B Tekst Marlene Dumas

Kind
Child
Alle schilderijen in deze zaal hebben
baby’s en kinderen als motief. Ze
bestrijken een periode van zo’n 20
jaar. Dumas gebruikt vaak foto’s van
haar dochter (geboren in 1989): eerst
als baby, kleuter en puber, later als
jonge vrouw. De meer dan levensgrote
baby’s in het vierluik The First People
zijn allerminst de romantische baby’tjes
die de reclame ons voorschotelt.
Dumas’ intentie was dan ook om
de kijker te confronteren met zijn of
haar vooronderstellingen over ras,
seksualiteit, kleur en beeldende kunst,
en niet om via haar schilderijen het
ouderschap te verheerlijken. ‘Het
creëren van een kunstwerk (ergens een
beeld van maken) heeft niets te maken
met een kind ter wereld brengen’,
zo stelde ze met nadruk in 1989.
Made over a period of about 20 years,
the paintings in this gallery highlight
the theme of babies and children. In
making her work, Dumas has often
used photos of her daughter (born
in 1989)—first as an infant, then as
a toddler and adolescent, and later
as a young woman. The larger-thanlife babies in the four-part work The
First People hardly fit the “cute-baby”
stereotype propagated by advertisers.
Dumas’s intention was to confront the
spectator with his or her assumptions
about race, sexuality, color, and visual
art, and to question the glorification
of parenthood. “Creating an artwork
(making an image of something) has
nothing to do with bringing a child into
the world,” she argued in 1989.
B-teksten Dumas_01.indd 1
28-08-14 14:20
Gebroken Zinnen
Broken Sentences
In deze zaal zijn vroege werken
uit de jaren 70 (van 1972 tot 1975
volgde Dumas een kunstopleiding
in Zuid-Afrika) en begin jaren 80
bijeengebracht. Dumas zei later over
deze periode: ‘De townships stonden
in brand. Toch voelde ik me volslagen
incompetent en niet bij machte om
het politieke systeem van apartheid in
mijn werk aan de orde te stellen.’
This gallery presents early works
dating from the 1970s (including the
years dumas spent at art school in
South Africa, from 1972 to 1975),
together with works from the early
1980s. When later reflecting on this
period, dumas noted that “the
townships were on fire. i felt entirely
inadequate and ill-equipped to
address the political system of
apartheid in my work.”
na haar studie vertrok Marlene dumas
in augustus 1976 naar nederland,
in haar ogen ‘een tolerante provincie
van europa, een vreedzame plek
om te beginnen.’ Ze maakte in deze
periode vooral tekeningen en collages
op papier. Taal speelt daarin een
belangrijke rol, maar ook het gevoel
van ontheemding. in de collages
verwerkte zij fragmenten uit
tijdschriften en film stills. Sommige
tekeningen, zoals Love hasn’t got
anything to do with it, hebben een
lichamelijke, performatieve kant. Ze
zijn ontstaan vanuit de directe
handeling, en in dit geval in een
moment van emotionele ontreddering.
niet alleen haar hand maakt de
beweging, haar hele lichaam doet mee
terwijl dumas –in tranen–
voorovergebogen op de vloer de
tekening maakt.
B-teksten Dumas_01.indd 2
In 1976, after completing her studies,
Dumas came to the Netherlands,
which she saw as “a tolerant province
of Europe, a peaceful place to begin.”
During this time, she concentrated on
drawing and making collages on paper.
Text is a prominent feature of these
works, as is a sense of displacement.
dumas incorporates fragments from
magazines and film stills in the
collages. in their immediacy, some
drawings, such as Love hasn’t got
anything to do with it, created during a
moment of emotional distress, have a
physical, performative aspect. in tears,
dumas knelt on the floor
to draw this work, using not just her
hand but her entire body to create
movement.
