HERINNERINGSCENTRUM
KAMP WESTERBORK
JAARVERSLAG 2013
INHOUD
Woord vooraf
2
Beleid in een jaar
4
Beeld van een jaar
17
Uitgelicht
26
Achter de schermen
39
Organisatie
44
Cijfers
50
Zakelijke gegevens
55
Financiële partners
56
WOORD VOORAF
Op 12 april 1983 werd door koningin Beatrix officieel een bescheiden Herinneringscentrum
Kamp Westerbork geopend. Aan deze opening was een moeizame geschiedenis vooraf gegaan,
gekenmerkt door onverschilligheid en zelfs tegenwerking. Desondanks roept deze datum nu vaak
ongelovige reacties op omdat het voor velen nu onbegrijpelijk voorkomt dat het na de bevrijding
bijna veertig jaar heeft geduurd alvorens aparte aandacht voor de geschiedenis van kamp
Westerbork op de plek zelf passend werd geacht.
Maar ook, hoe het mogelijk was dat het scharnierpunt in de Jodenvervolging in Nederland zo
geruisloos kon veranderen in een interneringskamp voor ‘foute’ Nederlanders, in een militair
kamp, in een repatriëringskamp voor Indische Nederlanders en, twintig jaar lang, in een
woonoord voor Molukkers?
Dit doet de vraag oproepen welke de betekenis is van deze historische plek. Achter het antwoord
daarop gaat een geschiedenis op zichzelf schuil. Een geschiedenis van verhalen, van rouw en van
verwerking, van herinnering en van herdenking. De opening van het Herinneringscentrum
vormde daarin zeker geen afsluiting, eerder een begin.
Vanuit het Herinneringscentrum, dat inmiddels groter is gegroeid, wordt vanuit die kernwaarden
de opdracht ingevuld. De manier waarop is in de loop van de afgelopen dertig jaar zeker
veranderd. En dat moet ook. Het Herinneringscentrum moet de betekenis van de plek, de reflectie
daarop en de betekenis ervan in heden en toekomst over kunnen brengen aan nieuwe generaties.
Aan jongeren die een andere binding hebben met de tijd van oorlog en vervolging dan hun ouders
en grootouders. Weliswaar een andere, maar desondanks wel een binding, ingegeven door een
intrinsiek besef van het existentiële karakter van die tijd.
Zo geschreven, lijkt er van een welhaast natuurlijke, vanzelfsprekende ontwikkeling sprake. Dat
is evenwel schijn. Het bestaan van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork is in wezen een
voortdurende zoektocht. Een tasten naar vorm en inhoud van een herinnerings- en
herdenkingscultuur die betekenis blijft houden of naar didactische overdrachtsvormen die
aansluiten bij een actuele belevingswereld van de (jonge) bezoekers. Het is een continu proces
van reflecteren en overdenken, van discussiëren en initiëren. Maar ook van een voortdurend besef
dat er constanten zijn. Zoals die van de discussie over de scheidslijn tussen wat wel en wat niet
acceptabel is. Het debat daarover is in de afgelopen drie decennia niet verstomd en zal ook in de
toekomst aanwezig blijven. Die discussie is een constante, niet echter waar de grens ligt. Als
uiting van maatschappelijk bewustzijn is deze evenzeer aan verandering onderhevig dan welke
andere ontwikkeling in de samenleving dan ook.
Dit betekent echter geenszins dat alles wat nieuw is, ook goed is. Hoewel beleven en ervaren
inmiddels wezenskenmerken zijn geworden in het aanbod van de museale erfgoedsector, is deze
aanpak maar in zeer beperkte mate toepasbaar in de informatie over en educatie van
‘terrorscapes’. ‘Disneyisering’ was, is en blijft een reëel gevaar, althans indien men van mening is
dat zorgvuldige afweging eigen is aan een plek als kamp Westerbork.
In haar 4 mei lezing in Felix Meritus dit jaar ging Marita Mathijsen, emeritus hoogleraar Moderne
Nederlandse letterkunde nader in op de in haar ogen kwalijke tendensen in de huidige aandacht
voor ’40-’45. Dit onder de titel ‘Verkapitalisering, versentimentalisering, vergoelijking in de
omgang met de Tweede Wereldoorlog’. Zij maakte haar standpunt daarin duidelijk met onder
meer het volgende. ‘Wie het verschil tussen een ingetogen herdenking en vercommercialisering
wil zien, moet de websites van het Anne Frank Huis en die van kamp Westerbork maar eens
vergelijken. Bij het Anne Frank Huis gaat het om snelle indrukken, om plaatjes, maar als men
feitelijkheden of achtergrondinformatie zoekt, zijn die nauwelijks te vinden. Bij Westerbork
overheerst de documentatie. Geen schreeuwerige kleuren, geen blitsplaatjes, maar rustige
informatie over wat zich aldaar afspeelde.’
2
Als altijd mocht het Herinneringscentrum Kamp Westerbork rekenen op een ruime aandacht van
de media. Hoezeer moge blijken uit een willekeurig cijfer: in het eerste halfjaar waren er 40
radio-items waaraan het Herinneringscentrum zijn medewerking verleende, in de regel in de vorm
van interviews. Het betrof lokale, regionale en landelijke radio. Vermeldingen in de geschreven
media (papier en internet) is een veelvoud hiervan. De gekapitaliseerde waarde van deze free
publicity is groot. Alleen al op basis van de gegevens van dagbladen blijkt dat er op jaarbasis
sprake is van meer dan een miljoen euro.
Het is een gegeven waar weinig tot geen rekening mee wordt gehouden maar dat door
subsidieverstrekkers in wezen als indicator voor het goed en doelmatig besteden van de subsidie
zou mogen worden gewogen. Zeker nu cultureel ondernemerschap zo wordt gestimuleerd en
geëist door de overheden. Wat dat betreft kan ‘Westerbork’ sinds jaar en dag als lichtend
voorbeeld gelden met, los van het voorgaande, het genereren van 70 à 75% aan eigen inkomsten,
dus buiten de structurele gelden van overheden. Voorwaar geen geringe prestatie voor een
instelling waarvan het onderwerp sterke commerciële beperkingen met zich meebrengt.
Tenslotte nog een enkele externe waardering.
Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork is terug te vinden in de top-10 van beste musea in
Nederland volgens de beoordelingssite Zoover, met een waarderingsscore van 8.2. De winnaar,
het Zuiderzeemuseum had 8.6.
Herinneringscentrum Kamp Westerbork bleek (opnieuw) een van de sterkst culturele merken van
Drenthe te zijn. Dit bleek uit het merkenonderzoek in de cultuursector dat door Hendrik Beerda
Brand Consultancy werd uitgevoerd onder de inwoners in de provincie Drenthe. Als sterkste
cultuurmerk werd het Dierenpark Emmen gezien. Op de tweede positie staat het
Herinneringscentrum. Als derde werd het TT Festival genoemd.
Hooghalen, mei 2014
Dirk Mulder
directeur
3
BELEID IN EEN JAAR
Dertig jaar Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Beleid en werk van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork worden gekenmerkt door
dynamiek en innovatie maar kennen ook een aantal constanten.
Een belangrijk uitgangspunt is de mens achter het getal te laten zien: persoonlijke verhalen die het
getal van 102.000 vanuit Nederland gedeporteerde en vermoorde Joden, alsook 245 Sinti en
Roma én enkele tientallen verzetsstrijders, terugbrengen naar de individuele mens.
Nauw daarmee verbonden is het centraal stellen van de oorlog dichtbij huis: aan kamp
Westerbork ging een geschiedenis vooraf, ook voor de
oorlog, en dat verleden is in ieders eigen omgeving veelal
nog te herkennen.
Een museaal gebouw is belangrijk maar voor het beeld
van het verleden is de zeggingskracht van een historische
plek ongeëvenaard. Meer en meer is er aandacht gekomen
voor de daadwerkelijke vervolgingsplek, en daarmee voor
de leesbaarheid ervan.
Het zijn deze drie uitgangspunten – persoonlijke verhaal;
de oorlog in de eigen omgeving; de historische plekken –
die ook de vele plannen voor de toekomst bepalen. Zoals
de markering van de Joodse werkkampen of het
WesterborkLuisterpad. En, dat in de eerste plaats, de
betekenisgeving aan een historische plek waar het
zichtbare verleden nauwelijks meer aanwezig is. Met een
glazen paviljoen over de woning van de
kampcommandant, teruggeplaatste authentieke
barakdelen, een gemarkeerd spoortracé met 97 bielzen,
een originele treinwagon, open zichtlijnen door het bos
en tal van andere ‘ingrepen’ zal de plek van kamp
Westerbork over een paar jaar kenbaar zijn.
Overheden
Ministerie van VWS
Het Ministerie van VWS is een belangrijke partner van het Herinneringscentrum Kamp
Westerbork. Vanaf de oprichting wordt,
op initiatief van de Tweede Kamer, een
structurele subsidie ontvangen, de laatste
periode binnen het beleidskader van de
verantwoordelijkheid voor de
vervolgingsplekken van de oorlog.
Daarnaast wordt een jaarlijkse
projectsubsidie verkregen voor het
Landelijk Steunpunt Gastsprekers WOIIHeden alsook voor de Kennisuitwisseling
Potocari Memorial Center. Regelmatig
overleg vond er plaats met de afdeling
Oorlogsgetroffenen en Herinnering WOII
van het Ministerie.
4
In het vorige jaarverslag is er melding van gemaakt dat de contacten, met name met de
verschillende financiële afdelingen en diensten, een bijzonder hoge frequentie hadden. Ten
grondslag hieraan lag de vraag naar de aard van de structurele instellingssubsidie: is er sprake van
een (basis)instandhoudingssubsidie of is deze subsidie complementair. Dit verschil van inzicht,
overigens ook spelend bij de andere drie herinneringscentra, betrof zowel de vaststelling van de
instellingssubsidie 2011 als de aanvraag voor dezelfde subsidie voor het jaar 2013.
Beide zaken speelden nog in 2013 maar konden in het verslagjaar worden afgerond. Desondanks
bleef de discussie gaande over de aard van de subsidie en de wijze waarop deze aangevraagd en
verantwoord dient te worden. Hierbij dient opgemerkt te worden dat er bij de afdeling OHW
begrip is voor het standpunt van de herinneringscentra en coöperatief gezocht wordt naar een
voor allen acceptabele oplossing. Verwacht mag worden dat dit in 2014 haar beslag krijgt.
Met het Ministerie is gesproken over de in Den Haag levende wens om te komen tot meer en
concrete samenwerking tussen de vier herinneringscentra, te weten Nationaal Monument Kamp
Amersfoort, Nationaal Monument Kamp Vught, Indisch Herinneringscentrum en
Herinneringscentrum Kamp Westerbork. In 2012 leidde dit tot het verzoek van VWS om mee te
werken aan een door Capgemini uit te voeren onderzoek naar samenwerkingsmogelijkheden op
het terrein van de bedrijfsvoering. Hoewel de herinneringscentra daar zelf al eerder onderzoek
naar hadden gedaan en tot de conclusie waren gekomen dat er van werkelijke synergievoordelen
geen sprake zou zijn, hebben zij actief meegewerkt. Het werd een tijdrovend onderzoek dat begin
2013 kon worden afgerond en gepresenteerd. De resultaten waren niet verrassend: een
daadwerkelijke efficiencyslag valt op het terrein van de bedrijfsvoering niet te halen. Hoewel van
de zijde van VWS bij de presentatie geen feedback op de inhoud van het rapport is gegeven, is
wel gesteld dat de conclusies niet bij voorbaat door het Ministerie worden onderschreven. Een
nadere reactie hierop is in het verslagjaar door de herinneringscentra niet ontvangen. Wel hebben
de herinneringscentra op voorstel van VWS afgesproken jaarlijks een benchmark uit te voeren.
Waar ambtelijk steeds op wordt gewezen is de noodzaak van duurzame samenwerking, gericht op
‘keten-denken langs de lijnen van de inhoud’, en het ontbreken van ambitie op dat terrein bij de
herinneringscentra. Een onderbouwing van deze noodzaak, niet anders dan dat er voor VWS nog
vele nieuwe bezuinigingen aankomen en dat er geen heilige huisjes meer zijn, blijft evenwel
onduidelijk.
Aangezien de projectperiode van het Landelijk Steunpunt Gastsprekers WOII-Heden eind 2014
afloopt, is in het verslagjaar een uitgebreide notitie ‘Een ooggetuige in de klas. Gastsprekers van
de Tweede Wereldoorlog tot Heden tot 2020’ geschreven. Deze is in overleg opgesteld met het
Nationaal Comité 4 en 5 mei, dat op
verzoek van VWS een advies uit
moet brengen over de toekomst van
de inzet van gastsprekers c.q. van het
LSG.
De notitie geeft niet alleen een beeld
van hetgeen is bereikt in het 15-jarig
bestaan van het LSG maar beschrijft
ook de wezenskenmerken en het
unieke van dit project. Daarop
gebaseerd wordt het vervolg van het
LSG tot 2020 aangegeven, met dien
verstande dat ook nieuwe groepen
gastsprekers worden benoemd om te
participeren, en voorstellen worden
5
gedaan tot samenwerking met andere initiatieven die oorlogsooggetuigen betreffen. De notitie is
bij VWS ingediend om als basis te dienen voor een nader gesprek waarop vervolgens een
subsidieverzoek kan worden gebaseerd. Dit gesprek zal begin 2014 plaatsvinden.
Wel is al duidelijk geworden dat er bij VWS gedachten leven over een geheel andere opzet
waarin het begrip ooggetuige ook wordt gedefinieerd als geüniformeerde die tijdens
dienstuitoefening met een traumatische ervaring kan zijn geconfronteerd. Deze gastsprekers
zouden dan input moeten leveren voor het (facultatieve) vak burgerschapskunde en onder één
organisatie vallen die vooral digitaal zou moeten functioneren.
Provincie Drenthe
De provincie Drenthe heeft besloten om het Herinneringscentrum Kamp Westerbork tot en met
2016 jaarlijks een subsidie te verstrekken van € 100.000. Deze extra financiële impuls is
bijzonder welkom om het kampterrein op een professionele manier te onderhouden, zeker als
straks is geïnvesteerd in markeringen, informatiedragers, ruimtelijke ingrepen en het beter
presenteren van authentieke elementen. Met het groeien van de ambities hierin, groeit ook de
beheerslast en de provincie heeft dat goed opgepakt.
Historische plek
In het verslagjaar is aan het project Historische plek veel aandacht en tijd besteed. Het betrof
evenwel de nog weinig zichtbare voorbereiding, met name inzake overleg, afstemming en, waar
nodig instemming met betrokken, belanghebbende en bevoegde instanties. Een tijdrovend proces
waarvan de resultaten in 2014 duidelijk zichtbaar moeten worden. Desondanks is ook in het
verslagjaar reeds het een en ander uitgevoerd.
Zo is er begonnen met de uitvoering van de
eerste fase ten behoeve van het plaatsen van
een proefopstelling van de barak die in
Zelhem is gedemonteerd. Na definitieve
authentieke plaatsbepaling zijn de
fundamenten gemetseld. Het begrip barak is
overigens verwarrend aangezien er destijds
geen barak in originele vorm is herplaatst.
Het betreft slechts een deel van een barak en
bovendien zijn met name de constructieve
elementen bij de herbouw aangepast. Dit
maakt het tot een ingewikkelde klus om de
vorm en oppervlakte van de Westerborkse
situatie goed te benaderen.
Vele andere onderdelen van het project
Historische plek zijn in voorbereiding en
zullen in 2014 worden uitgevoerd, met name
de infrastructuur betreffend, zoals
Boulevard des Misères, fietspadomlegging,
verplaatsing verkeersknooppunt en
boomtransportroutes. De markering van
het spoortracé zal worden voltooid waarbij
ook wordt gedacht aan een loopbrug over de
weg Hooghalen – Amen. Plaatsing van een
wagon - ruwweg aan de oostelijke zijde van
de parkeerplaats - valt daar ook onder.
