awg architecten ism Lodewijk Baljon

ENKA | Deelgebied C1
Ede
12 november 2014
awg architecten ism Lodewijk Baljon landschapsarchitecten
392. ENKA.Ede
00 Voorwoord.....................................................................................................pg05
01 Inleiding..........................................................................................................
pg05
02 Stedenbouwkundige verankering.......................................................
pg 07
03 Het plein........................................................................................................
pg 09
04 Ontsluitingsstructuur en parkeren......................................................
pg11
05 Programma en parkeerbalans..............................................................
pg21
06 Themakaarten..........................................................................................
pg23
07 Regels voor de beeldkwaliteit..............................................................
pg24
07.1 Algemene beeldkwaliteitsregels....................................
07.1.1 Voorgevel/Zijgevel
07.1.2 Stedenbouwkundige verbijzonderingen
07.1.3 Dakkapellen en erkers
07.1.4 Materiaal en detail
07.1.5 Ritme
pg 24
07.2 De ENKA-laan.......................................................................
pg28
07.3 De Boslaan.............................................................................
pg29
07.4 Het schoorsteeenplein......................................................
pg30
07.5 De voet van de schoorsteen............................................
pg31
08 Het ontwerpproces..................................................................................
pg33
09 Colofon........................................................................................................
pg35
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
4
392. ENKA. Ede
00 Voorwoord
Voor het beeldkwaliteitsplan zijn een paar motieven te benoemen als
inspiratiebron. Deze motieven zullen als criteria gebruikt worden bij de
beoordeling van de toekomstige ontwikkelingen:
- gevoel voor de kunst van de ‘nevenschikking’;
- het tonen van de sporen van de tijd (‘patina’ niet wegpoetsen, materialen
toepassen die mooi verouderen);
- spelen met (on)regelmaat en (im)perfectie;
- ‘sprezzatura’, een uniek Italiaans begrip dat ‘bestudeerde zorgeloosheid’
betekent: het spelen met formele en informele kenmerken;
- ruimte bieden aan spontaan en alledaags gebruik;
- de grote schaal en stoerheid niet schuwen.
01 Inleiding
Het verkavelingsplan en beeldkwaliteitsplan voor de woningen rondom
de grote schoorsteen (deelgebied C1) geven richting aan de realisatie voor
een nieuw deelgebied van het ENKA terrein te Ede. Het verkavelingsplan en
beeldkwaliteitsplan vormt een uitwerking op het stedenbouwkundig plan
voor het gehele ENKA terrein. Dit stedenbouwkundig plan is op zijn beurt een
uitwerking van het masterplan Spoorzone, Ede-Oost, ontworpen door Palmbout
Urban Landscapes. Zodoende is het deelgebied ontwikkeld van grof naar fijn
en vormt het verkavelingsplan een uitwerking van de gestelde ambities in het
masterplan, dan wel stedenbouwkundig plan. Beide documenten dienen dan
ook als bijlage bij het verkavelingsplan bestudeerd te worden om te komen
tot een afweging voor wat betreft de beoordeling van bouwplannen. Het
‘Beeldkwaliteitsplan deelgebied E, ENKA-terrein’ wordt toegevoegd aan het
‘Stedenbouwkundig Plan en Beeldkwaliteitvisie ENKA’ van 25 juni 2009.
Het verkavelingsplan en beeldkwaliteitsplan zijn kaderstellend aan architecten
die binnen het plan willen opereren. De doelstelling van het verkavelingsplan
en beeldkwaliteitsplan is een toetsingskader te stellen voor de uitwerking tot
bouwplannen van het stedenbouwkundig plan voor het ENKA terrein.
De beoordeling van de architectonische compositie van de afzonderlijke
bouwplannen is een verantwoordelijkheid die ligt bij de supervisor.
Voor het ENKA terrein is gekozen een supervisor aan te stellen vanuit het
stedenbouwkundig plan en een supervisor voor het masterplan Ede-Oost.
Op deze wijze worden de bouwplannen onder supervisie van de opsteller van
het stedenbouwkundig plan geplaatst en het stedenbouwkundig plan onder
supervisie van de opsteller van het masterplan. Na goedkeuring van beide
supervisoren wordt het reguliere vergunningentraject opgestart.
