verslag salon 2014

Verslag Salon Vrouwen en Democratie
Plenaire deel
20 september 2014
Dagvoorzitter Lelja Prnjavorac leidt het plenaire gedeelte van de salon in door middel van interviews
met Noortje van der Kaaden, ex-coördinator van moedercentrum De Koffiepot, Jana Stantcheva,
advocate en Myrthe Hilkens, journaliste en voormalig Tweede kamerlid voor de PvdA. Alle drie hebben
ervaring met problematisch functionerende democratie en rechtsstaat.
Waarom ging je de poltiek in, is de vraag aan Myrthe.
'Ik kwam uit de journalistiek en was zichtbaar geworden door een boek van mij. Plotseling hadden 4
politieke partijen belangstelling voor me, waaronder Rita Verdonks Trots op Nederland, Leefbaar
Nederland en de PvdA. Ik dacht dat ik na een analyse ook maar eens de politieke uitdaging om aan
oplossingen te werken moest aannemen. De sociaaldemocratie past in beginsel bij mij, wat iets anders
is dan de praktijk, wil ik er wel bijzeggen'.
‘Wat vond je van de praktijk?’
'Op zijn best is het goed theater en op zijn slechtst de BV-Ik. Mannen in pakken presenteren de politiek
als een natuurverschijnsel. Iets wat niet te beïnvloeden valt. Wanneer echter politici niet de tijd nemen
om te reflecteren op hun beleid, is dat gevaarlijk en dan zullen andere krachten in de samenleving het
overnemen.
‘Kun je voorbeelden noemen?’
‘Het zit soms in kleine dingen, bijvoorbeeld hoe je praat. Bij de meeste politici is dat onder invloed van
spindoctors en media verworden tot “gezeefde teflon”.
Een vraag aan Jana: ‘Wat voor vrouwen kom je in je praktijk tegen?’
‘De meesten van hen hebben een laag inkomen’, zegt Jana. ‘Er zijn problemen op gebied van
onderwijs, echtscheiding, alimentatie. Heel vaak zijn het alleenstaande ouders.’
Jana noemt een voorbeeld van een 30-jarige vrouw met twee kinderen. Zij is gescheiden, omdat de
man gokverslaafd is. Er zijn schulden, o.a. hypotheek. Met de man zijn afspraken gemaakt, o.a. over
kinderalimentatie. Hij komt ze niet na. De vrouw heeft een advocaat nodig. Sinds vorig jaar is de eigen
bijdrage voor een advocaat behoorlijk gestegen. De vrouw moet tot 2 maal toe € 340,00 betalen. Dat
kan zij niet opbrengen.
Noortje komt deze vrouwen veel tegen in haar werk in Laak-Noord. Het zijn vaak getalenteerde
vrouwen die door hun lage inkomen geen kant op kunnen.
Myrthe: 'Ik had de pech dat ik getrouwd was met een kabinet met Opstelten en Teeven, terwijl ik niets
heb met de VVD. Solidariteit met de laagst betaalden in de samenleving is niet meer aan de orde in dit
kabinet. We zitten in een fase van afbraak van de verzorgingsstaat. Gevolg is o.a. dat de
advocatenbureaus die hun werk goed willen doen, moeten sluiten. (Voor honderd procent werken op
basis van toevoegingen: voor sociaal advocaat Pim Fischer en zijn in Haarlem gevestigde, in totaal
zeven advocaten tellende kantoor Fischer advocaten is het niet langer mogelijk. Niet op zijn manier
tenminste, zonder compromissen. De deuren sluiten dus per 1 januari 2016, zodat er nog genoeg tijd is
om alle lopende zaken af te handelen. En daarna? ‘Ik ben en blijf advocaat, maar zal nooit meer dit
niveau halen.’ zie Fischer advocaten stopt H.S.).
Noortje over De Koffiepot:
Een moedercentrum staat heel dicht bij de vrouwen die er komen. Het is een project dat van onderop,
vanuit vrouwen zelf, ontstaat en zich procesmatig ontwikkelt. Dat schuurde behoorlijk met het denken in
producten bij de gemeentelijke politiek en de opdracht aan welzijnsorganisaties. Beleid verliep vanuit
de politiek via de welzijnsorganisaties naar de moedercentra. Er kon niet door De Koffiepot rechtstreeks
met de wethouder en ambtenaren onderhandeld worden. Daardoor was er ook geen goed beeld van
moedercentra bij de politiek.
Een moedercentrum kan heel veel met de talenten van vrouwen en er wordt een community gevormd
waarvan de vrouwen leren en waarin ze zich kunnen ontwikkelen. Ook konden problemen van vrouwen
direct via het moedercentrum worden aangepakt en konden vrouwen elkaar daarbij steunen. De politiek
gaat daaraan volledig voorbij. Voor de vrouwen van het moedercentrum is vrijwilligerswerk niet het
hoogste goed. Zij willen werken en een volwaardig lid van de samenleving zijn. Momenteel blijven
niveau 1,2 en 3 echter buiten het bereik van laag opgeleide vrouwen. Zo vormt zich een grote groep die
permanent buiten de boot valt. Een moedercentrum denkt op lange termijn, de politiek slechts op korte
termijn.
Myrthe: 'Lange termijndenken is niet automatisch kwaliteitsdenken. Kijkend naar de algemene
beschouwingen heb ik nauwelijks moraliteit gezien. Rutte stelt visie gelijk aan een olifant – dat is zo'n
gebrek aan moraliteit. In de grondwet is vastgelegd dat de regering en Tweede Kamer de belangen van
de gehele bevolking moeten behartigen; dat gebeurt niet .’ Myrthe raadt iedereen aan het artikel in De
Groene van deze week met een visie van Kees Schuyt op democratie en verzorgingsstaat te lezen (het
artikel wordt naderhand ter plekke gekopieerd voor de aanwezige vrouwen. HS).
‘Werken vrouwen in de Kamer niet samen?’
Myrthe had die samenwerking wel verwacht, evenals tijd om na te denken over oplossingen.
Onder Cohen was zij zwanger. Het waren de vrouwen in de Kamer die toen zeiden dat ze het niet zou
gaan redden, terwijl de mannen haar nog bemoedigden.' Al decennia is de PvdA een mannenbolwerk,
maar wie is de vijand van vrouwen? Dat zijn juist de vrouwen. Zij zien elkaar als concurrent in de strijd
om deel te hebben aan de macht.’
Een van de deelneemsters zegt: ‘Je moet zoeken naar een positieve coalitie. Dat doe je door zelf als
eerste je hand uit te steken en samen je vuist.’
Een andere deelneemster: ‘Breng vrouwen om je heen en zorg dat er wordt samengewerkt. Je moet
eens kijken hoe mannen met elkaar samenwerken! Terwijl wij op elkaar afgeven. Zolang de macht aan
de andere kant ligt, zullen we moeten blijven afdwingen.’
Nog een deelneemster: ‘het aantal vrouwen in de kamer moet toenemen.’
Hierna stelt Lelja de tafeldeskundigen van het tweede deel van de middag voor.
Rosa Jansen - is rechter sinds 1990 en docente aan SSR, de opleiding voor rechters. Naast haar
officiële functies is Jansen ook betrokken bij projecten en programma's gericht op de versterking van de
rechtstaat in met name de voormalige Oostbloklanden en enkele ontwikkelingslanden.
Eveline Blitz - is topambtenaar geweest in verschillende steden en sinds haar pensioen actief in het
bekend maken van Bertha von Suttner en actief op het gebied van vermindering van luchtvervuiling en
democratie op gemeentelijk niveau.
Myrthe Hilkens - journaliste en ex-politica voor de PvdA in de Tweede Kamer.
Magdeleen Sturm - is directeur/ partner bij Lysias Advies BV en medeorganisator van de G1000 in
Amersfoort
Ank Michels - promoveerde in 1993 op proefschrift Nederlandse politieke partijen en hun kiezers. Sinds
2000 verbonden aan het Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap van de Universiteit Utrecht.
Belangrijke thema's in haar onderzoek zijn democratie, politieke participatie, politieke partijen en
horizontaal bestuur en verantwoording.
