Aandrijven - Besturen - Toepassen
nr. 7 September 2014
AANDRIJFTECHNIEK
VAKBEURS
Van 30 september tot en met 3 oktober is
de Jaarbeurs het trefpunt voor technologie,
wetenschap en industrie in de Benelux.
Door de samenwerking tussen Feda en FHI
zijn de beurstitels Industrial Automation &
Drives en HET Instrument overgegaan in
World of Technology & Science
ELEKTRISCH
Hiflex Automatiseringstechniek grijpt
World of Technology & Science aan om
een aantal uitbreidingen in het leveringsprogramma te presenteren. Geheel
nieuw in het assortiment zijn de IE4
normmotoren van Merkes
ROBOTICA
De robot als musicus is een wel heel
specifieke toepassing in de robotica.
AandrijfTechniek gaat in gesprek met
dr.ir. Heico Sandee, een van de initiatiefnemers van TeamDare
www.AT-aandrijftechniek.nl
01_Cover.indd 1
04-09-14 13:56
Aandrijven - Besturen - Toepassen
SEPTEMBER 2014 nr. 7
aandrijftechniek
10 | VAKBEURS
INHOUD
38 | ELEKTRISCH
66 | ROBOTICA
4 | NIEUWS
30 | BESTURINGEN
44 | ELEKTRISCH
Programma cursussen Mikrocentrum
Bij de voorgestelde nieuwe norm IEC/ISO
17305 staan vereenvoudiging en verduidelijking centraal.
Een nieuwe naam op WOTS is Eltrex Motion. Het bedrijf is ontstaan uit de samenvoeging van Eltromat en de divisie Motion
Solutions van Telerex.
8 | TECHNISCH NIEUWS
Elektromotor uit de 3D-printer
10 | VAKBEURS
Van 30 september t/m 3 oktober is de
Jaarbeurs het trefpunt voor technologie,
wetenschap en industrie. Aansluitend noviteiten World of Technology & Science.
22 | HYDRAULISCH
Amca is een specialist in high-end hydraulische stuurschuiven. Na overname door
een grote Chinese onderneming waait er
een frisse wind door het huis.
26 | BESTURINGEN
Vitronics Soltec werkt aan een nieuwe generatie soldeermachines voor printplatenmachines. De mySelective familie werd
voorzien van hard- en software van Sigmatek.
32 | BESTURINGEN
Met de overname van MCA zet Biesheuvel
Techniek de eerste stap richting systeemintegratie en mechatronica.
36 | ELEKTRISCH
Zilvertron bestaat tien jaar en zal dat tijdens WOTS onder de aandacht brengen.
38 | ELEKTRISCH
Nieuw in het assortiment van Hiflex zijn de
IE4 normmotoren van Merkes en de servoregelaars en -motoren van Servotronix.
42 | ELEKTRISCH
WEG heeft wereldwijde ambities en realiseert die door organische groei maar ook
door overnames binnen en buiten Europa.
49 | MECHANISCH
Hatz heeft een dieselmotor met common
rail inspuiting in de vermogensklasse tot
56 kW ontwikkeld.
50 | MECHANISCH
De juiste keuze van koppeling en rem zijn
bepalend voor de levensduurkosten. Mayr
legt uit waarom.
54 | MECHANISCH
Cablean gebruikt het ‘SurfacE²motion
Concept’ voor duurzame productie.
56 | MECHANISCH
Bega Special Tools is fabrikant van gereedschap voor het schadevrij (de)monteren
van lagers en aandrijfcomponenten.
59 | TOYS FOR BOYS
OP DE VOORPAGINA
De wereldwijd opererende Schaeffler
Groep behoort met haar merken LuK, INA
en FAG in de aandrijfwereld tot de meest
vooraanstaande leveranciers van wentellagers, lineairproducten en maintenance
producten en services in de sectoren Automotive en Industry.
Schaeffler Nederland BV
Gildeweg 31
3771 NB Barneveld
Tel. +31 342 40 30 00
Fax +31 342 40 32 80
[email protected]
http://www.schaeffler.nl
Met de campingbrander BioLite CampStove kunnen mobiele telefoons tijdens
het koken bijgeladen worden.
60 | PRODUCTNIEUWS
KATERN ROBOTICA
66 | Toekomstmuziek
Robotica is een breed terrein met tal van
toepassingen. In dit artikel wordt ingegaan op de robot als musicus.
70 | Kabels
Voor veeleisende toepassingen zoals robotica
maakt Lapp Muller klantspecifieke kabels.
72 | Operating systeem
Alten Mechatronics organiseerde een workshop over het Robot Operating System.
76 | SERVICE
Agenda en colofon.
september 2014
03_inhoud.indd 3
AT AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
3
05-09-14 12:52
Breed najaarsprogramma
cursussen Mikrocentrum
U denkt
natuurlijk…
…‘begint die hoofdredacteur weer te preken
dat iedereen naar WOTS moet gaan. Dat
weten we zoetjesaan wel.’ Er staat in deze
AandrijfTechniek al meer dan genoeg over
(exposanten op) het nieuwe evenement van
FHI en Feda, laat ik het dus maar over iets
anders hebben.
Veel redacties van dag- en weekbladen en
zelfs techniekbladen verdenk ik er van dat ze
maar als een blinde kip achter elke nieuwe
‘technologie’ aan rennen om wat nieuws te
kunnen brengen. Nu zal ik die fout in het verleden ook wel eens hebben gemaakt, maar ik
ben in de loop der jaren wat kritischer en
sceptischer geworden. Laat ik het 3D-printen
(zie onze pagina’s Technisch nieuws) als voorbeeld nemen en maar gelijk bij de naam beginnen. Veel mensen denken echt aan een
printer, terwijl er diverse technieken zijn om
een product vanuit niets op te bouwen. De
naam ‘adaptive manufacturing’ dekt de lading ook veel beter, maar dat ‘bekt niet’.
Deze technieken bieden ??
fantastische mogelijkheden qua vormgeving en integratie van
functies, laat ik dat voorop stellen. Je kunt er
(technische) onderdelen van maken die met
geen enkele andere methode te realiseren
zijn. Maar een serieuze machine (dus geen
thuismodel) kost vele tienduizenden of zelfs
honderdduizenden euro’s, en daar kan nog
het nodige bijkomen aan toe- en afvoersystemen, omgevingsconditionering, veiligheidssystemen en arbo-gerelateerde maatregelen.
Uiteindelijk zullen veel factoren het succes
van 3D-printen bepalen: technische mogelijkheden, materiaaleigenschappen, engineering (sterkteberekening, reproduceerbaarheid), aanwezige kennis, locatie maar vooral
de kosten. Als u overweegt om de techniek
toe te passen maar er geen business model
of verdienmodel aan kunt hangen, kunt u
toch beter met een jobber of specialist in zee
gaan. Als u deze economische factor niet
grondig bekijkt, is er straks wel iemand in
Oost-Azië die zijn sommetjes wél heeft gemaakt en hetzelfde product veel goedkoper
aanbiedt.
?
De technologie schrijdt nog altijd voort. Mikrocentrum biedt
met zijn cursussen de mogelijkheid om op een aantal gebieden
(waaronder aandrijven, regelen en besturen) de ontwikkelingen
te doorgronden. De cursussen zorgen er voor dat medewerkers
met ‘up-to-date’ oplossingen kunnen komen, hun productiviteit
kunnen verhogen en een betere gesprekspartner worden voor
klanten en netwerk.
Op het gebied van aandrijven, regelen en besturen verdienen de volgende cursussen de aandacht:
• Object-georiënteerde PLC-besturingen ontwikkelen (praktijkcursus voor
softwareontwikkelaars die object-georiënteerd willen programmeren
in een PLC-omgeving).
• Aandrijven en besturen (leergang op hbo-niveau met aandacht voor
pneumatiek, hydrauliek, interfacing en motion control).
• Elektrische aandrijftechniek (behandelt de samenhang tussen elektrische, mechanische en regeltechnische eigenschappen).
• Aandrijftechniek van werktuigkundige systemen (cursus op hbo+-niveau om door middel van systeemtechniek, systeemleer en modelvorming de complete aandrijflijn in beeld te brengen, gezien vanuit het
‘lastproces’).
• Meet- en regeltechniek (biedt inzicht in meet- en regeltechniek voor de
proces- en installatieautomatisering).
• Atex (eisen aan apparatuur die moet worden gebruikt in een explosiegevaarlijke omgeving).
Op het gebied van elektrotechniek staan de volgende cursussen op het
programma: Basis Elektrotechniek voor de industrie, ESD certificering en
hercertificering, NEN 3140 (Basis en Herhaling & Update), EMC met aarding en afscherming en Controle en inspectie van elektrische arbeidsmiddelen.
Op het gebied van industriële automatisering geeft Mikrocentrum de
cursussen Industriële netwerken, Industrial ethernet, TCP/IP in de praktijk
en TCP/IP advanced. Tot slot organiseert het opleidingsinstituut cursussen in productietechniek, projectmanagement, persoonlijke vaardigheden, management development, service en onderhoud, kwaliteitsmanagement en (machine)veiligheid.
Door continue
bijscholing kunnen medewerkers
met ‘up-to-date’
oplossingen komen,
hun productiviteit
verhogen en een
betere gesprekspartner worden
voor klanten en netwerk (foto: Jeroen
Inl.: Mikrocentrum, tel.: (040) 296 99 33, www.mikrocentrum.nl
Aalberts)
Ad Spijkers
[email protected]
4
04-06_Nieuws.indd 4
www.AT-aandrijftechniek.nl
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
04-09-14 14:26
Nieuws
ROVC avondcursussen
in 29 regio’s
ROVC organiseert dit najaar wederom technische avondcursussen. De
onderwerpen lopen uiteen van een cursus Industriële automatisering
tot Elektrisch schakelen. De avondcursussen starten vanaf 28 oktober
en de deelnemers zullen naar verwachting hun bedrijfserkende diploma in mei in ontvangst nemen. De avondcursussen van ROVC richten zich op de praktijk en zorgen er
voor dat cursisten de aangeleerde
vaardigheden direct kunnen toepassen in hun werk. De avondcursussen
worden door heel Nederland georganiseerd, in 29 cursusplaatsen.
Inl.: ROVC, tel.: (0318) 69 86 98,
www.rovc.nl
Een cursist aan het werk tijdens een
Kort nieuws
4SEW-Eurodrive heeft
een nieuwe vestiging geopend in
Gorredijk (Friesland). Het is de
vierde lokale vestiging van de aandrijfspecialist in Nederland (met hoofdvestiging in Rotterdam), na de oprichting van de regionale service- en verkoopsteunpunten in
Zutphen, Purmerend en Grubbenvorst
4Rolls-Royce PLC (fabrikant van vliegtuig- en gasturbines en
scheepsvoortstuwingssystemen) heeft de overname van
Rolls-Royce Power Systems (fabrikant van dieselmotoren)
afgerond. Verkoper Daimler AG zal een belangrijke partner
blijven in de ontwikkeling en levering van middelgrote en
zware dieselmotoren in het vermogensbereik tot 500 kW.
avondcursus Elektrisch schakelen
(foto: ROVC)
E+H presenteert energie
optimalisatieprogramma
Mede inspelend op de in juni in werking getreden European Energy Efficiency Directive
(EEED) heeft Endress+Hauser een proactief energiebewakings- en optimalisatieprogramma ontwikkeld. Veel bedrijven hebben geen concrete cijfers over het actuele energiegebruik van de diverse machines, systemen en processen en kunnen dus geen gerichte besparingsmogelijkheden aanwijzen. Endress+Hauser wil met zijn programma
bedrijven ondersteunen bij het realiseren van gerichte energiebesparingen in relatie
tot onder meer hun elektriciteits-, gas-, stoom-, perslucht- en (afval)watergebruik.
Inl.: Endress+Hauser BV, tel.: (035) 695 86 11, www.nl.endress.com
KTR investeert in
R&D-centrum
KTR investeert bij de hoofdvestiging in Rheine in een nieuw R&Dcentrum met multifunctionele montagehal. De oplevering staat
gepland voor maart 2015. Met de bouw realiseert KTR het grootste investeringsproject in de geschiedenis van het bedrijf. In de
toekomst zullen hier mechanische aandrijfcomponenten zoals
koppelingen, koppelbegrenzers
en koppelmeetassen worden ontwikkeld, getest en gemonteerd,
maar ook hydraulische componenten zoals pompdragers, olietanks en dempingselementen.
Inl.: KTR Benelux BV,
tel.: (074) 250 55 26, www.ktr.com
Het nieuwe R&D-centrum van KTR
zoals dat er in de toekomst uit zal
4C onrad Busindess
Supplies wordt geautoriseerd dealer
voor de UDOO prototyping kaart. Deze
biedt gebruikers
toegang tot Android, Linux, Arduino en Google ADK toepassingen en projecten met
‘Internet of Things’ (IoT) functionaliteit. Met dit platform
vol open source functies krijgen ontwikkelaars en producenten toegang tot de mogelijkheden van IoT applicaties.
4Hardwarefabrikant Euchner en systeemintegrator EKB
hebben de handen ineengeslagen. EKB koppelt het Electronic Key System van Euchner aan complexe netwerken
en databases. Hiermee worden oplossingen gecreëerd
voor autorisatie, traceability, security en safety. De hardware is in twee versies leverbaar: IP65 en IP690K.
4Interflon is verhuisd
naar een nieuw
pand in Roosendaal.
De nieuwe locatie
biedt ruimte voor
groeimogelijkheden
in de toekomst.
Hiermee kan het bedrijf blijven voldoen aan de toenemende en veranderende
vraag van klanten. De locatie beschikt over een trainingsen ontvangstruimte waar ondermeer cursussen op het
gebied van smeertechnisch onderhoud kunnen worden
verzorgd.
4Nspyre heeft de activiteiten Engineering Services en Information Services van Irmato overgenomen en voortgezet
onder de naam Nspyre Engineering Services. NSpyre ziet
de overname als versterking en verbreding van de dienstverlening. Daarnaast voorzien beide organisaties de komende jaren een hechte samenwerking voor diverse projecten in de markt.
zien (foto: KTR)
september 2014
04-06_Nieuws.indd 5
AT AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
5
04-09-14 14:26
ARC voorspelt gezonde
groei voor AC drives
Kern mechatronica
is in beweging
Produceren in Nederland betekent slim omgaan met de beschikbare aandrijf- en besturingsconcepten en maximale aandacht voor
de bijbehorende processen, technologieën
en mensen. De verschillende vakbeurzen ondersteunen dit proces door de nieuwste ontwikkelingen te tonen op het gebied van technologieën en processen. Ontwikkelingen
waardoor machinebouwers, ingenieursbedrijven en eindgebruikers sneller en efficiënter kunnen engineeren, inkopen, bouwen en
inbedrijfstellen. En ontwikkelingen waardoor
de eindgebruiker overal ter wereld concurrentkrachtig kunnen produceren. Nieuwe
ontwikkelingen op competentieniveau bieden mogelijkheden, maar zijn niet (meer)
zaligmakend. Samenwerken in de keten,
waarbij iedere partij zijn eigen waarde inbrengt, is in de huidige tijd van essentieel
belang om complexe machines in een aanvaardbare tijd, met een concurrerende prijs
op de markt te zetten.
In de wereld van ‘Motion & Drives’ zullen diverse aanbieders waaronder Festo in oktober
tijdens de WOTS tonen waar een innovatieve
samenwerking tussen wereldspelers toe kan
leiden. Dit gebeurt door middel van concrete, verrassende en functionele oplossingen die het enthousiasme van de beursbezoeker zullen prikkelen. Deze – werkende –
opstellingen zullen duidelijk maken dat we
met samenwerking tot in de kern van de
mechatronica komen en daar het maximale
voordeel kunnen behalen. Niet alleen op het
vlak van technologie, maar ook met betrekking tot de eerder genoemde processen en
mensen. Flexibele oplossingen die zijn afgestemd op de individuele behoefte van de
klant. Bovendien wordt hiermee getoond dat
kennisdeling tussen de partijen onderling én
samenwerken op functioneel niveau, bijdragen aan een optimale afstemming tussen de
verschillende disciplines. Hierdoor is het mogelijk ‘plug & work’ oplossingen te ontwikkelen in een multi-leveranciersomgeving
waarmee de klant zich kan concentreren op
de beste oplossing te zoeken voor zijn klant.
ARC Advisory Group heeft een aantal marktstudies gepubliceerd over de vooruitzichten op de markt voor drives.
AC Drives – Low Power beschrijft de vooruitzichten voor
de markt tot zo’n 200 kW, AC Drives – High Power betreft
de markt voor regelaars in de vermogensklasse van 41
kW tot 600 kW en AC Drives – Medium Voltage gaat over
middenspanningsregelaars met vermogens tot 20 MW.
De marktstudies zijn vooral interessant voor aanbieders
van drives, die behalve informatie over markten per
regio en marktsegment ook suggesties voor te volgen
product- en marketingstrategieën krijgen.
Volgens ARC Advisory zijn de vooruitzichten voor de markt van AC drives
gunstig. Deze zijn van Bonfiglioli
(foto: Elsto Motion Control)
Inl.: ARC Advisory Group, www.arcweb.com
ISA organiseert cursus
cyber security
De beste manier om cyber criminaliteit te voorkomen, is om uw
oude draagbare typemachine van zolder te halen (en hopen dat
u nog ergens een lint kunt kopen). De op één na beste manier is
om een ISA99/IEC 62443 Cyber Security Fundamentals Specialist
te worden. ISA Europe organiseert dit najaar een aantal cursussen die bedrijven helpen voorkomen om het slachtoffer te worden van cybercriminaliteit.
Inl.: ISA Europe, tel.: (0653) 89 85 37, www.isaeurope.org
(Gast)docent als
tweede beroep?
Door de vergrijzing treedt op korte termijn niet alleen een tekort aan
vakmensen in het bedrijfsleven op, maar ook een tekort aan gekwalificeerde docenten. Professionals uit bedrijfsleven en maatschappelijke
organisaties beschikken over kennis en ervaring die van grote betekenis
kan zijn. Ze hebben doorgaans echter geen pedagogische en didactische
kennis. Instituut Mentoris biedt (behalve trainingen aan ervaren docenten) docentenopleidingen aan vakmensen en specialisten om hen deze
kennis bij te brengen.
Inl.: Instituut Mentoris, tel.: (0575) 84 51 58, www.instituutmentoris.nl
Mentoris biedt
opleidingen
aan voor
onder meer
gastdocenten
autotechniek,
bouw en
Thomas Pehrson
Directeur Festo BV
6
04-06_Nieuws.indd 6
horeca (foto:
Mentoris).
www.AT-aandrijftechniek.nl
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
04-09-14 14:27
made in Holland
www.abi.nl
patent pending
FLEXIBELE OPLOSSINGEN VOOR PICK & PLACE VRAAGSTUKKEN
Verkrijgbaar als separate componenten of als compleet
systeem, gebruiksklaar met KEBA Robot Controller (optioneel)
Drive units met vrij werkgebied voor de cranks bieden een extra
grote Z-range
Ontworpen om te voldoen aan FDA en EHEDG richtlijnen voor
Hygiënisch Design
Geen homing nodig door multi-turn encoders
Vrije keuze van afmetingen biedt een flexibel werkgebied en
een optimale footprint
2 Wide Delta’s in dezelfde ruimte als 1 reguliere Delta,
50% minder footprint
Extra breed werkgebied met Wide Delta
Meerdere configuraties mogelijk: 3 & 4-assige Delta’s, Wide
Delta’s en andere klantspecifieke oplossingen
powered by ABI-intelligence
Electro ABI bv • Aandrijf- en besturingstechniek • A. Hofmanweg 60 • 2031 BL HAARLEM • Tel. (023) 5319292 • Fax (023) 5326599 • e-mail [email protected]
ABI1016 ABIflexx advertentie 230x300#1.indd 1
28-08-14 11:08
Strooilicht maakt het
onzichtbare zichtbaar
Wetenschappers van de Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn en de University of British Columbia (Vancouver)
hebben een nieuw soort camerasysteem ontwikkeld, dat zonder spiegel om de hoek kan kijken. Uit diffuus gereflecteerd
licht wordt de vorm gereconstrueerd van objecten die zich buiten het blikveld bevinden.
E
en laser schijnt op de wand terwijl een camera toekijkt. Door
het objectief van de camera is niets anders te zien dan wit structuurbehang en een felle lichte plek. Een computer neemt deze
povere beelden op en verwerkt ze verder. Geleidelijk zijn op het
beeldscherm omtrekken van een voorwerp zichtbaar. Maar dit
voorwerp bevindt zich achter een scheidingswand en de camera
kan dit onmogelijk hebben gezien.
Zwarte magie? Nee, een reconstructie uit diffuus verstrooid licht.
Een camera, gecombineerd met een wiskundig proces, stelt de
onderzoekers in staat om de wand in een spiegel te veranderen.
Strooilicht als informatiebron
Het strooilicht dat de laserpunt vanaf de wand uitzendt, dient als
belangrijkste informatiebron. Met omwegen komt dit licht weer
terug op de wand en uiteindelijk in de camera. De onderzoekers
nemen een soort lichtecho op, in tijd opgeloste data waaruit ze
het object kunnen reconstrueren. Een deel van het licht is met
het onbekende voorwerp in contact gekomen maar levert op
deze manier belangrijke informatie over de vorm en het uiterlijk.
Om dergelijke echo’s te kunnen meten, is een speciaal camerasysteem nodig, dat door onderzoekers in Vancouver is ontwikkeld
en na zijn verhuizing naar Bonn verder is verfijnd. Anders dan
normale camera’s neemt deze camera niet alleen de richting op
waaruit het licht komt, maar ook hoe lang het licht nodig heeft
om van de lichtbron in de camera te komen. De juiste beeldsensoren zijn al lang op de markt beschikbaar. Men vindt ze in
dieptebeeldcamera’s (voor de besturing van videospelletjes) of
voor afstandsmetingen in de autowereld.
De eigenlijke uitdaging is om uit de tijdmetingen de gewenste
informatie te verkrijgen. In principe meten de onderzoekers de
som van talrijke lichtreflecties (het strooilicht), die op verschillende wegen in de camera terecht zijn gekomen en elkaar daar
overlappen. Een soort optische echo. Dit probleem is bekend als
multipad-interferentie en bezorgt ingenieurs al lang hoofdpijn.
Meestal wordt geprobeerd om de ongewenste verstrooiing te
verwijderen en uiteindelijk het directe aandeel van het signaal
te gebruiken.
De onderzoekers uit Bonn en Vancouver ontwikkelden echter
een proces, gebaseerd op een uitgekiend mathematisch model,
dat de gewenste informatie uitsluitend uit het storende deel van
het signaal kan halen. Maar omdat dit ook wordt weerkaatst
door voorwerpen die totaal niet in het blikveld voorkomen, kunnen de onderzoekers op deze manier het onzichtbare zichtbaar
maken.
Intelligente programmering
De nauwkeurigheid van het proces kent natuurlijk zijn grenzen;
de resultaten zijn nog begrensd op grove contouren. De wetenschappers gaan er echter vanuit dat, op grond van de snelle
ontwikkeling van technische componenten en wiskundige methoden, snel een hogere resolutie kan worden bereikt. De interesse voor de nieuwe technologie rondom strooilicht is groot.
De onderzoekers verwachten dat vergelijkbare benaderingen
kunnen worden gebruikt in de telecommunicatie, remote sensing en medische beeldvorming.
Inl.: Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn, Institut für
Informatik II, tel.: (+49) 228 735 41 69, cg.cs.uni-bonn.de/de/start
Prof. Dr.-Ing. Matthias Hullin van het Institut für Informatik II van de Universität Bonn ge-
Een filmpje met uitgebreide uitleg vindt u op onze website
www.AT-aandrijftechniek.nl (zoek op ‘strooilicht’).
bruikt strooilicht om ‘om de hoek’ te kijken (foto: Hullin)
8
08-09_Technisch nieuws.indd 8
www.AT-aandrijftechniek.nl
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
04-09-14 14:31
Technisch nieuws
Elektromotor uit de 3D-printer
Vroeger was de vraag: ‘Wat kun je afdrukken met een 3D-printer?’ Intussen
lijkt het omgekeerde het geval: ‘Wat kun je er níet mee maken?’ De open
source community in het 3D-printen heeft honderdduizenden unieke en innovatieve ontwerpen voortgebracht. Na wapens, arm- en andere protheses
en complexe mechanische uurwerken kan aan de lijst een werkende gelijkstroommotor worden toegevoegd.
W
ebsites zoals Shapeways, Thingiverse en Threeding hebben bijgedragen aan een uitgebreide collectie in ontwerpen
voor een 3D-printer. Vanaf deze sites kunnen ontwerpers een
ontwerp oppakken, verbeteren en beschikbaar stellen tot een
volgende persoon het oppakt en hetzelfde doet. De open source
revolutie in 3D-printen heeft geleid tot de ontwikkeling van verbazingwekkende ontwerpideeën.
Dankzij een bijdrage op Instructables kan iedereen nu een werkende motor printen. Terwijl de motor in 3D wordt geprint,
moet halverwege het ontwerp wel een aantal niet in 3D-geprinte
onderdelen worden ingevoegd.
BLDC motor uit 3D-printer
De uitvinder ontwierp en maakte op een 3D-printer een borstelloze gelijkstroommotor en gebruikte een Arduino controller om
de motor aan te sturen. Alle onderdelen van de motor, behalve
Mechanisch ontwerp van de 3D-geprinte motor (bron:
Instructables.com)
Alle onderdelen van de motor, behalve magneten, magneetspoeldraad en Hall-effect sensoren, werden bedrukt met een MakerBot
Replicator 2 (foto: MakerBot)
magneten, magneetspoeldraad en Hall-effect sensoren, werden
bedrukt met een MakerBot Replicator 2.
Het ontwerp bestaat uit vier afzonderlijke onderdelen: de onderkant en de bovenkant van de behuizing, de rotor en de elektromagneten. Alle onderdelen kunnen op de meeste 3D-printers
tegelijkertijd worden afgedrukt. Wel moet het printen tijdens
het proces worden onderbroken om genoemde componenten
in te voegen.
De magneten en de Hall-effect sensoren kunnen worden geplaatst
door op de juiste plaats een correct gedimensioneerde ruimte in
te bouwen. Het ontwerp wordt afgedrukt tot de bovenkant van
de ruimte, waarna het printproces wordt onderbroken en het onderdeel wordt geplaatst. Vervolgens wordt het printproces hervat.
Samenbouw en terugkoppeling
Eenmaal geprint moeten de stukjes mooi samen passen. De volledige instructies voor het maken van de motor zijn te vinden op
Instructables. Het programma dat is geschreven voor de Arduino
die wordt gebruikt voor de aansturing is te vinden op GitHub
(voor URL’s zie kader).
Enige kennis van ontwerpen en ervaring in algemene machinebouw is nuttig. Mocht u behoefte hebben om het zelf eens te
proberen: de ontwerpers vernemen graag uw ervaringen op het
3D Printed DC Motor forum.
Bronnen
3dprint.com/10785/3d-printed-dc-motor/
www.instructables.com/id/3D-Printed-DC-Motor
github.com/pi-track/3Dmotor.git
3dprintboard.com/showthread.php?4948-3D-Printed-WorkingDC-Motor
Op eerstgenoemde site (en op onze website
www.AT-aandrijftechniek.nl) vindt u een filmpje met uitleg van
het proces.
Een elektromotor
(rechtsvoor) uit een
3D-printer, aangestuurd door een
Arduino controller
(onder de wirwar
van draden). Het
werkt! (bron:
Instructables.com)
september 2014
08-09_Technisch nieuws.indd 9
AT AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
9
04-09-14 14:31
WOTS wordt groots
technologie-event
[tekst en foto’s] Benny Gudde
Van 30 september tot en met 3 oktober 2014 is de Jaarbeurs het trefpunt
Meer dan 450 bedrijven hebben zich voor
deze nieuwe beurs aangemeld. Bezoekers
krijgen in hal 7 t/m 11 een beurs met een
sterke inhoud, goede kennisoverdracht en
een breed aanbod voorgeschoteld.
voor technologie, wetenschap en industrie in de Benelux. De combinatie van
drie beurstitels van de Jaarbeurs en vier beurstitels van brancheorganisaties FHI en Feda zullen een schat aan technologische kennis vormen en een
Beurs voor iedereen
broedplaats zijn van innovaties. FHI, Feda en Jaarbeurs vertegenwoordigen
De Jaarbeurs brengt de beurzen Macropak, Industrial Processing en Industrial
European Dairy Show in. Feda en FHI
brengen World of Technology & Science
(WOTS) mee, waarin de titels World of Automation (Industriële Automatisering),
World of Electronics (Industriële Elektronica), World of Laboratory (Laboratorium
Technologie) en World of Motion & Drives
(Aandrijftechniek) zijn opgenomen. Door
de samenwerking tussen Feda en FHI zijn
de beurstitels Industrial Automation &
Drives (voorheen Aandrijftechniek) en
HET Instrument overgegaan in World of
Technology & Science. Gezien de ontwikkeling van de aandrijfbeurzen en van HET
Instrument, zoals trouwens van veel vakbeurzen in het algemeen, zal blijken of
deze editie van 2014 een succes wordt.
gezamenlijk ongeveer negenhonderd exposanten. Met één toegangsbadge
kunnen de klanten en relaties van deze bedrijven alle hallen in de grootste
technologiebeurs in de Jaarbeurs bezoeken.
Juist voor aandrijftechniek hebben de
leden van de Feda
zich gebundeld in
de World of Motion
& Drives
H
ét evenement voor technologie bundelt krachten in één week op één plek,
wat het voor de bezoeker efficiënter en
effectiever maakt. Dit brede aanbod van
technologie biedt kansen aan industrie,
zorg, laboratoria en kennisinstituten. Tijdens deze vierdaagse vakbeurs presenteren bedrijven hun producten en diensten
in technologie; daarnaast is de beursvloer
gevuld met beursprojecten en seminars.
Programma technologiebeurs
De organisatoren hebben voor iedere
beurstitel diverse programma’s met lezingen en beursprojecten opgezet, die voor
specifieke marktsegmenten interessant
zullen zijn. Er wordt samengewerkt in een
tweetal seminars.
Het Nederlandse initiatief ‘Smart Industry’
wordt vanuit een human capital invalshoek inhoud gegeven. De hightech eco-
WOTSApp
Bezoekers van World of Technology &
Science kunnen voor of tijdens de beurs
de WOTSApp downloaden die als een
digitale gids gebruikt kan worden. Met
deze interactieve app kan hij of zij het
beursbezoek zo optimaal mogelijk voorbereiden en efficiënt inplannen.
