daardoor een
uitstekend platform om in contact te komen met vooral
Duitse beleggers die een lange termijn perspectief
hanteren. Op de vakbeurs deelde Rotterdam de
gezamenlijke Holland stand (Holland Property Plaza) met
andere Nederlandse partijen en gemeenten.
De bijzondere architectuur van Rotterdam, de bouw van
het Centraal Station, De Rotterdam, de Markthal, het
24
nieuwe stadskantoor en de ontwikkelingen op de Kop
van Zuid zijn enkele van de projecten die al tijdens de
bouw veel buitenlandse bezoekersgroepen trekken.
Zo ontving wethouder Van Huffelen (Duurzaamheid,
Binnenstad en Buitenruimte) in februari de wethouder
Stedelijke Ontwikkeling van Praag met een kleine
delegatie en bezocht de schepen voor Stedenbouw en
Erfgoed van de gemeente Brussel in oktober Rotterdam,
met een delegatie van zo’n veertig stedenbouwers.
De bezoekers verkenden onder leiding van collega’s
van het cluster Stadsontwikkeling te voet, per fiets, bus
en openbaar vervoer de Binnenstad en Zuid en werden
ontvangen op het stadhuis. Jaarlijks worden zo vele
buitenlandse groepen ontvangen door gemeente,
projectorganisaties en instellingen op het gebied van
architectuur en stedelijke ontwikkeling.
7.2 Water
Watermanagement en klimaatadaptatie worden steeds
belangrijker, zeker in deltasteden. Door de ligging in de
Rijndelta en onder Nieuw Amsterdams Peil zit de strijd
tegen het water in het DNA van Rotterdam. Internationaal
loopt Rotterdam voorop met de adaptatiestrategie
en slimme, praktische wateraanpak. Jaarlijks komen
enkele tientallen delegaties uit binnen- en buitenland
hun licht opsteken in Rotterdam bij projecten als waterpleinen, bouwen op water en groene gevels. Dit helpt
Rotterdamse bedrijven aan nieuwe orders, in steden
als Ho Chi Minh City en New Orleans. Op dit moment
zijn al 3600 arbeidsplaatsen in de regio hier direct
aan verbonden. Kennisinstituten als de Hogeschool
Rotterdam en de Erasmus Universiteit zijn water- en
klimaatonderzoek gestart en zien de stad steeds meer
als studieobject. De Rotterdamse adaptatiestrategie helpt
zo de economie en kennisopbouw verder te versterken
met internationale spin-off.
Om die kennis en positie internationaal te versterken en
vermarkten is Rotterdam actief in mondiale netwerken:
de C40 Cities Climate Leadership Group (C40),
25
Connecting Delta Cities (CDC), het Risk Assessment
Network en Resilient cities. Daarnaast is de gemeente
samen met het Rijk, onderzoeksinstellingen en bedrijven
al enkele jaren betrokken bij waterprojecten in de snel
groeiende Aziatische deltasteden Ho Chi Minh City
(Vietnam) en Jakarta (Indonesië). Na de orkanen Katrina
en Sandy is Rotterdam ook om advies gevraagd door
New Orleans, Los Angeles en New York.
Ho Chi Minh City
Rotterdam werkt al sinds 2009 een samen met Ho Chi
Minh City in Vietnam aan een programma om te komen
tot een adaptatiestrategie voor de stad: ‘Ho Chi Minh
City Moving Towards the Sea with Climate Change
Adaptation’. Op verzoek van het Ministerie van
Infrastructuur & Milieu adviseert Rotterdam op basis van
haar kennis en ervaring met het programma Rotterdam
Climate Proof, de stad Ho Chi Minh City. De samenwerking tussen beide steden is een van de drie onderdelen uit het Strategic Partnership Arrangement dat door
voormalig premier Balkenende is getekend met de vicepremier van Vietnam in 2010 en wordt gefinancierd door
het Netherlands Water Partnership.
In het voorjaar reisde wethouder van Huffelen
(Duurzaamheid, Binnenstad en Buitenruimte) met een
kleine delegatie naar Ho Chi Minh City om het definitieve
klimaatadaptatieplan aan te bieden aan Ho Chi Minh City.
De strategie voor Ho Chi Minh City kan een blauwdruk
zijn voor een integrale aanpak van klimaatproblemen
in deltasteden over de hele wereld. In vervolg op de
Letter of Intent uit 2009 en het eerdere Memorandum of
Understanding (MoU) uit 2011, tekende de wethouder
een nieuw MoU over de verdere aanpak van de klimaaten watervraagstukken in Ho Chi Minh City. Tijdens het
bezoek verkende de delegatie ook verdere mogelijkheden voor het Rotterdamse bedrijfsleven.
Jakarta
Ook voor Indonesië is waterbeheer een belangrijk thema.
In Jakarta is er een acute dreiging van overstromingen
voor een groot deel van de stad als gevolg van bodemverzakking en de stijging van de zeespiegel.
De afgelopen twee jaar hebben Nederlandse experts een
plan uitgewerkt voor de aanleg van een 36 kilometer
lange ringdijk die de Indonesische kuststad Jakarta moet
beschermen tegen overstromingen. Bij dit masterplan is
ook de gemeente Rotterdam betrokken. Burgemeester
Aboutaleb bezocht in september 2013 Jakarta waar hij
met de gouverneur van Jakarta een hernieuwde overeenkomst tekende voor de periode 2013-2015. Het doel van
de samenwerking is om experts uit Jakarta een
26
van de gemeente Rotterdam en het bedrijfsleven deelnamen. De minister van Infrastructuur en Milieu tekende
een Memorandum of Understanding met haar
Amerikaanse ambtgenoot Donovan over Nederlandse
hulp en betrokkenheid bij de aanpak van de klimaatadaptatie in New York.
trainingsprogramma in Nederland te laten volgen om
de overstromingsproblematiek in de toekomst zelf te
kunnen oplossen. Dit programma wordt begeleid door
Hogeschool Rotterdam en medegefinancierd door
de rijksoverheid.
Naast samenwerking met Jakarta richtte het bezoek zich
vooral op de haven- en kustontwikkeling in Jakarta en
Indonesië. Tijdens ontmoetingen met de ministers van
Economische Zaken en Transport is de bereidheid
uitgesproken om met Indonesië samen te werken om de
havensector verder te ontwikkelen. De modernisering
van de Indonesische havens levert het Nederlandse
bedrijfsleven tal van kansen op. Het Havenbedrijf
Rotterdam heeft hieraan vervolg geven tijdens het
bezoek van premier Rutte aan Indonesië in november.
Het Rotterdamse Scheepvaart en Transport College
tekende in aanwezigheid van de burgemeester een
overeenkomst met de Indonesian Port Corporation om in
de vorm van een joint venture een maritieme opleiding
in de haven van Jakarta op te zetten.
Los Angeles
Na de orkanen Katrina en Sandy kreeg het aanpakken
van de watervraagstukken en het investeren in klimaatadaptatie hoge prioriteit in verschillende Amerikaanse
steden. Een grote delegatie uit Los Angeles bracht in
februari een meerdaags bezoek aan Rotterdam om te
leren van de aanpak van watervraagstukken en klimaatadaptatie. Een delegatie van de gemeente Rotterdam
(Programmabureau Duurzaam), bedrijven en kennisinstellingen nam daarna medio mei deel aan een werkconferentie in Los Angeles om te adviseren over een
integraal plan voor de regio rond LA.
New York
Op verzoek van de Amerikanen bracht een Nederlandse
delegatie in maart een bezoek aan New York City om te
overleggen over de aanpak van wateroverlast in de regio.
Prins Willem Alexander leidde de delegatiereis waaraan
ook minister Schultz Van Haegen en vertegenwoordigers
Oud-president Clinton, als voorzitter van het Clinton
Global Initiative, en burgemeester Bloomberg van New
York nodigden burgemeester Aboutaleb uit voor een
rondetafelgesprek over de gevolgen van klimaatverandering voor steden. Daarbij werd onder meer
gesproken over het Rotterdam Climate Proof programma,
het stedennetwerk Connecting Delta Cities en de
plannen van de Rockefeller Foundation om te investeren
in een Resilient Cities Network. Het werkbezoek aan
New York duurde van 5 tot 8 mei. De gesprekken met de
New Yorkse autoriteiten gingen naast watermanagement
vooral over veiligheid en criminaliteitsbestrijding.
De burgemeester bracht ook een bezoek aan de Harlem
Children’s Zone.
Enkele weken na het bezoek maakte burgemeester
Bloomberg van New York bekend dat de stad zich wil
beschermen tegen nieuwe overstromingen met maatregelen die in totaal zo’n 20 miljard dollar (15 miljard euro)
kosten. Verschillende Rotterdamse bedrijven komen in
aanmerking om mee te werken aan de maatregelen.
Resilient Cities
De Rockefeller Foundation maakte op 3 december
bekend dat Rotterdam één van de eerste geselecteerde
steden is die het 100 Resilient Cities Network gaan
vormen. De Rockefeller Foundation ondersteunt, na de
orkanen Katrina en Sandy, 100 steden om hun veiligheid
en weerbaarheid tegen klimaatverandering te verbeteren.
Deelname aan het netwerk betekent naast erkenning
voor de koploperpositie van Rotterdam ook een forse
inhoudelijke en financiële ondersteuning (1 miljoen dollar). Rotterdam, initiatiefnemer van CDC, was gastheer
gedurende het seminar, waaraan ook het Risk
Assessment Network van de C40 deelnam. Een belangrijk onderwerp tijdens het seminar was dan ook risicoanalyse. Om te zijn voorbereid op het klimaat van de
toekomst, dat vooral grotere periodes van droogte en
toenemende extreme regenval zal brengen, werken veel
steden met klimaatmodellen. Aan de hand van voorspellingen worden de risico’s bepaald op basis waarvan
de steden maatregelen kunnen nemen.
Onder de 23 deelnemende steden waren Ho Chi Minh
City, Hong Kong, Jakarta, Kopenhagen, Londen, New
Orleans, New York, Melbourne, Mumbai, Rio de Janeiro,
Shanghai en Tokyo.
7.3 Duurzaamheid Om de Rotterdamse ambities als duurzame stad en
haven te realiseren is uitwisseling van kennis en samenwerking met internationale partners cruciaal.
Samenwerking in internationale netwerken en Europese
projecten is een effectieve en efficiënte methode om met
kennis, innovaties en mogelijke partners in contact te
komen en gezamenlijk financiering, subsidies of
besparingsmogelijkheden te vinden voor Rotterdamse
projecten.
Rotterdam is lid van de International Council for Local
Environmental Initiatives (ICLEI), een wereldwijd netwerk
van 1200 lokale overheden. Wethouder Van Huffelen
(Duurzaamheid, Binnenstad en Buitenruimte) is voor de
Connecting Delta Cities (CDC)
Vertegenwoordigers van 23 deltasteden waren van 3 tot
en met 6 juni te gast in Rotterdam om klimaatadaptatiestrategieën en -maatregelen met elkaar te delen. Op het
Connecting Delta Cities-seminar onderzochten zij de
mogelijkheden om klimaatveranderingen het hoofd te
bieden. Het internationale gezelschap werd ontvangen
door burgemeester Aboutaleb en bracht onder meer een
bezoek aan het Drijvend Paviljoen. Het seminar werd
georganiseerd door de gemeente Rotterdam in samenwerking met C40, het netwerk van grote wereldsteden die
zich bezighoudt met onder meer klimaatadaptatie.
27
Het trekt 2,1 miljard euro uit om 139 zee- en binnenhavens in 2025 te voorzien van LNG bunkerstations.
De partners hebben onder meer contact met België,
Duitsland, Frankrijk en de Scandinavische landen om de
mogelijkheden voor het gebruiken en bunkeren van LNG
te vergroten. Zo sprak wethouder Baljeu (Haven, Verkeer,
Regionale Economie) in Basel met vertegenwoordigers
van de haven van Zwitserland, het bedrijfsleven en
de Zwitserse ministeries van Economie en Transport
over het stimuleren van het gebruik van LNG in
de binnenvaart.
bestuursperiode 2012-2015 gekozen als lid van Europe
Regional Executive Committee (REXCom) en vertegenwoordiger van deze Europese afdeling in de wereldwijde
ICLEI-organisatie, de Global Executive Committee
(GEXcom). Deze functie biedt goede netwerkmogelijkheden met de Europese instellingen en versterkt de
positionering en profilering van Rotterdam als duurzame
wereldhavenstad.
Wethouder Van Huffelen nam in het voorjaar deel aan
de bestuursvergadering van ICLEI in Genève en in het
najaar in Nantes. De bijeenkomst in Genève viel samen
met de 7th European Conference of Sustainable Cities
& Towns, waar met vertegenwoordigers van Europese
Commissie, Europese Investeringsbank en andere
steden werd gesproken over een duurzame aanpak van
de economische en financiële crisis, door pro-actief
initiatieven te ontwikkelen, innovaties te stimuleren en
instrumenten te ontwikkelen en te implementeren. De
bijeenkomst in Nantes werd tegelijkertijd georganiseerd
met de World Mayors Summit on Climate Change, zodat
vertegenwoordigers van steden en regio’s uit de hele
wereld deelnamen.
De deelnemers spraken met name over strategieën hoe
het lokale belang op de agenda te zetten in internationale
onderhandelingen over klimaat en milieu, zoals de
Klimaattop van de Verenigde Naties in Warschau eind
2013, de Local Government Climate Roadmap 2013-2015,
de Hannover Messe 2014 en UNHabitat 2015.
