Vliegveld Malle Visie 092014

Een vliegende start voor het Groene
Hart van de
Antwerpse Kempen
Gezamenlijke visie van Natuurpunt, APCK, VAV en KAZM voor een groene
toekomst voor het vliegveld van Malle
Te midden van het bosrijke gebied tussen de kernen van Oostmalle, Zoersel en Wechelderzande ligt
een uitgestrekt open natuurterrein met heide, landduinen, heischrale graslanden en een vliegveld.
Het biotoop van heel wat zeldzame en bedreigde planten en dieren, en een plek waar zowel
natuurliefhebbers als sportvliegers graag vertoeven. Bij het brede publiek is het gebied vooral bekend
omwille van het aanwezige vliegveld, of als de locatie van de jaarlijkse cyclocross. Bij
natuurliefhebbers is het ook bekend als een van de meest waardevolle natuurdomeinen van de
provincie Antwerpen. Met de op stapel staande verkoop en herbestemming van het domein staan de
toekomst van het sportvliegen en van de aanwezige natuurwaarden op het spel. Natuurpunt en de
residerende vliegclubs APCK, VAV en KAZM kiezen samen voor de vlucht vooruit en ontwikkelden een
gezamenlijke visie voor het gebied, waar natuurbehoud en sportvliegen samen gaan. Met deze
visienota willen de ondertekenaars onze beleidsmakers overtuigen om te kiezen voor een
uitgesproken groene toekomst voor het domein, waar de mogelijkheden op het vlak van
natuurbehoud, sportvliegen en natuurgerichte recreatie beter worden benut en op mekaar worden
afgestemd.
Een uniek natuurgebied
Het vliegveld van Malle maakt onderdeel uit van een groot militair
domein van ca. 225 ha en werd opgericht in de jaren 1950 om te dienen
als reserve vliegveld van de NAVO. Het terrein bestaat naast de
vliegbanen en enkele loodsen vooral uit droge heide, open landduinen,
duingraslanden en heischrale graslanden; stuk voor stuk kwetsbare
biotopen die door de Vlaamse en Europese natuurwetgeving strikt
beschermd worden. Het gebied werd om die reden dan ook integraal
opgenomen in een speciale beschermingszone in het kader van de
Europese Habitatrichtlijn. Het vormt als heidegebied een belangrijke
schakel tussen de andere grote heidegebieden in de provincies
Antwerpen en Limburg. Vrijwilligers van Natuurpunt bestuderen er al
jaren de fauna en flora. Door gerichte inventarisaties stelden specialisten
van Natuurpunt het voorkomen van meer dan 200 (!) Rode Lijstsoorten vast op het militair domein,
waaronder een aantal sterk bedreigde soorten die nog op slechts enkele plekken in Vlaanderen
voorkomen. Kortom een uniek natuurgebied dat de nodige bescherming verdient en gekoesterd
moet worden voor toekomstige generaties. Bovendien zijn voor sterk bedreigde soorten zoals de
heivlinder dringend bijkomende beschermingsmaatregelen vereist. Natuurpunt en de vliegclubs
ijveren dan ook voor de maximale bescherming en uitbouw van het terrein als een volwaardig
natuurgebied, in synergie met de vliegactiviteiten.
Vliegen in natuurgebied
Natuurpunt erkent het belang van het vliegveld van Malle voor de vliegsport in Vlaanderen. In deze
visie wordt het vliegveld, voor niet commercieel gebruik, dan ook uitdrukkelijk geïntegreerd binnen
een toekomstige natuurgebied. In een drukbevolkt Vlaanderen waar veel mensen samen de open
ruimte willen gebruiken, is het daarbij de uitdaging om de recreatieve vliegactiviteiten in een veilige
en juridische context af te stemmen op het natuurbehoud en de openstelling voor zacht recreatief
medegebruik. Voorbeelden van gelijkaardige natuurgebieden waar (zweef)vliegen, natuurbehoud en
zachte recreatie samen gaan, vinden we o.a. in het Klein schietveld te Brasschaat, op de Keiheuvel te
Mol-Balen, in Weelde en ook in verschillende Nederlandse natuurgebieden.