Naast eigen middelen is er financiële
6
ondersteuning verkregen van onder meer het Ministerie van VWS, het Samenwerkingsverband
Noord-Nederland (SNN) en de provincie Drenthe.
Nationaal Monument Westerbork
Op 4 mei 1970 onthulde koningin Juliana het Nationaal Monument Westerbork.
Het monument werd in opdracht van het provinciaal bestuur van Drenthe ontworpen door
kunstenaar en kampoverlevende Ralph Prins. Prins heeft met dit gedenkteken de essentie van
kamp Westerbork weten weer te geven. Door velen wordt het ervaren als een van de meest
sprekende oorlogsmonumenten in ons land.
Na meer dan veertig jaar bleek het nodig groot onderhoud te doen. Zo zijn houten bielzen na zo’n
periode wellicht aan de bovenzijde nog redelijk in tact, van onderen zijn ze dan geheel verrot. Het
vervangen van de 97 bielzen was een omvangrijke klus omdat ook het bed waarin bielzen, rails en
grint liggen, geheel uitgegraven moest worden. Daarnaast zijn nieuwe betonranden geplaatst en is
het vuile en schone grint van elkaar gescheiden. Ook de marmeren platen met een tekst uit
Klaagliederen zijn bijgewerkt en losse keien in de muur zijn weer geplakt. Zoals de foto’s ook
laten zien was het een vreemd gezicht enkele weken lang een lege plek te zien waar als een
vanzelfsprekendheid hét beeld van de herinnering aan doorgangskamp Westerbork te zien is.
Deze renovatie was mogelijk mede dankzij financiële ondersteuning door de provincie Drenthe,
die ook bijdraagt aan het jaarlijkse reguliere onderhoud.
Convenant Hanzehogeschool Groningen
Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork en Hanzehogeschool Groningen tekenden vorig jaar
een convenant, waarin werd afgesproken dat excellente studenten gaan meewerken aan het
project Historische plek. Speciaal voor deze extra getalenteerde en gemotiveerde studenten heeft
de Hanzehogeschool Groningen diverse ‘honoursprogramma’s’ ontwikkeld. Studenten kunnen
vanuit hun eigen opleiding, expertise en achtergrond meewerken en meedenken bij projecten van
bedrijven en organisaties, zoals het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. In juni heeft de
tweede groep studenten van het Hanze Honours College een eindpresentatie gegeven. Deze groep
heeft zich geconcentreerd op de parkeerplaats en het informatiepunt. Ze kwamen met boven
verwachting goede en verrassende ideeën, die ook nog eens heel goed als uitgangspunt kunnen
dienen voor de verdere besluitvorming. Zo hebben ze een nieuw ontwerp gemaakt van het
informatiepunt, hebben ze ideeën aangedragen om het informatiepunt aantrekkelijker te maken
(zodat er meer bezoekers naar toe gaan), hebben ze voorstellen gedaan om de verkeersstromen op
het parkeerterrein anders te laten lopen en de parkeerplaats efficiënter in te delen, en hebben ze
gekeken naar het gebruik van lettertypes, kleuren en iconen bij de informatievoorziening. In
september is een derde groep studenten aan de slag gegaan met twee vragen:
- hoe kan de informatie die de woning bevat buiten de glazen overkapping worden gebracht?
- hoe betrek je bezoekers/geïnteresseerden bij het proces van consolideren van de woning?
7
Paviljoen woning kampcommandant
Eind 2012 was het voorlopig ontwerp van Architectenbureau Oving in een dusdanige fase dat dit
financieel vertaald kon worden. Toen bleek dat er meer geld nodig zou zijn dan begroot om dit
ontwerp te realiseren, is de architect gevraagd een nieuw ontwerp te maken, dat bovendien meer
terughoudender moest zijn dan het eerste. Hiermee is het Herinneringscentrum het
bouwvergunningtraject ingegaan. Het definitieve ontwerp voor het paviljoen heeft van zowel de
Welstandscommissie als de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit een positief advies gekregen.
Daarmee was de weg vrij voor de aanvraag van een omgevingsvergunning (vroeger
bouwvergunning). De verwachting is dat in maart 2014 het groene licht wordt verkregen. Dan zal
z.s.m. met de uitvoering worden begonnen. De benodigde tijd daarvoor ligt tussen 3 en 6
maanden.
Ondertussen is een begin gemaakt met het formuleren van de eisen en criteria inzake de
consolidatie van de woning. Uitgangspunt is dat er zo weinig mogelijk wordt gewijzigd vanuit de
gedachte dat iedere ingreep een aantasting is van het gebouw zoals deze er na 75 jaar staat. Dit
proces wordt in nauw overleg met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed uitgevoerd.
Archeologisch onderzoek
De rapporten van archeologisch onderzoeksbureau RAAP inzake het onderzoek rond en in de
woning van de commandant en van de vuilnisstort zijn in het verslagjaar afgerond. In verband
met de bouwplannen rond de woning was het Herinneringscentrum verplicht archeologisch
onderzoek te laten uitvoeren.
Voor wat betreft het onderzoek in de tuin rond de woning spreken de archeologen van een hoge
vondstendichtheid. De belangrijkste reden hiervoor is de geringe ouderdom van de vondsten,
waardoor de degradatie ervan minder is. Weinig vondsten zijn echter scherp te dateren. Er is
opvallend veel gebruikte munitie van Duitse en Britse origine gevonden en weinig tot de
bewoners te herleiden spullen.
Het bouwbiografisch onderzoek in de woning, waarbij sporen van de gebruiksgeschiedenis in
kaart zijn gebracht is ook een onderdeel van het onderzoek geweest. Er zijn een kleine 200 sporen
en vondsten geïnventariseerd. Het gaat hierbij om sporen uit de bouw- en de bewoningsperiode
1939-2007: van een schroevendraaier en een kist met inscripties uit 1939 tot de lengtestreepjes
van de leden van de familie Van der Speck Obreen. In de context van de geschiedenis van het
kamp is de symboolwaarde van al deze vondsten gering, niet echter voor gelaagde biografie van
dit monument.
Opdracht voor een onderzoek naar de vuilstort van het kamp werd door het Herinneringscentrum
geformuleerd als gevolg van geconstateerde illegale opgravingen en schatgraverij. Het totaal
oppervlak van de vuilnisstort wordt op 3200m2 geschat. Er zijn zes proefputten gegraven. Uit
3m3 grondvolume kwamen ruim
19.000 vondsten tevoorschijn. Het
materiaal is zeer divers van
materiaal: glas, porselein, metaal en
plastic. Opvallend is het grote aantal
flessen dat heel gebleven is. Naast
persoonlijke spullen, waarvan de
eigenaren hoogst waarschijnlijk
onbekend zullen blijven, vormen de
vondsten vooral een afspiegeling van
de bewoningsgeschiedenis in de
periode 1939-1955 en geven ze
belangrijke aanvullende informatie
over het dagelijkse leven in het kamp
en woonoord.
De enorme hoeveelheid aan vondsten
8
- formeel eigendom van de provincie en in bruikleen gegeven aan het herinneringscentrum zullen moeten worden geconserveerd. De meest bijzondere objecten en een representatie van het
totaal zullen worden gebruikt voor expositiedoeleinden en ter ondersteuning van lezingen. Voor
wat betreft het meest gevoelige materiaal zal een apart conserveringsplan moeten worden
opgesteld.
Project Sporen in het bos
Door twee derdejaars studenten van de Archeologieopleiding van Saxion Hogeschool in Deventer
is onderzoek gedaan naar geologische, archeologische en historische sporen in de boswachterij
Hooghalen maar buiten het kampterrein. Al langer leefde bij het Herinneringscentrum de wens
om niet alleen historische sporen van kamp Westerbork in beeld te krijgen maar ook die van
andere bewonings- en gebruiksperiodes, zoals uit de prehistorie. Daarover zijn in de loop der tijd
meerdere meldingen gedaan maar een daadwerkelijke inventarisatie ontbrak. Nu is onder meer
bekend geworden dat er twee hunebedden zijn geweest, dat er nog enkele grafheuvels
aanwijsbaar zijn, evenals karresporen uit de Middeleeuwen.
Dit project Sporen in het bos werd uitgevoerd in nauwe samenwerking met de Vereniging van
Vrijwilligers in de Archeologie (AWN) afd. Noord-Nederland, de Historische Vereniging
Hooghalen en het Staatsbosbeheer.
Educatief werk
Begeleide groepsprogramma’s
In 2013 was opnieuw grote belangstelling van jeugd- en schoolgroepen voor een bezoek aan het
Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Een sprekend beeld van de omvang van het uitvoerende
educatieve werk geeft een overzicht van het aantal begeleide groepsactiviteiten (film, inleiding,
rondleiding, lezing extern).
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
753
812
1.015
916
925
1.119
1.003
1.096
1.163
1.058
1.069
Ook de openbare rondleidingen, gegeven van april tot en met oktober, konden rekenen op een
grote belangstelling.
9
Educatieve reizen
Sinds 2006 organiseren het Herinneringscentrum Kamp Westerbork en het Landelijk Steunpunt
Gastsprekers WOII- Heden educatieve reizen voor pabo-studenten naar het voormalige
vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück. Aan de reis wordt deelgenomen door telkens twee
studenten van vrijwel alle pabo-opleidingen in Nederland. De reis wordt begeleid door
overlevenden van de kampen, het Comité Vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück en door
educatief medewerkers van het Herinneringscentrum. Het contact met de overlevenden vormt de
kern van de reis. Tweede pijler van de reis wordt gevormd door opdrachten en workshops,
begeleid door de medewerkers van het Herinneringscentrum en de Gedenkstätte Ravensbrück. In
deze workshops staan de mogelijkheden centraal om de indrukken, kennis en emoties van de reis
in te zetten voor de klas. De leraren-in-opleiding krijgen handvaten aangereikt om de Tweede
Wereldoorlog met leerlingen uit groep 7 en 8 in de klas te behandelen.
Het project Wat zou ik doen vormde onderdeel van de voorbereiding op de pabo’s en het
programma van de reis. In opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft didacticus Cees
van der Kooij een onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de Ravensbrückreizen 2006-2012.
Uitkomst van zijn onderzoek is dat deelname aan de reis en het educatieve programma voor
studenten een duidelijke en betekenisvolle meerwaarde heeft in hun verdere loopbaan voor de
klas. Het Nationaal Comité wil de uitkomsten van dit onderzoek bespreken met mensen die vanuit
verschillende vakgebieden bezig zijn met educatie over de Tweede Wereldoorlog.
WesterborkPortretten en Stolpersteine
De WesterborkPortretten maakten op verschillende locaties in het land onderdeel uit van de
betrokkenheid van leerlingen bij het plaatsen van Stolpersteine. In Assen werd daarbij
samengewerkt met het Dr. Nassau College - locatie Penta, de Stichting Stolpersteine Assen en het
Drents Archief om via de website van het Drents Archief, annodrenthe.nu, op basis van de
WesterborkPortretten wandelroutes door de stad te maken.
Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork organiseerde twee maal een bijeenkomst van het
landelijk overleg Stolpersteine, in Amersfoort en Vught. Het overleg vindt twee keer per jaar
plaats, voorbeelden van good practice worden hierin besproken. Een aparte website voor de
Stolpersteine wordt voorbereid, bedoeld voor mensen die willen weten waar al Stolpersteine zijn
gelegd en voor wie, en voor mensen die graag binnen hun gemeente deze monumentjes willen
plaatsen.
10
Groeten van Leo, een kind in kamp Westerbork
In maart werd het kinderboek Groeten van Leo. Een kind in kamp Westerbork gepresenteerd. Het
boek - van de hand van jeugdboekenauteur Martine Letterie - is bedoeld voor kinderen vanaf 8
jaar. Het boek bleek een groot succes, in de zomervakantie verscheen de 2e druk. Daarmee richt
het Herinneringscentrum zich op de jongere bezoeker, voor wie de Tweede Wereldoorlog en de
Jodenvervolging nog een relatief nieuw onderwerp zijn. In het museum werd de gang-expositie
Leo, een kind in kamp Westerbork ingericht. De tentoonstelling vertelt het verhaal van het Joodse
jongetje Leo Meijer in vijf tijdvakken: thuis in Zwijndrecht, de confrontatie met de anti-Joodse
maatregelen, opgepakt en opgesloten in de Hollandsche Schouwburg, zijn tijd in kamp
Westerbork en zijn uiteindelijke deportatie. De voorwerpen in de tentoonstelling vertellen zijn
verhaal en mogen aangeraakt en opgepakt worden. Bij elk tijdvak is een geluidsfragment
opgenomen, waarin Martine Letterie voorleest uit haar boek. Bij de tentoonstelling zijn
afwisselende en creatieve opdrachten bedacht, die zijn bedoeld voor kinderen vanaf circa 7 jaar.
Kinderen en (groot)ouders zijn erg enthousiast over de kinderopdrachten, de tentoonstelling zal
dan ook in de vakantieperiodes vaker worden opgesteld. Door het ontwerp is hij bovendien
eenvoudig te gebruiken als reizende tentoonstelling langs (jeugd)bibliotheken, scholen, etc.
Culturele mobiliteit
Ook in het schooljaar 2012-2013 en 2013-2014 werd door het Herinneringscentrum Kamp
Westerbork deelgenomen aan het project Culturele Mobiliteit, waarmee het voor leerlingen uit de
bovenbouw van het basisonderwijs in Drenthe mogelijk werd met georganiseerd busvervoer een
bezoek te brengen aan het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.
Drentse Cultuur Academie
Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork is samen met het Drents Museum, het
Hunebedcentrum, Theater/bioscoop De Nieuwe Kolk, het Gevangenismuseum, Museum de
Buitenplaats, het Drents Archief en Kunst en Cultuur Drenthe een samenwerkingsverband
aangegaan onder de titel ‘Drentse Cultuur Academie’. Hierin wordt - met de gezamenlijke kennis
en kunde - een doorgaande Drentse cultuurleerlijn ontwikkeld voor groep 1 tot en met groep 8,
11
rondom thema’s die de instellingen met elkaar verbinden. Daarmee krijgt het culturele
programma van de scholen een rode draad en kunnen alle instellingen een bijdrage leveren aan de
inhoud van dit programma.
Oktobermaand Kindermaand
Thema van Oktobermaand Kindermaand was dit jaar ‘Kinderen in kamp Westerbork’. Aan de
hand van dit onderwerp werden elk weekend diverse workshops, presentaties en rondleidingen
voor kinderen verzorgd.
Docentenreis Yad Vashem
In mei vond het voorbereidingsseminar plaats van docenten die deelnamen aan een door Yad
Vashem en de Anne Frank Stichting georganiseerde reis naar Yad Vashem in Jeruzalem. De
deelnemende docenten brachten een dag door in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork en
volgden daar een rondleiding, een workshop en een gastles rondom het thema daders. De
coördinator Educatie van het Herinneringscentrum nam zelf deel aan de 10-daagse reis naar
Israël. Tijdens de reis werden contacten gelegd met docenten die zullen uitmonden in nieuwe
onderwijsprojecten.
De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen
Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork gaf op verschillende manieren ondersteuning aan het
initiatief van het Nationaal Comité 4 en 5 mei om te komen tot de tentoonstelling ‘De Tweede
Wereldoorlog in 100 voorwerpen’ die vanaf februari 2014 in de Kunsthal in Rotterdam te zien zal
zijn. Vanuit educatie nam de coördinator Educatie zitting in de klankbordgroep educatie en in de
werkgroep die de nationale educatieve conferentie die op 11 maart 2014 in Rotterdam zal
plaatsvinden, voorbereidde.