28-08-14 14:20
Gezichten
Faces
in 1985 exposeert Marlene dumas
voor het eerst een serie monumentale
geschilderde portretten, of, zoals zij ze
noemde, ‘situaties’, onder de titel The
Eyes of the Night Creatures. de
schilderijen baseert zij onder meer op
foto’s van vrienden (Jewish Girl) of
familieleden (Martha – My Ouma). bij
dumas gaat het echter niet om een
portret in de reguliere zin, maar veel
meer om het vastleggen van een
denkwijze. Met haar titels geeft ze
richting aan. de voorstelling van The
White Disease is ontleend aan een
medische foto van een patiënt met een
huidziekte. de titel is een zinspeling op
‘zieke’ ideologieën als apartheid en
nazisme, die raszuiverheid voorstaan:
het portret als politiek landschap.
in 1985, dumas mounted her first
exhibition of The Eyes of the Night
Creatures, a series of large-scale
portraits, or “situations,” as she calls
them. She based the paintings in the
series on various sources, including
photos of friends (Jewish Girl) and
relatives (Martha—My Ouma). For
dumas, the portrait is not about
capturing a likeness in the traditional
sense; it is far more about registering
a mindset or way of thinking. Her
titles act as hints. The image used
for The White Disease is a medical
photograph of a patient suffering from
a skin condition. A play on words,
the title of the work alludes to “sick”
ideologies, such as Apartheid and
Nazism. The portrait becomes a site
for political commentary.
de koppen in deze serie zijn in close
up geschilderd en lijken haast te groot
voor het doek. 'Door uit te vergroten
en in te zoomen kreeg ik close-ups die
voor mij een manier waren om me te
ontdoen van onbelangrijke
achtergrondinformatie. En door delen
van een gezicht zo groot te maken
nam het gevoel van abstractie bij het
beeldvlak alleen maar toe.' verklaart
Dumas. de kunstenaar hanteert
verschillende wijzen van schilderen.
Soms zijn de kleuren fel en
expressief, dan weer ingehouden.
The faces in this series are painted in
close-up and appear almost too large
for the canvas, as she explained: “From
blowing-up to zooming-in, the close-up
was a way for me to get rid of irrelevant
background information, and making
facial elements so big increased the
sense of abstraction concerning the
picture plane.” The artist employed
a variety of painting techniques
throughout the series. In some works,
the colors are bright and expressive; in
others, they are sober and restrained.
Zo’n 20 jaar later neemt Dumas de
serie weer op en voegt twee portretten
toe, van de jonge kunstenaar
Moshekwa Langa en de dichteres
Elisabeth Eybers. Beiden werden, net
als Dumas, geboren in Zuid-Afrika en
verhuisden naar Amsterdam.
Some 20 years after she began The
Eyes of the Night Creatures, Dumas
returned to it, adding two portraits, one
of the young artist Moshekwa Langa,
the other of poet Elisabeth Eybers. Like
Dumas, both were born in South Africa
and settled in Amsterdam.
B-teksten Dumas_01.indd 3
28-08-14 14:20
Lichaamstaal
Body Language
in de late jaren 80 richtte Marlene
dumas zich op het thema van het
vrouwelijk naakt. Kan het naakt, een
genre in de schilderkunst dat al zo vaak
is afgebeeld, nog steeds van betekenis
zijn? en wat betekent het wanneer zo’n
controversieel onderwerp, ter discussie
gesteld door feministen en moderne
kunstenaars, door een (vrouwelijke)
kunstenaar opnieuw wordt opgepakt?
Waiting (for Meaning) en Losing (her
Meaning) roepen uiteenlopende
interpretaties op, maar geven geen
uitsluitsel over hun betekenis. De
naakten zijn allegorische figuren, zoals
in sprookjesverhalen.
in the late 1980s, dumas explored
the theme of the female nude. Can
the nude, a motif that has a onerous
history in painting, still hold meaning
today? And what does it mean for a
female artist to revisit such a subject,
so hotly debated by feminists and
contemporary artists? Waiting (for
Meaning) and Losing (Her Meaning)
summon a variety of interpretations yet
offer no specific answers to these big
questions. These nudes are allegorical
figures such as those of fairy tales.
