negen vragen aan De digitale overheid is een wirwar van systemen, definities en verantwoordelijkheden waardoor bedrijven het gevoel krijgen: ‘Heb ik dit niet al eens gedaan?’ Nu nog waarnemend burgemeester Bas Eenhoorn is pas benoemd als Nationaal Commissaris Digitale Overheid en moet bas eenhoorn, commissaris digitale overheid iets doen aan de haperende ‘Ik slik niet alles voor zoete koek’ overheid. 18 FORUM 17.07.14 machinekamer van de Tekst: Remko Ebbers Foto: Marlies Wessels/HH Wie is Bas Eenhoorn? Bas Eenhoorn (1946) studeerde geografie aan de Rijksuniversiteit Groningen en was twintig jaar burgemeester. In die periode was hij actief op tal van gebieden van het openbaar bestuur. In 1996 stapte hij over naar het bedrijfsleven; eerst als partner van Ernst & Young, vervolgens als vicepresident bij Capgemini. In deze functies hield hij zich ook bezig met digitaliseringsvraagstukken. Als voorzitter van de VVD (1999-2003) ‘lanceerde’ hij het begrip Jip-en-Janneke-taal, toen hij partijleider Hans Dijkstal opdroeg zich begrijpelijk uit te drukken. Sinds 2007 is hij met regelmaat werkzaam als waarnemend burgemeester (momenteel van Vlaardingen) en als zelfstandig adviseur voor de overheid. In 2011 kwam Eenhoorn als waarnemend burgemeester van Alphen aan den Rijn in het nieuws door de schietpartij in winkelcentrum De Ridderhof. Wanneer bent u zelf in de knoop geraakt bij de digitale overheid? ‘Onlangs nog. Ik wilde demonstreren hoe DigiD werkt en voor ik het wist liep ik helemaal vast. Ik had onbewust iets aangeklikt en raakte verstrikt in een hele keten van vragenlijsten. Bij het vormgeven van digitale diensten moet dus altijd het gemak van de gebruiker voorop staan. Hij moet niet afgeschrikt worden door ingewikkelde situaties.’ Hoe is het de afgelopen jaren zo misgegaan? ‘Allerlei onderdelen van de overheid hebben prachtige systemen ontwikkeld die allemaal op zichzelf staan. Denk aan DigiD, de Belastingdienst, RDW en UWV. Maar wat je bij het ene systeem inklopt, kun je elders ook gebruiken. Er zijn alleen geen standaarden en geen afspraken hoe die systemen met elkaar moeten kunnen praten. Dat is één van de redenen dat de Nationale Politie is opgericht. Een gestolen fiets werd in Den Haag genoteerd als ‘gestolen fiets’ en in Amsterdam als ‘gestolen rijwiel’. Die Haagse fiets vond je in Amsterdam dus nooit meer terug in het systeem. Nu hebben ze een landelijk systeem.’ Is het niet een beetje laat om de bestaande spaghetti weer te ontwarren? ‘Toen mijn benoeming werd behandeld, waren er Kamerleden die vonden dat ik te vroeg werd aangesteld. Zij wilden wachten tot na de ict-enquête. Het is in elk geval geen makkelijke opgave. Dit is geen tabula rasa. Er zijn veel afspraken en er ontbréken vooral veel afspraken.’ Hoe doet het bedrijfsleven mee in dit proces? ‘Ik denk dat we goede arrangementen kunnen maken voor het bedrijfsleven. Het gaat dan 19 niet alleen over bouwen van nieuwe systemen. Mijn opdracht heeft economisch effect als we samen kunnen optrekken. Een ictoplossing voor ons kan een exportproduct worden. Dat zien we bij de applicatie van een waterschap om waterstijging tijdens een regenbui te monitoren. Daar is interesse voor uit de VS. Volgens mij is het slimmer om het bedrijfsleven meteen te betrekken bij het oplossen van knelpunten. Het is mijn taak om het vertrouwen te wekken dat overheid en bedrijfsleven samen kunnen investeren.’ U bent benoemd voor vier jaar. Hoe staat de digitale overheid er dan voor? ‘Er komt één basis voor alle overheidsdiensten waar ze hun eigen applicaties op kunnen laten draaien. Een uniforme ruggengraat waar alle digitale toepassingen op gebaseerd zijn. Ik ben er voor verantwoordelijk dat iedereen ook meedoet. Ik heb geleerd dat je in de digitale wereld niet moet denken in tijdvakken. Tijdens het ontwikkelen kan ineens een innovatie opduiken. Ik zou zeggen: Blijf in de dynamiek van veranderen zodat je niet opgescheept raakt met verouderde apparatuur.’ Wanneer hoeven bedrijven niets meer dubbel in te vullen. ‘Dat is een heel wezenlijk punt. In de zorg zie je dat het sterkst. Eerst moet je je inschrijven, dan krijg je een pasje, dan ga je naar een balie en daar moet je al je gegevens nog eens voorleggen. En als je pech hebt moet je dat bij de arts nog eens doen. De digipoort (een soort elektronisch postkantoor dat informatie van een bedrijf bij de juiste overheidsorganisaties aflevert en omgekeerd; red.) in de haven is een goed voorbeeld hoe zoiets handiger en goedkoper kan. Als je al dat soort zaken met FORUM 17.07.14 dezelfde digitale ruggengraat kunt doen, kun je grote bedragen besparen.’ U bent een topambtenaar zonder zeggenschap over ambtenaren. Is dat niet lastig? ‘Het is een grote uitdaging om loyaliteit en draagvlak te creëren onder de rijksdiensten en uitvoeringsclubs zoals UWV en RDW. Ik hoor zelf bij geen enkel ministerie, maar er is wel een ministeriële commissie onder leiding van de premier. Als er departementen zijn die per se niet willen meewerken, kan die commissie bepalen dat wat ik wil gewoon gebeurt. Twee keer per jaar is er overleg met die commissie en dan kan ik iets inbrengen.’ Wat gaat het eigenlijk allemaal kosten? ‘We zijn nog niet eens begonnen, het bureau is nog niet eens ingericht. Rond november presenteer ik een plan van aanpak. Het blijft bij een klein bureau van vijftien tot dertig mensen die voor een deel op detacheringsbasis bij mij komen werken. Als we kijken naar de Belastingdienst komen er mensen van Belastingen bij. Gaat het over andere organisaties, dan komen er mensen van die clubs. We gaan in elk geval geen grote miljoenenopdrachten weggeven. Die Eenhoorn gaat straks geen grote orders verdelen, dat kunt u vergeten.’ Bent u niet bang dat uw werk het graf in wordt geprezen? ‘Als iedereen mij schouderklopjes gaat geven, moet ik goed opletten. Er zijn zoveel methoden van psychologische oorlogvoering. Op de een of andere manier heb ik wel de indruk dat het kabinet gedacht heeft: We moeten een Nationaal Commissaris hebben die niet alles voor zoete koek slikt.’ 