Leerarrangement voor educatieve activiteiten gerelateerd aan de Tweede Wereldoorlog
Op uitnodiging van het Nationaal Comité 4 en 5 mei houdt het Algemeen Pedagogisch
Studiecentrum zich bezig met het opstellen van een leerarrangement aan de hand waarvan
docenten hun koers kunnen bepalen in het brede aanbod aan lesmogelijkheden voor het onderwijs
over de Tweede Wereldoorlog. De coördinator Educatie maakt deel uit van de werkgroep
inhoudsdeskundigen.
Westerborkpad
In september werd het WesterborkLuisterpad gepresenteerd. Door Hummel en de Boer, creatieve
mediaproducties, werden op 60 locaties langs de route van het Westerborkpad korte
documentaires gemaakt met ooggetuigen van de Jodenvervolging. De afdelingen educatie,
collectie en het Landelijk Steunpunt Gastsprekers WO II-Heden ondersteunden bij het verzamelen
van de verhalen langs de route. De luisterfragmenten zijn te beluisteren via de
WesterborkLuisterpad-app.
12
De oorlog dichtbij huis
Leerlingen van de technasia van het Dr. Nassau College in Assen, Gieten, Beilen en Norg
besteedden in een project aandacht aan de geschiedenis van kamp Westerbork en de
herinrichting van het kampterrein. ‘Opdrachtgever’ was de Grontmij.
Het Herinneringscentrum ontwikkelt samen met het museum Oud-Nijkerk een
pilotproject over (sporen van) de Joodse gemeenschap Nijkerk voor de 15 scholen
basisonderwijs (groep 7 en 8) in de gemeente Nijkerk. Op 16 april 2014 worden delen
van dit project gepresenteerd en zal een herdenking plaatsvinden. Dit project zal worden
geëvalueerd en vervolgens aangepast en uitgebreid tot een volledig 'Oorlog dichtbij huis'
pakket voor groep 7 en 8, met een uitloop naar voortgezet onderwijs. Het volledige
pakket is dan gereed in april 2015, mogelijk gecombineerd met bezoek van de leerlingen
aan Westerbork. Het project zal als voorbeeld van good practice geplaatst worden op de
site van het Westerborkpad (en te zijner tijd de site van de Struikelstenen).
Op 17 mei bezocht burgemeester Aboutaleb van Rotterdam kamp Westerbork met
jongeren uit groep 8 van De Vierambacht school en uit 3 havo van het Montessori
Lyceum uit Rotterdam. De leerlingen hadden zich de dagen ervoor verdiept in de
geschiedenis van Rotterdam tijdens de bezettingsperiode.
De Trein
In 2013 werden de stukken geschreven voor de fondsenwerving voor een nieuw educatief
programma voor groepen uit het voortgezet onderwijs, met name het VMBO, die een bezoek
brengen aan het Herinneringscentrum: De Trein. Na de zomervakantie kon worden begonnen
met de daadwerkelijke uitwerking. Door producent Moomba Media werd in een voormalige
gymnastiekzaal in Glimmen een barak nagebouwd. Acteurs en figuranten brachten het leven in
het kamp in beeld, waarbij de historische werkelijkheid zo dicht mogelijk benaderd werd. De
nieuwe film is bedoeld voor leerlingen uit het voortgezet onderwijs die het Herinneringscentrum
bezoeken en vertelt het verhaal van het meisje Noa, dat met haar schoolklas een bezoek brengt
aan kamp Westerbork. Hier raakt ze op het spoor van het verleden en maakt kennis met het
verhaal van een groep jonge mensen die in 1943 gevangen zaten in kamp Westerbork. Door
middel van 3D-animatie wordt het kamp zichtbaar gemaakt, zoals het in het najaar van 1943
gefunctioneerd heeft. De film geeft leerlingen de mogelijkheid zich een beeld te vormen van het
kamp en biedt veel aanknopingspunten voor het begeleidende educatieve programma waarin de
historische plek en authentieke voorwerpen centraal staan.
13
Landelijk Steunpunt Gastsprekers WO II-Heden
De stijging van het aantal bemiddelde gastlessen was ook in 2013 te zien: 1529 schoolbezoeken
van ooggetuigen (t.o.v. 1402 in 2012). Opvallend was dit jaar de toename van het aantal
gastsprekers dat uit eigen ervaring vertelt over hun onderduikperiode. Deze Joodse kinderen van
destijds zorgen ervoor dat de groep sprekers die bij het Steunpunt is aangesloten dit jaar ongeveer
gelijk bleef: 220 personen.
De gastsprekers laten daarmee zien dat het verhaal van de oorlog nog niet is uitverteld. Een
bijzonder project in het kader van de onthulling van het Kindermonument in Rotterdam zorgde dit
jaar voor extra aanvragen uit deze stad (en omgeving).
Verder heeft het Steunpunt zich beziggehouden met de inzet van de tweede generatie. Er is een
aanzet gemaakt met het beantwoorden van de centrale vraag hoe zij de verhalen verder kunnen
doorgeven. De (voorzichtige) start die deze generatie met cursussen maakt in 2013 vormt een nog
bredere basis voor levende geschiedenis in de toekomst.
Ronde Tafelconferentie Antisemitisme
Naar aanleiding van een tv-uitzending waarin een drietal Turkse jongeren uit Arnhem de
Holocaust onomwonden goedkeurden heeft minister Asscher van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid het initiatief genomen voor overleg met een aantal partijen. Ook de minister
van OCW en staatssecretaris Van Rijn van VWS waren hierbij betrokken. Het
Herinneringscentrum Kamp Westerbork en het Landelijk Steunpunt Gastsprekers WOII-Heden
hebben met andere stakeholders, zoals Anne Frank Stichting, CIDI, Inspraakorgaan Turken in
Nederland en Forum een tweetal ronde tafelconferenties gehad met de drie bewindslieden om te
inventariseren welke activiteiten en programma’s er zijn voor de aanpak van antisemitisme op
scholen maar ook in voetbalstadions, en samenwerkingsverbanden te realiseren.
Collectie
Een Naam en een Gezicht
Met het Joods Historisch Museum wordt onderzocht hoe het Digitaal Joodse Monument en de
database Een Naam en een Gezicht kunnen worden geïntegreerd tot een grote database.
Uitgangspunt is dat het Herinneringscentrum voor de basis zal zorgen en het Joods Historisch
Museum zich zal toeleggen op de community site.
Het aantal vragen naar informatie over personen blijft nog ieder jaar stijgen. Afgelopen jaar
werden meer dan 2.000 vragen beantwoord. De groep nabestaanden en betrokkenen vormt hierbij
nog steeds de grootste categorie. Het aantal vragen in het kader van onderzoek en publicaties
neemt echter toe.
Stolpersteine
Ook is er een stijging van vragen die te maken hebben met Stolpersteine. Veel initiatiefgroepen
uit zowel Nederland als Duitsland laten de gegevens door het Herinneringscentrum controleren.
Met name voor de Duitse Stolpersteine kan in veel gevallen gedetailleerd uitsluitsel worden
gegeven over de lotgevallen van naar Nederland gevluchte Joodse stads- en dorpsgenoten, die
uiteindelijk via Westerbork zijn gedeporteerd.
Zowel vanuit educatie als collectie was het Herinneringscentrum nauw betrokken bij het project
Stolpersteine in Enschede. De eerste werden onthuld op 13 september tijdens de herdenking van
de razzia in Twente.
Niet Weggooien.
De actie Niet Weggooien werd dit jaar weer op twee data gehouden. Naast de traditionele 3 mei
ook op 14 augustus. Deze laatste datum om ook meer aandacht te besteden aan het Indisch
erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog. In het algemeen was het aantal schenkingen dit jaar zeer
14
divers: van brieven en briefkaarten, foto’s en tekeningen tot gebruiksvoorwerpen. De schenkingen
betreffen zowel 1939-1945 als de naoorlogse periode. In totaal werden 70 recente aanwinsten aan
de collectie toegevoegd waaronder een aantal bijzondere schenkingen, zoals een riem van iemand
die deze kreeg van haar vader op haar verjaardag. De overall zou dan beter zitten en ze kon er
een mok aan hangen. Haar vader had het op een of andere manier weten te organiseren.
Bijzonder was ook een tweetal armbanden, gedragen door de heer Wohl als verpleger in het
ziekenhuis van kamp Westerbork. Pronkstuk was evenwel het dagboek/babyboek van Marion
Beijer (1937) uit Rostock. Het boek begint bij haar geboorte en gaat door tot en met 1951.
Daarnaast werden een tweetal tekeningen van Leo Kok op karton (waterverf en pen) ontvangen,
alsook een kampoverall. Het betreft een oorspronkelijk door strafgevallen gedragen overall, die
door Jacoba van de Kun als politieke gevangene werd gedragen. Ze kwam eind maart 1945, via
de gevangenis in Doetinchem in kamp Westerbork terecht. Op haar overall werd nummer 27
genaaid. Haar ervaringen vertrouwde ze aan het papier toe.
15
Oral history
Ook dit jaar zijn vele verhalen professioneel vastgelegd, op audio en film. Het ging om 13 oudkampgevangenen en een voormalige militair. Daarnaast werden, in het kader van In het Spoor
van Anne Frank, 5 omstanders geïnterviewd.
Joodse werkkampen
Het ontwerp voor de Joodse werkkampenmarkering is klaar en kan worden uitgevoerd. In 2013 is
de gemeente Staphorst benaderd voor de markering van drie voormalige plekken. Daarnaast zijn
er contacten gelegd met de gemeente Nunspeet. De eerste markeringen zullen waarschijnlijk in
2014 worden onthuld.
Onderzoek
Beelden bevrijding kamp Westerbork
In samenwerking met beeldresearcher Gerard Nijssen is een start gemaakt met een project om
beelden te vinden van de bevrijding van kamp Westerbork en materiaal te traceren dat na de
terugtocht van de bezetter in Duitsland is beland. De zoektocht is gericht op buitenlandse
archieven en collecties, met name in Canada en Duitsland. Er heeft dit jaar een uitgebreide
deskresearch plaatsgevonden van plaatsen en mensen die nader onderzocht moeten worden. In het
najaar van 2013 hebben de herinneringscentra Vught en Amersfoort zich bij het initiatief
aangesloten en zijn begonnen met eigen inventarisaties. Een zoektocht in het buitenland wordt
gestart als er vanuit de drie centra gezamenlijk volgende concrete aanwijzingen zijn.
In het spoor van Anne Frank/Auf dem Weg von Anne Frank
Samen met de gemeente Oldambt en Landkreis Leer (Dld) wordt in de periode 2012 tot begin
2015 het project ‘In het spoor van Anne Frank’ uitgevoerd. Dat heeft tot doel om het baantracé
van Hooghalen tot Leer beter te markeren. Dat begint met De 102.000 Stenen, die op de
voormalige appèlplaats door een groep Nederlandse en Duitse langdurig werklozen worden
gerestaureerd. Eind 2013 waren 54.000 stenen behandeld. Tevens werden er interviews
afgenomen met ooggetuigen van toen, die de transporten vanuit Westerbork zagen rijden, de
stilstaande treinen op stations en rangeerterreinen hebben zien staan, soms daarin ook de mensen
konden ontwaren en de briefjes probeerden in veiligheid te brengen die uit de treinen werden
gegooid. Het verhaal van 11 Nederlandse en 5 Duitse ooggetuigen is op beeld en geluid
vastgelegd. Een deel van die interviews kan al worden bekeken op de website
www.opdewegvanannefrank.nl, die in de zomer van 2013 online ging. De interviews worden ook
verwerkt in de tentoonstelling over dit project, die in 2014 gaat rondreizen van Leer naar
Hooghalen via diverse tussenstops. Dan zullen ook de fysieke markeringen moeten worden
geplaatst op de stations langs het tracé. Hiervoor is de NS om medewerking verzocht.
16
BEELD VAN EEN JAAR
Het Apeldoornsche Bosch
Van 26 januari tot eind februari was in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork een bescheiden
expositie te zien over de ontruiming van Het Apeldoornsche Bosch. Een tentoonstelling met daarin
unieke brieven, bijzondere kleurenfilmbeelden uit de jaren dertig en persoonlijke verhalen. De
tentoonstelling was in mei en juni te zien in het Nationaal Monument Kamp Amersfoort.
De oorlog na 65 jaar
Dat er behoefte is om over de oorlog te praten bleek uit de zeer grote belangstelling voor de
bijeenkomst De oorlog na 65 jaar die op 27 februari in Veendam in samenwerking met het
Veenkoloniaal Museum gehouden werd. Aan deze bijeenkomst werkten meerdere ooggetuigen mee,
waaronder Tineke van Hal, Jantje Bonthond, Jack Courant en Gerard Wortmann. Hun verhalen
zorgden voor veel herkenning bij het publiek. De duogastlessen die in het kader van dit project
plaatsvonden op basisschool de Viermaster en scholengemeenschap Winkler Prins zorgden ervoor
dat niet alleen volwassenen die dag met de thematiek ‘goed-fout’ in aanraking kwamen.
Kom vanavond met verhalen
Theatergroep de Kern speelde 10 maart de
voorstelling Kom vanavond met verhalen. De
verhalen van Edith van Essen vormden de rode draad
in deze voorstelling. Edith was 13 jaar toen zij in
1938 in haar dagboek begon te schrijven. Na afloop
werd door Kick van der Veer een cd gepresenteerd
met liederen uit de voorstelling. De voorstelling was
nogmaals te zien in het Herinneringscentrum op 3
november 2013.
Ik ben er nog
Op zondag 17 maart speelde Debby Petter wederom de voorstelling Ik ben er nog, gebaseerd op het
levensverhaal van haar moeder Hélène Petter.
Gedeeld verleden
In Herinneringscentrum Kamp Westerbork draaiden van 21 tot en met 24 maart films over de
Molukkers in Nederland. Op zaterdag 23 en zondag 24 maart was er een speciale rondleiding over het
terrein van voormalig woonoord Schattenberg. Op dezelfde dagen waren er vergelijkbare activiteiten
in Amersfoort en Vught.
Over 30 jaar
* Het Herinneringscentrum opende op 12 april 1983 zijn deuren. Fotograaf Sake Elzinga was er bij
voor het Noord Nederlands Persbureau. Vanaf dat moment heeft hij alle belangrijke gebeurtenissen
17
rond ‘kamp Westerbork’ op beeld vastgelegd. In de door hemzelf ingerichte tentoonstelling Meer dan
een herinnering liet Elzinga zijn keuze zien uit de vele duizenden journalistieke en artistieke opnames
die hij in die dertig jaar heeft gemaakt. Onderdeel van deze expositie was een filmportret waarin
drijfveren en werkwijze van de fotograaf aan de orde kwamen. De tentoonstelling Meer dan een
herinnering was te zien in de maanden maart en april.
Een selectie uit dit werk van Sake Elzinga is uitgegeven in de vorm van een fotoboek, onder dezelfde
titel als de expositie.
* Op 12 april werd ter gelegenheid van het 30 jarig bestaan het symposium Over 30 jaar
georganiseerd. Er werd die dag niet alleen terug gekeken, maar de blik werd vooral op de toekomst
gericht. Wat zal de rol en betekenis van Herinneringscentrum Kamp Westerbork over dertig jaar zijn?
* In het weekend van 13 en 14 april werd stilgestaan bij dertig jaar Herinneringscentrum met
exposities, presentaties, lezingen, fiets- en wandelroutes, films, een kijkje in de collectie, muziek en
verhalen van ooggetuigen.
* In Uitgelicht wordt apart aandacht besteed aan 30 jaar Herinneringscentrum Kamp Westerbork.
Spring
Op 21 april werd de literaire voorleesvoorstelling Spring gespeeld door Hella de Jonge en haar man
Freek. De zaal was uitverkocht.
Concert Bevroren Tranen en Uitreiking Expogé-prijs
Het concert Bevroren Tranen was te zien en horen op 28 april. Tijdens het concert werd door Maarten
Peters voor het eerst de Expogé prijs Wat zou ik doen overhandigd aan een pabo student of beginnende
leerkracht, die de idealen van het Verzet, tijdens de Tweede Wereldoorlog, op de meest inspirerende
en originele wijze doorgeeft binnen het onderwijs. Deze prijs wordt jaarlijks uitgereikt. De prijs
bestaat uit een kunstwerk van beeldend kunstenares Truus Menger en een geldbedrag van tweehonderd
en vijftig euro.