De conferentie werd afgesloten met de aanname van de
28
Nantes Declaration of Mayors and Subnational Leaders
on Climate Change. Daarin geven de vertegenwoordigers
van lokale overheden wereldwijd een oproep mee
aan supranationale en nationale bestuurders en overleggremia om het belang van gemeenten in te brengen
als volwaardig focuspunt bij beleidsvoorbereiding en
besluitvorming op verschillende milieu- en duurzaamheidsterreinen. Rotterdam heeft zich eind 2013 ook aangesloten bij Procura+, een campagne van ICLEI gericht
op duurzaam inkopen en aanbesteden, in samenwerking
met onder meer Barcelona, Gent en München.
Biotechnologie speelt een belangrijke rol in de vergroening
en verduurzaming van de economie. De biobased
industrie groeit snel. De haven van Rotterdam is een
centrum voor de logistiek en productie van biochemische
stoffen, bio-energie en biobrandstoffen. In maart werd in
het WTC Rotterdam het grootste jaarlijkse congres van
de biobrandstoffen en biochemische industrie
georganiseerd, The World Biofuels Markets 2013.
Congres en parallelle tentoonstelling trokken zo’n 1500
deelnemers, waaronder grote internationale bedrijven.
Om de emissie van schadelijke brandstoffen in de haven
te verminderen investeren Havenbedrijf, Deltalinqs en
andere partners onder meer in de introductie van LNG
als brandstof in de scheepvaart. LNG is vloeibaar
gemaakt aardgas en is eenvoudiger te transporteren,
goedkoper en minder vervuilend dan stookolie, diesel of
benzine. Ook de Europese Commissie wil vaart zetten
achter het gebruik van het vloeibaar gemaakte gas.
De emissie van schadelijke brandstoffen in de stad
kan verder verminderd worden door het gebruik van
schonere wagens te bevorderen. Rotterdam werkt met
diverse steden samen aan Europese projecten en wordt
regelmatig gevraagd om mee te doen met initiatieven
die kennisuitwisseling tot doel hebben, een voorwaarde
voor het verkrijgen van Europese subsidie. Rotterdam is
actief in diverse netwerken en projecten om het energieverbruik en de CO2 -uitstoot te verminderen, het gebruik
van schone energie en grondstoffen te bevorderen en
de luchtkwaliteit te verbeteren. Zo reikte wethouder Van
Huffelen in april 2013 de eerste Ecostar-certificaten uit
aan vier Rotterdamse ondernemingen. Ecostars is een
Europees waarderingssysteem voor ondernemingen met
schone en duurzame bedrijfsvoertuigen, met financiële
ondersteuning van de Europese Commissie. Daarnaast
werden met Europese subsidie 700 oplaadpalen voor
elektrische voertuigen gerealiseerd.
7.4 Sociaal en veilig
WACAP
Rotterdam is lid van de World Alliance of Cities Against
Poverty (WACAP), een mondiaal netwerk van steden
met als doelstelling het bestrijden van armoede op lokaal
niveau, daarover kennis uit te wisselen, en nieuwe benaderingen van armoedebestrijding te ontwikkelen. WACAP
is onderdeel van het United Nations Development
Programme (UNDP). In 2010 was Rotterdam de organisator van het zevende WACAP Forum.
Het achtste WACAP Forum vond op 20 en 21 februari
2013 plaats in Dublin, met als thema ‘Smart, Safe and
Sustainable Cities’. Wethouder Florijn (Werk, Inkomen en
Zorg) was gevraagd deel te nemen aan de conferentie
en het Rotterdamse gastheerschap over te dragen aan
Dublin. Tijdens de openingsceremonie verwoordde
de wethouder de Rotterdamse visie op burgerschap,
eigen kracht en een integrale aanpak. Als dank voor
het organiseren van het zevende WACAP Forum in
Rotterdam en de Rotterdamse betrokkenheid bij de internationale stuurgroep en het secretariaat van WACAP,
kreeg de wethouder een WACAP-award voor city-to-city
cooperation uitgereikt.
New Cities Foundation
Wethouder Louwes (Arbeidsmarkt, Hoger Onderwijs,
Innovatie en Participatie) bracht van 3 tot en met 6 juni
een bezoek aan de New Cities Summit in São Paulo,
Brazilië. Thema van de conferentie was The Human City.
De wethouder was uitgenodigd om te spreken tijdens
een paneldiscussie over the future of work. Doel van
het werkbezoek was om de Rotterdamse inzet op het
gebied van met name arbeidsmarktontwikkeling, sociale
innovatie en participatie voor het voetlicht te brengen
en kennis op te doen over de mondiale en Braziliaanse
initiatieven op die terreinen.
Naast deelname aan de conferentie heeft de wethouder
diverse aan haar portefeuille gerelateerde werkbezoeken
afgelegd en gesprekken gevoerd, onder meer op het
gebied van sociale innovatie, jeugdwerkloosheid, hoger
onderwijs en participatief budgetteren.
Migration Policy Institute
Het Migration Policy Institute (MPI) en het Oxford
University’s Centre for Migration Policy and Society
(COMPAS) organiseerden in oktober in Brussel een
paneldiscussie over familievorming en -hereniging in
relatie tot het Europese immigratie- en integratiebeleid.
Wethouder Louwes nam deel aan de paneldiscussie
29
en sprak voorafgaand met de directeur van MPI Europe
over de invulling van een rondetafeldebat in voorjaar
2014 in Rotterdam.
In vervolg hierop nodigde de Trans-Atlantic Council on
Migration de wethouder uit voor deelname aan een ‘high
level meeting’ met politieke leiders en vooraanstaande
experts om over immigratie- en integratievraagstukken te
discussiëren. De Council is een denktank die is opgericht
door het Migration Policy Institute in Washington en
verschillende charitatieve kapitaalkrachtige stichtingen
als de Bertelsmann Stiftung, Carnegie Cooperation en
Rockefeller Foundation. De besloten bijeenkomst vond
medio november plaats in Londen. De wethouder sprak
met vertegenwoordigers uit politiek, beleid en bedrijfsleven over Cities and Regions: Reaping Migration’s Local
Dividends. In december reisde de wethouder naar Berlijn
voor een werkbezoek en bijeenkomst van het Migration
Policy Institute, waar zij de aan Rotterdam toegekende
Urban Intervention Award 2013 in ontvangst mocht
nemen. De wethouder besprak en marge van de bijeenkomsten in Brussel, Londen en Berlijn tevens de invulling
van de rondetafelconferentie die MPI voorjaar 2014 in
Rotterdam organiseert.
Bulgarije en Roemenië
De internationale economische ontwikkelingen zijn van
grote invloed op de arbeidsmarkt en arbeidsmigratie.
Rotterdam en andere grote steden breiden hun kennis en
ervaring uit in stedennetwerken en bilaterale contacten
om te leren van elkaars aanpak en gezamenlijk aandacht
te vragen voor de grootstedelijke sociale problematiek bij
nationale overheden en internationale instellingen.
De Europese arbeidsmigratie leidt tot snelle veranderingen in de sociale structuur in de grote steden.
Het gemeentebestuur is al langer bezig om de komst van
arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa voor te
bereiden en op te kunnen vangen. Het vervallen van de
tewerkstellingsverplichting voor Bulgaarse en
Roemeense arbeidsmigranten per 1 januari 2014
betekent een mogelijke toestroom van nieuwe arbeidsmigranten. Het zijn vooral Turkssprekende Bulgaren die
vanuit de regio Shumen naar onze regio komen. Om een
beter beeld te krijgen van deze nieuwe groep bracht een
Rotterdamse delegatie begin 2013 een werkbezoek aan
Bulgarije en Roemenië.
Doel van het werkbezoek was om kennis op te doen
over de achtergrond van de groeiende groep arbeidsmigranten. De delegatie bestond uit burgemeester
Aboutaleb, wethouder Karakus (Wonen, Ruimtelijke
30
Ordening, Vastgoed en Stedelijke Economie), de
politiechef, de hoofdofficier van justitie en enkele medewerkers. De gemeente wil graag het huis op orde hebben
voor de hardwerkende EU-arbeidsmigranten en voorkomen dat zij slachtoffer worden van uitbuiting, mensenhandel of andere illegale praktijken. Het werkbezoek
sterkte de delegatie in de mening dat de centrale en
lokale autoriteiten in Bulgarije en Roemenië onvoldoende
in staat zijn om de push-factoren te doen afnemen.
Naast een integrale aanpak van de arbeidsmigratie in
Rotterdam zetten burgemeester en wethouder zich ook
in om de problematiek van de arbeidsmigratie verder
aan te kaarten bij de nationale overheden van herkomsten vestigingslanden en bij de Europese instellingen.
Tijdens het werkbezoek was er ook aandacht voor
veiligheidsaspecten zoals mensenhandel, skimming,
mobiel banditisme en grenspolitie. De Rotterdamse
politiechef en hoofdofficier van justitie spraken met de
lokale politieautoriteiten over mogelijkheden om de
samenwerking op deze terreinen te versterken. Behalve
bezoeken aan Shumen in Bulgarije en de Roemeense
hoofdstad Boekarest, werd ook Constanza, de
Roemeense havenstad aan de Zwarte Zee, bezocht.
Rotterdam en Constanza en de beide havens hebben
een speciale band en onderzoeken de mogelijkheden
voor samenwerking.
Londen
De raadscommissie Bestuur, Veiligheid en Middelen,
burgemeester, Hoofdofficier van Justitie en Politiechef
van de Eenheid Rotterdam, brachten in maart een werkbezoek aan Londen. De delegatie bezocht onder meer
de wijk Tottenham en sprak met lokale autoriteiten over
openbare orde en veiligheid. Een belangrijk thema was de
vraag wat het bestuur van de wijk en maatschappelijke
organisaties hebben ondernomen na de rellen van 2011,
die compleet escaleerden en zich verspreidden naar
andere steden. Eén van de redenen voor het ontstaan
van de rellen in Londen was het gebrek aan vertrouwen
van de Londenaren in de Metropolitan Police. Door in
Londen te praten met burgers en politici probeerde de
delegatie te begrijpen wat er gebeurd is en dat te
gebruiken voor Rotterdam.
Op uitnodiging van burgemeester Johnson van Londen
sprak burgemeester Aboutaleb in juli op de conferentie
Policing in Global Cities. Op deze politieconferentie
deelden burgemeesters en politiechefs uit de hele wereld
hun ervaringen op het gebied van openbare orde en
handhaving. De burgemeester sprak in Londen over de
Rotterdamse veiligheidsaanpak.
7.5 Kunst en cultuur
Het Rotterdams Philharmonisch Orkest trad in 2013
36 keer met succes op in het buitenland.
Als ambassadeur en icoon van de stad brengt het orkest
niet alleen de Rotterdamse cultuur buiten de stadsgrenzen, maar is het tegelijkertijd een podium voor
zakelijke ontmoetingen. Orkest, Havenbedrijf en
gemeente stemmen de planning van handelsmissies en
tournees op elkaar af. In 2013 toerde het orkest onder
meer in Japan, China en Rusland, drie prioritaire landen
in het internationale beleid van stad en haven.
Burgemeester Aboutaleb en president-directeur Smits
van het Havenbedrijf leidden eind januari een promotiereis naar Tokyo en Osaka in Japan. De delegatie bestond
uit vertegenwoordigers van bedrijven als ABN AMRO,
Eneco, ECT en KPMG, Havenbedrijf en gemeente.
Het Rotterdams Philharmonisch Orkest gaf acht concerten.
In zowel Tokyo als Osaka werden bij de concerten
relaties ontvangen en ontmoetingen georganiseerd met
Japanse bedrijven. Naar de concerten in Shanghai en
Beijing in China reisde medio juni eveneens een handelsdelegatie met bedrijven en kennisinstellingen mee.
Burgemeester Aboutaleb was gastheer van het galaconcert in beide steden, waar vertegenwoordigers van de
Chinese regering en bedrijfsleven aanwezig waren.
De beide optredens van het Rotterdams Philharmonisch
Orkest in St. Petersburg in november werden ook benut
om de economische en culturele contacten te versterken.
Voor de Rotterdamse delegatie, waarin burgemeester
Aboutaleb, wethouder Laan (Sport en Recreatie, Kunst
en Cultuur) en vertegenwoordigers van Rotterdamse
bedrijven, waren verschillende ontmoetingen met
Russische bedrijven en hoogwaardigheidsbekleders
georganiseerd.
Het Havenbedrijf organiseerde medio mei een netwerkbijeenkomst rondom het concert van het Rotterdams
Philharmonisch Orkest in het Paleis voor de Schone
Kunsten in Brussel, waar wethouder Baljeu (Haven,
Verkeer, Regionale Economie) aan deel nam. Bij het
optreden van het Orkest in de Musikverein in Wenen in
december, trad de wethouder op als gastvrouw voor het
Havenbedrijf Rotterdam en de Nederlandse Ambassade
in Oostenrijk en sprak zij tijdens de aan het concert
voorafgaande receptie de aanwezigen toe.
De Van Nellefabriek is ook een icoon van Rotterdam.
De Van Nelle Ontwerpfabriek en de gemeente Rotterdam
hebben in 2013 samengewerkt om de Van Nellefabriek
op de UNESCO Werelderfgoedlijst te zetten.
Een plaats op de Werelderfgoedlijst betekent een wereldwijde erkenning van de waarde van een gebouw en heeft
grote toeristische aantrekkingskracht. Wethouder Laan
(Sport en Recreatie, Kunst en Cultuur) reisde daarom
eind januari met vertegenwoordigers van de gemeente,
de Rijksdienst Cultureel Erfgoed en de Van Nelle
Ontwerpfabriek naar het Unesco Werelderfgoedcentrum
in Parijs om het nominatiedossier te bespreken met en
aan te bieden aan de directeur van het Unesco Werelderfgoedcentrum. Voorjaar 2014 beslist de UNESCO.
