rijkswaterstaat
Beschrijving
van groeven en w i n p l a a t s e n
voor s t o r t s t e e n en
onderzoek
i n het laboratorium
WKE-R-77199
r
C10538
I
BGA 77-08
werkgroep
keuring bouwstoffen
voor de waterbouw
BIBLIOTHEEK BOUWDIENST RIJKSWATERSTAAT
NR. Cj..t>.£.^S..R.b.U
BIBLIOTHEEK
Bouwdienst Rijkswaterstaat
Postbus 20.000
3502 LA Utrecht
B e s c h r i j v i n g van groeven en winplaatsen voor s t o r t s t e e n en
onderzoek i n het laboratorium
WKE-R-77199
BGA 77-08
Rapport uitgebracht door de werkgroep I "Keuring bouwstoffen
voor de waterbouw" (steenmaterialen, slakken en kunststoffilters).
Rapporteur: ing. G.J. Laan
•• •• • ••• - - •
- pn»
WKE-R-77199
Bouv
en
tr
fostous 20.000
3502 LA (jtrechr
Inhoud
Hoofdstuk
biz
1.
Inleiding
1
2.
B e s c h r i j v i n g van groeven en winplaatsen
2
2.1
Porfiergroeve i n Quenast (Belgie)
2
2.2
Gresgroeve i n Y v o i r (Belgie)
2
2.3
Dolomietgroeven
5
i n Wellen (West-Duitsland) en
Mertert (Luxemburg)
2.4
Kalksteengroeve i n Beez (Belgie)
6
2.5
Kalksteengroeve i n Maizeret (Belgie)
7
2.6
Kalksteengroeve
2.7
Basaltgroeve i n Mayen (West-Duitsland)
16
2.8
Graniet u i t L y s e k i l (Zweden), aangeboden door Kulgrens Enka A.3.
16
2.9
Gneis en n o r i e t u i t Stavanger
17
2.10
Noriet en gneis u i t Goteborg (Zweden)
17
2.11
Norietgroeve i n Hauge (Noorwegen)
13
2.12.
Graniet u i t Larvikk (Noorwegen)
*"
2.13.
Graniet u i t L y s e k i l (Zweden), aangeboden door John Mattson
*'
i n Engis (Belgie)
(Noorwegen)
14
Byggnadsaktiebolag
2.14.
Basaltgroeve te Middleton i n Teesdale (Engeland)
!'
3.
Onderzoek i n het laboratorium
21
3.1
Inleiding
21
3.2
Visuele beoordeling
22
3.3-
Kalkgehalte
26
3.4
Dichtheid en wateropname
27
3.5
Druksterkte
39
3.6
3.7
Toughness of rock
De snelheid van drukgolven
46
53
3.8
Aggregate Impact Value (A.I.V.)
58
3.9
Hardheid
60
3.10-
Bestendigheid
61
4.
Samenvatting
Literatuur
en conclusies
63
r-,
WKE-R-77199
- 1-
{. I n l e i d i n g
Door medewerkers van de Deltadienst en het Rijkswegenbouwlaboratorium
z i j n i n 1976 en 1977 een aantal groeven en winplaatsen voor s t o r t s t e e n
onderzocht. H i e r b i j z i j n de produktie- en leveringsmogelijkheden nagegaan en i s een indruk van de k w a l i t e i t verkregen.
Stenen van deze groeven z i j n door het Rijkswegenbouwlaboratorium
verder
onderzocht op de volgende gebreken en eigenschappen: scheuren, h o l t e n ,
poreusheid, d i c h t h e i d , druksterkte, wateropname, v e r b r i j z e l b a a r h e i d ,
hardheid en bestendigheid tegen zout water en vorst-dooi wisselingen.
Het onderzoek b e t r e f t de volgende steensoorten en herkomsten ( z i e ook
f i g . 1):
-
p o r f i e r u i t Quenast ( B e l g i e ) ;
gres
u i t Yvoir ( B e l g i e ) ;
dolomiet u i t Wellen (West-Duitsland) en Mertert (Luxemburg);
kalksteen u i t Beez ( B e l g i e ) ;
kalksteen u i t Maizeret ( B e l g i e ) ;
kalksteen u i t Engis ( B e l g i e ) ;
b a s a l t u i t Mayen (West-Duitsland);
graniet u i t L y s e k i l (Zweden), aangeboden door Kulgrens Enka A.B.;
g r a n i e t , gneis en n o r i e t u i t Stavanger (Noorwegen);
gneis en n o r i e t u i t Goteborg (Zweden);
n o r i e t u i t Hauge (Noorwegen);
graniet u i t Larvikk (Noorwegen);
graniet u i t L y s e k i l (Zweden), aangeboden door John Mattson Byggnadsaktiebol
b a s a l t u i t Middleton i n Teesdale (Engeland).
In het laboratorium i s van de te leveren steensoorten u i t Stavanger
a l l e e n gneis (3 stenen) en n o r i e t (1 steen) onderzocht.
Deze stenen z i j n k e n n e l i j k afkomstig u i t de afvalbergen d i e na winning van zand en grind u i t morene-materiaal o v e r b l i j v e n ( z i e 2.9.).
Van de u i t Goteborg te leveren n o r i e t en gneis i s a l l e e n de n o r i e t
i n het laboratorium onderzocht.
De kalksteen u i t Engis, de graniet u i t Larvikk en L y s e k i l (John Mattson)
en de b a s a l t u i t Middleton z i j n a l l e e n t e r plaatse of i n de groeve
beoordeeld.
WKE-R-77199
- 2-
2. B e s c h r i j v i n g van groeven en winplaatsen
2.1
?2lfi£ISI2£YS_i2_2H£2SS£_l§Slsil2
Op 27 mei 1977 werd door enkele medewerkers van de Rijkswaterstaat
een bezoek gebracht aan de porfiergroeve te Quenast.
De groeve i s gelegen nabij Quenast ten zuidwesten van B r u s s e l . De
groeve i s ruim aangelegd, het ontgonnen of i n ontginning z i j n d e
gedeelte heeft een oppervlakte van c i r c a 1000 x 800 m^. De opperv l a k t e van het aanwezige te ontginnen steenpakket i s c i r c a
8000 x 5000 m^. De ontginning v i n d t p l a a t s i n 4 boven elkaar gelegen terrassen.
-
2.2
;
De groeve l e v e r t steenslag en s p l i t i n diverse afmetingen. Het i s
echter ook mogelijk om na het springen van een rotsgedeelte eerst
diverse stortsteensorteringen u i t de steen te verwijderen, voordat
de steen naar de b r e k e r i n s t a l l a t i e wordt afgevoerd.
Op deze manier i s het mogelijk om b i j een dagproduktie van 15.000
ton ongeveer 1.200 ton s t o r t s t e e n 1.000-3.000 kg u i t te sorteren.
Deze hoeveelheid s t o r t s t e e n kon d e s t i j d s per dag naar Hoek van
Holland worden afgevoerd voor de aanleg van de havenmonden aldaar.
In de groeve kan elke gewenste storsteensortering worden geproduceerd t o t een maximum van s t o r t s t e e n met een gewicht van c i r c a
6 ton.
De steen kan rechtstreeks v i a het i n de n a b i j h e i d van Quenast aanwezige kanaal B r u s s e l - C h a r l e r o i per schip worden afgevoerd, of
eerst per t r e i n bijvoorbeeld Quenast-Terneuzen en vervolgens per
schip.
Gr e sgr oeye_ in_Yyo i r__( Be l g i e )
. In Y v o i r wordt gres
gewonnen door de "Nouvelles
Carrieres D'Yvoir S.A. (Anciennes Carrieres Dapsens
' ...
5190 Y v o i r Belgique) waarvan de f a . Savelkouls te Rotterdam
mede-eigenaar i s .
Gres werd a l i n de 17e eeuw gebruikt voor de c o n s t r u c t i e
van gebouwen. Vooral i n de 19e en het begin van de 20e eeuw
z i j n v e e l s t r a t e n van steden i n Europa en z e l f s daarbuiten
geplaveid met Belgische gres.
Momenteel wordt voornamelijk gebroken materiaal geproduceerd
voor de wegen- en u t i l i t e i t s b o u w , en steen voor de waterbouw.
Voor de u t i l i t e i t s b o u w wordt gres a l s s i e r s t e e n toegepast.
Gres i s een sedimentgesteente dat u i t zand en een aluinaarde
bevattend bindmiddel i s ontstaan. Het Si02~gehalte bedraagt
volgens opgave 60 tot 65%. Het gesteente wordt beschreven a l s
hard, drukvast, duurzaam en s l i j t v a s t . De k l e u r van het gesteente i s i n het algemeen grijsrblauw. Er komen echter v e e l
k l e u r v a r i a t i e s en kleurovergangen voor.
De groeve werd i n mei 1977 door enkele medewerkers van de
Rijkswaterstaat bezocht, waarbij de hierna beschreven gegevens
werden verkregen.
Het gesteente i s gelaagd. De lagen l i g g e n onder een h e l l i n g
van c i r c a 45 (figuur 2). De laagdikte v a r i e e r t van enkele
centimeters tot 1 a 2 meter. Een grotere laagdikte dan 1 m
komt s l e c h t s weinig voor. De laagdikte bepaalt de d i k t e van
de te winnen steen.
De steen wordt met springstof los gemaakt. Hiervoor worden
h.o.h. 4 t o t 5 meter v e r t i k a l e gaten geboord. Per keer wordt
een wanddiepte van c i r c a 6 m gesprongen. De grootste steenbrokken die te groot z i j n voor de breker, worden v e r f i j n d
met een pneumatische hamer, gemonteerd aan een k r a a n t j e .
Voor de waterbouw wordt de s o r t e r i n g 10-80 kg gemaakt. Er kan
echter ook zwaardere steen geproduceerd worden, t o t maximaal
1000-3000 kg (stortsteen).
De afstand van de groeve tot de laadplaats aan de Maas i s
4 km. De vrachtwagens storten hun lading op de oever i n een
s t a l e n bak. De bak wordt met een kraan opgehesen en i n het
te laden schip geleegd. De maximale scheepslading i s 1500 ton.
2f=_5°I t££i5S_I2l80_kg
De gesprongen steen wordt met een w i e l l a d e r i n een trechter
gestort (figuur 3). Het f i j n e materiaal wordt met een s t i l staande zeef g e d e e l t e l i j k uitgezeefd. Met een p r i m i t i e v e
zeef, d i e ook n i e t wordt g e t r i l d , worden stenen t o t een
maximaal gewicht van c i r c a 80 kg uitgezeefd. Het zwaardere
materiaal wordt met enkele brekers verder v e r f i j n d en daarna
i n diverse f r a c t i e s uitgezeefd. Indien geen 10-80 kg wordt
geproduceerd, wordt a l l e steen door de brekers v e r f i j n d .
De steen l i c h t e r dan c i r c a 80 kg wordt via-een band naar
een zeef g e l e i d . Met deze t r i l l e n d e zeef wordt de f r a c t i e
van 0 tot c i r c a 10 kg uitgezeefd. De beide grenzen van de
s o r t e r i n g 10-80 kg worden dus door zeving bepaald.
De--zeef• waarmee het f i j n e materiaal wordt verwijderd, bestaat u i t s t a l e n p r o f i e l e n waartussen de spleetvormige
openingen over de lengte van de zeef i e t s toenemen om v a s t klemmen van de steen tussen de p r o f i e l e n te voorkomen.
De lengte van de zeef i s 1200 mm. De s o r t e r i n g wordt bepaald door zeefopeningen van c i r c a 180 mm (ondergrens) en
300 mm (bovengrens).
: .rr : r .
Volgens de firma Savelkouls i s de met 10-80 kg aangeduide
s o r t e r i n g i n w e r k e l i j k h e i d ongeveer 5-60 kg.
Aan de Maas-oever werd een k l e i n e hoeveelheid stortsteen
b e z i c h t i g d . Er kwam nogal v e e l f i j n m a t e r i a a l ( l i c h t e r dan
10 kg) i n d i t p a r t i j t j e voor en ook v e e l p l a t t e stenen.
Het r e l a t i e f hoge gehalte aan f i j n materiaal wordt veroorzaakt door de p r i m i t i e v e u i t v o e r i n g van de zeef en door de
p l a t h e i d van de steen. B i j een groot aanbod van steen op
de zeef passeert te l i c h t materiaal gemakkelijk de zeef.
Te l i c h t e p l a t t e stenen passeren de zeef ook gemakkelijk
doordat ze met de p l a t t e z i j d e over de ribben van de zeef
glijden.
-- Het gehalte te f i j n materiaal i s w a a r s c h i j n l i j k minder
groot dan van de stortsteen 10-60 kg u i t de kalksteengroeve
i n Beez. D i t wordt ongetwijfeld veroorzaakt door de:grotere
breukvastheid van de gressteen.
Het aantal p l a t t e stenen, met een grotere verhouding tussen
lengte en d i k t e dan 4, bedraagt naar ruwe s c h a t t i n g 5 t o t
10%.
Th het- beoordeelde p a r t i j t j e kwamen ook enkele zwaardere
stenen voor dan 80 kg.
De produktiecapaciteit van stortsteen 3 0-80 kg i s ongeveer
1000 ton per dag.
- 4-
WKE-R-77199
§tortsteen_J_000-3000_kg
V e e l a l wordt stortsteen i n steengroeven min of meer a l s
b i j p r o d u k t geproduceerd. De hoofdproduktie wordt gevormd
door f i j n gebroken m a t e r i a a l i n diverse sorteringen. De
hoofdproduktie bepaalt de maximaal te produceren hoeveelheid stortsteen. D i t maximum v o l g t u i t de economische
voorwaarde dat ook a l het m a t e r i a a l f i j n e r dan s t o r t s t e e n
afgezet moet kunnen worden. De produktie van s t o r t s t e e n
i s a a n t r e k k e l i j k , omdat voor de produktie van f i j n mater i a a l dan minder hoeft te worden gebroken.
V o o r a l de produktie van s t o r t s t e e n die zwaarder i s dan
d i e , welke d i r e c t door de breker gebroken kan worden i s
a a n t r e k k e l i j k omdat anders deze steenbrokken met springstof of een hamer v e r f i j n d -moet worden voor het verdere
breekproces.
In de gresgroeve i n Y v o i r kan per dag ongeveer 200 ton
s t o r t s t e e n J000-3000 kg geproduceerd worden. Deze steen
wordt op de g e b r u i k e l i j k e wijze-met poliepkranen door
-middel van een v i s u e l e beoordeling op gewicht geselecteerd.
De r e l a t i e f k l e i n e produktie behoeft geen bezwaar te z i j n ,
wanneer het t i j d s t i p van de levering van een p a r t i j t i j d i g
t i j het b e d r i j f wordt bekendgemaakt, aangezien voorraadvorming tot de mogelijkheden behoort.
Op het t i j d s t i p van b e z i c h t i g i n g van de groeve waren
s l e c h t s weinig stenen van deze zwaarte t e r beoordeling
aanwezig. Ten aanzien van de k w a l i t e i t van de s o r t e r i n g
1000-3000 kg kan het volgende worden opgemerkt:
- door de gelaagdheid van het steenvoorkomen l i j k t het
w a a r s c h i j n l i j k dat ook i n het grove materiaal zeer
p l a t t e stenen voorkomen. B i j de v i s u e l e s e l e c t i e op
/
gewicht kunnen de p l a t t e stenen gemakkelijk buiten
de p a r t i j gehouden worden.
- de gressteen heeft voor zover d i t beoordeeld kon
worden een betere breukvastheid dan kalksteen u i t
Beez. Het i s echter mogelijk dat de gelaagdheid
i n de steen aanleiding kan z i j n t o t breuk op de
grensvlakken van de lagen.
- omdat de sortering 1000-3000 kg de zwaarste s o r t e r i n g
i s d i e i n Y v o i r geproduceerd kan worden, vanwege de
beperkte laagdikten i n de formatie, zou i n de te
produceren s o r t e r i n g 1000-3000 kg het gemiddelde
gewicht van de stenen r e l a t i e f laag kunnen z i j n .
De l a a t s t e twee opmerkingen z i j n s p e c u l a t i e f . Zekerheid
kan slechts door ervaring en onderzoek verkregen worden.
O^erige_sorteringen
In de groeve zou ook stortsteen i n de sorteringen tussen
10-80 kg en 1000-3000 kg geproduceerd kunnen worden.
Voor de sortering 60-300 kg (of 80-200 kg) zou de i n s t a l l a t i e aangepast moeten worden, t e n z i j s e l e c t i e van
het steenmateriaal zou geschieden door middel van een
v i s u e l e beoordeling.
- 5 -
2.3
WKE-R-77199
Dolomietgroeven i n Wfel len ffiest.-Duitsland) en Iter ter t j(L^ettAurg^
Aan weerszijden van de Moezel wordt, i n een groeve i n Wellen
op West-Duits gebied en i n een groeve i n Mertert i n Luxemburg,
dolomietsteen gewonnen door de " T r i e r e r Kalk-, Dolomit- und
Zementwerke GmbH (5511 Wellen/Obermosel).
In mei 1977 i s door enkele medewerkers van de Rijkswaterstaat
een bezoek gebracht aan de beide groeven.
Dolomiet onderscheidt z i c h van kalksteen doordat het voornamel i j k bestaat u i t CaCO^ (calciumcarbonaat) en een a a n z i e n l i j k
gehalte MgCO- (magnesiumcarbonaat), t e r w i j l kalksteen grotendeels CaCO^ bevat en zeer weinig MgCO... Beide gesteenten z i j n
sedimenten.
Het gesteente wordt gebroken t o t f i j n materiaal voor diverse
doeleinden, zoals toeslagmateriaal voor beton. Het wordt a l s
grondstof voor de produktie van cement gebruikt. Een b i j z o n dere toepassing i s het gebruik van het materiaal i n de s t a a l i n d u s t r i e , waar kalk een r o l speelt i n de b e r e i d i n g van s t a a l .
Het gesteente wordt i n beide groeven ondergronds ontgonnen op
2 niveaux. Per niveau wordt over een hoogte van 5-7 meter het
materiaal gewonnen. H i e r b i j b l i j v e n op regelmatige afstanden
van elkaar kolommen staan van ongeveer 4 x 4 m die t o t a a l
ongeveer 20% van het oppervlak innemen. Tussen de beide winniveaux b l i j f t een laag van c i r c a 15 m gesteente z i t t e n .
Het gesteente i s gelaagd. B i j de winning wordt de r i c h t i n g
van de lagen gevolgd. D i t wordt gedaan omdat de "plafonds"
. dan nagenoeg n i e t verankerd hoeven te worden en de winning
het gemakkelijkst verloopt. Het gesteente i s n i e t geplooid. •
In Mettert liggen de lagen onder een h e l l i n g van c i r c a 12°,
i n Wellen nagenoeg h o r i z o n t a a l . De laagdikten v a r i e r e n van
enkele centimeters tot maximaal ongeveer 1 meter. De lagen
b l i j v e n zowel qua dikte a l s k w a l i t e i t v i s u e e l beoordeeld
overwrote afstand constant, zoals bleek b i j b e z i c h t i g i n g van
de z i c h over diverse kilometers uitstrekkende groeven.
Het gesteente wordt met springstof losgemaakt. B i j deze
ondergrondse winning moet hiervoor v e e l geboord worden.
Hiervoor worden met perslucht aangedreven boormachines
gebruikt. De boorsnelheid i s 180 cm per minuut. Het los
gesprongen materiaal wordt met tractoren met speciale
aanhangwagens naar de brekers vervoerd, die z i c h ook ondergronds bevinden. Het gebroken materiaal wordt met een
transportband bovengronds gebracht.
Er i s tot nu toe slechts i n c i d e n t e e l een k l e i n e p a r t i j
s t o r t s t e e n 10-80 kg geproduceerd. Deze steen i s op het
oog gesorteerd omdat een breek- en z e e f i n s t a l l a t i e h i e r voor ontbreekt. B i j beide groeven was een k l e i n e hoeveelheid stortsteen aanwezig. Het materiaal zag er qua sorter i n g en steenvorm goed u i t . B i j de gevolgde w i j z e van
sorteren mocht d i t ook verwacht worden.
- 6-
WKE-R-77199
Er wordt overwogen een z e e f i n s t a l l a t i e voor l i c h t e s t o r t s t e e n
(10-60 kg, 10-80 kg) aan te leggen. Zwaardere s t o r t s t e e n kan
u i t de groeven n i e t geleverd worden i n verband met de gelaagdheid van de dolomiet en de wijze van winnen.
De lagen liggen v e e l a l min of meer los op e l k a a r . Het i s n i e t
ondenkbaar dat d i t de steenvorm ongunstig beinvloed, zodat er
v e e l r e l a t i e f p l a t t e stenen i n de s o r t e r i n g voor zouden kunnen
komen. D i t kan voorkomen worden door dunne lagen voor de prod u k t i e van stortsteen te vermijden.
In Wellen z i j n op het bovenste win-niveau de laagdikten gering,
v e e l a l k l e i n e r dan 10 cm. Op het onderste win-niveau komt slechts
een enkel dun laagje voor. In het algemeen z i j n de laagdikten
daar 30 t o t 50 cm. D i t i s ook het geval i n Mertert op het l a a g ste win-niveau. Het hoogste niveau i s daar n i e t b i j het bezoek
beoordeeld.
_
De steen u i t Mertert i s l i c h t g e e l - g r i j s t o t donker blauw-grijs
van k l e u r . Volgens de b e d r i j f s l e i d e r v a r i e e r t de chemische
samenstelling nagenoeg n i e t met de k l e u r . Op het laagste winniveau komt een c i r c a 30 cm dikke laag voor (met een v i s u e e l
beoordeeld) hoog poriengehalte. Deze laag vertegenwoordigt
c i r c a 5% van de hoogte waarover op d i t niveau steen wordt
gewonnen.
De k l e u r van de dolomietsteen u i t Wellen i s l i c h t g e e l - g r i j s tot
g r i j s zoals i n Mertert. De blauw-grijze steen ontbreekt daar
echter.
..... :
Voor onderzoek i n het laboratorium z i j n per. groeve d r i e stenen
meegenomen die zo goed mogelijk de diverse kleuren vertegenwoordigen. Van de steen u i t Mertert is.bovendien een steen van de
s t e r k poreuze laag genomen.