Een geheel binnen het geheel
De woningen in deelplan C1 zijn specifiek qua ligging gezien de dominantie van
de grote schoorsteen en specifiek gezien het karakter van de plek. Op de plek
is de historische ENKA-sfeer goed voelbaar aanwezig. Dit betekent dat voor de
uitwerking van het deelgebied een evenwicht dient gezocht te worden tussen de
aansluiting bij de omliggende woonwijk en de aansluiting bij het carré als hart
van het ENKA terrein.
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
5
Kazerneterreinen
6
Laarderallee
392. ENKA. Ede
02 Stedenbouwkundige verankering
Het plein rondom de grote schoorsteen wordt op verschillende manieren
verankerd met de omgeving. Het is de verankering van een plan in de omgeving
dat het functioneren bepaald, niet de uiterlijke verschijningsvorm. Verankeringen
kunnen zowel functioneel, structureel als visueel zijn, maar helpen bij de
stedenbouwkundige inbedding van het plan in de omgeving.
- In de uiterlijke verschijningsvorm van het plein wordt de relatie tussen de grote
schoorsteen en het carré bestendigd. Het plein wordt als aanleiding gebruikt om
een verbijzondering te maken aan de groene laan.
7
- Op het eerste schaalniveau is er de zuidelijke ontsluiting. Deze openbare
ruimte vormt de ruggengraat voor het plan. De openbare ruimte zorgt voor de
verbinding van de Bennekomseweg, langs het carré, naar het sterrebos aan de
oostzijde van het plangebied.
- Op het tweede schaalniveau wordt het carré verbonden met de omgeving via
de bomenlaan richting de Laarderallee in het zuiden, over het pleintje rond de
grote schoorsteen van het ENKA-terrein, naar de binnenplaats van het carré,
tot bij de westhal en verder door het poortgebouw over het spoor tot op de
kazerneterreinen ten noorden van het ENKA-terrein.
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
8
Groen monument (= grote Amerikaanse Eik)
Groen plein
392. ENKA. Ede
Rood monument (= grote schoorsteen)
Verhard plein
03 Het plein
9
De openbare ruimte wordt als drager van het plan gedetailleerd uitgewerkt. De
openbare ruimte vormt voor dit deelgebied het leidende en ordende principe.
Twee monumentale objecten bepalen de hoofdopzet: de schoorsteen en de
eik. De eik staat in een eenvoudig vierkant (bespeelbaar) gazon en brengt
de sfeer van de bosrand het plandeel in. De schoorsteen met het vrijstaande
gebouw worden door een rij middelgrote bomen (sierpeer) omkaderd. De
boomspiegels vormen een doorlopende strook die het plein in het plein
markeert. De buitenbegrenzing bestaat uit een band van grote betonplaten,
zoals die ook het Carré omgeeft. Langs de overige randen van het plein liggen
langsparkeerplaatsen. De auto’s kunnen zich in een-richting over het plein
bewegen, geleidt door de bomen. De fietser kiest (als ware het de binnenstad)
zijn eigen route.
Een strook gras met meerstammige bomen (bloeiende vogelkersen) legt de
verbinding tussen de groene eikruimte en het stenen schoorsteenplein.
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
10
ENKA-Laan
Schoorsteenplein
Boslaan
392. ENKA. Ede
04 Ontsluitingsstructuur en parkeren
Het plan wordt gekenmerkt door zijn ligging tussen de ENKA-laan en de
zuidelijke Bosstraat. Binnen de randvoorwaarden van het stedenbouwkundig
plan voor het totale ENKA heeft het plein een belangrijke verbindende functie
voor langzaam verkeer, komen vanuit de Laarderallee, via de grote schoorsteen
naar het Carré. De verbinding vormt een parallelle ontsluiting voor recreatief
verkeer aan de Bennekomseweg. De kruising van dit langzaam verkeer met de
ENKA-laan zal in het ontwerp van de openbare ruimte vorm moeten gegeven
worden.