Educatieve reis naar kamp Ravensbrück
Op 29 april vertrokken 37 studenten van de meeste pabo-opleidingen voor een educatieve werkweek
naar het voormalige vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück. Met hen reisden 3 overlevenden van dit
kamp mee. De reis werd voor de achtste
keer georganiseerd door het
Herinneringscentrum Kamp
Westerbork, in samenwerking met het
Landelijk Steunpunt Gastsprekers
WOII-Heden, het Comité
Vrouwenconcentratiekamp
Ravensbrück en de Gedenkstätte
Ravensbrück. Als afsluiting woonden
de studenten de Dodenherdenking op 4
mei op het kampterrein in Westerbork
bij, waaraan een deelnemer een
bijzondere bijdrage leverde. Deze reis
werd mede mogelijk dankzij financiële
ondersteuning door het Nationaal
Comité 4 en 5 mei.
18
Het weeshuis van kamp Westerbork
Van 2 mei tot en met 2 juni was de tentoonstelling Het weeshuis van kamp Westerbork te zien. Het
weeshuis was gevestigd in barak 35, waar de eetzaal een prominente centrale plaats in nam. In het
weeshuis was ook een lagere school. Naast de schoollessen was de zaal ook de plek waar religieuze
bijeenkomsten werden gehouden en was het de verzamelplek voor het naderende transport. In de
expositie waren getuigenissen te lezen, te horen en te zien van verzorgers en kinderen. Tekeningen en
foto’s uit die tijd lieten zien hoe het dagelijks leven in het weeshuis er aan toe ging. De expositie was
in de maand september opnieuw te zien. Tijdens deze expositieperioden werd de documentaire over
het weeshuis vertoond die mede in opdracht van het Herinneringscentrum door de NOS was gemaakt
en op 4 mei op Nederland 2 werd uitgezonden. Bij de expositie is een boekje uitgegeven.
Op 1 oktober was er in het Herinneringscentrum een bijzondere bijeenkomst over en met kinderen die
in het weeshuis van kamp
Westerbork hebben gezeten.
Speciaal hiervoor kwamen uit
Israël de kinderen Birnbaum.
Onlosmakelijk verbonden met het
weeshuis in kamp Westerbork
zijn de namen van Otto en Hennie
Birnbaum. Ondanks dat ze zelf
zes kinderen hadden, ontfermden
zij zich met veel toewijding en
zorg over de weeskinderen die in
kamp Westerbork zaten. Bij dit
werk werden zij ondersteund door
hun kinderen. De bijeenkomst
leverde veel nieuwe informatie op
over de liedjes die de kinderen in
het kamp zongen.
Actie Niet weggooien
'Niet weggooien!’ is het motto van de gezamenlijke jaarlijkse actie van 16 museale en archivale
oorlogsinstellingen. In 2013 vond deze actiedag op 3 mei plaats. De instellingen willen voorkomen dat
op het eerste gezicht onbelangrijk geachte originelen uit de oorlogsjaren verloren gaan en het publiek
bewust maken van het belang dit materiaal als erfgoed van de oorlog te bewaren. De actie werd
gecoördineerd door het Herinneringscentrum.
Kampoverlevende Virry de Vries Robles heeft op deze dag twee unieke voorwerpen aan het
Herinneringscentrum geschonken.
Deze actiedag werd herhaald op 14 augustus om speciaal aandacht te vragen voor het behoud van
historisch materiaal uit de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië.
Dodenherdenking
Het programma van de Dodenherdenking kende grotendeels eenzelfde opbouw als in voorgaande
jaren. Alleen de driegeneratiebijdrage had dit jaar een enigszins andere uitvoering door de afwezigheid
van de kleinzoon van oud-kampgevangene Simon Hornman. Hornman vertelde daarom zijn
persoonlijke verhaal samen met zijn dochters Monica Sibarium en Margaret Pauli (beide woonachtig
in Zwitserland); de laatste las de bijdrage van haar zoon voor. Simon Hornman was in het kamp als
ordonnans aangesteld, maar ontsnapte in september 1943 uit Westerbork en overleefde in onderduik.
De overdenking werd uitgesproken door Lous Steenhuis-Hoepelman. Als ‘onbekend kind’ kwam ze in
het kamp terecht. In haar indrukwekkende bijdrage - ze vertelde over haar reis en verblijf in onder
19
meer de concentratiekampen Bergen-Belsen en Theresienstadt in sprookjesvorm - speelde haar pop
Mies een belangrijke rol.
Naast Maarten Peters leverde Margriet Eshuys een aparte muzikale bijdrage. De in kamp Westerbork
geboren Joop Waterman sprak het kaddisj uit en Jasmijn Seghers, de Dichter bij 4 mei-winnares, haar
gedicht Geluidloos Verzet.
Bevrijdingsdag
In de meivakantie werden op alle dagen extra activiteiten georganiseerd, waaronder rondleidingen en
lezingen door ooggetuigen.
Op Bevrijdingsdag bezocht Charles Lewinsky het Herinneringscentrum. In samenwerking met de
Drentse bibliotheken en de uitgever gaf de schrijver een publiekelijk interview over zijn nieuwe roman
Terugkeer ongewenst. In deze roman is de acteur en filmer Kurt Gerron de hoofdpersoon in de periode
van zijn gevangenschap in Theresienstadt waar hij de opdracht van de nazi’s krijgt een
propagandafilm te maken. Regelmatig wordt in flashbacks teruggekeken op zijn tijd in kamp
Westerbork.
Bevrijdingsfestival
Op 5 mei heeft het Herinneringscentrum Kamp Westerbork een rol gespeeld in de programmering van
het Bevrijdingsfestival Drenthe. De samenwerking startte in 2012 en wordt de komende jaren
geïntensiveerd. Zo leverde het Herinneringscentrum dit jaar een bijdrage aan de lesbrief voor de
gastlessen, gegeven door vertegenwoordigers uit het openbaar bestuur, voor groep 7 van de
basisscholen in Drenthe. Voor iedere gemeente is een gastles voorbereid met een verhaal over een
Joods kind uit de gemeente waar de basisschool staat.
In het filmpje dat het Herinneringscentrum Kamp Westerbork speciaal voor het Bevrijdingsfestival
Drenthe heeft gemaakt, kijken we vanuit het verleden naar onze vrijheid.
Verbroken Stilte
De film Verbroken Stilte over unieke ontmoetingen met Roma uit verschillende landen was op 12 mei
te zien in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Journalist en hoofdpersoon Orhan Galjus,
regisseur Bob Entrop en producent Raoul de Zwart waren aanwezig bij de filmvertoning en
praatten na over de film.
De Kindertransporten Vught-Westerbork-Sobibor, juni 1943
Op 7 juni werd de expositie De Kindertransporten. Vught – Westerbork – Sobibor, juni 1943 geopend.
Deze vond plaats op het kampterrein. 60 tot 80
Duitse jongeren uit de deelstaat NordrheinWestfalen plaatsten tussen De 102.000 Stenen
foto’s van kinderen die in juni 1943 zijn
gedeporteerd. Op het kampterrein werd ook een
foto van het weeshuis, alsook een geluidspaal
geplaatst. In het kader van deze tentoonstelling
werd op 8 juni op het kampterrein de
toneelvoorstelling Opstand in Sobibor door De
Blauwe Tulp gespeeld. Hier was veel interesse
voor. Deze en andere activiteiten in dit weekend
20
werden in samenwerking met Nationaal Monument Kamp Vught, waar op 9 juni de herdenking van de
kindertransporten plaats vond, georganiseerd.
Naar aanleiding van deze tentoonstelling werd een bijzondere brief uit 1943 geschonken. Deze brief
was (anoniem) geschreven door de ouders van het kleine meisje Mieke Meuleman en gericht aan haar
toekomstige onderduikouders.
De ellende is een goudmijn. De levenskunst van Han de Vries
Op 16 juni werd de documentaire De ellende is een goudmijn. De levenskunst van Han de Vries vertoond.
Op het eerste gezicht lijkt zijn leven op dat van een levensgenieter. De internationaal befaamde hoboïst
woont in een villa aan het Vondelpark en organiseert huisconcerten waar ‘tout Amsterdam’ naar toe komt.
Maar achter deze façade van vrolijkheid schuilt echter een andere kant die sterk is bepaald door de oorlogstijd.
Good luck, hold on
Op 8 juli werd in het kader van de herdenking van de val van Srebrenica de monoloog Good luck
hold on door Dutchbat-veteraan Wim Dijkema gespeeld.
Op zoek naar de Jongens
Op 14 juli was er veel belangstelling voor de vertelmiddag Op zoek naar de Jongens van Bertien
Minco en Bart van Rosmalen, over een bijzondere zoektocht naar twee jongens die in de familie van
Minco een bijzondere plek hebben.
Het Poppenkind
14 augustus vertelde Marianne Sophia in ’t Anker-de Jong in het
Herinneringscentrum hoe het is om als Joodse Nederlandse op te
groeien in bezet Nederlands-Indië. Een aantal van de door haar
moeder in het kamp gemaakte tastbare herinneringen, zoals poppen,
een kwartetspel over het dagelijks leven in het kamp en lesboekjes
van stof met geborduurde opdrachten waren in de gangexpositie
Het Poppenkind ondergebracht. De expositie was tot en met 30
september te zien in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.
De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen
Op 27 augustus gaf Ad van Liempt een lezing in Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Hij heeft
enkele voorwerpen belicht, die door het Herinneringscentrum zijn aangedragen voor de tentoonstelling
De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen, die in 2014 is gepland. Van 15 augustus tot 15
september kon het publiek ook voorwerpen aandragen voor deze tentoonstelling. Dit kon door het
voorwerp mee te nemen naar één van de drie lezingen van Ad van Liempt.
Kamp Westerbork Wandeltocht
De jaarlijkse Kamp Westerbork Wandeltocht vond dit jaar voor de 8e keer plaats op 14 september.
De routes waren aangepast, waardoor dit jaar alle routes over het voormalig kampterrein liepen.
21
Westerborkpad
Aan het Westerborkpad kon in 2013 een compleet Luisterpad worden toegevoegd. Dankzij de inzet
van het bureau voor creatieve mediaproducties Hummel&deBoer en financiële bijdragen van diverse
fondsen, provincies en gemeenten zijn er nu langs de route van de Hollandsche Schouwburg in
Amsterdam naar kamp Westerbork 60 getuigenissen te horen. De verhalen van ooggetuigen gaan niet
alleen over de slachtoffers van de Jodenvervolging, maar ook over de omstanders. Verwijzingen naar
de verhalen zijn opgenomen in de tweede druk die de wandelgids dit jaar al mocht beleven. Ook zijn
ze in een nieuwe app voor toepassing op smartphones. Het totale Luisterpad werd officieel
gepresenteerd tijdens een feestelijke bijeenkomst met alle geïnterviewden op 29 september 2013. Dat
was ook de start van een serie uitzendingen van de NTR op Radio 5 over het thema Jodenvervolging
(40 aaneensluitende werkdagen tot december 2013).
In het puin van het getto
Op 10 oktober werd in het Herinneringscentrum het eerste exemplaar van het boek In het puin van het
getto aangeboden aan kampoverlevende Shaul Sadan. Het boek beschrijft het onbekende
concentratiekamp Warschau, dat in 1943 op de ruïnes van het verwoeste getto van Warschau werd
opgericht. Naar aanleiding van dit boek opende het Herinneringscentrum een expositie over dit kamp
en de voorgeschiedenis vanaf 1939. De tentoonstelling is tot en met april 2014 te zien. Op 17
november en 29 december waren de auteurs van In het puin van het getto, Pauline Broekema en
Helma Coolman, te gast om een voordracht te houden.
Oktobermaand Kindermaand
De maand oktober staat in Drenthe sinds vele jaren in het teken van Oktobermaand-Kindermaand.
Het Herinneringscentrum organiseerde verschillende activiteiten voor kinderen in de leeftijd van 8-12
jaar.
Competing Memories
Van 29 oktober tot en met 1 november was er de internationale conferentie Competing Memories,
georganiseerd door onze Westerborkleerstoelhouder Rob van der Laarse. Ook het
Herinneringscentrum was partner. Het was een druk bezochte conferentie waar een laatste stand van
zaken van het wetenschappelijk onderzoek inzake het erfgoed van de oorlog in Europa werd gegeven.
22
De focus was hierbij vooral gericht op hoe wordt omgegaan met verschillende
bewoningsgeschiedenissen van (bijna alle) kampen. De eerste drie dagen was Amsterdam de plek van
bijeenkomst, de laatste dag waarop Sobibor en Westerbork centraal stonden was het
Herinneringscentrum gastheer.
Reichskristallnacht
Op 9 november 2013 was het 75 jaar geleden dat de Reichskristallnacht in Duitsland plaatsvond. Het
herdenkingsprogramma bestond uit een bijeenkomst in het Herinneringscentrum met onder meer een
interview met Mirjam Weitzner-Smuk en een fakkeltocht. Deze eindigde in de zandkuil met een
bijdrage van Tineke Ceelen, directeur Stichting Vluchteling, over Syrische vluchtelingen, en het
voorlezen van de plaatsen van waaruit na die nacht Joden naar Nederland vluchtten, door Shirin
Beland en drie van haar ASF-collega’s. Muziek was er van Klezmer & Co.
Amnesty’s schrijfmarathon
Op 10 december, de Dag van de Mensenrechten, namen in Nederland duizenden mensen deel aan de
internationale schrijfmarathon van Amnesty International ‘Write for Rights’. Op meer dan 160
plaatsen in Nederland organiseerden lokale Amnesty-groepen evenementen voor de vrijheid en
gerechtigheid van slachtoffers van mensenrechtenschendingen. Ook het Herinneringscentrum stond in
het teken van de landelijke decemberactie. In Westerbork schreven deelnemers op 10 december tijdens
de openingstijden aan één stuk door brieven.
Filmdagen
Van 23 december tot en met 5 januari bood het Herinneringscentrum verschillende films aan die gaan
over de Tweede Wereldoorlog.
Ooggetuigen
Het Herinneringscentrum is dankbaar dat het nog steeds een groot beroep mag doen op oor- en
ooggetuigen die het verhaal van kamp Westerbork willen uitdragen. Ook in 2013 werkten vele oudkampgevangenen en andere overlevenden mee aan het programma, in de regel in samenwerking met
het Landelijk Steunpunt Gastsprekers WOII-Heden. Maar ook ooggetuigen uit de andere
bewoningsperiodes van kamp Westerbork of actuele vluchtelingen voor oorlog en vervolging waren
23
regelmatig in het museum om hun levensverhaal te vertellen. Belangstelling voor deze bijzondere
lezingen was er volop.
Miel Andriesse
Felix Bakker
Jantje Bonthond
Mieke van Creveld-Zeehandelaar
Jack Courant
Max Degen
Wim Dijkema
Marco de Groot
Tineke van Hal
Ro Horneman
Simon Hornman
Carla Josephus Jitta
Rita Lensink-Bosman
Salo Muller
Aaltjo Oldenburger
Marianne Sophia in ’t Anker-de Jong
Lous Steenhuis-Hoepelman
Mirjam Weitzner-Smuk
Eva Weyl
Joop Waterman
Gerard Wortmann
Tanja van der Woud
In een aantal gevallen werden deze ooggetuigenlezingen gecombineerd met bijdragen van auteurs
zoals Jaap Nijstad, kunsthistoricus en betrokken bij de documentaire Getekend in Westerbork (over
Leo Kok) en Martine Letterie, schrijfster van het nieuwe (kinder-)boek Groeten van Leo, een kind in
kamp Westerbork. Helma Coolman en Pauline Broekema verzorgden in het kader van de expositie In
het puin van het getto lezingen en ooggetuige Flip Hallema vertelde daarbij zijn persoonlijk verhaal.