Hanneke Stuit - studeerde literatuurwetenschap aan de VU. Is docent aan de Universiteit van
Amsterdam. Is Ubuntu-deskundige, schreef haar proefschrift over Ubuntu en hoe het zich verhoudt tot
andere concepten van gemeenschapszin en intersubjectieve relaties.
Hierna houdt voordrachtkunstenares Anita Poolman een voordracht.
Voordracht Salon Vrouwen en Democratie
‘mag ek jou vasthou my suster …’
door Anita Poolman
Taal, klank, verbeelding … haal de affiche van de salon even voor de geest … laten we teruggaan naar
het oude Griekenland.
“… mag ek jou vasthou my suster
in dié brose oopvou van ’n nuwe, enkele medewoord’’
(uit Land van genade en verdriet, 6/Antjie Krog)
Wat staan ze stil in de brandende zon, eeuwen en eeuwenlang, tijdloos: kariatiden, danseressen, jonge
vrouwen die eens dansten ter ere van de godin Artemis, die schoonheid en gezondheid schonk aan
jonge meisjes …. Sierlijke danseressen die gemodelleerd werden tot letterlijk beeldschone, statische
lastdraagsters, symbool van eeuwigdurende slavernij. De stad waar ze woonden, had de zijde van de
vijand gekozen, de Perzen, en als straf doodden de Grieken later alle mannen en de vrouwen voerden
ze weg in slavernij ….
“Mag ek jou vasthou my suster …”
Zusters uit die oude Griekse samenleving, uit Athene waar ooit de kiem werd gelegd van de
democratie, waar demos, het volk, regeerden. Nou ja volk: vrije mannen stemden, slaven niet en zeker
niet de vrouwen.
Het leven op de eilanden in de Egeïsche Zee was ietwat anders. “Onse susters” speelden een rol in het
sociale en culturele leven, niet in de politiek. Een poëtisch lichtpunt was Sappho, de dichteres, een
persoonlijkheid die zich deed gelden …
Plato, de filosoof, was een fan haar (citaat):
“Sommigen zeggen dat er negen muzen zijn;
maar zij zouden na moeten denken,
want kijk, daar is Sappho van Lesbos,
zij is de tiende.”
Het is volle maan
meisjes scharen zich
rond het altaar
Vroeger dansten
op het ritme
van de muziek
meisjes van Kreta
rond het altaar der liefde
Hun voeten vormden
een cirkel
in het bloeiende gras
Later maakten komedieschrijvers in Athene haar poëzie en haar persoon belachelijk: een vrouw die
haar persoonlijke gevoelens in het openbaar vertolkte … dat kon niet. Die verhalen gingen een eigen
leven leiden.
Ze zou worden verguisd, maar haar werk blijft van alle tijden, net zoals de stille kariatiden:
Wij zijn bang voor
de vergetelheid
maar worden altijd
gered door het oordeel
van goede mensen
Laat ik je dit zeggen
Ook in de toekomst
zal men aan mij denken …
Ofschoon slechts adem,
mijn verzen
zijn onsterfelijk
Vandaag
zal ik mijn hart
uitzingen
uit liefde
voor mijn vrienden
Ik koester geen wrok
Ik heb het hart van een kind
Poëzie is tijdloos, is als het leven zelf … Eeuwen en eeuwen later dichtte een andere dichteres vanuit
het verscheurde Zuid-Afrika:
“mag ek jou vasthou my suster …”
Een dichteres uit het land van genade en verdriet, een dichteres met passie altijd op zoek naar haar
eigen “ek”: Antjie Krog:
Zusters uit die oude Griekse samenleving, uit Athene waar ooit de kiem werd gelegd van de
democratie, waar demos, het volk, regeerden. Nou ja volk: vrije mannen stemden, slaven niet en zeker
niet de vrouwen.
Het leven op de eilanden in de Aegeïsche Zee was ietwat anders. “Onse susters” speelden een rol in
het sociale en culturele leven, niet in de politiek. Een poëtisch lichtpunt was Sappho, de dichteres, een
persoonlijkheid die zich deed gelden …
Plato, de filosoof, was een fan haar (citaat):
“Sommigen zeggen dat er negen muzen zijn;
maar zij zouden na moeten denken,
want kijk, daar is Sappho van Lesbos,
zij is de tiende.”
Het is volle maan
meisjes scharen zich
rond het altaar
Vroeger dansten
op het ritme
van de muziek
meisjes van Kreta
rond het altaar der liefde
Hun voeten vormden
een cirkel
in het bloeiende gras
Later maakten komedieschrijvers in Athene haar poëzie en haar persoon belachelijk: een vrouw die
haar persoonlijke gevoelens in het openbaar vertolkte … dat kon niet. Die verhalen gingen een eigen
leven leiden.
Ze zou worden verguisd, maar haar werk blijft van alle tijden, zoals de stille kariatiden:
Wij zijn bang voor
de vergetelheid
maar worden altijd
gered door het oordeel
van goede mensen
Laat ik je dit zeggen
Ook in de toekomst
zal men aan mij denken …
Ofschoon slechts adem,
mijn verzen
zijn onsterfelijk
Vandaag
zal ik mijn hart
uitzingen
uit liefde
voor mijn vrienden
Ik koester geen wrok
Ik heb het hart van een kind
Poëzie is tijdloos, is als het leven zelf … Eeuwen en eeuwen later dichtte een andere dichteres vanuit
het verscheurde Zuid-Afrika:
“mag ek jou vasthou my suster …”
Een dichteres uit het land van genade en verdriet, een dichteres met passie altijd op zoek naar haar
eigen “ek”: Antjie Krog:
Kyk, ek bou vir my ‘n land
Waar ‘n vel niks tel nie,
Net jou verstand.
Waar geen bokgesig in ’n parlement
kan spook om dinge permanent
verkramp te hou nie.
Waar ek jou kan liefhê
langs jou in die gras kan lê
sonder om in ’n kerk ‘ja’ te sê.
Waar ons snags met kitare sing
en vir mekaar wit jasmyne bring.
Waar ek jou nie gif hoef te voer
as ’n vreemde duif in my hare koer.
Waar geen skeihof
my kinders se oë sal verdof.
Waar swart en wit hand aan hand
vrede en liefde kan bring
in my mooi land.
Altijd op zoek naar haar eigen ‘ek’
Antjie Krog werd de vraag gesteld:
Is het die ander die mij tot ‘ek’ maakt?
Haar reactie:
De ganse westerse filosofie gaat over jou en de ander.
Het gaat niet om ‘of-of denken’ maar ‘en-en-en-en’.
Lastig om uit dat westerse denken te stappen. Ik sukkel ook.
“Wat is een lach, als ik alleen is
Wat is blij, als ik alleen is
Hoe kan ik liefhebben, als ik alleen is
Val ten gronde als jij alleen is ….
Er is een mens, omdat er mensen is.”
Mijn mens, wie is, wordt werkelijkheid, omdat er andere mens is.
Plek maken voor die vreemde. Die vreemde opent voor mij mogelijkheden, vernieuwt mij. Hoe laat je
die vreemde toe? Je bevecht jouw intolerantie met zijn intolerantie.
De nieuwe ik: voortdurend op pad naar heelheid.
Zoektocht naar het soort mens dat jij kan, dat jij behoort te wezen: je andere ek
Ubuntu … (einde citaat)
Ubuntu, een prachtig woord met een mooie, ronde klank: ubuntu.
wat doen ’n mens met die oue
hoe word jy jouself tussen ander
hoe word jy heel
hoe word jy vrygemaak in begrip
hoe maak jy goed
hoe sny jy skoon
hoe ná kan die tong tilt aan teerheid
of wang aan versoening
…
Uit Land van genade en verdriet:
vanweë die verhale van verwondes
lê die land nie meer tussen ons in nie
maar binne-in
sy haal asem
gekalmeer na die litteken
aan haar wonderbaarlike keel
in die wieg van my skedel sing dit
ontbrand dit
my tong my binneste oor die gaping van my hart
sidder vorentoe na die buitelyn
van ’n woordeskat nuut in sag, intieme keelklanke
van my siel leer die retina oopgaan
daagliks – ’n duisend woorde
skroei my tot ’n nuwe tong
ek is vir altyd verander. Ek wil sê
vergewe my
vergewe my
vergewe my
jy wat ek veronreg het – seblief
neem my
met jou saam
“… mag ek jou vasthou my suster
in dié brose oopvou van ’n nuwe, enkele medewoord’’
Een medewoord over democratie, over rechtsstaat
over politici, over burgers,
idealen, doen en burgerinspraak
over participatie
over onze zoektocht naar de nieuwe ek.
