R16 BCA - Quickprinter

2de bach rechten
Buitencontractueel
Aansprakelijkheidsrecht
Prof. Thierry Vansweevelt / notities aangevuld uit boek
Q
R16
uickprinter
Koningstraat 13
2000 Antwerpen
www.quickprinter.be
10.00 EUR
Nieuw!!!
Online samenvattingen kopen via
www.quickprintershop.be
BUITENCONTRACTUEEL AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT Isabeau de Koster 2013-‐2014 U n i v e r s i t e i t A n t w e r p e n DEEL 1: BELANG EN SITUERING VAN HET BCA H 1: SITUERING, DOEL, KRACHTLIJNEN, KRITIEK EN VOORUITZICHTEN Afd 1: Situering Voorbeeld D schopt tegen tak, maar tak zat vast (had hij niet gezien) Tak vliegt in het oog van J en hij is zijn oog kwijt Art 1382: Elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt, verplicht diegene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden criterium om iemand aansprakelijk te stellen = fout -‐> heeft D een fout begaan? J wil vergoed worden, want heeft lichamelijke schade, morele schade en ziekenhuiskosten J is verzekerd (sociale zekerheid) -‐> dit is heel laagdrempelig, je moet niet veel bewijzen maar een deel blijft onvergoed 3 vergoedingsbronnen: -‐ verzekering (zoals sociale verzekering, familiale verzekering) -‐ eigen verzekering (zoals ongevallenverzekering) = privaat -‐ aansprakelijkheidsrecht Art 1383: Ieder is aansprakelijk niet alleen voor de schade welke hij door zijn daad, maar ook voor die welke hij door zijn nalatigheid of door zijn onvoorzichtigheid heeft veroorzaakt J wil vergoed worden en als hij niet verzekerd is, moet hij het zelf betalen Kon D dit eigenlijk voorzien? (dat tak in oog zou vliegen) -‐> voorzienbaarheid = criterium Hoge Raad in Nederland: "Het is niet voorzienbaar dat de tak vasthangt" Dus geen aansprakelijkheid Traditioneel juridische benadering van het AR Onrechtmatige daad = bron van verbintenis -‐> je kan iets vorderen van een andere = delictuele aansprakelijkheid = aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad = aquiliaanse daad civielrechtelijk misdrijf = onrechtmatig gedrag waardoor aan een 3e schade wordt berokkend Civielrechtelijke misdrijven Eigenlijke civielrechtelijke oneigenlijke misdrijven misdrijven vrijwillige/ opzettelijke onvrijwillige/ onopzettelijke onrechtmatige daden onrechtmatige daden art 1382 art 1383 kritiek: -‐ onderscheid heeft geen belang -‐ 'misdrijf' zorgt voor verwarring met strafrechtelijk misdrijf è BCA = verbintenis van een rechtssubject om de schade veroorzaakt aan een derde door zijn eigen gedrag, door andermans gedrag of door een zaak te vergoeden Moderne juridische benadering Rechtsgebeurtenissen = omstandigheden die rechtsgevolgen in het leven roepen Rechtsgebeurtenissen Feiten Daden Juridische daden materiële daden bedoeling om niet bedoeling maar wel rechtsgevolgen te rechtsgevolgen teweeg creëren brengen BV contract BV onrechtmatige daad Rechtseconomische benadering AR wordt gezien als efficiëntie om te streven naar maximale welvaart door de aansprakelijkheidsregels om zo de schadeverwekkers te prikkelen om ongevalskosten te minimaliseren Ethische benadering AR = ethische principes over persoonlijke verantwoordelijkheid en vrijheid = gedragsregels ≠ middel om sociale doeleinden na te streven Maatschappelijke benadering The loss lies where it falls -‐> schade blijft liggen waar het gebeurd is -‐> iedereen moet in beginsel zelf de schade vergoeden tenzij aan art1382 is voldaan AR = een middel om schade op iemand anders te verhalen door een fout Afd 2: Doelstellingen AR 1. Vergoeding van slachtoffers = basisfunctie AR Begin 19e E individuele vrijheid en verantwoordelijkheid stonden centraal zo weinig mogelijk tussenkomst van de staat Industrialisering 19e E