10
10-11_wots.indd 10
www.AT-aandrijftechniek.nl
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
04-09-14 14:34
VAKBEURS WOTS
TechAwards 2014
Tijdens WOTS zullen TechAwards worden uitgereikt voor technologische innovaties die op de beursvloer worden gepresenteerd.
Exposanten konden zich inschrijven met producten en/of technologieën verdeeld over de drie werelden: ‘World of Laboratory’,
‘World of Electronics’ en ‘World of Automation en World of
Motion & Drive’. Voor die laatste hebben zich 24 deelnemers
aangemeld om voor de prijs in aanmerking te komen. De exposanten die voor hun ideeën via de media de meeste stemmen
hebben ontvangen, zijn uitgenodigd om hun inzending op te
nemen in de TechAwards Galerij op de beursvloer van World of
Technology & Science. De bezoekers van de beurs kunnen ook
hun stem uitbrengen op een van de genomineerden. Tijdens de
beursweek wordt bekend gemaakt wie de winnaars worden van
de TechAwards 2014, een in 3D-print gemaakte trofee.
nomie ontwikkelt zich met de snel toenemende technologische mogelijkheden.
Voorbeelden van de ‘Smart Industry’ (de
behoefte aan groeibriljanten voor de toekomst en de competenties van de werknemers) komen aan de orde. De sprekers
Ineke Dezentjé Hamming-Bluemink (voorzitter FME-CWM), Peter van Lieshout
(raadslid bij de Wetenschappelijke Raad
voor het Regeringsbeleid), Uri Rosenthal
(voorzitter van de Adviesraad voor het
Wetenschaps- en Technologiebeleid,
AWT) en Dennis Kerkhoven (vicepresident
Farm Inc.) richten zich hierbij op het
hoger management van overheid, bedrijfsleven en betrokken organisaties.
Seminar Robotica
Tijdens het Robotica-seminar laat men
met een technische en een wetenschappelijke insteek de voordelen van robottoepassingen zien voor een effectieve en efficiënte productie. Wat zijn de voordelen
september 2014
10-11_wots.indd 11
van robottoepassingen voor het maakproces? Wat betekenen zelfsturende fabrieken voor de controle en veiligheid in de
werkomgeving? Wat gebeurt er met robotica in Nederland en hoe ziet het stappenplan uit die relevant is voor de industrie?
Het programma is opgebouwd met lezingen van kennisinstellingen, leveranciers
van automatiseringsproducten en eindgebruikers om de bezoeker dat toekomstbeeld te bieden. De wetenschappelijke
presentaties haken in op de wijze waarop
mensen en robots ‘zij aan zij’ zullen werken. Tevens ontstaat de behoefte om meer
tussen vakgebieden samen te werken voor
een goede integratie van robotica.
Verder staan de sprekers onder meer stil
bij sensortechnieken en industriële componenten en systemen voor de realisatie
van slimme fabrieken. Hoe speelt de waardeketen in op behoeftes zoals gebruiksvriendelijkheid en flexibiliteit vanuit de
industrie? Afsluitend worden presentaties
gegeven door eindklanten, die door robotica betere kansen op de wereldwijde
markten krijgen.
Inl.: FHI, tel.: (033) 465 75 07,
Feda, tel.: (088) 400 84 10,
www.wots.nl
Offshore-seminar
Breed aanbod
De geschiedenis en toekomst van technologie en wetenschap komen in een volgend seminar aan de orde. Professor
Johan Schot (hoogleraar University of
Sussex) legt de nadruk op de transitie
naar onze moderne samenleving en de
grote rol van wetenschap en technologie
hierin. Rob Creemers is een trendwatcher
en zal de bezoeker in sneltreinvaart meenemen door de ontwikkelingen in de
technologie voor de nabije toekomst en
de invloed hiervan op de maatschappij.
World of Automation & Drives
Voor World of Automation & Drives staan
vijf seminars op het programma: Het seminar ‘Aandrijftechniek voor Offshore’ is
op dinsdagochtend 30 september en het
seminar ‘Hoe komen we aan meer en betere technici’ op dinsdagmiddag en tevens op donderdagochtend 2 oktober. Op
dinsdagmiddag is het seminar ‘Robotica’
en ‘Green Deal: Industrial Efficiency’ is op
woensdagmiddag 1 oktober. Het laatste
seminar ‘Hygiënisch Ontwerpen & Aandrijftechniek’ zal zijn op donderdagmiddag 2 oktober. Voor eerstgenoemd seminar ‘Aandrijftechniek voor Offshore’ is het
vakblad AandrijfTechniek mediapartner.
Beurstitels HET
Instrument en Industrial Automation &
Drives zijn overgegaan in WOTS
AT AANDRIJFTECHNIEK
Het uitgangspunt van dit seminar dat dinsdagochtend in zaal Quest op 08.50 u zal starten is de vraag welke innovaties in de offshore-industrie mogelijk zijn, met name door
aandrijftechniek. Ook wil organisator FHI onder de aandacht brengen welke voordelen te
behalen zijn door passende aandrijftechniek.
De volgende items zullen tijdens dit seminar besproken worden:
- Duurzaamheid in de Offshore praktijk door oppervlaktebehandeling. Hierbij
komen corrosiebeschermingssystemen aan bod die de levensduur van machines in een
offshore-omgeving aanzienlijk kunnen verlengen. (Jan Willem van den Berg, AMCA en
Peter Bebseler, Galvano Hengelo)
- Heave Compensation Systems. Actieve deiningcompensatiesystemen die bij extreme
weersomstandigheden de downtime tijdens offshore-operaties verlagen en tevens de
veiligheid verhogen. (Sander Boeijen, Bosch Rexroth)
- Kostenverlaging door stockage en analyse van operationele data van schepen. Het
op de juiste manier verzamelen, verwerken en analyseren van gegevens die operaties
productiever maken binnen offshore-activiteiten. (Eric Thieren, Rockwell Automation)
- Motion solutions for FPSO’s. Voor de Braziliaanse oliemaatschappij Petrobras leverde
WEG aandrijvings- en besturingsoplossingen voor een complete FPSO (Floating Production, Storage and Offloading). Deze lezing gaat over welke technisch hoogstaande
oplossingen zijn geboden in deze internationale samenwerking. (Ademar Welter Junior,
Martijn Brinks, WEG)
- De nieuwe kijk op Marine en Offshore Construction equipment, veranderingen in
regelgeving en verwachting van je klant. Nieuwe (duurzame) technologieën en methoden die het mogelijk maken om dieper te kunnen installeren en zwaarder te kunnen
hijsen met focus op veiligheid en nieuwe regelgeving van de almaar complexer wordende machines. (Joël Smit, Subsea 7)
www.AT-aandrijftechniek.nl
11
04-09-14 14:34
Control Techniques en Leroy-Somer in Sliedrecht, onderdeel van Emerson Industrial Automation bieden een uniek
productenplatform met innovaties voor meer productiviteit en kostenbesparing. Met producten zoals frequentieregelaars, motoren, motorreductoren en generatoren heeft Emerson Industrial Automation een compleet pakket voor de
meest veeleisende toepassingen. Het wereldwijde netwerk van Automation Centres biedt totaaloplossingen en lokale
technische ondersteuning.
Emerson Industrial Automation
maakt voor u het verschil!
Energiebesparing, geld(t) voor iedereen!
Energie is een onderwerp dat dagelijks de aandacht heeft. Dit zou zeker
moeten gelden voor de volledige industriesector want elektromotoren vertegenwoordigen bijna 70% van het elektriciteitsverbruik binnen de industrie.
De aankoopprijs en onderhoudskosten van een motor zijn verwaarloosbaar
gezien over een periode van 10 jaar. De kosten van het elektrisch verbruik
zijn namelijk meer dan 95% van de totale kostprijs van de motor. Reden
te meer bij aanschaf van een nieuwe motor te kiezen voor een verhoogd
rendement.
Vervang uw motoren en word slapend rijk!
Wij laten veel geld liggen door bestaande motoren niet eerder te vervangen
dan noodzakelijk. Veel toepassingen met ventilatie, pompen en compressie
zijn vele uren per dag in gebruik en bieden u de mogelijkheid om slapend
rijk te worden en het energieverbruik zelfs te halveren zonder dat dit ten
koste gaat van productiviteit en betrouwbaarheid!
Wij noemen hem “Dyneo”
Innovatie in motortechnologie gaat door. Een voorbeeld hiervan is de Dyneo
permanent magneetmotor, ontwikkeld door Emerson Industrial Automation.
De rendementsverbetering van de Dyneo zet grote stappen ten opzichte
van de motoren met energieklasse IE2 en IE3 en gezien zijn grote efficiëntie
zeker een IE4, IE5 of IE6 want de Dyneo loopt met zijn rendement voor op
de officiële energieklasses.
Maar laat dat u als ondernemer niet weerhouden bestaande en zelfs nog nieuwe motoren of motorreductoren met IE2 of
IE3 te vervangen door een Dyneo en de verdere energiebesparing onder uw kussen te leggen.
Emerson Industrial Automation heeft de Dyneo als IP55 in IEC behuizing beschikbaar met voor nu een vermogen van
0,75 – 300 kW in 375-550 rpm en in IP23 volgens IEC standaard van 300 – 530 kW in 1500–3600 rpm. Als Dyneo hoog
rendement motorreductor loopt de range van 250 – 23000 Nm.
MAAK SAMEN MET ONS HET VERSCHIL!
[email protected] - www.emersonindustrial.com - T+31 (0)184 420555
It’s Magic
Besturings- en aandrijftechniek achter
een attractie
24 september
Actie
Event
TU Industrie Machine
Veiligheid
Frequentieregelaars
PowerXL
22 oktober Zwolle
23 oktober Haarlem
30 oktober Eindhoven
Gratis iPadAir of
Sonos set
Technology Roadshow
Expoliner
Benelux
3 november t/m
21 november
Samen met u in
elektrotechniek.
Producttrainingen
Bekijk onze producttrainingskalender met
onder andere producttraining stuurrelais Easy
en SmartWire-DT op:
www.eaton.nl/trainingen
Samen leren en innoveren
Samen maken we elektrotechniek. Eén van de redenen waarom Eaton u graag persoonlijk
ontmoet. Om kennis te delen en samen oplossingen te creëren voor uw projecten.
Daarnaast bieden we gebruikers van Eaton kwaliteitsproducten regelmatig een voordeel
met interessante acties. Neem contact met ons op voor een afspraak of schrijf u in voor
één van onze evenementen via www.eaton.nl/electrical.
Eaton en Cooper bundelen krachten
Met de overname van Cooper biedt Eaton u één van de grootste en breedste
producten- en dienstenportfolio’s op de elektrotechnische markt. Samen bieden we
oplossingen om cruciale energiemanagement-uitdagingen van vandaag en morgen het
hoofd te bieden.
www.eaton.nl/electrical
er :
twit t
p
o
ons
l
Volg
ton_n
@ea
140908 Advertentie Machinebouw aandrijftechniek.indd 1
08-09-14 10:09
Servoregelaar met foutcompensatie
De Acopos serie servoregelaars van B&R is
te voorzien van voorspellende foutcompensatie waarmee de nauwkeurigheid van productieprocessen is te verbeteren. De functie
is beschikbaar voor alle Acopos modellen
en toe te voegen door een firmware update
te installeren. Bij het gebruik van positiegestuurde aandrijvingen met een constante
snelheid, kunnen mechanische omstandigheden verstorende koppelfluctuaties veroorzaken die weer leiden tot storingen op een specifieke plek. Het optimaliseren van de
drive controller configuratie kan deze storingen minimaliseren (alhoewel niet volledig
voorkomen).
Askoppeling met
draaimomentmeting
De draaimoment metende askoppeling Roba-DSM van Mayr is
gebaseerd op de spelingsvrije Roba-DS. Deze wordt gebruikt
in veel toepassingen zoals proefstandbouw, seriemachines en
conditiebewaking van machines en systemen. Door de data die
de koppeling verzamelt kan de capaciteit van de machines optimaal worden benut. De Roba-DSM gebruikt twee gescheiden
routes voor de overdracht van energie naar de rotor en de overdracht van data naar de ontvanger. Door de hoge bandbreedte
(3,5 kHz) kunnen zelfs snelle, dynamische processen betrouwbaar worden geregistreerd.
Meer info? Products4Engineers.nl: 75574
Meer info? Products4Engineers.nl: 75945
Inl.: Groneman BV, tel.: (074) 255 11 55,
Inl.: B&R Industriële Automatisering BV, tel.: (076) 571 53 03, www.br-automation.com
www.groneman.nl
Bedienpaneel
Encodermodule
Exor heeft de serie bedienpanelen met glazen aanraakscherm
uitgebreid met een 15” uitvoering. Deze panelen zijn ontwikkeld voor toepassingen waar een robuuster bedienpaneel is
gewenst. Kenmerkend zijn onder meer de krasvastheid, UVbestendigheid en beschermingsklasse IP69K. Daarnaast zijn ze
goed af te lezen en bieden een helderheid van 1500 Cd/m2. De
bedienpanelen zijn ondergebracht in
een lichtmetalen behuizing en toe te
passen binnen een temperatuurrange
van -20°C tot +60°C. Verder voorzien ze
in twee ethernetaansluitingen, twee
USB-aansluitingen en een SD-kaart
ingang.
Meer info? Products4Engineers.nl: 75283
Inl.: Hiflex Automatiseringstechniek BV,
tel.: (0180) 46 60 04, www.hiflex.nl
Platte inductieve sensor
De nieuwe F148
serie platte, inductieve sensoren voor mobile
equipment van
Pepperl+Fuchs
biedt gebruikers
meer betrouwbaarheid dankzij
de contactloze
en slijtvaste positionering. De inductieve sensoren vormen een
goed alternatief voor kabeltrommelsystemen die onderhoudsgevoelig zijn. Het geoptimaliseerd, plat ontwerp van deze robuuste serie is vooral geschikt voor gebruik in krappe ruimtes.
Dankzij de compacte behuizing onderscheidt de nieuwe serie
sensoren zich van gelijkaardige sensorsystemen. In combinatie met de haakse kabeluitgang maakt het dunne ontwerp een
plaats-besparende installatie mogelijk.
De S-Dias productfamilie van Sigmatek is uitgebreid
een compacte positioneringsmodule
voor uiteenlopende
motion control toepassingen. De NC
100 encodermodule met geïntegreerde voeding heeft
een A/B/R-counteringang. De module is voorzien van vier digitale ingangen met
een inputvertraging van 10 µs en vier digitale uitgangen met
een continue belasting van 2 A. De digitale ingangen kunnen
worden gebruikt als eind-, referentieschakelaars of als speciale
latch-ingangen voor nauwkeurige positiebepaling op hoge snelheden. De digitale uitgangen kunnen worden gebruikt om actuatoren tijdens de beweging te besturen.
Meer info? Products4Engineers.nl: 75834
Inl.: SigmaControl BV, tel.: (0180) 69 57 73, www.sigmacontrol.eu
Topologie scansoftware
De Proscan Active topologie scansoftware
van Indu-Sol scant automatisch, in individueel in te stellen afstanden, het Profinet
netwerk. Dit kan ook terwijl het systeem in
bedrijf is. Op basis van de metingen maakt
de software ‘live’ een grafisch topologieplan. Hierin is informatie opgenomen met
betrekking tot Profinet-namen, IP- of MACadressen, actuele poortbezetting, kabellengte, dempingsreserve bij kunststofvezel
en aanwijzingen die duiden op onderbrekingen. Tevens genereert de software een lijst
met deelnemersinformatie zoals hard- en softwareversie, de namen en typen van apparaten en het bestelnummer.
Meer info? Products4Engineers.nl: 76041
Meer info? Products4Engineers.nl: 75280
Inl.: Pepperl+Fuchs BV, tel.: (073) 750 71 07, www.pepperl-fuchs.nl
Inl.: Prokorment, tel.: (015) 212 13 10, www.prokorment.nl
14
14_wotspn1.indd 14
www.AT-aandrijftechniek.nl
SEPTEMBER 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
04-09-14 14:53
Productnieuws
Hydrauliekkoeler
RVS planetaire
reductoren
KTR heeft het programma koelers uitgebreid
met een energetisch efficiënte serie voor 24
V aandrijvingen (stationair hydraulische aandrijvingen). De clou van deze Eco-koelers is
de traploze toerentalregeling die de koeling
energetisch efficiënt afstemt op de behoefte.
Het hart van de oplossing is een in eigen huis
ontwikkelde besturing. Hierbij meten sensoren
de temperatuur van de binnenkomende olie op
basis waarvan de regelbare motor wordt aangestuurd.
Meer info? Products4engineers.nl: 76132
De nieuwe serie HLAE roestvaststalen
planeetvertragingen van Neugart is een
antwoord op wensen van de farmaceutische industrie en de voedingsmiddelenindustrie. Aan alle belangrijke certificeringen wordt voldaan. De geometrie van
de reductoren waarborgt optimale reinigingsmogelijkheden en biedt daardoor
maximale hygiëne. Bij deze nieuwe ontwikkeling is gebruikgemaakt van techniek
uit de PLE-serie planetaire reductoren. De
buitenzijde is volledig glad en vlak en er
zijn geen radiale schroeven aanwezig.
Inl.: KTR Benelux BV, tel.: (074) 255 36 80, www.ktr.com
Lekdetectiecamera
Meer info? Products4engineers.nl: 75769
Geveke Persluchttechniek introduceert met de Leakshooter een ultrasooncamera die lekkages in een persluchtinstallatie eenvoudig tijdens
productie opspoort. Daarmee zijn persluchtlekkages niet alleen hoorbaar, maar ook zichtbaar. Een lekkagepunt wordt in grootte en intensiteit op het kleurendisplay weergegeven en kan direct met een volgnummer en datumstempel worden opgeslagen. De Leakshooter is in te
stellen op frequentie en gevoeligheid en kan tot duizend foto’s vastleggen. Met de meegeleverde software zijn de foto’s later te downloaden
om in een reparatieprogramma te verwerken.
Inl.: Electro Abi BV, tel.: (023) 531 92 92,
Meer info? Products4engineers.nl: 76384
www.abi.nl
Inl.: Geveke Persluchttechniek, tel.: (020) 582 91 11, www.perslucht.nl
Onderhoudsprogramma
Schneider Electric introduceert onder de naam ‘Advantage Service Plans’ uitgebreide onderhoudsprogramma’s die het bedrijf samen met de klant opstelt. Met deze plannen kunnen organisaties hun TCO verlagen
en meer controle krijgen over hun budgetten. Daarbij verhogen ze de beschikbaarheid van hun apparatuur
en hebben meer gelegenheid zich te richten op hun kerntaken. Het onderhoudsplan omvat drie pilaren: preventief, voorspellend en correctief onderhoud. Bij preventief onderhoud controleert het concern regelmatig
alle apparatuur en de omgeving waarin deze staat. Bij voorspellend onderhoud zet Schneider Electric een
zelfontwikkelde diagnostische tool in die anticipeert op toekomstige fouten in de apparatuur. De plannen
voor correctief onderhoud worden onder meer opgesteld voor de momenten dat organisaties onverwacht
toch te maken krijgen met downtimes.
Meer info? Products4engineers.nl: 75758
Inl.: Schneider Electric BV,
tel.: (023) 512 41 24,
www.schneider-electric.nl
Nieuwe versie LabView
Trekdraadencoders
Met de nieuwe serie mobiele en robuuste
trekdraadencoders bouwt Kübler een
brug tussen prijs en prestatie. Met hun
roestvaststalen draad kunnen de A30, A41
en B75 (afhankelijk van het model) zowel
absoluut als incrementeel positiemetingen verrichten. Ze zijn ontworpen voor
het meten van lengtes tussen 0,6 m en 3
m, met een snelheid tussen 0,8 m/s en 1
m/s. Ze zijn bedoeld voor toepassingen in
mobiele automatisering, transportbandentechnologie, houtbewerkingsmachines of voertuigen. De lineaire sensoren
bieden de benodigde robuustheid voor
een betrouwbare en langdurige werking.
Meer info? Products4engineers.nl: 75770
Inl.: Duranmatic BV, tel.: (078) 631 05 99,
National Instruments presenteert de nieuwste versie van zijn systeemontwerpsoftware,
LabView 2014. Dit hart van het NI-platform bevat upgrades om gebruikers te helpen
bij het vergaren, analyseren en weergeven van datasets voor het
snel nemen van weloverwogen beslissingen. Versie 2014 standaardiseert de manier waarop gebruikers met hardware werken door
dezelfde code te hergebruiken tussen systemen, waardoor toepassingen ook in de toekomst doorontwikkeld kunnen worden. Dit
bespaart tijd en geld naarmate de technologie vooruitgaat en behoeften zich ontwikkelen.
www.duranmatic.nl
Meer info? Products4engineers.nl: 76277
Inl.: National Instruments (Netherlands) BV,
tel.: (0348) 43 34 66, www.netherlands.ni.com
september 2014
15_wotspn3.indd 15
AT AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
15
04-09-14 15:02
Smarter Embedded Designs,
Faster Deployment
De combinatie van de NI LabVIEW systeemontwerpmethode en herconfigureerbare
I/O (RIO) hardware helpt kleine ontwerpteams met een brede expertise om veeleisende
embedded applicaties te ontwikkelen in kortere tijd. Met behulp van de grafische
systeemontwerpmethode kunt u gebruik maken van één geïntegreerd softwareplatform om
zowel embedded processors en FPGA’s te programmeren. Hiermee ontwikkelt u sneller
applicaties voor toepassingen in de energie, transport, productie of life sciences sectoren.
De LabVIEW ontwerpsoftware
biedt ultieme flexibiliteit
door het programmeren van
FPGA, het vereenvoudigt
het hergebruik van
programmacode, en helpt u
programmeren precies op de
manier zoals u denkt: grafisch.
>> Versnel uw productiviteit. Bezoek ni.com/embedded-platform
0348 433 466
National Instruments Netherlands BV ■ Pompmolenlaan 10 ■ Postbus 124 ■ 3440 ACWoerden ■ Tel +31 348 433 466 ■ Fax +31 348 430 673
Chamber of Commerce ■ # 301 168 13 ■ Utrecht
©2014 National Instruments. Alle rechten voorbehouden. LabVIEW, National Instruments, NI, en ni.com zijn handelsmerken van National Instruments.
Andere vermelde producten en firmanamen zijn handelsmerken of handelsnamen van hun respectievelijke bedrijven. 15462
15495 NI Smarter Embedded Design Ad 230x300 NL Dutch.indd 1
28/01/2014 14:26
Productnieuws
Minicilinders
Camozzi brengt een aantal series
pneumatische minicilinders op de
markt, in diameter variërend van
8 mm tot 25 mm. De standaard
slaglengtes gaan tot 1.000 mm, maar
langere lengtes zijn op aanvraag mogelijk. De series 16 en 24 zijn geschikt
voor hoge snelheden. Een vaste mechanische demping is standaard gemonteerd om
slijtage door zware belastingen te verminderen. De series 24 en 25 zijn voorzien van
een magneet op de zuiger en geschikt voor benaderingsschakelaars. De serie 25 is
uitgevoerd met een instelbare pneumatische einddemping.
Multiturn absolute
encoders
Meer info? Products4Engineers.nl: 75017
Inl.: Camozzi BV, tel.: (0180) 31 66 77, www.camozzi.nl
HMI serie
De nieuwe HMI NA-human-machine-interface van Omron is ontworpen na een zorgvuldige analyse van echte toepassingen en wensen van de klant. Deze hieruit resulterende
serie is geprogrammeerd met de Sysmac Studio ontwikkelingsomgeving
die alle automatiseringsgebieden afdekt, waaronder logica, motion, vision
en veiligheid. Dat betekent dat de NA-machine-interface kan worden geprogrammeerd naast andere automatiseringssystemen, waardoor sneller
kan worden ontwikkeld en de programmering minder complex is. Dankzij
een multi-level authenticatie- en beveiligingssysteem kan de toegang per
gebruiker worden geregeld.
Heidenhain heeft zijn reeks multiturn absolute encoders met inductieve aftasting
uitgebreid met de RIQ 425 en IQN 425.
Deze encoders met 58 mm behuizingen
zijn geschikt voor gebruik in combinatie
met aandrijfsnaren of direct op de as van
de encoder gemonteerde tandwielen. De
RIQ varianten zijn beschikbaar met een
uitgaande as van 6 mm (synchroflens) of
10 mm (klemflens). De holle as versies IQN
worden geleverd met een statorkoppeling
en een holle as met een diameter van 12
mm. De encoders zijn ontworpen voor een
maximaal toerental van 12.000 min-1.
Meer info? Products4Engineers.nl: 75835
Meer info? Products4Engineers.nl: 75920
Inl.: Heidenhain Nederland BV, tel.: (0318) 58 18 00,
Inl.: Omron Electronics BV, tel.: (023) 568 11 00, www.industrial.omron.nl
www.heidenhain.nl
Inductieve encoder
Voor grotere projecten levert Turck de
contactloze, inductieve encoder QR24
nu ook in roestvaststaal, onder de naam
EQR24. Deze slijtagevrije uitvoering is onder meer geschikt voor toepassing in de
levensmiddelenindustrie. Met een behuizing van roestvaststaal 1.4404 en een actief vlak van de kunststof PA12-GF30 is de
encoder bestand tegen agressieve chemicaliën en hogedrukreiniging. De EQR24
beschikt over een incrementele uitgang
en een SSI interface. Sensor en positiegever zijn volledig ingegoten en geconstrueerd als twee onafhankelijke, absoluut
dichte eenheden die bestand zijn tegen
schokken en trillingen van de as.
Meer info? Products4Engineers.nl: 75290
Inl.: Turck BV, tel.: (038) 422 77 50, www.turck.nl
Datarecorder
De Ecograph T RSG35 datarecorder van Endress+Hauser geeft meetgegevens gegroepeerd weer en slaat ze op een veilige manier op. Met
behulp van de vernieuwde webserver heeft de gebruiker op afstand
toegang tot alle belangrijke meetgegevens en instellingen zonder dat
extra tooling nodig is. Ook een met SSL encryptie beveiligde e-mailfunctie is standaard aanwezig. De RSG35 is verkrijgbaar met vier, acht
of twaalf analoge universele ingangen en zes digitale ingangen en zes
alarmrelais. Als alternatief is de recorder met Modbus RTU/TCP slave
functie beschikbaar.
Meer info? Products4Engineers.nl: 76251
Inl.: Endress+Hauser BV, tel.: (035) 695 86 11, www.nl.endress.com
Veiligheidsbibliotheek
De SAB-tool (Safety Automation Buildertool) van Rockwell Automation is
verbeterd en uitgebreid. De tool automatiseert het veiligheidsselectieproces,
waardoor het systeemontwerp versnelt
en menselijke fouten minimaal zijn.
Met behulp van een vervolgkeuzemenu
en helpschermen beantwoorden de
ontwerpers vragen om de noodzakelijke veiligheidsmaatregelen te identificeren en
te selecteren. De software verzamelt vervolgens alle productselecties, genereert een
stuklijst en stelt de noodzakelijke gegevens samen voor een analyse in Sistema (Safety
Integrity Software Tool) van het IFA.
Meer info? Products4Engineers.nl: 75783
Inl.: Routeco BV, tel.: (0499) 80 18 01, www.routeco.nl
september 2014
17_wotspn3.indd 17
AT AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
17
04-09-14 15:05
U zoekt flexibele lineaire aandrijftechniek?
U vindt bedrijfzekerheid zeer belangrijk?
Wij hebben voor u de oplossing!
WE ARE THE ENGINEERS
OF PRODUCTIVITY.
EGC-HD:
Voor zware
belastingen
en hoge
snelheden
De huidige ontwikkelingen in de machinebouw vragen om robuuste elektrische lineaire assen die hogere krachten en
snelheden kunnen genereren. Daarbij mogen geen concessies worden gedaan aan de betaalbaarheid en de mogelijkheden om de elektromotor flexibel te kunnen monteren. Festo beantwoordt deze vraag met een robuust uitgevoerde
elektrische lineaire as: de EGC-HD speciaal voor ‘heavy duty’ toepassingen.
Festo BV
015 2518759
www.festo.nl
CONTACTLOZE
INDUCTIEVE ENCODER
Absoluut slijtagevrij dankzij een
contactloos meetprincipe
Robuust en volledig afgegoten
IP67/IP69K behuizing (ook in
roestvaststalen 1.4404 uitvoering)
Flexibele procesaansluitingen zoals SSI,
IO-Link, RS485, Modbus RTU, 4…20 mA
en 0…10 V
www.turck.com
Met deze QR-Code
ontvangt u verdere
informatie
Hoogste nauwkeurigheid en storingsongevoeligheid
Aanzienlijke typereductie mogelijk door
programmeerbaarheid en montage op
assen tot 20 mm
Met name geschikt voor toepassing
in Food & Beverage,
Mobile Equipment en
Machinebouw
Sense it! Connect it! Bus it! Solve it!
S0692_NL_191x130+3mm_Aandrijftechniek_QR24.indd 1
Turck B.V.
Ruiterlaan 7, NL-8019 BN Zwolle
Postbus 297, NL-8000 AG Zwolle
Tel. +31 38 4 22 77 50
Fax +31 38 4 22 74 51
Email [email protected]
internet www.turck.com
26.06.2014 08:22:44
Productnieuws
Communicatiemodule
De IP40 communicatiemodule NetJack 51 van Hilscher is ontwikkeld voor gebruik in apparaten die bijvoorbeeld een kloksynchroon Real Time Ethernet Slave interface gebruiken. De
module biedt een snelle SPI-verbinding met de host-processor
en is dankzij de NetX51 geschikt voor het Profinet V2.3 ‘High
Performance Profile’. De module vermindert component- en integratiekosten omdat alleen een seriële verbinding
naar de processor hoeft te worden gemaakt. De
gebruikersgegevens kunnen naar de hostprocessor worden overgedragen via een
50 MHz SPI-interface of een 8/16-bit
brede parallelbus.
Kort nieuws
De ES/EM 91 DL positieschakelaar van Steute heeft een
zwaar uitgevoerde draaihendel
en een robuuste behuizing. De
schakelaar is speciaal ontwikkeld voor zware toepassingen
en kan functioneren bij wisselende temperaturen, in een
stoffige en vuile omgeving of in corrosieve omgevingen.