Laat ons daarom samen spreken - van hart tot hart – opdat wij zullen kennen.
Laat ons dromen weven tot een nieuwe morgen ….
Laten we vandaag ons hart uitzingen …
Bronvermelding
Sappho van Lesbos, verzamelde gedichten en fragmenten
ingeleid en vertaald door Aart R.P. Wildeboer, Pierre J. Suasso de Lima de Prado
Uitg. Anthos, 1985
Om te kan asemhaal
Antjie Krog, Uitg. Atlas, 1999
Kleur komt nooit alleen
Antjie Krog, Uitg. Podium, 2002
Wat de sterren zeggen
Antjie Krog, Uitg. Podium, 2004
Na de pauze gaat het programma verder met de zes tafelsessies:
tafel 1 In hoeverre tast de crisis van de democratie de rechtsstaat aan? (met Rosa Jansen)
tafel 2 Hoe kun de Burger meer bij gemeente politiek betrekken? (met Eveline Blitz)
tafel 3 Wat betekent Politiek zonder idealen? (met Myrthe Hilkens)
tafel 4 Doe-democratie en burgerinspraak - is dat echte participatie? (met Ank Michels)
tafel 5 Is parlementaire democratie uit de tijd? met Magdeleen Sturm)
tafel 6 Wat betekent de Ubuntu filosofie en wat kunnen wij als moderne
maatschappij ervan leren? (met Hanneke Stuit)
Tafel 1 verslag Hannah Smeets
Verslag tafelsessie : In hoeverre tast de crisis van de democratie de rechtsstaat aan ? Met
Rosa Janssen
Aan tafel zitten:
Leonie van Gils, voorzitter Vrouwenbelangen, die streeft naar gelijke aantallen vrouwen en mannen in
de politiek.
Mireille de Jonge, beleidsmedewerkster gemeente Den Haag bij onderwijs. Ze was kandidaat voor het
Europarlement voor het CDA. Ze komt uit de wereld van de diplomatie.
Loes van Wetten, fractievoorzitter en raadslid van de fractie van D66 in Korendijk.
Marja Pijl, sociologe, doet beleidsonderzoek op gebied van de zorg in Europees verband, is lid van
Eurolink Age, lobbyde voor mantelzorgers en is lid van OVN-nl Oudere Vrouwennetwerk Nederland.
Annette Kaptein, andragoge, is een eigen bedrijf aan het opzetten met een partner, SISZ voor personen
en bedrijven op gebied van inspiratie, succes, organisatieadvies, realisatie van diversiteit in bedrijven.
Ze nemen ook het 'granieten bestand' (niet te plaatsen vrouwen) mee. Maakt gebruik van de
Geluksroute, een landelijk initiatief : Waar word je gelukkig van en wil je dat met een ander delen.
Rosa Jansen, is al heel lang rechter. Begon ooit als jurist bij de omroep. In 1990 is ze voor het eerst als
rechter benoemd. Ze is nu ook docente bij SSR, de opleiding voor rechters. Heeft in haar organisatie
'het nieuwe werken' ingevoerd, waarbij niemand een werkplek heeft. Wel een iphone en een laptop. Het
werkt tot nu toe goed. Zij mag ook experimenteren en voelt zich heel goed in haar werk. Ze neemt ook
deel aan een Europees netwerk van rechters.
Het thema
Bij het thema wil Rosa een kritische kanttekening zetten: 'Er wordt te makkelijk aangenomen dat er een
crisis van de rechtsstaat zou bestaan, zoals er ook te makkelijk wordt aangenomen dat er wel meer
mannen rechter zullen zijn. Mannen komen echter op hun 23ste de selectie niet door als ze de
rechtersopleiding willen doen. Vrouwen zijn beter in de rechtspraak. Natuurlijk is de samenleving a
mansworld, maar er zit ook bij vrouwen iets scheef. Vrouwen zijn soms té integer '.
Rosa werkte in Jemen mee aan een pilot. Als westerse rechter werd ze als een soort neutraal wezen
gezien, dus mocht ze zowel op vergaderingen van qat etende mannelijke rechters aanwezig zijn, als in
groepen vrouwen informatie verzamelen. De vrouwen waren soms bloedmooi en hadden zich ook
schitterend gekleed en opgemaakt. ‘Voor wie maak je je zo mooi,' vroeg Rosa aan de vrouwen.
Dat deden ze dus voor elkaar en niet voor de mannen. De westerse wereld kent dat niet. Een
compliment maken aan elkaar gebeurt zo weinig hier. Rosa werkt er voortdurend aan de vrouwelijke
skills te onderstrepen, want mannen roepen voortdurend : ‘Ik ben de beste. Het is hard werken hier
verandering in te krijgen.’
Ook m.b.t. aantasting van de rechtsstaat moet veel werk worden verzet.
Het OM is een andere wereld. Hier bestaat vaak nog de old school van eendimensionaal
machtsdenken.
Zij wil het thema positief benaderen. Ik ben wel bezorgd. We moeten alert zijn. Er worden rare politieke
beslissingen genomen. Het is echter niet zo, dat de burger ons werk wil overnemen. Men wil juridische
zaken wel degelijk laten bij de deskundigen, maar burgers willen wel serieus genomen worden.
Hebben mensenrechten de aandacht? Ja zeker: in de opleiding van rechters wordt elke cursus getoetst
op mensenrechtelijke kanten. Bijzondere zorg om de ZSM procedures (zo spoedig mogelijk), omdat
deze niet meer voor de rechter komen.
De terrorismewetgeving: hoe ver gaat dat? Er bestaat een reële dreiging van repressie.
'Wij staan te weinig op om te protesteren, ook als vrouwen ', vindt Rosa.
Rechters zijn soms ook beïnvloedbaar, bijvoorbeeld door de politieke discussies over nieuwjaarsnacht
en de eisen die het OM stelt aan straffen.
Een van de vrouwen beaamt dat we te weinig opstaan om te protesteren. Zij spreekt over de zorg waar
al 25.000 vrouwen zijn ontslagen en de Kamer pikt dat.
Ook de aard van de AOW is aan het veranderen onder invloed van de nieuwe pensioenwetgeving.
De AOW gaat een soort bijstand worden, waar je al dan niet recht op hebt.
Wie heeft er nog toegang tot de Kamer?
We zouden kunnen twitteren, suggereert een van de vrouwen, maar dan wel massaal.
Vakbonden krijgen nauwelijks nog iets voor elkaar. Zij zijn niet meer van deze tijd, vindt een van de
vrouwen.
Vrouwen hebben in de huidige samenleving te weinig tijd om politiek bezig te zijn. Vaak hebben ze
dubbele banen; thuis en een betaalde baan.
Bestaat er nog solidariteit?
In dezelfde sector is er vaak concurrentie, maar opereer je met meerdere sectoren samen dan kun je
nog wel samen optreden, is de ervaring.
Hoe staat het met de emancipatie van vrouwen in Nederland?
In de jaren '70 heeft de vrouwenbeweging zoveel opgeleverd. Nederland was koploper in Europa.
Momenteel is er veel teruggedraaid en zien we dat op Europees niveau gender bij elk thema een rol
speelt, maar in Nederland niet.
De paradox in de stelling: in hoeverre tast de crisis in democratie de rechtsstaat aan. Wij spreken
immers van een democratische rechtsstaat.
Rosa maakt ons deelgenoot van de kortste definitie van een rechtsstaat, door Hirsch Balin ooit
uitgesproken : Een rechtsstaat is een staat waar ministers zich aan de wet houden.