7.6 Sport
Rotterdam bekleedt de 16e plaats op de wereldranglijst
van de City index voor Sport Cities. Rotterdam Topsport
werkt al meer dan twintig jaar samen met andere
partners aan de internationale profilering van Rotterdam
als ‘Rotterdam Your Sports City’ en aan het binnenhalen
van sportevenementen. Rotterdam presenteert zich
daartoe op belangrijke internationale sportcongressen
als SportAccord in St. Petersburg, het congres van Union
Mondiale de Villes Olympiques in Lausanne, het HostCities Congres in Dubai en de Spliss Conference
in Antwerpen.
Rotterdam heeft zich in 2013 kandidaat gesteld voor
verschillende toekomstige topsportevenementen, waaronder de World Police and Fire Games 2019.
De World Police and Fire Games (WPFG) is een tweejaarlijks sportevenement voor medewerkers van politie,
31
8. Europese Unie
brandweer, justitiële inrichtingen en de beveiligingsbranche. Verschillende organisaties hebben samengewerkt
om Rotterdam te nomineren als organisator van de
WPFG in 2019: de veiligheidsregio, politie eenheid
Rotterdam, douane en gevangeniswezen. Voorafgaand
aan de WPFG 2013 in Belfast presenteerde een
Rotterdamse delegatie het bid voor de WPFG Rotterdam
2019. Burgemeester Aboutaleb hield namens de
gemeente Rotterdam een speech tijdens de bidpresentatie. Op 1 augustus werd echter bekend gemaakt dat de
wereldfederatie van WPFG het Chinese Chengdu had
aangewezen als organisator voor 2019.
De Europese Unie maakte zich in 2013 op voor de
nieuwe begrotingsperiode 2014-2020 en de
verkiezingen in mei 2014. Na tweeëneenhalf jaar
complexe onderhandelingen stelde de Raad van de
Europese Unie in december het meerjarig financieel
kader (MFK) van de EU voor de periode 2014-2020
vast. Ondertussen werden in Brussel al de
onderhandelingen gevoerd over de 70 verschillende
uitgavenprogramma’s, van regionaal beleid
tot onderzoek.
In 2013 zijn in totaal 39 topsportevenementen georganiseerd in Rotterdam. Naast de jaarlijkse evenementen,
zoals het ABN AMRO World Tennis Tournament,
de ABN AMRO Marathon Rotterdam, het CHIO
Rotterdam, de Korfbal League finale en de Nederlandse
Kampioenschappen Judo heren en dames, vonden
ook het EK Boksen Jeugd, de tweede editie van de
World Port Classic, enkele wedstrijden op de nieuw
geopende Willem-Alexander roeibaan en de Nederlandse
Kampioenschappen Turnen in Rotterdam plaats.
De politieke partijen begonnen in de loop van 2013
met het opstellen van hun verkiezingsprogramma’s en
kandidatenlijsten. Europarlementariërs en Europese
Commissie richtten zich in 2013 op het afronden en
verzilveren van lopende initiatieven en voorbereiden van
nieuwe prioriteiten, met een intensief programma van
conferenties en werkbezoeken als gevolg.
De evenementen in 2013 hebben veel positieve mediaaandacht gekregen en Rotterdam Your Sports City, zowel
nationaal als internationaal, verder op de kaart gezet.
In 2013 werden de 39 evenementen bezocht door bijna
1,7 miljoen bezoekers. Zo trok de 40e editie van het ABN
AMRO World Tennis Tournament met 116.354 bezoekers
een recordaantal toeschouwers naar Sportpaleis Ahoy
Rotterdam. De economische impact voor Rotterdam komt
uit op 6,4 miljoen euro.
De topsportevenementen worden vaak gecombineerd
met side-events. Zo vond op 30-31 augustus de World
Ports Classic Antwerpen-Rotterdam-RotterdamAntwerpen plaats. Burgemeester Aboutaleb en burgemeester De Wever waren hierbij aanwezig.
Zij traden ook gezamenlijk op tijdens het reunion dinner
in Antwerpen op 29 augustus. Voorafgaand aan de
wielerkoers op 29 augustus werd een conferentie
georganiseerd ‘Kracht van de Delta’ voor ondernemers
uit Antwerpen en Rotterdam.
32
8.1 EU-lobby
De Rotterdamse EU-lobby was in 2013 vooral gericht op:
- Subsidie:voorsorteren op middelen uit de nieuwe
subsidieprogramma’s
- Beleid: beïnvloeden van het Europese sociale- en
arbeidsmigratiebeleid en
- Positie: positioneren van Rotterdam als vernieuwende
stad op het gebied van innovatie, duurzaamheid (slimme steden), sociale investeringen
en integratie.
De Rotterdamse lobbystrategie kent drie brede thema’s,
waarbinnen in 2013 de prioriteit uitging naar:
I. Regionale en stedelijke economie
I.a. Behouden van middelen uit het Europees Fonds
voor Regionale Ontwikkeling voor het programma
Kansen voor West en Kansen voor Rotterdam
2014-2020
Nieuwe structuurfondsen
Veel energie in Brussel en de hoofdsteden, maar ook
vanuit Rotterdam, ging in 2013 naar de onderhandelingen
over de nieuwe structuurfondsen en het voorbereiden
van een nieuw Operationeel Programma Kansen voor
West 2014-2020 (OP KvW). Het Operationeel
Programma (OP) en de Slimme Specialisatie Strategie
(S3) werden verder uitgewerkt en, door wethouder Baljeu
(Haven, Verkeer, Regionale Economie) als voorzitter van
het Comité van Toezicht Kansen voor West, besproken in
Bestuurlijke Overleggen met de partners (de vier grote
steden G4 en Randstadprovincies P4), het Rijk en de
andere landsdelen en in informeel overleg met de
Europese Commissie. Daarnaast zijn er consultaties
georganiseerd met belanghebbenden, zoals de
universiteiten en het bedrijfsleven in de Randstad.
Eind 2013 besliste de staatssecretaris van Economische
Zaken dat een groter deel van de toch al sterk gereduceerde
Europese middelen voor regionaal beleid naar het
Noorden des lands gaat. Het programma Kansen voor
West krijgt daardoor naar verwachting voor de periode
2014-2020 een bedrag van € 190 miljoen (tegen € 310
miljoen in de afgelopen periode 2007-2013). Ook de rijkscofinanciering daalt, van € 81,6 miljoen tot € 34 miljoen.
Voor Rotterdam komt ongeveer € 30 miljoen beschikbaar,
grofweg € 4,5 miljoen per jaar, voor projecten op het
gebied van innovatie, duurzame energie en duurzame
stedelijke ontwikkeling. Voor deze subsidies kunnen ook
gemeentelijke projecten in aanmerking komen, mits deze
voldoen aan de Europese subsidie en cofinancieringseisen. Het streven is dat in de tweede helft van 2014 het
Operationeel Programma Kansen voor West 2014-2020
officieel van start kan gaan.
I.b. Aanvragen van subsidies uit de verschillende
Interregprogramma’s
Interreg
In het regionale beleid van de Europese Unie biedt het
programma Interreg subsidiemogelijkheden voor grensoverschrijdende (A) transnationale (B) en interregionale
(C) samenwerking. Rotterdam kwam de afgelopen
jaren in aanmerking voor de programma’s Interreg IVA
Twee Zeeën, Interreg IVB Noordzee en Interreg IVB
Noordwest-Europa. In 2013 is met succes gelobbyd om
Rotterdam de komende jaren ook in aanmerking te doen
komen voor het interregionale programma Interreg VC
Vlaanderen-Nederland. Naar verwachting kan Rotterdam
hier in de periode tot 2020 circa 8 miljoen euro subsidie
uit aanvragen.
33
I.c. Voortzetten van de positie als Management
Autoriteit van Kansen voor West
Management Autoriteit
Rotterdam is als enige Europese stad verantwoordelijk
voor de uitvoering van een EFRO-programma.
Internationaal wordt dit als een uitzonderlijk goed
voorbeeld gezien. Rotterdam heeft als Management
Autoriteit (MA) voor het Operationeel Programma Kansen
voor West 2007-2013, verder geïnvesteerd in de inzet en
ontwikkeling van expertise en kennis over Europese
subsidieprogramma’s en zich verder geprofileerd als stad
die regionale programma’s adequaat uitvoert.
Wethouder Baljeu heeft als voorzitter van de Stuurgroep
Kansen voor West de ervaringen van de afgelopen
periode ingebracht in het bestuurlijk overleg met de
partners en in het nieuwe operationeel programma.
Hoewel meerdere partners belangstelling hebben
getoond voor de positie van MA wenst de rijksoverheid
dat de ervaringen van de MA behouden blijven.
De bestuurlijke partners in West-Nederland hebben
nadrukkelijk verzocht of Rotterdam hiermee wil
instemmen. In het nieuwe Operationeel Programma is
daarom voorgesteld dat Rotterdam ook voor de nieuwe
periode de Management Autoriteit is.
I.d. Bewerkstelligen van meer middelen voor stedelijke
programma’s en met name (een optimale inzet van
Europese middelen) voor het NPRZ
Stedelijk programma: GTI NPRZ
Rotterdam zet zich al ruim 25 jaar in voor meer Europese
aandacht en middelen voor een geïntegreerde aanpak
van de stedelijke problematiek. De nieuwe structuurfondsen bieden nu gelegenheid en extra middelen voor
Integrated Territorial Investment (ITI of Geïntegreerde
Territoriale Investering GTI), waarin meerdere Europese
geldstromen gecoördineerd kunnen worden ingezet.
Rotterdam heeft in Brussel en Den Haag gepleit om het
Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ) in
aanmerking te laten komen als proefproject voor de
nieuwe ITI’s.
De gemeente Rotterdam en het Nationaal Programma
Rotterdam Zuid (NPRZ) hebben op diverse bijeenkomsten
met vertegenwoordigers van de Europese instellingen
presentaties gehouden over het NPRZ. Onderwerpen
waren onder meer de behoefte aan regelgeving en
middelen op het terrein van arbeidsmigratie en achterstandsgebiedenbeleid en de gevolgen hiervan voor de
wijken van Rotterdam-Zuid.
34
Vanuit verschillende EU-gremia is interesse getoond voor
de integrale benadering van sociaal-economische
leefbaarheidsproblematiek in het NPRZ, als interessant
voorbeeld van ‘multi-level governance’. Het NPRZ is
opgenomen in een aanvraag voor een bijdrage uit de
twee Europese structuurfondsen EFRO (Europees Fonds
voor Regionale Ontwikkeling) en ESF (Europees Sociaal
Fonds). De beslissing over Europese middelen voor
NPRZ wordt in 2014 verwacht.
positie en hoe Europa Rotterdam kan versterken.
Op het overleg op de Permanente Vertegenwoordiging
van Nederland bij de Europese Unie spraken naast beide
Eurocommissarissen ook minister-president Rutte en
vertegenwoordigers van het Havenbedrijf en Deltalinqs.
Het is de bedoeling deze ‘Rotterdam ontmoeting’ met
EU-politici, beleidsmakers en -beïnvloeders jaarlijks
te herhalen.
I.e. Monitoren van de Europese wetgeving op het gebied
van staatsteun en mededingingsbeleid
II. Energietransitie, klimaat en innovatie
Mededingingsbeleid
De Europese wetgeving op het gebied van mededingingsbeleid en staatssteun vereist voortdurende alertheid en
monitoring. In 2013 was er onder meer discussie over de
toetsing van eventuele financiële steun van de gemeente
aan een nieuwe Kuip voor Feijenoord, afschaffing van de
vrijstelling van vennootschapsbelasting voor Nederlandse
overheidsbedrijven zoals het Havenbedrijf Rotterdam en
verboden prijsafspraken in de containerlijnvaart.
I.f. Betrokkenheid en ondersteuning van de stad
bij de belangenbehartiging van haven en
havenbedrijfsleven
Havenbeleid
De gemeente is nauw betrokken bij de Uitvoeringsagenda Havenvisie en participeert in het Expertteam
European & International Affairs van het Havenbedrijf
Rotterdam. Belangrijke onderwerpen in 2013 waren het
Kader voor het toekomstige havenbeleid van de EU (het
‘Ports Package’), de ontwikkeling van en subsidies voor
Trans-Europese Netwerken voor Transport (TEN-T) en
de regelgeving voor de introductie van LNG (Liquefied
Natural Gas) als brandstof voor de scheepvaart.
Het Havenbedrijf heeft ook een kantoor in het House of
European Cities (HOEC) in Brussel, hetzelfde gebouw
waar de gemeente Rotterdam, de G4 en Eurocities
kantoor houden.
Wethouder Baljeu nam in de avond van 15 mei in Brussel
deel aan een netwerkbijeenkomst van het Havenbedrijf
die georganiseerd werd rondom het concert van het
Rotterdams Philharmonisch Orkest in het Paleis voor de
Schone Kunsten in Brussel. Op 23 oktober nam wethouder Baljeu deel aan een overleg van het Rotterdamse
havenbedrijfsleven met Eurocommissarissen Kallas
van Transport en Oettinger van Energie. Centraal stond
de vraag hoe het haven- en industrieel gebied van
Rotterdam bijdraagt aan de Europese concurrentie-
II.a. Voorsorteren op het verwerven van middelen uit het
onderzoeksprogramma Horizon 2020 (ten behoeve
van het innovatiebeleid)
Innovatie Horizon 2020
Horizon 2020 is het nieuwe subsidieprogramma voor
wetenschappelijk onderzoek en innovatie in de Europese
Unie. Voor de periode van 2014 tot 2020 komt een
budget van 70 miljard euro beschikbaar voor samenwerking tussen kennisinstellingen en andere partners,
zoals bedrijven en gemeenten. Rotterdam heeft een
speciale werkgroep opgezet met vertegenwoordigers van
gemeente en Rotterdamse instellingen om daar zoveel
mogelijk van te profiteren. Vanaf voorjaar 2014 kunnen
aanvragen worden ingediend.