•
De p r o d u k t i e c a p a c i t e i t van de l i c h t e s t o r t s t e e n i s , wanneer
, een z e e f i n s t a l l a t i e i s g e l n s t a l l e e r d , ongeveer 150.000 ton
per j a a r . Deze hoeveelheid wordt gelimiteerd door de grootte
van de produktie voor andere doeleinden. De aanschaf van een
z e e f i n s t a l l a t i e hangt af van de zekerheid d i e over de a f z e t mogelijkheden van s t o r t s t e e n kan worden verkregen. De bouwt i j d i s ongeveer een £ j a a r .
...
. . -.
De afstand van de groeven tot een laadplaats voor schepen i s
ongeveer 4 km.
:.2.4
^ l k s t e e n g r o e v e i n Beez_(Belgie)
Nabij de n o o r d e l i j k e oever van de Maas b i j Namen wordt i n dagbouw
kalksteen gewonnen voor de produktie van s t o r t s t e e n t o t een stukgewicht van ten hoogste enkele honderden kilogrammen, alsmede
steenslag van v e r s c h i l l e n d e afmetingen. De winning geschiedt etage
gewijs. In de wanden van de groeve i s een laagstructuur d u i d e l i j k
waarneembaar.
De produktie van s t o r t s t e e n gaat a l s v o l g t i n haar werk ( z i e ook
f i g . 4):
::a. Met springstof wordt een deel van de wand losgemaakt.
b. Met een laadwerktuig wordt de steen tout-venant, behalve de
door de breker n i e t te verwerken grootste stukken, op vrachtwagens geladen.
c. De steen wordt over een afstand van ten hoogste 800 m vervoerd
naar de b r e k e r i j .
1
WKE-R-77199
- 7 -
d. De steen wordt i n een trechter gestort waaronder z i c h een
d o s e e r i n s t a l l a t i e bevindt.
e. De steen wordt toegevoerd aan een zeef die het materiaal van
0-100 mm u i t het aangeboden mengsel v e r w i j d e r t . De zeef be. staat u i t I - p r o f i e l e n die onder een h e l l i n g en wijkend z i j n
bevestigd; op het eind van de zeef i s de opening tussen twee
p r o f i e l e n c i r c a 100 mm.
f. Het materiaal groter dan 100 mm komt terecht i n de breker
waarvan het bewegende blad een slag maakt van c i r c a 40 mm; de
bladafstand oftewel de brekeropening i s i n s t e l b a a r .
g. De gebroken steen en de steen die de breker passeert doordat
een afmeting k l e i n e r i s dan de brekeropening, komen terecht
i n een d o s e e r i n s t a l l a t i e die wederom de f i j n s t e f r a c t i e onttrekt.
h. Het overblijvende materiaal komt op een transportband terecht
die de steen i n een trechter voert, waaronder z i c h een doseeri n s t a l l a t i e bevindt.
i . Deze d o s e e r i n s t a l l a t i e voedt een z e e f i n s t a l l a t i e die u i t v i e r
gedeelten bestaat. Drie stukken hebben een grootste opening
. van 190 mm tussen de I - p r o f i e l e n , de l a a t s t e zeef heeft een
opening van c i r c a 300 mm.
j . Het l a a t s t e deel i s h o r i z o n t a a l beweegbaar waardoor het mogel i j i c i s de steen wel of n i e t over deze zeef te l a t e n gaan.
k. Deze z e e f i n s t a l l a t i e maakt onderscheid i n steen 0-10_kg, steen
10-60 kg en steen 60-200 kg en zwaarder.
1.. Door middel van goten met schuiven worden vrachtwagens geladen
met het gewenste steenmengsel, danwel wordt de steen toegevoerd
-.aan een volgende breker voor de produktie van steenslag.
Een zeefproces i s n i e t bijzonder geschikt om een steensortering tussen
bepaalde stukgewichten te r e a l i s e r e n . Zie hiervoor ook het v e r s l a g
over het onderzoek i n Mayen. De heer Maassen deelde desgevraagd mede
dat b i j het laden van schepen met zware steen e r i n f e i t e nog een v i suele zeef gepasseerd wordt in" de vorm van het oog van de kraanmachin i s t d i e de schepen laadt. Deze man zou de k e n n e l i j k te l i c h t e stukken n i e t laden. D i t kon i n de onderzoekperiode evenwel n i e t gecontroleerd worden, daar er geen produktie voor de handel p l a a t s vond.
De s t o r t s t e e n kan worden "geleverd i n v e r s c h i l l e n d e sorteringen tussen
10 en 1000 kg. Ongeveer 4/5 van de gewonnen steen i s l i c h t e r dan
200 kg. De r e s t heeft grotere stukgewichten dan 200 kg.
Volgens opgave kan per dag 1000 t o t 1200 ton 10-60 kg geproduceerd
worden. Indien t e g e l i j k e r t i j d ook 60-200 kg geproduceerd wordt, dan
i s de produktiecapaciteit van 10-60 kg ongeveer 900 ton per dag en
van 60-200 kg ongeveer 1000 ton.
In deze groeve i s een b e d r i j f s - en produktie-onderzoek uitgevoerd.
De r e s u l t a t e n daarvan z i j n i n WKE-R-77089 gerapporteerd.
IS^liSiiSSBSES^YJ-iB-^iSSISi-iS^isill
In november 1977 hebben enkele medewerkers van de Rijkswaterstaat de
groeve S.A. Transcar i n Maizeret (Belgie) bezocht. Deze groeve i s een
dochterbedrijf van De Keerkring B.V. i n Utrecht, die z e l f weer een
onderdeel van de groep K.W.S. i s . Het b e d r i j f l i g t _ a a n de Maas c i r c a
15 km ten Noord-oosten van Namen.
WKE-R-77199
- 8-
In de groeve wordt s t o r t s t e e n geproduceerd en f i j n e r gebroken materia a l . D i t f i j n e r e materiaal wordt geleverd i n de f r a c t i e 0-20 mm,
20-40 mm, 40-60 mm, 60-90 mm, 90-150 mm en 150-250 mm. Deze sorteringen
worden afgezet i n B e l g i e en toegepast i n de wegen- en waterbouw.
S t o r t s t e e n wordt i n de volgende sorteringen geleverd: 10-60 kg,
60-200 kg en 200-800 kg.
Eventueel kan ook zwaardere s t o r t s t e e n t o t maximaal 6 ton geleverd
worden. Per jaar wordt 600.000 ton materiaal verwerkt. Deze hoev e e l h e i d wordt bepaald door de c a p a c i t e i t van de breek-zeef i n s t a l l a t i e voor de produktie van s t o r t s t e e n .
Van de s o r t e r i n g 10-60 kg kan c i r c a 90.000 ton per j a a r geleverd
worden en van 60-200 kg c i r c a 70.000 ton. Zwaardere sorteringen
worden v i s u e e l gesorteerd met gebruik making van poliepkranen.
Door aanpassing van het schietproces kan de hoeveelheid grove brokken steen enigszins beinvloed worden.
De s t o r t s t e e n 10-60 kg en 60-200 kg worden met een breek- en zeefi n s t a l l a t i e geproduceerd. Deze i n s t a l l a t i e komt overeen met die van
de kalksteengroeve i n Beez. De indruk bestaat dat b i j S.A. Transcar
de zeving zorgvuldiger wordt uitgevoerd. Produktie van 60-300 kg
i s met de breek- en z e e f i n s t a l l a t i e n i e t goed mogelijk omdat de
s l i j t a g e sterk toe neemt vooral b i j s t o r t s t e e n zwaarder dan 250 kg.
De brekeropening kan makkelijk gevarieerd worden. Voor de produktie
van 60-200 kg i s de brekeropening 450 mm.
De s t o r t s t e e n wordt na het v e r l a t e n van de z e e f i n s t a l l a t i e met banden op depots gestort. Deze kegelvormige hopen 10-60 kg en 60-200 kg
hebben een hoogte van c i r c a 10 m. De valhoogte wordt beperkt gehouden door de top van de kegelvormige hopen v l a k onder de band t e
houden. Met een shovel wordt regelmatig materiaal van deze hopen .
afgenomen en met een vrachtwagen naar de laadplaats aan de Maas gebracht of i n de groeve i n depot gehouden.
_- . Ondanks de k l e i n e valhoogten vormt z i c h i n de kern van de kegelvormige hopen een concentratie van f i j n m a t e r i a a l . D i t te f i j n e materi-aal wordt weer terug gevoerd naar de b r e e k - z e e f - i n s t a l l a t i e .
_ Er werd i n het zeef- en transportproces enige a f s p l i n t e r i n g en breuk
van steen geconstateerd. D i t treedt op wanneer de steen op elkaar
v a l t . Deze breuk v i n d t i n c i d e n t e e l a l p l a a t s b i j een valhoogte van
c i r c a 1 m. De gelaagdheid van de steen speelt h i e r b i j een geringe
r o l . B i j zwaardere s t o r t s t e e n neemt de invloed van de gelaagdheid
op de breukgevoeligheid w a a r s c h i j n l i j k wel i e t s toe. In het laboratorium i s vastgesteld dat de steen haarscheuren vertoond. Deze haarscheuren hangen ten dele samen met de gelaagdheid van de steen. Waars c h i j n l i j k wordt de gevoeligheid voor a f s p l i n t e r i n g hierdoor vergroot.
De laadplaats aan de Maas l i g t op een afstand van 2,5 km van de groeve.
Per schip kan, i n verband met de waterdiepte van de Maas, maximaal
1500 ton geladen worden.
De schepen worden geladen met een kraan met een bak. De bak wordt
d i r e c t door een vrachtwagen geladen of met een shovel vanuit het
"depot op de kade. De l a a t s t e resten van het depot worden voor v e r l a ding i n het schip gezeefd over een s t i l s t a a n d t r a l i e z e e f . De afstand
tussen de t r a l i e s i s b e t r e k k e l i j k k l e i n (ongeveer 100 mm?) zodat a l lleen s p l i n t e r s , zand e.d. min of meer verwijderd worden a f h a n k e l i j k
_van.de nauwkeurigheid van werken.
'.; Lir
Tenslotte z i j vermeld dat de vorm van de steen er goed u i t zag en dat
v i s u e e l beoordeeld de s o r t e r i n g 10-60 kg overeen kwam met de opgegeven
meetresultaten door S.A. Transcar.
WKE-R-77199
- 9-
Produktiecontrole
Op i n i t i a t i e f en door bemiddeling van De Keerkring B.V. i s i n de
kalksteengroeve van S.A. Transcar te Namesche (Belgie) onderzoek
v e r r i c h t naar het gewicht van de daar geproduceerde s t o r t s t e e n
10-60 kg.
"
De-Keerkring B.V. i s g e d e e l t e l i j k eigenaar van deze groeve en
verkoopt de steen.
Het. onderzoek i s door personeel van de groeve uitgevoerd zonder
aanwezigheid van personeel van de Rijkswaterstaat. De R i j k s waterstaat heeft z i c h beperkt t o t enige i n s t r u c t i e aan de Keerk r i n g B.V. betreffende" de wijze van u i t v o e r i n g .
:-.
De door De Keerkring B.V. opgegeven"meetresultaten z i j n door
Werkgroep I van de groepen voor Keuring van Bouwstoffen voor
de. Water bouw verder rekenkundig bewerkt en vergeleken met.de
r e s u l t a t e n van de produktiekontrole i n een basaltgroeve-in
Mayen en een kalksteengroeve i n Beez (WKE-R-77089). .._
_
WKE-R-77199
- 10 -
Onderzoek en r e s u l t a t e n
Op 3 achtereenvolgende dagen i n a p r i l en op een dag i n j u n i
z i j n monsters stortsteen 10-60 kg d i r e c t na de z e e f i n s t a l l a t i e
van de band genomen.
De stenen van deze monsters z i j n gewogen.
De meetresultaten op b i j l a g e n 1 en 2 z i j n door de Keerkring B.V.
opgegeven.
In de volgende tabel z i j n de r e s u l t a t e n samengevat en z i j n
enkele kenmerkende waarden berekend.
l i c h t e r dan 5 kg zwaarder dan 60 k
datum
(1977)
aantal
stenen
n
gemiddeld
jewicht
x kg
standaardafwijking
s kg
19-4 (A)
15
24,4
13,4
0
19-4 (B)
27
23,7
17,4
6 (22,2)
20-4
18
30,3
15,6
0
21-4
26
28,2
17
2-6
30
34,7
15,8
1 (' )
86
26,6
16,4
. 116
28,7
19 t/m
21-4
. totaal.
•
• •
'
0
0,7
2 (7,7)
0,4
2 (6,7)
12,
8 ( 9,3) 0,7
3 (3,5)
8,)
9 ( 7,8) 0,6
9
5 (4,4)
10,1
<
7
»)
3
3
In de f i g u r e n 5 t/m 7 z i j n de histogrammen getekend voor de steengewichten en tevens de verdelingen van de onderzochte stenen over
de gewichtsklassen.
gew.:
il,'
19,-'
2
•
1,8
1 (5,6)
7
• •
aantal (%)
0
7
16,2
J
aantal (%) gew.%
,,
Utrecht, Eisenhowerlaan 10
Postbus 2368
De Keerkring BV
Uw ref.
MM
Onze ref.
5 5 4 8
De Keerkring
Utrecht. 2 2 - 4 - 1 977
Onderwerp
Gewichtscontrole
1 0 / 6 0 k g . van S . A . T r a n s c a r .
2074
19/4
20,5
34,5
B)
24,5
15,0
45,0 12,0
33,0
12,5
7,5
43,5
38,5
36,0
26,5
62,0
4,5^
35,5
3,0
58,0
17,5
22 0
42,5
37,0
17,5
20,5
17,5
31,5
•
i,o
28,5
12,5
45,5
7,5
11,5
* 1,0
19,0
20,0
8,0
•
~ 27,0
23,0
56,5
kg.
2,5
2,5
;
26,0
37,0
19,5
17,5
36,0
17,0
23,0
39,0
47,0
40,0
55,0
36,0
1,0
1,0
25,5
43,5
5 5
|7,5
26,0
27,0
65,5
19,0
34,0
30,5
74,0
32,5
26,0
19,5
16,5
16,0
41,5
30,5
30,0
44,5
17,5
5,5
54,0
"21,0~
25,5
16,5
48,0
24,4
2T/4
• -
6,5
12,5 ~
-
50,5
23,7
kg.
Al onze aanbiedingen en ievestiglngen zijn gebaseerd
op de acnterstaance Kooo- en Verkooovoorwaard»n
1955. laatstelijk gew.j.igo in 1970, vocrzover hierboven
daarvan niet is afgeweKen.
23,0
30,3
kg.
I Postrekening 36 73 71 ! Bankrelatie :
U—«H_.I«._...;I._.. i i » , - , . h »
Handelsregister Utrecht U 4 6 2
1
27,8
kg.
Amrobank Utrecht, 45 52 47 513
•
cn
1, 4
-
(Al _
.
O
* >
1
c rN
§2:
92"
V
--
\
«>
- *n o o
5 5|5
?
•>: ?
CM
€ £2 *
* «I2
— - 66
2
. k1 |
5 11I
3
pJ
r.
•b
12 -
l a
S
u
v
*
2
«
1
— t —
• i !
•
1
u11
i
*1
I |-
T
ooo
CQ
__CM
WKE-R-77199
T3
C
3a.i-h
C TJ
ID
^3
e
* «
ZD
3
*<
»
—I
O
M
-H
O
S *o
M •*
C
UJ
m —
O _
s-.
2
00
—
ro
a£
c
o
0 T3
>
C
-X o .
•>
>
CO
H
a. •«
•> o
4) O
01 U
—I
t> 3
C •»
O S>
o
cn
c
*» —
o
o c
02
<
•
u
a.
Q
•
V
C
•»-»
LU
V
O «! _£
J >
>1
•>
0£
^
C 111
.
O i-l
•CC > rM
01
O
•M i0
C
O
O
e
»Nl
<
«O
—
4si
If*.
x
«
M
O
-C
"3
C "O
O S
M O
C
—•
•rt
-C
«
N
~—
41 C
0£ -rt
N »H
C
H
O
>
c
O
« >
*•
SI
> JC
?
o
§
5 7I
?1 *
£ so o
-
"~ r>
0 i:
9 U
5 at3
v
j
5
E to
—
T
c
u
o
o
i
o
tn
3
c
o
>
>
CQ
M
O
o
*
0
i!
j
O
E
«
O
C
a
o
ot r
O
m
ur>
un
io
un
un
CM
CM
rv
co
CM
-*r
o
•»
rv
CO
rm
CM
O
c
o un IN.
— un
CM
un
un
un
un
un
co"
CM
•c
un
—
co
T
CO
un
un
un
un
o
CK
—
. -.»-
CO
—
un
- a2
e
Q
3
O
X
e
u
o
>
o
ro
tN
\
un
un
un
es
co
CN
—
M3
CM
CO
WKE-R-77199
-
13 -
Conclusies
~_
.... .
De i n j u n i onderzochte s t o r t s t e e n 10-60 kg i s mogelijk
zvaarder dan het i n a p r i l beoordeelde m a t e r i a a l . D i t kan
echter s t a t i s t i s c h op basis van de onderzochte monsters
n i e t met een voldoende betrouwbaarheid worden aangetoond.
Het gemiddelde gewicht van het i n j u n i onderzochte mons t e r kan " t o e v a l l i g " hoger z i j n dan dat van de i n a p r i l
beoordeelde monsters. Een eventueel wel bestaand s i g n i f i c a n t v e r s c h i l tussen de i n j u n i en a p r i l geproduceerde
s t o r t s t e e n zou mogelijk veroorzaakt kunnen z i j n door
s l i j t a g e van de zeef en/of de breker.
De stortsteen voldoet v r i j goed aan de eisen d i e men voor
s t o r t s t e e n 10-60 kg zou kunnen s t e l l e n t.a.v^ het gewicht
van de stenen. Er komen w e l l i c h t i e t s te v e e l l i c h t e stenen
i n de onderzochte p a r t i j voor ( c i r c a 16% l i c h t e r dan 10 kg)
waardoor men de p a r t i j op basis van de onderzoekresultaten
het beste met stortsteen 5-60 kg- aan-zou-kunnen duiden.In v e r g e l i j k i n g
met de a l s 10-60 kg aangeboden s t o r t s t e e n
u i t Mayen (basaltgroeve) en Beez (kalksteengroeve) w i j k t
de stortsteen u i t Namesche v e e l minder af van de aan
10-60 kg te s t e l l e n eisen.
Het uitgevoerde onderzoek i s nogal beperkt geweest. De
aantallen onderzochte monsters en stenen z i j n k l e i n ; bovendien i s geen informatie verkregen over de vorm en breukgev o e l i g h e i d van de steen. Niettemin geeft het r e s u l t a a t van
het onderzoek, vooropgesteld dat de monsters j u i s t z i j n
genomen, een p o s i t i e v e indruk omtrent de gewichtsverdelihg
van de a l s J0-60 kg geproduceerde s t o r t s t e e n .
-
WKE-R-77199
-14-
2.6
Kalksteengroeve te Engis
In maart 1977 werd door medewerkers van de Rijkswaterstaat
een kalksteengroeve te Engis (Belgie) bezocht (eigenaar
S.A. Carmeuse te S e i l l e s ) . Deze groeve i s v o o r a l interessant
omdat h i e r s t o r t s t e e n tot 300 kg wordt gesorteerd door middel
van afzeven.
Standaardsorteringen z i j n : 10/60 kg, 10/80 kg, 80/200 kg en
80/300 kg. In andere groeven wordt s t o r t s t e e n i n de s o r t e ringen zwaarder dan 80 kg i n het algemeen "op het oog" gesorteerd.
B e s c h r i j v i n g van het b e d r i j f
Nabij het p l a a t s j e Engis aan de n o o r d e l i j k e oever van de
Maas wordt i n dagbouw kalksteen gewonnen. Deze kalksteen
wordt deels gebroken tot stortsteen -ten behoeve van waterbouwkundige doeleinden en deels t o t steenslag voor de
wegenbouw. De winning geschiedt etagegewijs. In de wanden
van de groeve i s de gelaagdheid van het gesteente d u i d e l i j k
waarneembaar.
Produktieproces
-
De produktie v i n d t a l s v o l g t p l a a t s :
*"• -*-'."-;
a. met springstof wordt een deel van de wand, l o s gesprongen;
b. door middel van een laadschop wordt de steen "tout venant"
op vrachtwagens geladen en naar de b r e k e r i n s t a l l a t i e vervoerd. Deze vervoersafstand bedraagt c i r c a 500 m;
c. de steen wordt i n een trechter gestort waaronder z i c h een
d o s e e r i n s t a l l a t i e bevindt;
d. de steen wordt daarna toegevoerd aan een zeef bestaande
u i t I - p r o f i e l e n d i e onder een h e l l i n g z i j n bevestigd. Het .
doorvallende f i j n e materiaal wordt v i a een band afgevoerd;
e. de resterende grotere stukken worden v i a de b r e k e r i n s t a l l a t i e i n diverse graderingen gebroken. Deze i n s t a l l a t i e was
t i j d e n s het bezoek nog i n aanbouw en zou i n mei 1977 v o l l e d i g i n b e d r i j f z i j n . Het meest opmerkelijke van de breker i s , dat de bladafstand oftewel de brekeropening hyd r a u l i s c h i n s t e l b a a r i s van 300 t o t 800 mm. D i t hydraul i s c h b i j s t e l l e n kan geschieden t i j d e n s het proces en i s
traploos regelbaar, d i t i n t e g e n s t e l l i n g t o t b i j v o o r b e e l d
de groeve te Mayen i n Duitsland waar voor deze handeling
het produktieproces enkele uren moet worden onderbroken;
f. de gebroken steen en de steen die de breker passeert (afmetingen k l e i n e r dan de op dat moment ingestelde brekeropening), komen terecht i n een d o s e e r i n s t a l l a t i e waarna
wederom de f i j n s t e f r a c t i e wordt u i t g e z e e f d ;
g. het overblijvende materiaal komt v i a een transportband i n
een z e e f i n s t a l l a t i e terecht, waar de steen v i a schudzeven
i n een trechter wordt gestort;
h. onder deze trechter z i t een goot welke door v e r t i k a l e schotten i n compartimenten wordt verdeeld;
WKE-R-77199
- 15 -
i . door het optrekken van deze schotten s c h u i f t een bepaalde
hoeveelheid steen i n een container welke aan de onderzijde
- van de goot i s geplaatst;
j . met een walkraan wordt deze container, welke voorzien i s
van een scharnierende bodem, boven het schip gebracht. Op
het moment dat de container de bodem van het schip b e r e i k t ,
wordt de bodem geopend, zodat de inhoud op een zeer r u s t i g e
. e n geen schade veroorzakende menier i n het schip gelost
wordt.