Publicaties
Bedoeld voor een breed publiek zijn de toegankelijk geschreven en rijk geïllustreerde boekjes die het
Herinneringscentrum Kamp Westerbork uitgeeft bij wisseltentoonstellingen en herdenkingen. In 2013
werden er vijf gepubliceerd, waarvan twee in samenwerking met uitgevers.
Meer dan een herinnering
Een selectie uit het werk van 30 jaar Herinneringscentrum Kamp
Westerbork door Sake Elzinga is uitgegeven in de vorm van een
fotoboek, onder dezelfde titel als de expositie.
Het weeshuis van kamp Westerbork
Naast de tentoonstelling in het Herinneringscentrum heeft het centrum
een nieuwe publicatie gewijd aan de geschiedenis van het weeshuis en
het dagelijks leven van haar bewoners, Het weeshuis van kamp
Westerbork.
De Kindertransporten - Vught-Westerbork - Sobibor juni 1943
Als aanvulling op de expositie De Kindertransporten is het boekje
De Kindertransporten – Vught-Westerbork-Sobibor juni 1943 in juni uitgegeven door het
Herinneringscentrum. 70 jaar geleden vond in concentratiekamp Vught een diep ingrijpende
24
gebeurtenis plaats, bekend als het ‘kindertransport’. Bijna 1.300 Joodse kinderen en een van hun
ouders werden op 6 en 7 juni 1943 naar kamp Westerbork gevoerd. Op 8 juni vertrok van hier een
trein met 46 wagons. Meer dan 3.000 personen werden gedeporteerd naar het vernietigingskamp
Sobibor. Bij aankomst op 11 juni werden zij allen direct vermoord.
Groeten van Leo - Een kind in kamp Westerbork
In maart werd het kinderboek Groeten van Leo - Een kind in kamp
Westerbork gepresenteerd. Het boek - van de hand van jeugdboekenauteur
Martine Letterie - is bedoeld voor kinderen vanaf 8 jaar.
In het puin van het getto
Enkele honderden Nederlandse Joden zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog via kamp Westerbork en
Auschwitz tewerkgesteld in een dwangarbeidskamp in Warschau, samen met enkele duizenden
anderen van verschillende nationaliteiten. Op basis van ooggetuigenverslagen en historische bronnen
verscheen bij uitgeverij Boom een boek over dit relatief onbekende kamp: In het puin van het getto,
van Pauline Broekema en Helma Coolman, dat in oktober werd gepresenteerd in het
Herinneringscentrum.
Bruikleenexposities Kampenserie
Westerbork - Auschwitz - Birkenau
De expositie was in 2013 te zien op verschillende scholen, die zijn betrokken bij het HEEP (Holocaust
Education in European Perspective) project. Deze expositie is tot stand gekomen in samenwerking met
de Anne Frank Stichting en het museum Auschwitz-Birkenau in Polen. In 2013 is de
docentenhandleiding ontwikkeld. Het is online op de website van het Herinneringscentrum te zien en
te downloaden. Ook is de tweede laag van de expositie, zeven koffers met portretten gerealiseerd.
Onder andere vier overlevenden vertellen hun verhaal. In 2014 zal de expositie in deze vorm op
scholen en andere instellingen te zien zijn.
Westerbork - Sobibor
Deze bruikleenexpositie heeft op scholen in Joure en Bennekom gestaan en gedurende vier maanden
in de Sjoel van Elburg. Daarnaast heeft de Stichting Sobibor tijdens hun 70-jarige
herdenkingsactiviteiten er verschillende malen gebruik van gemaakt. Onder andere op de UVA en in
de Sjoel van Enschede.
Media-aandacht
Voor de activiteiten van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork was veel media-aandacht. Een
aantal daarvan werden breed gecoverd:
- Westerborkpad
- Actie Niet weggooien
- 4 mei-herdenking met aansluitend de documentaire De kinderen van Birnbaum
- nominatie voor het Europees Erfgoedlabel
- de bijzondere brief uit 1943 in kamp Westerbork over Mieke Meuleman
- Herdenking Reichskristallnacht
25
UITGELICHT
Over dertig jaar
Niet het verleden verandert maar wel de vragen die we eraan stellen, de kennis die we erover hebben
en de interpretatie die we daaraan geven. En daarmee is ook de representatie van de historische
werkelijkheid aan verandering onderhevig, niet alleen naar inhoud maar evenzeer de vormen en
middelen die we voor de verbeelding kiezen. Zo is - weliswaar enigszins gechargeerd gesteld - het
beeld van het heldhaftige optreden van de overgrote meerderheid van de Nederlandse bevolking in
de bezettingstijd in de eerste decennia na de bevrijding in de loop der tijd vergruizeld en vervangen
door de opvatting dat individuen en instituties eerder volgzaam waren of zelfs samenwerkten met de
bezetter, dan dat ze zich tegen onderdrukking en vervolging verzetten. En met als dieptepunt daarin
de afzijdigheid, zo niet onverschilligheid inzake het lot van de Joden. Pas toen dit beeld leidend
werd in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw, pas toen was de tijd rijp om meer dan een
herinnering aan de geschiedenis van kamp Westerbork te realiseren: Herinneringscentrum Kamp
Westerbork.
Nu, dertig jaar later, is deze educatieve en museale instelling in vele opzichten nauwelijks meer te
vergelijken met het statische bezoekerscentrum dat koningin Beatrix op 12 april 1983 officieel
opende. Dit betreft feitelijke gegevens als bezoekcijfers maar zeer zeker ook een focuswijziging op
de historische plek. Lang lag de nadruk meer op de tentoonstelling in het museum dan op de
historische grond waar de geschiedenis zich daadwerkelijk had afgespeeld. Het was niet zozeer het
besef dat de oorlogsgeneratie zou verdwijnen als wel de uit de geschiedenisdidactiek afkomstige
wetenschap dat een vervolgingsplek een wezenlijke en directe intermediair is tussen heden en
verleden dat aan kamp Westerbork als lieu de memoire een steeds grotere betekenis is gegeven.
Immers, in de openbare ruimte roept niets sterker de herinnering aan vroeger op dan de locaties waar
het verleden zich heeft afgespeeld.
En zo werd, nog voordat het als zodanig werd gemunt, het
erfgoed van de oorlog een essentieel aandachtspunt in het
beleid van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork, met
vragen over authenticiteit, over behoud, over reconstructies,
over verbeelding en enscenering. Over, en dat in de eerste
plaats, betekenisgeving aan een historische plek waar het
zicht- en kenbare verleden nauwelijks meer aanwezig is. Een
eenduidige beantwoording van deze vragen is er niet. Het is
een voortdurende confrontatie met dilemma’s. Het is een
netelig vraagstuk over uitersten, tussen restauratie en
entertainment, tussen verstilling en een ‘Zaanse schans van
de vernietiging’, tussen leegte en reconstructies, tussen
Knossos en Disney.
Maar dat is niet het enige dat gaande is. Als een ding
duidelijk werd in de inaugurele rede Nooit meer Auschwitz?
Erfgoed van de oorlog na Europa’s eeuw van de kampen van
Westerborkleerstoelhouder prof.dr. Rob van der Laarse, dan
is het wel dat ontwikkelingen als historisering van het oorlogsverleden en de toenemende
belevingswens niet los kunnen worden gezien van mediasering en globalisering. Het lijkt er toe te
leiden dat we aan de vooravond staan van een nieuwe Europese ‘memory war', die alles te maken
heeft met een paradigmaverschuiving. Naast ‘Auschwitz’ wordt aandacht opgeëist voor de
‘Holocaust by bullets’ en de ‘killing fields’ in Oost-Europa maar ook voor de Stalinistische Grote
Terreur. En, dichter bij huis, het gegeven dat aan de altijd vanzelfsprekende identiteit van
26
vervolgingsplekken als Westerbork vragen worden gesteld. Wie is de geestelijke eigenaar van dit
erfgoed? Behoort deze de kampoverlevenden en, na hen, hun nabestaanden toe?
Of mogen latere bewoners, zoals de Molukkers, evenveel aanspraak maken? En hebben kinderen
van hier gevangen gehouden ‘foute’ ouders ook enig recht van identiteitsontlening?
Reflectie op dit verleden, beschouwing van het Westerbork-heden en bezinning op de komende drie
decennia is gevat in Over dertig jaar. Onder deze titel werd in het jubileumweekend van 12 april 2013
op verschillende wijzen stilgestaan bij de geschiedenis en toekomst van het Herinneringscentrum Kamp
Westerbork. Een impressie daarvan is te lezen en te zien in dit Uitgelicht.
27
Dertig jaar – een fotokroniek
Decennialang is er in Nederland weinig aandacht geweest voor de Jodenvervolging. Het kwam tot
uiting in de naoorlogse geschiedenis van kamp Westerbork. Maar pas met de toenemende aandacht
voor ‘de oorlog’ in de loop van de jaren zeventig en tachtig in de vorige eeuw, kwam er de steun die
nodig was om het Herinneringscentrum Kamp Westerbork te realiseren. Op 12 april 1983 werd het
door koningin Beatrix officieel geopend. De verwachting was dat er jaarlijks 10.000, misschien
15.000 bezoekers zouden komen. De werkelijkheid liet iets anders zien: 50.000 mensen in het
openingsjaar. In de afgelopen jaren waren dit 135.000 bezoekers jaarlijks. Hieronder 1200
schoolgroepen uit het hele land, die een uitgebreide educatieve begeleiding krijgen. Het bezoek aan
het kampterrein wordt geschat op ca. 300.000 belangstellenden jaarlijks. Heel sprekend is ook het
verschil bij de 4 mei-herdenkingen: een paar honderd mensen dertig jaar geleden tegen 3.500 à
4.000 mensen nu.
Veel is er gebeurd en gerealiseerd. Van Koninklijke bezoeken tot (112 uur continu) De 102.000
Namen lezen, van de realisering van het Westerborkpad tot het succesvolle project met gastsprekers
in de klas (Landelijk Steunpunt Gastsprekers WOII – Heden), van tientallen innovatieve educatieve
projecten tot de instelling van de Westerborkleerstoel, van honderden ooggetuigenlezingen tot de
herinrichting van het kampterrein en de plaatsing van De 102.000 stenen op de vroegere appèlplaats.
28
29
30
30
31
31
Dertig jaar – Meer dan een herinnering
Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork opende op 12 april 1983
zijn deuren. Fotograaf Sake Elzinga was erbij als fotojournalist voor
het Noord Nederlands Persbureau. Vanaf dat moment heeft hij alle
belangrijke gebeurtenissen rond ‘kamp Westerbork’ vastgelegd, de
laatste jaren niet alleen voor de media, maar ook als vaste fotograaf
voor het Herinneringscentrum. In de tentoonstelling Meer dan een
herinnering liet Elzinga zijn keuze zien uit de vele duizenden
journalistieke en artistieke
opnames die hij in die dertig jaar
heeft gemaakt. Sommige foto’s
waren nog niet eerder
gepubliceerd. De voorgaande
fotokroniek geeft daarvan een
impressie.
De tentoonstelling Meer dan een herinnering was te zien vanaf
2 maart tot en met 28 april.
Een selectie uit het werk van Sake Elzinga werd uitgegeven in
de vorm van een speciale publicatie onder dezelfde titel als de
expositie.
32
Dertig jaar Vrienden
In het weekend van 13 en 14 april 2013 werd speciaal voor de Vrienden ook stilgestaan bij dertig
jaar Herinneringscentrum met exposities, presentaties, lezingen, fiets- en wandelroutes, films, een
kijkje in de collectie, muziek en verhalen van ooggetuigen.
Speciaal voor de Vrienden werden ook enkele bijzondere activiteiten georganiseerd zoals een
fietstocht ‘Sporen van kamp Westerbork’. Onder begeleiding van conservator Guido Abuys was er
een fietsroute langs sporen van kamp Westerbork, in de nabije omgeving van het kampterrein. De
route voerde onder meer langs de kampboerderij en de locatie van bijzondere plekken als de eerste
slagboom op de weg naar het kamp en de plaats waar de marechaussee, verantwoordelijk voor de
buitenbewaking van het kamp, gelegerd was. De woning van de kampcommandant was tijdens dit
Vriendenweekend uitsluitend toegankelijk voor Vrienden.
33
Dertig jaar Bezoekers
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Totaal
50.856
43.924
43.948
33.055
43.865
47.517
59.682
60.385
67.082
82.319
83.206
79.495
96.500
75.273
86.272
80.564
90.216
88.003
84.476
100.767
100.200
101.065
121.719
102.746
117.336
119.260
139.207
140.997
130.592
128.844
132.182
2.731.553
Bezoekers per jaar
160.000
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
0
34
Over 30 jaar – een verkenning
Dertig jaar is een moment om te reflecteren op dat wat tot stand is gebracht, soms in weerwil van
wat mogelijk leek. Maar vooral ook om de blik op de komende 30 jaar te richten. Hoewel een
historicus, in tegenstelling tot de trendwatcher, liefst uitspraken over de toekomstige wereld uit de
weg gaat, zijn er ongetwijfeld prikkelende vergezichten te schetsen over de toekomst van ‘de
oorlog’. Aldus het uitgangspunt van het symposium Over 30 jaar, met een verkenning naar wat de
herdenkingscultuur zal brengen. Zullen herinneringsplekken eerder Disney worden dan Knossos? Is
de tijd van onderzoek voorbij of zijn er nog onontgonnen terreinen? Zullen perspectieven
verschuiven of weten we het nu wel over goed en fout, en over grijs? Of zullen we moeten
concluderen dat over 30 jaar ‘de oorlog’ een mistig verleden is geworden?
Het symposium Over 30 jaar was een inspirerende bijeenkomst waarin woord en beeld elkaar
voortdurend afwisselden en de geest van de aanwezigen werd gescherpt. Het symposium was
besloten en bedoeld voor vakgenoten, die zich vanuit hun professie bezighouden met herdenken en
educatie over de periode 1940-1945.
35
Programma:
* Presentatie
Gemma Groot Koerkamp
coördinator Landelijk Steunpunt Gastsprekers WOII – Heden
13.30 uur
* Welkomstwoord
* Opening
Freek de Jonge
cabaretier
* Journalisten en ‘de oorlog’
Ad van Liempt
journalist, tv-programmamaker en auteur
* Over 30 jaar – een verkenning
film
* De toekomst van de herinnering
prof.dr. Rob van der Laarse
hoogleraar Westerborkleerstoel VU
* Overhandiging Nooit meer Auschwitz?
aan Marcel Floor
hoofd afdeling Oorlogsgetroffenen en Herinnering WOII,
Ministerie van VWS
* Over 30 jaar – een verkenning
forum o.l.v. Ad van Liempt
met
prof.dr. Doeko Bosscher
hoogleraar Eigentijdse geschiedenis RUG
Puck Huitsing
directeur Collecties en Diensten NIOD
prof.dr. Rob van der Laarse
* En dan nu de praktijk!
Dirk Mulder
directeur Herinneringscentrum Kamp Westerbork
* Beschouwing over een verkenning
Freek de Jonge
36
Over dertig jaar – een pleidooi
Het bestaan van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork is in wezen een voortdurende
zoektocht. In dat doorgaande proces is continue toetsing wezenlijk. En daarvoor heeft de praktijk de
wetenschap nodig. Zonder kritisch bevragen en resultaten van fundamenteel onderzoek is de
museale en educatieve ervaring onvoldoende om op een afgewogen wijze keuzes te maken. Dit
inzicht heeft het Herinneringscentrum Kamp Westerbork doen besluiten om de Westerborkleerstoel
in te stellen, een bijzonder hoogleraarschap inzake het erfgoed van de oorlog aan de Vrije
Universiteit Amsterdam. De kennis en inzichten die dat oplevert, wil het ten dienste stellen aan de
(inter)nationale wereld van het oorlogserfgoed.