Het uitgangspunt voor de vliegclubs en Natuurpunt is het behouden van een synergie tussen het
natuurbeheer en de sportvliegerij. Zo is het kappen van boomopslag rond de vliegpiste om de open
ruimte te behouden ook nodig om de heide in stand te houden. Ook het beheer van de bermen en
de zweefvliegpiste kan grotendeels samen sporen met het natuurbeheer. Het maaibeheer en de
nulbemesting houden de vegetatie immers voldoende schraal waardoor een soortenrijke situatie
met lage, ijle grassen en kruiden in stand wordt gehouden.
2
Om verstoring door de vliegactiviteiten te beperken en voldoende mogelijkheden voor zachte
recreatie uit te kunnen bouwen, worden de vliegactiviteiten zo veel mogelijk geconcentreerd in het
noordelijk deel van het terrein en worden deze in de tijd beperkt (in principe weekends en de
schoolvakanties, zoals nu ook al het geval is; occasionele vliegactiviteiten daarbuiten gebeuren in
samenspraak tussen vliegclubs, beheerder en gemeente). Uitgangspunt daarbij is dat de druk op het
gebied en de omgeving niet mag toenemen. Verder dient bewaakt te worden dat de veiligheid van
de twee “vliegstromen” (motorvliegers en zweefvliegtuigen) niet in het gedrang komt en dat deze
tegelijk en naast mekaar kunnen opereren. Naast de vliegpiste voor motorvliegers wordt daarom
ook een afzonderlijk deel als zweefvliegveld afgebakend zodat het erkend kan worden door de
bevoegde luchtvaartinstanties. Behoud van de huidige gescheiden vliegcircuits vermijdt ook overlast
boven de nabijgelegen woongebieden.
Ook infrastructuur en loodsen worden geconcentreerd in het noordelijk deel van het terrein. De
zuidelijke loods kan buiten gebruik gesteld worden en vervangen door de noordelijke loods. Dit heeft
als voordeel dat de taxi-afstand voor de hier gestalde vliegtuigen sterk verkleind wordt en dat de
ruimte die vrijkomt, gebruikt kan worden voor de ontwikkeling van natuur en opengestelde wandelof fietspaden. Een gevoelige uitbreiding van natuurlijke biotopen (heischrale graslanden, heide, …) in
het zuidelijk deel van het domein, dat dan niet meer gebruikt zal worden voor de vliegactiviteiten, is
noodzakelijk om de draagkracht van het gebied voor het sportvliegen (en andere recreatie) te
verhogen. Op die manier ontstaat meer leefgebied voor kwetsbare en verstoringsgevoelige soorten
en kunnen verstorende invloeden gecompenseerd worden.
Een samenwerking tussen Natuurpunt en de vliegclubs biedt ook unieke mogelijkheden voor nieuwe
vormen van recreatie voor natuurliefhebbers: natuurbeleving vanuit de lucht, in een zweefvliegtuig
al glijdend over het landschap, of samen met roofvogels omhoog schroeven op thermiek.
Openstelling en zachte recreatie
Natuurpunt pleit voor de openstelling van natuurgebieden. Natuur voor iedereen. In
het drukbevolkte Vlaanderen snakken mensen immers naar grote bossen en
natuurgebieden om tot rust te komen. Ook het vliegveld van Malle moet deze
maatschappelijke rol in de toekomst kunnen vervullen. Het beheer van het domein
moet ten goede komen aan de natuur en aan de gemeenschap. Natuurpunt hecht
dan ook veel belang aan het openstellen van het gebied voor zachte recreatie
(wandelaars, fietsers, ruiters, enz.), rekening houdend met de kwetsbare
natuurwaarden en de vliegactiviteiten. Zo kunnen bv. een aantal ‘trage wegen’ zoals
oude buurtwegen die met de aanleg van het vliegveld werden afgesneden, al dan
niet via een aangepast traject, terug hersteld worden. De mogelijkheden op het vlak van zachte
recreatie en natuurbeleving in deze regio zijn uniek en zouden veel beter benut kunnen worden!