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
11
12
Profiel 01 - Hoofdroute 30 km/uur
Vanaf de Bennekomseweg ontvouwt de hoofdroute zich als
één groene doorlopende ruimte rondom het carré. Lommerrijk,
herkenbaar, representatief en een contrast vormend met het carré
dat zich als een enclave presenteert en het historische hart van ENKA
vormt. De groene middenbermen zijn begroeid met bloemrijk gras
en meerstammige bomen. Dit ruiger ogende groen is representatief,
maar past bij het imago van een oud industrieel complex en sluit aan
bij het ‘Veluwse gevoel’.
De ENKA laan kent twee gescheiden rijbanen van elk één rijstrook.
Hierdoor wordt optimaal van het groene karakter geprofiteerd. Je
komt namelijk geen tegenliggers tegen waardoor de beleving van
de groene omgeving meer impact heeft. Het is een representatieve
en herkenbare route rond het carré. In de middenberm, tussen
de rijbanen, wordt op een ontspannen en losse manier gestoken
geparkeerd. De woningen liggen daarmee direct aan de groene,
parkachtige as zonder dat deze doorbroken wordt door geparkeerde
auto’s.
Aan de zuidwestzijde van het Carré ligt de nieuwe wijk op 23,35
+NAP (goothoogte weg) en het vloerpeil van de woningen op 23,60
+NAP. Het Carré ligt op 22.75 +NAP. Daarmee ligt de wijk circa 65 cm
hoger dan het carré zelf. Dit hoogteverschil zal over het gehele profiel
worden opgevangen in een talud.
392. ENKA. Ede
Profiel 02 - De Boslaan
Deze route langs het bos en Horapark geeft de bewoner het gevoel
aan de bosrand te wonen. De weg neemt daarbij even afstand van de
woning en het voetpad door middel van een grasberm waarin ook
bomen staan. De beleving van de automobilist wordt daarmee ook
‘vergroent’ en de beleving van thuiskomen aan de bosrand versterkt.
Aan de boszijde is ruimte voor haaks parkeren. Op punten waar
zichtlijnen vanuit de woonhoven eindigen op de bosrand worden
geen parkeervakken gemaakt. Zo is de beleving van de bosrand
het sterkst en overheerst een groen beeld in alle zichten. Door het
ontwikkelen van onderbegroeiing zal een gelaagde bosrand het
bosrijke karakter versterken.
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
13
14
392. ENKA. Ede
15
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
16
392. ENKA. Ede
17
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
18
392. ENKA. Ede
19
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
20
392. ENKA. Ede
05 Programma en parkeerbalans
Het parkeren vormt altijd een belangrijk onderdeel van de openbare ruimte. Te
weinig parkeerplaatsen kunnen leiden tot “wildparkeren” en een rommelig beeld
van de openbare ruimte. Voor het verkavelingsplan is een parkeertoets gedaan
om na te gaan of het aantal getekende parkeerplaatsen voldoende is.
Het deelgebied kenmerkt zich door middel van een gemengd programma
van levensloopbestendige woningen, woonwerkwoningen en traditionele
eengezinswoningen. Totaal 48 woningen. Ten behoeve van het woonprogramma
worden 87 parkeerplaatsen voorzien.
- Er worden 12 parkeerplaatsen voorzien op eigen terrein
- Er worden 45 parkeerplaatsen voorzien in de openbare ruimte
- Er worden 30 parkeerplaatsen voorzien in een parkeerkoffer.
Rond de grote schoorsteen wordt een bebouwingsvlak voorzien om de
exploitatiemogelijkheden van de schoorsteen te verzekeren. Het parkeren
welke het programma rondom de schoorsteen genereert is mee in de telling
opgenomen a rato van 12 parkeerplaatsen.