Deze methode w i j k t af van de t o t nu toe g e b r u i k e l i j k e w i j z e
van beladen door storten v i a een stortbrug of het beladen
door middel van een kraan met een p o l i e p g r i j p e r .
Globale indruk van het b e d r i j f
Volgens informatie van de leverancier (De Hoop B.V., Terneuzen)
bedraagt de c a p a c i t e i t van de groeve b i j een 50-urige werkweek
7 a 8000 t . H i e r b i j i s gerekend met een eenploegenstelsel, t e r w i j l de mogelijkheid aanwezig i s over te gaan op een twee-ploeg e n s t e l s e l . In verband met het eenvoudige b i j s t e l l i n g s p r o c e s
van de breker moet de groeve i n staat worden geacht, wanneer ze
v o l l e d i g i n b e d r i j f i s , een s o r t e r i n g te kunnen leveren, die
wat b e t r e f t de steengewichten aan v r i j strenge eisen kan voldoen.
Dit wordt bevorderd door het f e i t dat de zeven aanmerkelijk l a n ger z i j n dan g e b r u i k e l i j k i s en de h e l l i n g waaronder ze geplaatst
z i j n _dermate flauw i s , dat een goede zeving veikregen wordt.
Het beladingsproces veroorzaakt weinig of geen breuk ( b i j k a l k steen i n het algemeen v r i j a a n z i e n l i j k ) . De breek- en z e e f i n s t a l l a t i e maakte, hoewel ze nog g e d e e l t e l i j k i n de opbouw verkeerde,
een s o l i d e indruk.
.
.
Nadere gegevens ten aanzien van de chemische -samenstelling en
enige belangrijke fysische eigenschappen van de kalksteen
Samenstelling:
-
- - -
3
MgC0
0,8%
3
A1 0
3
1
Fe 0
3
J
2
2
Si0
_
98,7%
C a C 0
2
0,2%
I
0,3%
n i e t oplosbare s t o f f e n )
3
Dichtheid
: 2,6 t/m
Druksterkte
Wateropneming
: 150 - 180 N/mm
0,14%
-
2
:
-
2.7
16 -
WKE-R-77199
Basal t2roeye_in_Mayen_ (Wes t-Dui t s land)_
Te E t t l i n g e n i n de n a b i j h e i d van Mayen op de l i n k e r Rijnoever l i g t
een grote basaltgroeve. De groeve l i g t op een afstand van c i r c a
35 km van de R i j n . Over deze afstand moet de s t o r t s t e e n per as
worden vervoerd. Het verdere vervoer kan per schip plaatsvinden.
Volgens verkregen i n l i c h t i n g e n van de BAG i s wat b e t r e f t de produkt i e c a p a c i t e i t en de afstand tot het Nederlandse Deltagebied deze
groeve de aangewezen groeve i n Duitsland voor een eventuele lever i n g van stortsteen.
De groeve i s goed u i t g e r u s t en produceert normaliter s p l i t en s t o r t steen 10-60 kg. Hiervoor i s een b r e k e r i n s t a l l a t i e aanwezig, die een
c a p a c i t e i t heeft van 2500 ton per dag of c i r c a 500.000 ton per j a a r .
De groeve kan s t o r t s t e e n vervaardigen van elke gewenste zwaarte t o t
een maximum van c i r c a 6 ton.
Stortsteensorteringen zwaarder dan 10-60 kg, worden na het l a t e n
springen van een rotsgedeelte "op het oog" u i t de steenfragmenten
gesorteerd.
De p r o d u k t i e c a p a c i t e i t van deze zwaardere steensorteringen i s min
of meer onafhankelijk van de b r e k e r c a p a c i t e i t . Min of meer omdat
b i j het produceren van steensorteringen zwaarder dan 10-60 kg toch
een percentage steen l i c h t e r dan 60 kg achter z a l b l i j v e n , dat wel
de b r e k e r i n s t a l l a t i e moet passeren.
Ook i n deze groeve z i j n van een r e l a t i e f groot aantal stenen t i j d e n s
de produktie de gewichten en afmetingen (van een d r i e t a l door de
f a b r i k a n t opgegeven stortsteensorteringen) gemeten. Het b e t r e f t de
sorteringen 10-60 kg; 60-300 kg en 300-1000 kg.
Nu volgen enige produktiegegevens (afkomstig van vermelde proef) d i e
z i j n ontleend aan rapport WKE-R-77089 van de werkgroep.
; Stortsteen 10-60 kg : Ongeveer 30% van het aantal stenen of 10%
van het t o t a l e gewicht i s l i c h t e r dan 10 kg.
_
_
Ongeveer 1% van het aantal stenen of 3% van
het t o t a l e gewicht i s zwaarder dan 60 kg.
Het gemiddelde stukgewicht i s ongeveer 18 kg.
Stortsteen 60-300 kg : Ongeveer 4% van het aantal stenen of 1% van
het t o t a l e gewicht i s l i c h t e r dan 60 kg.
Ongeveer 6% van het aantal stenen of 12% van
het t o t a l e gewicht i s zwaarder dan 300 kg.
Het gemiddelde stukgewicht i s ongeveer 165 kg.
Stortsteen 300-1000 kg: Ongeveer 7,5% van het aantal stenen of 3% van
het t o t a l e gewicht i s l i c h t e r dan 300 kg.
Ongeveer 6% van het aantal stenen of 12% van
het t o t a l e gewicht i s zwaarder dan 1000 kg.
Het gemiddelde stukgewicht i s ongeveer 621 kg.
1
2.8
§iaBiSi_Hi£_=:Zf SlsiI_l5H£^§s2
Te L y s e k i l , ongeveer 65 km ten noorden van Goteborg i n Zweden bevinden
z i c h enorme hopen graniet. Deze "afvalbergen" z i j n ontstaan doordat
enige steengroeven i n de nabijheid gedurende ( w a a r s c h i j n l i j k ) lange
t i j d hun " a f v a l " daar hebben "gedropped". Een van de groeven was nog
i n b e d r i j f met een bezetting van c i r c a 10 man en produceerde banden
(geschatte afmetingen 10 x 20 x 100 cm). W a a r s c h i j n l i j k hebben de
andere groeven toen ze nog i n b e d r i j f waren g e l i j k s o o r t i g e produkten
of steenslag geproduceerd.
WKE-R-77199
-17-
Het i s d u i d e l i j k dat het vervaardigen van bovengenoemde banden nogal
wat a f v a l oplevert t e r w i j l de b r e k e r i n s t a l l a t i e s voor de s p l i t b e r e i ding wel n i e t op grote steenafmetingen berekend z u l l e n z i j n geweest.
A l l e steen die z i c h n i e t leende voor het vervaardigen van banden en
de te grote steen voor de steenslagbereiding l i g g e n i n grote hopen
opgeslagen. Deze hopen liggen op korte afstand - 200 m tot 1000 m
van een laadplaats - aan diepwater. De afmetingen van de steen z i j n
m o e i l i j k te schatten. De steen wordt te koop aangeboden door Kulgrens
Enka A.B. te Goteborg.
Een vertegenwoordiger van d i t b e d r i j f schatte dat c i r c a 60% van de
aanwezige steen binnen de stukgewichten van 1000-3000 kg zou l i g g e n .
De t o t a l e hoeveelheid steen i s ook n i e t te schatten maar zou door het
v e r r i c h t e n van enige metingen wel globaal kunnen worden v a s t g e s t e l d .
Men denkt a l l e sorteringen die zouden kunnen worden gevraagd (genoemd
i s 10-60 kg, 60-300 kg, 300-1000 kg en 1000-3000 kg) te kunnen leveren.
Als mogelijke l e v e r i n g s c a p a c i t e i t i s genoemd 100-250 ton/dag.
2.9
Graniet en gneis u i t Stavanger
(Noorwegen)
In de omgeving van Stavanger komt op diverse plaatsen morene voor.
Een b e d r i j f geheten "Singel en Grus Senteret" en gevestigd i n Sandnes
even ten zuiden van Stavanger zeeft de morene u i t . H i e r b i j gaat het
vooral om de winning van zand en g r i n d . De voorkomende grotere steenp a r t i k e l s worden verwijderd en l i g g e n i n grote afvalbergen i n de n a b i j heid van de z e e f i n s t a l l a t i e opgeslagen.
Deze steen zou men eventueel w i l l e n leveren.
Als de steenhopen n i e t voldoende steen bevatten, denkt men de te k o r t komende steen i n de n a b i j h e i d te kunnen winnen. De soorten steen z i j n
graniet en gneis. Voor het eventueel transporteren van de steen z a l
BrjSdene Olsen te Stavanger zorgdragen. Men denkt aan het gebruik van
coasters met een laadvermogen van 3000 a 5000 ton en een diepgang van
7 a 8 m.
2.10
Nor i e t_en_gne i s_ui t_Go t eborg__( Zweden2
Nya a s f a l t AB, een groot Zweeds aannemersbedrijf, kan bovengenoemde
steensoorten leveren. Men heeft momenteel n i e t zoals d e s t i j d s , toen
men voor de Europoort-werken steen leverde, werken i n u i t v o e r i n g
waarbij steen vrijkomt. Men heeft echter diverse andere mogelijkheden
om steen te winnen onder andere i s er steen beschikbaar op het t e r r e i n
van een grote scheepswerf te Goteborg. Deze steen l i g t a l s een heuvel
met een grondvlak van naar schatting 10 ha op het t e r r e i n van de
scheepswerf. Het verwijderen van de steen zOu voor de scheepvaartmaatschappij een a a n z i e n l i j k e t e r r e i n u i t b r e i d i n g betekenen, zodat van de
z i j d e van de d i r e c t i e op a l l e medewerking kan worden gerekend.
De steensoort i n het rapport aangeduid a l s "greenstone" i s de steensoort die men n o r i e t pleegt te noemen. De hoeveelheid, die op het t e r r e i n van de scheepswerf aanwezig-is, i s m o e i l i j k te schatten. Men kan
denken aan een hoeveelheid van 500.000 t o t 1.000.000 ton.
Op korte afstand van de noriet kan Nya a s f a l t AB ook over een andere
steensoort namelijk gneis beschikken. Van deze steensoort heeft men
naar s c h a t t i n g 8 a 9 m i l l i o e n ton beschikbaar.
De steen - zowel de n o r i e t a l s de gneis - l i g t c i r c a 1 km verwijderd
van een kade, waar de steen i n schepen zou kunnen worden overgeslagen.
Men denkt om b i j een eventuele opdracht t o t l e v e r i n g van de steen voor
het vervoer gebruik te maken van coasters met een laadvermogen van
5000 ton en een diepgang van c i r c a 7,5 m.
WKE-R-77199
- 18 -
De c y c l u s t i j d van de schepen wordt op 6 dagen geschat namelijk:
laden 14 a 16 uur
Goteborg - Oosterschelde
lossen met 2 kranen 20 uur
Oosterschelde - Goteborg
1 dag - 2 ploegen
2 dagen
1 dag - 2 ploegen
2 dagen
6 dagen
N
r
2.. 11 2i£tzSI2£Y.!_^S_S5ySl!_iIi22Ilf£Slr22
In Hauge, ongeveer 100 km ten zuidoosten van Stavanger l i g t de steengroeve van F j o r d s t e i n A/S. I n de groeve, welke i s gesitueerd langs
een diep f j o r d , wordt steenslag gefabriceerd van diverse afmetingen.
De j a a r l i j k s e produktie van steenslag i s ongeveer 1 m i l j o e n ton.
Door het l a t e n springen van het gesteente v e r k r i j g t men stenen i n
diverse afmetingen en gewichten, d i e i n de b r e k e r i n s t a l l a t i e verder
tot steenslag worden gebroken.
De grotere stenen, d i e b i j het "springen ontstaan, kunnen n i e t g e l i j k
i n de b r e k e r i n s t a l l a t i e worden gebracht maar moeten eerst t o t k l e i nere p a r t i k e l s worden gespleten. Aanvankelijk was men dan ook a l l e e n
geinteresseerd i n de l e v e r i n g van de grootste en k l e i n s t e steensort e r i n g e n , namelijk s t o r t s t e e n 1000-3000 kg en s t o r t a t e e n 10-60 kg.
Ook zwaardere s t o r t s t e e n dan 1000-3000 kg, t o t een maximum steengewicht van 6000 kg w i l men gaarne leveren.
Door overname van een z e e f i n s t a l l a t i e i s men nu echter i n staat om
ook andere steensorteringen te leveren.
Wat o p v i e l b i j het bezoek aan de groeve was dat de rotswand waaruit
de s t o r t s t e e n wordt gewonnen n i e t overal dezelfde aanblik opleverde.
Een groot gedeelte van de wand was glad en gaaf maar een bepaald deel
vertoonde g r i l l i g e scheuren en barsten. Ook de grote stenen d i e v e r s p r e i d op het t e r r e i n waren achtergebleven vertoonden scheuren. H i e r • b i j moet men bedenken dat i n verband met de steenslagfabrikage men e r
belang b i j heeft dat de steen b i j het springen i n zo k l e i n mogelijke
stukken uiteen v a l t .
Het i s waarschijnlijk,"dat"door~een zorgvuldiger manier-van springen
steen zonder scheuren kan worden geproduceerd.
.•.
Zoals reeds i s opgemerkt i s de afstand van het wegtransport vanaf -de
groeve t o t de laadplaats van de schepen gering. Men denkt b i j een
eventuele steenlevering coasters i n te zetten met een laadvermogen
van 2000 ton en een diepgang van 16 a 17 voet.
Als hoeveelheid te leveren steen per dag i s aanvankelijk 200-1000 ton
opgegeven maar d i t kan meer worden.
2.12,
Graniet_uit_Larvikk__(Noorwegen2
•
- -
In de omgeving van L a r v i k k , ongeveer 100 km ten zuidwesten van Oslo,
bevinden z i c h een a a n t a l , over het algemeen k l e i n e steengroeven. I n
deze steengroeven worden blokken graniet van rechthoekige prismavorm
van enkele tonnen gewicht geproduceerd.
De blokken z i j n overwegend bestemd voor bouwkundige doeleinden ( s i e r platen) en worden per schip afgevoerd en geexporteerd. Het springen
van rotsen en het bewerken van de graniet t o t prismavormige blokken
gebeurt zeer zorgvuldig teneinde de blokken zo gaaf mogelijk te kunnen
a f l e v e r e n en het percentage a f v a l zo gering mogelijk te houden. N i e t tegenstaande deze zorgvuldige bewerking i s er toch a f v a l dat evenals
i n L y s e k i l i n Zweden, .in grote .afvalbergen l i g t opgestapeld. Volgens
een ruwe schatting l i g t er 500.000 ton t o t 1.000.000 ton steen i n depots, waarvan ongeveer de h e l f t naar s c h a t t i n g i n de s o r t e r i n g 1000
tot 3000 kg.
WKE-R-77199
-
19 -
De leverancier van de steen en tevens de e x p l o i t a n t van de steengroeven i s Lunds Labradoreksport te L a r v i k k . Deze firma i s v o o r a l
geinteresseerd i n een levering van de zwaardere s t o r t s t e e n s o r t e r i n g e n met name i n de levering van s t o r t s t e e n 1000-3000 kg. Men
zou ook zwaardere stortsteen kunnen leveren t o t maximale stukgew i c h t e n van ongeveer 6000 kg. Van de stortsteensorteringen l i c h t e r
dan 1000-3000 kg v i n d t men a l l e e n de s t o r t s t e e n 300-1000 kg nog
interessant. Men heeft per j a a r ongeveer 60.000 ton steen die a f v a l t voor de fabrikage van de prismavormige blokken.
Men i s er zeer i n geinteresseerd om deze j a a r l i j k s e u i t v a l r e c h t streeks t e kunnen afvoeren.
Wanneer men naast deze hoeveelheid van 60.000 ton per jaar d i e
rechtstreeks u i t de produktie komt ook nog 60.000 ton u i t de aanwezige voorraad zou betrekken heeft men een aanvoer van 120.000 ton
per j a a r .
i
2.13
Graniet u i t L y s e k i l (Zweden)
I n Zweden, en misschien ook wel i n andere landen, worden grote ondergrondse o l i e r e s e r v o i r s gebouwd.
In Zweden gebeurt dat door i n de r o t s a c h t i g e ondergrond reusachtige
gangen te boren, 20 m breed en 30 m hoog, d i e met o l i e worden gevuld.
Het t o t a l e p r o j e c t wordt volgens v e r s c h i l l e n d e deelcontracten u i t g e voerd. Het werk van een zo'n deelcontract i s onlangs gegund aan
John Mattson Byggnessaktie bolag een groot Zweeds concern.
B i j de u i t v o e r i n g van het werk komt c i r c a 1 a 2 m i l j o e n m3 steen v r i j .
Men weet nog n i e t om welke steensoort het gaat maar men vermoedt gran i e t . Zo spoedig mogelijk, w a a r s c h i j n l i j k i n September of oktober,
z a l men enige steenmonsters naar het Rijkswegenbouwlaboratorium opsturen.
Het werk z a l worden uitgevoerd te L y s e k i l ongeveer 65 km ten noorden
van Goteborg i n de onmiddellijke omgeving van diep vaarwater.
2.14
Basaltgroeve_ te_Middleton_ in__Teesdale
(Engeland)
De groeve l i g t i n Durham i n Groot-Britannie op een afstand van c i r c a
70 km landinwaarts en ten westen van Seaham Harbour. De groeve i s f r a a i
g e l e g e n en ruim opgezet. De ontginning v i n d t terrasvormig p l a a t s . De
bovenste wand i s 30 m hoog, de daaronder gelegen wand i s 20 m hoog op
welk niveau de breek- en . z e e f i n s t a l l a t i e s z i j n neergezet. De groeve i s
i n e x p l o i t a t i e b i j Hargreaves Quarries L i m i t e d .
De groeve l e v e r t steenslag i n a l l e afmetingen voor de wegenbouw. De
grootste stukken die n i e t door de breker verwerkt kunnen worden, l i g gen apart en hebben een stukgewicht van 1,5 t o t 6,0 ton. Deze steen
h e e f t geen bestemming. De huidige voorraad van deze steen i s
100.000 ton. Een schatting i s dat ongeveer de h e l f t bestaat u i t stukken
van 1 t o t 3 ton.
De steenslagproduktie bedraagt 1000 ton per dag t o t een afmeting van
40 mm. Volgens de manager van de groeve i s de stortsteenproduktie van
steen 1-3 ton ongelimiteerd. Men z i e t kans om de rotswand zodanig t e
springen dat 60 a 80% van de gesprongen hoeveelheid binnen de gewenste
s o r t e r i n g v a l t . Ook andere stortsteensorteringen dan 1-3 ton kan men
leveren. De steen waarvan de afmetingen n i e t binnen de gewenste s t o r t steensorteringen v a l l e n kan voor de steenslagfabricage worden gebezigd.
WKE-R-77199
- 20 -
Aanwezig z i j n zeven brekers van v e r s c h i l l e n d e typen. Het grootste stukgewicht dat door een breker verwerkt kan worden i s 1500 kg. De steen
heeft een mooi en gaaf voorkomen. (Haar)scheurtjes a l s een gevolg van
het springen konden b i j observatie n i e t vastgesteld worden.
De i n ontginning z i j n d e wanden bestaan u i t nagenoeg v e r t i k a l e zuilvormen
i n varierende afmetingen en grote lengten. V i s u e e l kwam een en ander over
een met de basaltgroeve i n Mayen, met dien verstande dat plaatsen waar
d u i d e l i j k gasvorming plaats heeft gevonden, n i e t werden aangetroffen.
Op de breuk z i e t het materiaal er anders u i t dan het basalt u i t Mayen.
Is d i t l a a t s t e b e t r e k k e l i j k g e l i j k m a t i g blauwgrijs van k l e u r , dan z i e t
deze b a s a l t er meer g r a n i e t a c h t i g u i t . Meegedeeld wordt dat de d i c h t h e i d van het materiaal v a r i e e r t van 2,96 t o t 3,00 t/m . Voor wateropneming wordt een waarde genoemd van 0,22. A l s volumieke massa, los ges t o r t , wordt genoemd 1,5 t/m en v e r d i c h t 1,7 t/m .
3
3
3
De steen kan a l l e e n per as naar de kust vervoerd worden. De gedachten
gaan u i t naar inschakeling van z e l f s t a n d i g e vervoerders, zodat geen
hinder ondervonden wordt van maatregelen van vakbonden.
WS-R-77199
- 21 -
3. Onderzoek i n het laboratorium
3.1
Inleiding
Door het Rijkswegenbouwlaboratorium z i j n steenmonsters onderzocht
die afkomstig z i j n van een aantal groeven of winplaatsen.
Het b e t r e f t de volgende steensoorten en herkomsten:
- p o r f i e r u i t Quenast i n Belgie. Op 3 plaatsen i n de groeve i s door
het RWL een steen van c i r c a 20 kg genomen.
- gres-kwartsiet u i t Y v o i r i n Belgie. Op 3 plaatsen i n de groeve i s
door het RWL een steen van c i r c a 10 kg genomen.
- dolomiet u i t Wellen i n West-Duitsland. Er z i j n door het RWL 3 stenen
genomen van c i r c a 10 kg. Deze 3 stenen vertegenwoordigen ongeveer
de k l e u r v a r i a t i e s d i e i n de steenformatie voorkomen.
- dolomiet u i t Mertert i n Luxemburg nabij Wellen. Zoals voor Wellen i s
beschreven z i j n er 3 stenen genomen. Bovendien i s nog 1 sterk poreuze
steen genomen.