Vrouwen in de politiek
Leonie van Gils wijst ons op de grondwet, waarin is vastgelegd dat mannen en vrouwen gelijkelijk
moeten kunnen worden gekozen. Dit is nog steeds niet het geval. Vrouwen zijn zwaar
ondervertegenwoordigd in politieke organen.
Zij denkt aan het invoeren van twee lijsten bij verkiezingen; een met mannen en een met vrouwen. Elke
kiesgerechtigde moet zowel een vrouw als een man kiezen.
Hoe aantrekkelijk is een politieke carrière momenteel voor een vrouw? Thema's die vrouwen belangrijk
vinden komen heel weinig voor in de partijprogramma's.
Hierna moet het gesprek stoppen en Rosa Janssen rond af met de conclusie dat vrouwen vaker
dit soort gesprekken moeten voeren. Hetgeen door alle vrouwen aan tafel wordt beaamd.
Tafel 2 Verslag Isolde van Overbeek
Tafelsessie : Hoe zorgen we dat de politici weer naar de burgers luisteren?
Met Eveline Blitz
10 deelneemsters (inclusief notuliste)
(Er is - helaas - geen voorstelrondje gedaan)
Eveline Blitz heeft zowel in de ambtenarij als in de politiek gewerkt (ze was gemeentesecretaris in
Haarlem, werkte in de politiek in Den Haag en bij het ontwikkelingsbedrijf, was betrokken bij de
herziening van het erfpachtstelsel) en was actief als betrokken burger. Op die manier heeft Eveline van
alle kanten tegen de politiek aangekeken.
Vertrouwen in de politiek
Het vertrouwen in de politiek is laag, vertelt Eveline ter introductie. Er gaapt een geweldige kloof; er is
geen vertrouwen. Hoe zouden we dat vertrouwen weer kunnen winnen? Door dicht bij de burger te
blijven, stelt Eveline. Europa en Rutte zijn de ver-van-mijn-bed-show voor burgers. Je moet daarom bij
de gemeentepolitiek beginnen. En uitgerekend daar is het mis. Want gemeentewethouders hebben de
laatste 10-20 jaar de gewoonte aangenomen volstrekt hun eigen hobby uit te voeren en niet datgene
wat uit de inspraak komt. Ze laten de burger praten en dan nemen ze de beslissing die ze toch al
wilden nemen. Hoe komt dat? Omdat, tegen het moment dat er verkiezingen zijn, de burgers dat allang
weer vergeten zijn. De burgers kijken toch niet naar wat die wethouders doen; ze worden afgeleid door
de landelijke verkiezingen. Politici worden niet meer afgerekend op hun beleid.
Verandering beginnen bij de gemeentepolitiek
De gemeenteraadsverkiezingen moeten niet meer tegelijk plaatsvinden, maar om de beurt. Dan
dwing je de kiezers om na te denken waarom ze kiezen.
Met deze stelling geeft Eveline Blitz de aftrap voor de discussie voor tafelsessie 2.
Eveline: Het belangrijkste is, dat burgers meer zeggenschap over het gemeentebeleid krijgen. Zij weten
best wel wat voor vreselijke of juist goede dingen de wethouders hebben gedaan het afgelopen jaar.
Juist daar, in de gemeente, heb je nog de mogelijkheid om een wethouder of gemeenteraadslid te
spreken te krijgen. Op die manier is het vertrouwen van de burgers terug te winnen. Maar vertrouwen
gaat te paard en komt te voet, dus er zullen jaren overheen gaan voordat dat vertrouwen is
teruggewonnen.
Spreiding van gemeenteraadsverkiezingen
Het spreiden van gemeenteraadsverkiezingen is twee keer in de Tweede Kamer voorgesteld in de
afgelopen honderd jaar. Maar waarom is het niet door de Tweede Kamer gekomen? Omdat de Tweede
Kamerleden deze ‘gratis meningspeiling’ niet wilden missen, vertelt Eveline.
deelneemster: We hebben het nog nooit uitgeprobeerd.
deelneemster: Maar wat je in de landelijke politiek hoort, hoor je ook in de gemeentepolitiek: ‘het zijn
zakkenvullers’.
Eveline: Tachtig procent van de Hagenaars was tegen het Spuiforum, maar toch stemden heel veel
inwoners op D66, de partij die vóór het Spuiforum was.
deelneemster: Waarom is dan alleen de PvdA afgestraft?
Eveline: Omdat de PvdA landelijk is afgestraft.
deelneemster: Waar haalt u uw idee om gemeenteraadsverkiezingen te temporiseren vandaan?
Eveline: In andere landen ligt meer macht bij de burgemeester. In Nederland heeft de burgemeester
nauwelijks macht. Hij of zij gaat alleen over orde en veiligheid. Het zou goed zijn de burgemeester te
laten kiezen.
deelneemster: 68 Procent van de Nederlanders wil al 25 jaar de burgemeester kiezen, maar dat wordt
niet doorgevoerd: dat is precies de kloof.
Eveline: De mensen die voor het kiezen van een burgemeester waren, wilden dat de burgemeester dan
ook meer bevoegdheden kreeg. In andere landen bestaan nauwelijks wethouders.
deelneemster: Een idee van onderop wordt zodanig vertaald en ingekleurd, dat het niet uitgevoerd
wordt of niet door kan gaan.
deelneemster: Zoals het nu is, is het niet democratisch.
Eveline: Maar een burgemeester wordt gekozen door de gemeenteraad.
deelneemster: De burgemeester is de voorzitter van de gemeenteraad.
deelneemster: Het volk wil iets anders, maar de mensen die de macht hebben, willen dat niet.
Eveline: Zorg dan ook dat je weet waarover je stemt. Ik heb huilende wethouders gehad die het
fantastisch deden, die fantastisch werk hadden gedaan en vervolgens wegzakten bij de verkiezingen
en niet meer konden terugkomen in het college in verband met de landelijke toestanden in de politiek.
Zoals de toestand tussen Lubbers en Brinkman in 1994: niemand zag het CDA meer zitten. Terwijl
CDA-wethouders het goed deden.
deelneemster: Ik denk ook dat er mensen zijn die helemaal niet geïnteresseerd zijn in de politiek. Zou
je dan naar een ander stelsel moeten kijken? Bijvoorbeeld stemplicht: dan komen er ook andere
oplossingen in zicht. Loting, aanwijzen.
Eveline: In andere landen heb je dat: loting. Dat zou je beslist ook kunnen doen voor de lokale politiek,
maar ik denk dat dat een veel grotere ingreep is dan verschillende verkiezingen op verschillende
momenten. Maar als mensen zich niet interesseren, dan gaan ze niet stemmen,
Rol en macht van media, wethouders en ambtenaren
deelneemster: Als je wethouders hebt die helemaal niet meer luisteren, dan kan ik me voorstellen dat
mensen het vertrouwen verliezen.
Eveline: Vroeger, toen de televisie nog niet zo allesoverheersend was, speelde dat allemaal niet. Toen
had je de lokale kennis. Dat is de laatste 30-40 jaar veranderd door de overheersende rol van krant en
televisie.
deelneemster: Ik vind dat een groot probleem, de invloed van de krant en televisie. Opkomst van lokale
partijen. Voor vrouwen is dat niet zo leuk, want ze beginnen altijd met het kerels erin zetten. Tweede
trend: invloed van de ambtenaar. De lastige burgers brengt men onder een bepaalde noemer bij elkaar
en daar zetten ze een ambtenaar op. Geen wethouder. Zo raken ze de voeling kwijt. De wethouderrol is
aan het veranderen. Onderwerpen die de wethouders niet interesseren, laten ze over aan een
ambtenaar. Dat betekent een samenspel tussen burgers en ambtenaren. Je moet het ook zien als een
spel, en je moet je die vijandigheid in de politiek niet zo aantrekken.
Eveline: We moeten wel beschaafd met elkaar om blijven gaan. Mensen die om de tafel gaan met
elkaar dat is voor burgers van heel groot belang. Vergeet niet dat zij een achterban hebben. Hoe hou je
die ook op de hoogte?
deelneemster: Ambtenaren hebben de macht in Rotterdam wat betreft Buitenruimte.
Eveline: Stap naar een raadslid, die kan aan de noodrem trekken. “Goh, ik heb op jou gestemd.” Je
hebt een lijntje.