In nauw overleg tussen Natuurpunt en de vliegclubs werden een aantal geschikte trajecten voor
zachte recreatie uitgestippeld, die rekening houden met de veiligheid t.a.v. bezoekers en de vliegactiviteiten enerzijds en met de aanwezige kwetsbare natuurwaarden anderzijds. Langs het wandelen fietsnetwerk is ook ruimte voor een aantal picknickplekken en observatieplatformen van waaruit
natuur en landschap nog beter beleefd kunnen worden. Het wandelnetwerk sluit ook aan op
bestaande wandelroutes buiten het gebied zoals het Blommerschotpad en kan ook aansluiten bij de
wandelpaden in het Natuurpuntreservaat Vallei van de De Delfte Beek. Op die manier kunnen
verschillende toegangspoorten tot het gebied ontwikkeld worden.
3
Figuur 1: Toekomstvisie voor het vliegveld van Malle. Een kleinschalig vliegveld (recreatief, niet-commercieel
gebruik) in het noorden van het gebied blijft behouden met gescheiden vliegstromen voor motor- en
zweefvliegers omwille van de vliegveiligheid. Verder wordt het gebied opengesteld voor zachte recreatie zoals
wandelen, fietsen en paardrijden. Langs een aantal opengestelde paden kunnen enkele rustpunten met
zitbanken en uitkijkpunten de beleving van natuur en landschap versterken. Het wandelnetwerk sluit aan op
bestaande wandelroutes buiten het gebied zoals het Blommerschotpad en de wandelpaden in het
Natuurpuntreservaat Vallei van de De Delfte Beek. Op die manier kunnen verschillende toegangspoorten tot het
gebied ontwikkeld worden. In het noorden van het gebied wordt een gezamenlijk bezoekerscentrum ingericht
door de vliegclubs en Natuurpunt. Het zwaartepunt voor zachte recreatie komt vooral in de zuidelijke helft van
het gebied te liggen. De natuurstreefbeelden zijn gebaseerd op de visiekaart zoals vastgelegd in het
natuurbeheerplan voor het militair domein.
Omwille van het vliegveld in het noordelijk deel van het gebied zal het zwaartepunt voor zachte
recreatie vooral in de zuidelijk helft van het gebied komen te liggen. Een meer natuurlijke inrichting
met de ontwikkeling van heide, bloemrijke gras- en hooilanden, kleine landschapselementen en
nieuwe bospartijen is daarbij wel een must om het gebied voldoende aantrekkelijk te maken.
Ook andere recreatieactiviteiten zoals de jaarlijkse cyclocross (max. 2 maal per jaar) en MTBt-tochten
kunnen behouden blijven en geïntegreerd worden in de gebiedsvisie rond de toegankelijkheid van
het natuurgebied.
4
Bezoekerscentrum
Orgelpunt op de samenwerking tussen Natuurpunt en de vliegclubs is de uitbouw van een
gezamenlijk bezoekerscentrum. Bezoekers kunnen hier terecht voor een drankje en informatie over
het natuurgebied, de activiteiten van de vliegclubs, van Natuurpunt, enz. Het vormt tevens een
geschikt startpunt van enkele wandel- en fietsroutes doorheen het gebied of nabije natuurgebieden.
Het centrum zal ook een belangrijke rol vervullen inzake natuureducatie en de vliegopleidingen door
de clubs. Op die manier proberen Natuurpunt en de vliegclubs een voorbeeldproject uit te bouwen
rond het beheer van een natuurgebied met verschillende maatschappelijke functies. Een
bezoekerscentrum zal het gebied en het gezamenlijke project ook meer uitstraling geven. Ook de
gemeente Malle of andere actoren kunnen participeren in de uitbouw ervan.