Meer info? Products4Engineers.nl: 75591
Inl.: ForTop Automation & Energycontrol BV, tel.: (0522) 46 66 88,
www.4top.nl
Meer info?
Bij de ontwikkeling van zijn
185 mm railsysteem heeft Rittal specifiek aandacht besteed
aan een hoge aanraakveiligheid. Hierdoor is het mogelijk
om veilig aan een laagspanningsinstallatie te werken wanneer deze in bedrijf is. Het
railsysteem is geschikt voor compacte energiedistributieoplossingen in de industrie en voor grotere gebouwen.
Products4Engineers.nl: 75781
Inl.: Telerex Nederland BV,
tel.: (076) 578 20 00,
www.telerex-europe.com
Decentraal aandrijfsysteem
Met de IndraDrive Mi introduceert Bosch Rexroth een decentraal
aandrijfsysteem dat besturingselektronica en een servomotor combineert in een compacte unit. De optionele Motion Logic Software
maakt het aansturen van maximaal tien assen mogelijk zonder de
noodzaak van een bovenliggend
besturingssysteem. Het decentrale systeem is geschikt voor
toepassing in flexibele en modulaire machine- en installatieconcepten. De servoaandrijving kan
zowel PLC- als bewegingstaken
conform IEC 61131-3 uitvoeren.
Meer info? Products4Engineers.nl: 75903
Inl.: Rittal BV, tel.: (0316) 59 16 60, www.rittal.nl
De APV32 van Amca is een proportionele
gecompenseerde
stuurklep waarvan de drukval 11
bar bedraagt bij een volumestroom van 1.032 dm3/min. Dit
draagt bij aan een lagere thermische belasting van het kleppenblok. De aansturing blijft gelijkmatig over de hele drukrange
(tot 400 bar) en volumestroom (8 dm3/min - 1.000 dm3/min).
Meer info? Products4Engineers.nl: 75696
Inl.: Amca Hydraulic Fluid Power BV, tel.: (050) 317 86 68,
www.amca-nl.com
Meer info? Products4Engineers.
nl: 75974
Inl.: Bosch Rexroth BV,
tel.: (0411) 65 10 93,
www.boschrexroth.nl
Compacte actuator
SMC’s nieuwe elektrische actuator van
de LEM-serie gaat drie keer langer mee
dan het vorige model E-MY2 dankzij een
nieuw ontworpen riem en lagers. Door
de gekoppelde constructie kan de riem
gemakkelijker worden gemonteerd en
de verbinding tussen de aandrijving en
de geleider is ook verbeterd. De LEM-serie heeft een compact ontwerp met een
laag profiel en een laag zwaartepunt. De
bereikbare snelheden zijn 2.000 mm/s,
versnellingen/vertragingen tot 20.000
mm/s² met de stappenmotor.
De nieuwe serie ‘extended’ beluchtingsfilters van Des-Case
heeft een hoge luchtdoorstroom en een lange levensduur van de droogstof silicagel.
De beluchters zijn voorzien
van terugslagkleptechnologie. Dit maakt ze geschikt voor
hydrauliektanks, grote opslagtanks, windturbines, tandwielkasten en de luchtvaart- en petrochemische industrie.
Meer info? Products4Engineers.nl: 76260
Inl.: Hitma Filtratie BV, tel.: (0297) 51 47 83, www.hitma-filtratie.nl
De VC serie oliegesmeerde
vacuümpompen van Elmo
Rietschle onderscheiden zich
door hun compacte bouwvorm en het gemak waarmee
de pompen kunnen worden
ingebouwd en onderhouden. De VC-serie is leverbaar in
capaciteiten van 10 m3/h tot 1.300 m3/h.
Meer info? Products4Engineers.nl: 75525
Meer info? Products4Engineers.nl: 76111
Inl.: Gardner Denver Nederland BV, tel.: (0348) 48 47 70,
Inl.: SMC Pneumatics BV, tel.: (020) 531 88 88,
www.gardnerdenver.nl
www.smcpneumatics.nl
september 2014
19_wotspn4.indd 19
AT AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
19
04-09-14 15:06
4
ALUMINIUM 2014
COMPOSITES EUROPE
10th World Trade Fair & Conference
9th European Trade Fair & Forum for
Composites, Technology and Applications
www.aluminium-messe.com
www.composites-europe.com
7 – 9 Oct 2014 | Messe Düsseldorf
Partners
ALUMINIUM 2014
Organised by
Kombi_191x130+3_GB.indd 1
7– 9 Oct 2014 | Messe Düsseldorf
Partners
COMPOSITES EUROPE
Bezoek ons op de WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE
Van 30-9 t/m 3-10 in de Jaarbeurs te Utrecht - STANDNR. 10 E 050
HYDRAULISCHE
SYSTEMEN
AGGREGATENBOUW
ACTUATORS
TURNKEY
PROJECTEN
SERVICE EN
ONDERHOUD
IMPORTEURSCHAPPEN
EN COMPONENTEN
05.08.14 08:38
Engineered solutions by
Holland Hydraulics
Dag en nacht hydraulische kracht!
WORLD-WIDE INDUSTRIAL
HYDRAULICS
Holland Hydraulics heeft in de wereld van de hydrauliek een goede reputatie en kan
door jarenlange kennis en ervaring élke opdracht tot in de perfectie uitvoeren.
BINNENHAVENSTRAAT 14, 7553 GJ HENGELO | +31 (0)74 - 291 78 48 | [email protected] | WWW.HOLLAND-HYDRAULICS.NL
Productnieuws
Watergekoelde AC-motor
Elsto Drives & Controls introduceert een volledig in eigen huis
ontwikkelde vloeistofgekoelde draaistroommotor voor industriële
voertuigen. De motor bestaat uit een kooiankerrotor met een
statorwikkeling, waarbij de buitenzijde van de stator is voorzien
van een koelmantel. De koeling is gerealiseerd door toepassing
van een circulatiesysteem met warmtewisselaar en koelvloeistof. Door de relatief hoge energetische efficiëntie van het
systeem zijn rendementsverbeteringen in een installatie
te realiseren die kunnen oplopen tot 30 procent. De
vloeistofkoeling maakt externe koelribben op de motor overbodig.
Meer info? Products4Engineers.nl: 76336
Kort nieuws
Met de switches uit de Treeserie van Murrelektronik kunnen ethernetapparaten in een
netwerk gekoppeld worden. De
Tree67 is geschikt voor zware
industriële omgevingen en kan
worden toegepast om decentrale machineconcepten in een
stervormige structuur te realiseren.
Meer info? Products4Engineers.nl: 75537
Inl.: Murrelektronik BV, tel.: (0162) 49 24 11, www.murrelektronik.nl
Inl.: Elsto Drives & Controls, tel.: (0252) 21 91 23,
www.elsto.nl
Systeemoplossingen
Yaskawa presenteert samen met partners
Vipa en MCA het ‘Total System Solution’
concept voor integrale aandrijftechniek,
robotica en besturingssystemen. Realtime robotprogrammering direct vanuit
een PLC, high speed servotechniek, energetisch zuinige frequentiegeregelde aandrijvingen, snelle PLC-systemen en remote
service zijn slechts enkele voorbeelden
van onderdelen die een ‘Total System Solution’ kan omvatten. De wens vanuit de markt om één systeem voor de aansturing van
een totale productielijn te kunnen gebruiken wordt steeds groter.
Meer info? Products4Engineers.nl: 76447
Inl.: Yaskawa Benelux BV, tel.: (040) 289 55 00, www.motoman.nl
Lenze breidt zijn programma
oplossingen voor servotoepassingen met hoge eisen aan
overbelastingscapaciteit en dynamiek uit met de G700 planetaire tandwielkasten. De een- ,
twee - en drietraps kasten beslaan een koppelbereik van 20
Nm tot 800 Nm.
Meer info? Products4Engineers.nl: 75721
Inl.: Lenze BV, tel.: (073) 645 65 00, www.lenze.com
De Testo 870 warmtebeeldcamera is ontwikkeld in samenwerking met elektrotechnici
en E-installateurs en biedt alles wat er van mag worden
verwacht. Het instrument is
geschikt om brandveiligheid
en bedrijfszekerheid van een
installatie preventief te onderzoeken.
Meer info? Products4Engineers.nl: 74875
Modulair pneumatiekventiel
Inl.: Testo BV, tel.: (036) 548 70 00, www.testo.nl
Met het compacte, lichtgewicht ontwerp van de AV-ventielen
(Advanced Valve) brengt Aventics (voorheen Rexroth Pneumatics) een serie pneumatische ventielen tot 700 dm3/min die
geavanceerde constructieconcepten mogelijk maken. Naast de
AV03- en de AV05-ventielen die de basis vormen, zorgt het modulair ontwerp voor een grote mate van flexibiliteit. Vergeleken
met eerdere ventielsystemen beschikt de AV-familie over snelle
schakeltijden, een laag gewicht en kleine afmetingen. Net zoals
bij de AV03 is de flow in het AV05-klepsysteem geoptimaliseerd.
Mijnsbergen introduceert een
nieuwe tweetraps schakelbare
vertragingskast van Stöber. De
Stöber PS is ontwikkeld voor
spindelaandrijvingen in bewerkingsmachines. Via een ingang
kan geschakeld worden tussen
een direct-drive (i=1) en een
vertragingsstand (i=4 of 1=5,5).
Meer info? Products4Engineers.nl: 76457
Meer info? Products4Engineers.nl: 75417
Inl.: Aventics BV, tel.: (0411) 65 18 85, www.aventics.com
Inl.: Mijnsbergen BV, tel.: (0297) 28 58 21, www.mijnsbergen.nl
De PC en ECT precisie-actuatoren van Thomson zijn ontwikkeld om pneumatische en
hydraulische systemen te vervangen. Voordelen van elektrische actuatoren zijn onder
meer dat minder componenten
nodig zijn en de positie en snelheid nauwkeuriger zijn te regelen.
Meer info? Products4Engineers.nl: 75948
Inl.: Axis & Stuifmeel BV, tel.: (0182) 64 70 70, www.axis-stuifmeel.nl
SEPTEMBER 2014
21_wotspn5.indd 21
AT AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
21
05-09-14 09:39
Amca ziet met klassiek product
nog veel perspectieven
[tekst] Ad Spijkers [foto’s] Amca Hydraulic Fluid Power BV, Ten Post
Er vindt in Nederland weinig seriematige productie van aandrijfcomponenten plaats, maar onze technici zijn als geen ander in staat om applicaties te
vinden, daarvoor componenten te modificeren en desnoods speciale componenten te ontwikkelen. Amca in Ten Post (bij Groningen) is een specialist in
high-end hydraulische stuurschuiven. Na overname door een grote Chinese
onderneming waait er een frisse wind door het huis, waar Paul Schut leiding
geeft aan een team specialisten.
N
ederland is een te kleine thuismarkt
voor fabrikanten van specialistische componenten. Door de eeuwige worsteling
van kleine thuismarkt (klein volume, weinig omzet, moeilijke financiering) en specialisatie (hoge ontwikkelkosten, klein
volume) is Amca nooit een grote speler
geworden. Maar gezien de kwaliteit van
de stuurschuiven en het technisch kunnen
van de medewerkers zit er wel toekomst
in het bedrijf. Het zoeken was eigenlijk
China na overname
tweede thuismarkt
naar een investeerder. Die werd in 2011
gevonden in een Chinese partner, waar-
mee Amca een tweede, behoorlijk grote
thuismarkt kreeg die de turbo op het bedrijf kan zetten door omzetvolume te creëren, waar ook de bestaande en nieuwe
exportklanten van kunnen profiteren.
XCMG is een groot staatsbedrijf met
55.000 medewerkers dat onder meer mobiele kranen en bouwmachines bouwt en
wereldwijd verkoopt. Het was de eerste
overname van dit bedrijf buiten China.
Paul Schut: “Vanuit hun oogpunt was dit
een briljante overname. XCMG monteert
in eigen huis veel hydraulische componenten van internationale bekende merken, maar was op zoek naar de beste
stuurschuif die er was en men in eigen
huis zou kunnen produceren. Als je een
kraanmachinist vraagt wat hij het belangrijkste van zijn werk vindt, dan zal hij antwoorden: ‘Het gevoel bij het feitelijk oppakken of neerzetten van de last’. Dat kun
je alleen als je de beweging met een
goede proportionele stuurschuif kunt beheersen. Hoe beter de stuurschuif, des te
beter het gevoel in de kraan dus des te
De modulair opgebouwde APV22T
kan een flow tot
550 dm3/min aan bij
een werkdruk van
420 bar
22
22-25_amca.indd 22
www.AT-aandrijftechniek.nl
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
05-09-14 09:40
TECHNIEK Hydraulisch
beter de voelbare kwaliteit van de kraan.
Met een standaard proportionele stuurschuif kan dat net iets minder en met
elektrische aandrijving krijg je niet de besturingsrange die hydrauliek kan bieden.”
Nieuwe koers
Een nieuwe eigenaar betekent een andere
organisatie, cultuur, rapportagelijnen en
doelstellingen. Schut: “Overname door
zo’n groot bedrijf heeft zeker voordelen.
Er komt meer financiële draagkracht en er
wordt meer gedacht aan de langere termijn. In ons geval betekent het ook een
bepaald afzetvolume richting het moederbedrijf en de beschikbaarheid van eigen
productiecapaciteit in China, een hele verbetering op uitbesteden ter plaatse. Uiteraard zitten er ook nadelen aan vast. Sommige beslissingen kan ik niet zelf nemen
en er zijn de nodige cultuurverschillen
tussen West-Europa en China. Ik denk dat
het niet veel anders is dan wanneer een
groot Amerikaans bedrijf ons zou hebben
overgenomen. Wij zijn nu eenmaal als
Nederlanders behoorlijk vrijgevochten en
daar is niet altijd begrip voor.”
Schut leunt op twee uitgangspunten: wereldwijde aanwezigheid en de hoogste
kwaliteit. “Wil je in de huidige tijd overleven, dan moet je wereldwijd aanwezig
zijn. Ons motto is: globaal ontwikkelen en
produceren (engineering in Ten Post, productie in Ten Post en China) en lokaal
voorraad houden, assembleren, testen,
verkopen en service bieden, passend in de
lean en ‘local for local’ trends. Voor het
uitbouwen van een wereldwijd netwerk
zoeken we geen dozenschuivers die nog
dertig andere merken vertegenwoordigd,
maar specialisten. Het moeten bedrijven
zijn die over kennis van zaken beschikken,
klanten kunnen adviseren, modules kunnen samenbouwen tot stuurschuiven op
maat en service kunnen verlenen. Wij
spreken van Build Partners, waarmee we
aangeven dat wij ze als partners beschouwen en niet als handelsagent. Omdat wij
veel tijd besteden aan verdere training
van deze partners kunnen zij het maximale uit de stuurschuiven halen.”
september 2014
22-25_amca.indd 23
Een stuurblok samengesteld uit een
aantal CPV16 compacte proportionele
Een netwerk van onafhankelijke specialisten zorgt ook voor collectieve kennis die
onderling vrij kan worden gedeeld (maar
niet noodzakelijkerwijs gratis).
kleppen. Deze kleppen zijn geschikt
Drukcompensatie
voor een werkdruk
Van de marketing en distributie stappen
we over naar de techniek. Een kenmerk
voor een Amca-klep is de aanwezigheid
van een full flow compensator. Een compensator is nog steeds een heel actueel
onderdeel van een hydrauliekklep. Voor
elke toepassing waar meerdere gebruikers op één leiding of pomp zitten, is
drukcompensatie nodig om te zorgen dat
de functies elkaar niet storen bij gelijktijdig gebruik. ‘Old school’ is de full flow
compensator waar de volle flow doorheen gaat als een aparte regelstuurschuif.
Met andere woorden: een stuurschuif
voor de flowregeling en een stuurschuif
voor de drukval. Veel moderne stuurschuiven beïnvloeden de voeding met een
cartridge om een soortgelijk effect te krijgen. Amca gebruikt echter nog steeds een
full flow compensator; de full flow regeling is een duurdere maar ook betere oplossing.
De tweeweg compensator in Amca’s APV
serie stuurschuiven creëert een constante
drukval over de stuurplunjer. De flow naar
de verbruiker (cilinder of motor) blijft
hierdoor constant ongeacht de verbruikersdruk. Op de site van Amca staat een
mooi filmpje (http://amca-nl.com/nieuws/
apv16-stable-flow/), dat precies aangeeft
wat het effect is van de compensator op
de stuurschuiven.
van 420 bar en een
flow tot 120 dm3/
min
AT AANDRIJFTECHNIEK
De APV-serie is op dit moment goed voor
ongeveer twee-derde van de afzet. De rest
van de aantallen betreft de M-serie (voor
manifolds) en een klein aantal eenheden
van de CPV-serie (Compact Proportional
Valve). Schut: “De M-serie is een ontwerp
dat zijn wortels heeft in de zestiger jaren.
Kraanmachinist wil
gevoel hebben
Na doorrekening voor een hernieuwd machinedossier conform CE bleek dat de
stuurschuif een nog hogere veiligheidsfactor te hebben dan we al dachten. Hij is
relatief duur maar onverwoestbaar, goed
aan te passen aan specifieke wensen en
uiterst betrouwbaar waardoor er altijd
een markt voor zal blijven. Deze stuurschuif wordt door de aard van de productie met ambachtelijk vakmanschap gemaakt en is daarmee duur. We zullen in
de nabije toekomst een redesign gaan
maken die uitwisselbaar moet zijn met de
huidige M serie stuurschuif en de basiseigenschappen bewaart, maar efficiënter te
maken is met industriële processen. Voor
de goede orde: ook de APV-serie is een
zeer sterke stuurschuif.”
De stuurschuiven van de M-serie worden
altijd ‘gepaard’ gemaakt: plunjer en stuursectie worden individueel op elkaar afgestemd. Door nauwkeurige passing worden de beste prestaties en langste levensduur bereikt, maar áls het ooit tot
vervanging van een onderdeel komt,
moet de complete stuurschuif terug naar
www.AT-aandrijftechniek.nl
4
23
05-09-14 09:40
de fabriek. Het moge duidelijk zijn dat individuele afstemming een tijdrovende dus
kostbare klus is. Nieuwe stuursecties en
plunjers worden tegenwoordig machinaal
op een tolerantie van 0,006 mm gemaakt,
Iets duurder,
technisch het beste
waardoor er toch nog weinig interne lekkage plaatsvindt. Deze stuurschuiven zijn
efficiënter te produceren en bij onverhoopte problemen kan op locatie gemakkelijk een plunjer of stuursectie worden
vervangen als die uitwisselbaar is.
Techniek
De behuizingen van de Amca-stuurschuiven zijn gemaakt uit GGG60 nodulair gietijzer. De veiligheidsfactor is 2,2 waar DIN
een factor 1,8 voorschrijft. Dit materiaal
oxideert wel aan het oppervlak maar
roest niet door, waardoor het goed te gebruiken is op zee, ook als er geen coating
op zit. De plunjer is uitgevoerd in gehard
C45 koolstofstaal. Het GGG60 heeft dankzij het hoge koolstofgehalte in nodules
ook bij droogloop nog enigszins smerende eigenschappen. De combinatie
staat borg voor een lange levensduur,
vooropgesteld dat de stuurschuif wordt
gesmeerd. De toleranties bedragen enkele microns. Belangrijk aandachtspunt
bij de blokken is de tolerantie op de afdichtingsvlakken. Dat is vooral belangrijk
als de stuurschuif onderhevig is aan grote
drukschokken zoals die bijvoorbeeld voorkomen bij boormachines.
De nauwe toleranties en de toepassing
van (full flow) compensator hebben een
belangrijk technisch voordeel: de hysterese is zeer gering. Schut: “Ik durf rustig te
stellen dat wij in dit opzicht de grote concurrenten aankunnen. Er is maar één
(West-Europese) fabrikant die in de buurt
De kern van de
Amca-kleppen is
steeds een nauwkeurig bewerkt blok
van GGG60 nodulair
gietijzer
komt. Om dat voordeel ook commercieel
te benutten, werken wij nu aan een strategisch plan: welke producten kunnen we
(verder) ontwikkelen, welke markten
(zowel qua segment als geografisch) kunnen we betreden, welke partners moeten
wij daarbij hebben, welke investeringen in
mensen en machines kunnen wij daarvoor doen, et cetera.”
Het modulaire karakter van de APV en
CPV stuurschuiven maakt een flexibele samenstelling en snelle levertijd mogelijk,
maar biedt ook technisch-logistieke voordelen. Met een beperkt aantal stuurplunjers kan Amca met één stuursectie een
heel groot natuurlijk bereik aan. Zo kan
een APV16 bijvoorbeeld worden samengesteld voor een flow van 100 dm3/min tot
85 dm3/min, maar ook van 75 dm3/min tot
60 dm3/min of zelfs van 1 dm3/min tot 0
dm3/min. Dat regelbereik wordt gerealiseerd zonder de mechanische slagbegrenzing voor de stuurschuiven aan te spreken, maar door de combinatie van instelbare compensator drukval en standaard
stuurplunjers. Voor de fijn-afstelling en
een ongelijke flow worden verhoudingsplunjers en de mechanische slagbegrenzers gebruikt.
Uitbreiding
Het modulaire karakter van de APV- en CPV-serie maakt niet alleen maatwerk maar ook
compacte samenbouw van meerdere kleppen tot één stuurblok mogelijk, zoals deze voorbeelden laten zien
24
22-25_amca.indd 24
www.AT-aandrijftechniek.nl
De APV-serie omvatte lange tijd twee
typen: APV16 (tot 120 dm3/min) en APV22
(tot 330 dm3/min). Bij het ontwikkelen van
een grotere stuurschuif in deze serie
bleek, dat het prijstechnisch interessanter
zou zijn een dubbele stuursectie met dubbele schuif en compensator te gebruiken,
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
05-09-14 09:40
TECHNIEK Hydraulisch
aangestuurd door één set spoelen en
veren in een combinatiebehuizing, dan
een compleet nieuw blok te maken. In
plaats van een APV27 (zoals die stuurschuif zou heten) kwam dus de APV22T
(van Twin) die tot 550 dm3/min gaat met
een concurrerende prijs.
Voor een nog groter bereik is in juni 2014
de APV32 geïntroduceerd, die aan de bovenkant tot 1.000 dm3/min gaat maar aan
de onderkant tot een stabiele flow van 8
dm3/min. Misschien kan zelfs een nog lagere stabiele flow worden gerealiseerd,
maar dat heeft men nog niet uitgeprobeerd. Dat betekent dat Amca met dit
type een stabiel en herhaalbaar flowbereik van 1:125 aan kan! Deze stuurschuif
kan sneller en nauwkeuriger regelen dan
een elektrische aandrijving, wat nu de
trend lijkt te worden in grote kranen en
de combinatie zal vermoedelijk ook goedkoper zijn. Niet voor niets overwegen enkele kraanfabrikanten weer over te gaan
van elektrische naar hydraulische aandrijving.
Snelle levering voor
modulaire bouw
In ontwikkeling is een type aan de onderkant van deze serie, de APV10. Deze zal
een maximale flow van 50 dm3/min hebben en komt volgens de planning eind dit
jaar op de markt. Alle stuurschuiven zijn
berekend op een maximale werkdruk van
420 bar (400 bar voor de APV32).
Schut vindt belangrijk dat alle stuurschuiven goed zijn gedocumenteerd. “Onze
Build Partner aan de andere kant van de
aarde én de eindklant midden op zee,
midden in de woestijn of diep onder de
grond moet er zonder hulp van ons mee
kunnen werken. Ze moeten eventuele
problemen op locatie kunnen oplossen en
kunnen doorwerken. Daarom vindt u veel
gedetailleerde informatie op onze site.”
een stabiele flow nodig is. De flow wordt
immers bepaald door twee grootheden:
de oppervlakte die je open stelt en de
drukval daarover. De sonde moet met een
vaste ingestelde waarde de grond in zakken, volledig onafhankelijk van de weerstand, ook bij een oplopende druk.
Schut: “De toepassingen zijn overigens
heel divers, in feite overal waar je een hydraulische aandrijving hebt die nauwkeurig moet worden aangestuurd. De grootste afzet zit in de mobiele markt: mijnbouwmachines, offshore-installaties,
tunnelbouw, maritieme toepassingen,
grondverzetmachines, bouwmachines,
kranen, baggerschepen, lieren, noem
maar op. Een stationaire toepassing betreft ‘car crushers’, zware hydraulische
persen die een complete auto in één gang
tot een compact blok samendrukken.”
De Amca-stuurschuiven zijn niet de goedkoopste componenten in de markt. “Het
niveau van de prijsleiders kunnen en wíllen wij ook niet halen, maar voor OEM’s
kunnen wij daar wel goed in de buurt
komen. Voor dat geld krijgt de machinebouwer een stuurschuif die veel nauwkeuriger is dan een doorsnee stuurschuif.
Onze wapens zijn technisch gezien de
kwaliteit van het materiaal en regelnauwkeurigheid en commercieel gezien de le-
Configurator
Om eigen technici, Build Partners en eindgebruikers te ondersteunen, heeft Amca een tool ontwikkeld die voor iedereen toegankelijk op de site te vinden is. Het bedrijf vraagt bij registratie
verplicht alleen een mailadres waar men de download naar toe
kan sturen. In deze Configurator kan een constructeur op basis
van eisen en wensen de meest voor zijn applicatie geschikte
stuurschuif (of stuurschuivenblok) samenstellen. Eventueel kan
hij een flowdivider, eindschakelaars, load sense versterker en
noodstop of andere hulpfuncties zoals schok- en/of nazuig-functies integreren. Deze tool wordt binnenkort uitgebreid met drie
aanzichten in 2D met afmetingen, op basis waarvan constructeurs hun samenstelling kunnen invoegen in hun ontwerp. De
constructeur kan zijn samenstelling exporteren als PDF-bestand
en een offerte aanvragen. Amca of de Build Partner kan op basis
van een via de Configurator samengestelde stuurschuif op korte
termijn leveren. Hercules in Engeland bijvoorbeeld garandeert 48
uur (mits de vereiste onderdelen op voorraad zijn) en K-One in
Australië drie dagen. Maar dat is tenslotte een heel continent.
vertijd, flexibiliteit en klantgerichtheid.
Voor ons is het geen probleem om op
basis van onze ontwerpen een speciale
stuurschuif te maken voor een klant. En
klanten onthouden dat.”
Inl.: Amca Hydraulics Control,
tel.: (050) 302 12 26, www.amca-nl.com
Markt
Goed werkende compensators zijn vooral
belangrijk bij computergestuurde werktuigen met meerdere gelijktijdige vermogensgebruikers, die we onder meer terugvinden op bouw- en terreinvoertuigen.
Machinisten moesten vroeger een gleuf
met gelijke diepte ‘uit de hand’ graven,
tegenwoordig stellen ze een diepte in een
computer en de hydrauliek doet de rest.
Een accurate compensator is ook belangrijk bij een sondeer- of boormachine als er
september 2014
22-25_amca.indd 25
Alle kleppen en samengebouwde stuurblokken worden in eigen werkplaats uitgebreid getest
AT AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
25
05-09-14 09:40
Gecentraliseerde besturing
voor selectieve soldeermachines
[tekst] Astin de Zeeuw, Sigma Control BV, Barendrecht [foto’s] Sigma Control
Vitronics Soltec in Oosterhout werkt aan een nieuwe generatie soldeermachines voor printplatenmachines. Onder druk uit de huidige markt heeft deze
Meegaan in trends
machinefabrikant besloten een drietal bestaande machinetypen te modificeren. De mySelective familie werd nader onder de loep genomen en voorzien van hard- en software van de Oostenrijkse industriële automatiseerder
Sigmatek. Op deze manier kon met minder kosten meer functionaliteit in de
machine worden gestopt.
V
itronics Soltec is tijdig begonnen met
het ontwerpen van een nieuwe generatie
van de mySelective lijn. De ZEVAv is een
geavanceerde soldeermachine die selectief kan solderen. Behalve de standaard
fluxer, preheater en MultiWave soldeerinrichting wordt een uitgebreide mogelijkheid geboden het systeem modulair aan
te passen met behulp van extra prehea-
grammeerd met het all-in-one objectgeoriënteerde engineeringspakket Lasal.
ters, tandem fluxers, single point soldeerders en vele andere opties.
Vier nieuwe machines hebben de fabriekshal reeds verlaten, vijf staan in de
planning en met een tweetal nieuwe configuraties in aanbouw is de basis gelegd
voor een nieuwe productlijn. Voor de mySelective machines werd gekozen voor
een gecentraliseerde besturing, gepro-
Volgens Hans van den Broeck, senior system engineer, was het eerste model
reeds twaalf jaar oud en nodig aan vernieuwing toe. “Eén van de doelstellingen
was de machine goedkoper te produceren
en meer functionaliteit te geven, zonder
daarbij op het huidige concept door te
blijven ontwikkelen.”
Bij de huidige configuraties wordt gebruik
gemaakt van diverse soldeerprocessen,
een MultiWave proces waarbij gelijktijdig
de verschillende te solderen punten gesoldeerd worden (lage cyclustijd per print)
en een SelectWave proces waarbij ieder te
solderen punt sequentieel afgewerkt
wordt (hogere cyclustijd per print). Van
den Broeck: “Onze klanten zijn voornamelijk werkzaam in de automotive branche.
Daar is al langer de tendens gaande waarbij je niet meer met de handen aan de
printplaat mag komen. Het solderen van
connectoren op een printplaat door mensen is een te ongecontroleerd proces, onwenselijk dus.”
Minder kosten,
meer functionaliteit
Een shuttle (werkstukdrager) vervoert de printplaat naar de verschillende processtations
26
26-27-29_vitronics.indd 26
www.AT-aandrijftechniek.nl
Omdat vaak alleen op specifieke plekken
gesoldeerd moet worden, komen hier de
machines van Vitronics Soltec in actie.
Daarbij kunt u denken aan stekkers of
zware componenten die door de print
heen gaan, zoals antennes of componenten die nog niet in SMD-technologie (op
het oppervlak gemonteerd) verkrijgbaar
zijn of waar een dusdanige hoeveelheid
stroom doorheen gaat dat ze een goede
verbinding moeten maken. Bij de ZEVAv
zijn veel instellingen mogelijk; snelheid
en diepte waarmee je indrukt zijn per
component in te stellen.
Volgens Van den Broeck zijn bij het MultiWave proces lage cyclustijden te bereiken.