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
21
06 Themakaarten | erfafscheiding
22
hoge haag, hoogte 1.8m
stalen hekwerk
lage haag, hoogte 1.0m
hoge stenen muur i.c.m. hekwerk, hoogte 1.8m
hoog groen scherm, hoogte 1.8m
hoog houten scherm, hoogte 1.8m
laag groen scherm, hoogte 1.0m
392. ENKA. Ede
06 Themakaarten | spelen
23
Spelen voor jonge kinderen
Spelen voor oudere kinderen
Spelaanleiding voor alle leeftijden
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
07 Regels voor de beeldkwaliteit.
24
Beeldkwaliteit gaat niet over het beeld maar wel over de kwaliteit. Hoewel
(beeld)kwaliteit zich niet kan en mag laten vangen in vooringenomen beelden,
kan een poging ondernomen worden om – ter illustratie van een welbepaalde
ambitie – (altijd tekort schietende) referenties aan te leveren. De beelden uit
het beeldkwaliteitplan zijn dan ook geen letterlijke voorafspiegeling van het
uiteindelijke ‘beeld’, ze geven de ambitie weer.
Voor het beeldkwaliteitsplan zijn een aantal gemeenschappelijke ambities te
benoemen. Deze ambities bepalen de samenhang van het deelgebied met de
omliggende woonwijk, het carré en uiteindelijk de ENKA-(beeld)kwaliteit. Voor
de verkaveling van deelgebied C1 kunnen vier deelgebieden onderscheiden
worden, welke, hoewel steeds als geheel leesbaar, genuanceerd gedifferentieerd
zijn. De specifieke beeldkwaliteitseisen voor de deelgebieden worden apart
benoemd. (ENKA-laan, Boslaan, Schoorsteenplein, voet van de schoorsteen)
392. ENKA. Ede
25
07.1 Algemene beeldkwaliteitsregels
07.1.1 Voorgevel/zijgevel
De voorgevels en zijgevels vormen de belangrijkste gevels naar de openbare
ruimte. De vormgeving en functionaliteit van deze gevels hebben een bijzondere
relatie met de openbare ruimte. In het verkavelingsplan hebben een aantal
woningen meerdere voorgevels, en dus meerdere belangrijke zichtgevels. Deze
verschillende voorgevels dienen ieder met hetzelfde gevoel voor detaillering
uitgewerkt te worden. De voordeur dient in één der voorgevels opgenomen te
worden.
Een aantal zijgevels en zelf achtergevels grenzen dermate duidelijk aan de
openbare ruimte dat de gevels eigenlijk dezelfde vormgeving als een voorgevel
behoeven. Voor deze gevels wordt in het plan extra aandacht gevraagd aan de
ontwerpers.
07.1.2 Dakkapellen en erkers
Dakkapellen worden waar mogelijk op de achtergevel toegepast. In de voorgevel
kunnen dakkapellen ten behoeve van de perceellering van de gevels, licht
en lucht in het dakvolume opgenomen worden. Als de dakkapellen aan de
openbare ruimte grenzen langs de ENKA-laan en aan het plein vormen ze een
onderdeel van de gevel en zijn opgetrokken uit het gevelmateriaal. Dakkapellen
worden in het ritme van de ramen opgenomen.
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
26
07.1.3 Materiaal en detail
Het algemeen motto ten aanzien van materiaalgebruik is ‘hoe minder
verschillende materialen, hoe beter’. Baksteen is een dragend thema met
betrekking tot het materialiseren van het plan. Dit om aan te sluiten bij
de historische context van het plan, de ENKA fabriek. Deze basisgedachte
onderstreept de continuïteit van het verleden in het heden. Hierdoor kunnen
weloverwogen kleur, textuur en formaatverschillen, verschillen in metselwerk, de
genuanceerde differentiatie tussen de gebouwen tewerkstellen. De kleurkeuze
van de steen moet in relatie zijn (tonsuurton) met de kleur van de steen van
de historische fabriek. Op deze wijze ontstaat tussen de wijk en de fabriek een
verwantschap die noodzakelijk is om de continuïteit in tussen heden en verleden
te bewerkstellen.
In afwijking op het thema ‘baksteen’ kan op bepaalde punten in het plangebied,
voornamelijk aan de Boslaan, alternatief gevelmateriaal worden toegepast.