- kalksteen u i t Beez. Door het b e d r i j f z i j n k e n n e l i j k op 5 plaatsen i n
de groeve 3 stenen genomen die v i s u e e l beoordeeld zoveel mogelijk
v e r s c h i l d e n . Het gewicht van deze stenen varieerde van 3,2 t o t 6,3 kg
- kalksteen u i t Maizeret. Door de leverancier z i j n 3 stenen van c i r c a
15 kg voor onderzoek aan het RWL aangeboden.
- b a s a l t u i t Mayen. Door de producent, de Rheinische P r o v i n z i a l B a s a l t werken GmbH, z i j n 3 stenen van 10 t o t 20 kg voor onderzoek aangeboden
- graniet u i t L y s e k i l . Door de producent Kulgrens Enka A.B. z i j n 3
blokvormig gehakte stenen van 14 a 18 kg aangeboden.
- gneis en n o r i e t u i t Stavanger. De producent Singel en Grus Senteret
heeft 4 stenen met een gewicht van 8 t o t 13 kg voor onderzoek b i j het
RWL doen bezorgen.
- n o r i e t u i t Goteborg. De producent Nya a s f a l t AB heeft 4 stenen van 11
tot 28 kg geleverd. Deze stenen z i j n gemerkt met GA, GB, GC en GD. Tevens z i j n 2 k l e i n e r e stenen bijgevoegd van c i r c a 2 kg (merk GE en GF).
,- n o r i e t u i t Hauge. Het b e d r i j f F j o r d s t e i n A/S heeft 3 stenen van c i r c a
30 kg per stuk voor_onderzoek aangeboden.
De stenen z i j n aan een aantal onderzoeken onderworpen om een aantal
voor s t o r t s t e e n relevante eigenschappen te bepalen. Deze eigenschappen
zijn:
- d i c h t h e i d . De dichtheid i s van belang i.v.m. de d i c h t h e i d van een
gestorte laag, het gewicht onder water, de stroombestendigheid,
de s t a b i l i t e i t t.a.v. golfaanvallen e.d.
- wateropneming. De wateropneming beinvloedt het gewicht van de steen
onder water. Ze geeft tevens een i n d i c a t i e of de steen mogelijk
v o r s t g e v o e l i g zou kunnen z i j n .
- s t e r k t e en breekbaarheid van de steen. V e r f i j n i n g van de steen door
breuk t i j d e n s overslag en transport kan a a n z i e n l i j k z i j n . De volgende
onderzoeken z i j n uitgevoerd omdat daaruit enige i n d i c a t i e van de
s t e r k t e en de breekbaarheid verkregen kan worden: bepaling van de
drukvastheid, de "Toughness of Rock" (dynamische s p l i j t p r o e f ) , de
snelheid van drukgolven door het gesteente, de "Aggregate Impact
Value" (dynamische v e r b r i j z e l i n g s p r o e f ) , de hardheid en beoordeling
van het voorkomen van scheuren i n de stenen.
- bestendigheid tegen de inwerking van zout water en vorst-dooi wissel i n g e n . Ter bepaling hiervan i s voor enkele steensoorten een kookproef (ijzerbestendigheidsproef) met zout water uitgevoerd en v r i e s
-dooi onderzoek.
UXB-ft-77199
- 22 -
-Omdat de eigenschappen van het gesteente i n een bepaalde groeve min
of meer v a r i e r e n en omdat slechts enkele stenen z i j n onderzocht, kunnen
de gemeten eigenschappen van de onderzochte monsters n i e t meer dan een
v e e l a l goede i n d i c a t i e geven van het m a t e r i a a l i n de groeve.
Het voorkomen van scheuren i n de stenen i s s l e c h t s v i s u e e l beoordeeld.
Voor de proeven z i j n zoveel mogelijk ongescheurde proefstukken u i t de
stenen genomen. Deze v i s u e l e beoordeling kan een zeer onbetrouwbare
indruk geven van de u i t de groeve of winplaats te v e r k r i j g e n steen
omdat n i e t a l l e e n weinig stenen z i j n beoordeeld maar ook omdat de
s e l e c t i e van de stenen mogelijk n i e t a s e l e c t geweest i s . Bovendien
geeft het n i e t aanwezig z i j n van scheuren i n de onderzochte k l e i n e
stenen geen zekerheid over het wel of n i e t gescheurd z i j n van grotere
steenbrokken.
y
-
3.2 , Visuele_beoordeling
De onderzochte stenen z i j n v i s u e e l beoordeeld op k l e u r , scheuren,
h o l t e n , aders, gelaagdheid, porien e t c . Deze beoordeling i s vooral
gemaakt t i j d e n s het zagen van blokjes t e r bepaling van de drukvastheid.
De aanwezigheid van scheuren i s van belang omdat d i t mede de mate^
van v e r f i j n i n g bepaald door transport en overslag. Het gelaagd z i j n
van"gesteente kan samenhangen met v e r s c h i l l e n van de gesteente- eigenschappen gemeten loodrecht op en evenwijdig aan de r i c h t i n g
van de lagen. De kleur van de stenen i s aangeduid door gebruik te
maken van standaard kleurenkaarten (1). De k l e u r i s bepaald van
vochtige zaagvlakken.
Volgens de genoemde colorcards wordt de k l e u r volgens het Munsellsysteem aangeduid met de hoofdkleur of complementaire k l e u r ( t o t a a l
verdeeld i n 100 schakeringen), de "waarde" (duidt de l i c h t h e i d van
de k l e u r aan i n een verdeling van 0 t o t 10) en de "chroma" (een
maat voor de zuiverheid of s t e r k t e van de spectrale k l e u r , onderverdeeld van 0 tot 10).
- "
De notering i s a l s volgt (voorbeeld): 5 YR 7/2 wordt omschreven a l s
" l i g h t brownish gray". De hoofd- c.q. complementaire kleur wordt
aangegeven met 5 YR. De "waarde" i s 7/ en de "chroma" fl.
P O r f i e r u i t Quenast
P o r f i e r i s een stollingsgesteente (ganggesteente) ." Het i s een k r i s . t a l l i j n gesteente met f i j n e k r i s t a l l e n .
In 2 van de 3 stenen (QA en QB) kwamen "scheuren" voor. Deze "scheuren"
z i j n k e n n e l i j k b i j s t o l l i n g van het gesteente ontstaan. Deze "scheuren"
. z i j n geen echte scheuren omdat meestal hechting tussen de scheurvlakken
aanwezig was. Niettemin z i j n deze "scheuren" zwakke plekken waarlangs
de steen makkelijker breekt dan door het "scheur"-loze materiaal.
In de derde steen (QC) kwamen w i t t e adertjes voor, d i e a l s rechte l i j n e n
i n een r i c h t i n g op de zaagvlakken zichtbaar waren.
De k l e u r van QA en QB kon met de color-cards m o e i l i j k vastgesteld worden,
omdat de kleur volgens een vlekkerig-gespikkeld patroon varieerde. De
. k l e u r kan het beste omschreven worden a l s roodachtig-groen. De steen QC
was eveneens n i e t homogeen van k l e u r ; De k l e u r varieerde tussen .dark
greenish gray" (5 G 4/1) t o t " l i g h t gray" (2,5 GY 8/1).
- 23 -
Gres
WKE-R-77199
u i t Yvoir
Gres i s een u i t zand ontstaan sedimentgesteente. De gelaagdheid van
het gesteente i s i n de zaagvlakken n i e t herkenbaar. In de 3 stenen
kwamen geen scheuren, aders e.d. voor. De steen i s i n het algemeen
g r i j s . Langs de randen komen bruin-gele verkleuringen voor.
De kleuren van de 3 stenen z i j n a l s v o l g t :
IA: "greenish gray - dark greenish gray" (5 G 5/1 - 10 G 4/1)
IB: "greenish gray - b l u i s h gray" (10 G 6/1 - 5 BG 5/1)
IC: "dark greenish gray" (10 G 4/1)
Dolomiet u i t Wellen
Dolomiet i s een sedimentgesteente bestaande u i t koolzure k a l k en
koolzure magnesium.
WA: Gelaagdheid n i e t d u i d e l i j k te onderscheiden. Scheuren: enkele.
Poreusheid: l i c h t - p o r e u s ; porien t o t i c i r c a 2 mm.
Kleur: " l i g h t gray - grayish yellow" (2,5 Y 7,5/2)
WB: Gelaagdheid n i e t d u i d e l i j k te onderscheiden. Scheuren: j a .
Poreusheid: l i c h t .
Kleur: "grayish yellow" (2,5 Y 6,5/2)
WC: Gelaagdheid n i e t d u i d e l i j k . Scheuren: geen. Poreusheid: enkele
poreuse plekjes ( f o s s i e l e n ? ) .
K l e u r : "grayish yellow - d u l l y yellow - dark grayish yellow"
(2,5 Y 6/2 - 6/3 - 5/2 - 5/3)
Dolomiet u i t Mertert
MA: Gelaagdheid: te onderscheiden. Scheuren: geen. Poreusheid:
Enkele sterk poreuze plekken ( t o t c i r c a 300 mm ) en h o l t e n
(diameter tot c i r c a 50 mm ); daarnaast i s de steen l i c h t
poreus.
K l e u r : "pale yellow" (2,5 Y 8/2,5)
MB: Gelaagdheid: te onderscheiden. Scheuren: enkele scheur evenw i j d i g aan lagen, haarscheuren dwars erop. Poreusheid: l i c h t ,
met enkele sterk poreuze plekken.
K l e u r : "Light gray - grayish yellow - y e l l o w i s h gray"
(2,5 Y 7/1 - 7/2 - 6/1 - 6/2)
MC: Gelaagdheid: n i e t te onderscheiden. Scheuren: enkel scheurtje.
Poreusheid: sterk poreus met zeer grote porien.
K l e u r : " l i g h t gray - l i g h t yellow orange - d u l l yellow orange"
(10 YR 8/2 - 8/3 - 7/2 - 7/3)
MD: Gelaagdheid: te onderscheiden. Scheuren: d i c h t net van scheurtjes
en laagtekening i n de r i c h t i n g van de lagen. Poreusheid: Enkele
porien t o t 2 a 3 mm , verder geen poreusheid te onderscheiden.
K l e u r : "gray - o l i v e gray - dark o l i v e gray"
(N - 2,5 GY 5/ - 5/1 - 4/ - 4/1)
2
2
- 24 -
WKE-R-77199
Kalksteen u i t Beez
De 15 kalkstenen u i t Beez z i j n i n 3 groepen ingedeeld.
Groep I: V i s u e e l beoordeeld: donkergrijze kalksteen met f i j n e oppervlaktextuur. Dichtheid: v r i j w e l a l t i j d groter dan 2,70 t/m
Groep 2: Visueel beoordeeld: g r i j z e t o t donkergrijze kalksteen met
ruwe oppervlaktextuur (zand?). Dichtheid: groter dan
2,70 t/m .
Groep 3: Zandige kalksteen. B i j enkele brokken kon met de duim zand
los gewreven worden. Dichtheid: k l e i n e r dan 2,70 t/m .
3
3
3
Groep 1: stenen CA2, CB2, CC2, CC3, CD2, CE2.
CA2: bevat een scheur.
CB2: gelaagdheid: n i e t te onderscheiden.
scheuren: geen. Aders: f i j n e w i t t e strepen.
Kleur: " o l i v e black - black" (7,5 Y 3/1 - 2/1).
CC2: gelaagdheid: te onderscheiden. Scheuren: h o r i z o n t a l e
en v e r t i c a l e . Aders: 1 witte.. I'-r.u
Kleur: "gray - o l i v e black" (7,5 Y 5/1 - 4/1 - 3/1).
Met sporen " d u l l y e l l o w i s h brown" (10 YR 5/3 - 4/3).
CD2: gelaagdheid: n i e t te onderscheiden. Scheuren: enkel
haarscheurtje. Aders: geen.
Kleur: " o l i v e black - b l a c k " (7,5 Y 3/1 - 2/1).
CE2: Scheuren: geen. Aders: w i t t e adertjes.
Groep 2: stenen CB1, CB3, CD1, CE1, CE3.
CB3: gelaagdheid: te onderscheiden. Scheuren: geen. Aders:
w i t t e strepen. Kleur: " l i g h t grav - y e l l o w i s h gray"
(2,5 Y 7/1 - 6/1 - 5/1 - 4/1).
CE1: gelaagdheid: te onderscheiden. Scheuren: 2. Aders:
w i t t e adertjes. Kleur: "gray - o l i v e black - black"
(7,5 Y 4/1 - 3/1 - 2/1).
CE3: gelaagdheid: aangegeven door 1 w i t t e ader? Scheuren:
geen. Kleur: " o l i v e black - black" (7,5 Y 3/1 - 2/1).
Groep 3: CA1, CA3, CC1, CD3.
CA1: gelaagdheid: te onderscheiden. Scheuren: enkele haarscheurtjes i n de r i c h t i n g van de lagen.
CA3: gelaagdheid: n i e t te onderschieden. Scheuren: enkele
haarscheuren. Aders: 2 w i t t e .
Kleur: " o l i v e black - black" ( 5Y 3/1 - 2/1).
Zand kan met de duim van de steen losgewreven worden.
De b u i t e n z i j d e toont verweringsverschijnselen.
CC1: gelaagdheid: n i e t te onderscheiden. Scheuren: enkele
haarscheurtjes. Aders: geen. K l e u r : " y e l l o w i s h gray
- grayish yellow - dark grayish yellow"
(2,5 Y 6/1 - 5/1 - 6/2 - 5/2).
Kalksteen u i t Maizeret
NA: Gelaagdheid: n i e t te onderscheiden. Scheuren: v e e l haarscheuren.
De scheuren z i j n onopvallend. Niettemin bleek de gescheurdheid
van de steen d u i d e l i j k door kapot gaan van 4 kubi b i j het
p o l i j s t e n . Aders: i n de steen komen l i c h t e dunne strepen voor.
K l e u r : "gray - dark gray" N 4/0
NB: Gelaagdheid: te onderscheiden. Scheuren: v e e l onderbroken haarscheurtjes i n de r i c h t i n g van de gelaagdheid.
Kleur: "gray - dark gray - black" N 3/0.
WKE-R-77199
- 25 -
NC: Gelaagdheid: te onderscheiden. Scheuren: haarscheuren. ( B i j pol i j s t e n van kubi gingen er 2 kapot, b i j loodrecht op de gelaagdheid boren braken veel c i l i n d e r s ) Aders: een w i t t e ader door de
steen. Kleur: "gray" N 6/0 - 5/0; 7,5 Y 5/1 - 4/1.
Algemeen: deze kalksteen l i j k t zwak en bros. B i j boren cn zagen
springen hoeken en randen af. De steen v e r s p l i n t e r t
gemakkelijk.
Basalt u i t Mayen
Deze b a s a l t i s een jong u i t v l o e i i n g s g e s t e e n t e .
HA: scheuren: k l e i n scheurtje. Kleur: "gray o l i v e black - b l a c k "
7,5 Y 4/1 - 3/1 - 2/1.
HB: scheuren: geen. Kleur: " o l i v e black - b l a c k "
7,5 Y 4/1 - 3/1 - 2/1.
HC: scheuren: geen. De steen bevat k l e i n e porien en h o l t e n tot
een diameter van maximaal 3 mm. Kleur: " o l i v e black - black"
7,5 Y 4/1 - 3/1 - 2/1.
Graniet u i t L y s e k i l
Graniet i s een dieptegesteente. Het bestaat h o o f d z a k e l i j k u i t d r i e
mineralen: kwarts, veldspaat en glimmer.
LA, LB en LC: blokvormig gehakte stenen, zonder scheuren, aders,
holten e.d. Kleur: de stenen hebben een overwegend
geel - g r i j s - zwart gespikkelde l i c h t e k l e u r . In
de verdere gecodeerde kleuraanduidingen z i j n de
.afzonderlijke t i n t e n mede aangeduid.
/ LA: " l i g h t gray - yellow orange - black"
10 YR 8/1 - 8/2
8/3 - 1/7.
LC: " l i g h t gray - gray - black" 5 Y 8/1 - 7/1 - 6/1 - 2/1.
LB: " l i g h t reddish gray - pale reddish orange - d u l l orange
- d u l l reddish brown - reddish black"
2,5 YR 7/1 - 7/4 - 6/4 - 4/4 - 1/7.
Gneis en n o r i e t u i t Stavanger
Gneis i s een metamorfgesteente, d.w.z. onder hoge druk en temperatuur i s de oorspronkelijke k r i s t a l v o r m omgevormd.
BA: Gesteente: gneis. Steenvorm: eivormige rond geslepen steen.
Scheuren: 1 scheurtje. Kleur: gemeleerd "grayish white - gray
- l i g h t o l i v e gray - o l i v e gray - black"
N 7/0 - 6/0 - N 1,5/0; 2,5 GY 7/1 - 6/1.
BB: Gesteente: gneis. Scheuren: enkel haarscheurtjes. Kleur:
gemeleerd "greenish gray - dark greenish gray"
10 GY 6/1 - 5/1 - 4/1 - 3/1.
BC: Gesteente: gneis. Scheuren: 2 scheuren en haarscheurtjes.
K l e u r : gemeleerd "greenish gray - o l i v e gray - l i g h t o l i v e gray
- b l a c k " 10 GY 6/1 - 2,5 GY 7/1 - 6/1 - N 1,5/0.
BD: Gesteente: w a a r s c h i j n l i j k n o r i e t . Scheuren: 1 scheurtje. Kleur:
"gray - dark gray - greenish gray"
N 6/0 - 5/0 - 4/0 - 3/0 - 10 GY 6/1.
In de steen komen glinsterende rood-bruine d e e l t j e s voor.
Kn-K-77199
- 26 -
N o r i e t u i t Goteborg
N o r i e t i s een dieptegesteente met een r e l a t i e f hoge d i c h t h e i d .
GA: Scheuren: zeer s t e r k gescheurde steen. Kleur: gemeleerd
" l i g h t o l i v e gray - dark greenish gray - greenish blak"
2,5 GY 7/1 - 7,5 GY 4/1 - 3/1 - 2/1.
GB: Scheuren: haarscheuren. K r i s t a l l e n : de steen bestaat deels
u i t zeer grove, deels u i t f i j n e k r i s t a l l e n . Kleur: z i e GA.
GC: Scheuren: 1 scheur. Kleur: gemeleerd "greenish gray
dark greenish gray - greenish black"
10 GY 6/1 - 5/1 - 4/1 - 2/1.
GD: Scheuren: 1 scheurtje. Kleur: "dark gray - dark o l i v e gray
- dark greenish gray" N 3/0 - 2,5 GY 3/1 - 7,5 GY 3/1 - 10 GY 3/1.
N o r i e t u i t Hauge
RA: Scheuren: 4. Kleur: "dark gray - black - dark o l i v e
- black" N 3/0 - 2/0 2,5 GY 3/1 - 2/1.
RB: Scheuren: geen. K l e u r : z i e RA.
gray
RC: Scheuren: 1 scheur + enkele haarscheurtjes. Kleur: z i e RA.
•
3
Kalkgehalte
Van een aantal steensoorten i s het gehalte CaC03 bepaald. Deze
soorten z i j n : dolomiet u i t Mertert en Wellen, kalksteen u i t Beez
en Maizeret en gres-kwartsiet u i t Y v o i r .
Resultaten:
. .
l~
_ ..
_
.
...
*
" -. _ _
,
-
...
aanduiding
steen
•
steensoort en herkomst
dolomiet Wellen
(groep 1)
( z i e 3.2.)
- (groep 2)
:
(groep 3) _ -
kalksteen Maizeret
Yvoir .
gemiddeld
62,9
54,1
52,5
56,5
56,3
56,8
41,3
29,3
45,9
CC2 "
CD 2
69,5
70,4
70,0
CE1 .
CB3
64,3
60,4
62,4
CC1 -t
CA3 -
56,4
MA
MB
MC
MD
kalksteen Beez
gres
per
steen
WA
WB
WC
doTbmiet "Mertert
NB
-
• •
.
IB
.
•
gehalte CaC03
%
--
5 9
. 98,2
8,2
'J.
98,2
8,2
KSQE-R-77199
- 27 -
Het gehalte CaCG*3 van de dolomiet komt ongeveer overeen met enkele
voorbeelden die Rheinisch (8) noemt. De stenen MC en MD hebben een
voor dolomiet laaggehalte CaCG-3.
De kalksteen.van Maizeret i s v r i j w e l pure kalksteen. D i t kan n i e t
van de steen u i t Beez gezegd worden. D i t materiaal bevat waarschijnl i j k v e e l Si02- D i t werd b i j de v i s u e l e beoordeling a l geconstateerd
(3.2.). De i n d e l i n g i n groepen i s v i s u e e l gebeurd waarbij i n v o l g orde van groepsnummering het gehalte SiC>2 toenam. Deze v i s u e l e beoordeling i s bevestigd door de meetresultaten van het gehalte CaC03.
De gres-kwartsiet bevat weinig calcium-carbonaat, wat overeen komt
met de opgave door de producent en de aanduiding van de steen.
.4
Dichtheid en wateropname
De d i c h t h e i d i s op een aantal manieren gemeten:
a. Van de hele steen of grootste deel daarvan. Beproeving volgens
de "Eisen 1972", p r o e f b e s c h r i j v i n g 14.J, methode 2. D i t i s gedaan om voor aanvang van het verdere onderzoek een indruk te
hebben van de gemiddelde d i c h t h e i d van de steen.
b. Van een scherf van ten minste 150 g van elke steen. Beproeving:
a l s voorgaand. I n a f w i j k i n g met de p r o e f b e s c h r i j v i n g i s het
proefstuk ten minste 2 etmalen onder water bewaard om enige
. indruk van de wateropname van de steen te v e r k r i j g e n . De grootte
." van de scherf voldoet t o t een d i c h t h e i d van 3,0 t/m aan
*.*. DIN 52102 waarin een volume van de scherf van ten minste 50 cm3
wordt voorgeschreven.
c. Van de kubi voor het onderzoek naar de drukvastheid. Deze kubi
hebben meestal r i b l e n g t e n van -50 mm,—soms 40-mm. Beproeving: — —
a l s voorgaand. De grootte van het proefstuk voldoet aan
DIN 52102. Omdat per steen diverse kubi worden vervaardigd, kan
-een indruk van de v a r i a t i e van de d i c h t h e i d per steen verkregen
worden.
d. Van-iie kubi- voor de bepaling- van—de—drukvastheid. Beproeving:
door het volume te meten en het droge gewicht te bepalen. Het
volume i s berekend u i t de lengte van de ribben. Deze lengten
z i j n met een nauwkeurigheid van +^0,05 mm gemeten met een schuifmaat. Voor een kubus met r i b l e n g t e n van 50 mm i s de fout b i j de
bepaling van het volume maximaal 0,3%. Beschadigingen van de
kubus (afgebrokkelde hoeken of ribben) kunnen de fout vergroten.