In dit licht van wetenschappelijk onderzoek, input en toetsing stelde directeur Dirk Mulder op het
symposium Over dertig jaar de vraag of de grote toewijding in het educatieve oorlogsland wel
allemaal het gewenste effect sorteert dat beoogd wordt. Hij kwam tot een pleidooi dat vervolgens op
2 mei gepubliceerd werd op de Podiumpagina van dagblad Trouw.
Ze zitten in de bus op weg naar kamp Westerbork. De jonge en bevlogen leraar doet zijn uiterste
best om de leerlingen hierop voor te bereiden. Maar de sfeer van een regulier schoolreisje krijgt hij
er niet uit. Het lawaai van muziek en schreeuwende pubers overstemt hem. Interesse is er alleen bij
de vraag of er ook een tentamen over het bezoek komt. Na zijn nee is alle aandacht weg en de
docent met zijn moreel appel een roepende in de woestijn.
‘Frietje oorlog’ noemde cabaretgroep De Vliegende Panters deze sketch. Het laat goed zien dat er
een grote discrepantie kan bestaan tussen de goede bedoelingen van gedreven opvoeders en de
puberende praktijk van alledag.
En daar sta je dan als geschoolde educatieve medewerker van het Herinneringscentrum Kamp
Westerbork. Wat moet ik met deze 14- en 15-jarige scholieren aan? Wat moet en kan ik ze
bijbrengen? En hoe doe ik dat? Maar ook: kan ik mijn inspanningen, dus de resultaten van dit
bezoek meten? Het zijn voor de hand liggende vragen maar zijn ze ook eenvoudig te beantwoorden?
Over het hoge doel van wat we willen bereiken lijkt in kringen van overheid, oorlogsorganisaties,
40-45-comite’s en andere actoren geen discussie te bestaan: ‘Nooit meer Auschwitz’. Dat is de
opdracht die we de jongere generaties willen meegeven. Op hun schouders leggen we de last om
lessen uit het verleden te trekken. We betrekken basisscholen bij herdenkingen, laten oudere
leerlingen projecten doen, en stimuleren docenten een vervolgingsplek als Westerbork te bezoeken,
soms zelfs de reis naar Auschwitz te ondernemen. En op die plekken vertellen we hen van de
verschrikkingen die er zijn gebeurd. En dan komt het allemaal goed: ‘Nooit meer Auschwitz!’
Het is een boodschap, ideologisch verankerd, die in de jaren tachtig van de vorige eeuw
gemeengoed is geworden. Het is in wezen vaak de basis waarop herinneringscentra en oorlogs- en
verzetsmusea zijn ontstaan. En die vervolgens, zeker naar verhouding met andere taken, grote
educatieve diensten kregen. Het is een arbeidsterrein van het herinnerings- en museale werk dat bij
subsidiegevers nog altijd hoog scoort.
Als educatie algemeen als een belangrijke, soms zelfs de belangrijkste, bestaansreden voor deze
instellingen wordt gezien, dan zou men mogen verwachten dat er ook sprake is van een
verantwoorde wetenschappelijke inbedding. Maar hier moeten we constateren dat er iets heel
vreemds aan de hand is in het oorlog gerelateerde opvoedingswerk. Want waar de vakinhoud goed
gevoed wordt door tal van historici; waar het erfgoed van de oorlog een wetenschappelijke
benadering heeft gekregen; waar zelfs archeologen langzamerhand wakker worden, daar laten
specifieke invalshoeken vanuit de pedagogiek en de didactiek het afweten. Terwijl we wel het
NIOD, een hoogleraar Holocaust- en Genocidestudies en een Westerborkleerstoel voor het erfgoed
hebben, kunnen we voor de educatie slechts terugzien op een bijzonder hoogleraarschap ‘Educatie
van en over de Shoah’ in de jaren negentig. En Vredeseducatie als (toegepaste) wetenschap is
inmiddels ook bijna geheel achter de horizon verdwenen
37
Maar tegelijkertijd zijn de verwachtingen
hooggestemd over hetgeen we willen en menen te
kunnen bereiken. Daarbij wordt een
moraliserende invalshoek veelal meer gehoord
dan een lerende doelstelling. In de regel voeren
begrippen als maantekens en waarschuwen de
boventoon. Het gaat tenslotte om ‘Nooit meer
Auschwitz’. Ja, het is een vreemde zaak met de
educatie in herinneringsland. Aan de inzet en
goede bedoelingen van de museale instellingen
maar ook organisaties die zich op het
herinneringswerk zijn gaan richten, hoeft niet te
worden getwijfeld. Maar men mag best de vraag
stellen of er altijd doordacht, analyserend en zelfkritisch te werk wordt gegaan. Er wordt ook het
nodige gefröbeld in het educatieve oorlogsland. Zeker, altijd met veel toewijding maar of het
allemaal het gewenste effect sorteert?
Die vraag en die naar het doel te beantwoorden kan evenmin zonder de ervaring van de dagelijkse
praktijk als zonder de input van wetenschappelijke inzichten. Maar een wetenschappelijke
theorievorming over dit werk in ons land is echter zeer beperkt. Menen we echt dat de overdracht
aan jongere generaties wezenlijk is, dan zullen we daar ook wetenschappelijke inhoud aan moeten
geven. En dat kan niet zonder een leerstoel Educatie over ‘de oorlog’. Het is de basis om het
dagelijkse educatieve werk op een hoger plan te brengen, waarbij niet gemeenplaatsen als ‘nooit
meer’ de boventoon voeren maar de aandacht is gericht op nadenken en ‘lernen’.
38
ACHTER DE SCHERMEN
Bijzondere bezoeken
Op 2 maart kwam de ambassadeur van
Israël, Haim Divon, voor de eerste keer
een bezoek brengen aan kamp
Westerbork. De ambassadeur heeft
namens de ambassade van Israël in
Nederland en in aanwezigheid van een
vertegenwoordiger van de provincie
Drenthe én de burgemeester van de
gemeente Midden-Drenthe een
bloemstuk bij de Jerusalem Stone
gelegd.
Op 17 mei bezocht burgemeester
Aboutaleb van Rotterdam kamp
Westerbork met jongeren uit groep 8 van De Vierambacht school en uit 3 havo van het
Montessori Lyceum uit Rotterdam.
Representatie, conferenties en lezingen
De directeur en/of hoofd Organisatie en/of conservator en/of de projectcoördinator Landelijk
Steunpunt Gastsprekers WO II-Heden hebben het Herinneringscentrum en het Landelijk
Steunpunt Gastsprekers op de meeste van de in ons land gehouden herdenkingen en vieringen
vertegenwoordigd, waaronder de Auschwitzherdenking (27 januari), de ‘Nooit meer
Auschwitz-lezing’ (24 januari), de Februaristaking herdenking op 25 februari, de
herdenkingen van de kampen Ravensbrück en Mauthausen, de Nationale Viering Bevrijding
op 5 mei, de herdenking van de bevrijding van Nederlands-Indië op 15 augustus, de jaarlijkse
Expogé-herdenking, de Dag van het Verzet en de jaarlijkse bijeenkomst van het Verenigd
Verzet.
Op de Fiets- en Wandelbeurs 9 februari heeft Gemma Groot Koerkamp samen met de
initiatiefnemer en de KNBLO-NL-projectleider van het Westerborkpad (Jan Dokter en Hans
Schumacher) een lezing gegeven over deze bijzondere thema-wandeling en de opzet van het
WesterborkLuisterpad.
Op 4 maart startte de Stichting Sobibor met het Sobibor Herdenkingsjaar naar aanleiding van
de 70-jarige herdenking van de opstand in oktober 1943. In dat kader gaf de stichting een
herinneringsbox uit. Het eerste exemplaar daarvan mocht Dirk Mulder overhandigen aan Jules
Schelvis.
10 april waren Dirk Mulder en Christel Tijenk aanwezig bij de onthulling van het Joods
Kindermonument in Rotterdam.
Op 11 april waren bij het symposium inzake het afscheid van Elly Touwen ‘Status van
papieren collecties in het digitale tijdperk’ Guido Abuys en Ellen van der Waerden aanwezig.
Op 18 april heeft Dirk Mulder een overdenking uitgesproken bij de onthulling van (de tweede
serie) Stolpersteine in Assen.
Op 21 april heeft de directeur in Leiden gesproken op de jaarlijkse herdenkingsbijeenkomst ter
herinnering aan de Jodenvervolging aldaar.
39
Op 29 april was Dirk Mulder aanwezig bij de opening van het nieuwe herinneringscentrum in
Sandbostel, een bijkamp van Neuengamme waar ook Nederlanders, met name Puttenaren, aan
het einde van de oorlog hebben gezeten.
Op 1 mei vond hier de perspresentatie plaats van een door omroep Max op 5 mei uitgezonden
documentaire over tekenaar Leo Kok Getekend in Westerbork.
Op 3 mei was José Martin aanwezig in Brussel voor een presentatie, samen met Adriaan de
Winter, op de internationale school.
Op 5 mei heeft Dirk Mulder in Marum een toespraak gehouden voor de jaarlijkse
bevrijdingsbijeenkomst van alle Groningse gemeenten.
In mei nam Christel Tijenk deel aan een studiereis van de Anne Frank Stichting naar Israël. Ze
volgde een intensief programma speciaal ontwikkeld voor docenten uit het voortgezet
onderwijs dat werd aangeboden door Yad Vashem, International School for Holocaust Studies
in Jeruzalem.
Op 2 en 3 juli brachten Dirk Mulder, Christel Tijenk en Ellen van der Waerden een
werkbezoek aan Kazerne Dossin in Mechelen.
Zoals elk jaar was ook dit jaar Dirk Mulder weer aanwezig bij de herdenking van de val van
Srebrenica op 11 juli jl. in Bosnië.
Op 25 september nam Dirk Mulder deel in het kader van de Vredesweek aan een vredesdebat
in Assen.
Op 8 oktober heeft Dirk Mulder op de internationale conferentie ‘Holocausteducation in the
21th century’ op de Universiteit Augsburg (D) een lezing gehouden over ons educatief beleid.
Op 15 november waren Michiel Smit en Gemma Groot Koerkamp namens de afdeling
educatie en het Landelijk Steunpunt Gastsprekers WO II-Heden aanwezig bij studiedag
Commissie PABO.
Tijdens de donateursdag van de Stichting Werkgroep Herkenning op 22 november gaf de
coördinator van het Steunpunt een presentatie over het werk van het Steunpunt.
Op 29 november sprak Dirk Mulder op het symposium ‘Motivating parents’.
Op 3 december nam Ellen van der Waerden deel aan de conferentie ‘oral history’
José Martin heeft op 8 december in het Haus der Niederlande in Münster een lezing gegeven
over de Westerborkfilm.
Guido Abuys heeft op 12 december in Bronbeek op een internationale studiedag een lezing
gegeven over oral history.
Op 10 december, de Dag van de Mensenrechten, nam de directeur deel aan het
‘prominentenpanel’ op de internationale schrijfmarathon van Amnesty International ‘Write for
Rights’ op het kantoor van Amnesty International in Amsterdam.
12 december woonde de coördinator Landelijk Steunpunt Gastsprekers WO II-Heden de
bijeenkomst in Arnhem bij in het kader van 70 jaar Birma-Siam Spoorweg.
40
Presentatie
Het kabinet heeft kamp Westerbork en het Vredespaleis bij de Europese Commissie
voorgedragen voor het Europees Erfgoedlabel. Verwacht wordt dat de Europese Commissie
in 2014 een beslissing zal nemen.
Herinneringscentrum Kamp Westerbork is een van de sterkste culturele merken van Drenthe.
Uit het merkenonderzoek in de cultuursector door Hendrik Beerda Brand Consultancy is
gebleken dat door de inwoners in de provincie Drenthe als sterkste cultuurmerk het
Dierenpark Emmen wordt gezien. Op de tweede
positie staat het Herinneringscentrum Kamp
Westerbork. Als derde is genoemd het TT
Festival. Vergeleken met hetzelfde onderzoek
enige jaren terug is in de genoemde merken alsook
in de ranglijst geen wijziging opgetreden.
Vanaf begin 2013 wordt er 2-maandelijks een
agenda opgemaakt met alle activiteiten voor de
komende maanden. Deze agenda wordt extern
breed verspreid.
Het Herinneringscentrum is begin 2013 ook de
sociale media ‘opgegaan’. Met een facebook- en
twitteraccount, en een eigen youtube-kanaal wordt
het publiek langs een andere weg benaderd en
bereikt. We zien dat dit vruchten afwerpt. Korte
nieuwsberichten worden veelvuldig ‘gedeeld’
door onze volgers, waardoor ons bereik groter
wordt. En we zien dat een groot deel van de bezoekers die onze website bezoeken daar terecht komen
vanuit zo’n nieuwsbericht-link.
In 2013 is bij de receptie gestart met een digitaal scherm, de zogenaamde ‘narrow casting’.
Nog steeds ontvangen onze receptiemedewerksters de bezoeker persoonlijk, maar het digitale
scherm biedt basale informatie die bezoekers alvast tot zich kunnen nemen, zeker als ze in een
rij staan te wachten.
Een mooi bericht aan het einde van het jaar was dat het Herinneringscentrum in de top-10 staat
van beste musea in Nederland volgens de beoordelingssite Zoover. Het Zuiderzeemuseum is
bovenaan geëindigd. Drenthe is goed vertegenwoordigd want het Gevangenismuseum is als
vijfde geëindigd. De waarderingsscore van ons was 8.2 (Zuiderzeemuseum 8.6).
Advisering en ondersteuning
Met de synagoge in Enschede is in 2012 een landelijk overleg Stolpersteine opgezet ter
bevordering van de uitwisseling tussen de verschillende plaatselijke comités. Dit is in 2013
voortgezet door het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Op de website van het
Herinneringscentrum komt een overzicht van Stolpersteine in Nederland.
De directeur van het Herinneringscentrum heeft zitting in het Comité van Aanbeveling van het
Etty Hillesum Centrum in Deventer, het Comité van Aanbeveling van de stichting
Stolpersteine in Assen en van het Comité van Aanbeveling van de stichting Stolpersteine in
Beilen.
De coördinator educatie maakt deel uit van de werkgroep ‘Ieder kind op kampbezoek’, een
initiatief van het COVVS om het onderwijs over de Tweede Wereldoorlog te verdiepen en te
verbreden.
41
De coördinator educatie was secretaris van het landelijk educatief overleg oorlogs- en
verzetsmusea en herinneringscentra.
De conservator is coördinator van de jaarlijkse actie ‘Niet weggooien’ waarin door 16 museale
en archivale oorlogsinstellingen wordt deelgenomen.
Op 11 juni en 13 november nam Dirk Mulder deel aan de ronde tafelgesprekken bestrijding
antisemitisme op verzoek van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Het samenwerkingsproject met het Potocari Memorial Center in Srebrenica kent allerlei
componenten en is zeer breed. Van 20-22 oktober was Dirk Mulder met de collega’s Dion van
den Berg en Puco Danilovich van het IKV/Pax Christi in Sarajevo voor onder meer
gesprekken met de Nederlandse ambassade en bestuur en directie van het Potocari Memorial
Center. Het was een succesvolle missie want het plan dat wij hebben gemaakt voor de
renovatie en museale inrichting van het hoofdkwartier van Dutchbat werd door alle partijen
geaccepteerd en, nog belangrijker, zal door Nederland worden gefinancierd.
De kennis en ervaring van het Herinneringscentrum verspreidt zich steeds meer over Europa.
Dirk Mulder is gevraagd voor de wetenschappelijke adviesraad voor de ontwikkeling van de
KZ Gedenk- und Begegnungsstätte Ladelund. Dit om ‘Ihre Erfahrung und Kompetenz aus der
Arbeit im Erinnerungszentrum Lager Westerbork ebenso wie aus dem deutschniederländischen Erinnerungskontext in unser Projekt ein zu bringen’. Dit oudste
herinneringscentrum in Schleswig-Holstein behoeft nodig modernisering.