aantal ongevallen stijgt ongeval -‐> je kan geen inkomen meer verwerven -‐> vergoeding wordt belangrijk veiligheid en bescherming wordt belangrijker dan vrijheid 20-‐21e E socialisering van het AR Rechtspraak en rechtsleer waren belangrijk BV: art 1384 lid 1: Men is aansprakelijk niet alleen voor de schade welke men veroorzaakt door zijn eigen daad, maar ook voor welke veroorzaakt wordt door de daad van personen voor wie men moet instaan of van zaken die men onzer zijn bewaring heeft -‐> dit was een overgangsbepaling voor 1382, 1383 en 1384 lid 2 e.v. -‐> Cass besliste dat het zelfstandige aansprakelijkheidsregel werd Ook wetgever was belangrijk: bv oprichten van compensatiefondsen en objectieve aansprakelijkheidsgronden Vergoedende functie komt op voorgrond -‐> aansprakelijkheidsverzekeringen: omdat schadeverwekkers verzekerd waren konden benadeelden daadwerkelijk schadevergoeding eisen -‐> Niet de individuele schadeverwekker vergoedt, maar de verzekering 2. Preventie = basisfunctie AR preventie = voorkomen van schadegevallen -‐> kan het aansprakelijkheidsrecht een preventieve/repressieve functie hebben? ook repressief: aansprakelijke wordt verplicht tot het betalen van een schadevergoeding en wordt afgeschrikt om zich in de toekomst opnieuw zo te gedragen -‐> strafrecht is hier beter voor Minder preventief door: 1) verzekering Soms wettelijk verplichte verzekering (bv autoverzekering) ≠ echt preventief want verzekering vergoedt toch schadeverwekker vergoed niet, maar verzekering, dus band tussen benadeelde en schadeverwekker wordt afgezwakt -‐> aansprakelijkheidsverzekering tast preventieve werking aan 2) integrale schadevergoeding = regel hoogte van de schadevergoeding wordt gemeten door schade en niet door gedrag van de schadeverwekker -‐> lichte fout kan grotere schadevergoeding veroorzaken dan grote fout 3) te veel normen door de toename van regels, kan de burger niet alle regels kennen -‐> rechtssubject kan zijn gedrag niet aanpassen conform de norm -‐> preventie wordt verminderd Oplossing: verzekeringsrecht verzekeraar spoort verzekerde aan geen schadegevallen te veroorzaken -‐> premies verhogen -‐> opzettelijke en zware fouten die op uitdrukkelijke en beperkte wijze worden gedaan, worden niet gedekt -‐> verzekeraar komt niet tussen bv dronken rijden en ongeval doen ≠ gedekt Ook preventief: eventuele schadevergoeding, persaandacht, procesverloop,... 3. Schadespreiding è schade wordt niet door individu gedragen, maar wordt over collectiviteit gespreid -‐ meestal door aansprakelijkheidsverzekeringen -‐> geleden schade wordt verdeeld over geheel van verzekerden) bv: veel verkeersongevallen -‐> verzekering gaat polis optrekken in die sector -‐ bv fabrikant die aansprakelijkheidskosten spreidt over al zijn consumenten door prijsaanpassing Deze functie kan in conflict komen met preventieve functie! Als de kost gespreid wordt, is de aansprakelijkheidsveroordeling minder afschrikwekkend 4. Reglementerende functie Hoe zou een normaal, zorgvuldig persoon (bonus pater familias) in dezelfde omstandigheden gehandeld hebben? vb met de tak: is dit zorgvuldig? in eerste aanleg zei men ja, hoger beroep nee, Hoge Raad ja -‐> onenigheid AR = bron van steeds nieuwe gedragsregels -‐> bevestiging, vernieuwing, verfijning, ontwikkeling -‐> hierdoor onderscheid het zich van andere vergoedingssystemen sommige auteurs willen deze functie kracht bijzetten door punitive damages in te voeren = bijkomende schadevergoeding (bovenop integrale schadevergoeding) = private straf, die wel wordt berekend op de zwaarte van de fout wij hebben dit (nog) niet wel lucratieve fouten = fouten waarvan de dader weet dat ze zelfs na aftrek van