In dat geval wordt een te lage d i c h t h e i d berekend.
e. Van c i l i n d e r s met een diameter van 25 mm en een lengte van ten
minste 50 mm. Beproeving: volgens p r o e f b e s c h r i j v i n g "14.1 methode
2 van de "Eisen 1972". In a f w i j k i n g met deze eisen z i j n deze
proefstukken 2 etmalen onder water bewaard b i j atmosferische
druk en ten minste 12 uur onder water b i j een luchtdruk van maximaal 1,5 Torr. B i j deze werkwijze wordt i n v e r g e l i j k i n g met de
eerder beschreven proefmethoden de grootste wateropname verkregen.
De.proefstukken z i j n vervaardigd t e r bepaling van de snelheid van
de drukgolven door het materiaal ( z i e 3.7.)—
3
j
n
• tt i n
- 28 Proefresultaten
Porfier_uit_2uenast
proefstuk
nr
onderzoek
methode
dichtheid p
t/m
3
p-gemiddeld
t/m
3
water- gem. waopn.
teropn.
%(m/m) % (m/m)
QA
a
2,650
QB
a
2,686
QC
a
2,731
QA
QB
QC
b
b
b
2,638
2,674
2,735
2,682
0,57
0,23
0,19
0,33
QA1
QA2
QA3
c
c
c
2,666
2,669
2,684
2,673
0,23
0,17
0,00
0,13
QB1
QB2
QB3
c
c
c
2,696
2,707
2,691
2,698
0,09
0,14
0,07
0,10
QC1
QC2
QC3
QC4
QC5
QC6
c
c
c
c
c
c
2,736
2,735
2,730
2,738
2,736
2,737
2,735
0,14
0,08
0,12
0,10
0,05
0,06
0,09
QA1
QA2
QA3
d
d
d
'2,666
2,655
2,674
2,665
QB1
QB2
QB3
d
d
d
2,682
2,711
2,741
2,711
QC1
QC2
QC3
QC4
. QC5
QC6
d
d
d
d
d
d
2,737
2,726
2,731
2,743
2,726
2,736
2,733
QA5
e
2,647
0,58
QB4
QB5
QB6
QB7
QB8
QB9
QB10
e
e
e
e
e
e
e
2,694
2,692
2,669
2,680
2,687
2,677
2,667
0,82
0,87
1,30
1,10
0,84
0,82
1,07
QC4
QC5
QC6
e
e
e
2,708
2,709
2,707
0,25
2,689
0,34
0,21
0,05
opmerkingen
deel
28 u
deel
28 u
deel
28 u
van steen (2,4 k g ) ;
onder water
van steen (6,8 k g ) ;
onder water
van steen (7,5 k g ) ;
onder water
hoek i e t s beschadigd
r i b l i c h t beschadigd
r i b l i c h t beschadigd
r i b l i c h t beschadigd
hoek l i c h t beschadigd
2,681
2,708
0,66
0,78
0,82
0,97
•-•
' 0,75
MM MM!
WKE-R-77199
- 29 -
Gres
proefstuk
nr
_ u i t Yyoir
onderzoek
methode
dichtheid p
t/m
P~ gemiddeld
t/m
3
3
water- gem. wateropn.
opn.
%(m/m) %(m/m)
IA
IB
IC
a
a
a
2,681
2,650
2,673
2,668
0,08
0,05
0,05
0,06
IA
IB
IC
b
b
b
2,656
2,649
2,677
2,661
0,40
0,34
0,35
0,36
IAI
IA2
IA3
IA4
c
c
c
c
2,683
2,676
2,672
2,669
IB1
IB2
IB3
IB4
c
c
c
c
2,658
2,661
2,661
2,658
IC1
IC2
IC3
IC4
c
c
c
c
2,663
2,682
2,673
2,677
IAI
IA2
IA3
IA4
d
d
d
d
2,688
2,578
2,672
2,675
IB1
IB2
IB3
IB4
d
d
d
d
2,653
2,657
2,657
2,655
IC1
IC2
IC3
IC4
d
d
d
d
2,653
2,678
2,670
2,671
IA5
IA6
IA7
e
e
e
2,646
2,646
2,624
2,639
IB5
IB6
e
e
2,617
2,621
2,619
0,94
0,93
IC5
IC6
IC7
e
e
e
2,648
2,674
2,642
- '
1,02
1,02
1,02
2,675
;
2,659
2,674
0,10
0,08
0,11
0,10
0,14
0,11
0,12
0,16
0,10
0,11
0,16
0,12
opmerkingen
6" uur onder water
6 uur "onder water
6 uur onder water
-
0, 10
0,13
0,12
hoek i e t s beschadigd
r i b i e t s beschadigd
2,653
-
...
"'-
-. .
---
- •
2,656
hoek l i c h t beschadigd
2,668
. . .
2,655
1,23
1,19
1,25
1,22
0,94
1,02
WKE-R-77199
- 30 -
De r e s u l t a t e n volgens onderzoekmethode e z i j n n i e t bevredigend.
T.o.v. methode C worden dichtheden gemeten d i e 0,017 t o t 0,040 t/m
(gemiddeld per steen) lager z i j n . D i t wordt v r i j w e l zeker veroorzaakt doordat de proefstukken te k l e i n en langwerpig z i j n .
De w a t e r f i l m die het monster b i j het boven water wegen omhult
veroorzaakt dat de dichtheid te laag wordt vastgesteld en de wateropneming te hoog.
3
Het b l i j k t dat de dichtheid zeer nauwkeurig bepaald kan worden door
berekening daarvan u i t het gewicht van een kubus met r i b l e n g t e n van
50 mm en het berekende volume. De a f w i j k i n g t.o.v. het r e s u l t a a t
van de normale dichtheidsbepaling (methode c) uitgevoerd voor
15 gave k u b i , was maximaal - 0,010 t/m en gemiddeld - 0,001 t/m .
B i j de i e t s beschadigde kubi was het v e r s c h i l i e t s groter.
3
3
P r o e f r e s u l t a t e n volgens methoden d en e z i j n verder n i e t meer i n
d i t rapport vermeld.
Dglomiet u i t Wellen
proefstuk
nr
onderzoek
methode
dichtheid p
t/m
3
p-gemiddeld
t/m
3
water- gem. waopname teropn.
%(m/m) % (m/m)
WA
a
2,596
WB
a
2,672
WC
a
2,699
WA •
WB
WC
b•
b
b
2,560
2,670
2,727
2,652
2,91
1,55
0,93
1,80
WA1
WA2
WA3
c
c
c
2,582
2,583
2,606
2,590
2,57
2,59
2,51
2,56
WB1
WB2
WB3
c
c
c
2,635
2,703
2,675
2,671
1,63
1,04
1,31
1,33
WC1
WC2
WC3
WC4
c
c
c
c
2,786
2,772
2,765
2,776
2,51
2,656
0,94
1,47
0,95
2,775
0,30
0,43
0,52
0,40
0,41
opmerkingen
deel van steen (3,1 k g ) ;
6 uur onder water
hele steen (7,5 k g ) ;
6 uur onder water
deel van steen (4,9 k g ) ;
6 uur onder water
MKK-R-77199
- 31 -
Dolomiet u i t Mertert
proefstuk
nr
onderzoek
methode
dichtheid
t/m
p
3
P7 gemiddeld
t/m
3
water- gem. waopname teropn.
% (m/m) %(m/m)
MA
MB
MC
MD
a
a
a
a
2,652
2,736
2,295
2,764
MA
MB
MC
MD
b
b
b
b
2,627
2,718
2,349
2,761
MAI
MA2
MA3
c
c
c
2,645
2,666
2,674
2,662
1,90
1,68
1,75
1,20
MBI
MB2
Mb3
c
c
c
2,789
2,754
2,691
2,745
0,36
0,63
0,90
0,33
..MCI
MC2
MC3
MC4
c
c
c
c
2,307
2,428
2,400
2,396
MD1
MD2
MD3
c
c
c
2,746
2,746
2,734
2,612
2,614
2,383
2,742
1,54
0,42
4,45
0,20
2,10
0,94
4,69
0,69
4,99
3,69
4,15
4,09
0,74
0,74
0,78
1,65
opmerkingen
6
6
6
6
2,11
4,23
•
0,75
uur
uur
uur
uur
onder
onder
onder
onder
water
water
water
water
- 32 -
W3-R-77139
teen_uit_Beez
—
-
proefstuk
nr
CA1
CA2
CA3
CB1
CB2
CB3
onderdichtzoek
heid p
methode • t/m
3
p-gemiddeld
t/m
3
CC2
CC3
CD1
CD 2
CD 3
CE1
CE2
CE3
a
a.
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
2,658
2,679
2,566
2,545
2,719
2,715
2,660
2,719
2,716
2,755
•2,746
2,635
2,738
2,639
2,739
CA3
CB2
CB3
CC1
CC2
CD 2
CE1
CE3
b
b
b .
b
b
b
b
b
2,598
2,711
2,722
2,698
2,685
2,763
2,725
2,751
. CA3-1
CA3-2
c
c
2,724
2,718
CB2-1
c
2,745
CB3-1
CB3-2
CB3-3
c
c
c
2,741
2,726
2,694
CC1-I
CC1-2
c
c
2,593
2,732
2,663
1,81
0,75
1,28
CD2-1
CD2-2
c
c
2,769
2,769
2,769
0,09
0,12
0,11
CE1-I
c
2,780
0,20
CE3-1
c
2,761
0,55
CC1
2,683
2,707
2,721
i
ases
water- j gem. waopname teropn.
*(m/m) !% (m/m)
1,44
0,18
2,49
1,93
0,09
0,83
1,18
0,45
0,09
0,39
0,03
1,79
0,59
2,54
0,61
2,69
0,61
0,85
1,04
0,83
0,21
1,10
0,73
0,97
1,02
0,98
opmerkingen
16,5 uur onder water
1,01
1,00
0,18
2,720
0,67
0,77
0,92
!
0,79
- — "
r
!—a
- 33 -
Kalksteen u i t Maizeret
proefstuk
nr
onderzoek
methode
dichtheid p
t/m
3
:
p-gemiddeld
t/m
3
water- gem. waopname"* teropn.
%(m/m) % (m/m)
NA
a
2,691
NB
NC
a
a
n.b.
2,687
NA
NB
NC
b
b
b
2,699
2,687
2,689
2,692
0,08
0,12
0,23
0,14
NA2
NA3
NA4
c
c
c
2,701
2,692
2,698
2,697
0,00
0,06
0,00
0,02
. NB1
NB2
NB3
NB4
c
c
c
c
2,695
2,696
2,693
2,687
NCI
NC2
NC3
NC4
c
c
c
c
2,691
2,690
2,689
2,688
0,10
2,689
2,693
2,690
n.b.
0.26
0,09
0,06
0,06
0,06
0,21
0,18
0,30
0,24
0,18
opmerkingen
gedeelte van steen (6,5 k g ) ;
112 uur onder water
112 uur onder water
112 uur onder water
0,07
0,23
Basalt_uit_Mayen
proefstuk
nr
onderzoek
methode
dichtheid p
t/m
J
p-gemiddeld
t/m
3
water- gem. waopname teropn.
%(m/m) % (m/m)
HA
a
2,866
HB
a
2,869
HC
a
2,876
" HA
HB
HC
b
b
b
2,875
2,869
2,877
2,874
0,84
0,88
0,97
0,90
HA1
HA2
HA3
c
c
c
2,873
2,877
2,871
2,874
0,87
0,78
0,82
0,82
HB1
HB2
HB3
c
c
c
2,869
2,875
2,883
2,876
0,82
0,79
0,80
0,80
HC1
HC2
HC3
HC4
c
c
c
c
2,883
2,879
2,879
2,868
2,877
—'
0,95
0,92
0,83
0,95
0,91
0,75
2,870
0,53
0,63
0,60
opmerkingen
gedeelte van
28 uur onder
gedeelte van
28 uur onder
28 uur onder
steen (40 k g ) ;
water
steen (5,9 k g ) ;
water
water
WS-a-77199
- 34 -
Graniet u i t L y s e k i l
proefstuk
nr
onderzoek
methode
dichtheid p
t/m
p-gemiddeld
t/m
3
3
water- gem. waopname teropn.
%(m/m) % (m/m)
LA
LB
LC
a
a
a
2,616
2,625
2,631
2,624
0,20
0,1 1
0,14
0,15
LA
LB
LC
b
b
b
2,612
2,622
2,632
2,622
0,25
0,23
0,19
0,22
LAI
LA2
LA3
LA4
c
c
c
c
2,612
2,614
2,613
2,613
LB1
LB2
LB3
LB 4
c
c
c
c
2,623
2,624
2,622
2,624
LCI
LC2
LC3
LC4
c
c
c
c
2,627
2,631
2,629
2,629
2,613
2,623
2,629
0,21
0,27
0,25
0,25
0,21
0,18
0,22
0,18
0,24
0,15
0,18
0,24
opmerkingen
18,5 uur onder water
0,25
0,20
0,20
SaLaiir- •"',•„•••','••
e&ss
—
: s
f
i
^^'<w? Sr ^-Wf rav;
—r
u ,
i * ^ . - . . .
,^
WKE-R-77199
- 35 -
Gneis en n o r i e t u i t Stavanger
1
proefstuk
nr
onderzoek
methode
dichtheid p
t/m
3
p-gemiddeld
t/m
3
water- gem. waopname teropn.
% (m/m) %(m/m)
•
BA
BB
BC
BD*
a
a
a
a
2,632
2,602
2,662
2,957
BA
BB
BC
BD
b
b
b
b
2,639
2,592
2,663
2,931
BA1
BA2
BA3
c
c
c
2,620
2,648
2,663
2,644
0,27
0,39
0,36
0,34
BB1
BB2
BB3
c
c
c
2,596
2,613
2,601
2,603
0,34
0,34
0,25
0,31
BC1
BC2
BC3
c
c
c
2,667
2,667
2,664
2,666
0,15
0,15
0,15
0,15
BD1
BD2
BD3
c
c
c
2,961
2,932
2,967
2,953
0,08
0,14
0,08
0,10
x noriet
2,713
2,706
0,21
0,24
0,13
0,07
0,32
0,29
0,19
0,17
0,16
0,24
opmerkingen
18,5
18,5
18,5
18,5
uur
uur
uur
uur
onder
onder
onder
onder
water
water
water
water
WKE-R-77199
- 36 -
Noriet u i t Goteborg
proefstuk
nr
onderzoek
methode
dichtheid p
t/m
3
p-gemiddeld
t/m
3
water- gem. wa-.
opname teropn.
%(m/m) %(m/m)
GA
a
2,966.
0,36
GB
a
3,099
0,09
GC
GD
GE
GF
a
a
a
3,057
3,208
2,947
0,08
0,19
0,12
GA
GB
GC
GD
GE
GF
b
b
b
b
b
b
3,056
3,117
3,095
3,066
. GA1
GA2
c
c
3,046
3,056
GB1
GB2
GB3
c
c
c
3,116
3,140
3,133
GC1
GC2
GC3
GC4
c
c
c
c
3,085
3,086
3,072
3,078"
GDI
GD2
GD3
c
c
c
3,065
3,061
3,071
a
3,084
0,29
0,12
0,11
0,10
deel van steen (6,6 k g ) ;
28 uur onder water
deel van steen (8,0 k g ) ;
28 uur onder water
28 uur onder water
18 uur onder water
28 uur onder water
0,16
-
—
3,051
3,130
3,080
3,066
0,19
0,19
0,13
0,12
0,12
0,08
0,13
0,13
0,08~
0,08
0,05
0,08
opmerkingen
0,19
0,12
0,11
0,07
WKE-R-77199
- 37 -
Noriet_uit_Hauge
proefstuk
nr
onderzoek
methode
dichtheid p
t/m
3
RA
a
3,094
RB
a
3,073
RC
a
3,142
RA
RB
RC
b
b
b
3,088
3,134
3,097
RA1
RA2
RA3
RA4
c
c
c
c
3,120
3,132
3,098
3,127
RBI
RB2
RB3
RB4
RB5
c
c
c
c
c
3,140
3,150
3,131
3,144
3,148
RC1
RC2
RC3
RC4
c
c
c
c
3,134
3,111
3,180
3,125
p-gemiddeld
t/m
3
water- gem. waopname teropn.
%(m/m) %(m/m)
0,60
3,103
0,64
0,47
0,18
3,106
3,119
3,143
3,138
0,14
0,19
0,26
0,07
0,07
0,09
0,07
0,15
0,15
0,19
0,14
0,18
0,13
0,03
0,08
0,05
opmerkingen
deel van steen (4,5 kg);
24 uur onder water
deel van steen (6,6 kg);
24 uur onder water
deel van steen (4,4 k g ) ;
24 uur onder water
0,20
0,08
0,16
0,07
Wateropname
- ~ V e r g e l i j k i n g van de~ wateropname door de stenen en de~scherven.- Hoewel
de h e l e s t e n e n i n het algemeen minder lang onder water gehouden z i j n
dan de scherven van ten minste 150 g, kan u i t de meetgegevens het
volgende worden geconcludeerd:
+ een steen met veel r e l a t i e f wijde scheuren kan meer water opnemen dan
een scherf;
+ i n een scherf kan water r e l a t i e f dieper indringen dan i n een grote
steen, waardoor de wateropname van de scherf groter i s ;
+ de w a t e r f i l m die aan de b u i t e n z i j d e van de steen of scherf na onderdompeling en verwijdering van het aanhangende water aanwezig i s ,
geeft een overschatting van de wateropname. D i t i s vooral het geval
wanneer het oppervlak van de scherf ruw i s . Omdat het oppervlak t.o.v.
het volume b i j een grote steen k l e i n e r i s dan b i j een scherf wordt de
fout groter naarmate de scherf k l e i n e r i s .
MXS-Jt-77199
- 38 -
- V e r g e l i j k i n g van de wateropname door de kubi en de scherven.
+ door het gladde oppervlak van de kubi i s de gemeten wateropname
geringer dan d i e van de scherven;
—
+ b i j het zagen van kubi worden scheuren, h o l t e n e.d. vermeden.
De wateropname z a l ook hierdoor soms k l e i n e r z i j n dan van
scherven.
Samenvattend kan geconcludeerd worden dat het meten van de wateropname
van een scherf van ten minste 150 g de meest acceptabele meetmethode i s
om een indruk van de wateropname van s t o r t s t e e n te v e r k r i j g e n . D i t wordt
ingegeven door de overweging dat t.a.v. deze wateropname enkele negat i e v e en p o s i t i e v e factoren b i j bepaling van de wateropname van een
scherf elkaar min of meer opheffen.
Deze factoren z i j n :
- i n een scherf kan water r e l a t i e f dieper indringen dan i n een grote
steen (+);
- de verhouding tussen oppervlak en volume i s van een scherf groter
dan van een grote steen. Vooral b i j een scherf met een ruw opperv l a k geeft d i t overschatting van de wateropname (+);
- s t o r t s t e e n bevindt z i c h v e e l langer onder water dan de scherf t i j d e n s
de proef (-);
- de scherf neemt b i j atmosferische druk water op; de steen kan aan een
grote hydrostatische druk b l o o t g e s t e l d staan (-).
Overigens i s de wateropname v r i j w e l n i e t van belang omdat deze waarde
i n het algemeen k l e i n i s en t e r nauwernood het gewicht van de steen
onder water beinvloedt. Door het meten van de wateropname kan echter
een aanwijzing verkregen worden dat de steen mogelijk v o r s t g e v o e l i g i s .
Dichtheid
, De d i c h t h e i d van de kubi i s groter dan de d i c h t h e i d van de hele stenen.
Dit wordt v r i j w e l zekgr_veroorzaakt doordat b i j het zagen van kubi h o l ten en scheuren vermeden worden. De d i c h t h e i d van de FcherVeTjPkomtf ^ e t e r
overeen met d i e van de hele stenen. Slechts b i j de n o r i e t u i t Goteborg
en Hauge z i j n er v e r s c h i l l e n . Er i s h i e r b i j voor de scherven een grotere
— d i c h t h e i d gemeten. D i t l a a t z i c h n i e t helemaal v e r k l a r e n door het wegv a l l e n van de invloed van scheuren b i j de scherven.
Samenvattend kan geconcludeerd worden dat de d i c h t h e i d van de steen v o l doende betrouwbaar met een scherf van ten minste 150 g gemeten kan worden.
In het volgende overzicht worden de gemiddelde waarden van d i c h t h e i d en
wateropname van de scherven gegeven en de u i t e r s t e waarden.
-
WKK-Jt-77199
- 39 -
steensoort/herkomst
porfier
gres
dolomiet
dolomiet
kalksteen
kalksteen
basalt
graniet
gneis + n o r i e t
noriet
noriet
Quenast
Yvoir
Wellen
Mertert
Beez
Maizeret
Mayen
Lysekil
Stavanger
Goteborg
Hauge
merk
Q
I
w
M
c
N
H
L
B
G
R
aantal
onderzochte
stenen
3
3
3
4
15
• 3
3
3
4
6*
3
XX
wateropname
% (m/m)
dichtheid
t/m
3
uiterste
waarden
2,64-2,74
2,65-2,68
2,56-2,73
2,35-2,76
2,55-2,76
2,69-2,70
2,87-2,88
2,61-2,63
2,59-2,93
2,95-3,21
3,09-3,13
gemiddeld
2,68
2,66
2,65
2,61
2,69
2,69
2,87
2,62
2,71
3,08
3,11
uiterste
waarden
0,19-0,57
0,34-0,40
0,93-2,91
0,69-4,69
0,09-2,69
0,08-0,23
0,84-0,97
0,19-0,25
0,17-0,32
0,10-0,29
0,14-0,26
gemiddeld
0,33
0,36
1,80
2,11
1,10
0,14
0,90
0,22
0,24
0,16
0,20
xx de opgegeven waarden gelden voor 7 stenen en 8 scherven
x de opgegeven waarden gelden voor 2 stenen en 4 scherven
3.5 - Druksterkte
J n het algemeen i s de druksterkte bepaald van 3 a 4 kubi per steen.