Spreiding, loting, deelgemeenten
deelneemster: Verkiezingen op verschillende tijdstippen zou een idee zijn.
Eveline: Het zou een goed effect hebben op het vertrouwen van de burger in de politiek. Degene die dit
heeft bedacht (Van Sonsbeek; hij is nu hoogbejaard), is door de politiek eruit gehaald.
deelneemster: En een burgerinitiatief?
Eveline: Ik wilde het via de kiesraad proberen/inbrengen.
deelneemster: Goed voorbeeld: herindeling van gemeenten.
Eveline: Maar daarna gaan ze gewoon weer het schema in. Een ander idee, loten, is ook interessant.
deelneemster: Daar heb ik moeite mee vanuit mijn feministische ideeën. Als er 3 mensen zijn die
burgemeester willen zijn. Je moet kiezen.
deelneemster: Het gaat om gemeenteraadsleden. Burgerjury, bijvoorbeeld in Ierland. G1000 is ook zo.
deelneemster: Zou het niet een toevoeging aan een gemeenteraad kunnen zijn?
Eveline: Als je mensen daarvoor aanwijst, om gemeenteraad te zijn. Effecten van dat meedenken
worden nu door de wethouder naast zich neergelegd.
deelneemster: Wat zijn de bevoegdheden van die gelote mensen?
deelneemster: Dat ligt nog op de tekentafel.
Eveline: Pakken al die mensen die verantwoordelijkheid ook op? En kunnen ze dat? Als zelfs de
gekozen gemeenteraadsleden niet komen opdagen…
deelneemster: In Rotterdam zijn de deelgemeenten afgeschaft. Nu zijn er Gebiedscommissies, maar
die hebben geen bevoegdheden, ze geven alleen advies. Het college moet wel motiveren waarom het
adviezen afwijst.
Verantwoording afleggen
deelneemster: Moeten gemeenten ook een soort jaarverslag maken? Dan moeten wij die als burger
doornemen. Die verantwoordelijkheid heb je.
Eveline: Het is belangrijk dat je verantwoording aflegt. De Tweede Kamer heeft de Derde Woensdag in
mei ingesteld, die is tien keer zo belangrijk als de Derde Dinsdag in september. Maar er is bitter weinig
belangstelling voor en kranten schrijven er niet over. Zelfs de Tweede Kamerleden hebben er geen
belangstelling voor. Maar ze hebben wel belangstelling voor toekomstgerichte plannen.
deelneemster: Hier in Den Haag wordt toch ook een stadsconferentie gehouden?
deelneemster: Volgens mij is er geen democratie, maar een mediacratie. Hoe kunnen burgers ervoor
zorgen dat politici weer luisteren naar de burgers? Achter de schermen zijn lobbyisten actief.
deelneemster: Lobbycratie, op Europees niveau.
Eveline: Spreekuur: werkt dat ook door?
deelneemster: Publieke bijeenkomsten.
deelneemster: Wat wordt daar vervolgens mee gedaan, wat daar te berde wordt gebracht?
deelneemster: Dat is aan de raad.
deelneemster: Oude IJsselstreek:procesakkoord gesloten. Vanuit B & W.
Eveline: Dat kan heel goed werken.
deelneemster: De verkiezingen spreiden en combineren met een lotingsysteem?
Eveline: Dat gaat niet werken, want het zijn twee heel verschillenden zaken. Vroeger koos je de
wethouders. In het lotingsysteem kun je ook wethouders benoemen.
Het besturen van een gemeente vereist toch wel een hoeveelheid kunde. Je moet toch wel meer
kunnen zeggen dan zo’n juryrechtspraak.
Mieke: Opzet van deze salon: het gaat niet om de poppetjes, maar om de democratie.
Eveline: Maar je kunt jezelf kandidaat stellen.
Mieke: Hoe zou het anders kunnen? Misschien moet die cirkel eens doorbroken worden.
Nieuw systeem? Persoonlijke inzet?
deelneemster: Je moet ook leren verliezen. De meerderheid wint. Een meerderheid zoeken.
Referendum, stemplicht, inspraak
deelneemster: Het referendum is nog niet ter sprake gekomen. Investeren in politiek. Daar wordt heel
weinig over gesproken.
Eveline: Een referendum is een prima instrument. Maar het is alleen geschikt voor zaken waarvoor je
kunt kiezen. Een groot nadeel van het referendum is, dat democratie wordt teruggebracht tot de helft +
1, dus maar 1 stem geeft de doorslag. Beschaving meet je af aan de manier waarop je met
minderheden omgaat. Bij democratie in samenhang met beschaving houd je rekening met
minderheden en je laat meer meningen tot onderdeel van een oplossing komen. Nederland is een van
de beste democratieën door coalitievorming.
deelneemster: Democratie: de helft + 1: maar er zijn altijd mensen die niet stemmen.
Eveline: Mijn ouders hadden stemplicht. Of dat nu meer democratie oplevert… Mensen hebben het
recht om niet te stemmen. We winnen er weinig mee, denk ik.
deelneemster: Ik vind het belangrijk om mijn stem te laten horen, dus ik ga wel eens inspreken. Eveline:
Maar ze luisteren niet.
deelneemster: Hoe zorgen we ervoor dat die politici wel luisteren?
Eveline: Door verkiezingen te spreiden, dan moeten politici wel luisteren.
Zo is de cirkel weer rond.
Politieke partijen
deelneemster: Slechts vijftien procent van de Nederlanders is lid van een politieke partij. Daaruit
worden onze volksvertegenwoordigers gekozen.
deelneemster: Ik wil helemaal geen lid zijn van een politieke partij, want je bent het nooit helemaal eens
met een politieke partij.
Eveline: Als lid van een politieke partij stem je mee wie er kandidaat gaat worden. Vrouwen zitten meer
op de inhoud, mannen zitten meer op het spelletje.
deelneemster: Juist NU moeten we meedoen, want er komt zoveel op ons af.
Tafel 3 Verslag Anita Poolman
Verslag tafelsessie: Wat betekent politiek zonder idealen? Met Myrthe Hilkens
De morele kwaliteit van de samenleving en de politiek.
Voordat het “gesprek” begon, stelden de tafelgenoten zich aan elkaar voor. Vrouwen uit verschillende
en boeiende achtergronden. Er ontstond een korte discussie over het vertellen van verhalen binnen de
verschillende culturen. Waarom de ene cultuur geslotener is dan de andere: “de vrouw moet niet alleen
vechten voor “haar stem” binnen haar eigen familie, maar nog meer voor het brengen van haar stem
naar buiten!” De opmerking dat er niet alleen behoefte is aan moraliteit in familieverband, maar ook
breder in de maatschappij bracht het gesprek op het thema van die middag.
De middag aan tafel zou inderdaad de sfeer van een gesprek - een uitwisseling van ervaringen en
meningen – krijgen en niet die van een discussie.
Myrthe las ter inspiratie interviewfragmenten voor uit de Groene Amsterdammer van 18 september
2014. Een interview met Kees Schuyt over democratie, vrijheid en individuele moed.
“In zijn lezing ‘Moedige mensen’ bij het nationaal monument Kamp Vught in januari dit jaar, sprak
Schuyt over de noodzaak waakzaam te blijven voor bedreigingen van de ‘morele kwaliteit’ van de
samenleving. De politiek draagt daarvoor een bijzondere verantwoordelijkheid. “
“Politici moeten in hun doen en laten de waarden die ertoe doen, levend houden. Dus houd je een
beetje in en doe niet mee aan het overdrijven, aan het verschrikkelijke jezelf exposeren, aan de
overspannen onderlinge concurrentie. Politici, opgejaagd door spindoctors en adviseurs, nemen zelden
nog de rust om na te denken over hun eigen positie en stellingname.”
Myrthe kon zich vinden in de teneur van het artikel, dat “haar politieke pijn” belichaamt. Het
tafelgesprek lardeerde ze regelmatig met ervaringen en anekdotes uit haar Tweede Kamerperiode. Ze
vertelde waarom ze inging op Jeroen Dijsselbloems verzoek om zich kandidaat te stellen en later in
2011 toe te treden tot de PvdA-fractie en ze vertelde over de pijnlijke beslissing, die ze in 2013 nam:
het neerleggen van haar Kamerlidmaatschap. “De bodem was bereikt. Ik hoorde me vóór roepen,
terwijl ik tegen was.”