Wethouder Louwes (Arbeidsmarkt, Hoger Onderwijs,
Innovatie en Participatie) bracht op 15 mei samen met de
voorzitter van het College van Bestuur van de Erasmus
Universiteit een werkbezoek aan Brussel. De rode
draad van het werkbezoek was de aansluiting van de
Rotterdamse innovatieagenda op de Brusselse beleidsontwikkeling en de mogelijkheden voor toekomstige
Europese samenwerking daarbij. Tijdens het werkbezoek
werd onder andere duidelijk dat er in het toekomstige
onderzoeksprogramma Horizon 2020 veel aandacht is
voor high tech, chemie, milieu en water. In verschillende
gesprekken pleitte de Rotterdamse delegatie voor meer
ruimte voor het sociale domein en voor meer betrokkenheid van SSH wetenschappen (social-economic sciences
and humanities).
Eind juni organiseerde de gemeente een eerste bijeenkomst van de Rotterdamse Taskforce Horizon 2020 voor
het Europees innovatie- en onderzoeksbeleid.
Vertegenwoordigers van onderzoeks- en onderwijsinstellingen en experts vanuit de gemeente spraken over
de mogelijkheden om samen een innovatie- en onderzoeksagenda te ontwikkelen voor de Europese innovatie
agenda: Horizon 2020. Het Europese programma sluit
goed aan op de Rotterdamse Innovatie Agenda en biedt
goede kansen voor de drie Rotterdamse innovatieve
speerpunten: Clean Tech Delta, Medical Delta en
Architectuur & Industrial Design. De Taskforce Horizon
2020 bestaat uit een Kerngroep en vijf taakgroepen voor
de thema’s Health, Inclusive Economy, Duurzaam &
Clean Energie, Logistiek & Transport en Digitale Agenda,
onder voorzitterschap van respectievelijk het Erasmus
MC, TNO, gemeente Rotterdam, Hogeschool Rotterdam
en Inholland.
De verschillende taakgroepen hebben in het najaar
geïnventariseerd welke Rotterdamse programma’s en
projecten zich goed lenen voor het Europese
Onderzoeksprogramma. Vanaf voorjaar 2014 kunnen dan
aanvragen worden ingediend.
II.b. Profileren van Rotterdam als duurzame stad, met
name op het gebied van smart cities, energietransitie, elektrisch vervoer en watermanagement
Duurzame energie / energietransitie
Rotterdam heeft de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in
projecten en is betrokken bij verschillende netwerken op
het gebied van duurzame energie en elektromobiliteit.
Wethouder Van Huffelen (Duurzaamheid, Binnenstad en
Buitenruimte) is bestuurslid van ICLEI en HyER, Europese
stedennetwerken op het gebied van duurzaamheid
respectievelijk elektrisch transport. Wethouder Baljeu
(Haven, Verkeer, Regionale Economie) werd in 2013
bestuurslid van Polis, stedennetwerk voor innovatieve
transportoplossingen. Deze netwerken bieden ruime
mogelijkheden voor kennisuitwisseling, belangenbehartiging en gezamenlijke subsidieverwerving.
Als bestuurslid van ICLEI sprak wethouder Van Huffelen
van 17-19 april op de 7th European Conference on
Sustainable Cities and Towns in Genève. De wethouder
is lid van het regionale bestuurlijk comité van ICLEI
(International Council for Local Environmental Initiatives).
Wethouder Van Huffelen nam deel aan de plenaire
sessie over duurzame financiering – een antwoord op
de huidige crisis. Gesproken werd over financiële opties
voor de economische uitdagingen. En de financieringsmechanismen om een groen en sociaal inclusieve
economie te waarborgen en om op nieuwe en kostenefficiënte manieren te investeren.
Tijdens de Sustainable Energy week, op 25 juni in Brussel,
presenteerde wethouder Van Huffelen als bestuurslid
van HyER de eerste resultaten van de European Electromobility Observatory (EEO) aan het Europees Parlement.
35
De EEO verzamelt informatie over de regionale ontwikkeling en toepassing van waterstof- en batterij elektrische
voertuigen. De wethouder sprak over slimme, duurzame
steden en belichtte de rol van de EEO als kennisbank en
sleutelinstrument voor nationale en lokale beleidsmakers.
De wethouder presenteerde daarbij ook de Rotterdamse
maatregelen op het gebied van elektrische vrachtwagens
en bussen bij binnenstedelijk vervoer.
Kort voor de kerst vergaderde het bestuur van HyER in
Rotterdam en bekeek de ingebruikname van het 500ste
oplaadpunt voor elektrische voertuigen.
Het HyER-bestuur sprak over de opschaling van het
gebruik van waterstof, batterijen en elektriciteit bij
mobiliteit. Wethouder Van Huffelen benadrukte het
belang van het betrekken van voertuigfabrikanten en
zichtbaar maken van de effecten van elektrisch vervoer
voor economische groei en werkgelegenheid.
II.c. Monitoren van (en bewerkstelligen van gewenst)
beleid en wetgeving op het gebied van luchtkwaliteit,
CO2 en LNG
Lucht
2013 is door de Europese Commissie benoemd tot het
jaar van lucht, om het belang van schone lucht te
benadrukken. De luchtkwaliteit in Rotterdam voldoet aan
de wettelijke normen voor fijnstof (PM10). Op enkele
plekken in de stad geldt dit nog niet voor de Europese
norm voor stikstofdioxide (NO 2), waar in 2015 aan moet
worden voldaan. Rotterdam werkt aan verbetering van
de luchtkwaliteit door onder meer een volledig vrachtverkeerverbod op de ’s-Gravendijkwal, een sloopregeling
voor de meest vervuilende bestelauto’s, personenauto’s
en taxi’s en extra voorwaarden voor nieuwe
parkeervergunningen.
In januari lanceerde de Europese Commissie een
strategie voor schone brandstoffen. Het pakket bestaat
uit een mededeling over een Europese strategie inzake
alternatieve brandstoffen, een richtlijn over de infrastructuur en normen en een begeleidend document
waarin een actieplan wordt omschreven voor het
stimuleren van vloeibaar aardgas (Liquefied Natural Gas,
LNG) in de scheepvaart. Maar ook om te zorgen dat in
heel Europa tankstations voor alternatieve brandstoffen
worden gebouwd, met gemeenschappelijke normen voor
het ontwerp en gebruik ervan.
De Europese Commissie startte in 2013 ook een openbare raadpleging over structurele opties om de EUregeling voor de handel in emissierechten te verbeteren.
De lobby voor het Rotterdam Opslag en Afvang
Demonstratieproject (ROAD-project) is in 2013 voortgezet. Naar verwachting wordt begin 2014 meer bekend
over de haalbaarheid van het ROAD-project.
De Europese Greenweek stond begin juni in het teken
van ‘Schone lucht voor iedereen’. Wethouder Van
Huffelen nam op 6 juni in Brussel deel aan een paneldebat met als titel: Fighting Air Pollution at its Source.
De bijeenkomst werd georganiseerd door de regio
Randstad, ter gelegenheid van het 20-jarig jubileum van
de Randstadvertegenwoordiging in Brussel. De conclusies
van het debat dienden als inbreng voor herziening van de
richtlijn luchtkwaliteit waarin doelen en emissieplafonds
voor de toekomst worden neergelegd. De wethouder
ging in debat met de Directeur-generaal Milieu van de
Europese Commissie de heer Falkenberg en de manager
corporate planning van Nissan Europe de heer Carranza,
over de aanpak van luchtverontreiniging en bronbeleid
als de meest kostenefficiënte werkwijze.
Drie maanden later, op 6 september, bracht de heer
Falkenberg, de Directeur-generaal Milieu van de Europese
Commissie, een bezoek aan Rotterdam. Hij sprak met
het college, de Raadscommissie voor economie, haven,
milieu en vervoer en met andere uitgenodigde steden.
Eén van de thema’s was het nationaal samenwerkingsprogramma luchtkwaliteit.
III. Arbeidsmarkt, onderwijs en talentontwikkeling
III.a.Maximaal verwerven van middelen uit het Europees
Sociaal Fonds en waar mogelijk andere sociale
fondsen
ESF
In aanvulling op de EFRO-middelen stelt het Ministerie
van Sociale Zaken ruim € 24 miljoen beschikbaar uit
het Europees Sociaal Fonds (ESF) specifiek voor de
G4-programma’s voor duurzame stedelijke ontwikkeling.
Voor Rotterdam komt ongeveer € 30 miljoen beschikbaar,
grofweg € 4,5 miljoen per jaar. De benodigde publieke
cofinanciering (gemeente, provincie en corporaties,
maar niet het Rijk) bedraagt ongeveer € 20 miljoen en
zal vooral tot stand komen door de overheidsbijdrage in
projecten. Dit kunnen ook gemeentelijke projecten zijn
die met EFRO-subsidie worden ondersteund. Vanuit de
additionele ESF-middelen zal Rotterdam tussen de € 5
en 8 miljoen kunnen inzetten waarvoor een gelijk bedrag
aan cofinanciering door de subsidieaanvragers bij moet
worden gelegd.
Discussie was er in 2013 over het Jeugdwerkgelegenheidsinitiatief van de Europese Commissie, waar Nederland
echter niet voor in aanmerking komt omdat de jeugdwerkloosheid op provinciaal niveau onder de 25% blijft.
Eind 2013 stelde het Ministerie van Sociale Zaken nog
een nieuwe aanvraagronde open voor € 30 miljoen extra
beschikbaar gekomen middelen voor de bestrijding van
jeugdwerkloosheid.
36
III.b.Op de Europese agenda krijgen van de schaduwzijden van EU-arbeidsmigratie
Sociaal beleid, sociale investeringen en
arbeidsmigratie
Het college heeft zich in 2013 in Brussel ingezet om
de Rotterdamse ervaringen met sociaal beleid, sociale
investeringen en integratie, maar ook de schaduwzijden
van de EU-arbeidsmigratie, aan de orde te stellen.
Het Europese vrij verkeer van personen is een groot
goed, maar landen en steden worden daardoor ook
geconfronteerd met veranderingen in de sociale structuur
door vertrek of vestiging van arbeidsmigranten.
Burgemeester Aboutaleb en wethouder Karakus (Wonen,
Ruimtelijke Ordening, Vastgoed en Stedelijke Economie)
reisden eind maart naar Roemenië en Bulgarije om in
verschillende steden inzicht te krijgen welke problemen
daar spelen.
Kort daarvoor, op 20 februari werd burgemeester
Aboutaleb door het Comité van de Regio’s benoemd tot
rapporteur voor het Sociaal Investerings Pakket (SIP)
van de Europese Commissie. Tot op dat moment was
er nauwelijks betrokkenheid geweest van het Comité bij
(het Europese beleid op) dit thema. Sociale investeringen
verhogen de capaciteiten van mensen en versterken hun
rol in de samenleving en op de arbeidsmarkt.
De burgemeester gebruikte het rapporteurschap om
zowel op papier als in gesprekken en op conferenties de
Rotterdamse visie op sociaal beleid en sociale
investeringen aan de orde te stellen, maar ook om de
schaduwzijden van de EU-arbeidsmigratie, zoals
verdringing op de arbeidsmarkt, misbruik en uitbuiting,
bespreekbaar te maken. Een maand na zijn benoeming
tot rapporteur sprak de burgemeester op het stadhuis
met Eurocommissaris Andor, verantwoordelijk voor
werkgelegenheid, sociale zaken en inclusie, over het
Sociaal Investerings Pakket (SIP) en over de effecten van
EU-arbeidsmigratie in Rotterdam.
37
en is mede gefinancierd door het Europees Sociaal
Fonds. De Eurocommissaris noemde het Jongerenloket
als goed voorbeeld in de aanpak van jeugdwerkloosheid.
In april stelde de burgemeester een werkdocument op en
besprak dat in de commissie Economisch en Sociaal
beleid (ECOS) van het Comité van de Regio’s. Op basis
daarvan stelde hij zijn ontwerpadvies op, dat hij besprak
met verschillende vertegenwoordigers van Europese
instellingen en netwerken als EAPN (armoede),
FEANTSA (daklozen), International Tenants Union
(huurders) en Eurocities (grote steden). Wethouder Kool
van Den Haag presenteerde het ontwerpadvies, wegens
verhindering van de burgemeester, op de volgende
vergadering van de commissie ECOS in Graz.
Het ontwerpadvies stond ook centraal op het begin juni in
Rotterdam georganiseerde seminar ‘social way out of the
crisis’ van de socialistische fractie van het Comité van de
Regio’s, waaraan onder meer minister Timmermans en
leden van het Europees Parlement deelnamen.
Het uiteindelijke advies is geagendeerd voor de oktobervergadering van het Comité van de Regio’s, die samenviel met de Open Dagen in Brussel. In de voltallige
vergadering lichtte de burgemeester de belangrijkste
elementen van zijn rapportage toe, namelijk meer
aandacht voor urbane problematiek, meer financiële
middelen voor steden in plaats van agrarische gebieden,
decentralisatie van de uitvoering van Europese
programma’s en de negatieve sociale en economische
gevolgen van EU-arbeidsmigratie. Na stemming over de
ingediende amendementen heeft de plenaire vergadering
van het Comité van de Regio’s het advies met de grootst
mogelijke meerderheid (één tegenstem) aangenomen.