B-teksten Dumas_01.indd 4
28-08-14 14:20
Mannen
Men
in deze zaal staat het mannelijk
lichaam centraal. de figuur van
Jezus Christus is hier niet alleen
een spirituele maar ook een fysieke
verschijning, en een object van
verlangen. de baanbrekende en
controversiële studie De seksualiteit
van Christus in renaissancekunst en
moderne vergetelheid (1983) van
leo Steinberg wierp een licht op de
erotische kant van de Christus-figuur in
de schilderkunst van de renaissance.
dumas verwerkte deze invalshoek
onder meer door zijn androgyne
voorkomen te benadrukken. Verder
zien we in deze ruimte uiteenlopende
voorstellingen van mannelijkheid,
variërend van de androgyne jongens
in de serie Young Boys tot het lijdende
lichaam aan het kruis in Gravitá en de
raadselachtige profeet (een ‘bezeten’
patiënt in een psychiatrisch
ziekenhuis) in The Prophet.
Dedicated to the male body, this gallery
features the figure of Jesus Christ as
a spiritual and physical presence, an
object of desire. In his groundbreaking
and controversial study The Sexuality
of Christ in Renaissance Art and
Modern Oblivion (1983), art historian
Leo Steinberg shed light on the
erotic nature of Christ’s depiction in
Renaissance painting; Dumas takes up
Steinberg’s preoccupations in several
ways, such as through a consideration
of Christ’s androgynous qualities.
Also on view in this gallery are varying
representations of masculinity,
ranging from the androgynous boys
of the series Young Boys to the
enigmatic visionary of The Prophet (a
“possessed” patient in a psychiatric
facility).
‘Het lichaam van Christus is van meet
af aan metaforisch en abstract. Er is
geen origineel om te kopiëren.’
– Marlene Dumas, Tronies, 2010
B-teksten Dumas_01.indd 5
“The image of Christ is already
metaphorical and abstract from the
start. There is no original to copy.”
—Marlene Dumas, Tronies, 2010
28-08-14 14:20
Magdalena
Magdalena
Centraal in deze zaal staan de
Magdalena’s die Dumas in 1995
maakte voor de presentatie in het
Nederlands paviljoen op de Biënnale
van Venetië, samen met Marijke
van Warmerdam en Maria Roosen.
Het zijn vrouwelijke naakten, meer
dan levensgroot, poserend tegen
een donkere achtergrond. Alle zijn
gemodelleerd naar de Bijbelse Maria
Magdalena uit het Nieuwe Testament,
die wordt gecombineerd met figuren
uit de hedendaagse mode. De
dubbelzinnigheid van Magdalena
als heilige en hoer weerspiegelt zich
in de hybride aard van deze figuren.
Ze refereren aan de geschiedenis
van de schilderkunst (de ‘zip’ van
Barnett Newman), maar ook aan
supermodellen (Naomi Campbell)
en onschuldige heldinnen (Heidi).
Dumas richt zich tot onze opvattingen
over schoonheid en erotiek, jeugd
en ouderdom. In relatie met de
Magdalena’s wordt hier ook Leather
Boots, uit de serie strippinggirls (2000),
getoond. Samen met fotograaf Anton
Corbijn bezocht Dumas stripclubs
op de Wallen en het Thorbeckeplein
in Amsterdam. Corbijn schoot foto’s
terwijl Dumas polaroids maakte
van stripteasedanseressen, die
als voorbeeld dienden voor haar
schilderijen.
The focus of this gallery is the
Magdalena series, which Dumas made
in 1995 for the Dutch pavilion at the
Venice Biennale, a presentation that
also included works by fellow artists
Marijke van Warmerdam and Maria
Roosen. Dumas’s series of largerthan-life female nudes posing against
dark backgrounds are based on a
combination of the Biblical figure of
Mary Magdalene and contemporary
fashion icons and contain references
to the worlds of art history (Barnett
Newman’s “zip”), fashion (Naomi
Campbell), and fiction (Heidi). Dumas’s
hybrids address the equivocal
reputation of Mary Magdalene, as
both saint and sinner, and confront
conventional representations of
beauty and eroticism, youth and
adulthood. The work Leather Boots,
from the series strippinggirls (2000),
is presented here in relation to the
Magdalena series. Accompanied by
photographer Anton Corbijn, Dumas
visited strip clubs in Amsterdam’s redlight district and the Thorbeckeplein.
Corbijn took photos while Dumas
made Polaroids of striptease dancers
as source material for her paintings.