Hieronder de punten die over tafel kwamen:
- De verschuiving in stemgedrag van de afgelopen jaren in brede lagen van de bevolking, ook
van geëngageerde hoogopgeleiden, die “het zat zijn” ….
- De verwijdering tussen politiek en burger. De burgers voelen zich niet meer vertegenwoordigd
door de “volksvertegenwoordigers”, zijn ver verwijderd van de politiek. De interesse is dalende.
De apathie neemt toe. “Hoe serieus moeten we de politici nog nemen?” Het publiek wil weten
vanuit welke gronden politici handelen.
- Haagse realiteit is hectisch en wordt bepaald door de waan van de dag. Er is geen ruimte voor
de hoognodige reflectie.
- Inspraakmomenten: de illusie van democratie. Voorbeelden werden aangehaald vanuit de
gemeentelijke politiek: burgers werden betrokken bij nieuwe plannen, die al vastgelegd waren.
Er zijn procedures die zo lang duren, dat de burgers worden geconfronteerd met zaken die zij
liever niet wensen. Zij hebben geen flauw benul van de herkomst.
- De burger is niet dom en voelt haarscherp de wijze aan, waarop er in de politiek wordt gewerkt:
niet zuiver, omfloerst, niet transparant.
- De huidige partijpolitiek werkt niet goed meer. Het politieke landschap is de afgelopen jaren
sterk veranderd. Er zijn veel politieke partijen, meerdere belangen die met elkaar verzoend
moeten worden. De politieke marge is smaller geworden.
De invoering van het Regeerakkoord is ook bepalend geweest en heeft een zekere mate van
vrijheid in politiek handelen weggenomen. De politici zijn hierdoor veranderd. Er is een ander
type volksvertegenwoordiger ontstaan.
- Een bijkomend punt is dat ons collectieve geheugen slecht is. Politici kunnen wijzigen van
mening, anders stemmen zonder dat binnen de politiek zelf of in de media hiervan kond wordt
gedaan.
- De verhouding media-politici. De media willen graag nieuws, interviews. De politici zijn vanwege
de smalle marges angstig.
- Er is grote behoefte aan moreel leiderschap.
- Mogelijke ontwikkelingen, voorgestelde oplossingen:
Iedere vorm van “renovatie” zou moeten starten met een open gesprek tussen de drie
“partners”: de politici, de kiezers, de media. Er zal moed voor nodig zijn om transparant te
maken, hoe de lijnen lopen, hoe men a.h.w. gevangen zit in elkaars web. De apathie van de
burgers zal worden weggenomen door transparantie en de wil tot verandering.
- De politieke situatie zou zich zo deplorabel kunnen ontwikkelen, dat men gedwongen wordt
politiek “anders” te denken en te handelen “op een hoger niveau”: er is geen andere uitweg.
- “Misschien moeten we rebelleren!”. Burgers zijn ontevreden, voelen zich buiten spel gezet en
mogelijk komen die gevoelens op een positieve manier naar buiten. In deze tijd van social
media is er veel mogelijk.
-
Proteststemmen: blancostemmers, foutstemmers e.d. zouden geteld moeten worden. Op die
manier wordt de onvrede zichtbaar.
-
De verandering zal van buitenaf in gang moeten worden gezet. De politiek kan er dan niet meer
omheen.
Nooit gemakzuchtig stemmen, zoals ongenuanceerd of uit gewoonte op de nummers 1 of 2.
Burgers moeten zich vooral aan hun idealen vasthouden.
-
-
Tijdens het tafelgesprek spraken de tafelgenoten hun teleurstelling en bezorgdheid uit over de huidige
politieke ontwikkelingen. Ze sloten de middag af met de wens, dat de burgers vooral hun idealen blijven
koesteren, dat ze bewust en alert blijven en dat een ieder op zijn/haar eigen wijze moest opstaan en
rebelleren!
Graag hadden de tafelgenoten nog verder willen praten over wat democratie echt inhoudt. Mogelijk een
volgende keer.
Tafel 4 Verslag Noortje van der Kaaden
Verslag tafelsessie “Doe-democratie en burgerinspraak - is dat echte democratie?” Met Ank
Michels.
Deelneemsters aan het tafelgesprek: een vrijwilligster bij een Surinaamse zelforganisatie, studente
antroplogie, onderzoekster bij Atria, stichting GetOud, gepensioneerde opbouwwerkster,
welzijnswerkster tevens actief wijkbewoonster en de gespreksleidster Ank Michels, onderzoekster naar
de werking van democratie.
Stelling: Doe democratie is dat echte democratie?
Ank gaf uitleg over verschillende vormen van democratie/doe-democratie.
Actieve democratie
Democratie van onderaf. Voorbeelden:
Burgerinitiatieven rond groenbeheer, bibliotheken, zwembaden, taallessen, schone buurt, speeltuin,
culturele activiteiten e.d.
Een andere vorm van democratie is die vanuit subsidiegevers, zoals dialoogbijeenkomsten. Hierin is de
gemeente de initiatiefnemer.
Het initiatief van de G-1000 door David van Reybroeck werd genoemd, waar 1000 Belgische bewoners
samen plannen hebben gemaakt. Er is een eerste probeersel van dien aard in Amersfoort geweest. Ank
Michels was er bij.
Burgers hebben vaak goede ideeën. Er is veel enthousiasme maar ook veel teleurstelling en frustratie.
Schijn democratie
Wie doet mee? Klein select groepje. Velen zijn hier niet bij betrokken. Plan ligt al vast. Veelal oudere
mannen of hoogopgeleide blanke vrouwen.
Dit soort sessies doet een groot beroep op vaardigheden. Mindertaligen zijn niet aanwezig.
Als voorbeeld werd de inrichting van het Koningsplein genoemd. Onder het mom van inspraak krijg je
als bewoner informatie maar daar blijft het bij.
Als politiek vluchteling uit Iran in ’94 ontdekte een vrouw bij een rondleiding in de Tweede Kamer tot
haar grote teleurstelling daar maar weinig vrouwen. Ze had hier anders verwacht. Teleurstelling!
Doe-democratie
Jongeren zijn hier sterk ondervertegenwoordigd. Zij zijn een moeilijk bereikbare groep.
Zijn plannen te vertalen in beleid?
Iedereen wordt uitgenodigd invulling te geven aan de participatiemaatschappij, aldus de
participatienota. Het ligt aan de partijen hoe.
Ambtenaren die er niets mee kunnen/willen, zeggen dat het niet past binnen de beleidsnota’s.
Zij hebben hun eigen logica waardoor zaken niet kunnen. We kunnen last hebben van de gemeente,
bijvoorbeeld rond vergunningen, of de verkeerde ambtenaren treffen. Als je iemand kent bij de
gemeente kan dat veel oplossen.
Burgerinitiatieven worden vaak door regelgeving om zeep geholpen.
Beleid inzake participatie werkt het eigen beleid zo tegen.
Stadsdeel Loosduinen geeft ruimte aan initiatieven van burgers. Daar heerst een andere visie, positief!!
Een coup in Peru door progressieve militairen bracht landhervorming en een herverdeling van arm en
rijk. Positief!
Burgerschap, worden we er beter van?
Al die oproepen voor vrijwilligers zijn verkapte bezuinigingen. Niet echt gedacht vanuit bewoners.
Maar we kennen ook de actieve verantwoordelijkheid van/door burgers die zich betrokken voelen. Zij
vormen vaak een klein groepje. Beklijft dat?
Er werd een voorbeeld genoemd van iemand in de Bomenbuurt die een straatborrel organiseerde. Het
werd een groot succes en nu volgen meer borrels. Dit versterkt de sociale cohesie.
Een vraag bij sneeuw en gladheid aan haar buren, een echtpaar van in de 90, of ze boodschappen
voor hen kon doen, resulteerde erin dat zij nu 1x p/w bij hen mee eet. Wie is hier nu de mantelzorger?