Er is een duidelijke link met Nederland: de Puttense mannen werden naar dit satellietkamp
van Neuengamme gedeporteerd. Ca. 505 van hen vonden er de dood.
De directeur was daarnaast adviseur bij de ontwikkeling van verschillende projecten:
- Margraten Memorial Center
- Potocari Memorial Center (Bosnië)
- Masterplan Sobibor (P)
- Nieuw Joods Museum voor Deportatie en Verzet in Mechelen (B)
De directeur vertegenwoordigde Nederland in de Memorial and Museums Working Group van
de International Task Force on Holocaust Cooperation.
Er zijn plannen het vroegere Joodse werkdorp in de Wieringermeer als museum in te richten.
Tussen 1937 en 1941 werden Joodse vluchtelingen daar opgeleid tot Palestina-pioniers.
Het Herinneringscentrum is gevraagd mee te denken in het informeren van de bezoekers over
de historische betekenis van deze plek.
Als ambassadeur van de Stichting Sobibor was Dirk
Mulder uitgenodigd om aanwezig te zijn bij de 70jarige herdenking van de opstand in Sobibor op 14
oktober. Met de Nederlandse delegatie o.l.v.
staatssecretaris Van Rijn is ook een bezoek gebracht
aan Majdanek.
Onderzoek
Op 20 september is Eva Moraal gepromoveerd op
‘Westerbork’. Op basis van heel veel
egodocumenten, en met name de tijd waarin ze
geschreven zijn, analyseert zij een aantal thema’s.
Hoewel het niet direct nieuw licht geeft op de
geschiedenis van het kamp, is deze omvangrijke
studie een rijke bron voor ons werk. In september
2014 zal een publieksboek verschijnen.
42
P&O
In 2013 is voor de medewerkers een traject van functie-herwaardering gestart. De
functiebeschrijvingen zijn door een externe adviseur doorgelicht en de waardering is per
functie vergeleken met die van andere functies, die op inhoud en soort organisatie
vergelijkbaar zijn. Het advies van deze deskundige is uitgangspunt geweest voor het
vaststellen van de waardering. Uit deze exercitie is gebleken dat ca. 60% van de functies al op
een goed niveau was gewaardeerd. Bij de overige 40% bleek de functie iets hoger
gewaardeerd te moeten worden. Met alle betrokken medewerkers is over het traject en de
individuele uitkomst daarvan gesproken. De financiële consequenties van dit traject zijn
meegenomen in de begrotingsvoorbereiding 2014.
De functies van de Stichting Faciliteiten zullen in 2014 geherwaardeerd worden.
In januari vond het jaarlijkse studieweekend plaats. Er werden werkbezoeken gebracht aan de
Defensie Identificatiedienst in Soesterberg en Raap Archeologisch Adviesbureau in Leiden.
Tevens werd Het Verscholen Dorp (voormalig onderduikersdorp en monument) in
Vierhouten bezocht, werd er een rondleiding gegeven door Joods Elburg en een werkbezoek
gebracht aan het museum in de synagoge van Elburg.
Op 4 juni vond een medewerkersbijeenkomst plaats. Deze bijeenkomst stond in het teken van
30 jaar Herinneringscentrum Kamp Westerbork en er werd een presentatie gegeven door
archeologie studenten over hun onderzoek.
Met de jaarlijks door het Nederlands Auschwitz Comité georganiseerde reis naar de kampen
in Polen zijn drie medewerkers mee geweest: Lidia Vedder, Ellen van der Waerden en Sipke
Witteveen.
Beheer en bedrijfsvoering
Sinds begin februari heeft het Herinneringscentrum een openbaar WIFI netwerk geïnstalleerd
waar zowel medewerkers als bezoekers gebruik van kunnen maken.
2013 was ook het jaar van de implementatie van ‘HCIS 2’, een update van het
‘Herinneringscentrum Informatiesysteem’ waarin al onze relaties, een deel van de financiële
administratie, de collectie, medewerkersgegevens en alle andere relevante gegevens worden
geadministreerd. In de eerste helft van 2013 is de transitie voorbereid, in september ging het
nieuwe systeem de lucht in en is met de nazorg gestart. Inmiddels is het systeem stabiel.
In 2013 is ook op ander ICT-gebied een nieuwe stap gezet. Alle websites die het
Herinneringscentrum beheert, zijn van een nieuw CMS voorzien. Dit CMS biedt als voordelen
dat we veel aanpassingen in de websites (op inhoud en vormgeving) zelf kunnen verzorgen, en
niet steeds een externe partij moeten vragen dat te verzorgen. Dit scheelt tijd en geld.
De voorbereidingen zijn gestart voor een eigen ‘webwinkel’, waar digitale bezoekers uit het
volledige assortiment boeken en dvd’s die we in de winkel verkopen thuis een keuze kunnen
maken en dit met behulp van IDEAL ook kan aanschaffen. We verwachten de digitale winkel
eind februari te kunnen ‘openen’.
Het Nationaal Monument Westerbork is weer geheel in originele staat. Ook het grasveld
ernaast is aangepakt: grondbewerking en een nieuwe grasmat. Binnen de gestelde termijn
heeft Bouwbedrijf Schoonewille het groot onderhoud van het monument uitgevoerd.
Ondersteuning was er van onze Duitse en Nederlandse werkzoekenden en van de familie
Lammertink.
43
ORGANISATIE
Raad van Toezicht
De Raad van Toezicht was op 1 januari 2013 als volgt samengesteld:
prof. dr. D.F.J. Bosscher, Groningen
B.G.H. Jacobse MBA, Groningen
mr. M.R. Gans, Groningen
mw. S.J. Schmitz, Molenend
mr. S.W. Mouw, Schaarsbergen
- voorzitter
De Raad van Toezicht kwam, steeds in aanwezigheid van de directeur-bestuurder, drie maal bijeen.
Naast structurele agendapunten kwamen aan de orde begroting en jaarrekening, en vooral het
meerjarenproject Historische plek.
Raad van Advies
De Raad van Advies bestond op 1 januari 2013 uit de volgende personen:
mw. drs. P. Huitsing, MCM, Haarlem
dr. I.B.H. Abram, Amsterdam
mw. M.W. Brink-Massier
mw. A. Emmens-Knol, Castricum
B. van der Ham, Amsterdam
mw. drs. J. van Kranendonk, Amsterdam
A. van Liempt, Nieuwegein
mw. mr. H. Neppérus, ’s Gravenhage
mr. E.J. Numann, ’s Gravenhage
dr. F. Peters, Leiderdorp
mw. J. G. Vlietstra, Winschoten
A. A. Westerlaken, Culemborg
- voorzitter
Naast de Raad van Toezicht kent het Herinneringscentrum ook een maatschappelijk breed
samengesteld adviescollege. De Raad kwam in het verslagjaar twee keer bijeen. In deze bijeenkomst
werd uitgebreid gesproken over de inrichting van de Raad van Advies en de toekomst van het
Herinneringscentrum Kamp Westerbork.
In oktober trad de heer P.J. Wolthers, laatstelijk ambassadeur in Oekraïne, toe tot de Raad van Advies.
Op 26 november 2013 is op 92-jarige leeftijd mevrouw mr. A.P (Tineke) Schilthuis overleden. Zij was
Commissaris van de Koningin in Drenthe in de periode 1974-1982 en heeft, weliswaar op persoonlijke
titel, een belangrijke rol gespeeld in de totstandkoming van het Herinneringscentrum Kamp
Westerbork. Het was haar verdienste dat het in het slop geraakte initiatief van Manja Pach in 1978
werd omgevormd tot een Werkgroep Westerbork. Zij werd nadien voorzitter van de in 1982
opgerichte Vereniging Voormalig Kamp Westerbork en, na een statutenwijziging (1986) tot 1992
vicevoorzitter van de Stichtingsraad (voorloper van de huidige Raad van Advies).
44
Directie en medewerkers
De personeelsbezetting, met respectievelijk de omvang van de functie en de datum van
indiensttreding, was op 1 januari 2013 als volgt.
Betaalde medewerkers
drs. Dirk Mulder
directeur
1,05
Guido Abuys
conservator
1,0
mw. Wendy Doorten
directiesecretaresse
1,0*
mw. Gemma Groot Koerkamp
(project)coördinator LSG
0,89
mw. Ettie Henstra
medewerker secretariaat
1,0
mw. Carolien van der Kooij-Geertsema personeelsadviseur
0,56
Sjaak Kortenhoeven
beheerder
1,11
Bas Kortholt MA
medewerker educatie
1,0*
mw. Marijke Kortholt-Zwikker
medewerker educatie
0,67
mw. Hillie van der Let
sr. receptiemedewerker/mdw. financiën 1,0
mw. drs. Sandra van Lune
(project)medewerker LSG
1,0
mw. José Martin
medewerker collectie
0,6
Marius Mulder MA
projectmedewerker
opr.
mw. Tanja Oostenbrink-de Groot
sr. receptiemedewerker/mdw. secr.
1,0
Patrick Prinsen
medewerker educatie
1,0
mw. Dorte Rasmussen**
junior receptiemedewerker
opr.
Gerard Rossing
medewerker collectie
1,0
mw. Karin Schaap-Kapteijn
sr. receptiemedewerker
0,6
Michiel Smit
medewerker educatie
1,0
mw. Marian van der Spek
sr. receptiemedewerker
0,5
mw. drs. Christel Tijenk
coördinator publieksbegeleiding
1,11
mw. Lidia Vedder
medewerker PR
0,67
mw. drs. Ellen van der Waerden
hoofd Organisatie
0,89
mw. Marla Wessels
junior receptiemedewerker
opr.
Sipke Witteveen
(project)medewerker LSG
1,0
010186
010692
011104
010408
100510
010809
160511
010106
010408
010190
010311
010700
010612
011192
230902
010512
011190
090106
010402
010511
010704
090312
011112
270111
011210
* Wendy Doorten werkt m.i.v. 1-1-2011 feitelijk 0,89 fte (32 uur) i.v.m. opname ouderschapsverlof en Bas Kortholt werkt
m.i.v. 1-1-2012 feitelijk 0,94 fte (34 uur) i.v.m. opname ouderschapsverlof.
** Dorte Rasmussen heeft naast haar werkzaamheden als junior receptionist in de periode van maart tot en met juni als
oproepkracht de afdeling educatie versterkt en in de periode van september tot en met december heeft zij ook als senior
receptiemedewerker op oproepbasis gewerkt.
Beëindigde contracten
Het contract van Sipke Witteveen is beëindigd op 30 november 2013.
Het contract van Sandra van Lune is beëindigd op 31 december 2013.
Nieuw benoemd werden
mw. Henriëtte Dekker
mw. Patrica Lübbers
junior receptiemedewerker
(project)medewerker LSG
opr.
1,0
260113
181113
45
Additioneel
Wim Duinkerken*
Jaap Kooistra**
Niels Pohl***
Shirin Beland***
medewerker onderhoud
medewerker ICT
projectmedewerker LSG
projectmedewerker LSG
1,0
0,56
1,0
1,0
210604
150413
200912
180913
Jaap Kooistra is in dienst gekomen op 15 april 2013. Niels Pohl is gestopt per 30 augustus 2013.
Shirin Beland is in dienst gekomen per 18 september 2013.
*
**
***
loonkostensubsidie via Alescon, begeleiding via Stam BV (Re-integratie Begeleid Werken)
loonkostensubsidie en begeleiding via Iederz Arbeidsintegratie
detachering Aktion Sühnezeichen/Friedensdienste (Duitsland)
Freelance
Rienk Kamer
communicatieadviseur
0,2
010911
Directieadviseurs
Sake Elzinga
Albert Gilbert
prof.dr. Rob van der Laarse
Harold Veldkamp
Geassocieerde wetenschappelijke onderzoekers
dr. Ria van den Brandt
wetenschappelijk onderzoeker Theresienstadt
i.s.m. Radboud Universiteit Nijmegen
dr. Frank van Riet
wetenschappelijk onderzoeker Bewaking en
ordehandhaving in kamp Westerbork
Vrijwilligers
mw. Marijke Bakker-van der Veen
Jolle Balsma
Marcel Benjamins
mw. Marja Beuker
mw. Marjolein Bijmolt
mw. Frouwke Booij-Doornbos
Meindert Bos
mw. Foep Bosscha-Law
Jan Briggeman
mw. Nanette Cohen
Albert van Dalen
mw. Grietje Deuring
mw. Marije Eizenga
Albert Eleveld
Joost Faber
Sake Foekens
Wim Geerling
Gert Goor
Jan de Graaf
mw. Tineke Grimminck-Nauta
project Naam & Gezicht
buschauffeur
rondleider
rondleider
medewerker collectie
alg. museummedewerker
buschauffeur
rondleider
buschauffeur
project Naam & Gezicht
buschauffeur
alg. museummedewerker
project Naam & Gezicht
rondleider
alg. museummedewerker
project Naam & Gezicht
onderhoudsmedewerker
buschauffeur
rondleider
rondleider
0,2
0,2
opr.
opr.
0,1
0,1
0,2
opr.
0,2
opr.
opr.
0,4
0,1
opr.
0,3
0,2
0,2
0,2
opr.
opr.
080206
050704
010412
010806
010811
010999
011112
250601
230110
010109
010604
150799
290507
010798
090903
241104
010512
011210
010189
140411
46
mw. Willy Hartman
Herman Heikens
Johan Heikens
Mike Henderson
Henk Hoejenbos
Harry Janssen
Johan Janssen
Henk Jolmers
mw. Sien Klingenberg
Jan Kolkman
mw. Annemiek van der Kooij
mw. Mary Anne Koster
Arend Kreuze
mw. Diana Lammertink-Nijhuis
Rinus Loman
Herman Mous
mw. Truus Mous
mw. Reina Mulderij
Henk Nijdam
René Nijs
Coen Oosterveld
Ben Plasman
Michael Povel
Fokko Ronda
Hilbrant Schuiling
Anne Sinnema
Hans Smits
Jan Snater
mw. Ank Spencer
Derk Talens
mw. Richelle Tetteroo
Fons van Tol
Henk Veenstra
Gerard Veerkamp
mw. drs. Trieneke Veldman
Lolke Vos
Sijtse Wagenmakers
Dirk Wiggerink
Gerard Wortmann
mw. Elizabeth Zeilstra
project Naam & Gezicht
medewerker collectie
medewerker collectie
onderhoudsmedewerker
project Naam & Gezicht/rondleider
buschauffeur
project Srebrenica
buschauffeur
medewerker bijzondere activiteiten
buschauffeur
medewerker educatie
project Naam & Gezicht
buschauffeur/ project LSG
buschauffeur
rondleider
collectiemedewerker
collectiemedewerker
rondleider
buschauffeur
financieel adm. medewerker
project Srebrenica
onderhoudsmedewerker
rondleider
rondleider
rondleider
rondleider
project De oorlog dichtbij huis
onderhoudsmedewerker
alg. museummedewerker
buschauffeur
project LSG
collectiemedewerker
conducteur
redacteur publicaties
alg. museummedewerker/rondleider
rondleider
alg. museummedewerker
onderzoek collectie
rondleider
rondleider
0,2
opr.
opr.
0,2
0,2
0,1
0,2
opr.
opr.
0,1
opr.
0,2
0,4
0,2
opr.
0,4
0,4
opr.
0,2
0,2
opr.
0,2
opr.
opr.
opr.
opr.
opr.
0,4
opr.
0,2
0,1
0,4
0,4
opr.
opr.
opr.
0,1
opr.
opr.
opr.
010302
210211
210211
010711
152104
270111
010608
010107
011112
270111
011111
011210
150206
010107
010806
120802
011198
010399
010107
010107
110808
010512
010806
140411
010412
010806
011206
010796
150998
010107
010811
010806
150500
250607
010301
010806
090910
010806
010811
140411
47
Uitbreiding van vrijwilligers vond plaats met
mw. Els van Ardenne
rondleider
Harry de Munck
rondleider
Jan Jansen
buschauffeur
mw. Ria Cohenno
project Naam & Gezicht
Kees Visschedijk
project Naam & Gezicht
mw. Marjan Puite
project Naam & Gezicht
Rens de Leeuw
onderhoudsmedewerker/buschauffeur
Harm Lampe
medewerker technische dienst
opr.
opr.