De robot gantry pakt de printplaat op en
wordt boven op een op maat gemaakt
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
04-09-14 15:10
TECHNIEK Besturingen
Warme lucht laat de alcohol waarin de actieve stoffen zijn opgelost, verdampen
Een xyz-robot verplaatst het bord naar de andere zijde van de machine waar het solderen plaatsvindt
nozzle-plaat gedrukt. “Bij de SelectWave
spreken we van een high mix proces
omdat je dan juist met slechts een golfje
verschillende printplaten het proces kunt
laten doorlopen zonder wisseling van tooling.”
Golfsoldeermachine
Net als bij het proces in een golfsoldeermachine vinden fluxen, verwarmen en
solderen plaats ín de machine. De print zit
in de shuttle die het product naar de verschillende processtations vervoerd. Bij de
invoer wordt flux aangebracht op die
plekken waar nodig. Bij flux zijn de actieve
stoffen opgelost in alcohol. Wanneer de
alcohol is verdampt, gaan deze stoffen bij
bepaalde temperaturen hun werk doen.
In het volgende station wordt warme
lucht geblazen om deze alcohol te doen
verdampen. Vervolgens volgt er een
kwartslamp verwarmingsunit die met een
ander soort warmte meer de print indringt, vooral de wat dikker prints met
meerdere metaallagen worden zo goed
doorverwarmd. Een xyz-robot verplaatst
het bord naar de andere zijde van de machine waar het solderen plaatsvindt. Voordat het bord op de MultiWave mal wordt
geplaatst, wordt bij de nozzle-plaat stikstof geblazen om oxidevorming tegen te
gaan. Nozzles op de juiste plaats vormen
een soldeergolfje, waarbij overige componenten worden afgeschermd. In de Selective machine is ook punt voor punt solderen mogelijk, specifiek voor weinig com-
september 2014
26-27-29_vitronics.indd 27
ponenten bij een grote mix aan
producten.
Communicatietijden
Eén van de probleemgebieden bij de huidige generatie is de gedecentraliseerde
besturing. Van den Broeck legt uit: “Er zit
een aantal servo-assen in deze configuratie, denk alleen al aan de x-y-z en rotatie
gantry die servo aangestuurd is. Deze
assen werden allemaal bestuurd door een
servokaart die in de pc zat. Daarnaast
zaten er overal servoversterkers en liep er
een honderdpolige kabel via een breakout box parallel en analoog aangestuurd
door de machine heen.”
Wij willen overzicht
Een gedateerde besturing dus, die wel
voldeed maar op snelheid te kort gaat
komen. Hoofddoel werd dus om de complete aansturing vanuit één centraal platform te doen, niet meer alles apart. Van
den Broeck: “Iedere module (servo, stappenmotor) had zijn eigen software. Wij
willen overzicht en in één oogopslag de
status van de gehele machine kunnen bekijken.”
Bij het bezoek bij een goede relatie uit de
halfgeleiderindustrie viel het oog op de
automatiseringsoplossing van Sigmatek.
Vervolgens was het contact met SigmaControl snel gelegd. Van den Broeck:
“Onze wens was de communicatietijden
zo kort mogelijk te houden door gebruik
AT AANDRIJFTECHNIEK
te maken van het hard real-time Varan
protocol. Daarnaast was de snelle objectgeoriënteerde engineering met behulp
van het all-in-one softwarepakket Lasal
een aantrekkelijke keuze. Wij hebben ook
goed gekeken naar de ondersteuning om
zo snel mogelijk de engineering te starten
en vooralsnog zijn we enthousiast; we
kunnen direct ontwerpen doordat Sigmatek in het pakket al veel voorbereiding
heeft zitten. Dit levert blokken aan die we
vrijwel direct kunnen inzetten.”
Van den Broeck doelt hiermee op het softwarematig parametreren van ondermeer
de verwarmingselementen in de machine,
waar voorheen aparte PID-regelaars voor
gemaakt moesten worden. “Er is nu heel
veel voorbereid. Voorgeconfigureerde
4
Voordat het bord op de MultiWave-mal wordt geplaatst, wordt bij
de nozzle-plaat stikstof geblazen om oxidevorming tegen te gaan
www.AT-aandrijftechniek.nl
27
04-09-14 15:11
krachtige beweging
Planetaire aandrijving, hydrauliek en lieren
Wots (World of technology & science)
30 september t/m 8 oktober
Jaarbeurs, utrecht
standnr. 10e 050
scan met layar
en ontvang de
gratis usb-stick
brevini group benelux brengt u verder
Op zoek naar een partner die een compleet product- en kennisportfolio biedt op
het gebied en aandrijving en hydraulica? Wereldwijd genieten onze bedrijfszekere
componenten en innovatieve systemen in uiteenlopende sectoren hoog aanzien.
Door voortdurende innovatie van bewezen concepten garanderen wij duurzame,
veilige en betrouwbare producten die voldoen aan de hoogste (inter-)nationale
kwaliteitseisen. Zo zorgt Brevini Group Benelux dat u krachtig in beweging blijft.
[email protected] / T 0172 47 64 64 / www.brevini.nl
INTERACTIEVE PRINT
Download de
gratis Layar app
BREVINI0567_140722_2_vermelding_WOTS_230x300.indd 1
Scan de pagina
met Layar
Ontdek de extra
digitale content
22-07-14 17:35
TECHNIEK Besturingen
Vitronics Soltec
Vitronics Soltec bestaat al bijna honderd jaar. Soltec (voormalige
ZEVA) was van huis uit fabrikant van strijkijzerelementen en
gevestigd in Amsterdam, voordat het bedrijf zich specialiseerde
in industrieel solderen. Nadat Philips in de jaren vijftig was begonnen met het produceren van printplaten (voornamelijk voor
televisies) werd de vraag naar nieuwe soldeermethodes groter.
Soltec verhuisde naar Oosterhout om dichter bij de klant te zitten en samen soldeeroplossingen te bedenken. Zo zijn de eerste
soldeermachines ontstaan, waarvan de eerste kleine versie nog
in het Brabantse pand te vinden is.
Nadat in de jaren zeventig een complete lijn golfsoldeermachines was ontwikkeld, groeide de elektronische industrie gestaag
en werd de reflowtechniek overgenomen van de Amerikaanse
specialist Vitronics. Vandaag de dag heeft Vitronics Soltec eigen
faciliteiten in Amerika, China, Singapore en Nederland. In alle andere relevante landen worden ze vertegenwoordigd door lokale
agenten.
Besturingsmodules met snelle C-Dias I/O van Sigmatek kunnen via het hard real-time Varan
netwerk snel communiceren
modules die in de bibliotheek zitten, hadden we vroeger niet. Ons systeem werd
ontwikkeld in C, één van de talen waar
microprocessoren op werken. Daar had je
geen modules, die moest je zelf verzinnen
en schrijven. Ook maken we veel gebruik
van de uitgebreide debug mogelijkheden
die het pakket van Sigmatek biedt. Je kunt
overal bij meekijken en dat kon bij ons
oude systeem niet.”
Varan Bus
Een belangrijke rol in het efficiënter realiseren van steeds complexere productieprocessen speelt de communicatie tussen
alle componenten binnen en buiten de
machine. Een doorgaand transparant realtime ethernet bussysteem zorgt voor
meer precisie en efficiency. Met de Varan
Bus worden moderne machineconcepten
gerealiseerd en kunnen bus-cyclustijden
van onder de 100 μs worden gerealiseerd.
De Varan Bus is gebaseerd op de standaardfysica van ethernet, waarbij het
complete protocol wordt opgelost in de
hardware.
Varan werkt volgens het client/serverprincipe, waardoor opstoppingen bij het
bussysteem onmogelijk worden gemaakt
door aan het begin van elke busactie de
busdeelnemers te synchroniseren. Voor
machines met veel drives is deze snelle
toegang met een jitter beneden 100 ns
Je kunt overal bij
meekijken
aantrekkelijk. In een industriële omgeving waar extremen in elektromagnetische velden, versterkers van aandrijvingen die eindtrappen aansturen of zoals
bij golfsoldeermachines er grote temperatuurverschillen ontstaan, worden elektrische componenten behoorlijk beïnvloed en is een gewaarborgde gegevensc o n s i s t e n t i e e e n v e re i s t e . Vo o r
data-uitwisseling tussen de PLC en de
drive (16 byte read/write data correspondeert met één drive) heeft de Varan Bus
slechts 5.05 µs nodig. Sigmatek claimt in
vergelijking met andere real-time ethernetsystemen, voordeel te behalen aan
het verzenden van zeer kleine datapakketjes. In plaats van de lange standaard
ethernetframes gebruikt Varan een maximum van slechts 128 bytes.
Tot slot
Vitronics Soltec heeft het plan de mySelective lijn (met de modellen 6746, 6747 en
6748) uiteindelijk te vervangen door twee
nieuwe machines: de ZEVAv met het MultiWave en SelectWave proces en de
ZEVAm met alleen het SelectWave proces.
De ZEVAv is al vol in productie en de
ZEVAm is in ontwikkeling.
Inl.: Vitronics Soltec BV, tel.: (0162) 48 30 00,
www.vitronics-soltec.com
SigmaControl BV, tel.: (0180) 69 57 77,
www.sigmacontrol.eu
Een Varan-frame (links) vergeleken met een standaard ethernetframe. De Varan-berichten zijn veel korter en dus sneller verstuurd
september 2014
26-27-29_vitronics.indd 29
AT AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
29
04-09-14 15:11
Wanneer twee normen voor
machineveiligheid één worden
[tekst] Stephen Podevyn, Rockwell Automation NV/SA, Diegem (B)* [foto’s] Rockwell Automation
Het ontwerpen van een nieuwe norm is
zowel een kans als een bedreiging. Verstorende feiten en een gebrek aan duidelijkheid kunnen immers zaken vervagen die
de nieuwe norm juist had moeten verhelderen. Het samenvoegen van twee normen
is dan ook meer dan een uitdaging die met
de nodige voorzichtigheid uitgevoerd moet
worden. Goed geregisseerd kan dit echter
uitmonden in een vereenvoudiging, verduidelijking en het in de dagelijkse praktijk
makkelijker kunnen naleven van de norm. Bij
de voorgestelde nieuwe norm IEC/ISO 17305
staan juist deze verbeteringen centraal.
D
e tijd is voorbij dat we werkten met de
‘categorieën’ van de oude EN 954: Veiligheid van machines - Onderdelen van besturingssystemen met een veiligheidsfunctie. Tegen het einde van het vorige millennium werd het namelijk duidelijk dat de
toepassing van complexe elektronica en
programmeerbare technologie voor veiligheidstoepassingen onvermijdelijk zou
Vereenvoudiging,
verduidelijking en
naleving
worden. De nieuwe machineveiligheidsgeneratie was geboren, wat in 2005 leidde
tot publicatie van de norm IEC 62061: Veiligheid van machines - Functionele veiligheid van elektrische, elektronische en pro-
30
30-31_rockwell.indd 30
www.AT-aandrijftechniek.nl
De complexe normen NEN EN ISO 13849-1 en IEC 62061 werden aanvankelijk maar moeizaam aanvaard maar hebben hun nut ruimschoots bewezen
grammeerbare systemen met een veiligheidsfunctie. Dit werd gevolgd door de
volledig aangepaste norm NEN EN ISO
13849: Veiligheid van machines - Onderdelen van besturingssystemen met een veiligheidsfunctie. Beide normen introduceerden een complexere benadering, wat
de mogelijkheid gaf om te gaan met de
toenemende complexiteit van veiligheidstechnologie en veiligheidsfuncties.
Wereldwijde acceptatie
Buiten de Europese Unie hebben sommige bedrijven echter twijfels over de
noodzaak en het nut van de samenvoeging van deze twee normen. Zij vragen
zich of af of deze ‘fusie’ wel leidt tot de
beoogde winst zoals de toepassing van
geavanceerde technologie en het elimineren van technische barrières in de wereldwijde handel. Maar in veel nationale nor-
men zijn bepalingen opgenomen die vrijwel gelijk zijn aan die in de ISO- and
IEC-versies, terwijl een toenemend aantal
regio’s in de wereld de ISO- en IEC-normen al als nationale standaarden hebben
geadopteerd. Dat betekent bijvoorbeeld
voor Amerikaanse fabrikanten die aan
zowel China als de EU leveren, dat samenvoeging van de normen technische barrières bij het wereldwijd zakendoen voor
hen kunnen wegnemen.
Een sprekend voorbeeld dat het belang
van ISO en IEC voor de internationale machine- en apparatenindustrie onderstreept is ISO 12100. Dit is een basisnorm
die een best-practice raamwerk bevat
voor het inventariseren van risico’s en het
voorkomen van gevaarlijke situaties in de
ontwerpfase. Niet alleen is ISO 12100 een
veelgebruikte norm in de Verenigde Staten, Amerikaanse machinefabrikanten,
Een uitgebreide white paper met als onderwerp de samenvoeging van (EN) ISO 13849
en IEC 62061 kan zonder kosten worden gedownload via de volgende link:
http://www.marketing.rockwellautomation.com/safety/nl/whitepapers
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
04-09-14 15:12
TECHNIEK Besturingen
machinegebruikers en fabrikanten van
veiligheidssystemen spelen zelfs een belangrijke rol in het vergroten van de invloed van deze norm. Dit toont duidelijk
aan dat veel Europese normen inmiddels
een groot internationaal bereik hebben.
We kunnen er gerust op zijn dat de voorgestelde samenvoeging het beste van de
twee bestaande normen samenbrengt en
een deel van de verwarring, die de afgelopen zes jaar is ontstaan tijdens het gebruik van beide normen, zal wegnemen.
Aan de andere kant zijn ook veranderingen noodzakelijk en nu is het moment om
hier concreet aan te gaan werken. Want
als invoermoment staat momenteel 2016
in de agenda met een overgangsperiode
tot 2018. Alhoewel sommigen dit tijdstraject te optimistisch vinden, is dit momenteel wel de voorgestelde planning.
Migratie minder ingrijpend
Het is vooral een discussiepunt of de normen nog wel aansluiten bij de momenteel
beschikbare technologie. Gedurende de
werkingsperiode van beide normen is de
technologie immers sterk geëvolueerd.
Moderne intelligente elektronica en programmeerbare veiligheidstechnologie
voor geautomatiseerde omgevingen
lopen ver vooruit op de bestaande normen. Om het eenvoudig te houden zouden er geen nieuwe werkwijzen en formules mogen komen, omdat we zouden
moeten houden wat we hebben. De investeringen in tijd en geld die ons hebben
gebracht tot waar we nu zijn, zouden dan
echter waardeloos zijn, terwijl opnieuw
Samenvoeging van de normen kan technische barrières bij het wereldwijd zakendoen wegnemen
beginnen uiteraard geen optie is. Nu is
dus hét moment om de kans voor verbetering met beide handen aan te grijpen.
Het managen van een migratie op het vlak
van normeringen hebben we al eens eerder doorgemaakt. Degenen die de transitie
van EN 954-1 naar (EN) ISO 13849 hebben
‘overleefd’ zullen deze volgende migratie
een stuk eenvoudiger vinden. In principe
ISO 13849 en
IEC 62061 hebben v
­ ertrouwen
gebracht in het
gebruik van nieuwe
technologie
was er weinig animo voor de laatste migratie, maar in de loop der tijd heeft men ingezien en geaccepteerd dat de geldende
normen, inclusief IEC 62061 een veel toepasselijker en degelijker raamwerk bieden.
De reis heeft ons meegevoerd van een
norm die te boek stond als gebruiksvriendelijk maar de toegestane technologie
beperkte, naar normen die (hoewel duidelijk moeilijker in het gebruik) meer vertrouwen hebben gebracht in het gebruik
van nieuwe technologie. Samenvoegen
van IEC 62061 en ISO 13849 zal de verwarring wegnemen die het gebruik van twee
normen met zich meebrengt. Als onderdeel van het fusieproces zullen we er ech-
Vertrouwen in nieuwe
technologie
ter voor moeten waken dat we niet juist
weer gewijzigde en/of nieuwe eisen toevoegen. Deze samenvoeging is juist een
ideale kans voor verduidelijking, vereenvoudiging en het oplossen van bekende
vraagstukken zoals de beschikbaarheid
van betrouwbare data.
Inl.: Rockwell Automation BV,
tel.: (010) 266 55 55,
www.rockwellautomation.nl
* Stephen Podevyn is FS Engineer (TÜV Rheinland, ID No. 6230/13, Machinery)
september 2014
30-31_rockwell.indd 31
AT AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
31
04-09-14 15:12
Overname MCA is belangrijke stap in
strategisch plan Biesheuvel Techniek
[tekst] Ad Spijkers
Medio juni maakte Biesheuvel Techniek in Son en Breugel bekend, dat het
SEW-Eurodrive, Gates, Optibelt, Tsubakimoto, Schaeffler, NSK, Timken en SKF.
Voor aandrijfcomponenten hebben ze bovendien een aantal productspecialisten,
dus er is ook de nodige kennis in huis.”
Na wat oriënterende gesprekken tussen
Waaijman en Noordenbos bleken de bedrijven qua activiteiten, filosofie en cultuur goed bij elkaar te passen. De nodige
financiële en juridische besprekingen
later werden partijen het met elkaar eens,
waarna de aandelen van MCA in juni overgingen naar Biesheuvel Techniek.
Motion Control Automation (MCA) in Varsseveld had overgenomen. Vrij verrassend, aangezien eerstgenoemde vooral bekend is als distributeur in de
MRO-markt en laatstgenoemde als system integrator en leverancier vooral
actief is in de OEM-markt. Uw hoofdredacteur liet zich door Meino Noordenbos, CEO van de Biesheuvel Groep, en Eg Waaijman, directeur van MCA, informeren over de achtergronden en toekomstplannen.
Van OEM via MRO naar SI
Al vóór de Tweede Wereldoorlog was in
Den Haag de technische groothandel J.C.
Biesheuvel actief. Anno 2014 telt de onderneming in Nederland driehonderd medewerkers, verdeeld over 29 vestigingen.
Het bedrijf is onderdeel van de Franse IPH
Group, dat met vergelijkbare bedrijven
Eerste stap richting
systeemintegratie
Een serie door MCA gebouwde, geleverde en geïnstalleerde besturingskasten, vol met Yaskawa frequentieregelaars
(foto: MCA)
H
et initiatief voor de overname is afkomstig van Eg Waaijman. “Ik denk nog
helemaal niet aan mijn pensioen, maar
wel aan de toekomst van mijn bedrijf. Zo
af en toe praat ik daar ook met mensen
van andere bedrijven over. Via medewerkers van Molenberg Aandrijftechniek
(sinds enkele jaren onderdeel van Bies-
32
32-33-35_mcabiesheuvel.indd 32
www.AT-aandrijftechniek.nl
heuvel Techniek) kwam ik in contact met
Meino Noordenbos. Biesheuvel heeft met
Peters Elektromotoren, Eku de Poel,
Steenhuis Elektromotoren en Molenberg
Aandrijftechniek al een aantal bedrijven
in huis die actief zijn in de aandrijftechniek. Bovendien is Biesheuvel distributeur
van een aantal A-merken zoals Festo,
actief is in Duitsland (Zitec en Wilhelm
Jung), Frankrijk (Orexad en Anfidis), België (D’hont) en Roemenië (Novotech).
Samen zijn ze goed voor 250 vestigingen
met 3.200 medewerkers). Op zijn beurt is
IPH weer eigendom van de Franse investeringsmaatschappij PAI Partners, dat in
tien Europese landen actief is.
Biesheuvel Techniek is bekend als distributeur van mechanische componenten en
producten voor de industriële markt, die
voornamelijk worden geleverd aan technische diensten. De laatste jaren betreedt het
bedrijf ook de industriële elektrotechnische
markt. In dit kader pasten de overnames
van Peters, Steenhuis, Eku de Poel en Molenberg Aandrijftechniek. Met de overname van MCA zet het bedrijf een nieuwe
stap: het betreedt nu ook de OEM- en projectenmarkt en zet de eerste stap richting
systeemintegratie en mechatronica.
Noordenbos grijpt even terug naar de
overname van Peters Elektromotoren in
2007. “Destijds kwam ik al tot de conclusie, dat we alleen zouden kunnen overle-
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
04-09-14 15:15
MARKETING Besturingen
Eindgebruikers
willen onderdelen
pas inkopen op
het moment dat
ze echt nodig zijn.
Dienstverleners als
Biesheuvel spelen
daar op in door
voorraden over te
nemen en op peil te
houden (foto: Biesheuvel Techniek)
komt alleen langs om nieuwe voorraden
te brengen en af en toe een voorraadcontrole te doen.”
Met dit concept bediende Biesheuvel
Techniek vooral de technische diensten
van de maakindustrie, de MRO-markt dus.
Het aantal productiebedrijven in ons land
is echter al jaren aan het dalen (hoewel
een kentering gaande lijkt), zodat Biesheuvel de OEM-markt ging onderzoeken.
Bovendien maken productiebedrijven
(niet alleen in Nederland) steeds kleinere
series met steeds meer varianten, die elkaar steeds sneller opvolgen.
Veranderingen
in relaties tussen
partijen
ven door groei. Je ziet al jaren een trend
dat inkopers het aantal partijen waarmee
ze zaken doen, willen terugbrengen. Je
kunt dan alleen meespelen als je zowel
een breed pakket aan producten als de
nodige logistieke ondersteuning (lees:
korte levertijden) kunt bieden. Wij zijn na
de acquisitie van Peters en Steenhuis
steeds meer elektrotechnische producten
gaan voeren. Vervolgens werden wij benaderd door diverse waterschappen, die
een partner zochten voor de levering en
het onderhoud van pompen. Wij zijn daar
toen ingestapt met het starten van een
aparte productgroep voor pompen. De
overname van MCA is de volgende stap.”
Dynamische markt
dienst en hun voorraden reserveonderdelen tot het minimum terugbrengen. Ze
willen onderdelen pas inkopen op het
moment dat ze echt nodig zijn. We zien
een trend dat eindgebruikers hun voorraden verkopen. In principe is het eenvoudig: de dienstverlener zorgt er voor dat de
afgesproken componenten of goederen
in de afgesproken hoeveelheid bij de
eindgebruiker op de plank liggen. Op het
moment dat de technische dienst een product nodig heeft, wordt dat uit het magazijn gehaald en gescand. Dat wordt in
onze software verwerkt; de klant krijgt
een factuur en wij zorgen voor aanvulling.
Wij doen dat nu voor 170 bedrijven en op
een enkele uitzondering na zit daar geen
medewerker van ons tussen. Biesheuvel
Een aantal Yaskawa
frequentieregelaars,
ingebouwd in een
besturingskast
(foto: Benny Gudde)
Noordenbos: “Je ziet dat grote fabrikanten van aandrijfcomponenten daar
moeite mee hebben. Ze zijn er op ingericht om grote productseries in te plannen
en te produceren en daar hun materiaalstroom op af te stemmen. Ook hebben ze
vaak minimale afnames. Grote merken
kunnen de toenemende diversiteit in afnames niet bijhouden, ze hebben daar
een te traag apparaat voor. Als zij kleinere
leveringen vanuit een centraal magazijn
ergens in Europa moeten uitvoeren, zijn
ze voor veel afnemers te laat. Dat biedt
kansen voor industrieel gerichte distributeurs. A-merken leggen minder snel lopende componenten of zelfs hun hele
voorraad bij een lokale distributeur neer.
Van daaruit kunnen ze snel én in kleinere
4
De laatste jaren houdt Noordenbos de
aandrijfmarkt scherp in het oog. “Ons
streven is dat we nu minimaal 30 procent
van onze omzet uit industriële aandrijftechniek halen. Door allerlei omstandigheden daalde dat aandeel. Fabrikanten
leggen zich steeds sterker toe op gedefinieerde marktsegmenten en stemmen daar
hun product- en marketingbeleid op af.
Anderzijds zie je dat distributeurs hun
programma tegelijkertijd verbreden én
verdiepen. De overname van Molenberg
en MCA paste in ons streven het aandeel
van de aandrijftechniek in de totale omzet
op het gewenste niveau te brengen.”
Maar er zijn meer veranderingen gaande
in de relaties tussen fabrikanten, distributeurs, machinebouwers en eindgebruikers. Noordenbos is aftredend voorzitter
van de European Power Transmission Distributors Association en was de initiatiefnemer van een white paper over trends bij
eindgebruikers in de motion-markt, die
onlangs werd gepubliceerd.
“Eindgebruikers willen hun technische
september 2014
32-33-35_mcabiesheuvel.indd 33
AT AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
33
04-09-14 15:15
Tijd is onbetaalbaar. Daarom zet HEIDENHAIN met absolute lengte- en hoekmeetsystemen nieuwe maatstaven voor wat betreft
tijd en functionaliteit – zonder meer te kosten. Want het aanlopen van de referentiepunten is niet meer nodig en de neventijden van
uw machine worden gereduceerd. Dat speelt in het bijzonder bij de inbedrijfname en het opnieuw opstarten van achter elkaar
gekoppelde installaties een centrale rol. En in het geval van een storing zenden onze meetsystemen waarschuwingssignalen uit,
die u niet alleen de mogelijkheid geven tijdig te reageren, maar ook om beter te plannen. Daarmee geven wij u en uw machine iets
meer tijd.
HEIDENHAIN NEDERLAND BV
Hoekmeetsystemen
6710 BB Ede
Lengtemeetsystemen
Nederland
Contourbesturingen
Telefoon: 0318-581800
Digitale uitlezingen
www.heidenhain.nl
Meettasters
Impulsgevers
hal 10 – stand E061
WOTS – Utrecht
HEIDENHAIN op de
Hoeveel tijd levert een
absoluut meetsysteem op?
MARKETING Besturingen
aantallen hun rechtstreekse klanten beleveren.”
De rol van MCA
Tot dusver de ontwikkelingen in de markt.
Maar ik was naar Science Park Ekkersrijt
gereden om te praten over de overname
van MCA. Noordenbos: “Onze productspecialisten hebben voldoende aandrijfkennis om onze eigen vestigingen en hun
klanten te ondersteunen. Maar voor de
OEM-markt moet je meer kennis hebben.
Een frequentieregelaar aan de praat krijgen en programmeren kunnen we wel,
maar wil je het maximale uit zo’n regelaar
halen, dan moet je een echte productspecialist zijn. De OEM-markt vergt meer
technische kennis van onze medewerkers.
Wil je er bij een machinefabriek niet al
tijdens het eerste gesprek worden uitgeschopt, dan moet je bewijzen dat je op
zijn niveau over technische zaken kunt
praten. Dat betekent bijscholing voor
onze buitendienst en Eg is al volop bezig
om dat handen en voeten te geven.”
Van zijn kant werkt Waaijman daar graag
aan mee. “Wij krijgen onze opdrachten
ook niet zomaar, maar zijn we te klein
voor een uitgebreid verkoopapparaat. In
de praktijk had ik 2,5 man in de buitendienst ter beschikking. Ik heb er nu dertig.
Bovendien kan ik nu veel meer aanbieden
dan alleen regelaars, PLC’s en motoren.”
Noordenbos schetst de rol die hij voor
Biesheuvel Techniek en MCA ziet weggelegd. “Ik wil bijdragen aan het handhaven
van de maakindustrie in Nederland. De
OEM-markt in Nederland kenmerkt zich
door kleine series gespecialiseerde machines. Wij kunnen als Biesheuvel het nodige
doen door het efficiënt leveren van mechanische en elektrotechnische componenten, maar met MCA kunnen we echt
een slag maken richting systeemintegratie
en mechatronica. In de OEM-markt moeten we veel verder en veel vroeger doordringen in het ontwerpproces van de machinebouwer. Technische diensten en tekenkamers worden steeds kleiner,
levertijden moeten steeds korter, productie-installaties moeten steeds zuiniger
worden met energie. OEM’s én eindgebruikers zijn bezig met concepten als
MTO (Make to order) en SLA (Service level
agreement). Misschien het mooiste voorbeeld is Svedex in Varsseveld, waar MCA
in de loop der jaren een aantal projecten
heeft uitgevoerd. Dit bedrijf is continu
bezig met het aanpassen, verfijnen en vernieuwen van zijn productielijn. Hetzelfde
zie je gebeuren bij fabrikanten die machines maken voor de voedingsmiddelenindustrie. Steeds vaker worden we gevraagd
om mee te denken over de vraag: wat is
de beste oplossing?”
Integratie en toekomst
Yaskawa
Sinds de nodige jaren is MCA motion control partner van Yaskawa Nederland. Het hoofdkantoor daarvan staat pal
naast dat van Biesheuvel Techniek. Het van origine Japanse bedrijf is geen partij in de overname, maar het siert
MCA en Biesheuvel dat ze al vroeg in het proces Yaskawa informeerden en polsten. Directeur Eddie Mennen van
Yaskawa Nederland was graag bereid zijn visie te geven op de overname van zijn partner door de buurman.
Mennen: “Grote accounts doet Yaskawa zelf, regionale markten bewerken we samen met partners met veel kennis
van zaken. Wij hebben voor de motion control markt al een langdurige relatie met MCA, dat heeft bewezen dat
het in de high performance markt een hoog kennisniveau heeft.”
“Nadat onze marketingovereenkomst met Omron afliep, hadden wij nauwelijks nog een netwerk voor motion
control. Biesheuvel Techniek heeft een groot netwerk, een breed programma en goede geografische dekking. De
combinatie met MCA biedt dus perspectieven, maar wij realiseren ons wel dat een servo- of frequentieregelaar van
Yaskawa geen broodje van de plank is dat je bij iedere distributievestiging aan de balie afhaalt.”
Voor Yaskawa is het een goede stap dat Biesheuvel de OEM-markt gaat betreden. Mennen: “Net als wij streven ze
naar totaaloplossingen, wat in ons geval betekent: motion control, robots en VIPA besturingen, inclusief kennis
en trainingen. Producten alleen zijn niet voldoende, technische kennis en logistiek zijn ook belangrijk. Yaskawa en
MCA zijn van oudsher goed ingevoerd in de OEM-markt, terwijl Biesheuvel Techniek zijn roots in de MRO-wereld
heeft. Samen kunnen we er wat moois van maken.”
Een aantal frequentieregelaars uit het leveringsprogramma van Yaskawa (foto: Yaskawa)
september 2014
32-33-35_mcabiesheuvel.indd 35
AT AANDRIJFTECHNIEK
Afspraken maken, contracten opstellen en
aandelen overdragen is één, de praktische
invulling naar organisatorisch en operationeel niveau heeft meer voeten in de aarde.