Hoe bereik je de burgers/bewoners. Hoe leg je contacten?
- Door nieuwsgierig te zijn naar de ander, dus individueel.
- Via bestaande groepen/sociale verbanden. Turkse - en Marokkaanse vrouwengroepen,
opzoeken op pleinen en straten. Zo is 10 jaar geleden een actie gevoerd door bewoners tegen
een gebruikersruimte voor verslaafden. Er werd veel tegenwerking vanuit de gemeente
ondervonden. De gemeente luistert beter naar “het zand dan naar het veen”.
- Oudercommissies op scholen in diversiteitsgebieden. Daar houden ouders niet van de
bestaande vergadercultuur, willen daar niet veel tijd aan besteden. Gevolg is vaak dat - als er
op scholen iets georganiseerd wordt - de moeders alleen goed zijn om de hapjes te verzorgen.
Dat klopt niet. Dan neem je mensen niet serieus. Scholen zouden een andere overlegcultuur
met ouders moeten opbouwen.
- In de Schilderswijk werd een positieve ervaring opgedaan met ondernemers. Om hen bij zaken
te betrekken moet je hen persoonlijk benaderen, niet per brief.
- Laagdrempelige activiteiten als feesten e.d.
- Lokale (migranten) omroepen.
Media zijn heel erg belangrijk om bv. migrantenouderen te bereiken. Jongeren worden bereikt door
gastlessen in Loosduinen.
In Amsterdam wordt door MUG een blad uitgegeven voor uitkeringsgerechtigden. Echter de krant wordt
door de doelgroep niet gelezen. Reactie: daar heerst geen leescultuur. Beter om daar via lokale
omroepen, wijkactiviteiten bewoners/uitkeringsgerechtigden te betrekken.
Media misbruiken het nieuws. Zo worden in Nederland Iraanse TV-zenders wel vertolkt maar niet wat er
werkelijk onder de bevolking leeft.
Ank sluit af:
Er zijn veel mooie burgerinitiatieven, nieuwe initiatieven.
Er is ook veel frustratie.
Tafel 5 Samenvatting Magdeleen Sturm
Samenvatting tafelsessie: Is parlementaire democratie uit de tijd ? Met Magdeleen Sturm
Is parlementaire democratie uit de tijd?
Ja, in de huidige vorm wel, is onze slotsom. Maar het is nog niet zo gemakkelijk om te komen tot een
goed en acceptabel alternatief. Voor het slagen van andere vormen van participatieve besluitvorming,
hebben we een aantal voorwaarden benoemd, namelijk: kies voor een niveau (buurt/gemeente) waar
opgaven herkenbaar zijn en mensen het idee hebben dat ze ook praktisch iets bij te dragen hebben of
kies voor thema’s waar mensen zich mee kunnen identificeren. Als je een ander systeem wilt laten
werken, investeer er dan ook in. Dat wil zeggen: geef het tijd om te ontwikkelen en compenseer
mensen die deelnemen in tijd en geld. Misschien moet deelname een burgerplicht worden. Verander
het systeem door evolutie en zorg voor een overtuigend alternatief: de zittende macht zal er immers
niet enthousiast over zijn, als er echt iets gaat veranderen.
Als leidraad voor het gesprek hanteren we de overwegingen van David van Reybroeck, die hij heeft
opgeschreven in zijn boek” Tegen verkiezingen”. Dat betekent een aanscherping van de vraag: “Is de
electorale parlementaire democratie uit de tijd?”
We hebben kort stilgestaan bij overwegingen waarom de parlementaire democratie uit de tijd zou
kunnen zijn. Redenen zijn:
- Past niet meer bij nieuwe ontwikkelingen. Bij de participatiemaatschappij hoort regie nemen,
samenkracht. Daar hoort een model bij dat daarvoor ruimte biedt. En niet een model dat een
scheiding maakt tussen creatie/ontwikkeling en besluitvorming.
- Nieuwe technologie heeft deze vorm achterhaald. ICT en sociale media leiden tot meer
mogelijkheden voor inbreng, leiden tot een steeds groeiende aandacht voor zichtbaarheid en
daarmee het politieke spel.
- Er zijn nieuwe en betere alternatieven mogelijk gebleken, zoals grootschalige
inspraakprocessen, co-creatie en vormen van gelote democratie.
- Er zijn interessante alternatieven denkbaar, zoals het burgemeestersparlement dat Barber
voorstelt en de bi-representatieve democratie (een vorm van loten en stemmen)
Het gesprek ging vervolgens over onze eigen ervaringen met andere vormen van participatie en
voorwaarden voor alternatieven. Onderwerpen die we hebben uitgediept, zijn:
• Overschat het belang van de democratie niet (voor burgerinitiatieven): veel besluiten die
burgers direct raken, worden immers door ambtenaren genomen en veel ontwikkelingen
worden bepaald door het internationale bedrijfsleven.
• De noodzaak om je te richten op een schaal of onderwerpen die voor mensen dichtbij zijn. Zo
ontstaat een “belanghoudersdemocratie”. Ook al zijn er voorbeelden van landen waar de
grondwet door gelote burgers zijn gemaakt. Wij denken dat meer praktische en zichtbare
onderwerpen tot meer enthousiasme en resultaat zullen leiden.
• Deelname aan besluitvormingsprocessen is ook leerzaam: je leert ervan hoe complex het is om
goede afwegingen te maken en wat het belang is van goed luisteren en argumenteren.
• Als je een succes wilt maken van alternatieve vormen van democratie, moet je er ook
systematisch in investeren: in de opzet, de begeleiding en ook in de beloning van mensen die
meedoen.
• Start met experimenteren.
Tafel 6 Verslag Odile Mol
Verslag tafelsessie: Wat betekent de Ubuntu-filosofie en wat kunnen wij als moderne
maatschappij er van leren. Met Hanneke Stuit
Hanneke is docent literatuurwetenschap aan de UVA en doet onderzoek naar de invloed van Ubuntu op
de samenleving. Zij legt daarbij ook verbanden naar andere filosofieën en samenlevingsvormen.
Aanwezigen:
Hanneke Stuit, Irene Janssen, Fatiha Ouled L Kadi , Elly van Wijk, Janny Marck, Linda Schlaman,
Sarah de Jong, Laetitia van der Perk, Geoffey Messio, Nan ten Thije, Jennifer Ebecilio, Odile Mol
Inleiding
In de poëzievoordracht bracht Anita Poolman voor ons de visie van Antjie Krog tot leven. De mensen
om iemand heen zijn cruciaal voor het eigen zijn van die persoon.
Het woord ‘Ubu’ betekent ‘persoon’ of ‘zijn’.
‘Ntu’ houdt in dat het ‘zijn’ altijd in wording is, op weg ergens heen, waarbij anderen essentieel van
belang zijn.
De Ubuntu-filosofie geeft aan, dat een mens een mens is door andere mensen. Ik ben … omdat jij bent.
In een Ubuntu-samenleving wordt een mens geboren in een omgeving waar al dynamiek is. Als
pasgeborene kom je bij de gemeenschap, die er al is. Je wordt daar een deel van.
In de westerse filosofie word je geboren als kind van 2 ouders. Die ouders hebben banden met andere
mensen. Maar het ‘ik’ is uitgangspunt. Als een kind opgroeit, gaat het meer een eigen netwerk
ontwikkelen.
Als we het verschil even scherp stellen: In de westerse omgeving wordt een kind geboren in een leegte.
In een Ubuntu-omgeving in een volte.
Mandela is een bekend en sprekend voorbeeld van iemand die volgens de Ubuntu-gedachte leefde. Hij
weigerde zich bv. agressief op te stellen naar blanken. Door de verbinding tussen mensen is er vanuit
Ubuntu, respect en compassie met anderen.
De Ubuntu-cultuur komt uit Zuid-Afrika, maar is overal in Afrika terug te vinden. In veel niet westerse
landen is een vergelijkbare cultuur, waarbij ook de gemeenschap meer voorop staat dan het individu.