De r i b l e n g t e n van deze kubi z i j n meestal 50 mm. Doordat soms te weinig
•materiaal beschikbaar was z i j n i n enkele gevallen k l e i n e r e kubi beproefd met riblengten van ten minste 40 mm. Het onderzoek i s u i t g e .voerd volgens DIN 52105 (4).
De kubi z i j n zoveel mogelijk gezaagd u i t ongescheurde delen van de
, steen. Ook grote holten z i j n h i e r b i j vermeden.
_. _,
.Bij gelaagd gesteente z i j n , voorzover de gelaagdheid herkenbaar was,
de vlakken van de kubi loodrecht op en evenwijdig aan de gelaagdheid gezaagd. De kubi z i j n i n v e r s c h i l l e n d e r i c h t i n g e n gedrukt ( f i g . 8).
De b i j de r e s u l t a t e n tussen haakjes geplaatste druksterkten z i j n n i e t
meegerekend voor de bepaling van de gemiddelde waarde. .
- • De r i b l e n g t e n van de kubi waren 50 mm, t e n z i j anders i s vermeld.
-
40 -
Porfier_uit_Quenast
proefstuk
nr
richting
belastingssnelheid
N/mm /sec
druksterkte
N/mm
gem. druksterl^te
N/mm
273,8 .
2
2
QA1
QA2
QA3
1
2
3
4,3
4,2
4,4
282,2
265,3(250,5)
QB1
QB2
QB3
1
2
3
4,4
4,4
4,5
311,0
295,2
290,6
QC1
QC2
. QC3
. QC4
QC5
QC6
2
2
2
3
3
3
4,4
4,3
4,5
4,5
4,4
4,4
334,3
311,0
331,8
366,6
333,3
369,6
opmerkingen
scheurtje i n de kubus
298,9
a l l e kubi
bezwijkpatroon 3
(fig.9)
341,1
Gres-kwartsiet u i t Y v o i r
proefstuk
nr
richting
belastingssnelheid
N/mm /sec
druksterkte
N/mm
2
2
IAI
1
3,3
263,0
IA2
IA3
IA4
1
2
3
3,2
3,3
4,5
284,0
361,5
280,4
IB1
IB2
IB3
IB4
1
2
3
1
3,3
3,4
3,4
3,3
IC1
2
4,3
263,8
IC2
IC3
IC4
1
3
2
4,3
3,3
3,3
221,0
244,4
244,4
gem. - druksterkte
N/mm
—
opmerkingen
2
297,2
259,9
> 397,9
> 338,7
> 402,9*
294,1
243,4
J. gelaagdheid?
(niet goed waarneembaar)
JL gelaagdheid
// gelaagdheid
// gelaagdheid
J. gelaagdheid
// gelaagdheid
// gelaagdheid
A gelaagdheid
// gelaagdheid?
(niet goed waarneembaar)
JL gelaagdheid
// gelaagdheid
U gelaagdheid
x De c a p a c i t e i t van de pers was c i r c a 1000 kN. B i j het naderen van deze
b e l a s t i n g werd de belastingssnelheid snel verlaagd t o t 0. I n deze fase
of enkele seconden er na bezweken deze k u b i .
WKE-R-77199
- 41 -
Het bezwijk-patroon was 1 (fig.. 9 ) . De kubi bezweken e x p l o s i e f . V e e l a l
b l e e f i n een van de drukvlakken een langwerpig prisma met een d r i e hoekige doorsnede i n t a c t .
Dolomiet u i t Wellen
proefstuk
nr
richting
belastingssnelheid
N/mm /sec
druksterkte
N/mm
gem. druksterkte
N/mm
2
2
opmerkingen
2
WA1
WA2
WA3
1
2
3
2,6
2,6
3,2
214,3
241,6
157,0
204,3
WB1
WB2
WB3
1
2
3
2,6
2,8
2,7
128,5
149,2
125,2
134,3
WC1
WC2
WC3
WC4
1
2
3
1
2,7
3,4
3,3
3,4
305,1
292,6
212,2
272,2
r i b l e n g t e c i r c a 40 mm
270,5
enige invloed van scheurtje
enige invloed van scheurtje
enige invloed van scheurtje
en holten
j_
//
//
_L
gelaagdheid?
gelaagdheid?
gelaagdheid?
gelaagdheid?
Bezwijkpatroon a l l e kubi: 3
polomiet_ uit_ Mertert
proefstuk
nr
richting
belastingssnelheid
N/mm /sec
2
druksterkte
N/mm
gem. druksterkte
N/mm
256,8
2
MAI
MA2
MA3
3
2
1
,7
2,6
2,6
237,5
250,6
282,3
MBI
1
3,2
267,4
ME2
1
3,2
221,0
- MB3
3
3,1
177,6
MCI
1
I.J
(35,8)
MC2
1
1,6
86,3
MC3
2
1,1
67,2
MC4
3
1,1
50,7
MD1
MD2
MD3
1
2
3
3,4
2,8
2,9
203,7
184,4
' 160,4
2
Bezwijkpatroon e x c l . MC: 3
opmerkingen
2
222,0
68,1
182,8
// gelaagdheid
// gelaagdheid
A gelaagdheid
± gelaagdheid, r i b l e n g t e
c i r c a 40 mm
j . gelaagdheid, r i b l e n g t e
c i r c a 40 mm
// gelaagdheid, r i b l e n g t e
c i r c a 40 mm
bezwijkpatroon 9 ( a f s c h u i ving op scheur)
bezwijkpatroon 4, r i b l e n g t e
c i r c a 40 mm
bezwijkpatroon 1, r i b l e n g t e
c i r c a 40 mm
bezwijkpatroon 1, r i b l e n g t e
c i r c a 40 mm
J. gelaagdheid
// gelaagdheid
// gelaagdheid
-
WKE-R-77199
42 -
Kalksteen u i t Beez
proefstuk
nr
richting
belastingssnelheid
N/mm9/sec
druksterkte
N/mm
z
gem. druksterkte
N/mm
opmerkingen
2
CA3-1
CA3-2
3
1
3,3
3,2
186,5
241,3
213,9. • l i c h t e beschadiging
CB2-1
2
3,3
226,1
226,1
CB3-1
CB3-2
3
I
3,3
2,6
192,7
159,3
187,4
CB3-3
2
2,6
210,1
CC1-1
3
1,8
112,8
CC1-2
1
1,9
245,5
CD2-1
CD2-2
2
3
3,3
3,3
309,2
319,3
314,3
CE1-1
1
3,3
235,3
235,3
ongeveer JL gelaagdheid
CE3-1
2
3,3
251,2
251,2
x
.
179,2
enkele haarscheurtjes
// d r u k r i c h t i n g
// gelaagdheid
ll gelaagdheid; bezwijkpatroon 1
J. gelaagdheid
bezwijkpatroon 1; grove
steenstructuur
f i j n e r e structuur dan CC1—1
gelaagdheid
Bezwijkpatroon t e n z i j anders i s vermeld: 3.
Na het bezwijken kwam zwavelgeur v r i j ; behalve b i j stenen CB3 en CE1.
WKE-R-77199
- 43 -
Kalksteen u i t Maizeret
proefstuk
nr
richting
belastingssnelheid
N/mm /sec
2
druksterete
i
gem. druksterkte
N/mm2
229,8
NA2
NA3
NA4
2
3
1
3,2
3,2
3,3
208,1
264,1
217,1
NB1
2
3,2
240,0
NB2
1
3,0
230,4
NB3
NB4
3
3
3,2
3,3
250,1
205,4
NCI
2
2,6
187,7
NC2
3
2,6
251,9
NC3
1
2,6
186,0
NC4
1
2,6
178,6
240,2
201,1
opmerkingen
een hoek l i c h t beschadigd
hoek beschadigd, scheur
// gelaagdheid; l i c h t e
beschadigingen
J. gelaagdheid; 4 hoeken
l i c h t beschadigd
j . gelaagdheid
// gelaagdheid; l i c h t e
beschadigingen
j . gelaagdheid; diverse
beschadigingen
U gelaagdheid; l i c h t e
beschadiging, haarscheur
// gelaagdheid; l i c h t e
beschadiging, haarscheur
1/ gelaagdheid; l i c h t e
beschadiging, haarscheur
Bezwijkpatroon b i j a l l e kubi:.3.
Vanaf 100 a 135 N/mm s p l i n t e r e n delen van de k u b i .
Na bezwijking i s een zwavelgeur waarneembaar.
2
Basalt_uit_Mayen
proefstuk
richting
belastingssnelheid
N/mm /sec
2
druksterkte
2
gem. druksterkte
HA1
HA2
HA3
2
1
3
4,1
4,2
4,2
321,3
272,5
341,3
311,7
HB1
HB2
HB3
2
1
3
4,2
4,2
4,5
329,5
324,9
356,7
337,0
HC1
HC2
HC3
HC4
2
1
3
2
4,4
4,4
4,4
3,9
353,6
370,1
338,9
(261,6)
opmerkingen
354,2
Bezwijkpatroon t e n z i j anders i s vermeld: 3.
breukpatroon 4 door excent r i s c h belasten
WKE-K-77199
- 44 -
graniet u i t _ L y s e k i l
proefstuk
nr
richting
belastingssnelheid
N/mm /sec
druksterkte
N/mm
gem. druksterkte
N/mm
2
2
LAI
LA2
LA3
LA4
2
1
3
2
3,3
3,3
3,3
3,3
251,3
270,8
266,6
212,7
250,4
LBl
LB 2
LB 3
LB 4
2
1
3
2
3,3
3,3
3,3
3,3
272,6
292,1
271,1
267,4
275,8
LCI
LC2
LC3
LC4
2
3.
1
2
3,3
3,3
3,3
3,3
238,3
277,5
270,4
280,2
266,6
l i c h t e beschadiging
• ._
A l l e kubi bezwijkpatroon 3.
.-
§B2^/nor i e t _ u i t_S tavanger
proefstuk
nr
•
richting
opmerkingen
2
...
-
•
- •
belastingssnelheid
N/mm /sec
druksterkte
N/mm
gem. druksterkte
N/mm
3,3
3,3
3,3
240,0
166,9
176,1
194,3
scheur
hoek l i c h t beschadigd
l i c h t e beschadigingen
- 3,3
3,3
3,3
198,4
231,0
196,6
208,7
scheur
2 scheuren, hoek beschadigd
2
2
BAl
-BA2 - BA3
2
3
1
BBl
BB2
BB3
2
3 _
1
BCl
BC2
BC3
2
1
3
3,3
3,3
3,3
292,7
247,4
263,3
267,9
BDl
BD2
BD3
BD4
2
1
3
2
3,3
3,3
3,3
3,3
281,8
229,9
266,2
236,7
253,7
Bezwijkpatroon a l l e kubi: 3.
opmerkingen
2
hoek lichtbeschadigd
haarscheurtj es
WJCS-fc-77199
- 45 -
Noriet_uit_Goteborg
proefstuk
nr
richting
belastingssnelheid
N/mm /sec
druksterkte
N/mm
gem. druksterkte
N/mm
196,2
2
2
GA1
GA2
2
3
2,9
2,9
195,3
197,1
GB 1
GB2
GB3
2
1
3
2,6
2,5
2,5
161,1
196,7
167,4
GC1
GC2
GC3
GC4
2
1
3
2
3,3
3,3
3,3
3,3
258,4
241,6
236,2
260,3
GDI
GD2
GD3
2
1
3,2
3,2
3,3
259,3
275,9
215,8
3
opmerkingen
2
r i b l e n g t e c i r c a 40 mm
r i b l e n g t e c i r c a 40 mm;
hoek l i c h t beschadigd
175,1
249,1
250,3
-
bezwijkpatroon 9
bezwijkpatroon 9
Bezwijkpatroon t e n z i j anders i s vermeld: 3.
Noriet_uit_Hauge
proef. stuk
nr
richting
belastingssnelheid
N/mm /sec
druksterkte
N/mm
2
2
RA1
RA2
RA3
RA4
2
1
3
2
3,2
3,2
3,1
3,2
197,7
297,2
208,3
258,9
RBI
RB2
RB3
RB4
RB5
2
1
3
2
1
3,3
3,3
3,2
3,2
3,3
118,6
270,4
267,1
232,5
241,1
RC1
RC2
RC3
RC4
2
1
3
2
3,3.
3,3
3,3
3,3
300,7
315,4
288,5
283,9
gem. druksterkte
N/mm
opmerkingen
2
bezwijkpatroon 1
240,5
scheur
225,9
297,1
Bezwijkpatroon t e n z i j anders i s vermeld: 3.
WK2-*~77$99
- 46 -
Overzicht druksterkte
steensoort/herkomst
merk
aantal
stenen
druksterkte
u i t e r s t e waarden
N/mm
2
porfier
gres-kwartsiet
dolomiet
dolomiet
kalksteen
kalksteen
basalt
graniet
gneis/noriet
noriet
noriet
3'. 6
Quenast
Yvoir
Wellen
Mertert
Beez
Maizeret
Mayen
Lysekil
Stavanger
Goteborg
Hauge
Q
I
w
M
C
N
H
L
B
G
R
3
3
3
4
7
3
3
3
4
4
3
274
243
134
68
179
201
312
250
194
175
226
-
341
339
271
257
314
240
354
267
268
250
297
gemiddelde
druksterkte
N/mm
2
305
293
203
182
230
224
334
264
231
218
255
Touj>hnej3s_of rock
De "toughness of rock" geeft een maat voor de dynamische s p l i j t s t e r k t e
van steen. Het ronde proefstuk heeft een diameter en een lengte van
25 mm. In de testmachine rust op het proefstuk een s t a l e n c i l i n d e r met
een gewicht van 1000 g. Aan de onderzijde van deze c i l i n d e r bevindt
z i c h een hard-stalen bolvormige afronding met een diameter van 1 cm.
Het hart hiervan rust c e n t r i s c h op het proefstuk. Een val-gewicht van
2000 g v a l t met een telkens 10 mm toenemende valhoogte op de s t a l e n
c i l i n d e r tot het proefstuk bezwijkt. De valhoogte waarbij het proefstuk bezwijkt i s een maat voor de "toughness" van de steen. Deze v a l hoogte wordt uitgedrukt i n centimeters.
De proeven z i j n uitgevoerd volgens ASTM Designation D3-18 (5).
Per steen z i j n i n diverse r i c h t i n g e n proefstukken geboord. De r i c h t i n g
waarin de kernen z i j n geboord en beproefd i s b i j de r e s u l t a t e n met een
c i j f e r aangegeven. Deze c i j f e r s verwijzen naar de c i j f e r s die toegepast
z i j n om de r i c h t i n g van de kubi aan te duiden waarvan de druksterkte i s
bepaald. De d r u k r i c h t i n g van deze kubi komt overeen met de boor- en bep r o e v i n g s r i c h t i n g van de kernen waarvan de "toughness" i s bepaald, i n dien de aangegeven r i c h t i n g g e l i j k i s .
;
WKE-R-77199
- 47 -
Porfier_uit_Quenast
proefstuk
nr
3
3
1
QB4
QB5
QB6
QB7
QB8
QB9
QBIO
1
1
3
3
2
2
3
QC4 —
QC5
QC6
1
3
2
16, 18, 19, 18, 19
17, 16
12, 17
20, 21,
16, 15
20, 15,
18, 21
18, 17,
19, 18,
• 18, 12
16,9
2,15
15,2 </<• * 18,6
17,7
2,77
16,4 </<- < 19,0
20,3
1,51
18,7 </<< 21,9
16
18
13, 23
20, . 19, 19
'20, 21
23
uit_Yvoir
t
-
richting
IA5 ,
IA6
. IA7
IA8
1
1
"1
1
22, -24 . . _
24
22,
20
19,
28
2
1
-21, 20
33, 29, 23
3
3
2
1
11, 12, 10
12
23, 22, 18
22, 23
IC6
IC7
IC8
IC9
95%-betrouwbaarheidsgebied van
het gemiddelde
18
proefstuk
nr
IB5
IB6
standaardafwijking
S
X
QA4
QA4
QA5
Gres
gem.
toughness
toughness
cm
richting
-
-; f
gem.
tougjmess
x
toughness
cm
_"
--• .
- _:
22,7
• - --- - -
:
-
- •"
. . _
25,2
17,0
De rock toughness l i j k t loodrecht op de gelaagdheid hoger te z i j n dan
evenwijdig aan de lagen. D i t b l i j k t u i t de hoge waarden van IB6, IC8
en IC9. De beide l a a t s t e n z i j n i n een r i c h t i n g beproefd die n i e t evenw i j d i g aan de gelaagdheid was.
WKE-R-77199
- 48 -
Dolomiet u i t Wellen
proefstuk
nr-
toughness
gem.
toughness
richting
cm
WA4
WA5
WA6
2
3
3*
7, 11
9
WB4
WB5
WB6
1
3
3
9
7, 7
8
—
.
X
-
standaardafwijking
— S
95%-betrouwbaarheidsgebied van
het gemiddelde
-
-
8,3
1,25
7,5 </<-< 9,1
(WA t/m WC)
WC5
WC6
WC7
2
3
3
7, 9, 9
7
9, 9
x afgeschoven
Dolomiet u i t Mertert
proefstuk
nr
richting
MA4
MA5
MA6
MA7
MA11
1
1
2
3
MB4
MB5
1
3
toughness
cm
12
9, 10
12, 10
10
5
5,
4
6,
gem.
toughness
X
3
1
10,
7
6,
MD5
MD6
MD7
MD8
MD9
MD10
2
2
1
2
2
1
4,
6
6
7
.7
5,
8
95%-betrouwbaarheidsgebied van
het gemiddelde
-
9
7,2
-
MC6
MC8
standaardafwijking
S
2,48
6,1 <
M
.
<
8,3
5
[MA t/m MD)
•
•
•
4, - 6
•
—
:
. _'.
WKE-R-77199
- 49 -
Kalksteen u i t Beez
proefstuk
nr
gem.
toughness
toughness
cm
richting
CA1-I
CA1-2
CA1-3
1
2
3
7, 6, 6
5, 5, 5, 5
6, 7
CA2-1
CA2-2
CA3-1
1
2
4
4, 5, 4
4
CB1-1
CB1-2
CB1-3
1
2
3
7, 5, 6, 4
4
4
CC3-1
CC3-2
1
2
4, 4
5, 5
CD1-1
CD 1-2
CD 1-3
CD3-1
CE2-1
CE2-2
1
2
3
1
1
2
5
8, 7, 7, 6
4, 5, 6
6,. 5
7, 5
5, 6
X
standaardafwijking
S
1,12
5,3
95%-betrouwbaarheidsgebied van
het gemiddelde JK
4,9 < H< 5,7
(CA t/m CE)
•
Kalksteen u i t Maizeret
i
proefstuk
nr
richting
toughness
cm
NA4
NA5
NA6
NA7
NA9
2
2
3
3
1
5,
5,
5,
5,
4,
5,
5,
5,
6,
4,
NB5
NB6
NB7
NB8
NB9
NB10
1
1
1
2
2
3
5,
5,
4,
5,
5
5,
5
5, 5, 5
5
4, 5
NC5
NC6
NC9
NC10
2
2
1
1
4,
4,
5,
4,
4, 5
4
6
4
5,
4,
5,
4
4,
1
".•
gem.
toughness
X
standaardafwijking
S
95%-betrouwbaarheidsgebied van
het gemiddelde /c
5
5, 5
5
4
4,7
(NA t/m NC)
5, 5, 5
0,54
4,6 < M-< 4,9
K3CE-R-77199
- 50 -
2Ssalt_uit_Mayen
proefstuk
nr
toughness
— cm
richting
HA5
HA7
3
22
23, 23, 30
HB5
HB6
HB7
3
2
1
24, 26, 27, 25,
25, 26, 26, 22
24, 26, 23
gem.
toughness
x
—
standaardafwijking
S
95%-betrouwbaarheidsgebied van
het gemiddelde /<
2,18
23,7 < /«•< 25,3
24,5
(HA t/m HC)
proefstuk
nr
LA5
"~ LA7 "
LA8
-
LB5
LB6
I R7
1
richting
2
. . .
3
-
1
2
3
il* *
LC5
LC6
LC7
23, 24, 23, 20,
23
24, 27, 27, 25
?6, 24, 24
3
3
2
1
HC5
HC5
HC6
HC7
1
2
3
—
toughness
cm
gem.
toughness
X
standaardafwijking
S
95%-betrouwbaarheidsgebied van
het gemiddelde /<.
10, 10, 10, 9
"7, 9, 9
8, 9, 9, 8
11, 11, 11, 10, 10
9,7
10, 11, 9, 10
(LA-t/m
LC)
.12,-11, 12,-139, 7, 7
8, 11, 8, 9
11, 10, 10, 11
;
1,47
9,2 </^< 10,2
- 51 -
Gneis e n n o r i e t u i t Stavanger
proefstuk
nr
toughness
cm
richting
BA4
BA5
BA6
BA7
2
2
3
3
BB4
BB5
BB6
BB8
BB9
1
1
2
3
3
9, 6
10, 14
5, 8
6, 8
10, 7
BC4
BC5
BC6
BC7
BC8
BC9
2
2
3
3
1
3
12, 9, 9
12, 10, 7, 13
12, 7
14, 11, 13, 12, 14
11, 8, 9
10
BD5
BD6
BD8
1
1
3
7, 9
9, 10, 9
11, 13
9,
7,
9,
7,
gem.
toughness
X
standaardafwijking
S
95%-betrouwbaarheidsgebied van
het gemiddelde
7, 5
6, 10, 9
8, 9, 11
7
9,3
2,49
8,5 </<•< 10,1
1,89
7,9 </<-< 11,5
(BA t/m BC)
9,7
X
x noriet
Noriet_uit_Goteborg
proefstuk
nr
richting
toughness
cm
gem.
toughness
X
GA5
GA6
GA7
1
2
3
13
11
16, 14, 14, 13
- GB4
GB5
GB6
2
1
3
15, 14, 9
11, 9, 9, 10
11, 9, 10, 12
GC5
GC6
GC7
GC8
1
3
1
2
11, 12, 13, 14, 12 (GA" t/m GD)
11, 12, 14
11, 13, 9, 11, 13
8
GD5
GD6
1
2
15, 8
12, 16
standaardafwijking
S
95%-betrouwbaarheidsgebied van
het gemiddelde /<_
§
11,9
2,21
11,1 </<•< 12,7
- 52 -
N o r i e t _ u i t_Hauge
proefstuk
nr
richting
RA5
RA6
RA7
2
3
1
RB6
RB7
RB8
2
1
3
gem.
toughness
toughness
cm
X
standaardafwijking
S
95%-betrouwbaarheidsgebied van
het gemiddelde /*
2,50
10,0 < X. < 11,8
7, 12
8
5*
7, 10
7, 9,
11.