B-teksten Dumas_01.indd 6
28-08-14 14:20
MD-Light
MD-Light
In 1999 presenteerde Marlene Dumas
een serie erotische schilderijen in
Londen. Al kent de lange traditie van de
westerse kunst talloze naakten, slechts
weinigen toonden met zo veel overgave
het achterwerk als Miss Pompadour of
het opgerichte lid als de jongeman in
D-rection. De titel MD-Light speelt met
de initialen van Dumas’ naam en het
Engelse woord ‘delight’, wat verrukking
betekent. De titel verwijst ook naar de
lichtheid en frivoliteit die met erotiek
kunnen samengaan, iets waarover
in de jaren 80 en 90 heftig werd
gedebatteerd in feministische kringen.
Dumas ontleende de voorstelling van
deze schilderijen aan (zowel heteroals homoseksueel georiënteerd)
pornografisch beeldmateriaal. Uit de
bijzondere behandeling van de verf
– nu eens heel dun opgebracht, dan
weer pasteus – blijkt echter hoezeer
Dumas afstand neemt van haar
fotografisch bronnenmateriaal. Over
dit spanningsveld tussen onthullen en
verhullen stelde ze: ‘Mijn kunst speelt
zich af tussen de pornografische
neiging om alles te onthullen en de
erotische wil te verhullen waar het
eigenlijk om gaat.’
In 1999, Dumas presented a series
of erotic paintings in London.
Although the nude has appeared in
the protracted history of Western art
in innumerable guises, few of those
guises manifest the gusto of Miss
Pompadour or D-rection. The title
MD-Light, which merges the initials of
Dumas’s name with the word delight,
alludes to the lightness and frivolity that
can go hand in hand with eroticism,
a phenomenon fervently discussed
by feminists in the 1980s and 1990s.
Dumas based these paintings on
pornographic visual material (aimed
at both heterosexual and homosexual
audiences). The unusual handling of
the paint—applied thinly in some areas
and more heavily in others—conveys
the extent to which Dumas distances
herself from her photographic source
material. About the tension between
exposure and concealment, she
remarked, “My art is situated between
the pornographic tendency to reveal
everything and the erotic inclination to
hide what it is all about.”
B-teksten Dumas_01.indd 7
28-08-14 14:20
Muren en martelaren
Walls and Martyrs
Deze monumentale schilderijen, die
in 2010 voor het eerst te zien waren
op Against the Wall in New York,
betekenden voor Dumas een nieuwe
omgang met haar bronnen. Waar zij
in het verleden meestal uitsneden
van foto’s koos, vooral geïsoleerde
gezichten en lichamen, toont zij hier
de menselijke figuur in een specifieke
ruimte. De muur uit de titel is de
zogenaamde ‘veiligheidsmuur’ ofwel
‘apartheidsmuur’ die door Israël
werd gebouwd ter afscheiding van de
Palestijnse gebieden en daar doorheen
snijdt. Discriminatie, politiek en religie,
identiteit en stereotypering: deze
onderwerpen vormen al vele jaren een
belangrijke onderstroom in haar werk,
en krijgen in deze serie schilderijen
een specifieke geopolitieke dimensie.
Een aantal werken uit deze serie –
Mindblocks, The Wall en The Mother
– wordt hier getoond in combinatie met
een groep indringende portretten van
doden uit 2004: Stern, Lucy en Alfa.
These monumental paintings, first
publicly displayed in 2010 in the
exhibition Against the Wall in new
york, signaled a shift in dumas’s
handling of her sources. in the
past, she generally chose to paint
sections of a photograph, often
isolating faces and bodies. Here,
however, she presents the human
figure in a specific space. The wall
referred to in the title is the West bank
barrier, the so-called “security wall” or
“apartheid wall” israel constructed
to divide and separate itself from the
Palestinian territories. Such subjects
as discrimination, politics, religion,
identity, and stereotyping, which have
formed important undercurrents in
dumas’s work over the years, acquire
a particularly geopolitical dimension in
this series. A group of these works—
Mindblocks, The Wall, and The
Mother—is presented with a selection
of compelling portraits of the dead—
Stern, Lucy, and Alfa (2004).