Het definitieve advies heeft de burgemeester eind
november gepresenteerd op conferenties in Brussel en
Gent. Op uitnodiging van de Europese Commissie nam
hij deel aan het slotdebat op de jaarlijkse Armoedeconferentie met vertegenwoordigers van Europese,
nationale en lokale overheden. En op de jaarlijkse
Eurocitiesconferentie sprak hij in het plenaire mayor’s
debate over zijn rapportage. Verschillende punten uit het
advies hebben inmiddels invloed op het Europese beleid
gehad, zoals blijkt uit de mededeling over ‘de sociale
38
dimensie van de EMU’ en de mededeling ‘inzake vrij
verkeer van EU-burgers en hun gezinsleden: vijf acties
om een verschil te maken’ van de Europese Commissie.
En de Europese Raad van 20 december 2013 heeft de
aanbeveling om sociale indicatoren op te nemen in de
jaarlijkse beleidsevaluaties onderschreven.
Het vrij verkeer van personen is één van de verworvenheden van de Europese Unie, maar heeft ook schaduwzijden. De voor- én nadelen zijn vooral merkbaar in de
grote steden, waar migranten zich vaak in eerste instantie
vestigen. Die boodschap is afgelopen jaar overgekomen
in Brussel en de Europese hoofdsteden. Steden als
Rotterdam, maar ook lidstaten als Nederland, achten een
grotere Europese inzet op de schaduwkanten van het vrij
verkeer van groot belang, mede om te voorkomen dat het
maatschappelijk draagvlak in lidstaten voor het principe
van vrij verkeer verder afbrokkelt.
III.c.Profileren van Rotterdam als vernieuwende
Europese stad, met name op het gebied van sociale
investeringen en integratie
Vernieuwende stad
Rotterdam staat in Brussel bekend als een vernieuwende
stad op het gebied van sociaal beleid, sociale innovatie
en investeringen. Als havenstad profiteert Rotterdam als
geen ander van het Europese vrij verkeer, maar de stad
ervaart ook het nadeel daarvan. Die dubbele boodschap
heeft Rotterdam uitgedragen in tal van gesprekken,
werkbezoeken en netwerken en op diverse conferenties.
Daarmee heeft de stad het beeld versterkt van
vernieuwende stad, die op zoek is naar nieuwe oplossingen, maar ook actuele problemen wil agenderen.
Eurocommissaris Andor bezocht op 19 maart, na zijn
gesprek met de burgemeester over sociale investeringen
en arbeidsmigratie, samen met wethouder Louwes
(Arbeidsmarkt, Hoger Onderwijs, Innovatie en
Participatie) het Jongerenloket. Het loket begeleidt
jongeren tot 27 jaar bij het vinden van de juiste opleiding
Rotterdam heeft zich de afgelopen jaren geprofileerd
als vooruitstrevende stad op het gebied van integratie
en participatie. De gemeente wordt daardoor regelmatig gevraagd haar aanpak en beleid te presenteren.
Wethouder Louwes vertegenwoordigde Rotterdam op
bijeenkomsten van verschillende Europese netwerken
en profileerde de stad daar als actieve en vernieuwende
stad op het gebied van integratie- en participatiebeleid.
In februari sprak wethouder Louwes in Dublin op de
jaarlijkse Intercultural Cities conferentie ‘Intercultural
Cities Milestone Event: making diversity work for
cities’ van de Raad van Europa over immigratie- en
integratievraagstukken.
De Europese ministersconferentie over integratiebeleid
die in 2012 in Rotterdam plaatsvond, kreeg in mei een
vervolg in Wenen, met de conferentie ‘Europe on the
move – participation and integration of EU-citizens’.
Wethouder Louwes presenteerde op dit integratiecongres
in Wenen de conclusies uit 2012 en enkele Rotterdamse
voorbeelden van integratiebeleid.
De Erasmus Universiteit Rotterdam doet veel onderzoek
op het gebied van migratie en integratie. De EUR is
onder meer betrokken bij het toonaangevend onderzoeksnetwerk IMISCOE en wilde het secretariaat
daarvan graag naar Rotterdam halen. Ter ondersteuning
van het aanbod van de EUR nam wethouder Louwes
daarom eind augustus deel aan het openingspanel van
de 10e jaarconferentie van IMISCOE in Malmö.
Op 28 augustus werd bekend dat Rotterdam het bid heeft
binnengehaald en vanaf april volgend jaar het
secretariaat mag voeren. Het academisch netwerk
versterkt de relatie van wetenschap en onderzoek met de
praktijk van migratie en integratie in de gemeente.
In november bracht de wethouder een werkbezoek aan
Berlijn en nam zij deel aan het debat ‘Die Integrierte
Stadt Rotterdam – Ein Beispiel für Berlin?’ De gemeente
Berlijn is onder de indruk van de Rotterdamse aanpak als
het gaat om integratiebeleid. Berlijn is op Europees
niveau op zoek naar strategische partners voor een
gezamenlijk grote-stedenbeleid waarin ervaringen, bestpractices en ideeën onderling kunnen worden uitgewisseld.
Rotterdam organiseerde in oktober een landelijke
bijeenkomst over Social return. De bijeenkomst werd
georganiseerd in samenwerking met Eurocities, de
landelijke kenniskring Social Return en WerkgeversServicePunt Rijnmond en Gemeente Rotterdam.
Wethouder Florijn (Werk, Inkomen en Zorg) en sprekers
uit Birmingham en Barcelona vertelden over hun
ervaringen met Social Return.
8.2 EU-informatie
2013 was het Europese jaar van de Burger. Het doel van
het themajaar was om Europese burgers beter te
informeren over de rechten van het EU-burgerschap.
Gemeenten hebben veel te maken met de rechten van
burgers en staan het dichtst bij hen. De Europese
Commissie subsidieerde daarom evenementen op
lokaal niveau.
Wethouder Baljeu (Haven, Verkeer, Regionale Economie)
opende op 21 maart in Rotterdam een debatreeks in het
kader van het Europees Jaar van Burgerschap.
De bijeenkomst was de eerste van zes expertsessies
over de economische agenda voor Europa, georganiseerd
door 4Days for Europe, samen met de Kamer van
Koophandel Rotterdam en ABN AMRO Rotterdam.
De presentaties van wethouder Baljeu, voorzitter Lak van
Deltalinqs en anderen zijn uitgebracht in een boekje
‘Dutch Economic Touch’.
Wethouder Louwes (Arbeidsmarkt, Hoger Onderwijs,
Innovatie en Participatie) opende op maandag
18 februari de bijeenkomst van het Erasmian European
Youth Parliament in het Auditorium van de Kunsthal.
39
bibliotheek een expositie van bijzondere Poolse kerststallen, Szopki. De kerststallen vormen een oude traditie
die teruggaat tot de middeleeuwen en die in de Poolse
stad Krakau nog steeds springlevend is. De expositie
toonde dat Europa naast wetten en percentages ook een
verzameling rijke culturen is.
Tien middelbare scholen uit heel Europa deden mee aan
de zesdaagse bijeenkomst die in het teken stond van
duurzame economie en (jeugd)werkloosheid.
Het Erasmiaans Gymnasium uit Rotterdam organiseert
dit jaarlijkse evenement.
Europa Kijkdagen
Rotterdamse projecten die (deels) met Europees geld
betaald zijn, zetten van 10 tot 12 mei tijdens de Europa
Kijkdagen hun deuren open om te laten zien waar het
belastinggeld aan besteed wordt en wat de effecten zijn
van Europese subsidies. De meeste Europese projecten
zijn gewoonlijk niet toegankelijk voor het publiek. Tijdens
de Europa Kijkdagen bundelden de deelnemende
Rotterdamse projecten hun krachten om voor diverse
doelgroepen een inspirerend programma te maken.
De innovatiekracht van Rotterdam was een verbindend
thema in het programma.
Op het schip Geertruide in de Leuvehaven organiseerden
het Mobiel Erfgoedcentrum, Rotterdam Internet Valley
(RIV), en innovatief Haven en Industrieel Complex
(i-HIC) een bijeenkomst voor het midden- en kleinbedrijf.
Tegelijkertijd hield de Science Tower in de Marconistraat
open huis om te informeren over de mogelijkheden
voor medische bedrijvigheid. In de Centrale Bibliotheek
demonstreerde het project Energy Floor hoe vloeren bij
belasting energie kunnen opleveren. Om gemakkelijk van
de ene bijeenkomst naar de andere te kunnen komen
reed er een historisch trammetje tussen de locaties,
waarin tijdens de rit een gids vertelde over de andere
projecten in Rotterdam die met Europese steun tot stand
komen. Wethouder Baljeu bezocht de Europa Kijkdagen.
Europees informatiecentrum
Aan het eind van het Europese jaar van de burger werd
op vrijdag 22 november het Europees informatiecentrum
(EDIC) in de Centrale Bibliotheek in Rotterdam heropend.
Het hoofd van de vertegenwoordiging van de Europese
Commissie in Nederland opende samen met wethouder
Louwes, de Poolse ambassadeur en de directeur van de
40
G4-samenwerking
Het G4-kantoor organiseerde in 2013 wederom twee
introductiecursussen voor ambtenaren van Amsterdam,
Den Haag, Utrecht en Rotterdam. Europa speelt een
steeds grotere rol in de werkzaamheden van ambtenaren
van de grote steden. De Europacursus informeert over de
werking van Europa en de kansen voor de steden en
brengt de ambtenaren van de G4 hierover ook met elkaar
in contact.
Tijdens de jaarlijkse Open Days in Brussel, de Europese
week voor regio’s en steden, organiseerde het G4kantoor op 9 oktober samen met andere steden de
workshop ‘Smart capital cities and regions: strategies
for 2014-2020’.
In december 2013 organiseerden de G4 en het Ministerie
van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een werkconferentie over de Europese regeldruk en de kwaliteit
van de regelgeving. De secretaris-generaal Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties en de gemeentesecretaris
van Amsterdam openden de bijeenkomst waarna werkgroepen van het ministerie en de steden verder spraken
over EU-arbeidsmigratie, dataprotectie en staatssteun.
Interne organisatie
Om de lobbydoelen te verwezenlijken werkt Rotterdam
samen met andere partners en netwerken. Daarnaast is
in 2013 gewerkt aan het aanpassen van de Rotterdamse
organisatie aan het groeiend belang van de EU-activiteiten
en de nieuwe clusters.
De clustervorming van het concern Rotterdam en de
nieuwe begrotingsperiode 2014-2020 van de Europese
Unie waren aanleiding voor een heroriëntatie van de
Europese coördinatie en aanscherping van de lobbyprioriteiten. In maart bracht de Concerndirectie een werkbezoek aan Brussel, in mei gevolgd door een werkbezoek van de afdeling beleid. Eén van de conclusies
van de Concerndirectie was dat de organisatie van de
EU-lobby van de gemeente beter moet aansluiten op de
nieuwe clusters. De concerndirectie wil de voor
Rotterdam belangrijke Europese onderwerpen regelmatig
bespreken. Nieuwe Europese voorstellen die voor
Rotterdam kansen bieden of gevolgen kunnen hebben,
moeten door Rotterdamse experts worden beoordeeld.
Per cluster zijn lobbysecretarissen aangewezen die
samen met het EU-team van de Bestuursdienst het
Europese beleid volgen en beoordelen op kansen en
bedreigingen voor Rotterdam.
beleid. Sindsdien zijn er vele netwerken en projecten
gestart op voor steden relevante deelterreinen. In een
aantal daarvan die relevant zijn voor de Rotterdamse
prioriteiten, is Rotterdam actief.
De gemeentebrede EU-coördinatiewerkgroep die ruim
20 jaar lang iedere laatste donderdag van het kwartaal
bijeen kwam, vergaderde eind maart voor het laatst.
De inhoudelijke contacten lopen voortaan per cluster, per
thema of dossier. Binnen het cluster StadsOntwikkeling
en op de thema’s Milieu en Sociaal zijn specifieke
EU-overleggen actief. De prioritering loopt via concerndirectie en lobbysecretarissen, met een adviserende rol
voor het EU-team van de Bestuursdienst. De bestuurlijke
betrokkenheid van de Europese dossiers loopt via de
wethoudersstaven.
Comité van de Regio’s
Burgemeester Aboutaleb heeft als lid en rapporteur van
het Comité van de Regio’s in 2013 verschillende
vergaderingen in Brussel bijgewoond. In april besprak hij
zijn werkdocument over ‘het EU-pakket voor sociale
investeringen’ in de commissie Economisch en Sociaal
beleid van het Comité van de Regio’s en met verschillende
betrokken vertegenwoordigers van Europese instellingen
en netwerken. In juli en oktober nam hij deel aan de
plenaire vergadering van het Comité van de Regio’s.
In de oktobervergadering werd het advies nagenoeg
unaniem aangenomen.
8.3 Europese netwerken
Rotterdam is actief in tientallen Europese netwerken
en projecten om kennis uit te wisselen, subsidie te
verwerven en Europees beleid te volgen en beïnvloeden.
Stedelijke samenwerking bij het volgen en beïnvloeden
van nieuw Europees beleid en wetgeving is vele malen
effectiever en efficiënter dan ‘alleingang’ of passiviteit.