14, 13, 10,
7,
9
11,
10,9
12
(RA t/m RC)
RC5
RC6
RC6
RC7
2
1
1
3
H , 11. 12
10,
14,
8. 13
11.
12, 10
15, 12, 16
15,
11,
x scheur i n c i l i n d e r
In f i g u u r 10 z i j n de waarden van de Rock Toughness en de A.I.V. met
elkaar vergeleken. Er bestaat k e n n e l i j k een c o r r e l a t i e tussen beide
waarden, wat ook verwacht mocht worden.
Overzicht van de Rggk_Tgughness_waarden
steensoort/herkomst
porfier
gres
dolomiet
dolomiet
kalksteen
kalksteen
basalt
-graniet
gneis en n o r i e t
noriet
noriet
merk
Quenas t
Yvoir
Wellen
Mertert
Beez
Maizeret
Mayen
Lysekil
Stavanger
Goteborg
Hauge
Q
I
w
M
C
N
H
L
B
G
R
gemiddelde
Rock Toughness
18,3
21,6
8,3
7,2
5,3
4,7
24,5
9,7
9,4
11,9
10,9
- 53 -
WKE-R-77199
.
—
.
—
—
•
-
3.7 - De snelheid van drukgolven
De snelheid van drukgolven door het gesteente i s gemeten met een
Cawkell-tester.
Met d i t apparaat worden drukgolven met een frequentie van 250 kHz
door het proefstuk gezonden.
Wanneer tevens de Poisson-konstante A bekend i s kan de dynamische
E-modulus berekend worden u i t :
F = „2 _ (1 +/c) (1 - 2*> „, 2
(1 -/c)
P • massa d i c h t h e i d , kg/m
v = snelheid, m/sec
M. = konstante van Poisson (aangehouden: /c = 0,15)
3
Volgens J.R. "Hawkes (6) bestaat er c o r r e l a t i e tussen de Aggregate
Impact Value en de snelheid van drukgolven.
P o r f i e r u i t Quenast
•
proefstuk
nr
richting
•
• -
dichtheid
t/m
3
QA5
1
QB4
QB5
QB6
QB7
QB8
QB9
QBIO
QC4
QC5
QC6
—
-
snelheid
km/sec
2,65
5,28
1
1
3
3
2
2
3
1
3
2
-
proefstuk
nr
dynamische
E-modulus
MN/m
2
gemiddelde
E-modulus
MN/m
2
5,28
70.000
70.000
2,69
5,71
5,76
5,80
5,92
5,77
5,74
5,74
5,78
83.060
84.520
85.700
89.280
84.820
83.940
83.940
85.040
2,73
5,91
5,91
5,95
5,92
90.310
90.310
91.530
90.700
-
Gres
gemiddelde
snelheid
km/sec
.
-•
.
uit_Yvoir
richting
dichtheid
t/m
3
IA5
IA6
IA7
1
1
1
IB5
IB6
2
1
IC6
IC8
IC9
3
2
1
2,67
2,65
2,67
snelheid
km/sec
5,52
5,28
5,67
5,81
5,59
5,58
5,68
5,44
gemiddelde
snelheid
km/sec
5,49
5,70
5,57
dynamische
E-modulus
MN/m
2
77.050
70.490
81.290
84.720
78.420
78.730
81.580
74.830
gemiddelde
E-modulus
MN/m
2
76.280
81.570
78.380
WKE-R-77199
- 54 -
Dolomiet u i t Wellen
proefstuk
nr
richting
snelheid
km/sec
dichtheid
t/m
3
gemiddelde
snelheid
km/ sec
dynamische
E-modulus
MN/m
2
gemiddelde
E-modulus
MN/m
2
2
3
2,59
5,82
5,89
5,86
83.090
85.100
84.100
WB4
WB5
1
•3
2,67
5,70
5,69
5,70
82.160
81.870
82.020
WC5
WC6
WC7
2
3
3
6,28
100.990
105.240
99.390
-
WA4
WA5
6,25
6,38
6,20
2,73
101.870
•
Dolomiet u i t Mertert
proefstuk
richting
dichtheid
/ 3_
r
nr
ro
—
snelheid gemiddelde
-km/ sec
-oUClliC-J.U
km/sec
dynamische gemiddelde
E-modulus— -E-modulus——
MN/m
MN/m
2
2
MA4
MA6
MAI 1
1
2
3
2,65
6,06
5,96.
6,15
6,06
92.170
89.150
94.920
92.080
MB5
3
2,74
5,62
5,62
81.960
81.960"
2
2
1
2,76 -
5,85
5,35
5,76
5,65
89.450
74.820"
86.720
83.660
MD5 '
MD8
MD10
•
WKE-R-77199
- 55 -
Kalksteen u i t Beez
proefstuk
nr
richting
dichtheid
t/m
3
gemiddelde
snelheid
snelheid
km/ sec
gemiddelde
E-modulus
MN/m
2
4,33
3,01
4,15
CA1-1
CAJ-2
CA1-3
1
2
3
CA2-1
CA2-2
1
2
CB1-1
CBl-2
CB1-3
1
2
3
CC3-1
CC3-2
1
2
CD 1-1
CD 1-2
CD 1-3
1
2
. 3
2,76
-
5,10
5,41
. 5,19
• CD3-1
1
2,64
CE2-1
CE2-2
1
2
2,64
2,66
2,68
2,55
2,72
3,83
36.950
6,22
98.200
2,74
18.130
6,41
105.840
5,23
71.500
3,97
3,97
39.410
6,32
6,46
6,39
102.090
6,50
5,94
3,64
1,87
2,72
6,45
6,36
.
Kalksteen u i t Maizeret
proefstuk
nr
NA4
NA5
NA6
NA7
NA8
" NA9
richting
dichtheid
t/m
3
2
2
3
3
1
1
NB5
NB6
NB7
NB7
NB8
NB9
NB10
1
1
1
1
2
2
3
NC5
NC5
NC6
NC10
2
2
2
1
2,70
2,69
2,69
snelheid
km/sec
6,45
6,47
6,51
6,50
6,42
6,42
6,44
6,48
6,38
6,48
6,34
6,38
6,48
6,78
6,49
6,57
6,58
gemiddelde
snelheid
km/ sec
gemiddelde
E-modulus
MN/m
2
6,46
106.710
6,43
105.330
6,61
111.310
WKE-R-77199
- 56 -
Basalt u i t Mayen
proefstuk
nr
richting
dichtheid
t/m
HA6
HA7
1
3
HB5
HB5
HB6
HB7
3
3
2
1
HC5
HC6
HC7
3
2
1
gemiddelde
snelheid
km/sec
snelheid
km/sec
3
2,88
5,27
5,24
5,60
5,51
5,58
5,29
2,87
5,58
5,38
5,50
2,88
gemiddelde
E-modulus
MN/m
2
5,26
75.460
5,50
82.220
5,49
82.210
Graniet u i t L y s e k i l
proefstuk
nr
LA5
LA7
LA8
. LB5 LB6
LB7
richting
'•
dichtheid
-t/m
3
2 •
3
1
2^61
2
.... ...
2,62 -
-
snelheid
km/sec
3,37
3,65
3,69
3,97
LC5
LC6 •
r
2
3,92
3,44
T Cl
LiKjr
•J
J
gemiddelde
snelheid
km/sec
.
4,32
4,14
1
2,63
-
-
"X 00J , £ . £
3,57
4,14
gemiddelde
E-modulus
MN/m
2
_3J.500
42.530
.
-3,53
—
.
"31.040
„
.
UES-a-77199
- 57 -
Gneis/noriet Stavanger
proefstuk
nr
richting
m
BA4
BA5
BA6
BA7
2
2
3
3
BB4
BB5
BB6
BB7
BB8
BB9
1
.1
2
2
3
3
BC4~
BC4
BC5
BC6
BC7
BC8
BD5
dichtheid
t/ 3
3,81
3,82
3,72
3,98
2,64
4,41
4,14
3,93
3,92
3,70
3,58
2,59
_
2
2
3
3
1
5,29
4,95
5,42
4,98
4,95
5,09
2,66
1
6,52
6,54
6,10
6,33
1
UUD
BD7
BD8
2
3
. X
snelheid
km/ sec
noriet
gemiddelde
snelheid
km/sec
gemiddelde
E-modulus
MN/m
2
3,83
36.680
3,95
38.270
5,14
66.560
-
6,37
112.600 —
- ..
Noriet u i t Goteborg
-
-
proefstuk
nr
richting
dichtheid
t/m
3
snelheid
km/sec
gemiddelde
snelheid
km/sec
gemiddelde
E-modulus
MN/m
2
GA5
GA6
GA7
1
2
3
3,06
6,28
5,86
6,43
6,19
111.040
GB4
GB5
GB6
2
1
3
3,12
7,05
6,53
6,62
6,73
133.830
GC5
GC6
GC7
GC8
I
3
1
2
6,38
119.500
GD5
GD6
1
2
6,56
125.120
3,10
3,07
6,57
5,85
6,59
6,51
6,74
6,37
•' >»".
— ~ ~ — < > . . . . - *
• -it^ni-iVni • y
,w.^:..
v
ft
.
..j
.
.........
,—
T
^ . . . r i ^ ,;.
t-o
...^,
f
„,
-„ "..„,'„.,'•..,...-
.J.."~
WWS-ft-77139
Noriet_uit_Hauge
proefstuk
nr
richting
dichtheid
t/m
3
RA5
RA7
2
RB6
RB7
RB8
2
1
3
3,13
RC5
RC6
RC7
2
1
3.
3,10
3,09
1
snelheid
km/sec
6,05
6,22
gemiddelde
snelheid
km/sec
gemiddelde
E-modulus
MN/m
2
6,14
110.320
5,99
5,78
6,24
6,00
106.710
6,12
6,05
6,44
6,20
112.860
In f i g u u r 11 z i j n de waarden van de Aggregate Impact Value en de
snelheden van drukgolven met elkaar vergeleken.
De v e r o n d e r s t e l l i n g dat er een c o r r e l a t i e tussen deze eigenschappen
zou bestaan, wordt door deze figuur tegen gesproken.
Het i s opvallend dat de onderzochte gesteenten i n 2 groepen v e r deeld kunnen worden op basis van de A.I.V. Steensoorten met een
hoge A.I.V. z i j n kalksteen, graniet en gneis. De overige steensoorten hebben een lage A.I.V. Mogelijkheid bestaat er voor de
eerste groep wel een c o r r e l a t i e tussen de snelheid en de A.I.V.
3.8. Aggregate_Imgact_Value (A.I.V.)
/ De Aggregate Impact Value i s een maat voor de v e r b r i j z e l b a a r h e i d van
een monster steenslag door een s l a g - b e l a s t i n g . De dynamische b e l a s t i n g wordt uitgeoefend door een gewicht van 14 kg 15 maal vanaf een
hoogte van 380 mm op het monster te l a t e n vallen.. Het monster bevindt
z i c h daarbij i n een cilindervormig vat met een inwendige diameter van
102 mm en een hoogte van 50 mm.
De proef i s uitgevoerd volgens BS812 (7). In a f w i j k i n g van d i t voors c h r i f t i s materiaal gebruikt van de z e e f f r a c t i e C 11,2 - C 8. D i t
materiaal i s verkregen door brokken steen i n een kaakbreker te breken
en te zeven. Na de v e r b r i j z e l i n g van het monster i s het materiaal op
zeef 2 mm gezeefd. De A.I.V.-waarde i s berekend a l s
^ x 100%, waarin:
- A : gewicht van het monster
- B : gewicht van de f r a c t i e door zeef 2 mm na v e r b r i j z e l i n g .
De proeven z i j n i n 2-voud uitgevoerd.
...
- 59 -
materiaal/herkomst
porfier
gres
Quenast
Yvoir
dolomiet
. dolomiet
kalksteen
Wellen
Mertert
Beez
•
•
•
. kalksteen
basalt
graniet
gneis/noriet
Maizeret
Mayen
Lysekil
Stavanger
(noriet)
noriet
noriet
•HEP—
Goteborg
Hauge
steen
merk
gewicht i n
de vorm
(gem.) g
WKE-R-77199
door zeef
2 mm
%(m/m)
A.I.V.
gemiddelde
A.I.V.
QA
QB
QC
299
303
292
16,7
17,6
18,4
17,0
18,0
17,5
16,9
17,8
18,0
17,6
IA
IB
IC
299
290
295
17,7
15,8
15,8
17>
14,7
14,8
17,4
15,3
15,3
16,0
WA
WB
WC
314
306
316
28,1
29,5
26,0
28,4
29,5
27,1
28,3
29,5
26,6
28,1
MA
MB
MC
MD
312
324
286
323
29,9
25,5
36,4
24,8
29,7
26,2
35,7
25,0
29,8
25,9
36,1
24,9
CA1
CA2
CA3
CB1
CB2
CB3
CC1
CC2
CC3
CD1
CD3
CE1
CE2
CE3
314
304
302
311
316
316
302
314
298
322
282
306
317
332
35,5
28,6
37,0
35,2
22,8
31,8
32,6
21,9
27,0
24,5
39,7
26,1
20,9
22,2
35,7
35,6
28,6
37,0
35,2
22,3
31,3
31,5
21,9
27,0
24,5
40,9
26,1
22,1
22,2
NA
NB
NC
305
301
299
26,1
26,1
34,2
24,8
26,5
32,6
25,5
26,3
33,4
28,4
HA
HB
HC
309
334
320
16,3
16,0
16,9
17,1
15,4
17,8
16,7
15,7
17,4
16,7
LA
LB
LC
296
295
311
35,2
34,9
32,6
34,5
31,6
33,0
34,9
33,3
32,8
33,7
BA
BB
BC
BD
287
290
300
337
37,5
32,9
26,2
19,5
37,7
33,2
26,1
18,9
37,6
33,1
26,2
19,2
29,0
GA
GB
GC
GD
330
342
340
349
21,2
20,9
15,6
15,2
19,9
20,6
20,9
16,1
15,5
350
354
353
20,5
18,4
21,7
21,2
RA
RB
RC
—
21,7
30,8
30,3
42,0
23,3
16,6
15,8
20,7
20,9
18,4
21,2
29,2
29,0
18,3
20,2
WKE-R-77199
- 60 -
Het gewicht i n de vorm i s gemeten na v e r d i c h t i n g . D i t gewicht i s
a f h a n k e l i j k van de dichtheid van de steen en de v e r b r i j z e l b a a r h e i d .
De g e t a l l e n die verkregen worden door het gewicht i n de vorm t e
delen door de dichtheid van de steen, c o r r e l l e r e n met de A.I.V.waarden.
B i j de A.I.V.-waarden v a l l e n de lage uitkomsten voor graniet en
gneis op. Deze materialen z i j n n i e t a l l e e n b e t r e k k e l i j k hard maar
..kennelijk ook bros. De sterkte i s bovendien nogal matig.
3.9
Hardheid
De hardheid van de steensoorten i s uitgedrukt i n de hardheidsschaal
volgens Mohs. Deze schaal i s vastgelegd met 10 steensoorten.
Deze steensoorten z i j n genummerd van 1 t o t en met 10. De opeenvolgende nummers duiden een toenemende mate van hardheid aan. Deze
steensoorten z i j n : 1. Talk, 2. Gips, 3. C a l c i e t , 4. F l u o r i e t ,
5. A p a t i e t , 6. Veldspaat, 7. K w a r t s i e t , 8. Topaas, 9. Korund,
10. Diamant.
De hardheid van de te onderzoeken steen wordt bepaald door met deze
steen de stenen volgens de schaal van Mohs te bekrassen en omgekeerd. Hardheid 5/6 betekend dan dat de onderzochte steen wel i n
Apatiet k r a s t maar n i e t i n Veldspaat.
Hardheid volgens de schaal yanMohs
steensoort/herkomst
porfier
gres
dolomiet
dolomiet
kalksteen
Quenast
Yvoir
Wellen
Mertert
Beez
steenmerk.
hardheid
gemiddeld
QA
QB
QC
5/6
6/7
6/7
6,2
IA
IB
IC
6/7
6/7
6/7
6,5
WA
WB
WC
4/5
5/6
4/5
4,8
MA
MB
MC
MD
5/6
5/6
6/7
5/6
CA3, CB2, CB3,
CCl, CC2, CD2
C E l , CE3
5/6
5/6
5/6
5,5
5,8
kalksteen
Maizeret
NA, NB, NC
5/6
5,5
basalt
Mayen
HA, HB, HC
5/6
5,5
graniet
Lysekil
LA, LB, LC
6/7
6,5
gneis/noriet
Stavanger
BA, BC
BB, BD
6/7
5/6
6,0
noriet
Goteborg
GA, GB, GC, GD
5/6
5,5
noriet
Hauge
RB, RA, RC
5/6
5,5
- 61 -
WKE-n-77199
"' Bestendigheid
Van een aantal steensoorten i s de bestendigheid onderzocht t.a.v.
v o r s t - en dooiwisselingen en t.a.v. zeewater.
De bestendigheid i n zeewater i s onderzocht door van een aantal
steensoorten f i j n gebroken materiaal gedurende 8 uur i n water van
de Noordzee i n een stoombad te houden (ten minste 90°C).
De volgende steensoorten z i j n onderzocht (tussen haakjes het merk
van de steen):
gres
u i t Yvoir (IC),
dolomiet u i t Wellen (WC) en Mertert (MC),
kalksteen u i t Beez (CA3) en Maizeret (NC),
b a s a l t u i t Mayen (HB).
Van de z e e f f r a c t i e C 11,2 - C 8 werd 200 g onderzocht. Er trad
geen v e r f i j n i n g op noch v e r l i e s van materiaal door chemische
r e a c t i e s , oplossing e.d.
M a t e r i a a l van 1 steen (MC) i s gedurende 8 uur i n zeewater gekookt.
Er trad ook h i e r b i j geen m a t e r i a a l v e r l i e s op.
Van een aantal stenen i s de bestendigheid tegen v o r s t - en dooiwisselingen bepaald volgens DIN 52104 (9). De stenen d i e hierop onderzocht z i j n , hadden een grotere wateropname ( b i j atmosferische druk)
dan 0,5%(m/m). Volgens de "Technische Lieferbedingungen f u r Wasserbausteinen" (10) bestaat i n dat geval de kans op schade door i n v l o e den van v o r s t en dooi.
B i j de proef i s water u i t de Noordzee gebruikt. Zoals i n de L i e f e r bedingungen staat vermeld z i j n de stenen t i j d e n s het v e r b l i j f i n de
v r i e s k i s t omhuld geweest met dunne p l a s t i c f o l i e om u i t d r o g i n g te
vermijden. De onderzochte steenscherven z i j n aan 25 vorst-dooiwisselingen blootgesteld.
_
KKE-R~77199
- 62 De volgende r e s u l t a t e n werden verkregen:
steenmerk
steensoort/herkomst
basalt
Mayen
kalksteen Beez
dolomiet
Mertert
dolomiet
Wellen
gewicht van
de scherven
voor
beproeving
8
wateropneming b i j
atmosferische druk
%(m/m)
gewichtsverl i e s door
vorst-dooiwisselingen
%(m/m)
vochtgehalt
na de vorst]
dooiwisselingen
%(m/m)
HA
HB
HC
689
343
393
0,8
0,9 .
1,0
0,0
0,0
0,0
0,9
0,8
CA3
CB2
CB3
CCl
CC2
CD 2
CEl
CE3
593
293
728
470
409
535
328
218
2,7
0,6
0,9
1,0
0,8
0,2
0,8
0,2
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
3,2
0,6
0,9
1,2
0,9
0,3
MA
MB
MC
MD
463
494
198
261
2,1
0,9
4,7
0,7
0,2
0,7
0,7
WA
WB
WC
350
349
535
2,9
1,6
0,9
1,9
1.1
0,7
1.0
2)
1.3
0,8
2,6
1,2
6,2
1)
-
3)
1)
1,2
3,5
1) uiteengevallen i n f i j n materiaal en brokken (max.
2) steen gescheurd na vorst-dooi proef
3) 1 stukje steen
-
1,7
180 g)
Het gewicht G van een steen na de v r i e s - d o o i proef i s berekend u i t :
(k - a) c l
D i t i s het gewicht van de steen e x c l u s i e f het
1 " c J
zout dat na het drogen i n de steen i s achtergebleven. I n deze formule
is:
a. • gewicht van de droge steen i n c l u s i e f het achtergebleven
zout;
k = gewicht van de natte steen na koken i n zout water;
c = indamprest van het gebruikte zeewater.
c i s gemeten en vastgesteld op 0,02865 g per cm water.
Het vochtgehalte i s uitgedrukt i n massaprocenten zoet water. Deze
hoeveelheid zoet water komt overeen met het volume van het opgenomen
zoute water.
3
(k - a) 100
7
^ — r , waarin
w (a - kc)
w = de dichtheid van zeewater.
Deze dichtheid i s i n 3-voud bepaald door met een pipet precies 100 ml
water te nemen en te wegen. B i j 23°C was de d i c h t h e i d van het zeewater
1,0149 g/cm3.
Tijdens de vorst-dooi proef i s het vochtgehalte i n het algemeen i e t s
toegenomen.
Volgens de Technische Lieferbedingungen wordt de steen met een groter
gewichtsverlies dan 0,5% a l s v o r s t g e v o e l i g g e k w a l i f i c e e r d . De onderzochte b a s a l t i s n i e t vorstgevoelig; de dolomiet u i t Mertert en Wellen
wel. De kalksteen u i t Beez heeft gemiddeld een k l e i n e r g e w i c h t s v e r l i e s
dan 0,5%.
v
•BP
=
•
•
•
M
i
- 63 -
4. Samenvatting en conclusies
Door medewerkers van de Deltadienst en het Rijkswegenbouwlaboratorium z i j n
i n 1976 en 1977 de produktie- en leveringsmogelijkheden van s t o r t s t e e n u i t
groeven en winplaatsen i n noord-west Europa nagegaan. De r e s u l t a t e n daarvan
z i j n i n hoofdstuk 2 samengevat.