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
010313
010313
010313
010613
010813
011113
011113
011113
opr.
0,84
opr.
opr.
0,4
opr.
0,84
0,5
opr.
opr.
010511
130202
010511
010511
220609
160906
010508
140208
010511
010511
In 2013 is er afscheid genomen van
Coen Oosterveld
Johan Janssen
Henk Veenstra
Museumcafémedewerkers*
mw. Jannita Bos
mw. Jantien Grit-Vos
Dhiraj Kootstra
Daan de Kruijf
mw. Cobi Lesterhuis
mw. Janneke Muthert
mw. Diana Nanning
mw. Cora Kamman
mw. Rosanne Rozeboom
mw. Ria van Weers
afwasmedewerker
museumcafémedewerker
museumcafémedewerker
afwasmedewerker
museumcafémedewerker
museumcafémedewerker
coördinator museumcafé
museumcafémedewerker
afwasmedewerker
museumcafémedewerker
Van 15 juli tot 1 september heeft Suthan Mohan als vakantiekracht op oproepbasis gewerkt.
* Deze medewerkers zijn in dienst bij de Stichting Faciliteiten Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Dienstverlening
Vanuit de Reclassering Nederland (Arrondissement Assen) zijn in 2013 geen werkgestraften in het
kader van de dienstverlening geplaatst. Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork is tevens
plaatsingsinstelling voor het Bureau Taakgestraften en Bureau Halt zodat jongeren tussen 12 en 18
jaar bij het Centrum voor hun opgelegde taakstraf werkzaamheden konden verrichten. In 2013 hebben
2 jongeren hun opgelegde taakstraf hier uitgevoerd.
De samenwerking met Stichting Herstelling uit Amsterdam werd dit jaar gecontinueerd. In november
is er een groep van 6 personen met begeleiding een week aan het werk geweest met snoeiwerkzaamheden op het kampterrein, de parkeerplaats en de museumtuin.
Met ingang van september 2012 is een groep van ongeveer 15 Duitse en Nederlandse langdurig
werkzoekenden 3 dagen per week werkzaam ten behoeve van de renovatie van De 102.000 Stenen. Dit
in het kader van het project In het spoor van Anne Frank/Auf den Weg von Anne Frank, een langdurig
samenwerkingsverband tussen Landkreis Leer, gemeente Oldambt en het Herinneringscentrum Kamp
Westerbork.
48
Personele bezetting
op 1 januari 2013
aantal medewerkers
2012
2011
2010
2009
in dienst Herinneringscentrum 25
additioneel
2
vrijwilliger
60
24
2
59
21
2
48
22
3
47
33
3
47
in dienst Faciliteiten*
13
___
98
9
___
80
9
___
81
___
83
totaal
2013
10
___
97
2008
2007
2006
2005
32
3
46
31
3
46
29
4
39
31
7
36
___
81
___
80
___
72
74
* m.i.v. 2010 is bij de telling in dienst een splitsing gemaakt tussen stichting HcKW en stichting Faciliteiten
aantal fte
2013
2012
2011
2010
2009
fulltime
60-90%
40-60%
< 40%
16
9
5
67
17
6
11
64
17
5
12
46
15
8
12
46
15
4
15
48
totaal fte
___
37,6
___
34,5
___
32,7
____
32,3
____
35,3
2008
2007
2006
2005
17
3
11
47
17
3
12
51
17
2
14
40
15
5
15
38
____
32,3
____
31,3
____
29,9
___
30,1
49
CIJFERS
Vrienden
Specificatie van de categorieën Vrienden op 31 december 2013 laat het volgende zien.
Sympathisanten
Vriend
Donateur
Begunstiger
Bijz. begunstiger
< € 25
> € 25
> € 75
> € 300
€ 2.500
eenmalig
2013
190
2.624
1.011
35
101
Sympathisanten
Vriend
Donateur
Bijz. donateur
Begunstiger
< € 20
> € 20
> € 30
> € 55
> € 275
Bijz.
begunstiger
€ 2.000
eenmalig
3.961
2012
199
2.665
657
363
34
2011
198
2.673
656
368
32
2010
208
2.734
670
636
31
2009
220
2.746
672
630
30
101
97
94
97
4.019
4.024
4.373
4.395
De gestage terugloop in aantal Vrienden in de laatste jaren is, gezien de motivering voor beëindiging,
grotendeels terug te voeren op de economische crisis.
Bedrijfsvriend
Bedrijfsdonateur
Bijzonder
bedrijfsdonateur
Bedrijfsbegunstiger
Bijzonder
bedrijfsbegunstiger
2013
2012
2011
2010
2009
100,-)
240,-)
500,-)
3
4
2
3
4
2
3
4
2
6
3
2
7
2
2
(> € 1.000,-)
(> € 2.500,-)
1
1
1
1
1
10
10
10
12
12
(> €
(> €
(> €
In 2012 is een nieuwe indeling van categorieën gemaakt:
Vriend
vanaf € 25
Donateur
vanaf € 75
Begunstiger
vanaf € 300
Bijzonder begunstiger eenmalig € 2.500
Voorbereidingen zijn getroffen voor een brede aanpak van Bedrijfsvriendenwerving. Deze moet in
2014 uitvoering krijgen.
Legaten
In het verslagjaar mocht het Herinneringscentrum een legaat ontvangen van de heer W. Hoyng.
Fonds op Naam
Een mogelijkheid tot steun die aan belangstelling wint is het vormen van een Fonds op Naam.
Zo beheert het Herinneringscentrum sinds 2008 het Mieke Meijer Educatie Fonds.
Dankzij dit Fonds kunnen jaarlijks educatieve projecten worden gerealiseerd die kinderen bagage voor
de toekomst meegeven. In 2013 werd uit het fonds een deel van de kosten voor de ontwikkeling van
het nieuwe educatief programma De Trein, bedoeld voor groepen uit het voortgezet onderwijs, met
name het VMBO gebruikt.
50
Bezoekerswaardering
Sinds jaren is het Herinneringscentrum Kamp Westerbork deelnemer in de Museummonitor. Dit is een
continu onderzoek onder de bezoekers naar hun waardering op tal van onderdelen. Op basis van
vergelijking tussen meerdere jaren kan van een redelijk stabiel beeld worden gesproken.
In 2013 heeft TNS/NIPO, die het onderzoek uitvoert, het Herinneringscentrum gevraagd om zelf vijf
open vragen te formuleren. Onderstaande vragen zijn aan de enquête toegevoegd:
- Op grond van welke informatie heeft u Herinneringscentrum Kamp Westerbork bezocht?
De meeste bezoekers antwoorden: eigen interesse en geschiedenis/informatie overbrengen op onze
kinderen
- Waarom beoordeelt u Herinneringscentrum Kamp Westerbork in het algemeen met 'redelijk'?
Het kampterrein viel de bezoekers tegen: er staat niets meer.
- Waarom beoordeelt u Herinneringscentrum Kamp Westerbork in het algemeen met 'slecht'?
Hadden er meer van verwacht. Museum is erg klein.
- Om welke reden(en) heeft u de website van Herinneringscentrum Kamp Westerbork bezocht?
Om algemene informatie over de oorlog.
- En dan de laatste vraag. Als u directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork was, wat zou u
dan als eerste verbeteren of aanpassen?
Het meest voorkomende antwoord is het herplaatsen van barakken op het kampterrein.
Bezoekers per jaar
160.000
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
0
51
Bezoekersaantallen
Betalend
Januari
2013
1.643
2012
2011
2010
471
4.747
7.971
7.181
19.724
12.025
13.666
13.515
7.981
7.517
4.523
3.361
509
5.714
5.132
9.709
20.808
10.946
12.852
16.510
9.698
9.728
5.154
2.632
2009
2008
2007
2006
967
1.211
1.066
1.214
6.170
6.538
11.708
17.732
12.999
13.594
16.269
9.435
8.441
5.141
3.651
6.123
5.445
9.377
15.795
8.277
11.902
13.520
7.001
8.922
3.992
4.830
4.523
4.345
7.784
19.645
10.548
12.892
13.226
7.563
9.276
3.114
2.794
3.705
3.582
8.616
13.849
9.204
11.227
14.166
7.891
7.730
3.218
2.818
96.655
96.776
87.220
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November
December
4.841
6.760
9.876
20.625
11.107
11.572
15.041
7.632
8.703
5.814
3.238
2.429
6.132
6.264
12.456
16.540
9,977
13.416
14.129
7.295
7.816
5.036
3.675
TOTAAL
106.862
105.165
102.682
109.392
112.645
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
178
349
614
2.725
4.292
2.538
4.156
4.683
1.663
3.699
243
180
375
285
161
1.664
4.026
2.589
5.801
4.545
1.465
2.469
120
179
20
235
270
3.399
6.314
2.749
3.869
4.703
769
2.568
117
2.809
1.335
276
176
3.654
10.074
1.872
3.947
5.863
1.138
2.764
311
195
36
476
533
1.785
8.515
1.985
3.781
5.328
1.421
2.245
331
126
67
338
488
1.373
6.956
1.526
3.851
4.780
822
1.894
188
322
31
517
125
1.026
5.651
1.472
4.113
4.881
684
1.765
129
166
64
113
123
455
6.300
989
1.988
3.626
406
1.269
92
101
25.320
23.679
27.910
31.605
26.562
22.605
20.560
15.526
132.182
128.844
130.592
140.997
139.207
119.260
117.336
102.746
Gratis*
Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November
December
TOTAAL
* betreft Vrienden van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork, deelnemers aan de rondleidingen en (kinder)activiteiten,
en aanwezigen bij herdenkingen.
Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork kan terugkijken op een goed bezoekjaar.
Naar schatting bezochten, naast het museum, minstens 250.000 mensen het kampterrein.
Hiermee behoort ‘kamp Westerbork’ tot één van de drukst bezochte museale plekken in ons
land. In het Museumbezoek in Nederland waarover de Nederlandse Museum Vereniging
jaarlijks een Top 55 samenstelt staat het Herinneringscentrum met deze score op plaats 37.
Van de bij de Stichting Musea en Herinneringscentra ’40-’45 aangesloten instellingen haalt
het daarmee het hoogste aantal bezoekers.
52
Virtueel
Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November
December
TOTAAL
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
15.307
16.152
19.086
30.325
41.001
16.970
17.208
19.031
14.857
18.187
12.743
10.868
17.750
14.327
15.285
23.139
25.778
16.329
18.819
14.908
14.268
16.030
12.427
10.880
11.145
11.484
13.313
17.189
24.126
12.656
15.031
13.784
10.724
12.351
11.316
12.297
24.754*
15.125*
17.708*
21.033*
18.321
8.893
9.709
**
10.672
12.679
9.767
6.628
18.550
17.325
21.281
21.267
21.601
17.857
18.958
15.702
12.823
15.043
15.085
12.299
18.862
19.196
21.536
30.024
27.190
17.219
19.036
18.151
16.418
18.884
17.811
15.370
18.681
19.800
23.482
28.277
33.036
19.480
21.028
18.706
16.025
18.712
15.853
12.703
18.018
17.943
26.210
30.706
29.395
17.444
15.594
17.819
15.299
19.951
18.596
13.968
231.735 199.940 165.416 155.289 207.791 239.697 245.783 240.943
* met ingang van 12 april 2010 heeft het Herinneringscentrum Kamp Westerbork een nieuwe website gekregen en worden de
bezoekers op een andere manier bijgehouden, vandaar het verschil in de aantallen.
** in verband met een storing in de maand augustus konden de bezoekersaantallen niet worden bijgehouden.
Met ingang van juni 2013 worden de bezoeken op de website uitgesplitst in desktop, tablet of
mobiele telefoon. Van de bezoeken kijkt de helft via desktop, en is de andere helft gelijkelijk
verdeeld over tablet en mobiel.
Overig
Groepen
Rondleidingen
Buspassagiers enkel
Buspassagiers retour
Buspassagiers gratis
Ooggetuigen
Lezingen extern
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
26.649
18.267
23.695
48.679
114
679
1.272
26.992
17.320
24.362
45.663
31
1.085
481
26.778
16.075
23.560
42.545
55
1.011
276
27.576
16.982
19.794
35.755
110
587
232
29.627
15.402
19.562
33.175
23
440
249
26.475
13.577
16.730
28.403
46
720
196
23.356
13.413
17.100
45.093
917
1.839
480
22.825
7.160
16.460
24.588
2
1.595
652
In 2013 was het aantal begeleide (school)groepen iets hoger dan in het jaar daarvoor, het
aantal deelnemers daalde licht. Een sprekend beeld van de omvang van het uitvoerende
educatieve werk geeft een overzicht van het aantal begeleide groepsactiviteiten (film,
inleiding, rondleiding, lezing extern).
2003
753
2004
812
2005 1.015
2006
916
2007
925
2008 1.119
2009 1.003
2010 1.096
2011 1.163
2012 1.058
2013 1.069
53
Groepen
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Ook de openbare rondleidingen, gegeven van april tot en met oktober, konden rekenen op een
grote belangstelling. Het team van rondleiders werd daarom wederom uitgebreid.
Rondleidingen
20.000
18.000
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
54
Zakelijke gegevens
Bezoek- en postadres
Openstelling
Toegangsprijzen
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Oosthalen 8
9414 TG Hooghalen
T (0593) 592600
F (0593) 592546
E [email protected]
I www.kampwesterbork.nl
F www.facebook.com/kampwesterbork
T www.twitter.com/kampwesterbork
26 januari t/m 30 december 2013
maandag t/m vrijdag
10.00-17.00 uur
za en zo april-augustus
11.00-17.00 uur
za en zo september-maart
13.00-17.00 uur
feestdagen(weekeinden)
11.00-17.00 uur
Tweede Kerstdag
13.00-17.00 uur
tot 8 jaar
8-18 jaar + CJP
groep (min. 15 pers.)
incl. introductie
incl. rondleiding
incl. intro + rondl.
gratis
€ 3,-€ 2,75
€ 3,50
€ 4,75
€ 5,50
18 jaar en ouder
groep (min. 15 pers.)
incl. introductie
incl. rondleiding
incl. intro + rondl.
€
€
€
€
€
6,50
6,-7,50
9,75
11,--
Vrienden (min. € 25,-- jaarlijks) gratis
Rekeningen
Rabobank
30.65.22.101
Rabobank (donateurs) 30.65.84.832
55
Financiële partners
Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork wordt door velen en op zeer verschillende wijze
ondersteund in zijn werkzaamheden. Vrijwilligers, adviseurs, Vrienden, media, bedrijven,
organisaties, instellingen en overheden dragen allen bij aan het functioneren. Onder hen zijn een aantal
die structureel of op projectbasis in het verslagjaar belangrijke financiële steun hebben gegeven.
Ministerie van VWS
Provincie Drenthe
Edli Foundation
Samenwerkingsverband
Noord-Nederland (SNN)
Essent
Gemeente Midden-Drenthe
Projecten:
Nationaal Comité 4 en 5 mei
SNS Reaal Fonds
Vfonds
VSBfonds
56
Ems Dollart Region
Euregio
INTERREG
Deutschland Nederland
INTERREG
Grenzregionen gestalten Europa
Programma Europa voor de Burger
- Actief Europees Gedenken
57

Een veilige haven voor jongeren met genderidentiteitsvragen

Are You suprised ?

Bekijk de stamboom - Goodheart Mastiffs

1-Bewaring - JK introductie ADD 20-8-14

Triade – VCT Jeugdkamp 2014

Bovelander hockeykampen op Doornse HC

Nieuwsbrief oktober 2014.cdr

Mirjam Weitzner-Smuk - Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Belangrijke informatie voor het inschrijven