In 2013 is veel Rotterdamse energie gegaan naar de
voorbereiding van subsidie-aanvragen voor de Europese
structuurfondsen, de onderzoeks- en ontwikkelingsfondsen en naar het beïnvloeden van het Europese
sociale beleid, dat door de economische crisis minder
aandacht kreeg. Daarnaast heeft Rotterdam veel energie
gestoken in Europese netwerken op het gebied van duurzaamheid, integratie- en innovatiebeleid, waarmee de
stad haar sterke punten benadrukt en zich positioneert
voor de nieuwe subsidieprogramma’s.
De bestuurlijke en ambtelijke inzet in de verschillende
netwerken en projecten is een investering in kennis
en contacten voor de langere termijn, die zich terug
betaalt in informatie, invloed, subsidies en profilering.
Voorbeelden uit de afgelopen periode zijn de subsidies
uit de structuurfondsen, de positie als Management
Autoriteit Kansen voor West, de verdere profilering van
Rotterdam als vernieuwende stad en de agendering van
de EU-arbeidsmigratie.
De inzet in de verschillende netwerken en projecten
varieert uiteraard met het belang en de kansen voor
Rotterdam. Rotterdam is sinds de oprichting van
Eurocities in Rotterdam in 1986 en het Comité van de
Regio’s, bij het Verdrag van Maastricht in 1992, actief
betrokken bij de lobby voor een Europees stedelijk
Eurocities
Eurocities is het netwerk van 140 grote Europese steden
die samen werken aan en lobbyen voor stedelijke
thema’s. De jaarlijkse Eurocitiesconferentie vond eind
november plaats in Gent met als thema ‘Smart citizens’.
De burgemeester nam op donderdagochtend deel aan
het plenaire mayor’s debate waar hij met collega’s sprak
over hun ervaringen met smart cities.
In verschillende bijeenkomsten sprak hij met collega’s
en met Eurocommissaris Hahn, onder meer over zijn
rapportage en het Europees stedelijk beleid.
Euricur
Traditioneel wordt tijdens een pauze in de Eurocitiesconferentie de jaarlijkse bestuursvergadering van Euricur
gehouden. Euricur is het European Institute for
Comparative Urban Research aan de Erasmus Universiteit.
Burgemeester Aboutaleb leidde de vergadering als
voorzitter van Euricur. De aanwezige steden spraken
over afgerond, lopend en mogelijk toekomstig stedenonderzoek. Een werkgroep van Euricur, bestaande uit
vertegenwoordigers van Antwerpen, Barcelona,
Budapest, Dortmund, Dublin, Helsinki, Manchester en
Rotterdam kwam in januari bijeen in Rotterdam.
Zij spraken over de voortgang van het internationaal
onderzoek naar Cities as Engines of Sustainable
Competitiveness, over de ontwikkeling van het Europees
stedelijk beleid en de ervaringen met stedelijk beleid.
European Forum for Urban Security
Als lid van het bestuur van het European Forum for
Urban Security (EFUS) nam Rotterdam ambtelijk deel
aan de jaarvergadering in Cascais. De vertegenwoordiger van de gemeente presenteerde daar de
41
Rotterdamse veiligheidsindex. Daarnaast is Rotterdam
betrokken bij een project ter voorkoming en beheersing
van ‘comazuipen’ door jongeren.
De gemeente werkte ook mee aan het EU-handboek
‘Complementary Approaches and Actions to Prevent and
Disrupt Organised Crime’. Het handboek dient om goede
voorbeelden van alternatieve aanpakken van criminaliteit,
waaronder de bestuurlijke aanpak, tussen EU-lidstaten te
delen. Vanuit de Rotterdamse praktijk zijn drie
voorbeelden in het handboek opgenomen, op het gebied
van de bestuurlijke aanpak bij mensenhandel, high
impact crime en de gemeentelijke basisadministratie.
Interreg
Wethouder Baljeu (Haven, Verkeer, Regionale Economie)
opende medio maart het jaarlijkse evenement van
INTERREG IVA Twee Zeeën, een subsidieprogramma
van de Europese Commissie. Europa stimuleert hiermee
samenwerkingsprojecten om de verschillen tussen
regio’s te verkleinen. INTERREG 2 Zeeën is speciaal
gericht op de kuststreek Frankrijk-Engeland-VlaanderenNederland. Het evenement vond plaats in de Van Nelle
Ontwerpfabriek en ging dit jaar niet alleen over de
behaalde resultaten en de goedgekeurde projecten,
maar stond vooral in het teken van de overgang naar de
nieuwe budgetperiode 2014-2020.
Cities conferentie plaats. Het Integrating Cities proces, in
de wandelgangen het Rotterdam proces genoemd, is
een Europees platform voor structurele samenwerking
tussen de Europese Commissie, nationale overheden en
de steden, op het terrein van integratiebeleid.
Wethouder Louwes (Arbeidsmarkt, Hoger Onderwijs,
Innovatie en Participatie) vertegenwoordigde Rotterdam
in de bestuurlijke sessie ‘how can cities shape the future
of migrant integration?’
LUCI
Rotterdam is sinds 2007 lid van LUCI (Lighting Urban
Community International), een internationaal netwerk
gericht op de verlichting van binnensteden. Rotterdam
heeft zich kandidaat gesteld voor de vergadering van
LUCI in 2014. Ter voorbereiding daarop nam een kleine
ambtelijke delegatie in november deel aan de LUCI
Annual Meeting in Guangzhou, China om de deelnemers
op te roepen om het LUCI congres in 2014 in Rotterdam
te bezoeken.
De verwachting is dat aan het Rotterdamse congres van
2014 rond de 140 steden, lichtproducenten, universiteiten, architecten en onafhankelijke lichtprofessionals
zullen deelnemen.
Cruise Gateway North Sea is één van de netwerken die
eerder subsidie ontvingen uit een Interregprogramma,
namelijk Interreg North Sea. De slotconferentie van
Cruise Gateway vond medio september plaats in het
Wereldmuseum Rotterdam met betrokkenen uit de
havens van Hamburg, Antwerpen, Hardangerfjord,
Londen, Oslo, Kopenhagen, Gothenborg en Edinburgh.
POLIS
POLIS behartigt de stedenbelangen voor innovatie en
kennisontwikkeling van verkeer en vervoer. Rotterdam
heeft met enkele andere steden het netwerk in 1989
georganiseerd. In 2013 is Rotterdam gekozen als lid van
de Raad van Bestuur voor de periode van 2014 tot 2017.
Dit biedt meer invloed op het Europese beleid en nieuwe
subsidiemogelijkheden voor onder meer dynamisch
verkeersmanagement, duurzame voertuigen en
havenlogistiek.
Integrating Cities
Als vervolg op de in Rotterdam (2006), Milaan (2007),
Berlijn (2009), Londen (2010) en Amsterdam (2012)
georganiseerde conferenties ‘Integrating Cities’ vond op
9 september in Tampere (Finland) de zesde Integrating
De afdeling Verkeer en Vervoer werkt op verschillende
fronten samen in Europa. De gemeente is partner in
verschillende projecten rondom duurzame voertuigen,
zoals Ecostars, E-Mobility, Frevue, Clean Fleets en Tide.
Met lokale innovatieve bedrijven, de auto-industrie en
kennisinstituten wordt de ontwikkeling naar bijvoorbeeld
elektrische voertuigen gestimuleerd. Zo is de realisatie
van 700 openbare oplaadpalen in Rotterdam mede met
Europese subsidie gerealiseerd.
In de ontwikkeling van Intelligente Transport Systemen
(ITS) en open data wordt vooruitgang geboekt om in dit
thema Europees te standaardiseren en verder te
ontwikkelen. Op dit gebied werkt de gemeente samen
met POLIS om de gemeentelijke belangen te behartigen
en samen met kennisinstituten en bedrijven uit de
Rotterdamse regio nieuwe EU-projectvoorstellen in
te dienen.
8.4 Subsidies
Gemiddeld ontvangt de gemeente Rotterdam circa
twaalf miljoen aan Europese subsidies per jaar. Om te
kunnen blijven profiteren van Europese subsidie helpt het
om concrete ervaringen met Rotterdamse projecten te
laten zien. En om goede voorbeeldprojecten, die snel
uitgevoerd kunnen worden, op de plank te hebben.
Regionale en stedelijke economie
Kansen voor West
Rotterdam is de enige Europese stad die de verantwoordelijkheid draagt voor een groot regionaal subsidieprogramma, als ‘Management Autoriteit’ van het
programma Kansen voor West. De gemeente is hierin
verantwoordelijk voor de besteding van 310 miljoen euro
in de Randstad, waarvan 44 miljoen in Rotterdam.
Het geld is afkomstig uit het Europees Fonds voor
Regionale Ontwikkeling (EFRO) voor de periode 20072013. In het jaarverslag Kijk op Kansen voor West 2013
is gerapporteerd dat het programma op schema ligt.
In 2013 waren 217 projecten in verschillende stadia van
uitvoering. Alle beschikbare subsidiemiddelen zijn
vastgelegd, zelfs iets meer dan dat (overcommittering).
In 2013 zijn 35 projecten vastgesteld, waarmee het totale
aantal projecten op 220 kwam. De projecten hebben een
gemiddelde omvang van 5,2 miljoen euro, waarvan
1,6 miljoen subsidie uit het EFRO.
De Management Autoriteit besteedde in 2013 niet alleen
veel tijd aan het uitvoeren en vaststellen van de
projecten, maar was ook nauw betrokken bij het opstellen
van een nieuw programma Kansen voor West II voor de
komende subsidieperiode 2014-2020. Daarnaast nam
met het aantal projecten de controledruk toe, waarbij de
Management Autoriteit ook veel tijd en energie moest
besteden aan een verschil van mening met de
zogenoemde Auditautoriteit. Het programma heeft zich in
grote lijnen ontwikkeld volgens de uitgangspunten en
doelstellingen die de partners in 2007 hebben vastgesteld.
Voor de periode 2007-2013 is de Lissabonstrategie, voor
economische groei en banen in Europa, leidend.
Voor Kansen voor West betekende dit prioriteit voor het
vergroten van innovatie, kennis en ondernemerschap,
vergroten van de attractiviteit van de regio en vergroting
van de attractiviteit van de steden.
Waar de door Brussel gestelde norm 60% is, heeft
Kansen voor West 63% van de subsidiemiddelen besteed
aan de Lissabondoelstellingen.
SOFIE
Eén van de projecten die medegefinancierd is uit Kansen
voor West is SOFIE, het Stadshavens Ontwikkelings
Fonds voor Innovatie en Economie. Wethouder Baljeu
(Haven, Verkeer, Regionale Economie) bekrachtigde
in juli de oprichting van het fonds, dat is bedoeld voor
belangrijke investeringen in het Stadshavensgebied,
tussen de Erasmusbrug en de Beneluxtunnel. Het fonds
is € 6,5 miljoen groot, waarvan € 4,25 miljoen van het
Rijk en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en een Rotterdamse bijdrage van € 2,25 miljoen.
Dit geld wordt geïnvesteerd in projecten die op termijn
voldoende geld opleveren om het ingelegde geld weer
terug te verdienen.
SOFIE verstrekt geen subsidies maar is een revolverend
fonds: de leningen worden terugbetaald, zodat het geld
weer voor nieuwe projecten gebruikt kan worden.
Om in aanmerking te komen voor een bijdrage uit het
fonds moeten projecten een goede businesscase
hebben en een maatschappelijk doel dienen zoals CO2 reductie, productie van duurzame energie en/of werkgelegenheid genereren.
Urbact
Urbact is een Europees subsidieprogramma voor kennisuitwisseling over duurzame stedelijke ontwikkeling waar
Rotterdam al verschillende keren subsidie uit kreeg.
Na een proefperiode in 2012 kreeg Rotterdam in 2013
Europese middelen voor de 2e fase van de projecten
My Generation at Work en Creative Spin. Beide projecten
kregen in 2012 een subsidie van 100.000 euro toegekend
uit het Urbact-programma.