Noordenbos: “We zijn nu bezig om bij MCA
de backoffice, personeelszaken, financiële
administratie enzovoorts te stroomlijnen
en in lijn te brengen met de Biesheuvel
groep. Klanten vragen daar ook al om bij
audits! Omgekeerd wil de Biesheuvel groep
zijn kennisniveau naar een hoger plan
brengen met de hulp van MCA, met name
richting de distributievestigingen.”
Hij kijkt intussen alweer verder. “De rol van
de distributeurs zal alleen maar groter
worden nu zowel producenten als eindgebruikers hun voorraden buiten de deur willen leggen. Wij willen onze omzet de komende drie tot vier jaar verdubbelen. Groei
kan deels door autonome groei, deels via
overnames. Onze groei hebben we de laatste jaren voor een derde deel gerealiseerd,
voor twee derde door overnames. Ik heb al
een paar namen op het oog, ook op het
niveau van systeemintegratie.”
Kennisniveau
naar hoger plan
Internationaal gezien is IPH groep bezig
met international key accounts. Ze wil hiermee beginnen bij de MRO-markt, en daarbij is het parool: voorraden, voorraden,
voorraden. Noordenbos verwacht echter
niet dat projecten een steeds internationaler karakter zullen krijgen. “Opdrachtgevers willen korte communicatielijnen en
snelle levering, dus projecten zullen ze bij
lokale partners neerleggen. In dat kader
zal het trio klant (applicatie), distributeur
(fullfillment) en fabrikant (innovatie)
steeds hechter worden. Uit EPTDA-ervaring
kan ik gelukkig constateren dat Nederland
daarin koploper is.”
Inl.: MCA BV, tel.: (0315) 25 72 60,
www.mcabv.nl
Biesheuvel Techniek BV,
tel.: (040) 206 65 00,
www.biesheuveltechniek.nl
www.AT-aandrijftechniek.nl
35
04-09-14 15:16
Zilvertron viert tienjarig jubileum
als mechatronicaspecialist
[tekst] Ad Spijkers [foto’s] Zilvertron BV, Schoonhoven
Een vakbeurs is er niet alleen om contacten te leggen en te onderhouden;
soms valt er ook wat te vieren. Zilvertron in Schoonhoven bestaat tien jaar
en zal dat tijdens WOTS onder de aandacht brengen. AandrijfTechniek keek
met de eigenaren René Jansen, Jan Korevaar en Robert Nobel terug op tien
jaar ontwikkeling in mechatronica en kleine aandrijvingen.
D
Een eigen ontwikkeling van Zilvertron
is de ZD210 universele programmeerbare vierkwadranten motorcontroller
voor het aansturen
van twee borstelgelijkstroommotoren
e officiële start van Zilvertron is 31 augustus 2004. Initiatiefnemer René Jansen
had al de nodige jaren ervaring in de
markt voor aandrijftechniek en elektronica. Hij was verkoopleider bij een mechatronicabedrijf in dezelfde regio, maar
het hart lag toch meer in de techniek. Hij
begon thuis met een paar kleinere projecten voor de ontwikkeling van specifieke
elektronica, maar kreeg al snel ook een
aantal vragen rondom aandrijftechnische
problemen. In 2005 volgde een verhuizing
naar een bedrijfspand, waar hij een jaar
later versterking kreeg van Jan Korevaar
voor verkoop en projectmanagement.
Korevaar: “Wij werden benaderd door
klanten met wat wij noemen ‘irritatieprojecten’: hun applicatie werkte wel maar
niet naar tevredenheid. Dat soort projecten hebben wij het liefst, hier kunnen wij
onze knowhow in kwijt. Vaak waren die
problemen best op te lossen, maar hadden wij niet de juiste componenten in
huis. Die zochten we dan op in de markt,
Standaard,
customized of special
waardoor wij ook meer vertegenwoordigingen kregen en ons programma steeds
breder werd.”
Zilvertron vertegenwoordigt merken uit
zowel Noord-Amerika, Azië als Europa.
Onder eigen naam worden toebehoren
als encoders, kabelassemblies, voedingen
en flexibele askoppelingen op de markt
gebracht. Maar het bedrijf is vooral sterk
in projecten en mechatronica-ontwikkeling. Korevaar: “We hebben wel een breed
programma, maar toch zijn vaak modificaties nodig. Regelmatig moeten oplossingen nog compacter of moet er extra elektronica worden ingebouwd. Er zijn aanpassingen nodig aan overbrengingen,
kabels, communicatiemogelijkheden en
dergelijke. Of klanten vragen om functionaliteit die niet standaard leverbaar is, en
waarvoor wij dan eigen elektronica met
bijbehorende software ontwikkelen. De
serieproductie daarvan besteden we uit;
er zijn bedrijven die dat beter en goedkoper kunnen dan wij.”
In 2009 kwam Robert Nobel het team versterken, met als voornaamste taak ondersteuning in de verkoop. In datzelfde jaar
werd ook het huidige pand betrokken.
Anno 2014 bestaat het team uit acht medewerkers, en het zijn niet allemaal jongeren die het bedrijf versterken. Korevaar:
“Onze laatste twee ‘nieuwelingen’ zijn
een accountmanager van 49 en een engineer van 56, beiden met veel ervaring. Ze
zijn dus niet de goedkoopste, maar ze
waren bijna direct volledig inzetbaar.”
Projecten en markten
Het bedrijf heeft in die tien jaar een stabiele en brede ontwikkeling doorgemaakt, waarbij het een voorkeur heeft
voor langjarige projecten. Nobel: “Er zit
soms meer jaren tussen het eerste contact
met de klant en het eerste echte eindproduct. Vaak praten we daarna over termijnen van vijf of meer jaar dat die eindproducten worden gemaakt en verkocht.
Maar ook enkelstuks opdrachten is mogelijk. Hierbij kijken we zoveel mogelijk naar
ons voorraad-/standaardprogramma. Dat
gaat over alle soorten applicaties en branches heen. Wij zetten een probleem van
een klant om in een uitdaging. Elke dag is
hierbij anders.”
Jansen ervaart dat het gemiddelde project
het laatste decennium wel van aard is veranderd. “De klant verwacht nu nog meer
dat een leverancier applicatiekennis heeft.
36
36-37_zilvertron.indd 36
www.AT-aandrijftechniek.nl
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
04-09-14 15:16
TECHNIEK Elektrisch
Dat vereist van onze kant het nodige veldwerk, ook letterlijk. Wij hebben projecten
in de landbouwmechanisatie gehad,
waarbij onze engineers met de laarzen in
de varkensstal stonden. Ons doel is: maak
het niet alleen de klant (machinefabrikant
of system integrator) zo gemakkelijk mogelijk, maar ook zijn eindklant.”
De klantenkring is zeer divers. Veel klanten zijn machinebouwers (OEM’s) die sterk
uiteenlopende machines en apparaten
bouwen. Hier is veel vraag naar XYZ-systemen en positioneersystemen, zowel in de
high end als de low end markt. De laatste
jaren is onder meer de medische- en revalidatiemarkt goed vertegenwoordigd. Korevaar: “Nederland kent hierin geen producenten van grote series apparaten; die
komen ergens uit het Verre Oosten. In veel
gevallen heb je niks aan standaard apparaten, want revalidatie is maatwerk. Onze
relaties zijn goed in het op maat aanpassen van standaard hulpmiddelen. Maar
sommige hebben meer verstand van subsidieregelingen dan van techniek, en daar
springen wij graag op in.”
Ook de kleinste
PLC’s bieden tegenwoordig veel mogelijkheden voor I/O
en communicatie
Korevaar de klant doorgaans zich elders
te oriënteren. “Veel aanbieders van aandrijvingen beginnen pas bij 750 W ofwel
0,75 kW. Voor totaaloplossingen hebben
we een samenwerking met een groep bedrijven die zich met mechanische componenten en lineaire techniek bezighouden.
Ze bewegen zich op dezelfde marktsegmenten, hebben soms dezelfde klanten
maar leveren andere componenten. Met
een zestal bedrijven hebben wij periodiek
overleg, zodat we gemakkelijk gezamenlijk projecten kunnen oppakken en elkaar
aldus versterken.”
Kleiner, lichter, goedkoper
Over de gehele linie geldt dat afnemers
vragen naar kleiner, lichter en goedkoper.
Zilvertron begrijpt die trend wel, maar het
kost soms de nodige moeite om al te enthousiaste klanten af te remmen. Jansen:
“Af en toe komen klanten met echt onrealistische eisen. Er zijn situaties dat kleiner,
lichter en goedkoper gewoon niet kán.
Als je gesprekspartners minder technisch
geschoold zijn, zien ze niet in dat méér
functionaliteit in een kleinere ruimte onvermijdelijk leidt tot thermische problemen en kortere levensduren. Bij dit soort
projecten moet je veel overleggen met de
klant, veel terugkoppeling vragen en testen. We voeren ook duurtesten uit voor
klanten.”
Qua vermogen is 500 W ongeveer de
grens. Voor grotere vermogens adviseert
Technische trends
Een totaaloplossing
kan bestaan uit een
reductor, motor en
aanstuurelektronica, zo compact
mogelijk en met zo
weinig mogelijk bekabeling
september 2014
36-37_zilvertron.indd 37
AT AANDRIJFTECHNIEK
Hoewel de ontwikkelingen op componentniveau gering zijn, bespeurt Jansen
wel wat trends. “We zien dat stappenmotorsystemen in gesloten regelkring (closed loop) steeds dichter bij servosystemen
komen. Ze zijn geschikt voor het ‘kortere’
positioneerwerk waar overshoot niet aan
de orde is. Ze leveren een servomotorprestatie maar tegen een stappenmotorprijs. De klanten begrijpen het functioneren ervan beter, ze zijn prijstechnisch interessanter en de specificaties en
nauwkeurigheid zijn voor veel applicaties
voldoende.”
Ook de PLC maakt nog steeds een ontwikkeling door. De nieuwe generatie van
Crouzet heeft weer meer mogelijkheden
voor interfacing, remote diagnose en remote software upgrading en ze hebben
steeds meer I/O. Ook de kleine modellen
ontwikkelen zich steeds meer in de richting van echte microcontrollers. Een dui-
delijke trend is de toenemende vraag naar
interfacing tussen aandrijvingen en versterkers met hiërarchisch hogere lagen als
PLC’s en HMI’s. Nobel: “Veel OEM’s hebben steeds beperkter technische kennis in
huis. Ze kopen de technische kennis in bij
specialisten op dit terrein. Zeker kleinere
machinebouwers kloppen dan aan bij
specialisten als Zilvertron.”
Korevaar constateert nog een andere
trend. “Je ziet dat verkrijgbaarheid en levertijd van componenten belangrijker
worden voor een klant. De klant zoekt
toegevoegde waarde in logistiek: levering
uit voorraad, (pre)assemblage, bestickering en dergelijke.”
Probleem omzetten
in uitdaging
Jansen vult aan: “Onze uitdaging is om in
overleg met de klant, kijkend naar de toepassing, de juiste oplossing erbij te vinden. Standaard, customized of special.
Vaak beginnen we met een standaard aandrijving en werken dan in de richting van
de uiteindelijke applicatie. Dat kan betekenen: andere aslengte, andere asdiameter,
andere overbrenging, een stillere aandrijving, een andere behuizing, elektronica,
software. Maar we blijven ook realistisch:
voor enkelstuks is maatwerk eenvoudig te
duur. Wij streven naar een lange-termijnrelatie met onze klanten.”
Inl.: Zilvertron BV, tel.: (0182) 30 50 45,
www.zilvertron.com
www.AT-aandrijftechniek.nl
37
04-09-14 15:16
Hiflex breidt programma uit met
servoregelaars en IE4 motoren
[tekst] Ad Spijkers [foto’s] Hiflex Automatiseringstechniek BV, Ridderkerk
Hiflex Automatiseringstechniek grijpt World of Technology & Science aan om een
aantal uitbreidingen in het
leveringsprogramma te presenteren. Geheel nieuw in
het assortiment zijn de IE4
normmotoren van Merkes en
de servoregelaars en -motoren van Servotronix. Verder
brengt Exor nu ook industriële
pc’s op de markt en heeft
Invertek een DNV-keurmerk
voor een aantal frequentieregelaars verkregen.
H
et accent bij het bedrijf uit Ridderkerk
ligt vooral op de (industriële) automatisering. Belangrijke vertegenwoordigingen
in dit verband zijn Hitachi (PLC’s), Exor
(HMI’s) en Reliance (Scada-software). Al
vanaf de oprichting van het bedrijf vormt
aandrijftechniek hierop een goede aanvulling. Dit is in de loop der jaren ingevuld
met onder meer frequentieregelaars van
Hitachi, Invertek en het factory automation programma van Mitsubishi.
Directeur Dick de Graaf heeft al die tijd
ook motoren op zijn verlanglijstje gehad.
“In onze beginperiode leek Hitachi ook
zijn programma elektromotoren naar Europa te brengen. Maar de logistieke kosten zouden de prijs voor deze motoren te
ver opvoeren, zodat ze nooit in Europa
zijn geleverd. Onze plannen voor de leve-
38
38-39,41_hiflex.indd 38
www.AT-aandrijftechniek.nl
Mede door de modulaire opbouw zijn de IE4 motoren van Merkes zo eenvoudig mogelijk
gehouden. Met slechts vier grootten, waarvan er nu drie zijn gerealiseerd, wil men een programma tot 30 kW opbouwen
ring van elektromotoren bleven daardoor
op een laag pitje staan. Ik wilde namelijk
wel wat bijzonders leveren; standaard
low-cost elektromotoren waarvan er dertien in een dozijn gaan, passen niet in ons
totaalprogramma. Maar onze klanten
doen het liefst aan ‘one stop shopping’,
dus een eigen programma IEC motoren
bleef toch een wens.”
Projectingenieur Jeffrey Jaakke gaat nader
in op het programma IE4 motoren van dit
merk. “Merkes probeert de motoren zo
eenvoudig mogelijk te houden, ondermeer
door een modulaire opbouw. Met slechts
vier grootten wil men een programma tot
30 kW opbouwen, waarvan er nu drie zijn
Geen geforceerde
koeling nodig
IE4 motoren van Merkes
De Duitse motorenfabrikant Merkes heeft
Europese ambities, had geen vertegenwoordiging in ons land en zou de combinatie met de frequentieregelaars van
Hiflex graag uit één hand aanbieden. Men
zocht dus contact met de onderneming in
Ridderkerk en sinds mei is Hiflex officieel
vertegenwoordiger van deze motoren.
gerealiseerd. Het programma begint met
motoren van 1,1 kW bij 1000 min-1, en eindigt op dit moment bij motoren van 4 kW
die via ‘optoeren’ zelfs tot 16 kW bij 4000
min-1 kunnen gaan en dan ook nog een
constant koppel leveren. In ontwikkeling
zijn motoren die tot 30 kW gaan. Stan-
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
04-09-14 15:17
TECHNIEK Elektrisch
daard zijn de motoren uitgevoerd in beschermklasse IP55 en voldoen de wikkelingen aan isolatieklasse F.” De beschikbare
bouwvormen zijn: B3, B5 en B14.
De rendementen van de Merkes-motoren
zijn zeer goed. Voor standaard IE1 motoren van 1,1 kW ligt dat doorgaans op zo’n
80%, bij een IE4 motor op 93%. Dat betekent dat het energieverlies teruggaat van
20% naar 7%, dat is een factor drie. De
grootste motor van Merkes haalt bij het
hoogst toelaatbare toerental zelfs een
rendement van 97,8%, ofwel een verlies
van slechts 2,2%.
Jaakke: “Merkes bouwt zespolige motoren, ze hebben dus een nominaal toerental van 1000 min-1. Om ze bij dat toerental
te laten draaien, heb je aan een voeding
van zo’n 90 V al voldoende. Bij een voeding van 400 V is 4000 min-1 mogelijk, met
een continu koppel. Ze hebben een groot
regelbereik en hebben ook bij lage toerentallen geen geforceerde koeling nodig.
Langdurig gebruik
De Graaf voorziet voor deze motoren
vooral toepassing bij continu of langdurig
gebruik. “Ze zijn heel dynamisch, maar ik
verwacht dat bedrijven deze motoren
vooral aanschaffen om hun energieverbruik te verlagen. De Europese wetgeving
dwingt machinebouwers en productiebedrijven in de richting van energetisch zuinige motoren, ook al zijn die duurder in
aanschaf. Het hangt natuurlijk van de applicatie en de gebruiksduur af, maar een
terugverdientijd van een jaar is reëel. Minder energieverlies betekent minder energie afvoeren via koelsystemen én minder
temperatuurstijging in de motor zelf, dus
een langere levensduur. Vaak kun je voor
dezelfde prestaties met een kleinere
motor volstaan, en dat betekent minder
september 2014
38-39,41_hiflex.indd 39
massa en minder inbouwruimte. Dat
maakt deze motoren ook interessant voor
de mobiele markt. Ik voorzie echter vooral
toepassing bij applicaties die langdurig in
bedrijf zijn: ventilatoren, compressoren,
pompen, hakselaars en (maar dan als generator) in kleine windturbines. Ze kunnen ook nog eens razendsnel van draairichting veranderen. We hebben ze op
onze testbank uitgebreid uitgeprobeerd
en daar bleken ze voor het oog bijna vergelijkbaar met echte servomotoren.”
Snellere
en goedkopere
communicatie
De Graaf heeft het oog nog steeds gericht
op uitbreiding van het motorenprogramma, maar wel selectief. “Hiflex wordt
niet nóg een aanbieder van standaard industriemotoren. Die markt is al vol en er
valt weinig te verdienen. Maar ik heb
zeker interesse in een merk kwaliteitsmotoren dat goed aansluit op dit programma.”
Servoregelaars
Hiflex heeft een breed programma frequentie- en servoregelaars in het programma van Invertek, Hitachi en Mitsubishi. Het meest verkocht zijn de servoregelaars tot 7,5 kW, maar het aanbod servo
gaat tot 55 kW. Het probleem met deze
omvormers is, dat ze qua connectiviteit
met bussystemen hun beperkingen hebben. Er is steeds meer vraag naar regelaars die communiceren via EtherCAT,
maar dat bieden deze regelaars juist niet.
Hiflex zocht dus naar een fabrikant die dit
wel aanbood en vond die in Servotronix.
AT AANDRIJFTECHNIEK
De regelaars van
Servotronix communiceren via EtherCAT, CANopen, USB,
RS232, analoog,
Daisy Chain en pulsbreedtemodulatie
De Graaf kent het merk nog als brand
label uit het begin van zijn carrière, toen
de producten werden vertegenwoordigd
door zijn toenmalige werkgever Vector
Aandrijftechniek. Toen dit bedrijf volledig
eigendom werd van SEW-Eurodrive, werden de vertegenwoordigde merken langzaam uitgefaseerd. Servotronix verdween
in die vorm van de Nederlandse markt,
maar aangezien zij de nodige regelaars
onder private label afzetten, bleven de
producten wel bekend. De laatste jaren
legt het bedrijf het accent meer op het
eigen merk en op uitbreiding van een
eigen distributienetwerk. In dit kader verkreeg Hiflex in juni de officiële vertegenwoordiging voor Nederland.
De Graaf: “De servoregelaars van Hitachi
communiceren alleen via Modbus, dat
goed functioneert maar qua snelheid en
mogelijkheden niet meer bij de moderne
tijd past. Mitsubishi servoregelaars praten
het eigen communicatieprotocol CC Link.
Deze regelaars zijn via gateways en insteekkaarten wel aan andere netwerken te
koppelen, maar dat werkt snelheidsverlagend en kostprijsverhogend. En de markt
wil juist hogere snelheden en lagere kosten. De regelaars van Servotronix communiceren via EtherCAT (een van de snelste
op ethernet gebaseerde industriële protocollen) en via CANopen dat niet zo snel is,
maar wel wijdverbreid en nog steeds in
ontwikkeling. Ook zijn er aansluitingen
voor USB, RS232, analoog, Daisy Chain en
pulsbreedtemodulatie. Met dit merk vullen wij dus een hiaat in ons programma in.
Samen met de Hitachi PLC’s, Exor HMI’s en
via CoDeSys programmeerbare motion
controllers vormen ze een goede combinatie. Niet onbelangrijk is dat de regelaars
prijstechnisch de vergelijking met de concurrentie aankunnen.”
www.AT-aandrijftechniek.nl
4
39
04-09-14 15:17
Uw vaste kracht voor flexibel vermogen
Standnummer 9.032
Wij feliciteren Landustrie Sneek B.V. met het
100-jarig bestaan en kijken uit naar een
prettige voortzetting van onze samenwerking!
Kolmer Elektromotoren B.V. - Industrieweg 16 - 3881 LB Putten - 0341-369696 - [email protected] - www.kolmer.nl
Wij feliciteren Landustrie Sneek B.V. met het
WoTS
UP?
KTR. That’s WoTS up! Van 30 september t/m 3 oktober staat KTR in de Jaarbeurs Utrecht
(standnr. 10F025) op hèt industriële trefpunt van Nederland: World of Technology & Science.
Meld je voor een gratis beursbezoek aan op WoTS.nl. Heel graag tot dan!
0364AdvertentieAandrijftechniekJuni2014.indd 1
03-06-14 16:09
TECHNIEK Elektrisch
DNV-keur voor Invertek
Aan de regelaars kan nagenoeg elk type
servomotor worden gehangen, zowel roterend als lineair, ongeacht het merk.
Dankzij een autotuning functie kan de
terugkoppeling van motorpositie en -snelheid ook langs praktisch elke weg gebeuren: met absolute en incrementele encoders (zowel SSI als sinus/cosinus), Hallsensoren en resolvers. De regelaars
hebben ook een Safe Torque Off ingang
en voldoen aan alle relevante normen. Ze
beschikken ook over zogeheten anti vibration control. Hierbij gaat het niet zozeer
om demping van schokken door bijvoorbeeld vallende voorwerpen en aardbevingen maar om te voorkomen dat de last in
een bepaald toerengebied in resonantie
komt. Dit voorkomt ook extreme stroompieken in de regelaar.
Jaakke: “Programmering gebeurt via de
USB poort met behulp van de gratis intuïtieve Servo Studio GUI software. De regelaars zijn echter ook te programmeren via
EtherCAT of CANopen. Met de laatste mogelijkheid kun je low-cost toch heel leuke
applicaties realiseren.”
Behalve regelaars verkoopt Servotronix (en
nu ook Hiflex) servomotoren die echter elders worden ingekocht. Een opvallend type
hierin is een 24 V stappenmotor met terugkoppeling en ingebouwde regeling. Dit levert een heel compacte motor op die geen
last heeft van cogging (rimpeling in omloopsnelheid) maar juist een mooie rondloop heeft. Deze motoren zijn leverbaar
met koppels van 0,5 Nm tot 7 Nm en maximale toerentallen van 650 min-1.
Jaakke: “Prijstechnisch is dit een heel interessante motor. De prestaties komen in de
buurt van die van een servomotor, maar
hij kost maar een fractie van een servomotor met versterker. Veel gebruikers die nu
servo kopen, zouden aan deze motor met
geïntegreerde elektronica al voldoende
hebben. Standaard praat hij via CANopen,
digitale en analoge aansturing is ook mogelijk, dus hij is breed toepasbaar. Wij verwachten afzet bij houtbewerkingsmachines, patiëntentafels, textielmachines, positionering van zonnepanelen en
verpakkingsmachines.”
september 2014
38-39,41_hiflex.indd 41
In de scheepvaart werd in het verleden
niet altijd op een litertje brandstof gekeken, maar de wetgeving dwingt reders
steeds meer op het energieverbruik en op
de soort brandstof te letten. Schepen die
de westerse en in toenemende mate de
Oost-Aziatische havens aandoen, moeten
aan strenge milieuregels voldoen. Om
daaraan te voldoen kan niet meer worden
volstaan met de goedkoopste soorten
stookolie, maar moet (duurdere) zwavelarme brandstof worden getankt. Er is dus
een toenemende behoefte aan energiebesparing, niet alleen voor de hoofdvoortstuwing maar ook voor kranen, lieren,
compressoren, ventilatoren, boegschroeven en andere werktuigen aan boord.
Elektronische toerentalregeling kan daarbij een belangrijke rol spelen. Maar schepen opereren per definitie in vochtige
milieus en op zee zelfs in corrosieve milieus. Er worden dus de nodige eisen gesteld aan de apparatuur, en instanties als
DNV en Germanische Lloyds toetsen of
die voldoen aan de eisen.
Invertek heeft voor een deel van zijn Optidrive P2 frequentieregelaars een Type Approval certificaat van DNV ontvangen. Het
gaat om de bouwgrootten 4 tot en met 7,
die een vermogensbereik van 5,5 kW tot
160 kW bestrijken. Aan certificatie voor
een aantal andere typen en series wordt
nog gewerkt. De regelaars zijn bestand
tegen omgevingstemperaturen van 50°C
en geven maar weinig harmonischen af
aan het voedingsnet, wat voor de gesloten
Servotronix levert
ook motoren, waaronder een 24 V
stappenmotor met
terugkoppeling en
ingebouwde regeling
Koppel-toerenkarakteristiek van
een aantal motoren
uit het programma
van Merkes. Tot
1000 min-1 neemt
het koppel evenredig toe met het toerental, daarboven
bieden de zespolige
motoren een constant koppel
AT AANDRIJFTECHNIEK
boordnetten een voordeel is. Ze communiceren via Profibus, Profinet, Modbus,
Ethernet/IP, EtherCAT of CANopen. Het is
natuurlijk afhankelijk van de situatie, maar
volgens de fabrikant zijn op vaartuigen
energiebesparingen tot 60% mogelijk.
Energiebesparing
ook op zee
De certificatie biedt ook Hiflex nieuwe
mogelijkheden aangezien het met Mitsubishi PLC’s en frequentieregelaars en Exor
bedienpanelen al diverse componenten
voor de maritieme wereld aanbiedt.
Exor IPC’s en box-pc’s
Nu we het toch over Exor hebben: dit Italiaanse merk heeft vooral naam gemaakt
met zijn bedienpanelen, al dan niet met
achtergebouwde intelligentie. Als reactie
op regelmatig terugkerende vragen van
klanten introduceerde het bedrijf onlangs
een serie industriële pc’s en box-pc’s. Ze vormen een aanvulling op de bestaande lijn
producten. De IPC’s zijn leverbaar met industrieel panel (serie eTOP-EPC met schermen
van 12” tot 19”), als monitoren met schermen van 12,1” tot 19” en als box-pc met
geringe inbouwafmetingen. De IPC’s zijn
leverbaar met Intel Atom Dual Core D2550
1,86 GHz processor tot en met een derde
generatie Inter Core I3/5 PGA processor.
Inl.: Hiflex Automatiseringstechniek,
tel.: (0180) 46 60 04, www.hiflex.nl
MPM 1,1 kW Draaimoment
MPM 2,2 kW Draaimoment
MPM 4,0 kW Draaimoment
MPM 1,1 kW Vermogen
MPM 2,2 kW Vermogen
MPM 4,0 kW Vermogen
Draaimoment [Nm]
40
Vermogen [kW]
20
38,2
18
35
30,5
30
25
21
20
16,8
15
10,5
10 8,4
5
0
4
3,2
2,2
1,7
0,8
1,1
500
1000
Toerentalregelbereik
1500
2000
2500
3000
3500
Sterschakeling
Toerentalregelbereik
4000
min-1
Driehoekschakeling
www.AT-aandrijftechniek.nl
41
04-09-14 15:18
WEG wil complete traject van
net naar machine invullen
[tekst] Ad Spijkers [foto’s] WEG
De Braziliaanse fabrikant van elektrotechnische artikelen WEG is al jaren
nology and Science is de Nederlandse tak van het bedrijf present. Het merk
maar inmiddels is de reputatie van WEG
dermate dat het bedrijf wereldwijd wordt
gevraagd mee te dingen naar grote projecten en ook is geaccepteerd als bouwer
van grote elektromotoren.
heeft wereldwijde ambities en realiseert die door organische groei maar ook
Groei
een regelmatige exposant op technische vakbeurzen. Ook op World of Tech-
door overnames binnen en buiten Europa. AandrijfTechniek sprak met Harry
Swennenhuis en Menno Kuipers, respectievelijk general manager en sales
manager van de Nederlandse vestiging in Oldenzaal.
H
et imago van WEG was in Europa aanvankelijk moeizaam. Brazilië staat immers
vooral bekend als het land van voetbal,
carnaval en Amazone. Het land heeft het
laatste decennium economisch een forse
groei doorgemaakt (als één van de zogeheten BRIC-landen). Het staat echter niet
bekend als technologieland.
Nadat de onderneming in Europa voet
aan wal zette, was bij OEM’s niettemin al
vrij snel duidelijk dat WEG in staat was
elektrotechnische artikelen van een goede
kwaliteit en met de juiste technologie te
combineren met aantrekkelijke prijzen. Bij
eindgebruikers en aanbesteders van grote
projecten duurde dat besef wat langer,
De onderneming heeft grootste plannen.
In haar strategisch plan streeft ze naar
een verviervoudiging van de omzet in
2020, met 2011 als peildatum. Dat is niet
alleen met organische groei te realiseren,
zeker niet als de economie wereldwijd
een moeilijke periode doormaakt. Dus
zocht en zoekt het bedrijf naar overnamekandidaten, wereldwijd. Een belangrijke
voorwaarde is wel dat de producten en
marktsegmenten van deze bedrijven aansluiten bij de bestaande activiteiten.
De onderneming is bekend als producent
van transformatoren, schakelmateriaal,
elektromotoren, generatoren en frequentieregelaars. Menno Kuipers: “Dat zijn allemaal elektrische componenten. In het
streven naar uitbreiding heeft WEG in
2012 het Oostenrijkse Watt Drive overgenomen. Daarmee beschikken we nu ook
over de mechanische schakel tussen het
voedingsnet en een machine of werktuig.
Maar sinds de strategische koers werd ingeslagen, hebben we ook bedrijven in de
sectoren zonne-energie en windenergie
overgenomen. WEG kijkt dus ‘om de motoren heen’, maar neemt ook onderne-
Na elektrische
ook mechanische
OEM’s waarderen
componenten
de combinatie van
de juiste kwaliteit
mingen over om gaten in het bestaande
aanbod motoren op te vullen. Maart
jongstleden hebben we Württembergische Elektromotoren GmbH overgenomen, fabrikant van vooral kleinere motorreductoren. In dezelfde maand werd een
witgoedfabrikant in China gekocht.”