Groene bestemming en beperking van milieudrukken
Natuurpunt en de vliegclubs pleiten
voor een groene bestemming voor het
gehele gebied. Logischerwijze moet de
visie(kaart) met natuurstreefbeelden in
het huidige beheerplan hiervoor de
basis vormen (geïntegreerd natuur- en
bosbeheerplan opgemaakt door de
Vlaamse Overheid i.k.v. LIFE DANAH).
Dat betekent dat naast heide,
landduinen en bossen ook de huidige
deelzones in landbouwgebruik een
groene bestemming krijgen. Een
gevoelige uitbreiding van heischrale graslanden en heidebiotopen is immers nodig om het leefgebied
van tal van kwetsbare soorten uit te breiden (bv. uitvoer soortbeschermingsplan heivlinder).
Het beheerplan voorziet reeds een uitdoving van het landbouwgebruik waarbij in een eerste fase een
verschralend maai- en uitmijnbeheer nodig is. Dat betekent dat de concessiehoudende landbouwers
nog enige tijd deze gronden kunnen blijven gebruiken. Ook op langere termijn wenst Natuurpunt
samen te werken met de betrokken landbouwers inzake het natuur- en landschapsbeheer in het
gebied. Het maaien van de graslanden en de bermen van het vliegveld zal immers steeds
noodzakelijk blijven. Ook elders in de Vallei van de De Delfte Beek werkt Natuurpunt al samen met
landbouwers inzake het hooilandbeheer in natuurgebied. Aangezien de zones in landbouwgebruik
mee deel uitmaken van het habitatrichtlijngebied, moet ook rekening gehouden worden met de
randvoorwaarden om de Europese natuurdoelen te kunnen realiseren (bv. uitbreiding van heischraal
grasland, beperken van milieudrukken op de aangrenzende bossen en heidehabitats). De eventuele
beperkingen t.a.v. bemesting en landgebruik dienen verder binnen het Natura 2000 Management
Plan afgesproken te worden. Ook de landbouwsector is bij dit proces betrokken.
Het is dus de uitdaging om in de toekomst het landgebruik en het natuurbeheer af te stemmen op de
natuurdoelen en de noodzakelijke beperking van de milieudrukken. Dat biedt ook heel wat nieuwe
kansen: de ontwikkeling van meer natuurlijke biotopen zoals heischrale bloemrijke graslanden in het
zuidelijk deel van het gebied kan de aantrekkelijkheid van het gebied aanzienlijk verbeteren en
verhoogt tegelijk ook de draagkracht voor recreatief medegebruik in het ganse gebied. Een beperking
van de milieudrukken kan ook de functie van het gebied als waterwingebied ten goede komen.
5
Het Groene Hart
Het vliegveld van Malle ligt pal in het centrum van de provincie Antwerpen. Geflankeerd door
verschillende grote natuurcomplexen kunnen we hier figuurlijk spreken van het Groene Hart van de
Antwerpse Kempen. Dit Groene Hart wordt gekenmerkt door uitgestrekte bossen met oud-boskernen
(waaronder de oudste van de Kempen), waardevolle beekvalleien en belangrijke heidegebieden.
Natuurpunt wil werk maken van een samenhangend geheel van deze grote natuurcomplexen, zowel
op het vlak van natuurbehoud als op het vlak van zachte recreatie, in samenwerking met betrokken
gemeenten, overheden, Regionale Landschappen en private eigenaars.
Figuur 2: Het vliegveld van
Malle
en
nabijgelegen
natuurgebieden
liggen
centraal in de provincie
Antwerpen. Het geheel vormt
a.h.w. het Groene Hart van de
Antwerpse Kempen. Over de
gemeentegrenzen van o.a.