het bedrag van de schadevergoeding nog winst/ financieel voordeel opleveren Dit gebeurt op een verborgen wijze! BV er worden foto's genomen van halfnaakte actrice op cruise (privé) -‐> op cover van magazine geplaatst foto's = schending van privacy Men wist dat dit onrechtmatig was, maar tijdschrift gaat veel opbrengen, dus men publiceert het toch Actrice heeft ook morele schade -‐> rechter gaat schadevergoeding hoog optrekken -‐> Dit is een lucratieve fout: fout is bewust begaan wetende dat men schade zal veroorzaken maar winst hoger zal zijn Afd 3: Hoofdlijnen en evolutie 1. Individuele, subjectieve en moraliserende foutaansprakelijkheid met integrale schadevergoeding 1804 Code Civil 1) individuele aansprakelijkheid -‐ liberale periode -‐ ambachtelijke samenleving: conflicten enkel tussen individuen geen aandacht voor collectieve aansprakelijkheid van verenigingen/ vennootschappen -‐ men kon aansprakelijkheid niet verzekeren -‐> werd op het individu opgelegd 2) was gebaseerd op de lichtste fout -‐ geen onderscheid tussen lichte en zware fout -‐> moraliserend effect: verwijt voor onrechtmatige daad -‐ wel al uitz op foutprincipe bv risicoaansprakelijkheid (art 1386 voor gebouwen, art 1385 voor dieren) of foutvermoedens (art 1384 lid 2 bij ouderlijke aansprakelijkheid) Toch was er een fout: bv toezicht bij dieren, onderhoud bij gebouw 3) integrale schadevergoeding ongeacht zwaarte vd fout -‐> oog op belangen van het slachtoffer 2. Nieuwe, foutloze en bijzondere aansprakelijkheden, collectieve vergoedingsregelingen en beperkte vergoeding industrialisering en mechanisering -‐> risico en schadegevallen werden talrijker en ernstiger Art 1382-‐1386 volstonden niet meer moeilijk om schadeverwekker aan te duiden en fout te bewijzen en schadeverwekker was vaak niet vermogend + opkomst schadeverzekering è risicoleer vult foutaansprakelijkheid aan wie een risico in het leven roept, moet schade vergoeden zonder dat fout moet worden aangetoond > goed voor belangen slachtoffer want geen fout aantonen Wetgever heeft hierdoor invoering van verplichte aansprakelijkheidsverzekering ingevoerd zodat schade echt vergoed kan worden > geen integrale schadevergoeding meer Vaak deden ongevallen zicht vaak voor = maatschappelijke risico's met efficiënte vergoedingsregeling zonder fout bv arbeidsongevallenwet, regeling voor zwakke weggebruikers > geen fout aantonen (foutloze aansprakelijkheid) Ook bij burenhinder en gebrekkige zaken op grond van art 1384 lid 1 In België wordt niet elk schadegeval vergoed bv iemand die uitglijdt in bad, heeft schade maar wordt niet vergoed In Nieuw-‐Zeeland wel! In België is het versnipperd: bep. gevallen zijn verzekerd bv arbeidsongevallen: niet met art 1382, maar arbeidsongevallen-‐verzekeraar met foutloze aansprakelijkheid! MAAR wel geen integrale schadevergoeding Er werden waarborgfondsen opgericht > voor als aansprakelijke persoon niet bekend is, of schade niet kan vergoeden (bv fonds voor arbeidsongevallen) Ook fondsen in plaats van aansprakelijkheid en verzekering die de benadeelden (niet integraal) vergoeden (bv asbestfonds) Depersonalisatie van de vergoedingsplicht sommige personen (zoals werknemer, vrijwilliger) kunnen niet voor lichtste fout aansprakelijk worden gesteld -‐> bescherming tegen aansprakelijkheidsclaims -‐> kunnen enkel voor hun opzettelijke, zware of gewoonlijk voorkomende lichte fout aansprakelijk worden gesteld = beperkte aansprakelijkheidsimmuniteiten 3. Aansprakelijkheidsrecht, verzekeringen en sociale zekerheid: 3 pijlers vh vergoedingsrecht Ongevallenrecht: -‐ sociale zekerheid -‐ verzekering -‐ aansprakelijkheidsrecht Afd 4: Kritiek op het huidige aansprakelijkheidsrecht 