Alternatieve gevelmaterialen zijn bijvoorbeeld pleisterwerk (witte en grijze
tinten), beton en natuursteen. De gevels kunnen op bepaalde plekken gekeimd
of gekalleid worden. Deze materialen kunnen slechts in ondergeschikte mate
worden toegepast en dienen steeds specifiek beargumenteerd te worden aan
de supervisor. Plinten, omlijstingen en muurafdekkers dienen in metselwerk,
natuursteen of beton te worden vervaardigd. De dakbedekking bestaat uit
392. ENKA. Ede
pannen, zink of leien. Schoorstenen, op en aanbouwen worden steeds uit het
gevelmateriaal opgetrokken
Voor de raamkozijnen kunnen hout, staal, aluminium en/of een combinatie
worden toegepast. De totale detaillering van het vensterraam behoeft echter
bijzondere aandacht, te beginnen met de detaillering van het metselwerk
rondom, de aansluiting van het kozijn op het metselwerk, de positionering in de
vorm van een verdiept liggende negge, de montage van de doorvalbeveiliging
en de profielmaat van de kozijnen.
07.1.4 Ritme
In relatie tot de opbouw van de fabrieksmuur is de verhouding van de ramen
verticaal. Langs de Boslaan kan de raamverhouding ook horizontaal zijn.
De ramen zijn ontworpen in het gevelvlak volgens een rustig en eenvoudig
ritme over de gehele breedte van de rijen. De ramen verspringen niet in de
gevel en worden niet over twee verdiepingen door getrokken. Het rustig en
ritmisch omgaan met gevelopeningen vormt een belangrijk onderdeel van de
architecturale vertaling van de statigheid van de fabriek.
Baksteendetails door middel van terugliggend metselwerk, baksteen kroonlijsten
en/of raamomlijstingen vormen een onderdeel van de architecturale kwaliteiten
van de historische ENKA fabriek. Deze kunnen een positief effect hebben op de
“taal” van de architectuur. Door middel van de schaduwwerking van terugliggend
metselwerk wordt de plasticiteit van de gevels versterkt, een gedetailleerdheid
die ook in de historische fabrieksmuur terug te vinden is. In de gevelopbouw van
de historische fabriek is de gevel primair aan het dak. In de architectuur dient
deze waardering over genomen te worden. Schotelantennes, zonnepanelen,
dakdoorvoeren of andere dakopbouwen anders dan de reeds genoemde
dakkapellen dienen vanuit de openbare ruimte zo min mogelijk zichtbaar te zijn.
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
27
28
07.2 De ENKA-laan
De ENKA-Laan vormt het eerste onderdeel van één architectonisch compositieelement binnen het stedenbouwkundig plan voor de hele ENKA-wijk. De sfeer
van statigheid en rust dient over de gehele lengte van de laan bewaakt te
worden.
De woningen aan de ENKA-laan hebben een profiel van twee bouwlagen met
dakkap. Om de perceellering binnen het plan te ondersteunen kunnen op
strategische plekken nuances is de bouwhoogte gezocht worden, doch deze
verschillen zijn eerder gering van omvang.
Voornamelijk rust, eenvoud en ritme voeren de boventoon. De gedetailleerdheid
van de fabrieksgevel bevind zich op een tweede schaalniveau. Stoer, maar toch
verfijnd.
392. ENKA. Ede
29
07.3 De Boslaan
De boslaan kent een rijk pallet aan verschillende korrels. Het is een kopwoning
en een kort rijtje en het past binnen de gehele opzet van de boslaan. Bij deze
veelheid aan verschillende bebouwingskorrels hoort ook een veelheid aan
verschillende architecturale ontwerpen. Door een pallet aan materialen en een
aantal basis gevelopbouwregels op te stellen kan de rijk gevarieerde boslaan
toch duidelijk een onderdeel vormen van de eigentijdse ENKA-sfeer op het
terrein. In deelgebied A en B is de aanzet reeds gegeven.
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
levensloopbestendige woningen
07.4 Het schoorsteenplein
30
MIX ARCHITECTUUR
Het schoorsteenplein heeft de intrinsieke kwaliteit een woonomgeving te
genereren binnen het openbare karakter van het hof. Stratenpatronen zijn samen
gevoegd tot een ruimte om rond te wonen. Straten worden met andere woorden
woonplekken waar de openbare ruimte een rol van betekenis kan betekenen
voor de directe omwonenden.