Ubuntu bij het overwinnen van de apartheid in Zuid-Afrika
Het rechtsstelsel in Zuid-Afrika was op westerse gronden gestoeld. Er werden straffen gegeven voor
wie de wet overtrad. Maar vanuit Ubuntu wilde men vooral zorgen voor rehabilitatie en verzoening. Na
de apartheid werden waarheids- en verzoeningscommissies ingesteld.
De commissies brachten slachtoffer en dader bij elkaar. Cynthia Ngewu b.v. stond tegenover de
politieman, die haar zoon heeft doodgeschoten. De agent vroeg haar vergeving. Zij zei: ‘Die
zogenoemde verzoening... als het wil zeggen dat die dader, dat hij weer mens wordt, deze man, zodat
ik, zodat wij allemaal onze menselijkheid terugkrijgen... dan ben ik het ermee eens, dan ben ik er
helemaal voor.’ Deze uitspraak is een beroemde geworden en verwoordt hoe sterk het ‘samen een zijn’
van belang was en hoe daarmee verder geweld kon worden voorkomen.
Ubuntu gaat over wat je gemeen hebt.
De verschillen zijn minder van belang en daar gedraagt ieder zich naar.
Iemand aan tafel stelt de vraag of het geen groot risico is dat men dan elkaars identiteit ontkent.
Het zal steeds zoeken zijn in hoeverre het individu en het netwerk eromheen centraal gesteld moet
worden.
Mogelijkheden bij oplossen van problemen zijn:
1. Dialoog. Het ene individu praat met het andere individu. Door een dialoog kan onrecht een gezicht
krijgen. Het individuele verhaal is nodig. Dat levert weer begrip op bij de ander.
2. Samenspraak. Hier vertelt het individu aan de groep/gemeenschap. Hoe kunnen anderen helpen bij
het oplossen van een probleem van individuen in de groep. Om deze vorm een kans te geven is het
nodig dat er niet onderling geoordeeld wordt.
Ubuntu begint met geven.
Ubuntu uit zich in het gedrag met geven en durven vragen van een redelijk deel voor jezelf.
Iemand uit de groep vertelt dat ze zeer streng katholiek is opgevoed, daarbij alsmaar het anderen naar
de zin moest maken en zelf moest afwachten of ze iets zou krijgen. Via een therapie heeft ze geleerd
zich zeer individualistisch te gedragen. Pas daarna kwam er ruimte voor een evenwichtiger
gemeenschappelijk leven.
Hanneke vertelt een ervaring van een situatie in Afrika. Een man staat midden op een plein en heeft
iets te eten in zijn hand. Een kleine jongen komt tussen de menigte door naar hem toegerend en tikt
hem aan. De man geeft zonder er verder aandacht aan te geven of iets tegen het kind te zeggen een
deel van het eten wat hij in handen heeft. Het kind durft te vragen en krijgt vanzelfsprekend zijn deel.
Hoe zit het met de positie van vrouwen in de Ubuntu-gemeenschap?
De vrouwen in Afrika zijn van oudsher al sterk gericht op de gemeenschap. Ze zorgen ervoor dat er een
veilig thuis is. Mannen gaan jagen en strijden. De vrouwen kozen ervoor om de mannen alles te laten
regelen. Nu moeten de vrouwen steeds meer hun eigen brood verdienen. De vrouwen zijn sterk en
gewend veel zelf te organiseren en met elkaar te delen. Maar ze horen zich volgens de traditie te
gedragen en zitten daarmee vast aan hun plek in de gemeenschap. Ook het probleem van het veel
voorkomend seksueel geweld wordt gesignaleerd. Er is in Afrika geen speciale Ubuntu-kracht voor
vrouwen onderling.
Ubuntu-kracht tussen vrouwen in Nederland?
Tijdens het forum aan het begin van de middag bleek al, dat het soms hard zoeken is naar
ondersteuning van vrouwen onderling in de politiek.
Vanuit de Ubuntu-gedachte zouden we ons niet bedreigd hoeven voelen door het succes van een
andere vrouw. We zouden elkaar meer kunnen bevestigen dan bestrijden. Hoe meer we onszelf
waardevol vinden, hoe onbaatzuchtiger we kunnen zijn in ons gedrag naar anderen. En andersom. We
zouden kunnen stoppen met elkaar omlaag halen en elkaar juist omhoog halen door bv. bondjes te
sluiten daar waar er een gezamenlijk doel is. En door de ander te gunnen wat zij kan. De inzet van de
ander zal geen afbreuk doen aan je eigen kwaliteit.
Voorbeelden uit de praktijk:
- Bij de strijd voor het behoud van de stimuleringsregeling meidenwerk maakten raadsleden zich
gezamenlijk sterk. Men accepteerde van de andere partijen, dat die een ander verhaal erbij hadden. De
gezamenlijke standpunten werden concreet naar voren gebracht.
− Enkele aanwezigen hebben in hun jonge jaren veel onderlinge solidariteit tussen vrouwen
beleefd. Het ging erom wat je samen bereikte, ieder had haar aandeel daarin. Er was veel
onderlinge stimulans en bevestiging. Ook nu nog zien we in bepaalde vrouwengroepen deze
positieve ondersteuning van elkaar.
Op welke manier kunnen we de Ubuntu-gedachte verspreiden en het daarbij behorende gedrag
bevorderen?
Bewustwording van wat je bent en kan. Waar ben je goed in. Zet dat in. Als je ergens niet zo goed in
bent, dan draag je het over aan de ander. Blijf je doel duidelijk voor ogen houden. Zo kan je samen iets
bereiken. Dat levert positieve energie op. B.v. in het onderwijs zouden vrouwen veel meer samen
kunnen werken. Daar wordt nog veel op eigen eilandjes (in de eigen klas) ingezet en opgelost.
Veiligheid brengen, door een sfeer te kweken waarin fouten juist gemaakt mogen worden.
Geven zonder verwachtingen en ontvangen zonder schuldgevoel.
Delen van informatie en kennis.
Geen veroordelingen. Ieder is geaccepteerd.
Er is voldoende. Overmatig consumeren hoeft niet.
Luisteren naar het belang dat ieder heeft en zoeken naar het gezamenlijk belang, maakt dat allen zich
betrokken blijven voelen bij de activiteit. Elkaar tijd en ruimte geven. De ander laten uitpraten. Checken
of je begrijpt wat de ander bedoelt. Meer vragen stellen. Steeds weer de kring rond om ieder de kans te
geven wat te zeggen.
Hanneke besloot dit laatste voorstel meteen in de groep in praktijk te brengen.
Ze vroeg aan de vrouwen rondom de tafel:
Wat wil je alle aanwezigen van de Salon vertellen over het belang van de Ubuntu-filosofie?
* Erkenning van elkaar.
* In Suriname betekenen u: wij; bun: goed; tu: ook. Dus de letterlijk vertaling luidt: ‘Wij zijn ook
goed’.
* Draagvlak vergroten door gebruik van Ubuntu.
* Duurzaamheid: Via Ubuntu zorgen voor meer lange termijndenken, door zorgvuldig om te gaan met
de wereld, de mensen en de dieren.
* Focus op Ubuntu: Als eerste met elkaar erop richten. De rest komt eruit voort.
* Zorgen voor elkaar.
* Saamhorigheid
* Oog voor kwaliteit van anderen
* Leren communiceren op een respectvolle manier.
* Opvoeding in balans tussen individu en gemeenschap.
* Iedere keer opnieuw (je leven lang). Niet verwachten dat het vanzelf wel beter zal blijven gaan.
* Durven vragen
* Verantwoordelijkheid nemen. Als de een die neemt, zal het de ander uitnodigen dat ook te doen.
Na de tafelsessies was er een korte plenaire bespreking van de belangrijkste gesprekspunten van elke
tafel. Daarna werd het officiële gedeelte afgesloten met dankwoorden voor alle betrokkenen bij deze
salon, gevolgd door een informeel samenzijn.
Colofon
Fotografie - Mieke Schlaman
Samenstelling verslag - Hannah Smeets
Eindredactie – Anita Poolman
Met dank aan: Fonds 1818 en ProDemos - Huis voor Democratie en Rechtsstaat
Vrouwenplaza is ook op facebook te vinden.
Adres: www.facebook.com/vrouwenplaza

Download Report