1. Incoherent stelsel Voor 1804 had je verschillende aansprakelijkheidsvermoedens 1804: aansprakelijkheidsstelsel met kernbegrippen zoals -‐ individuele aansprakelijkheid -‐ foutaansprakelijkheid -‐ uitzonderingen -‐ integrale schadevergoeding = coherent systeem Dan invoering van: -‐ foutloze aansprakelijkheid -‐ geplafonneerde schadevergoeding (einde integrale schadeverg) -‐ bijzondere aansprakelijkheden -‐ collectieve vergoedingsregelingen -‐ individuele aansprakelijkheid -‐ aansprakelijkheidsverzekering (sommigen verplicht -‐> individuele schadevergoeding verdwijnt want wordt collectief vergoed door verzekering) Sommigen kunnen snel en makkelijk een schadevergoeding krijgen, andere niet notie aansprakelijkheid verdwijnt! bv sociale zekerheid staat in voor lichamelijke schade, waarborgfondsen als schadeverwekker onbekend is,... 2. onduidelijk systeem foutbegrip = onduidelijk fout = schending gebod/verbod of zorgvuldigheid maar toevloed wetten dus niet meer overzichtelijk en memoriseerbaar door normale huisvader + rechtspraak interpreteert foutbegrip steeds ruimer 3. discriminatoir/onrechtvaardig systeem Mattheüs-‐effect: rijke mensen meer aansprakelijkheidsverzekeringen en zijn dus verzekerd <-‐> arme mensen niet verzekerd en moeten schade zelf vergoeden Enkel fouten die schade veroorzaken leiden tot aansprakelijkheid ≠ eerlijk systeem Sanctie is niet aangepast aan de fout (licht of zwaar) aard van de fout <-‐> plicht tot integrale schadevergoeding 4. arbitrair en weinig efficiënt systeem veel fouten blijven ongedekt soms is schadeloosstelling een illusie (bv opzettelijke gewelddaden) 'fout' is te belangrijk in het systeem, er kunnen ook andere factoren schade veroorzaken en dus aanleiding geven tot schadevergoeding 5. duur systeem administratieve kosten (onderzoek vd vordering, proceskosten,...) 6. traag systeem jarenlange procedures (zeker als gerechtsdeskundige noodzakelijk is) <-‐> sociale zekerheid betaalt snel uit 7. het geeft onzekere uitkomsten: een soort loterij? het bedrag kan soms te veel of te weinig zijn kleine eisen vaak oververgoed en grote eisen vaak ondervergoed -‐ > soms kan je (bij kleine eisen dan bv) meerdere vergoedingsbronnen cumuleren benadeelden ook vaak bij minnelijke regeling gedwongen om het lage voorgestelde bedrag te aanvaarden om zo de kosten van advocaat en procedure te verminderen è soortgelijke zaken kunnen verschillende uitslag hebben naargelang de omstandigheden Afd 5: vooruitzichten H 2: VERHOUDING BCA EN STRAF(PROCES)RECHT Afd 1: Inleiding Heel wat ongevallen i.v.m. het BCA hebben te maken met een strafrechtelijk misdrijf Vb van de tak: fysieke schade -‐> schending van fysieke integriteit -‐> opzettelijk slagen en verwondingen BCA en straf(proces)recht hebben dezelfde voorgeschiedenis Collectieve of persoonlijke wraak recht van de sterkste: wraak en vergelding voor de geleden schade wraak ≠ proportioneel aan schade schadevergoeding = straf -‐> burgerlijk recht en strafrecht zijn niet gescheiden Vrijwillig vergelijk compositio = zoengeld, bloedgeld partijen komen bedrag overeen als vergoeding wraak wordt afgekocht BV: als zoengeld geweigerd werd, mocht hij de dader hetzelfde leed toebrengen (oog om oog, tand om tand) Opgelegd vergelijk staat stelt compositio vast Wettelijke beteugeling staat neemt beteugeling helemaal op zich enkel staat is gerechtigd tot bestraffing Wraak -‐> herstel van de werkelijk geleden schade -‐> privéstraffen Er ontstaan 2 afzonderlijke aanspraken: civielrechtelijke en strafrechtelijke aansprakelijkheid Afd 2: Buitencontractuele VS strafrechtelijke aansprakelijkheid civilisten: civielrechtelijke aansprakelijkheid penalisten: strafrechtelijke