Harry Swennenhuis gaat nader in op de
overname van Watt Drive. “Dit is in de
markt een bekende naam, en die zal voor-
en technologie
met aantrekkelijke
prijzen. Zo past
Altas Copco de W22
elektromotoren en
CFW11 frequentieomvormers van
WEG toe in zijn ZSserie blowers
(foto: Atlas Copco)
42
42-43_weg.indd 42
www.AT-aandrijftechniek.nl
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
05-09-14 09:40
TECHNIEK Elektrisch
lopig ook worden gehandhaafd. De verwachting is dat de naam WEG op de duur
wel op alle producten zal staan. Waar de
Oostenrijkers hun motoren voorheen elders inkochten, worden nu uitsluitend
nog onze eigen motoren aangebouwd en
hebben de reductoren ook al de bekende
blauwe WEG kleurstelling. Watt Drive zal
in Oostenrijk blijven produceren en ontwikkelen. Het merk was met MAS 2000
overigens een van de eerste aanbieders
van een volledig modulair reductorenprogramma. Dankzij dit programma kunnen
dochters en distributeurs modules op
voorraad houden en die gemakkelijk en
snel zelf in de door de klant gewenste
configuratie en overbrengingsverhouding
assembleren.”
De combinatie van
WEG elektromotoren en Watt Drive
reductoren maakt
op de applicatie afgestemde combinaties mogelijk, zoals
Organisatie in Nederland
deze roerwerk-
WEG heeft in de lage landen verkoopkantoren in Oldenzaal en Nivelles (België). In
de laatste vestiging houdt men ook klantspecifieke motoren op voorraad. Nederland put behalve uit de klantspecifieke
voorraad uit België uit de standaardvoorraad in het Duitse Kerpen. Verder worden
in Nederland motoren op voorraad gehouden door de distributeurs en kunnen
zij ook service verrichten voor WEG. De
Nederlandse vestiging kan voor verkoop
en service van automatiseringsproducten
verder een beroep doen op de zustervestiging in Unna (bij Dortmund) dat gevestigd is in hetzelfde gebouw als de verkooporganisatie voor Watt in Duitsland.
De (motor)reductoren van Watt Drive werden in het verleden door distributeurs
vertegenwoordigd. Voor Nederlands was
dit Mak Aandrijvingen in Lelystad. De Nederlandse vestiging van WEG (zelf gespecialiseerd in elektrische aandrijvingen) zal
de levering van de mechanische componenten voor nieuwe klanten deels zelf op
aandrijving
pakken. Verder heeft men een overeenkomst gesloten met Duursma Industrietechniek met elf vestigingen door heel
Nederland die ook de reparatie en revisies
voor Watt-producten kunnen uitvoeren.
Deze groep is reeds distributeur voor de
WEG motoren. De groep zal de reductoren actief promotoren en op voorraad
houden in Deventer.
Swennenhuis: “WEG zal zelf de grotere
projecten en OEM-klanten blijven bedienen, wat we nu ook voor de motoren al
doen. Kleinere OEM’s en eindgebruikers
zullen worden bediend door Duursma Industrietechniek daar zij de lokale markt
doorgaans goed kennen en helemaal zijn
ingericht op het snel bedienen van dit
soort klanten.”
Op dit moment worden de producten van
WEG in Nederland gedistribueerd door
EN Motoren (Nijmegen), B&P Elektromotoren (Tiel), Eriks Aandrijftechniek en
Duursma Industrietechniek. In Nederland
worden vooral laag- en middenspanningsmotoren, frequentieregelaars en transformatoren verkocht. WEG produceert nog
veel meer componenten en producten
(van schakelaars tot en met impregneermiddelen en zelfs verf), maar dit soort
producten (vaak ‘commodities’) worden
op dit moment nog niet actief gepromoot
op de Europese markt.
Totaaloplossingen
WEG kijkt graag ‘om de motor heen’. Voor
de CFW11 frequentieregelaars ontwikkelde
het merk software voor een uitgebreide
pompregeling en -beveiliging en systeembewaking, Pump Genius
september 2014
42-43_weg.indd 43
Een richting waarin WEG zich steeds meer
beweegt, is die van ‘total solution provider’. Het concern verzorgt de engineering, richt de complete applicatie in en
neemt daar ook de verantwoordelijkheid
voor. Daarbij gaat men zeer grote projecten niet uit de weg, ook voor technisch
veeleisende applicaties zoals in de off-
AT AANDRIJFTECHNIEK
shore (zie kader). Voor steeds meer projecten biedt het merk de gehele elektrische installatie aan, van generator en
trafo via frequentieregelaar tot en met
motor (motorreductor).
Inmiddels gaat het bedrijf ook in Nederland al zo ver dat ook panelen, schakelkasten en complete elektrische installaties
worden aangeboden. Dat doet de vestiging in Oldenzaal samen met gespecialiseerde paneelbouwers en installatiebedrijven. Swennenhuis: “Wij willen meedenken met de klant. Die weet goed wat
hij wil, en vaak heeft hij ook een werkbare
oplossing in het hoofd zitten. Maar het is
niet altijd de meest optimale oplossing.
Door de eisen, mogelijke oplossingen en
alternatieven goed met de klant door te
spreken, komen daar soms oplossingen
uit waar de klant niet aan heeft gedacht
maar die voor hem wel goedkoper kun-
Van enkele motor tot
grote projecten
nen uitvallen in termen van efficiency, engineering, aanschaf en total cost of ownership. Wij kijken niet naar sec de motor
en frequentieregelaar, maar naar de hele
applicatie. De klant moet daar wel voor
open staan, omdat hij daarmee ook een
stuk van zijn kennis en bedrijfsgeheimen
prijsgeeft. Het ligt ook aan het project en
de relatie. Praat je over een klein project
van een incidentele klant, of praat je over
grote projecten van wereldwijd actieve
spelers die je wereldwijd kunt ondersteunen en met wie je wereldwijd afspraken
over engineering, prijzen en prestatieniveaus kunt maken.”
Inl.: WEG Netherlands BV,
tel.: (0541) 57 10 80, www.weg.net/nl
Groot offshore-project
Op het seminar Aandrijftechniek in de Offshore, dat op dinsdag 30 september tijdens de vakbeurs WOTS wordt gehouden,
verzorgt Martijn Brinks (Accountmanager Oil and Gas van WEG
Netherlands) een presentatie onder de titel ‘Motion solutions
for FPSO’s’. Voor de Braziliaanse oliemaatschappij Petrobras
heeft de onderneming een complete FPSO (Floating Production,
Storage and Offloading), de P57, voorzien van aandrijving en
besturingsoplossingen. Dit technisch uitdagende project vereist behalve een diepgaande kennis van de applicatie, de omgevingsfactoren en de eindklant - een mondiale projectaanpak waarbij
communicatie en samenwerking een essentiële rol spelen in het
succesvol implementeren van de geboden oplossing. Tijdens de
lezing zal worden aangegeven welke technisch hoogstaande
oplossingen worden geboden en hoe de internationale samenwerking in zijn werk is gegaan.
www.AT-aandrijftechniek.nl
43
05-09-14 09:40
Eltrex Motion, een nieuwe naam
met veel kennis en ervaring
[tekst] Ad Spijkers [foto’s] Eltrex Motion BV, Breda
Een nieuwe naam op World of Technology & Science is Eltrex Motion. Achter
deze nieuwe onderneming schuilt echter heel wat ervaring op het gebied van
motion control. Het bedrijf is ontstaan uit de samenvoeging van Eltromat en
de divisie Motion Solutions van Telerex. AandrijfTechniek nam een kijkje in
het nieuwe pand in Breda waarin Eltrex Motion samen met zusterbedrijf Telerex is gevestigd.
T
elerex ontstond in 1970 als distributeur van elektronische componenten.
Anno 2014 omvat de 8 Lakes Group (waarvan beide bedrijven deel uitmaken) honderddertig medewerkers, waarvan bijna
de helft engineers en/of academici. Vanaf
het begin was de filosofie: kennis opbouwen en verkopen, kennis toevoegen en
toegevoegde waarde bieden. Ook qua
functie ligt er een sterke nadruk op techniek, wat niet gangbaar is bij een distributeur van componenten.
Terug in de tijd
Telerex is in 1970 door Ludwig De Coninck
opgericht in België als een NV. In 1973
volgde een vestiging in Nederland. Ook
toen al kende de onderneming een sterke
groei door steeds meer aanvullende en
ook totaal nieuwe producten op te nemen
in het leveringsprogramma. Dat resulteerde in de loop der jaar in een aantal
businessunits, die aanvullend zijn maar
sterk gespecialiseerd in een bepaalde tak
van sport. Vanaf pure handelaar in passieve componenten groeide het bedrijf
daarmee uit naar een aanbieder van elektronische en automatiseringsoplossingen,
inclusief engineering, montage, levering
en service.
Sinds 2002 zwaait zoon Yannic De Coninck
als algemeen directeur de scepter over
Telerex. Een jaar later vond de eerste overname plaats, van TME in België. Het was
tevens de eerste stap naar de specialisatie
in specifieke technologieën. De focus
kwam te liggen op ‘competence teams’,
met specialisten voor product management. In 2006 werd Yannic De Coninck
directeur-eigenaar en werd de 8 Lakes
Group opgericht. In datzelfde jaar werd
de tak industriële software afgesplitst van
Telerex en tot Wonderware Benelux omgedoopt, dat nog altijd onderdeel is van
de groep.
In 2007 werd in Taiwan de firma Mecha­
Sterke nadruk op
techniek
Tronix gesticht als fabrikant van metalen
en kunststof onderdelen en behuizingen
voor de OEM markt. Vandaag is zij een
wereldspeler op de led-markt met de ontwikkeling en productie van standaard
heatsinks (koellichamen) die thermisch
gevalideerd zijn voor de meest gerenommeerde fabrikanten van lichtmodules.
Eltromat
De kracht van Eltrex Motion zit in aandrijvingen plus toegevoegde waarden, bijvoorbeeld in de vorm van toebehoren zoals deze sleepringen
44
44-45-47_eltrex.indd 44
www.AT-aandrijftechniek.nl
In 2011 zocht de toenmalige eigenaar van
Eltromat een opvolger. Telerex had op dat
moment al de businessunit Motion Solutions, die zich vooral bezighield met distributie van componenten van onder meer
Copley Controls (regelaars), Bühler, (DCmotoren), Engel (DC- en servomotoren,
reductoren), Animatics (reductoren),
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
04-09-14 15:22
TECHNIEK Elektrisch
schillende vlakken. Op middellange termijn wil ik uitbreiden naar Duitsland, het
Verenigd Koninkrijk en Italië.”
“Onze eerste prioriteit is echter de Benelux. Met Wonderware zijn we de marktleider in HMI/Scada en MES, met Eltrex willen we de grootste onafhankelijke speler
worden in hightech aandrijvingen. We
kunnen uitgroeien tot een interessante
partner voor zowel OEM’s en systeem integrators als de MRO-markt.”
Leveringsprogramma
Eltrex Motion beschikt over een uitgebalanceerd maar compleet assortiment aandrijvingen (mechanisch en elektrisch) met
bijbehorende regelaars en besturingen.
Dit wordt aangevuld met een programma
‘peripherals’ als sleepringen en lineaire
encoders, ingebouwd of afzonderlijk geleverd.
Wat betreft mechanische componenten
omvat het programma rechtgeleidingen,
draaiverbindingen en spindels. Door de
hoge belastbaarheid en stijfheid kan in
veel gevallen een kleinere uitvoering geselecteerd worden, leidend tot een gewichts- en prijsreductie. Vaak kan men
voor gegeven draaggetallen kleinere uitvoeringen aanbieden. De belangrijkste
fabrikaten hier zijn Thomson Linear en
KMF. In veel gevallen betreft het levering
van maatwerk, veelal als ondersteuning in
de machinebouw.
Daarnaast omvat het programma lineaire
aandrijfmodules, actuatoren (met name
De drives van Copley Controls zijn leverbaar in diverse uitvoeringen waarbij één tot vier
drives op een unit kunnen zijn geïntegreerd
Moons (servomotoren) en Technosoft
(servopositioneerbesturingen). Eltromat
beschikt vooral over kennis van aandrijvingen in het hightech segment. Beide
bedrijven vulden elkaar dus goed aan. De
overname van Eltromat door 8 Lakes
Group paste perfect in de bedrijfsfilosofie
over toegevoegde waarde.
In dat kader heeft de onderneming in de
loop der jaren veel geïnvesteerd in bijkomende diensten als trainingen, webshops
en online platformen voor het volgen van
orders door klanten en logistieke dienstverlening. Dat moet ook wel, aldus De
Coninck. “In de hedendaagse wereld zijn
digitalisering en globalisering een gegeven. Klanten maken steeds complexere
producten en stemmen hun aankopen
steeds nauwer af op hun productieritme.
Tegelijkertijd willen ze sneller worden beleverd en ze willen ook continu weten wat
de status van hun opdracht is. Dankzij
onze investeringen in logistiek en IT kunnen we zowel mondiaal leveren als een
ongekende transparantie in de supply
chain bieden.”
Eltrex
Na de overname van Eltromat was het logisch om deze samen te voegen met de
businessunit Motion Solutions van Telerex. De samenvoeging leidde tot een
weliswaar kleinere speler, maar wel een
met zowel gedegen technische kennis als
commerciële en logistieke ondersteuning
en financiële en marketing slagkracht. Per
september 2014
44-45-47_eltrex.indd 45
1 januari 2014 zijn Eltromat en Telerex
Motion Solutions ondergebracht in een
nieuwe entiteit, Eltrex Motion BV.
De Coninck: “We hebben gekozen voor
een andere naam om duidelijk te maken
dat er een nieuwe speler is ontstaan die
met vereende krachten, sterke focus en
met nieuwe ambities de markt van motion control opgaat. Onder de nieuwe
naam, een samentrekking van ELTromat
en teleREX, kunnen ze nu hun eigen identiteit opbouwen. Ook onze andere businessunits kunnen op termijn uitgroeien
tot separate BV’s binnen de overkoepe-
4
Klant wil toegevoegde
waarde
lende groep. De strategie van de 8 Lakes
Group bestaat er uit om kleine, sterk
klantgerichte bedrijven met hun specialisten op nauwkeurig gedefinieerde marktsegmenten te laten opereren, maar met
een actieve betrokkenheid vanuit het
groepsmanagement.”
De 8 Lakes Group wil de focus leggen op
een beperkt aantal technologieën. De Coninck: “We willen op de gedefinieerde
gebieden eerst marktleider worden in de
Benelux en dan de kennis en activiteiten
uitrollen over andere Europese landen.
Hiertoe hebben we in 2012 de eerste overname gedaan in Frankrijk. CATS in Courtaboeuf (net onder Parijs) is net als Telerex
een onderneming met expertises op ver-
AT AANDRIJFTECHNIEK
Tot het leveringsprogramma behoren onder meer de Animatics
Smart stappenmotoren
www.AT-aandrijftechniek.nl
45
04-09-14 15:22
Elektrisch
voertuig bouwen?
33e Motek
Internationale vakbeurs
voor productie- en
montageautomatisering
Montagetechnologie
Handling
Robotsystemen
Toevoeren en verbinden
Aandrijven – Besturen – Testen
Alpatek B.V. heeft een zeer uitgebreid assortiment aandrijfcomponenten om uw voertuig elektrisch aan te drijven:
• Batterijgevoede DC- en AC-motoren 12-240 V • Wielnaafmotoren
• Complete differentieelaandrijvingen 250 W - 25 kW (ook voor
hydromotoren) • Tandwielkasten • Planetaire wielaandrijvingen
met motoren • Toerenregelingen • Disselkoppen, voetpedalen,
hall sensors • Aansluiten en programmeren elektronika
Addenshoeve 7 • 3911 TG Rhenen
T O317 - 74 30 30 • [email protected]
KIJK OP WWW .ALPATEK.COM
Onder druk de
beste prestaties...
06 T/M 09
OKTOBER 2014
STUTTGART
www.motek-messe.de
Ohmstraat 42, 3335 LT Zwijndrecht
T. +31 (0)78 623 18 18 • www.rs-hydrauliek.nl
Leverancier van
hydraulische- en aandrijftechnische
componenten, remmen, systemen en besturingen
Vervangingsdelen zoals cartridgekits, lagers, assen, sealkits,
rotatinggroups, compensators enz. van onder andere
METARIS, CML en VELJAN (ook toepasbaar in de originele
pompen van Denison, Vickers, Rexroth, Sauer, Voac).
TECHNIEK Elektrisch
van Thomson, als alternatief voor pneumatische cilinders) en hefkolommen. In
het laatste geval gaat het vooral om wat
zwaardere uitvoeringen waarbij toch
hoge eisen worden gesteld aan nauwkeurigheid.
Het programma motoren begint bij stappenmotoren van Animatics en Moons,
met een vermogensrange die varieert van
een paar Watt tot high-end direct drive
motoren. De motoren zijn af fabriek ook
leverbaar met een geïntegreerde reductor, bijvoorbeeld een planetaire overbrenging, wormwiel of spindel. Ook motoren
met geïntegreerde regelaar zijn leverbaar,
al dan niet voorzien van een communicatiebus.
Naast stappenmotoren omvat het leveringsprogramma ook gelijkstroom- en
borstelloze servoaandrijvingen. De direct
drive motoren zijn leverbaar met een continukoppel tot circa 700 Nm en worden
onder meer toegepast in drukpersen en
rotatietafels in bewerkingsmachines. Het
voordeel van deze motoren is dat er geen
mechanische reductor toegepast hoeft te
worden met nadelen zoals omkeerspeling
en slijtage.
Het programma drives en controllers
omvat twee lijnen servobesturingen, die
al sinds de jaren tachtig in het programma
zitten: Copley Controls en Elmo Motion
Control. Product & Projects manager Rob
Loos gaat daar dieper op in. “Beide fabrikaten hebben hun eigen unieke specificaties. De drives van Elmo hebben wereldwijd de hoogste vermogensdichtheid,
waardoor ze compact en licht zijn. Dat
betekent dat ze heel geschikt zijn voor opbouw op bewegende armen van portaalen robotarmen, wat bovendien bekabeling uitspaart. De drives van Copley Controls zijn leverbaar in uitvoeringen waarbij
één tot vier drives op een unit zijn geïntegreerd. Aansturing van meerdere drives in
een CANOpen of EtherCAT netwerk is
geen enkel probleem. De klant kan zelf de
interface bepalen, waardoor de drives
flexibel inzetbaar zijn. Als de klant te weinig kennis op dit gebied heeft, kunnen wij
bijspringen, bijvoorbeeld in de training
van zijn medewerkers. Maar we kunnen
ook de totale projectverantwoordelijkheid
overnemen, tot en met het ontwikkelingen van custom interface printen.”
Markten, projecten en applicaties
Eltrex Motion wil een aantal marktsegmenten voorzien van producten, projecten en kennis. In de medische techniek is
de aanwezige expertise onder meer toegepast bij de bouw van dialyse-apparatuur en diverse soorten scanners. In deze
september 2014
44-45-47_eltrex.indd 47
AT AANDRIJFTECHNIEK
Eltrex Motion voert onder meer voor TNO applicaties uit waarbij het bedrijf uit Breda haalbaarheidsstudie, (her)ontwerp en engineering, service en onderhoud op locatie kan verzorgen (foto met dank aan TNO)
wereld is behalve betrouwbaarheid ook
traceerbaarheid van groot belang.
Een tweede belangrijk marktsegment is
de agro-industrie. Hierin bestrijkt Eltrex
de gehele keten, van planten- en bloemensorteersystemen tot uiteenlopende
verpakkingssystemen.
Ook de verpakkingsindustrie is een belangrijk segment, met name voor pickand-place eenheden. “Door ons geleverde
aandrijvingen en besturingen verwerken
zo’n beetje alles wat er te verpakken valt,”
aldus Loos.
Een vierde tak betreft hightech projecten.
In het verleden onderhield Eltromat al
Nieuwe naam met
eigen identiteit
veel contacten met de Technische Universiteiten, TNO, ESA/Estec en marktpartijen
als Demcon en CCM. Daarbij wordt druk
gebruik gemaakt van ondersteunende
technieken (SolidWorks, Eplan) en softwareontwikkeling en -ondersteuning. Behalve de technische uitvoering worden
ook haalbaarheidsstudies uitgevoerd. Service en onderhoud op locatie, herontwerp
en retrofit van bestaande machines behoren eveneens tot het programma.
De door Eltrex uitgevoerde projecten variëren heel sterk. Zo werd op het dak van de
TU Delft de Parsax radar voorzien van upto-date aandrijving en besturing. Samen
met een dienstverlener op gebied van leidinginspectie werd een voertuig voorzien
van besturing die blijft functioneren terwijl het medium gewoon door de leiding
blijft lopen en dus niet hoeft te worden
afgesloten en leeggepompt. Het mechani-
sche gedeelte werd door de klant ontwikkeld, de aandrijving, besturing en software kwamen voor rekening van Eltromat.
Momenteel is Eltrex Motion voor Sabo
Boxtel een nieuwe generatie inductie hardingsmachines aan het voorzien van besturing en bediening. Hier neemt het bedrijf de verantwoordelijkheid voor de
ontwikkeling van de besturing en bediening van de machine. Voor ESA/Estec is
een aandrijving en besturing ontwikkeld
voor een schaalmodel van de twee Marsrovers. Dit model wordt vooral gebruikt
voor onderzoek naar haalbare bewegingsprofielen. Loos: “Als je het op televisie ziet rijden, lijkt het allemaal simpel
wat dat voertuig kan. In werkelijkheid is in
het voertuig een aantal complexe bewegingen voorzien.”
Tot slot
Tijdens WOTS zal Eltrex Motion zich voor
het eerst breed presenteren aan de markt.
Hier zal men zowel de levering van componenten als de mogelijkheden voor engineering en projecten presenteren.
Telerex gaat intussen onder eigen naam
verder met de activiteiten die niet zijn ondergebracht in Eltrex Motion en staat met
een eigen stand op de beurs. Net als voorheen kunt u hier terecht voor allerlei elektronica en toebehoren, zoals voedingen
(van Meanwell), printers, lezers, displays,
aanraakschermen, connectoren, filters en
afschermingen, koellichamen (onder
meer van het eigen MechaTronix), ventilatoren en behuizingen.
Inl.: Eltrex Motion BV, tel.: (076) 789 00 30,
www.eltrex-motion.com
www.AT-aandrijftechniek.nl
47
04-09-14 15:22
BESTURINGSTECHNIEK
Groneman BV
Amarilstraat 11
7554 TV Hengelo (Ov.)
Tel: 074 - 255 11 40
[email protected]
www.groneman.nl
AANDRIJFTECHNIEK
ROBA-DS
- Draaistijve askoppeling
- Geringe massatraagheid
- Veelvoud aan varianten
VERBINDINGSTECHNIEK
Ga voor
koppelingen
naar Groneman
Krachtige, betrouwbare hydrauliek
Action-Hydro: hoogwaardige hydrauliek voor alle denkbare toepassingen.
Specialist met een schat aan ervaring in hydraulische systemen.
Voor situaties waar het draait om betrouwbaarheid en duurzaamheid.
Action-Hydro B.V. Kabelstraat 7 1322 AD Almere
T: 036-5360204 E: [email protected] I: www.action-hydro.nl NL-1022-EKS+CF 94x130M_NL-1022-EKS+CF 94x130M 02.09.14 15:23 Seite 1
kennis
&
ervaring
Ohmstraat 42, 3335 LT Zwijndrecht
T. +31 (0)78 623 18 18 • www.rs-hydrauliek.nl
Al 20 jaar leverancier van topmerken
schotten- en plunjerpompen en motoren, kleppen,
cilinders, compact units, tandwieleenheden, remmen en
rembedieningen, meettechniek, electronica en vervangingsdelen
Onze kracht:
Dynamische energietoevoer
eenvoudig gemaakt
Configureer eenvoudig met kabelrupsen, chainflex kabels
en componenten van igus . Vind en configureer online.
Geteste kwaliteit uit het 1.750 m igus test laboratorium.
®
®
2
®
Vraag naar een gratis monster: Tel. 0346-35 39 32
Fax 0346-35 38 49
.nl/e-chain
®
Bezoek ons: WOTS 2014, Utrecht – Hal 10 Stand B061
TECHNIEK Mechanisch
Duurzame dieselmotor
met elektronische regeling
[tekst] Ad Spijkers [foto] Motorenfabrik Hatz GmbH & Co KG
Motorenfabrikant Hatz heeft een dieselmotor met common rail inspuiting
in de vermogensklasse tot 56 kW ontwikkeld voor industriële toepassing.
In combinatie met een compacter ontwerp kon de motorenbouwer ook het
brandstofverbruik verminderen. Via uitlaatgasrecirculatie is ook de emissies
van stikstofoxiden verlaagd en door het volledig nieuw ontwikkelde verbrandingssysteem gebeurde hetzelfde met de roetdeeltjes.
H
De energetisch efficiënte en weinig
emissie uitstotende
dieselmotor is
geschikt voor industriële toepassingen
als heftrucks, hefplateaus, houthakselaars en warmtekrachtcentrales
september 2014
49_hatz.indd 49
et in een onderzoeksproject ontwikkelde motorconcept vormt de basis voor
een nieuwe serie watergekoelde dieselmotoren. Deze dieselmotor is geschikt
voor inbouw in machines zoals heftrucks,
hoogwerkers en warmtekrachtinstallaties.
Het onderzoek had als doel een lichtere,
efficiëntere en duurzamere reeks industriële dieselmotoren te ontwikkelen. Om
een betere benutting van de brandstof te
waarborgen en zo de uitstoot te verminderen, is een nauwkeurige elektronische
regeling voor de brandstofinjectie gebruikt. Deze techniek was echter vanaf
het begin in tegenspraak met het doel
een robuuste motor met lange onderhoudsintervallen te bouwen. De levensduur zou moeten verdubbelen in vergelijking met dat van zijn voorganger.
De motorenbouwer realiseerde de hoge
levensduur van de motor door een herzie-
AT AANDRIJFTECHNIEK
ning van het motorontwerp, met een consequente integratie van het nieuwe injectiesysteem. Daarvoor moesten het verbrandingsproces, de uitlaatgasnabehandeling en de elektronische componenten
worden aangepast.
Inspuiting
Voor de brandstofinjectie kozen de onderzoekers voor het in de automotive sector
al wijdverbreide common rail systeem dat
de uitstoot van uitlaatgassen vermindert
en tegelijkertijd het rendement van de
verbranding verhoogt. Hierbij worden de
compressie en de inspuiting ontkoppeld.
De inspuitdruk wordt grotendeels onafhankelijk van het motortoerental en de
ingespoten hoeveelheid geregeld. Slechts
één hogedrukpomp zorgt voor het opwekken van de druk. Het systeem maakt
een flexibele injectie mogelijk met een
onderverdeling in voor-, hoofd- en na-inspuiting.
Dit systeem is echter relatief complex opgebouwd en stelt hoge eisen aan alle onderdelen. Om deze reden namen de ontwikkelaars niet zonder meer de technologie van de voor personen- of vrachtwagens
ontwikkelde common rail injectiesystemen
over. Vooral de kwaliteit van brandstoffen
is in het brede bereik van industriële dieselmotor zeer uiteenlopend. Ook de eis
voor de levensduur (meer dan tienduizend
bedrijfsuren) is hoog. Bovendien kunnen
de hogere kosten voor de motor niet worden doorberekend naar de markt.
Hogere druk
Hatz werkt samen met de autotoeleverancier Bosch, die een common rail systeem
ontwikkelt voor industriële dieselmotoren, en het Leibniz-Institut für Informationsstruktur in Karlsruhe. Ook de injectoren, hogedruk inspuitpompen, de besturing, het inspuitkanaal, de sensoren en de
aandrijvingen (actuatoren) worden geleverd door Bosch.
Het common rail systeem is ontworpen
voor een inspuitdruk van 1.800 bar. Door
deze hoge druk wordt de brandstof relatief fijn en homogeen verdeeld en efficiënt verbrand. Daardoor ontstaan minder roetdeeltjes. In combinatie met het
innovatieve uitlaatgas recirculatiesysteem
en het nieuwe verbrandingsproces (‘intelligent Hatz Advanced Combustion System
of iHACS) worden enerzijds de stikstofoxiden en anderzijds de roetdeeltjes zover
vermeden dat kan worden afgezien van
een roetfilter. Voor een optimale afstemming van de inspuiting op de turbomotor
Minder
brandstofverbruik
en emissies
ontwikkelden de ingenieurs een drietrapsinjectie. Door de van de karakteristiek afhankelijke voorinspuiting wordt de
geluidsemissie verminderd. De na-inspuiting vermindert de uitstoot en roetvorming. Een geometrische herontwerp van
de cilinderzuiger verlaagde de uitstoot
van schadelijke stoffen en het brandstofverbruik met vijf procentpunten. Omdat
bij een ééntraps olieafscheiding problemen door olienevelresiduen in de carterventilatie en in de aanzuiging optraden,
heeft de motorfabrikant een drietraps
oliescheidingssysteem ontwikkeld.
Inl.: Hatz Nederland BV,
tel.: (0345) 47 00 40,
www.hatz-diesel.com
www.AT-aandrijftechniek.nl
49
05-09-14 09:52
Juiste keuze koppeling en rem
bepalend voor levensduurkosten
[tekst] Hermann Bestle, Chr. Mayr GmbH+Co.KG, Mauerstetten (D) [foto’s] Chr. Mayr GmbH+Co. KG
Koppelingen om twee roterende assen met elkaar te verbinden en remmen om ze gecontroleerd tot stilstand te brengen,
zijn bij constructeurs nogal eens sluitpost als wordt gekeken
naar de tijd die er aan wordt besteed. De keuze van het juiste
type en de berekening van de juiste grootte hebben echter
grote invloed op de aanschafprijs, de montagetijd, onderhoudskosten en levensduur, kortom de Total Cost of Ownership. Aan de hand van twee voorbeelden legt Mayr Antriebstechnik uit waarom.
De Roba-DS geeft aandrijfmomenten tot aan de nominale belasting
spelingsvrij door met een constante, hoge draaistijfheid. Met zijn
hoge vermogensdichtheid is de lamellenpakketkoppeling geschikt
voor toepassingen met hoge draaimomenten
D
e montagekosten van grote koppelingen zijn een belangrijke economische factor waarmee bij de aankoopbeslissing
vaak onvoldoende rekening wordt gehouden. Een eenvoudige en snelle montagemethode kan veel werkuren overbodig
maken en onnodige kosten voorkomen.