Malle, Lille, Zoersel, Beerse,
Zandhoven, Vorselaar, enz.
liggen grote kansen om
verschillende grote natuurcomplexen met elkaar te
verbinden, zowel op het vlak
van recreatie als op het vlak
van natuur. Een unieke kans
voor de regio om zich verder
profileren als een groene,
aantrekkelijke regio met grote
en
toegankelijke
natuurgebieden. Naar de
toekomst toe vervullen de
natuurgebieden
een
belangrijke bufferfunctie ten
opzichte van de groeiende
verstedelijking, verhogen ze de
levenskwaliteit
voor
de
inwoners van de regio en
kunnen ze van goudwaarde
zijn voor de lokale economie.
De ontwikkeling van het vliegveld van Malle als een volwaardig en toegankelijk natuurgebied is een
belangrijke stap in het realiseren van dit Groene Hart. Het gebied kan door zijn centrale ligging en
6
oppervlakte een sleutelrol spelen om effectieve natuur- en recreatieverbindingen te realiseren
tussen bv. de Visbeekvallei (Lille-Beerse), Zoerselbos (Zoersel) en de Lovenhoek (ZandhovenVorselaar). De realisatie van de voorliggende visie van Natuurpunt en de vliegclubs, met aandacht
voor openstelling voor zachte recreatie, sportvliegen, natuurontwikkeling en een gezamenlijk
bezoekerscentrum, is daarbij een eerste stap.
Naar de toekomst toe kan de realisatie van dit Groene Hart een hoge toegevoegde waarde op
hebben op meerdere fronten. Naast biodiversiteitsbehoud zijn ook infiltratie en aanvullingen van
grondwatervoorraden, verkleining van overstromingsrisico’s, recreatie enz. belangrijke
maatschappelijke baten. Het Groene Hart kan ook een belangrijke bufferfunctie vervullen ten
opzichte van de groeiende verstedelijking. De natuurgebieden verhogen de levenskwaliteit voor de
inwoners van de regio en kunnen omwille van de recreatiemogelijkheden, op een boogscheut van
Antwerpen, van goudwaarde zijn voor het lokale toerisme. Gelijkaardige initiatieven in bv. het
Nationale Park Hoge Kempen (Limburg), Grenspark Kalmthoutse Heide-De Zoom (Antwerpen) en De
Groene Vallei (Vlaams Brabant) bewijzen dat de lokale economie en horeca hier vruchten van kan
plukken.
Natuurpunt als beheerder van een nieuw opengesteld natuurgebied
Aangezien het niet meer zeker is dat het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) het vliegveld van
Malle zal verwerven, is Natuurpunt kandidaat om het terrein aan te kopen en te beheren.
Natuurpunt werkt aansluitend en in de directe omgeving van vliegveld immers al jaren aan de
uitbouw van toegankelijke natuurgebieden (bv. Vallei van de De Delfte Beek, Lovenhoek,
Visbeekvallei) en wil die lijn doortrekken op het vliegveld van Malle. Daarenboven kennen
medewerkers van Natuurpunt het gebied erg goed. Vrijwilligers van Natuurpunt bestuderen er al
jaren de fauna en flora en geven op basis van hun gebiedskennis ook beheeradvies aan het
Agentschap voor Natuur en Bos, dat momenteel instaat voor het natuurbeheer op het domein.
Het is belangrijk dat de verschillende maatschappelijke functies van het terrein inzake natuurbehoud,
recreatief vliegen, openstelling en zachte recreatie in de toekomt gegarandeerd kunnen blijven of
verder uitgebouwd kunnen worden. Natuurpunt wil deze maatschappelijke engagementen
uitdrukkelijk aangaan. Voor Natuurpunt is natuurbeheer immers een maatschappelijke opdracht,
waarbij het maatschappelijk belang primeert en economische activiteiten ondergeschikt zijn.