verantwoordelijkheid (door 'responsabilité') verantwoordelijkheid aansprakelijkheid Psychologisch/ethisch begrip Verwijst naar morele bestanddeel van een misdrijf om in te staan voor zijn gedrag t.o.v. anderen Geen ruimte gelaten voor foutloze strafrechtelijke aansprakelijkheid ≠ concreet begrip Juridische draagwijdte Geeft weer dat betrokkene aanspreekbaar is voor zijn gedrag Beter begrip 1. doel en beoordeling in abstracto en in concreto Straf(proces)recht BCA Doel straf(vordering): -‐ bescherming samenleving -‐ preventie -‐ herstel schade -‐ vergelding Dader wordt in concreto beoordeeld -‐> Rekening houden met subjectieve kenmerken Beoordelingsvrijheid rechten door min-‐ en max-‐straffen, verzachtende omstandigheden, vermindering straf bij berouw bv voornaamste doel = vergoeding van de schade ongeacht de ernst van de fout/gedrag Dader wordt in abstracto beoordeeld -‐> Geen rekening houden met subjectieve kenmerken Rechter toetst gedrag aan dat van bonus pater familias (hierbij houdt hij rekening met de omstandigheden van het schadegeval) = concretisering/gelaagdheid van het foutbegrip -‐> het is een fout als bonus pater familias van dezelfde categorie in dezelfde omstandigheden het niet zou hebben gedaan Slachtoffer staat centraal 2. Evenredigheid van de straf aan het misdrijf en de integrale schadevergoeding Straf(proces)recht BCA ernst en duur van de straf evenredig integrale schadevergoeding aan ernst misdrijf rechtvaardigheid geen rekening houden met ernst fout/ + individualisering van straf is mogelijk vermogen van de partijen = straf aanpassen aan de dader -‐> schade is enige maatstaf 3. Persoonlijk karakter van de straf en de civielrechtelijke aansprakelijkheid voor andermans daad Straf(proces)recht BCA straf heeft persoonlijk karakter -‐> kunnen niet aan een derde worden opgelegd enkel aan dader of mededader/medeplichtige Geen strafrechtelijke aansprakelijkheid voor andermans daad -‐> straf vervalt bij overlijden, kan dus niet ten laste worden gelegd van erfgenamen schadeverwekker moet in beginsel de schade vergoeden sommige groepen hebben quasi-‐
immuniteit op aansprakelijkheidsvlak -‐> meer solvabele persoon wordt aanspreekbaar = aansprakelijkheid voor andermans daad erfgenamen kunnen worden aangesproken tot vergoeding van de door de overledenen veroorzaakte schade 4. Foutbegrip: rijkere inhoud in het BCA straf(proces)recht BCA fout = inbreuk op strafwet = limitatief (nullum crimen sine lege) > moeten strikt worden geïnterpreteerd > moeten bewezen worden fout = inbreuk op zorgvuldigheidsnorm in art 1382 kan alles omvat worden > voor elk verweten gedrag moet rechten een zorgvuldigheidsnorm construeren > soms ook foutvermoedens/ aansprakelijkheidsvermoedens BV ouders, leraars > moet niet altijd bewezen worden Elke strafrechtelijke fout is ook een civielrechtelijke fout, want je moet de wet naleven. Maar je bent niet altijd civielrechtelijk aansprakelijk, want daarvoor zijn er 3 vereisten: schade, fout en causaal verband. BV: 's nachts door het rood rijden = strafrechtelijke fout, maar je bent niet civielrechtelijk aansprakelijk want er is geen schade aangezien er niemand op de baan was. BV: dader overlijdt tijdens procedure en kan dus niet in de gevangenis (strafrechtelijk), maar de rechtsopvolgers kunnen wel een schadevergoeding eisen (civielrechtelijke aansprakelijkheid biedt een oplossing) 5. Verval van de burgerlijke vordering en de strafvordering straf(proces)recht BCA persoonlijk karakter -‐> vordering vervalt bij overlijden beslissing wetgever om feit niet meer strafbaar te stellen -‐> straf(vordering) vervalt dading maakt geen einde aan strafvordering (minnelijke schikking kan