My Generation at Work bouwt voort op een eerder project
voor jongeren. Het project is gericht op het versterken
van het ondernemerschap onder jongeren in een
veranderende arbeidsmarkt. Het project kreeg in januari
2013 bijna 500.000 euro toegekend, voor kennis43
In 2013 aan Rotterdamse organisaties en projecten toegekende Europese subsidies
Naam
EU-programma
Partners (LP = lead partner)
Periode en subsidie
Doel
My Generation @ Work
Urbact II Thematische netwerken 2e fase
LP Rotterdam, Gdansk, Glasgow, Antwerpen,
Braga, Maribor, Riga, Tampere, Turijn,
Thessaloniki, Valencia, Warschau
2013-2015 - € 490.000 w.v. Rotterdam € 175.000
Versterken inzetbaarheid en
ondernemerszin van jongeren in
een veranderende arbeidsmarkt
Creative SPIN
Urbact II Thematische netwerken 2e fase
LP Birmingham, Bergen, Bologna, Essen,
Kortrijk, Kosice, Obidos, Rotterdam, Tallin
2013-2015 - € 535.000
Versterken van de innovatieve,
creatieve industrie als
economische groeisector
Multimodale Container Terminal
TEN-T - Trans Europese NetwerkenTransport
Rotterdam World Gateway Terminal / APM
Terminal
2013-2015 - € 5.351.000
Spoorterminal en binnenvaartkranen op Maasvlakte 2
Maasvlakte 2 ERTMS
TEN-T - Trans Europese NetwerkenTransport
Havenbedrijf Rotterdam
2013-2015 - € 900.000
Realisatie Europees
spoorbeveiligings systeem
ERTMS op Maasvlakte 2
LNG Rotterdam Gothenburg
TEN-T - Trans Europese NetwerkenTransport
Havenbedrijven Rotterdam en Gothenburg,
Vopak, Swedegas, LNG Breakbulk Rotterdam
2013-2015 - € 34.272.000
Ontwikkelen LNG infrastructuur
voor schepen
LNG Masterplan voor Rijn-Main-Donau
TEN-T - Trans Europese NetwerkenTransport
Consortium Pro DanubeManagement: 33
partners uit 12 lidstaten w.o. Havenbedrjf Rdam
2013-2015 - € 40.260.000
Ontwikkelen strategie om LNG
gebruik te bevorderen
Spoorcorridor 1 Rotterdam-Genua
TEN-T - Trans Europese NetwerkenTransport
Consortium EEIG Corridor Rotterdam-Genoa
EWIV, w.o. Keyrail en Prorail
2013-2015 - € 1.610.000
Ontwikkeling spoorcorridor voor
goederenvervoer RotterdamGenua
Spoorcorridor 8 Rotterdam-Warschau
TEN-T - Trans Europese NetwerkenTransport
Consortium w.o. Prorail
2013-2015 - € 1.610.000
Studie nieuwe spoorcorridor voor
goederenvervoer RotterdamWarschau
Economie
Infrastructuur
Duurzaam
Celsius (Combined Efficient Large Scale
Integrated Urban Systems)
KP7 (7e Kader-programma Onderzoek en
Ontwikkeling) Energy Smart Cities
LP Göteborg, Genua, Keulen, Londen, Rotterdam Warmtelevering en koeling in
2013-2016 - €14.000.000 w.v. Rotterdamse
stedelijke systemen
partners (gemeente, Nuon en Warmtebedrijf)
€ 2.000.000
FR-EVUE (Freight Electric Vehicles in
Urban Europe)
KP7 (7e Kader-programma Onderzoek en
Ontwikkeling) Green Cars
LP Cross River Partnership, Hyer, Polis,
8 steden en diverse bedrijven
2013-2018 - € 8.000.000 w.v. Rotterdam
€ 210.000
Clean City Logistics
Sub-Urban
COST Actie TU1206
Britse Geologische Dienst, TNO, Rotterdam
(SO/MRO)
2013-2017 - € 139.000 w.v. Rotterdam € 20.000
Uitwisselen van kennis over de
ondergrond in steden
Europe Direct
Europe Direct
Bibliotheek Rotterdam
2013-2017 - € 125.000
Europees centrum voor informatie
en publieksvoorlichting
PLAY EUROPE (Promotion of the
Leadership of Active Youth in Europe)
Citizens for Europe
ELISAN Athene, Brussel, gent, Marseille,
Venetië, Rotterdam/MO-W&A
2013-2015 - € 144.000 € 30.000
Verbeteren van de vaardigheden
van jongeren en vergroten van de
betrokkenheid bij Europees beleid
SMS-participation of vulnerable youngsters
Erasmus+/ Leonardo da Vinci Project
LP Västerås, Leuven, Rotterdam/MO-PGZ
2013-2015 - € 25.000
Betrekken van kwetsbare
jongeren bij sociale activiteiten
UHC 2.0 (Urban Health Centre 2.0)
EIP (European Innovation Partnership) on
Active and Healthy Ageing
(2e Actieprogramma Gezondheid)
Erasmus MC, Rdam MO A&W, HR, Stichting
Zorg op Noord, partners uit 5 landen
2013-2016 - € 1.358.977 w.v. Rotterdamse
partners (EMC, Rotterdam/MO) € 600.000
Oprichten Urban Health centers
voor integrale zorg en welzijn tbv
gezond ouder worden, valpreventie
en aanpak polyfarmacie
SNAP (Safer Neighbourhood APproach)
Interreg IVA 2 Zeeën Programma
LP Brighton & Hove, Antwerpen, Rotterdam
(MO-Jeugd & Onderwijs), CISO
2013-2014 - € 344.420 w.v. Rotterdam € 116.450
Gebiedsgerichte aanpak van
drugs & alcoholgerelateerde
problemen
DELI (Diversity in the Economy and Local
Integration)
European Fund for the Integration of
Third-Country Nationals 2012-2013
LP Raad van Europa, Migration Policy Group,
Boktyrka, Budapest, Dublin, Gexto, Lissabon,
Londen Lewisham, München, Reggio Emilia,
Rotterdam, Wenen
2013-2015 - € 1.000.000
Bevorderen van diversiteit in de
economie en lokale integratie
Sociaal
44
uitwisseling met Antwerpen, Braga, Gdansk, Glasgow,
Maribor, Riga, Tampere, Thessaloniki, Turijn, Valencia,
Warschau. Rotterdam is projectleider.
Creative Spin is gericht op het verbinden van culturele en
creatieve bedrijvigheid. Birmingham is de projectleider
van Creative Spin, met Bergen, Bologna, Essen, Kortrijk,
Kosice, Óbidos, Rotterdam en Tallinn als partners.
Trans-Europese Netwerken
De Europese Unie wil komen tot één grensoverschrijdend
Europees hoofdnetwerk voor het vervoer over land,
water en lucht. Het Europese subsidieprogramma voor
het Trans-Europese Vervoersnetwerk (TEN-T) keurde
in 2013 verschillende subsidie aanvragen in onze
regio goed.
Zo kwam er 5,5 miljoen euro beschikbaar voor het
verbeteren van de overslagafhandeling bij Rotterdam
World Gateway / APM Terminals op de Tweede
Maasvlakte. Dit zorgt er voor dat er meer goederen via
het water en spoor naar het achterland worden vervoerd.
Het Havenbedrijf Rotterdam kreeg 900.000 euro voor de
realisatie van het Europese spoorbeveiligingssysteem
ERTMS op het nieuwe spoor op Maasvlakte 2.
Om het gebruik van LNG in de scheepvaart te
bevorderen kende de EU subsidie van ruim 40 miljoen
euro toe aan de havens van Rotterdam en Gothenborg
om de LNG-infrastructuur voor schepen te verbeteren.
En een consortium van 33 partners in 12 lidstaten in
West- en Midden-Europa kreeg 40 miljoen euro om een
masterplan te maken voor de ontwikkeling van de
LNG-infrastructuur in het Rijn-Main-Donau gebied.
De exacte toedeling is afhankelijk van definitieve
subsidiebesluiten
Om het goederenvervoer per spoor te bevorderen
kwamen subsidies beschikbaar voor onderzoek en
ontwikkeling van de spoorcorridors tussen Rotterdam en
Genua en Rotterdam en Warschau. Prorail is betrokken
bij beide consortia, die elk 1,6 miljoen euro
toegekend kregen.
Energietransitie, klimaat en innovatie
Rotterdam is actief in een aantal Europese netwerken
en projecten op het gebied van duurzaamheid in
verkeer en vervoer en stedelijk ontwikkeling. Daarnaast
zijn gemeente, universiteit en andere innovatieve
Rotterdamse instellingen partner in lopende en nieuwe
projecten binnen het zevende kaderprogramma voor
onderzoek en ontwikkeling.
FREVUE
FREVUE is een groot Europees project, dat in samenwerking met gerenommeerde bedrijven de komende
jaren intensief gaat testen met zware elektrische voertuigen voor binnenstedelijke vervoersbewegingen.
FREVUE, Freight Electric Vehicles in Urban Europe,
startte in oktober 2013 met 8 miljoen euro subsidie uit
het onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma van de
Europese Unie. Europese steden Lissabon, Londen,
Madrid, Milaan, Oslo en Stockholm en netwerken HyER
en POLIS doen ook mee. Uiteindelijk worden panEuropees 127 wagens op de weg gezet om te testen,
zowel vrachtwagens als bestelbussen. In Nederland
werkt Rotterdam samen met Amsterdam en bedrijven
als Heineken, TNT Express, UPS en Binnenstadservice.
TNO onderzoekt hoe een en ander in de praktijk werkt.
Smart Cities / CELSIUS
Gothenborg, Genua, Keulen, Londen en Rotterdam en
hun partners kregen medio juli 14 miljoen euro toegekend
voor projecten die te maken hebben met warmtelevering.
De subsidie is afkomstig uit het Smart Cities and
Communities Initiative van de Europese Commissie.
De projectpartners kwamen in juni bijeen in Gothenborg
voor de formele start van het project.
De afgelopen twee jaar is in een consortium van
Europese steden, energiebedrijven en kennisinstellingen
gewerkt aan een projectvoorstel op het gebied van
warmtelevering, onder de projectnaam CELSIUS.
CELSIUS is afgeleid van Combined Efficient Large Scale
Integrated Urban Systems.
Van het totale budget van € 14 miljoen voor de periode
2013-2016 is € 2,2 miljoen beschikbaar voor de
Rotterdamse inbreng: Rotterdam (€ 0,44 mln), Warmtebedrijf Rotterdam (€ 1 mln), Nuon (€ 0,47 mln) en de TU
Delft (€ 0,28 mln). Rotterdam brengt kennis en ervaring in
van vier bestaande projecten en vijf nieuwe demonstratieprojecten, waarmee Rotterdam laat zien hoe het warmtenet in de stad verder geoptimaliseerd kan worden.
Onderzoek en ontwikkeling 2007-2013
Naast FREVUE en CELSIUS is Rotterdam de afgelopen
jaren partner geweest in negen andere projecten die
subsidie ontvingen uit het zevende kaderprogramma voor
onderzoek en ontwikkeling van de Europese Unie.
De projecten variëren van het gebruik van social media
voor integratiebeleid, het ontwikkelen van communicatiemiddelen bij epidemieën, technologie bij ouderenzorg,
methoden om gezamenlijk duurzaam in te kopen
(transport, water), oplaadinfrastructuur voor zwaar vervoer
tot strategie ontwikkeling voor adaptatie en mitigatie.
45
9. Partners en communicatie
De Erasmus Universiteit Rotterdam en met name het
Erasmus Medisch Centrum heeft in 2013 veel subsidieaanvragen gehonoreerd gekregen uit het zevende
kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling.
Erasmus MC kreeg onder meer subsidie voor onderzoek
naar aderverkalking, antibiotica, bloedziekten, DNAschade, hersenziekten, HIV en kinderkanker.
Erasmus MC, gemeente Rotterdam en andere partners in
de stad werkten samen aan een aanvraag Urban Health
Centre 2.0, voor integrale zorg en welzijn bij ouder
worden en valpreventie. De totale subsidie bedraagt ruim
1,3 miljoen euro, waarvan 0,6 miljoen voor de
Rotterdamse partners.
Medical Delta / Erasmus MC
De Medical Delta, waarin bedrijven en overheden rond
de universiteiten van Delft, Leiden en Rotterdam
samenwerken aan nieuwe medische technologieën, is in
juli door de Europese Commissie bekroond als één van
de voorbeeldregio’s op het gebied van actief en gezond
ouder worden. De partners in Medical Delta hebben
daardoor een streepje voor bij het verwerven van
Europese subsidies voor praktische, innovatieve
oplossingen voor de problemen van het ouder worden.
Urban Health Centers is één van de ingediende
projecten. In november werd bekend dat hiervoor
1,4 miljoen euro subsidie beschikbaar komt uit het Health
Programme van de Europese Unie, waarvan 600.000
euro voor de Rotterdamse partners. Rotterdam wil deze
middelen gebruiken om, onder leiding van Erasmus MC
en in samenwerking met Europese partners, Zorg en
Welzijn te vernieuwen in het kader van de decentralisatie
van delen van de AWBZ en de jeugdzorg.
Met de subsidie worden Urban Health Centers (UHC)
opgericht, locaties in de stad waar wonen, zorg, welzijn
en ontspanning zijn samengebracht (one-stop-shop).
De UHC’s moeten een efficiënte bijdrage leveren in het
zo lang mogelijk actief, gezond en zelfstandig houden
van de bevolking (Active & Healthy Ageing).
Taskforce voor Horizon 2020
Samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen
en overheden in verschillende lidstaten is één van de
belangrijke voorwaarden in de Europese onderzoeks- en
ontwikkelingsfondsen. Horizon 2020 is een omvangrijk
nieuw financieringsinstrument van de Europese
Commissie voor wetenschappelijk onderzoek en
innovatie in de EU Voor de periode van 2014 tot 2020
komt een budget van 70 miljard Euro beschikbaar voor
samenwerking tussen kennisinstellingen en andere
partners, zoals bedrijven en gemeenten.
46
Om zoveel mogelijk te profiteren van Horizon 2020
heeft de gemeente een speciale taskforce opgericht.
De Rotterdamse taskforce Europees innovatie- en
onderzoeksbeleid bestaat uit vertegenwoordigers van
onderzoeks- en onderwijsinstellingen en experts vanuit
de gemeente. De taskforce is opgericht om te
inventariseren welke Rotterdamse programma’s en
projecten zich goed lenen voor het Europese innovatieen onderzoeksprogramma Horizon 2020.
Arbeidsmarkt, onderwijs en talentontwikkeling
Sociaal
Het Europe Direct Centrum in de Centrale Bibliotheek
Rotterdam kreeg in 2013 een vijfjarige subsidie om
informatie en voorlichting over de Europese Unie te
verstrekken. De subsidie bedraagt 25.000 euro per jaar.
Vergelijkbare bedragen waren er voor kleine projecten op
het gebied van jeugdbeleid en een kleine bijdrage voor
het organiseren van een workshop op het gebied van
ouderenbeleid. Met Antwerpen en Brighton on Hove
werkt Rotterdam samen in een Interregproject om
drugs- en alcoholgerelateerde problemen gebiedsgericht
aan te pakken.