Bovendien zijn de inbouwwerkzaamheden zelf voor de monteurs dan aanzienlijk
eenvoudiger.
Het monteren van grote askoppelingen
Veel montagetijd
besparen
In gemonteerde toestand wordt de conische pen van de Roba-DS
lamellenkoppeling door de spanschroef in de conische openingen getrokken. Om het lamellenpakket te demonteren, wordt de
spanschroef losgedraaid en daarna samen met het persdeksel aan
de tegenoverliggende zijde in de conische pen geschroefd. Deze
komt daardoor los en kan in axiale richting worden verwijderd. De
lamellenpakketten en bussen kunnen nu in radiale richting worden
gemonteerd of gedemonteerd
50
50-51-53_groneman.indd 50
www.AT-aandrijftechniek.nl
voor draaimomenten tot 110.000 Nm kan
soms een ware uitdaging zijn. Daarom
heeft Mayr zijn grote Roba-DS lamellenkoppelingen voorzien van gemakkelijk te
monteren conische bevestigingsmiddelen. Dit systeem maakt voor monteurs wat
betreft snelheid en eenvoud van installeren een groot verschil in vergelijking met
andere bevestigingsmethoden.
Het kenmerk van de grote Roba-DS lamellenkoppelingen is de spelingsvrije wijze
van bevestiging van het torsiestijve, elastische lamellenpakket aan de dragende
delen als naaf, flens en bus. Daarbij trek-
ken spanbouten conische pennen in kegelvormige boorgaten die in de dragende
delen en de conische klembussen van het
lamellenpakket zijn aangebracht. Door
deze constructie ontstaan krachten bij het
monteren van de conische pennen die de
conische klembussen en dragende delen
elastisch oprekken in radiale richting, en
dat garandeert een spelingsvrije bevestiging van het lamellenpakket.
De conische bevestiging werkt als een
krachtoverbrenging en verlaagt de aandraaimomenten van de bouten tot een
fractie van het moment dat gangbare verbindingen vereisen. Zo kan het lamellenpakket van de Roba-DS voor een nominaal
koppelingsmoment van 110.000 Nm al
met aandraaimomenten van slechts 420
Nm worden bevestigd. Bovendien vereist
de montage slechts een minimale hoeveelheid tijd, omdat per lamellenpakket
slechts acht spanbouten hoeven te worden aangedraaid.
Conventionele bevestiging
Bij veel andere grote koppelingen worden
de lamellenpakketten hetzij met grote
bouten bevestigd (die aandraaimomenten
van vele duizenden Nm vereisen) of met
behulp van speciale klemelementen met
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
04-09-14 15:25
teCHNIeK Mechanisch
meervoudige spanbouten. Bij dergelijke
klemelementen met meervoudige spanbouten zijn op een centrale moer telkens
vier, zes of acht kleine aanzetbouten aangebracht. De moer met de hoofdschroefdraad zelf dient eigenlijk alleen voor het
aanbrengen van een eerste voorspankracht op de lamellenpakketbouten. De
daadwerkelijke klemkracht wordt geleverd door de vele kleine aanzetbouten op
de moeren aan te draaien. Het monteren
van een dergelijke constructie vereist talloze individuele en tijdrovende stappen.
Bij uitvoeringen met acht aanzetbouten
worden eerst de hoofdmoeren op de lamellenpakketbouten gedraaid. Om elke
moer centraal op het hoofdschroefdraad
te houden en eventuele speling te elimineren, draait de monteur vervolgens
steeds vier aanzetbouten kruislings handvast aan. Dezelfde vier aanzetbouten worden daarna opnieuw kruislings aange-
Spelingsvrije
overdracht
draaimoment
draaid met in eerste instantie 50 procent
van het voorgeschreven aandraaimoment,
en vervolgens met 100 procent. Daarna
trekt de monteur alle acht de bouten in
een rondgaande beweging met 100 procent van het voorgeschreven aandraaimoment vast. Dit dient net zolang te worden
herhaald tot alle aanzetbouten gelijkmatig op spanning zijn gebracht. Dit vereist
doorgaans twee tot drie herhalingen, en
bij lange lamellenpakketbouten nog
meer. Bij lamellenpakketten met acht bevestigingspunten en acht spanbouten per
moer, zijn bij drie herhalingen in totaal 32
handelingen per bevestigingspunt nodig,
dus 256 handelingen per lamellenpakket.
Bij lamellenpakketkoppelingen met dubbel lamellenpakket komt dat neer op 512
handelingen.
Conische bevestiging
Een conische bevestiging is veel sneller en
economischer te monteren. In vergelijking
met het bovenstaande vergt de conische
bevestiging van de Roba-DS koppeling, die
slechts acht spanbouten gebruikt, veel
minder tijd dus montagekosten. Elke spanschroef wordt in slechts drie stappen op
het vereiste aandraaimoment gebracht.
Op die manier is een compleet lamellenpakket al met 24 handelingen volledig te
september 2014
50-51-53_groneman.indd 51
monteren, en uitvoeringen met dubbel
lamellenpakket met 48 handelingen.
Ook bij het demonteren van klemelementen met meervoudige spanbouten moeten alle aanzetbouten stapsgewijs in een
aantal rondgangen worden ontlast. Anders kunnen de nog aanwezige aanzetbouten beschadigd raken en zich compleet vastvreten. De conische bevestiging
is daarentegen wel heel eenvoudig en
snel te demonteren. Eerst worden de
spanbouten losgedraaid en na het verwijderen samen met het persdeksel aan de
tegenoverliggende zijde weer in de conische pen geschroefd. Deze komt daardoor
los en kan in axiale richting worden verwijderd. De lamellenpakketten en bussen
kunnen nu in radiale richting worden gemonteerd of gedemonteerd, zonder dat
de aangesloten machines verschoven
hoeven te worden.
De Roba-DS lamellenpakketkoppelingen
met conische bevestigingen zijn leverbaar
in vijf formaten voor nominale draaimomenten van 22.000 Nm tot 110.000 Nm. Ze
zorgen voor een spelingsvrije en slijtarme
overdracht van draaimomenten en compenseren daarbij axiale, diagonale en radiale asverschuivingen. De Roba-DS is
torsiestijf, bestand tegen hoge en lage
temperaturen en levert een hoge vermogensdichtheid. Deze eigenschappen
maken deze component tot een geschikte
lamellenpakketkoppeling voor toepassingen met hoge draaimomenten. Hij is makkelijk te onderhouden en bedrijfszeker.
In het onwaarschijnlijke geval dat zowel de primaire als de secundaire besturingscomputers uitvallen, kunnen de horizontale staartvlakken van Airbus vliegtuigen via een mechanische koppeling
handmatig worden bediend (bron: IW-Maschinenbau)
Deze specifieke
Roba Contitorque
hystereserem is speciaal ontwikkeld om
een constant remmoment te leveren
over het volledige
gespecificeerde
temperatuurbereik
van -55°C tot +70°C
primaire als de secundaire besturingscomputers uitvallen, moet de ‘trimmable
horizontal stabilizer actuator’ vanuit de
cockpit handmatig kunnen worden bediend om het vliegtuig te trimmen. Tussen
de cockpit en de staart van het vliegtuig
zijn allerlei mechanische onderdelen en
staalkabels aangebracht om deze instellingsbewegingen vanuit de cockpit over te
brengen naar de bediening van de horizontale staartvlakken.
De mechanische koppeling, die de gehele
lengte van het vliegtuig beslaat, oefent
sleepmomenten uit die ook bij het testen

Veiligheid in de lucht
Het tweede voorbeeld betreft een toepassing van de juiste koppeling en rem in de
praktijk. Vliegtuigbouwer Airbus gaf de
firma IW-Maschinenbau in Niestetal opdracht tot het ontwikkelen van een systeem voor het simuleren van sleepmomenten. Hiermee moeten actuatoren
voor de horizontale staartvlakken (de zogeheten ‘trimmable horizontal stabilizer
actuators’) worden getest. Bij het testen
van deze stelaandrijvingen wordt een
combinatie van een hystereserem en een
askoppeling gebruikt.
In de Airbus vliegtuigen worden de horizontale staartvlakken en de hoogteroeren
bewogen door stabilo-actuatoren. De hydraulische actuatoren en de horizontale
staartvlakken zijn door een mechanisme
met elkaar verbonden. Op de zijkant van
de actuator zit een flensnaaf waarmee hij
ook handmatig kan worden versteld. In
het onwaarschijnlijke geval dat zowel de
AT AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
51
04-09-14 15:25
September 30th - October 3rd
Jaarbeurs Utrecht
Visit us: Stand 10D045
presents
S-Dias:
Pocket Sized Automation
Ultra Fast
aUtomation
1µs rEsPonsE timE
www.br-automation.com/reACTION
reACTION
TECHNOLOGY
<
<
<
<
<
Replaces dedicated hardware
Freely programmable
IEC 61131, Function Block Diagram
Reduces CPU load
Reduces machine cycle time
World Of Technology & Science,
Jaarbeurs, Utrecht
30.09. - 03.10.2014
standnummer 10D059
Find out more.
powered by
www.sigmacontrol.eu
TECHNIEK Mechanisch
van de stabilo-actuatoren moeten worden
meegenomen (sleepmomenten ontstaan
door het over de ondergrond slepen van
kabels en stangen). Airbus in Bremen test
zijn actuatorsystemen uitgebreid tijdens
de optimalisatiefase van de bouw en bij
het maken van nieuwe ontwerpen, voordat deze in serieproductie worden genomen en in vliegtuigen worden ingebouwd. Maar ook luchtvaartmaatschappijen voeren deze tests uit bij reparatie en
onderhoud.
Vliegtuig
Cardan
Control cable (Kabel)
Actuator
Hulpaandrijving
Vliegtuig
Testbank
De hydraulische actuatoren van de horizontale staartvlakken moeten op een speciaal gebouwde testbank aan realistische
gebruiksomstandigheden kunnen worden blootgesteld. Daarbij wordt de actuator in zijn geheel in een klimaatkamer
geplaatst om hem aan omgevingstemperaturen van -55°C tot +70°C bloot te stellen. Een Roba Contitorque hystereserem
simuleert daarbij de sleepmomenten die
in werkelijkheid ontstaan in het systeem
Rem simuleert
Hoogteroer
Cardan
Tijdens het testen van de stabilo-actuatoren simuleert een Roba Contitorque hystereserem de sleepmomenten die
in het vliegtuig ontstaan in de mechanische overbrenging van cockpit naar staart (bron: IW-Maschinenbau)
sleepbewegingen
voor de mechanische bediening van de
staartvlakken via de mechanische verbinding tussen de cockpit en de hydraulische
actuator.
Op de testbank wordt de hystereserem
aan de hydraulische actuator bevestigd
via twee ingebouwde cardankoppelingen
die op een zwevend opgehangen draaimomentsteun zijn geplaatst. De zwevend
opgehangen draaimomentsteun en één
van de cardankoppelingen beschermen
de actuator tegen het ontstaan van radiale, diagonale en axiale krachten. Aan de
tweede cardankoppeling kan een rotatiesensor worden bevestigd om de exacte
hoek van de flensnaaf te meten.
De specifieke Roba Contitorque hystereserem is speciaal ontwikkeld om een constant remmoment te leveren over het volledige gespecificeerde temperatuurbereik
van -55°C tot +70°C. Dit vereiste twee verschillende uitvoeringen met dezelfde uitwendige afmetingen om het vereiste
grote remmomentbereik te realiseren. De
ene uitvoering heeft een remmomentbereik van 0,5 Nm tot 6 Nm, de andere een
bereik van 6 Nm tot 12 Nm. Over het volledige bereik kan het remmoment nauwkeurig worden ingesteld.
De Roba Contitorque levert vanuit stilstand
september 2014
50-51-53_groneman.indd 53
Huls
Lamellenpakket
Naaf
Drukdeksel
Conuspen
Spanschroef
Conische bevestiging in
gemonteerde toestand
Demontage
Bij het monteren van het lamellenpakket van de Roba-DS worden conische pennen door de spanbouten in de conische openingen getrokken. De tijd die het aandraaien van de acht bouten vereist, is minimaal. Het bevestigen van
een meervoudige schroefconstructie bij een lamellenpakket met acht bevestigingspunten daarentegen vereist 256
handelingen
een opvallend constant remmoment,
omdat dit al direct wordt opgewekt door
de magneten en hoogwaardige hysteresematerialen. Andere typen slipkoppelingen
en remmen leveren geen constant remmoment of leveren dit pas vanaf een bepaald
toerental. Hysteresekoppelingen en -rem-
AT AANDRIJFTECHNIEK
men zijn superieur wat betreft het constante draaimoment dat ze leveren en hun
nauwkeurige instelbaarheid.
Inl.: Groneman BV,
tel.: (074) 255 11 40,
www.groneman.nl
www.AT-aandrijftechniek.nl
53
04-09-14 15:26
Duurzaam energie opwekken,
algen kweken en regenwater winnen
[tekst] Frank Senteur [foto’s] Framo Morat BV, Moordrecht
Op ieder oppervlak zonne-energie kunnen opwekken, regenwater opvangen, de luchtkwaliteit verbeteren of algen produceren? Het lijkt futuristisch,
maar is realiteit. Cablean ontwikkelde het ‘SurfacE²motion Concept’ waarbij
met roterende boxen oppervlakken met verschillende functies kunnen worden gecreëerd. De aandrijving gebeurt onder meer met motorreductoren van
Framo-Morat, dat voor het dynamisch koppelen van de roterende elementen
speciale wormwielsets voor Cablean ontwikkelt en produceert.
N
ederland telt meer dan 2,6 miljard
vierkante meter aan ‘direct benutbare oppervlakken’. Dan moeten we denken aan
daken, gevels, hekken, schermen, (sport)
velden, et cetera. Volgens Peter van Dommele, directeur van Cablean (zes locaties in
Nederland met het hoofdkantoor in Sliedrecht) kunnen die oppervlakken dankzij
het ‘SurfacE²motion Concept’ worden gebruikt voor duurzame productie.
Multifunctionele oppervlakken
Van Dommele: “Je kunt die oppervlakken
voorzien van roterende elementen
(boxen) die zijn voorzien van ‘kleine fabriekjes’. De roterende elementen/boxen
kunnen verschillende vormen hebben rechthoekig, vierkant, driehoekig - waarbij met een mechanisch gesloten elektrische aandrijving de op dat moment gewenste kant naar buiten wordt gekeerd.
2,6 miljard m2
Partners
benutten
Framo-Morat levert een uitgebreid programma Compacta opsteekmotorreducturen met aandrijfkoppels van 60 tot 1.600 Nm
54
54-55_framo.indd 54
www.AT-aandrijftechniek.nl
ingebouwd worden, waardoor ze met
zonlicht bijvoorbeeld groenten of algen
produceren. Je kunt er ook led-panelen
opzetten, zodat het informatiezuilen en/
of reclameborden worden en die weer
combineren met duurzame technieken. In
totaal kennen we nu zo’n 85 verschillende
soorten toepassingen voor de oppervlakken, waarbij we een methode hebben
ontwikkeld om al die faciliteiten te integreren en te beheren.”
Cablean heeft het ‘SurfacE²motion Concept’ al op verschillende plaatsen gerealiseerd. In eerste instantie gebeurde dit
vooral op daken en gevels, maar in Eindhoven werd in mei van dit jaar een sportveld opgeleverd dat door Cablean is opgebouwd uit draaibare elementen. Het is
een combinatie van kunstgras en kunstvloer (om op te sporten), zonne-energieopwekking en regenwateropvang.
De boxen zijn opgebouwd uit aluminium
profielen. De binnenruimte is hol en die
holte is voor verschillende doeleinden te
benutten; voor de opvang van regenwater
bijvoorbeeld, maar ook voor de opslag
van warmte of zelfs elektriciteit. Weer een
andere mogelijkheid is de elementen te
voorzien van een soort ‘biofabriekjes’,
waarmee groenten en algen geproduceerd kunnen worden. Die algen zijn te
gebruiken als basis voor voedingsmiddelen en voedingssupplementen. Het concept is overal toepasbaar. Op daken, gevels, als scheepsdek, maar ook ter vervanging van (toegangs)hekken, als boarding
in stadions, als informatiezuil waarbij een
zijde met led’s uitgerust kan worden, et
cetera.
Dan kun je denken aan een kant met zonnepanelen of zonnecellen waarmee respectievelijk warmte of elektriciteit wordt
gegenereerd. Ook kan het element een
regenwateropvangsysteem bevatten dat
wordt geactiveerd door de kant met een
waterdoorlatend oppervlak (een soort filterdoek) naar buiten te draaien. Maar ook
kunnen er ‘biofabriekjes’ in de elementen
Cablean startte in 2009 met een prototype
van het ‘SurfacE²motion Concept’. “Vervolgens zijn we daarmee het ontwikkel/
testtraject ingegaan,” zegt Van Dommele.
“We geloven in samenwerking, vandaar
dat we vanaf het prille begin samenwerking hebben gezocht met specialisten
zoals Sapa, VDL, Heras, DJPS en anderen.
De technologie wordt geproduceerd in
Nederland door een hoogwaardig industrieel cluster. Inmiddels zijn we zover dat
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
05-09-14 09:42
TECHNIEK Mechanisch
“Voor Cablean produceren we een speciale
uitvoering van de Compacta, waarbij we
een aanpassing hebben gedaan in de eindschakelaars zodat daarmee, afhankelijk van
de vorm van het roterende element, meerdere tussenposities mogelijk zijn. De afslagpunten zijn nauwkeurig instelbaar, zodat je
geen complexe besturingen en extra sensoren nodig hebt om de panelen te roteren en
in de juiste positie vast te zetten. De Compacta’s drijven een vierkante centrale as
aan, waarop wormwielsets zitten met een
overbrenging van 100:1. De koppelassen
zijn onder veerspanning gemonteerd, zodat
ze ook gemakkelijk uitneembaar zijn. De
worm/wormwielsets zijn speciaal voor Cablean ontwikkeld en worden bij onze
hoofdvestiging in Duitsland geproduceerd.
De wormen zijn van roestvaststaal, de
wormwielen van een hoogwaardige technische kunststof. Dit is een zelfsmerende oplossing die een hoge nauwkeurigheid combineert met een lange levensduur. Schermen met negen gekoppelde elementen en
een totale schermafmeting van 5 m x 2,5 m
worden met slechts één MS12 Compacta
motorreductor aangedreven. Na het monteren en afstellen van de assen en wormwielsets is de constructie mechanisch gesloten,
zelfremmend en onderhoudsvrij. Voor grotere schermen met meer roterende elementen passen we simpelweg een grotere motorreductor toe met een hoger koppel. De
mogelijkheden zijn wat dat betreft vrijwel
onbegrensd.”
Een driehoekig Cablean-element in opbouw. Duidelijk is te zien dat de binnenzijde van de
box hol is waardoor deze benut kan worden voor bijvoorbeeld de opslag van (regen)water
en energie. Ook kan deze worden gebruikt voor een productie-unit die bijvoorbeeld lucht
zuivert of voor bio-toepassingen
we klaar staan om het breed in de markt
uit te rollen. We hebben al een behoorlijk
aantal ‘proof of concept’ projecten gerealiseerd. Het sportveld in Eindhoven bijvoorbeeld, maar ook de gebouwschil van
de Duurzaamheidsfabriek uit Dordrecht
en de gevel van het Albert Schweitzer Ziekenhuis in Zwijndrecht. Deze projecten
zijn zogenaamde ‘Cablean Energy Projects’, waarbij de inrichting en programmering zorgt voor het gratis kunnen
doorgeven van de opgewekte zonneenergie.”
Zo solide en
eenvoudig mogelijk
Volgens Van Dommele is Cablean als
enige in staat het oppervlak een meervoudig aanbod te geven en hiermee ook een
verdienmodel te genereren. “Door constant te veranderen van toepassing wanneer dit interessant of nodig is, wordt
omzet gegenereerd. Denk aan de combinatie zonne-energieopwekking, luchtzuivering, regenwateropvang, exposure in de
vorm van kunst of boodschappen. Hiermee genereren we voldoende inkomsten
om de opgewekte zonnestroom gratis
door te kunnen geven aan maatschappelijke organisaties zoals scholen, zorginstellingen, ziekenhuizen en sportverenigingen. Er staan er inmiddels meerdere
van dit soort projecten in Nederland. In
binnenstedelijke omgevingen kunnen we
de investering binnen vijf jaar terugver-
september 2014
54-55_framo.indd 55
dienen. Met name maatschappelijk gerichte organisaties als scholen, gemeenten, woningcorporaties, zwembaden
maar ook kantoren, ziekenhuizen, et cetera krijgen hierdoor extra middelen om
hun belangrijke taken te kunnen uitvoeren. Tegelijk kunnen ze zich extra profileren als duurzame organisatie die na de
‘terugverdientijd’ gewoon geld met ons
systeem verdient.”
Aandrijftechnische uitdaging
Cablean heeft voor het roteren twee oplossingen, namelijk een uitvoering met
buismotor en een uitvoering met motorreductor en worm/wormwieloverbrenging. Voor deze laatste uitvoering werkt
Cablean samen met Framo-Morat. Marcel
Perdon van Framo Morat Nederland in
Moordrecht zegt hierover: “Het streven
was om de aandrijving zo solide en eenvoudig mogelijk te maken zonder ingewikkelde elektronica. Dat hebben we gerealiseerd middels een mechanisch gesloten aandrijving met een centrale as en
worm/wormwielsets waarmee de gekoppelde elementen simultaan worden bewogen. Voor de elektrische aandrijving
zijn Compacta motorreductoren ideaal.
Deze produceren we in allerlei varianten,
waarbij we praten over koppels van 60 Nm
tot 1.600 Nm. Door de compacte bouw
zijn deze aandrijvingen uitstekend geschikt voor constructies met weinig inbouwruimte. Die combinatie van eigenschappen komt in deze toepassing goed
tot zijn recht.”
AT AANDRIJFTECHNIEK
Inl.: Cablean Group, tel.: (0184) 44 81 55,
www.cablean.nl
Framo Morat Nederland BV,
tel.: (0182) 61 00 06, www.framo-morat.nl
Verticale wand
met twee vakken
met beplanting en
een derde vlak met
zonnecellen. In dit
geval zijn de ‘biovlakken’ voorzien
van sierplanten,
maar deze kunnen
ook worden gebruikt voor de productie van groenten
www.AT-aandrijftechniek.nl
55
05-09-14 09:42
Goed gereedschap verlengt
levensduur aandrijfcomponenten
[tekst] Jeroen Aalberts [foto’s] Bega Special Tools
Bega Special Tools uit Vaassen is fabrikant en distributeur van gereedschap
kelingsafdeling van Bega Tools, hebben
hydraulische trekkers enkele voordelen
ten opzichte van mechanische trekkers.
“Bij hydraulische trekkers draait de as niet
mee, dus hoef je de poelietrekker niet te
fixeren. Er is geen wrijving tussen de spindel en de as, en de trekker kan niet overbelast worden omdat het overdrukventiel
gedimensioneerd is op het tonnage van
de trekker. Bij mechanische trekkers willen
monteurs nog wel eens het moment vergroten door met een buis de sleutel of de
ratel te verlengen.”
voor het schadevrij demonteren en monteren van lagers en aandrijfcomponenten. Een combinatie van correcte montage, goede smering, uitlijning en
conditiebewaking verlengt de standtijd van roterende apparatuur en voorkomt ongewenste uitval.
Brandgevaar nihil
Hydraulische trekkers zijn al snel interessant bij veelvuldig gebruik, voor grote
tonnages zijn ze gewoon een must. Bega
Tools heeft verrijdbare hydraulische trekkers tot 150 ton in het programma.
Voor de veiligheid bij demontage past
Bega Tools het liefst zelfcentrerende lagertrekkers toe zodat onnodig scheeftrekken wordt voorkomen. Ook kan de veiligheid op een eenvoudige manier verhoogd
worden met het gebruik van netjes om
het lagergereedschap. Bij het losschieten
van het te verwijderen object wordt dit
door het net opgevangen.
De Betex HXPM 100t
is een verplaatsbare,
zelfcentrerende,
hydraulische trekker
met een slaglengte
tot 330 mm. De afstand tussen cilinder
en as kan worden
opgevuld met adapters tot maximaal
Laagfrequente inductieverhitters
620 mm
Na demontage is de volgende uitdaging
natuurlijk om de nieuwe aandrijfcomponent te plaatsen zonder schade te veroorzaken. Vooral bij lagers is hier de eerste
winst te behalen om prematuur uitval te
voorkomen. Een veel gebruikte methode
om lagers en aandrijfcomponenten te
monteren is om deze van tevoren te verwarmen. Door uitzetting is de component
eenvoudig over een (niet verwarmde) as
te schuiven.
Traditionele verwarmingsmethoden zoals
ovens, oliebaden en branders worden
sinds de komst van inductieverhitters
steeds minder gebruikt. Ovens moeten
voorverwarmd worden en dat kost veel
tijd en energie. Ook het verwarmen van
de component duurt langer. Oliebaden en
gasbranders zorgen voor rook, stank en
B
ega begon in 1978 met het leveren van
één type speciale lagertrekker voor de demontage van kogellagers. Sindsdien is het
uitgegroeid tot een bedrijf met een compleet
programma van gereedschappen voor onderhoud- en productiewerkzaamheden met
24 personeelsleden. Behalve lagers zijn er
andere aandrijfcomponenten zoals bijvoorbeeld tandwielen, ringen, poelies, bussen en
wielbanden waar het gereedschap en de expertise van Bega Tools op van toepassing is.
Veilig demonteren
Iedere monteur heeft wel ervaring met
mechanische trekkers voor poelies, la-
56
56-57_begatools.indd 56
www.AT-aandrijftechniek.nl
gers, ringen en waaiers van elektromotoren. De bekendste trekkers zijn die met
twee of drie armen (en die zijn meestal
zelfcentrerend). Onder de mechanische
trekkers zijn er ook types die op de binnenring van een lager grijpen of over de
rollen grijpen bij wiellagers en kegellagers. Ook de inwendige expandertrekkers
in combinatie met een slagtrekker vallen
daar onder.
In de categorie hydraulische trekkers zijn
er trekkers die een ingebouwde pomp en
cilinder hebben, en trekkers met een losse
pomp. Volgens Henk van Essen, directeur
en hoofd van de productie- en de ontwik-
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
05-09-14 09:44
TECHNIEK Mechanisch
brandgevaar en zijn niet te gebruiken bij
voorgesmeerde en gesloten (2RS-ZZ) lagers. Grote voordelen van inductieverhitters zijn dat de verhitting gelijkmatig, snel
en gecontroleerd verloopt en dat het
energieverbruik lager is. Microprocessorgestuurde elektronica bewaakt het verwarmingsproces en voorkomt oververhitting en explosieve verhitting.
Bega Tools heeft onder de naam Betex
een breed assortiment inductieverhitters
en heeft veel expertise op het gebied van
verhitting. De verhittingscurve is het recept van de kok en hangt sterk af van de
vorm en de massa van het te verhitten
werkstuk. Met de opgedane ervaringen
van de afgelopen 36 jaar kunnen klantspecifieke problemen met maatwerk snel
opgelost worden. De elektronica en de
software zijn bepalend voor de kwaliteit
en de gebruiksvriendelijkheid van de inductieverhitter.
Na iedere verhittingscyclus vindt automatisch demagnetisatie plaats (<2 A/cm)
zodat er geen metaaldeeltjes door het
magnetisme aangetrokken worden door
de aandrijfcomponenten. Dit heeft grote
invloed op de levensduur van met name
de lagers.
Met het Fixturlaser Dirigo laseruitlijnsy-
combinatie met een trekker. Met deze me-
steem is uitlijnen gemakkelijk en snel uit te
thode kunnen ook moeilijk toegankelijke en
voeren. Aanpassingen zijn gelijk zichtbaar
niet ronde objecten verhit worden
Middelfrequente
inductieverhitters
Hiermee zijn snel en gecontroleerd met
name dunwandige stalen werkstukken als
lagers, ringen, behuizingen en buizen te
monteren en te demonteren. Voor het
verwijderen van lager-binnenringen van
treinassen wordt een inductor om een asuiteinde geplaatst. Binnen 30 seconden is
Een flexibele inductor om een wielband in
De Betex 40 RMD
turbo 12 kVA mobiele inductieverhitter kan lagers tot
600 kg verhitten.
Met automatische
demagnetisatie
de ring verhit tot 130°C en is de ring te
verwijderen. De nieuwe ring wordt op dezelfde wijze verhit en is dan om de as te
schuiven. Het grote voordeel van deze
methode is de snelheid. De productiesnelheid neemt toe en de as zelf wordt met
deze methode niet heet in vergelijk met
conventionele verhittingsmethoden die
tot voor kort werden gebruikt.
Andere verhittingsmethoden met middelfrequente inductieverhitters zijn mogelijk met een inductietafel of door inductoren in een component te plaatsen. Met
flexibele inductoren is het mogelijk om
deze in een werkstuk of er omheen te wikkelen. Zo kunnen ook niet-cilindrische
vormen of extreme maten verhit worden
en objecten die zich op moeilijk bereikbare plekken bevinden. Met inductieverhitters kunnen ook werkstukken voorverwarmd worden om deze spanningsvrij te
kunnen lassen.
Onderhoud, smering
en bewaking
Een goed geplaatst lager is de basis voor
een lange levensduur. Met slagbussensets
voor het mechanisch monteren wordt
schade door montagekrachten voorkomen. Door apparatuur goed uit te lijnen
worden trillingen en overbelasting van
aandrijfcomponenten voorkomen. Met
as-uitlijnsystemen met lasermeetunits
kunnen axiaal- en radiaalfouten snel onderkend en verholpen worden. Naast
meetapparatuur levert Bega ook vulpla-
september 2014
56-57_begatools.indd 57
AT AANDRIJFTECHNIEK
ten en vijzels om correcties uit te kunnen
voeren. Aandrijfcomponenten op tijd
smeren met het juiste smeermiddel is ook
cruciaal voor de levensduur. Voor de Benelux levert Bega automatische smeersystemen van Perma voor zowel oliën als
vetten. Goede voorlichting over smering
levert winst op en kan fouten bij het onderhoud voorkomen. “Bij onderhoud zijn
monteurs vaak geneigd om de vetkraag
Verhittingscurve is
kennis
bij lagers te verwijderen. Een vetkraag
biedt echter bescherming tegen vuil, stof
en water,” zegt Van Essen. “Door conditiebewaking van aandrijfcomponenten kunnen problemen vaak tijdig onderkend
worden. Zo kan vervanging worden ingepland tijdens een reguliere stop en zo is
de kans op ongewenste stilstand en
schade veel kleiner.”