Privégebruik en economische belangen mogen het huidige gebruik en de gewenste ontwikkelingen
voor het terrein niet in het gedrang brengen.
Natuurpunt wil het gebied beheren als een volwaardig natuurgebied met de hoogste bescherming
(“type 4” conform het nieuwe natuurdecreet), met behoud van o.a. de vliegactiviteiten en de
cyclocross, en kan als ervaren beheerder instaan voor een deskundig natuurbeheer in samenwerking
met andere gebruikers van het terrein. Het beheermodel van Natuurpunt is daarbij uniek en
efficiënt. Vrijwilligers zorgen samen met professionele medewerkers en ervaren natuurarbeiders van
het sociale bedrijf Natuur- en Landschapszorg voor een goede gang van zaken. Ook de vliegclubs zijn
graag bereid om mee te werken aan het natuurbeheer.
Om de natuurwaarden en de maatschappelijke functies van het gebied en zijn ruime omgeving
verder te versterken, nodigt Natuurpunt het ANB en de omliggende natuureigenaars uit voor de
opmaak van een gezamenlijke visie omtrent beheer en openstelling, die verder gaat dan de
verplichtingen t.a.v. de Europese Habitatrichtlijn (instandhoudingsdoelstellingen). We zijn er van
overtuigd dat partnerschappen inzake natuurbeheer en toegankelijkheid nodig zijn en dat hierdoor
de waarde van de omgeving verder kan toenemen.
7
Partners van deze toekomstvisie voor het vliegveld van Malle
Natuurpunt
Natuurpunt is een onafhankelijke organisatie die zich inzet voor natuurbehoud in Vlaanderen.
Gesteund door 90.000 leden zetten meer dan 6.000 vrijwilligers zich dagelijks in om bedreigde
planten, dieren, biotopen en landschappen te beschermen. Daartoe kopen en beheren we
honderden natuurgebieden, brengen we de gezondheid van de natuur in kaart, laten we
mensen de schoonheid en kennis over de natuur ontdekken en gaan we in dialoog met
beleidsmakers. In onze natuurgebieden verwelkomen we jaarlijks meer dan 2 miljoen
bezoekers op zoek naar rust, schoonheid en inspiratie.
www.natuurpunt.be
Aero Para Club der Kempen (APCK)
APCK vzw is een vereniging van motorvliegtuig-piloten die de kleine luchtvaart promoot en
eveneens de opleiding tot privaat piloot tot doel heeft. Naast de theorieopleiding geven wij
ook de praktische opleiding op onze vloot clubtoestellen. De opleiding stelt veiligheid voorop
en gebeurt volgens de richtlijnen van het "European Aviation Safety Agency" (EASA). De club
bezit momenteel 4 toestellen die ter beschikking staan van onze leden en leerling piloten.
Naast de clubtoestellen staan er ook ongeveer 15 privé toestellen gestald op het vliegveld van
Oostmalle.
www.ebzr.be
Koninklijke Antwerpse Zweefclub Meeuw (KAZM)
De Koninklijke Antwerpse Zweefclub Meeuw staat voor een bruisende zweefvliegclub voor
jong en oud. Elk weekend van begin maart tot eind oktober, en telkens wanneer het weer het
toelaat, zijn we actief op het vliegveld van Oostmalle.
www.kazm.be
Vlaamse Amateur Vliegtuigbouwers (VAV)
Flemish Amateur Aircraftbuilders (FAA)
De vereniging heeft als doelstelling het zelf bouwen van vliegtuigen te promoten. Elk lid kan
rekenen op de ervaring en het vakmanschap van die leden welke met succes reeds één of
meerdere projecten hebben afgewerkt. Hierbij worden de wettelijke voorschriften en
procedures stipt gevolgd. Op het vliegveld van Malle beschikken wij over een elektronisch
beveiligde loods met werkplaats, montageruimte en leslokaal.
www.faa-vav.be
8

Download Report