wel een einde maken) = verval vd vordering tegen betaling van een geldsom = 'deal' tussen OM en verdachte Afstand van de burgerlijke rechtsvordering maakt geen einde aan strafvordering, tenzij het de openbare orde raakt Verjaring vordering kan worden verdergezet door rechtsopvolgers burgerlijke vordering tegen schadeverwekker blijft bestaan dading maakt einde aan burgerlijke vordering Benadeelde kan afstand doen van rechtsvordering > dan doe je afstand van rechtspleging en recht zelf Verjaring STEENBAKKERSARREST: Cass. 15 mei 1941 Steenbakker A uit de Kempen maakt gevlamde stenen door leem met krijt te mengen. Hij neemt er een octrooi op. Toen was er nog geen octrooiwet! Steenbakker B maakt dezelfde stenen. A eist schadevergoeding, want 'inbreuk op octrooiwet' B: 'dat je deze vordering/eis instelt, is een fout want er is een boek over hoe je deze stenen maakt' -‐> Kan het instellen van een aansprakelijkheidsvordering een onrechtmatige daad tot gevolg hebben? A: 'nee want iedereen heeft het recht om te procederen' Cass: 'instellen van rechtsvordering kan op zichzelf beschouwd geen fout uitmaken, maar wanneer er omstandigheden zijn waarbij er lichtzinnigheden zijn waaraan elk pater familias zich aan zou houden dan is er wel een fout. De omstandigheden waarin A een vordering instelt, is een fout. Het staat in een handboek voor steenbakkers, maar het gaat hier om een groot bedrijf (=subjectivering)' A: 'Ik maak een lichte fout, dus kleine schadevergoeding' Cass: 'Het aansprakelijkheidsrecht maakt geen onderscheid in grote en kleine fouten, dus er is altijd een integrale schadevergoeding' ARREST: Cass. 8 mei 1961 Vrachtwagenchauffeur X parkeert zijn wagen langs de kant van de weg. Een stuk staat op berm en een stuk op de kant van de weg en zijn achterlichten staan niet aan. B rijdt er op en er is schade. Schadevergoeding? X: 'je moet lichten pas aandoen als de auto breder is dan 2m50 en dit is niet' Cass: 'foutcriterium van art 418ev als van 1382 e.v. zijn verschillend. Zelfs al is het niet opgenomen in de wet van de wegcode, dan nog kan je een fout begaan in de zin van art 1382' Afd 3: Raakvlakken straf(proces)recht en civielrechtelijk aansprakelijkheidsrecht straf(proces)recht BCA maatschappelijk belang wordt uitgeoefend door OM (= vertegenwoordiger van de staat) = belangrijker -‐> strafrecht zal invloed uitoefenen op civielrechtelijk aansprakelijkheidsproces privébelangen van de burgers -‐> vredegerecht, burgerlijke rechtbank, rechtbank van koophandel, arbeidsrechtbank,... 1. Keuzerecht tussen burgerlijke en strafrechter Onrechtmatige daad kan samenvallen met een strafrechtelijk misdrijf Als benadeelde heeft men de vrije keuze: -‐ Burgerlijke rechter: art 1382 -‐> rechtstreeks dagvaarden -‐ OF Strafrechter: -‐ burgerlijke partijstelling voor de strafrechtelijke instantie (=onderzoeksrechter, onderzoeksgerecht of vonnisgerecht) via schriftelijke akte of mondelinge wilsverklaring -‐ rechtstreeks dagvaarden voor het vonnisgerecht => zowel burgerlijke als strafvordering wordt ingang gebracht Uitzonderingen: Geen keuzerecht bij: Betaling/herziening van de vergoeding bij Arbeidsongevallenwet / wet Beroepsziekten -‐> altijd voor burgerlijke rechter Benadeelde kan zijn keuze herzien. <-‐> electa una via non datur recursus ad alteram = gemaakte keuze is bindend Electa una via-‐principe behoort niet tot positief recht, want het is in strijd met art 4 V.T.Sv. ELECTA UNA VIA-‐ARREST: Cass. 27mei 1943 Werknemer NMBS veroordeeld tot geldboete en schadevergoeding (voor tijdelijke arbeidsongeschiktheid) voor slagen en verwondingen Het evolueert naar gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid

Download Report