B-teksten Dumas_01.indd 8
28-08-14 14:20
Tranen
Tears
in 2008 maakte dumas een
tentoonstelling onder de titel For
Whom the Bell Tolls. de schilderijen op
deze expositie kwamen tot stand in een
periode van verdriet; haar moeder was
eind 2007 overleden. dat was voor
dumas aanleiding om zich op het
onderwerp ‘huilen’ te richten. de
intense gevoelens, maar ook de
reflectie op het afscheid van een
dierbare komen terug in de schilderijen
van filmsterren als ingrid bergman en
romy Schneider. Publieke en
persoonlijke emoties, gespeelde
tranen op het filmdoek en artificiële
tranen in de beeldende kunst (de
glazen tranen bij Man ray's beroemde
foto Tears [1930]) bepalen deze
stilistisch complexe serie. ‘Als kind
was ik gefascineerd door portretten
van (vrouwelijke) filmsterren’, zegt
dumas. ‘een filmster kan liefhebben,
huilen en sterven, en dan weer
opstaan en hetzelfde doen, iedere keer
opnieuw, met een nieuwe minnaar,
terwijl ze tegelijk aantrekkelijk en op
afstand blijft.’
in 2008, dumas mounted an exhibition
entitled For Whom the Bell Tolls.
included were paintings that she had
produced during a period of great
personal loss: the death of her mother
in late 2007. The experience motivated
dumas to create a series that explored
the act of weeping. in her investigation
of the profound emotions that arise
after losing a loved one, dumas
considered public and personal
displays of emotion, as well as
simulated performances of emotion
like those of the silver screen (as in
film stills of Hollywood stars like ingrid
bergman and romy Schneider) and
those in fine art (the glass tears of Man
ray’s celebrated photograph, Tears
[1930]). “As a child, i was fascinated by
portraits of (female) film stars. A movie
star can love, cry, and die and then get
up and do it all over again, each time
in a different time and place and with
a different lover, staying desirable yet
distant forever,” claims dumas.
B-teksten Dumas_01.indd 9
28-08-14 14:20
Models
Models
Bij de titel Models denken we al
gauw aan de fotomodellen die de
(vrouwelijke) schoonheidsidealen
van onze tijd definiëren. In dit
100-delige werk geeft Dumas een
veel gedifferentieerder beeld van
wat een model kan zijn. Zij gebruikt
daarbij voorbeelden uit verschillende
tijdperken. Een belangrijke
inspiratiebron was het boek Portraits of
the Insane: The Case of Dr. Diamond,
met portretten van psychiatrische
patiënten uit de late 19e eeuw. Voor
Dumas is dit een belangrijk voorbeeld
van hoe fotografie werd ingezet om
een typologie van (vrouwelijke) ‘gekte’
te creëren. Een tweede belangrijke
inspiratiebron vond zij in Modern
Lovers, foto’s van androgyne modellen
door de Duitse modefotograaf Bettina
Rheims, die het onderscheid tussen
mannelijkheid en vrouwelijkheid op
losse schroeven zette. Daarnaast
omvat Models portretten gemaakt naar
het voorbeeld van oude meesters als
Cranach, Vermeer en Rembrandt, en
de beeltenissen van Anita Ekberg,
Brigitte Bardot, Claudia Schiffer
en Paloma Picasso. Dumas: ‘Ik
ben geïnteresseerd in hoe mensen
gezichten ‘lezen’. Maar in tegenstelling
tot de modewereld die Hét Gezicht
van Het Jaar wil lanceren, ben ik
geïnteresseerd in alle verschillende
gezichten. Of zoals Andy Warhol ooit
zei: ‘I never met a person I couldn’t call
a beauty’.’
The title Models immediately calls to
mind the fashion models who define
today’s concepts of feminine beauty.
In this suite of 100 images, dumas
presents a far more nuanced image
of a model. drawing on images from
different eras, dumas found the book
Portraits of the Insane: The Case of
Dr. Diamond, which included portraits
of psychiatric patients from the late
19th century, to be one of her most
important sources. For dumas,
these photographs served as prime
examples of how photography was
once deployed to create a typology
of (female) “madness.” A second vital
inspiration source was Modern Lovers,
a photographic series of androgynous
models by the German fashion
photographer Bettina Rheims that
questioned traditional identifications of
gender. Models also includes portraits
that reference work by old Masters,
such as Cranach, Vermeer, and
Rembrandt, and images of Anita
ekberg, Brigitte Bardot, Claudia
schiffer, and Paloma Picasso. dumas
has said of these works, “I’m
interested in how people ‘read’ faces.