De levensloopbestendige woningen aan het schoorsteenplein worden
gekenmerkt door één verdieping met dakkap of twee verdiepingen met plat dak.
De overige woningen aan het plein hebben een profiel van twee bouwlagen met
dakkap of twee of drie bouwlagen met plat dak.
De woningen grenzend aan het schoorsteenplein vormen één architectonische
eenheid waarbij de woningen door 1 architect zullen worden ontworpen. Gezien
de specifieke ligging en betekenis van deze hof in het stedenbouwkundig plan, is
het aangewezen ook de woningen rondom de schoorsteen op een genuanceerde
manier te verbijzonderen. Vanwege het bijzondere karakter van de locatie met
de opvallende aanwezigheid van de grote schoorsteen is het voornemen de
planuitwerking in samenspraak met potentiële kopers tot stand te laten komen.
Het belangrijkste uitgangspunt voor de beeldkwaliteit van “de
hofwoningen”rondom het schoorsteenplein is de zoektocht naar een
gesamtkunstwerk. Rust, eenvoud en ritme voeren de boventoon. De
gedetailleerdheid van de fabrieksgevel bevind zich op een tweede schaalniveau.
Stoer, maar toch verfijnd. Tot slot zijn de individuele woningen herkenbaar door
de expressie van de gevelopeningen.
EDE, ENKATERREIN - PAGINA 3
392. ENKA. Ede
07.5 De voet van de schoorsteen
Aan de voet van de schoorsteen wordt een bebouwingsvlak voorzien
om de exploitatiemogelijkheden van de schoorsteen te verzekeren. Het
beeldkwaliteitsplan voorziet een bouwenveloppe zonder uitspraak te doen
over de functie zolang deze passend is binnen een woonomgeving. Door in de
bouwenveloppe op te nemen dat het parkeren dient opgelost te worden op het
bebouwingsvlak, wordt de functievrijheid beperkt tot een functie met beperkte
verkeersgenererende eigenschappen, op maat van de omliggende woningen.
Op vlak van milieu-emissie dient de functie afgestemd te zijn op de omliggende
woningen.
Als bebouwingsenveloppe wordt een bouwhoogte van 7m aangehouden. Staal
en glas kunnen als bouwmaterialen een sterke aansluiting vormen met het
industriële verleden. De vroegere aansluiting van de schoorsteen op de fabriek
door middel van een imposant buizenwerk kan als inspiratiebron gebruikt
worden bij de uitwerking van de enveloppe. Er kan een verbinding gemaakt
worden tussen de schoorsteen en het bebouwingsvlak.
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
31
32
392. ENKA. Ede
08 Het ontwerpproces
- Voor de Enkalaan en de woningen behorend bij de Boslaan worden de
ontwerpen van deelgebied B als uitgangspunt genomen . De respectievelijke
architecten zal worden gevraagd een ontwerp van de woningen aan te leveren.
- De woningen grenzend aan het schoorsteenplein vormen één architectonische
eenheid waarbij de woningen door 1 architect zullen worden ontworpen.
Vanwege het bijzondere karakter van de locatie met de opvallende aanwezigheid
van de grote schoorsteen is het voornemen de planuitwerking in samenspraak
met potentiële kopers tot stand te laten komen. Het beeldkwaliteitsplan stelt de
kaders aan de architect om daarbinnen, samen met de kopers, te komen tot de
vormgeving van de individuele woonwensen en gebruik van deze bijzondere
locatie op Enka.
- De invulling van de bebouwing aan de voet van de schoorsteen vormt een
aparte ontwerpopgave die mede op basis van de bestemming nader zal worden
uitgewerkt binnen de randvoorwaarden van het beeldkwaliteitsplan.
awg architecten ism Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten
33
09 Colofon
PROJECTNAAM
ENKA Ede
OPDRACHTGEVER
Grondbank Bennekomseweg Ede cv
een samenwerking tussen AM en ASR Vastgoedontwikkeling
PROJECTTEAM
awg architecten:
Filip Delanghe
Raven Rumes
lodewijk baljon landschapsarchitecten:
DATUM
12 november 2014

Download Report