Europees Integratie Fonds
In augustus kreeg het project Diversity in the economy
and local integration (DELI) 1 miljoen euro subsidie
toebedeeld uit het Europese Integratie Fonds. Het project
wordt gecoördineerd door het Intercultural Cities
Programma van de Raad van Europa. Rotterdam is een
van de partners samen met tien steden waaronder
Dublin, Lissabon, Londen, München en Wenen.
De partners onderzoeken hoe diversiteit en ondernemerschap op lokaal niveau beter met elkaar verbonden
kunnen worden.
Ook de aanvraag van de Erasmus Universiteit Rotterdam
voor het project UPSTREAM (Developing Effective
Strategies for the Mainstreaming of Integration
Governance) werd voor 825.000 euro gehonoreerd door
het Europees Integratie Fonds. Het project richt zich op
de effecten van mainstreaming van integratiebeleid op
Europees niveau en op nationaal en lokaal niveau in een
vijftal landen. Het project zal, onder coördinatie van de
Erasmus Universiteit Rotterdam uitgevoerd worden
samen met de universiteit Oxford en Madrid, onderzoeksinstituten in Frankrijk en Polen en het Migration Policy
Institute (MPI) in Brussel.
De gemeente Rotterdam werkt in haar internationale
en Europese beleid nauw samen met partners in
stad, haven, regio en uiteraard nationaal. De afstemming met de partners en de communicatie over de
internationale activiteiten van Rotterdam zijn belangrijk voor de effectiviteit van het beleid.
9.1 Partners
Overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen stemmen
hun internationale contacten af, onder meer in de Dutch
Trade Board. De burgemeester van Eindhoven vertegenwoordigt de grote steden in dit overleg. Het Ministerie van
Buitenlandse Zaken overlegt regelmatig met de grote
steden en provincies over de strategische internationale
reisagenda. Daarnaast is er samenwerking met de
departementen, de Nederlandse posten in het buitenland
en organisaties als RVO (Rijksdienst voor Ondernemend
Nederland) en NCH (Nederlands Centrum voor
Handelsbevordering) bij het organiseren van inkomende
en uitgaande handelsmissies en werkbezoeken.
Binnen Rotterdam worden de internationale contacten
afgestemd in de Vierhoek, het bestuurlijk overleg
tussen gemeente, Havenbedrijf, RPPC (Rotterdam Port
Promotion Council) en Kamer van Koophandel.
Rotterdam Partners
Rotterdam Investment Agency, Rotterdam Marketing en
de Economic Development Board Rotterdam hebben in
2013 hun krachten gebundeld. De nieuwe stichting
Rotterdam Partners gaat vanaf 1 januari 2014 officieel
van start. De samenvoeging heeft ten doel om nog
effectiever en efficiënter te werken aan de versterking
van de stedelijke economie en de marketing van de stad. De nieuwe organisatie biedt een breed dienstenpakket
gericht op toerisme, bedrijfsvestiging, handelsbevordering,
current investor development en citymarketing.
Rotterdamse bedrijven en instellingen krijgen een
belangrijke rol in de acquisitie en marketing van de stad.
ROM De overheden en universiteiten in Zuid-Holland hebben
in december 2013 de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij (ROM) Zuidvleugel opgericht. Het doel is
de concurrentiekracht van de regio te vergroten. De ROM
is een initiatief van de provincie Zuid-Holland, het
Ministerie van Economische Zaken, de gemeenten Den
Haag, Rotterdam, Leiden, Delft, Dordrecht en Westland,
de drie Zuidhollandse universiteiten en de universitaire
medische centra. De provincie stelt een startkapitaal van
200 miljoen euro beschikbaar aan ROM Zuidvleugel voor
de modernisering van de economie in Zuid-Holland.
Het hoofdkantoor wordt gevestigd in Den Haag.
G4
In Brussel werkt Rotterdam al tien jaar samen met
Amsterdam, Den Haag en Utrecht in het G4-kantoor.
De G4 huren samen een kantoor in Brussel en faciliteren
ook een aantal andere Europese steden in het House of
European Cities (HOEC). Het huidige huurcontract voor
het HOEC loopt af in 2015. Vooruitlopend daarop is in
47
Nieuwsberichten Rotterdam Wereldwijd, januari - december 2013
15 januari
❙
28 februari
❙
Rotterdam gaat grenzen over
❙
WACAP award voor Rotterdam; Wethouder Florijn draagt
estafettestokje over aan Dublin
Weer meer internationale bedrijven naar Rotterdam
Ton Vermie: Blijf met z’n allen goed in de gaten houden wat er
in Europa gebeurt
Nederland-Ruslandjaar in Rotterdam
Kalender Rotterdam Wereldwijd, februari - april 2013
28 maart
❙
Rotterdam telt mee in Brussel
9 april
❙
25 april
❙
❙
❙
❙
Nieuwe samenwerkingsovereenkomst Ho Chi Minh City
en Rotterdam
❙
Bart Kuipers: Vernieuwing, innovatie en een hoogwaardig
vestigingsklimaat zijn cruciaal
Panama en Rotterdam strategisch verbonden
Caroline van Doorn: LNG zorgt voor schoner transport en
versterkt positie Rotterdam
Europa om de hoek kijkdagen
Kalender Rotterdam Wereldwijd, april - augustus
6 mei
❙
Burgemeester Aboutaleb naar New York
7 juni
❙
5 juli
❙
18 juli
❙
❙
❙
❙
23 Deltasteden nemen deel aan Connecting Delta
Cities-seminar
Rotterdam, het tiende eiland van Kaapverdië
❙
André Toet: Oman toont groeiende belangstelling voor
investeringen in Rotterdam
Antwerps college op werkbezoek in Rotterdam
Kansen in Brussel voor Rotterdamse innovatieagenda
Smart cities werken samen aan warmtelevering
Kalender Rotterdam Wereldwijd juli-oktober
19 augustus
❙
SOFIE-fonds een feit
20 augustus
❙
❙
❙
❙
❙
❙
❙
8 oktober
Week der giganten in Rotterdamse haven
Speciale uitgave Rotterdamse vlag
Rotterdam genomineerd als duurzame stad
Grootste led-scherm van europa siert stationshal
Rotterdam Centraal
❙
Ria Westendorp: Strategische reisagenda om internationale
contacten beter af te stemmen
Jakarta en Rotterdam tekenen samenwerkingsovereenkomst
Leo van den Berg: Kwaliteit organiserend vermogen bepalend
voor de toekomst van steden
Jaarverslag 2012
Kalender Rotterdam Wereldwijd oktober-november-december
12 oktober
❙
Comité van de Regio’s positief over advies burgemeester
10 december
❙
❙
❙
❙
❙
❙
❙
❙
❙
Regio
Met de buurgemeenten rond Rotterdam is in het najaar
verkend of er meer samenwerking mogelijk en zinvol
is in de lobby richting Den Haag en Brussel. Medio
laatste moment niet doorgaan wegens ziekte van één van
de sprekers. In het najaar werd een netwerkbijeenkomst
georganiseerd met de strategische adviseurs van de
regiogemeenten over samenwerking bij de Haagse en
Brusselse lobby. Afgesproken werd om een informeel
netwerk te ontwikkelen waarin men elkaar snel kan
vinden en per onderwerp kan afwegen of samenwerking
nuttig en mogelijk is.
De digitale nieuwsbrief Rotterdam Wereldwijd kwam in
2013 wederom vijf keer uit. De berichten zijn met andere
nieuwsberichten ook op de internationale pagina van de
website geplaatst:
www.rotterdam.nl/internationaleeuropesezaken
Bron: Metropoolregio
Nederland is op de wereldranglijsten:
- 5e exportland van de wereld
- 7e importland van de wereld
- 9e investeerder van de wereld
- 11e van de landen waarin het meest
geïnvesteerd wordt
- 17e economie
- 64e qua inwonertal
Bron: Ministerie van Economische Zaken
Rockefeller Foundation kiest Rotterdam als Resilient City
Jos van der Vegt: Doel nieuwe organisatie is efficiëntere
dienstverlening
Port Management Program 2013 oogst veel waardering
Groei cruises mogelijk door investering in Cruiseterminal
Rotterdam
Kalender Rotterdam-Wereldwijd december 2013 - maart 2014
2013 besloten de gezamenlijke faciliteiten in Brussel af
te bouwen en de samenwerking met nationale en internationale steden in lichtere vorm voort te zetten, meer
gericht op samenwerking en specifieke coalities per
dossier. Gezamenlijke thema’s zijn met name de
structuurfondsen, stedelijk beleid, verkeer en vervoer,
luchtkwaliteit, geluid, dataprotectie en staatssteun.
48
De Metropoolregio Rotterdam
Den Haag telt:
- 3 universiteiten met 55.607
studenten
- 51 theaters en 84 musea
- 34 kilometer zandstrand
- 3,3 miljoen m2 detailhandel
- 131 internationale instellingen
- 2.200.000 inwoners
- 175 nationaliteiten
- 55.000 studenten
- 12.000 buitenlandse studenten
- 80.000 expats
december is een netwerkbijeenkomst georganiseerd
over de kansen voor samenwerking tussen de aanwezige
gemeenten op het gebied van de lobby. Afgesproken
werd om een informeel netwerk te ontwikkelen waarin
men elkaar snel kan vinden en per onderwerp kan
afwegen of samenwerking nuttig en mogelijk is.
9.2 Communicatie
De geplande gemeentelijke netwerkbijeenkomst in het
voorjaar over het belang van de actuele ontwikkelingen
van de Europese Unie voor Rotterdam, kon helaas op het
Het interne Rotterdamse Memo Brussel is in maart 2013
in een nieuw jasje gestoken om de leesbaarheid te
vergroten. Naar analogie van het Memo Den Haag wordt
de gebruikelijke berichtgeving over actuele zaken beperkt
tot enkele onderwerpen en wordt de signalering van
komende Europese beleidsstukken in een aparte kolom
weergegeven.
Memo Brussel is in 2013 11 keer uitgebracht, waaronder
specials over de Europese Meerjarenbegroting en het
Werkprogramma Europese Commissie 2013.
Prijzenkast
Rotterdam viel ook in 2013 weer in de prijzen.
De haven van Rotterdam is in oktober 2013 uitgeroepen
tot beste van de wereld als het gaat om containervervoer.
Dat gebeurde tijdens een internationaal congres in
Londen, waar Rotterdam de Containerisation
International Award kreeg.
Volgens het World Economic Forum had Rotterdam de
afgelopen jaren de beste haveninfrastructuur van de
wereld. Daardoor kwamen veel containerschepen naar
Rotterdam, zelfs van de grootste categorie. En terwijl aan
de ene kant van de Nieuwe Waterweg de Tweede
Maasvlakte werd geopend kreeg aan de andere kant het
strand van Hoek van Holland in juni het Europees
keurmerk Quality Coast.
en noemde de Luchtsingel als voorbeeld. KCRW radio uit
Los Angeles roemde het fietsbeleid. Ook de aanpak van
de klimaatverandering kreeg veel aandacht in de internationale media, zoals CNN, NBC en The Guardian.
Wethouder Florijn nam tijdens het zevende WACAP
Forum van de World Alliance of Cities Against Poverty in
Belfast, de aan Rotterdam toegekende WACAP-award
voor city-to-city cooperation in ontvangst. Rotterdam
Marketing kreeg in maart in Londen de bronzen Meetings
& Incentive Travel Industrie Award (M&IT) voor beste
congresbureau overzee in de meetings- en congresindustrie. Welt am Sonntag, de Rhein Main Presse en
France 2 berichten over het sociale beleid in Rotterdam.
De New York Times en de Rough Guides riepen
Rotterdam uit tot must-see city 2014. En Lonely Planet
gaf de West-Kruiskade een positieve aanbeveling, nadat
het eerder al Rotterdam plaatste op de zevende plek van
de ‘10 greatest comeback cities’.
De Urban Intervention Award Berlin 2013 is in december
in Berlijn toegekend aan de Luchtsingel. De prijs werd
uitgereikt aan architectenbureau ZUS uit Rotterdam, in
aanwezigheid van wethouder Louwes (Arbeidsmarkt,
Hoger Onderwijs, Innovatie en Participatie).
De internationale pers schreef lovende artikelen over
Rotterdam, met name over de architectuur en klimaatadaptatie. De oplevering van De Rotterdam medio
november, zorgde wereldwijd voor veel publiciteit, onder
meer in The Guardian. De BBC roemde de architectuur
49
Uitgave: Gemeente Rotterdam, november 2014
Bestuursdienst Rotterdam
Afdeling Bestuurlijke, Juridische en Internationale Zaken
Stadhuis, Coolsingel 40
Postbus 70012, 3000 KP Rotterdam
T 010 267 30 60
E [email protected]
www.rotterdam.nl/internationaleeuropesezaken
Fotografie: Ada van den Akker, Paul van der Blom, Rogier Bos,
Clinton Global Initiative, European Forum for Urban Safety,
Gemeente Rotterdam (dS+V / Joep Boute en anderen),
IHS (Institute for Housing and Urban Development Studies),
Keijzerfotografie, Joep van der Pal, Rotterdam Image Bank
(Claire Droppert, Ossip van Duivenbode, Elan Fleisher),
Shutterstock (joyfull, pisaphotography), Ries van Wendel de Joode
Layout: Dick Pruis grafische vormgeving
50

Werkbezoek college van burgemeester en wethouders aan SB-Post

100-dagen programma 26 maart

.Z 3 §rF ?01r,

Bekijk de portefeuilleverdeling.

besluitenlijst 13-05-2014

besluitenlijst 04-03-2014

Haven in Bedrijf April 2014

deze test - Debbie van Weelden

besluitenlijst 08-07-2014

10 juni - Hendrik-Ido