But in contrast to the fashion world,
that wants to launch The Face of the
Year, I’m interested in all different
kinds of faces. or, as Andy Warhol
once said: ‘I never met a person I
couldn’t call a beauty.’”
Reageer op dit werk:
www.watdoetdumasmetjou.nl/models
B-teksten Dumas_01.indd 10
28-08-14 16:25
The Widow
The Widow
De weduwe waarnaar de titel verwijst
is Pauline Lumumba, de echtgenote
van de eerste democratische president
van het onafhankelijke Congo. Patrick
Lumumba werd kort na zijn benoeming
ontvoerd en vermoord door de
oppositie (met hulp en medeweten van
België en de CIA). Pauline loopt met
een ontbloot bovenlijf als teken van
rouw door de straten van Léopoldville
(het huidige Kinshasa). Dumas liet
zich inspireren door een nieuwsfoto
uit 1961 en maakte twee verschillende
uitsneden. Het grote schilderij geeft
de voorstelling in close-up weer,
geconcentreerd op de vrouw en twee
mannen. Het tweede, kleinere doek
toont meer van de omgeving en de
omstanders. The Widow brengt veel
motieven samen die van betekenis
zijn voor Dumas’ werk, en die als een
rode draad door haar hele oeuvre
lopen: thema’s als verraad, verlies en
rouw, het vrouwelijk naakt, en politieke
onderwerpen zoals het koloniale
verleden van Afrika.
The widow in the title of this work
refers to Pauline Lumumba, the wife
of the first democratic president of the
Democratic Republic of the Congo.
Shortly after his inauguration, Patrick
Lumumba was assassinated by the
opposition (with the aid and knowledge
of the Belgian government and the
CIA). Pauline bares her breasts as a
sign of mourning and walks through the
streets of Léopoldville (now Kinshasa).
Dumas cropped a 1961 news photo
in two different ways to arrive at her
resulting works. The large painting
zooms in on the woman and two men,
while the smaller-format work includes
more of the setting and bystanders.
The Widow unites many key themes
that can be found throughout Dumas’s
oeuvre, including betrayal, loss, and
mourning, the female nude, and
political conditions such as Africa’s
colonial past.
B-teksten Dumas_01.indd 11
28-08-14 14:20
Verlaten
Forsaken
in deze zaal zijn portretten van een
aantal min of meer roemruchte
personen bijeengebracht, of zoals
dumas het zelf beschreef: ‘Portretten
van tragische levens, van
gemoedstoestanden, en van mensen
die uiteindelijk een geest van zichzelf
werden.’ deze werken werden voor het
eerst geëxposeerd in combinatie met
grote doeken de gekruisigde Christus
in de tentoonstelling Forsaken in 2011.
de titel van de tentoonstelling verwijst
naar Jezus’ laatste verzuchting,
gericht aan zijn vader: ‘Mijn God,
waarom hebt gij mij verlaten?’ de
relatie tussen vader en zoon komt ook
aan de orde in het dubbelportret van
osama bin laden en diens zoon
omar. omar betreurde het dat zijn
vader zijn vijanden meer haatte dan hij
zijn zoons liefhad.
This gallery presents a group of
portraits of both famous and lesserknown people, which Dumas has
described as “portraits of tragic lives,
of states of mind, and of people who
eventually became their own ghost.”
These works were first shown in 2011,
in the exhibition Forsaken, alongside
large canvases of the crucified Christ.
The title of the exhibition refers to
Jesus’s last cry to his Father: “My God,
my God, why hast Thou forsaken me?”
Dumas also explores the father-son
relationship in the double portrait of
Osama bin Laden and his son Omar.
Omar lamented that his father hated
his enemies more than he loved his
sons.
B-teksten Dumas_01.indd 12
28-08-14 14:20

Download Report