—
~
Door het Rijkswegenbouwlaboratorium z i j n monsters van een aantal steensoorten
u i t de betreffende groeven en winplaatsen onderzocht op een aantal eigenschap
pen en gebreken, zoals d i c h t h e i d , s t e r k t e , wateropname, bestendigheid tegen
milieu-invloeden, scheuren, holten en poreusheid.
Omdat de eigenschappen van het gesteente i n een bepaalde groeve min of meer
v a r i e r e n en omdat slechts enkele stenen z i j n onderzocht, kunnen de gemeten
eigenschappen van de onderzochte monsters n i e t meer dan een v e e l a l goede
i n d i c a t i e geven van het materiaal i n de groeve of winplaats. Het voorkomen
van scheuren i n de stenen i s slechts v i s u e e l beoordeeld. Deze v i s u e l e beoordeling kan een zeer onbetrouwbare indruk geven van de u i t de groeve te verk r i j g e n steen omdat n i e t a l l e e n weinig stenen z i j n beoordeeld maar ook omdat
de s e l e c t i e van de steen mogelijk n i e t aselect geweest i s . Bovendien geeft
het n i e t aanwezig z i j n van scheuren i n de onderzochte k l e i n e stenen geen
zekerheid over het wel of n i e t gescheurd z i j n van grotere steenbrokken.
De scheuren kunnen van nature aanwezig z i j n of door het springproces v e r oorzaakt z i j n . D i t l a a t s t e wordt soms bewust nagestreefd i n het geval dat
slechts f i j n gebroken steen geproduceerd wordt. In dat geval kan door aanpassing van het springproces scheurvorming beperkt worden.
Scheuren en makkelijke v e r b r i j z e l b a a r h e i d van steen kunnen door transport
en-overslag tot een b e l a n g r i j k e mate van i>reuk l e i d e n . De mate van g e w e T d —
die op de steen wordt uitgeoefend, bepaald door b i j v o o r b e e l d de valhoogte
i n een depot of een schip, beinvloedt anderzijds de mate van v e r f i j n i n g van
de steen. W e l l i c h t i s het noodzakelijk hiervoor i n de leveringsvoorwaarden
regels te s t e l l e n , vooral wanneer keuring van de steen i n de groeve p l a a t s
vindt.
-
-
De weerstand tegen v e r f i j n i n g van de steen i s onderzocht door bepaling van
de drukvastheid, de Aggregate Impact Value (A.I.V.) (weerstand tegen dynamische v e r b r i j z e l i n g van f i j n gebroken materiaal) en de Rock Toughness
(weerstand tegen dynamische s p l i j t k r a c h t e n ) .
Een poging om door bepaling van de snelheid van hoog-frequente drukgolven
meer i n z i c h t te k r i j g e n i n de sterkte van de gesteenten, heeft geen bevredigend r e s u l t a a t opgeleverd. Wel heeft d i t onderzoek een indruk gegeven van
de dynamische s t i j f h e i d van de steen en de mate van homogeniteit van de
diverse steenmonsters die per groeve of winplaats z i j n onderzocht.
De r e s u l t a t e n van de bepaling van de drukvastheid z i j n i n een tabel op
biz. 46 samengevat, van de A.I.V. op biz. 59 en de Rock Toughness op biz. 52.
Nogmaals wordt er op gewezen dat de genoemde c i j f e r s een i n d i c a t i e geven
voor de k w a l i t e i t per groeve en geen exacte maat z i j n . Hoewel vanwege het
b e t r e k k e l i j k geringe aantal onderzochte monsters s t a t i s t i s c h e bewerkingen
achterwege z i j n gelaten, kan door beoordeling van de spreiding van de proefr e s u l t a t e n een indruk van de homogeniteit van het materiaal en de betrouwbaarheid van de gemiddelde waarden verkregen worden.
......
In het volgende overzicht z i j n de eigenschappen van de onderzochte steensoorten globaal g e c l a s s i f i c e e r d en gewaardeerd...
•
- -
......
•• . . . i ^ . . . .
.-
.
..
......i.
^ •
j
„
u i , , '.
- 64 -
Eigenschappen van. onderzochte
steensoort/herkomst
porfier
gres
dolomiet
dolomiet
kalksteen
kalksteen
basalt
graniet
gneis/noriet
noriet
noriet
merk
Quenast
Yvoir
Wellen
Mertert
Beez
Maizeret
Mayen
Lysekil
Stavanger
Goteborg
Hauge
scheuren
Q
I
+
+
w
o
o
o
-
M
C
N
H
L
B
G
R
•• . - J - -T-
woK*-»-Trm
steenmonsters:
dichtheid
_
-
-
+
+
• o
-
o
—
—
.+
+
o
• '• -
•
wateropname
druksterkte
Rock
Toughness
AIV
hardheid
sterkte
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
-
-
o
+
. -
o
o
o
o
-
oh
-
o
+
.+
+
+
+
+
+
o
o
o
o
-
—
o
+
o
o
o
+
+
—
+
o
o
o
o
- -.scheuren
-
: + geen t o t een enkel s c h e u r t j e , o l i c h t t o t matig gescheurd,
- sterk gescheurd.
dichtheid
: + 3,0 - 3,2 t/m , o 2,8 - 3,0 t/m3, - 2,6 - 2,8 t / 3 .
wateropname
: + < 0,5%, o 0,5 - 1,0%, - > 1,0%.
druksterkte
: + 280-340 N/mm , o 220-280 N/mm , - 160-220 N/mm.
Rock Toughness: + > 16, o 10-16, - < 10.
A.I.V.
: + < 22,0, o 22,0 - 28,0, - > 28,0.
hardheid
: + > 6,0 volgens de schaal van Mohs, o tussen 5,0 en 6,0, - < 5,0.
3
m
2
2
2
De sterkte van de steen i s gewaardeerd a l s een gemiddelde waardering voor de
druksterkte, A.I.V. en Rock Toughness. H i e r b i j i s per onderzoek een volgorde
(1 t/m 11) v a s t g e s t e l d naar volgorde van k w a l i t e i t . De gemiddelde waarde voor
de 3 sterkte-eigenschappen l e v e r t een nieuwe k w a l i t e i t s v o l g o r d e op d i e bepalend i s geweest voor de waardering van de s t e r k t e . H i e r u i t b l i j k t dat de k a l k steensoorten het zwakst z i j n . P o r f i e r , basalt en gres z i j n de sterkste steensoorten. N o r i e t , gneis en graniet vormen de middengroep.
Het onderzoek heeft i n z i c h t gegeven i n de s t e r k t e v e r s c h i l l e n tussen de steensoorten. Er kunnen geen conclusies getrokken worden over de absolute maat en
de v e r s c h i l l e n i n v e r f i j n i n g die door transport en overslag z u l l e n optreden.
Dit kan a l l e e n i n de p r a k t i j k nagegaan worden, z i j het met v e e l moeite.
De v e r f i j n i n g en de v e r s c h i l l e n i n v e r f i j n i n g tussen zwakke en sterke steensoorten i s echter ongetwijfeld een f a c t o r van betekenis.
Naar schatting z i j n v e r s c h i l l e n i n de orde van 5% i n de f r a c t i e d i e een bepaalde
ondermaat van een s o r t e r i n g door v e r f i j n i n g o n d e r s c h r i j d t , zeker mogelijk.
De' k w a l i t e i t van de onderzochte steensoorten wordt h i e r n a k o r t beschreven:
-
Porfier_uit_2uenast_(Belgie2
Onderzoek op 3 stenen.
Een sterk en hard gesteente. I n de groeve komt enige v a r i a t i e voor i n d i c h t heid en s t e r k t e . Scheuren: v r i j zeker geen probleem. D i c h t h e i d : gemiddeld
2,68 t/m3, s p r e i d i n g voor 3 onderzochte stenen: 0,1 t/m3. Poreusheid en
wateropname: gering.
- Gres
Hi£_lY°il_i5sIsil2
Onderzoek op 3 stenen.
Als sediment-gesteente zeer sterk. De s t e r k t e i s zeker g e l i j k aan de p o r f i e r
u i t Quenast. De sterkte wordt beinvloedt door de r i c h t i n g waarop het m a t e r i a a l
i s afgezet. D i t i s met name geconcludeerd u i t het onderzoek naar de Rock
Toughness. De s t e r k t e v a r i e e r t ook i n de groeve.
—...
. . . —
— - —
WKE-R-77199
-
65 -
Scheuren: geen enkele i n de steenmonsters. Omdat het gesteente gelaagd i s met
geen of wel binding tussen de waarneembare lagen komen r e l a t i e f v e e l p l a t t e
stukken i n de stortsteen voor en bestaat voor zeer zware s t o r t s t e e n misschien
het gevaar dat breuk volgens de laagscheidingen soms makkelijk t o t stand
komt. Zekerheid hierover zou slechts door nader onderzoek i n de groeve v e r kregen kunnen worden. Dichtheid: gemiddeld 2,66 t/m.3, spreiding voor 3 stenen:
0,03 t/m . Poreusheid en wateropname: gering.
3
22225i££_Hi^_HsIIS2_lHSSil2HitSl§S^2_S3_^fI^fl£_iLH5£S^H£S2
Onderzoek op 3 r e s p e c t i e v e l i j k 4 stenen.
Een zwak gesteente zoals de beide andere onderzochte kalksteensoorten. De
dynamische s p l i j t s t e r k t e i s i e t s groter dan van de kalksteen u i t Beez en
Maizeret. De k w a l i t e i t van het gesteente v a r i e e r t nogal i n a l l e opzichten.
De grote k l e u r v a r i a t i e s gaven a l deze indruk. Scheuren: enkele scheur en
haarscheuren mede samenhangend met de gelaagdheid. Dichtheid Wellen: gemiddeld 2,65 t/m , spreiding voor 3 onderzochte stenen: 0,17 t/m^. Dichtheid Wellen: 2,61 t/m^, spreiding voor 4 onderzochte stenen: 0,31 t/m
(ongunstig beinvloed door 1 sterk poreuze steen).
Poreusheid en wateropname: groot en sterk varierend. B i j atmosferische druk
werd een wateropname van gemiddeld 2% gemeten.
De steen i s vorstgevoelig en daarom n i e t of minder geschikt voor toepassingen
boven water of op de grens van water en lucht zoals i n oeverbeschermingen.
3
3
Kalksteen u i t Beez (Belgie)
Onderzoek op 15 stenen.
Een r e l a t i e f zwak gesteente. I n de groeve komt grote v a r i a t i e voor i n kwal i t e i t . W e l l i c h t i s d i t beeld dat u i t het onderzoek verkregen i s enigszins
gechargeerd omdat w a a r s c h i j n l i j k b i j de monstername extreem v e r s c h i l l e n d
lijkende stenen z i j n genomen. Scheuren: enkele scheuren en haarscheurtjes.
Een gelaagd gesteente. Er komen grote k l e u r v a r i a t i e s voor. Enkele stenen
hadden l i c h t e aders en adertjes. Het kalkgehalte (CaC03) van 6 onderzochte
stenen varieerde tussen 56 en 70%. De steen bevat ook Si02 ( s i l i c i u m ) . B i j
enkele stenen was het mogelijk zandkorrels met de hand van de steen l o s t e
wirijven! Dichtheid: gemiddeld 2,69 t/m , spreiding voor 15 onderzochte s t e nen: 0,21 t/m^. Poreusheid en wateropname: van gering t o t groot. De wateropname onder atmosferische druk varieerde tussen 0,1 en 2,7%.
3
52lkste^n_uit_Maizeret
(Belgie)
Onderzoek op 3 stenen.
Een zwak gesteente; mogelijk nog i e t s zwakker dan de k a l k s t e e n u i t Beez.
Het kalkgehalte i s zeer hoog. De v a r i a t i e tussen de 3 stenen was gering.
Scheuren: v e e l haarscheuren (vooral door n a t u u r l i j k e gelaagdheid). D i c h t heid: gemiddeld 2,69 t/m^, spreiding voor 3 stenen: 0,01 t/m3. Poreusheid
en wateropname: gering.
'Basalt_uit_Mayen_^West-Duit
Onderzoek op 3 stenen.
Een zeer sterk en t a a i gesteente. Het s t e r k s t e gesteente van de onderzochte
steensoorten. In de groeve komt enige v a r i a t i e i n s t e r k t e en d i c h t h e i d voor.
Scheuren: een enkele; geen aanleiding voor bezorgdheid. Dichtheid: gemiddeld
2,87 t/m , spreiding voor 3 stenen: 0,01 t/m3. Poreusheid en wateropname:
gemiddeld 0,9% wateropname onder atmosferische druk. Het i s echter bekend
dat deze b a s a l t ongevoelig i s voor vorst-dooi wisselingen.
3
Graniet_uit_Lysekil_^Zweden2
Onderzoek op 3 stenen.
Een hard maar n i e t zo sterk gesteente. De steen i s echter sterker dan de k a l k steensoorten. De aangeboden stenen varieerden weinig i n k w a l i t e i t . Scheuren:
geen. Dichtheid: gemiddeld 2,62 t/m , spreiding voor 3 stenen: 0,02 t/m3.
Poreusheid en wateropname: gering.
3
-xvtath..**^
-
.
, i
•• ..-
...
•.
J
,...
jijjiwtoifcg.a.. . I -
j
il. i
I
_
, ,„, ,
i
- 66 -
-
-,-r
,>.,.,.« „,,.,iih -
WKE-R-77199
Gneis^n_noriet_uit_Stavanger
Onderzoek op 4 stenen (3 gneis, 1 n o r i e t ) .
De s t e r k t e van het gneis i s ongeveer g e l i j k aan de g r a n i e t u i t L y s e k i l ; de
n o r i e t i s i e t s sterker. De v a r i a t i e op de winplaats, bestaande u i t grove
steenbrokken u i t morenen, i s a a n z i e n l i j k . D i t b l i j k t a l u i t het f e i t dat
2 geheel v e r s c h i l l e n d e steensoorten a l s monsters van deze winplaats z i j n
aangeboden. Scheuren: enkele scheuren en haarscheurtjes. Dichtheid: gneis,
gemiddeld 2,63 t/m , spreiding 0,07 t/m ; n o r i e t 2,93 t/m3. Poreusheid en
wateropname: gering.
3
3
- Noriet_u^_Goteborg_^Zweden)
Onderzoek op 6 stenen.
Een i e t s s t e r k e r gesteente dan het onderzochte g r a n i e t en gneis. Er komt
:.-nogal wat v a r i a t i e voor i n de sterkte en d i c h t h e i d . Scheuren: scheuren
en haarscheuren. Door een aangepast springproces kan de mate van gescheurdheid w a a r s c h i j n l i j k tot een aanvaardbaar niveau beperkt b l i j v e n .
Dichtheid: gemiddeld 3,08 t/m , spreiding voor 6 stenen:
0,26 t/m . Poreusheid en wateropname: gering.
3
3
- Noriet_uit_Hauge_^Noorwegen2
Onderzoek op 3 stenen.
Deze n o r i e t i s ongeveer even sterk a l s de n o r i e t u i t Goteborg. De s t e r k t e
v a r i e e r t e n i g s z i n s . Scheuren: i n 2 stenen kwamen scheuren voor. Door een
aangepast springproces kan de mate van gescheurdheid w a a r s c h i j n l i j k t o t
een aanvaardbaar niveau gebracht worden. Dichtheid: gemiddeld 3,11 t/m ,
spreiding: 0,04 t/m . Poreusheid en wateropname: gering.
3
3
A l l e onderzochte steensoorten hebben een kookproef met zout water doorstaan
zonder u i t e e n t e v a l l e n , op te lossen e.d., zodat de duurzaamheid van de steen
i n zout water verzekerd l i j k t te z i j n .
D e l f t , 1-12-1977
G.J. Laan
^
«
WKE-R-77199
- 67 -
Literatuur
1. M. Oyama, H. Takehara: "Revised Standard S o i l Color Charts" (gebaseerd
op de "Standard S o i l Color Charts" door Munsell). Research Council f o r
A g r i c u l t u r e , Forestry and F i s h e r i e s , Japan, j u l i 1970.
2. Rijkswaterstaat: "Eisen door de Rijkswaterstaat gesteld aan. bouwstoffen
voor de wegenbouw, 1972" , S t a a t s u i t g e v e r i j , 's-Gravenhage.
3. DIN 52102 "Prufung von Naturstein; Bestimmung der Dichte" Entwurf
DIN 52102, Dec. 1963.
4. DIN 52105 "Prufung von N a t u r s t e i n , Druckversuch" Aug.
1965.
5. ASTM: "Standard Method of Test f o r Toughness of Rock" ASTM Designation
D3-18, reapproved i n 1952.
6. J.R. Hawkes en J.R. Hosking: " B r i t i s h arenaceous rocks f o r s k i d r e s i s t a n t
road s u r f a c i n g s " TRRL Report LR 488 London 1972.
7. BS 812: " B r i t i s h Standard Methods f o r Sampling and t e s t i n g of mineral
aggregates, sands and f i l l e r s " , Part 3 Mechanical p r o p e r t i e s , 1975.
8. R. R e i n i s c h : "Petrographisches Praktikum I I " , derde druk, B e r l i j n
9. DIN 52103 "Prufung von Naturstein; Frostbestandigkeit" Nov.
herziening maart 1965.
1920.
1942,
10. Bundesminister filr Verkehr: "Technische Lieferbedingungen f u r Wasserbausteinen", ausgabe 1976.
•ffl--irid
h i r -
• : -,'; a r , - a o a -
.ii:
_ . i
. . • j o ^ . ^ . - ,»,..;,«,
• —
• - r —
'•
n
r,
.
j
. n r . int. r , i -
WKH-R-77199
h o o g t e ca. 3 0 m.
777^7777^
aanzicht van de groevewand van de gresgroeve in Yvoir,
figuur 2
WKE-R-77199
S5
s
1 s
CO
Z5
cn
s
I1
5;
r
1
a
II
1
f
i!
e
1
t
S &
2 a
I
1i!
CS
°3
5
I
1
C5
j
•i
N
?I
s
4s
\
v)
0 Os
*1
fi
«
05
\
i
id '
.5
5>s
<o
<o
0
0
ii
{
si
3-
•a tS (3 >s
& 5 * S *
-
liU^bau.
.. •
.
•
_ i j
.
: ---
.
- -
-.
WKE-R-77199
STROOMSCHIiMA STORTSTEENPRODUKTIE CARRIERF.S DE BEEZ
1
tout-venant
doseerder
>w.
0
zeef
- 100 mm
breker
i
J
p=5»» doseerder
tl
^
transportband
s t o r t s t e e n 60-200
zeef
s t o r t s t e e n 10-60 kg
0-10 kg
figuur A
CJ
to
in
o
CJ
o_
O)
o
oo
LO
I
o
I
L
-r
i
1.
1
I
—
LO
co
O
co
CJ O
in
CO
f
-r—
I
i—
i
It
a
c
a
o
Q.
c
y
$
CJ
cn
o
CD
CO
II
C
i
I
I
1
LO
LO
>3
cn
3
o
CD
LO
LO
1
I
O
c
o
•>*
r"
i
CD
t*
l
L
c
CJ
CJ
LO
CO
a
o
CO
CO
LO
CM
cn
O
CM
LO
.o
il
2 S>
LO
LO
CN
O
CN
~r-
l
LO
o
LO
J
£
o
i_
cn
o
"In
in
3
D
cn
W1E-R-TT199
<A
10
O
JSC
L_
Cs>
CL
CO
CO
.LO
o
LO
CO
O
CO
co
a
(0
c
a
cs»
CJ Q.
CL£
a —o
o
a cn
I
co
II
LO
LO
.
£
O
I
i
cn
LO
I
c*.
o
CO
LO
>4-
I •
2c «?
D
D
LO
CO
to
r
CO
LO
CM
o
cn
2
CM
cn
-«o
-»
CO
LO
cn
LO
—i—
LO
CM
—I—
—•—
LO
o
CM
•
—I—
o
-T
LO
-
o
to
£
cn
CJ
<0
CO
a
ft)
Q.
CO
CJ
CT
.LO
co ~
M
a
sS
J2 CJ
32 »CJ
LO
CO
iO
co
L.
LO
LO
c- Q.
— _c
a CJ
CD
CJ
CT
c
s*
a
a
i
.o
cn
JSC
O
CD
I
O
LO
LO
.o
I
II
c
OJ
.LO
CO
"to
.O
o
CO
to
LO
"CN
.O
cn
JSC
CN
SZ
.LO
o
£
2
cn
o
to
Ic
cn
•LO
—I—
LO
CN
o
CN
-1—
LO
—I—
o
LO
cn
WKE-R-77199
JUIST BEZWIJKINGS PATROON
ON JUIST BEZWIJKINGS PATROON
T= trekscheur
f iguur 9
K1CB-R-77199
+ L
+B
, C +M
N++
%
w
•HQ
+ H
-H
5
10
15
20
~25
•— Rock Toughness
r e l a t i e J u s s e n A.I.V. en Rock Toughness
f i g u u r 10
WJCZ-R-77199
•hi
+• B (gneis)
30-f-c
-f-w
25-
4-R
20-
(noriet)-f-B
-f-Q
A.I.V.
+ H
4
1
0
1
1
1
1
r
1
2
km/s
relatie tussen Aggregate Impact Value en
snelheid van drukgolven.
f i g u u r 11
r

Combi Splitton Bank Bouwpakket

LEISTEEN NIET-KALKHOUDEND

Teddy Cottonstraat 7 3069 RV Rotterdam 010 456 90 30 / 06 48 77

LEGO® FABRIEK!

Semi-Lago

Metsel een steen, red de Wester!

Bekijk onze brochure

Nieuwssteentje 227 31jan14

nota-naar-aanleiding-van-het-advies-nr-bbwb-dd-van-dr-pj-ente

2014_albert_meijer_land_sparen 267KB Mar 09 2014 11:26:24