Een veel gebruikte methode van conditiebewaking is trillingsmeting, maar ook
temperatuur- en geluidsmetingen worden
gebruikt om veranderingen waar te
nemen. Met een combinatie van goed gereedschap, goede adviezen over het gebruik hiervan en op het gebied van onderhoud, wil Bega problemen oplossen én
voorkomen.
Inl.: Bega Special Tools, tel.: (0578) 66 80 00,
www.begaspecialtools.com
www.AT-aandrijftechniek.nl
57
05-09-14 09:44
www.yaskawa.eu.com
CHALLENGE US
AS YOUR PARTNER FOR
TOTAL SYSTEM SOLUTIONS
BUILT TO PERFORM: SYSTEMEN EN OPLOSSINGEN
VOOR AL UW VRAAGSTUKKEN IN PRODUCTIE AUTOMATISERING
Met innovatieve oplossingen voor Robotica, Motion Control en Controls systemen
is YASKAWA uw ideale partner voor complete automatiseringsoplossingen “uit 1 hand”.
Door onze brede ervaring in het realiseren van maatwerkoplossingen in vele verschillende
industrietakken kunnen wij u deskundig adviseren bij uw specifieke vraagstelling.
Ontmoet YASKAWA op de WOTS en Macropak in Utrecht (30 september t/m 3 oktober):
Hal 10 Stand C08
Hal 1 Stand C042
YASKAWA Benelux BV
Science Park Eindhoven, 5692 EB Son (NL)
Tel. +31 (0)40 289 5500
[email protected]
Masters of Robotics and Motion Control.
SPS_MESSE_ANZ_2014_NED_191x130 31.07.14 15:39 Seite 1
Elektrische automatisering
Systemen en componenten
Internationale vakbeurs en congres
Neurenberg, Duitsland, 25 – 27 november 2014
Answers for automation
Europa's toonaangevende vakbeurs
voor elektrische automatisering biedt u:
• het uitgebreide marktoverzicht
• 1.600 exposanten inclusief alle belangrijke spelers
• producten en oplossingen
• innovaties en trends
art:
toegangska
Uw gratis
/tickets
ps
/s
ago.com
www.mes
Meer informatie op
+49 711 61946-828 of [email protected]
Toys for Boys
Houtbrander met
USB-aansluiting
[tekst] Jeroen Aalberts [foto’s] BioLite
De BioLite CampStove is een campingbrander
die brandt op hout en die is uitgerust met
een USB-aansluiting. Hiermee kunnen mobiele telefoons tijdens het koken bijgeladen
worden. Voor volledig opladen is meer tijd
(en hout) nodig.
H
Principe van
de CampStove.
Thermo-elektrische
generatoren hebben
een laag rendement
van tussen de 5 procent en 8 procent
maar ze zijn uiterst
betrouwbaar mede
omdat ze geen
bewegende delen
hebben en ze gaan
lang mee
et oranje gedeelte van de brander is de
‘power-module’. Hierin zit een kleine batterij die een kleine ventilator aandrijft. Hiermee wordt een geforceerde luchtstroom
gecreëerd waardoor de brander beter
brandt. Voor gebruik is het aan te bevelen
om de batterij eerst kort op te laden. Tijdens
het transport zit de power-module in het
brandergedeelte. Aangekomen op locatie
wordt deze aan de brander vastgezet.
Het aansteken gebeurt door wat papier,
karton of een aanmaakblokje aan te steken en dat via de bovenkant in de vuurkorf te stoppen samen met wat droge
takjes. Na een seconde of tien activeer je
de ventilator op de lage (‘low’) stand.
Zodra de kleine takjes branden, kunnen er
dikkere takjes hout toegevoegd worden
en kan de ventilator op de ‘high’ stand
gezet worden. Om het vuur brandend te
houden moet er regelmatig hout bij en
dan zal de pan of een keteltje water dat
direct bovenop de brander staat opgetild
moeten worden. Een goed brandend
vuurtje genereert voldoende warmte om
Vuurtje stoken, koken en tegelijk je mobieltje opladen
door middel van een thermo-elektrische
generator stroom op te wekken. Na verloop van tijd licht de groene led op. Dan is
de interne batterij voor de ventilator weer
vol en kan de USB-aansluiting gebruikt
worden om bijvoorbeeld een mobiele telefoon op te laden of voor led-verlichting.
Na gebruik moet de brander afkoelen. Tijdens het afkoelen zal de ventilator nog een
tijdje blijven draaien. Zodra de brander voldoende is afgekoeld moet deze geleegd
worden en kan voor transport de powermodule weer in de vuurkorf gestopt worden. Als accessoire kan er een gril met poo
tjes aan de CampStove bevestigd worden.
Door middel van een klepje is de vuurkorf
bereikbaar tijdens het grillen.
De CampStove heeft een massa (inclusief
power-module) van 985 g, is 210 mm
hoog en 127 mm breed. Het continu vermogen is 2W en het piekvermogen is 4W.
Volgens de reviews is dit voldoende om
een mobiele telefoon af en toe rond de
kookmomenten bij te laden, maar is de
CampStove niet praktisch genoeg om mobiele apparaten volledig op te laden.
(zie afbeelding) tot 10W vermogen genereren (dat is ongeveer hetzelfde vermogen als dat van een adapter). Water er in
en op een vuurtje plaatsen: de thermoelektrische generator bevindt zich in de
bodem en de aansluiting in het handvat.
Inl.: BioLite, [email protected],
www.biolitestove.com
Waterketel
Voor de wildkampeerder die meer vermogen wil (voor bijvoorbeeld een iPad of een
tablet) kan de ‘KettleCharge’ waterketel
september 2014
59_toys.indd 59
AT AANDRIJFTECHNIEK
De KettleCharge kan op iedere campingbrander gebruikt worden
www.AT-aandrijftechniek.nl
59
05-09-14 09:44
Visualiserings-app
De visualiserings-app Visu+ mobile van Phoenix Contact biedt de mogelijkheid om de visualisering van een
installatie uit te breiden naar smartphones of tablets. Zo zijn flexibele bedienings- en visualiseringsconcepten mogelijk waarbij de gebruiker altijd en overal toegang heeft tot zijn installatie. Bovendien zijn hiermee
klassieke SCADA-functies - zoals trendweergave en alarmmanagement - mogelijk op mobiele eindapparatuur. De Visu+-webserver is er in verschillende apparaten van Phoenix Contact. Voor IPC’s is een uitbreiding
met de Visu+-licentieoptie Web nodig om de app in combinatie met Visu+ te kunnen gebruiken. De HTMLvisualiseringspagina’s voor de app worden vanuit de ontwikkelomgeving van de visualiseringssoftware Visu+
gegenereerd.
Meer info? Products4Engineers.nl: 76339
Inl.: Phoenix Contact BV, tel.: (0316) 59 17 20, www.phoenixcontact.nl
Datarecorder voor
geluid en trillingen
Siemens heeft een compact instrument
geïntroduceerd dat industriële geluids- en
trillingsmetingen vereenvoudigt. Tot nu toe
werden versnellingssensoren en microfoons
aangesloten op kastjes die op hun beurt
weer verbonden werden met een computer. De LMS Scadas XS datarecorder past
praktisch in één hand en kan rechtstreeks
worden bediend via toetsen of een tablet.
Het instrument kenmerkt zich door zuivere
uitgangsgegevens zonder ruis of storingen,
die zonder verdere bewerking rechtstreeks
in
analyseprogramma’s kunnen worden
ingevoerd. Met het
apparaat kan onder
meer een grote installatie worden gemeten
of kunnen metingen
worden uitgevoerd op
moeilijk toegankelijke
plaatsen.
Meer info? Products4Engineers.nl: 76319
Inl.: Siemens Nederland NV, tel.: (070) 333 33 33,
www.siemens.nl
Human machine interface
De BMI-serie HMI’s van Bonfiglioli zijn
uitgevoerd met een aanraakscherm met
65.000 kleuren. Ze zijn vooral geschikt
voor kleinere systeemoplossingen, waarbij eenvoudige bediening een vereiste is.
De serie omvat modellen in drie schermgroottes: 3,5”, 7” en 10,1”. Bij de laatste
twee is af fabriek een geheugenkaartmodule geïntegreerd. Alle uitvoeringen zijn rechtstreeks aan te
sluiten op de Agile en Active Cube frequentieregelaars van Bonfiglioli/Vectron. Tevens zijn de machine interfaces in te zetten als
‘multi drop’-systeem met verschillende regelaars en bieden de
mogelijkheid de PLC-capaciteit in de frequentieomvormer uit te
breiden. Eén HMI is te koppelen aan maximaal 31 deelnemers.
Data-/energiekoppeling
Met de e-rover heeft Igus een systeem doorontwikkeld dat portaalkranen op luchtbanden in korte tijd automatisch aan een
kabelrupssysteem koppelt. Een telescooparm verbindt daarbij
de energietoevoerende kabelrups, die in een goot geleid wordt,
met de ‘rubber tyred gantry crane’ (RTG). Zo worden een veilige
energietoevoer en gegevensoverdracht gewaarborgd, ook via
glasvezelkabels. Met de koppeling kunnen energie en gegevens,
ook via glasvezelkabels met gigabit-snelheid, veilig via de kabel
worden gevoerd. Het aankoppelen duurt ongeveer één minuut.
Beperkingen voor de rijsnelheid van de portaalkraan zijn er niet.
Het systeem functioneert via een telescooparm aan de kraan die kan worden
in- en uitgestuurd. Hierdoor is een automatische koppeling mogelijk en wordt de
kabelrups, waarin alle media tegelijkertijd
kunnen worden gevoerd, door de portaalkraan meegenomen.
Meer info? Products4Engineers.nl: 76379
Inl.: Igus Nederland BV, tel.: (0346) 35 39 32,
www.igus.nl
Vergrendelingsmechanismen
Roemheld heeft de range vergrendelingsmechanismen voor rotors uitgebreid met modulaire componenten die
gebruikt kunnen worden in extreme
industriële omgevingen. De vergrendelingsmechanismen zijn in eerste instantie ontworpen voor gebruik tijdens het
onderhoud bij on- en offshore windenergieparken. De hydraulische en elektromechanische componenten zijn ook
geschikt voor gebruik in de medische
en plaatmetaalindustrie in verschillende toepassingen, inclusief het vriesdrogen in de voedingsmiddelenindustrie
en als deursloten in amfibievoertuigen.
De vergrendelingsmechanismen voor
rotors voldoen aan de corrosie- en veiligheidseisen voor offshore platforms. Ze zijn geschikt voor gebruik bij temperaturen
tussen -30°C en +70°C en ze bieden een maximale zijdelingse
belasting van 7.000 kN.
Meer info? Products4Engineers.nl: 76353
Meer info? Products4Engineers.nl: 75593
Inl.: Hilma-Römheld GmbH, tel.: (+49) 2733 28 10,
Inl.: Elsto Drives & Controls, tel.: (0252) 21 91 23, www.elsto.nl
www.roemheld-gruppe.de
60
60-61_productnieuws2advelsto.indd 60
www.AT-aandrijftechniek.nl
SEPTEMBER 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
04-09-14 15:33
Productnieuws
Bezoek ons
Servoversterkers
ABB heeft de range servoversterkers voor op
ethernet gebaseerde motion control systemen uitgebreid met varianten die de snelheid van machines en automatiseringssystemen aanzienlijk kunnen verhogen. De MicroFlex e100 en e150 bieden
een keuze uit drie éénfase drives met een continue stroom van 2,5 A, 5,25 A of 7,5 A. Door het
opnieuw ontwerpen van de vermogenstrap van
de versterker kunnen de servoregelaars piekstroomniveaus van drie keer de continue
nominale stroom leveren en dat 3 s in stand houden.
Meer info? Products4Engineers: 76279
Voor de laatste
ontwikkelingen
Inl.: ABB BV, tel.: (010) 407 89 11, www.abb.nl
Gelijkstroomvoedingen
Met de nieuwe generatie primair schakelende gelijkstroomvoedingen PSPC/PSPM levert Conta-Clip een serie voedingen voor
kleine besturingen. Leverbaar zijn uitgangsstroomvarianten van
1 A tot 10 A met een naregelbare uitgangsspanning van 24 VDC. De voedingen dekken het lagere en middelgrote vermogen van 25 W tot 240 W
af. Ook kunnen de voedingen parallel
of in serie worden geschakeld.
Meer info?
Producst4Engineers.nl: 76282
Inl.: Conta-Clip Nederland BV,
tel.: (0495) 56 60 46,
www.conta-clip.nl
Beschermkous voor hydrauliekslangen
HellermannTyton heeft het programma beschermingsmiddelen uitgebreid met de HEGWS beschermkous voor hydrauliekslangen. De beschermkous kenmerkt zich door een hoge treksterkte en
een goede slijtvastheid. Hij is ontwikkeld om hydrauliekslangen te beschermen en verwondingen
bij mensen als gevolg van hogedruklekkages van
vloeistoffen te voorkomen. De beschermkous voldoet aan de normen voor grondverzetmachines (EN ISO 3457) en mechanische trilling en schokken (EN 1299).
 Nieuwe frequentieregelaars (< 1,2 MW)
 Human Machine Interface
 Industriële reductoren
met servo aanbouwflens
 Groot assortiment ATEX
aandrijfcomponenten
 Modulaire
systeemoplossingen
Meer info? Producst4Engineers.nl: 76219
Inl.: HellermannTyton BV, tel.: (033) 460 06 90, www.hellermanntyton.nl
Embedded controller
Adlink heeft de release van de PXIe-3985 aangekondigd, zijn
best presterende 3U PXIe embedded controller. De besturing is
voorzien van de quad-core vierde generatie Intel Core i7-4700EQ
processor en werkt met snelheden tot 3,4 GHz klokfrequentie
(in single-core Turbo Boost-modus). Met snelheden tot 8 Gb/s
en maximaal 16 Gb DDR3 1600 MHz RAM-geheugen
is de PXIe-3985 geschikt voor toepassingen die intensieve data-analyse of -verwerking en high-speed
data streaming vereisen, zoals draadloze, radar- of
RF testomgevingen.
Meer info? Products4Engineers.nl: 76283
Inl.: Alcom Electronics BV, tel.: (010) 288 25 00, www.alcom.eu
Voorhout • Groningen
Weert • Hoogerheide
T 088 7865200
E [email protected]
www.elsto.eu
63x258-Elsto-AT-201407.indd 1
september 2014
60-61_productnieuws2advelsto.indd 61
AT AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
28-8-2014 14:23:46
61
05-09-14 09:53
AANDRIJFTECHNIEK
AANDRIJVEN - BESTUREN - TOEPASSEN
BEURSAANBIEDING
MAAK NU GEBRUIK VAN DE SPECIALE
BEURSAANBIEDING EN ONTVANG
50% KORTING OP EEN JAARABONNEMENT!
GUN UZELF EEN VAKBLAD EN GA NAAR
WWW.AT-AANDRIJFTECHNIEK.NL/ACTIE
www.at-aandrijftechniek.nl
OM GEBRUIK TE MAKEN VAN DE KORTING.
DE ACTIEPERIODE LOOPT TOT EN MET DECEMBER 2014.
Laat de
raderen
draaien
Aandrijftechniek is hét vakblad over
aandrijven, besturen en toepassen en
informeert over ontwerp, constructie,
onderhoud en toepassing van componenten en systemen. Aandrijftechniek
is er voor ontwerpers, constructeurs
en onderhoudstechnici. Door bundeling
van nieuws, achtergrondinformatie
en expertise is Aandrijftechniek
een onmisbare kennisbron voor de
aandrijfindustrie.
Ga voor meer informatie naar www.eisma.nl
of neem direct contact op 088 2944 700
2014-0127 Beursactie AT 230x300 mm.indd 1
07-08-14 09:20
Productnieuws
Servoversterker met
veiligheidsfuncties
Safe Motion, de combinatie van veiligheidskaart PMCprotego
S en servoversterker PMCprotego D van Pilz, staat voor het
realiseren van veiligheidsfuncties die zijn geïntegreerd in de
aandrijving. Met de bewegings-, stop- en remfuncties wordt
de veiligheid van het personeel tijdens de bediening, rust, formaatwisseling of het onderhoud gegarandeerd. ‘Safely Limited
Position’ (SLP, veilig bewaakte positie) bewaakt alle eindstanden
zoals de bereikbewaking van robots of lineaire assen. ‘Safely Limited Increments’ neemt bewegingstaken bij materiaaltoevoer
van processen voor zijn rekening, zoals voorwaartse beweging
van de wals van een pers.
Meer info? Products4Engineers.nl: 76239
Inl.: Pilz Nederland, tel.: (0347) 32 04 77, www.pilz.nl
Eindeloos veel toepassingen +
1.001 compatibele producten =
Totale systeemoplossing
In de industriële automatisering behoort Mitsubishi Electric tot de marktleiders in de wereld. En om een goede reden: Al 92 jaar kunnen onze klanten
vertrouwen op topkwaliteit, precisie en totale systeemoplossingen.
– Wereldwijde bestsellers: meer dan 13.000.000 verkochte compacte
besturingen, 18.000.000 verkochte frequentieomvormers
Meerassige lineaire systemen
Winkel voert een omvangrijk portfolio met meerassige
lineaire systemen met uiteenlopende eigenschappen.
Ze vormen een onderhoudsarme, betrouwbare en daardoor economische oplossing
voor talrijke functies in de
lineaire- en handlingstechnologie. Zo tilt de robuuste SLE
(Stahl-Linear-Einheit) lasten
tot zes ton. Omdat deze uitvoering ongevoelig is voor
vuil en stof wordt ze onder
meer toegepast in gieterijen
en fabrieken voor bouwmateriaal of glas. De eenheid is gebaseerd op sterke stalen profielen.
Instelbare eenheden met looprollen zorgen voor een spelingsvrije doorloop. Onderhoudsarme aandrijvingen via tandheugels
of tandriemen garanderen een betrouwbaar gebruik, ook onder
de zwaarste omstandigheden. Ondanks de robuuste uitvoering
is het lineaire systeem met een snelheid tot 3 m/s dynamisch en
met een herhalingsnauwkeurigheid tot 1 mm ook nauwkeurig.
– Meer dan 114.000 medewerkers zijn over de hele wereld in 120 landen
voor u actief
– Global Partner, Local friend: wereldwijde beschikbaarheid, lokale service
– Innovatieve systeemoplossingen voor alle marktsegmenten
– Consistentie en compatibiliteit tussen SCADA, PLC’s, frequentieomvormers,
Servo/Motion, robots, HMI, veiligheidsschakelaars/low voltage switchgear en
de bijbehorende software
– Medeoprichter van de e-F@ctory Alliance
Mitsubishi Electric wordt al meer dan 30 jaar vertegenwoordigd door lokale
distributeurs in de Benelux. Vanaf februari 2014 bieden wij met een eigen
vestiging in Mijdrecht onze klanten een nog groter pakket met oplossingen
en een uitgebreide service en support ter plaatse.
Meer informatie op nl3a.mitsubishielectric.com/fa/nl
of per telefoon 0297 250 350.
Meer info? Products4Engineers.nl: 76280.
Inl.: Stamhuis Lineairtechniek, tel.: (0571) 27 20 10,
www.stamhuislineair.nl
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
63_productnieuws3advmitsubishi.indd 53
05-09-14 09:45
voor rendement en betrouwbaarheid
e:[email protected] www.koyo.eu
BeariNGs
KOYO BENELUX
P.O. Box 1 2965 ZG Nieuwpoort Phone: + 31 (0)184-606800 Fax: + 31 (0)184-606857
SKINTOP ®.
De ideale combinatie voor uw applicatie.
[ EXTREEM DUURZAAM ]
[ BUITENGEWOON VEELZIJDIG ]
S
OT
W
OP 34
NS D F0
O
EK TAN
ZO 1 - S
E
B L1
HA
®
R
Katern over ontwikkelingen in Robotica nr. 7 September 2014
Robotica
TOEKOMSTMUZIEK
Robotica is een breed terrein met tal van
toepassingen. In dit artikel wordt ingegaan op een wel heel specifieke toepassing, namelijk de robot als musicus
KABELS
Voor veeleisende toepassingen zoals robotica ontwerpt en maakt Lapp Muller klantspecifieke kabels. In deze kabels kunnen naast
elektrische voedings- en signaalleidingen
ook slangen voor lasapparatuur, hydrauliek
of pneumatiek geïntegreerd worden
OPERATING SYSTEEM
Het Robot Operating System is een open
source cross-platform framework voor
robot-specifieke softwareontwikkeling. De
geïntroduceerde versie ROS Industrial betekent dat ROS als platform nu ook binnen
de industriële robotica wordt gelanceerd
september 2014
65_coverrobotica.indd 65
R AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
65
05-09-14 09:46
Innovatieve robotaanpak
met nieuwe kansen
Tableau de la troupe. Van links naar rechts de gitaar, het drumstel en de panfluit. Wie het robotorkest ooit in actie heeft gezien, weet dat er de nodige decibels uit
komen!
Robotica is een breed terrein met tal van toepassingen. In dit artikel wordt
ingegaan op een wel heel specifieke toepassing, namelijk de robot als musicus. AandrijfTechniek gaat in gesprek met dr.ir. Heico Sandee, een van de
initiatiefnemers van TeamDare, de groep die zich hobbymatig met dit project
bezighoudt. Een interessant detail is dat van het acht leden tellende team er
slechts twee een muziekinstrument bespelen.
[tekst] Dirk Scheper [foto’s] TeamDare
66
66-69_teamdare.indd 66
www.AT-aandrijftechniek.nl
H
eico Sandee geeft aan dat het voor
deze niet-musici erg leuk is geweest om
het project tot een goed einde te brengen. “Het brengt de muziek dichter bij
mensen die geen muziekinstrument spelen of geen zin hebben om er jaren voor
te oefenen om het zich eigen te maken,
terwijl nu de mogelijkheid is geboden om
toch zelf muziek te maken, weliswaar met
de robot, maar toch.”
De doelstelling van TeamDare is het oplossen van technische uitdagingen waarbij de basis gelegd is op de TU Eindhoven.
Sandee: “Het is begonnen vanuit een ro-
september 2014
R AANDRIJFTECHNIEK
05-09-14 10:59
ROBOTICA Toekomstmuziek
botwedstrijd in 2000 waar robots autonoom tegen elkaar een spel moesten spelen, met de interessante voorwaarde dat
het project in een periode van een half
jaar moest zijn gerealiseerd. Het met een
multidisciplinair team iets maken dat nog
niet bestaat is een uitdaging.”
Het acht man tellende team, bestaande
uit werktuigbouwkundigen, informatici
en elektrotechnici (zie kader), heeft sinds
2000 aan diverse engineeringwedstrijden
meegedaan. De Artemis Orchestra Competition vormde de doorbraak van de mu-
Zo ziet het mechanisme er in het
echt uit
Technische uitdaging
grootste drijfveer
ziekrobots. Het team heeft een robot gemaakt die gitaar kan spelen. Enerzijds is
dat een technische uitdaging om het
menselijk kunnen door techniek te evenaren, anderzijds een uitdaging om de toeschouwers te vermaken. Sandee: “Met een
muziekinstrument kun je optreden, dus
ook met een muziek spelende robot. Het
enthousiasme bestond niet meer alleen
uit de technische realisatie, het oplossen
van allerlei technische problemen, maar
ook de lol van het optreden voor publiek
om te laten zien wat wij als team hadden
gerealiseerd.”
Gitaar versus contrabas
Na de gitaar volgde het drumstel als
akoestisch instrument, waarbij de extra
uitdaging lag in het netjes, juist en mooi
roffelen op het drumstel. Na de concretisering volgde de panfluit. Het vierde instrument waaraan momenteel wordt gewerkt, is de contrabas. De overeenkom-
september 2014
66-69_teamdare.indd 67
R AANDRIJFTECHNIEK
Een beetje jazz contrabassist tokkelt
er met zijn vingers
lustig op los. Om
een robot zover te
krijgen, komt heel
wat meer kijken
sten tussen de gitaar en de contrabas zijn
evident en dat het team voor een gelijkwaardige oplossing als voor de gitaar zou
kiezen, ligt voor de hand. Desondanks is
voor een volledig andere benadering gekozen, omdat de technische uitdaging de
grootste drijfveer van het team is. “Het
bedenken van een nieuwe oplossing
leidde er toe, dat de technische uitvoering
van de robot op geen enkele wijze overeenkomt met de robot voor het bespelen
van de gitaar.”
Het bespelen van de gitaar stond onder
tijdsdruk, met als gevolg dat niet alle muziekeffecten op een gitaar tot volle wasdom komen. Het belangrijkste voorbeeld
is het indrukken van de snaren op de hals
van de gitaar, waarvoor een pneumatische
oplossing is gevonden. “We hebben een
array van 72 luchtdrukcilindertjes toegepast die op een discrete wijze de snaren
op de juiste plek indrukken. Deze oplossing is relatief eenvoudig te maken, te programmeren en aan te sturen. Het grootste
struikelblok was het vinden van de juiste
cilinders die voldoende kracht, snelheid en
slag konden leveren. De oplossing kan
met een snelheid van 15 Hz de noten spelen. Dat is voor pneumatiek erg snel.”
Sandee onderstreept dat hiervoor met
een combinatie van bedrijven is samengewerkt: een voor de luchtcilinders (CKD),
een voor de kleppen (Matrix) die belangrijk zijn voor de pneumatiek en Romicon
als tussenpersoon die alles logistiek heeft
geregeld. Laatstgenoemde heeft het team
ook voorzien van adviezen en gewezen op
belangrijke zaken om tot een goed resultaat te komen. De drukcilindertjes maken
gebruik van een duikfles waarmee de
complete band circa anderhalf uur kan
spelen. De duikflessen voor 15 dm3 lucht
zijn afgevuld op 200 bar, wat betekent dat
er 3.000 dm3 lucht ter beschikking staat.
Bijgeluiden
De uitvoering van de contrabas is anders
verlopen, omdat er meer tijd voor de ontwikkeling beschikbaar was en de oplossing niet discreet (gitaar) maar op een
continue manier plaatsvindt. “We willen
bijvoorbeeld slides kunnen maken om van
de ene naar de andere toon te gaan. Het
betekent dat een mechanisme nodig is
dat als vingers over de snaren heen be-
Pneumatiek speelt
met 15 Hz
weegt en niet zoals bij de gitaar op discrete wijze de snaren indrukt. Voor de realisatie hebben we vier rechtgeleidingen
naast elkaar gelegd die vier individuele
vingers over de snaren met hoge snelheid
heen en weer bewegen.”
Het impliceert dat andere technische problemen moeten worden opgelost, bijvoorbeeld de snelheid waarmee een bassist zijn vingers langs de snaren beweegt.
“Deze snelheid moeten we zien te evenaren. Al direct duikt dan een ander pro-
www.AT-aandrijftechniek.nl
67
05-09-14 10:59
bleem op, namelijk dat elke component
bijgeluiden produceert die je tijdens een
voorstelling niet wilt horen.”
Zo is er bewust niet gekozen voor kogelomloopspindels of geleidingen omdat
deze teveel geluid maken. Dit is een uitdaging die trouwens ook bij de luchtdrukgedreven oplossing speelde. Het team
gaat de komende periode deze uitdaging
te lijf. Als voorbeeld door het voorkomen
van speling in de aandrijflijn, die bij het
snel accelereren en decelereren klappert.
Het minimaliseren van de speling betekent extra wrijving, waardoor meer kracht
Niet alleen de
techniek, ook de
logistiek vergt de
nodige aandacht.
De contrabas wordt
vervoerd in een speciale kist
Regelingen met feed
forward lus
wordt gevraagd en dus vermogen. De
moeilijkheid is een optimum te vinden,
een balans, zonder een zwaardere drive in
te zetten.
Vrijwel alle toegepaste regelingen maken
gebruik van een feed forward lus, waarbij
voornamelijk het regelconcept van belang
is. Wordt er alleen met feedback geregeld, dan wordt alleen op fouten gereageerd. Wordt gebruikgemaakt van feed
forward om de regeling nauwkeuriger en
mooier te maken (met als kanttekening
dat de inputvoorspelbaarheid significanter moet zijn dan de onvoorspelbare
input) dan heeft dat voordelen. Bijvoorbeeld het opvangen van frictie in de totale
drive die slechts langzaam varieert in tijd.
Om ook over de
Software
snaren te kunnen
De zelf ontwikkelde programmatuur
maakt gebruik van meerdere lagen software: hogere software voor de gebrui-
glijden, maakt
68
66-69_teamdare.indd 68
TeamDare gebruik
van spindels
www.AT-aandrijftechniek.nl
kersinterface in C++, lager gelegen software in de programmatuur in C die de
noten real-time over de instrumenten
verdeelt. Dit laatste gebeurt samen met
de coördinatie van de noten (spelen op
het juiste moment). Hieronder zit een in C
geprogrammeerde laag in de microcontrollers die de real-time vertaling doet
naar de drive-aansturingen om die noot
op die plek en op dat tijdstip te laten spelen. Interessant is dat de verschillende
lagen op diverse hardware draaien en dat
de oplossing dus volledig schaalbaar is.
Het maximale aantal instrumenten dat
kan worden aangestuurd en bespeeld is
onbeperkt en hangt alleen af van het aantal mogelijke ingangen en uitgangen.
Sandee: “Het systeem is zodanig opgezet
dat wij niet tegen problemen aanlopen
als de ‘band’ wordt uitgebreid. Elk instrument beschikt over verscheidene microcontrollers. Zo beschikt de contrabas over
vijf AT32UC3B0256 Atmel microcontrollers
om het laagste real-time niveau te kunnen
implementeren. Dit instrument wordt bestuurd door zestien motoren met zestien
encoders die moeten worden bestuurd en
uitgelezen. De hoger gelegen laag die de
distributie van de noten en de tijdsynchronisatie voor elk instrument regelt, is ook
schaalbaar uitgevoerd. Op het hoogste
niveau wordt de distributie van de noten
over de verschillende instrumenten gerealiseerd waar nauwelijks real-time eisen
aan worden gesteld.”
Tegenwoordig wordt veel muziek op de
computer gecomponeerd en worden
grote muzikanten gecoverd of gekopieerd
door muzikanten die de muziek op de
computer zetten. De aldus gecomputeriseerde bladmuziek kan vervolgens in andere formaten worden omgezet en geëxporteerd. Sandee: “Hierdoor wordt een
digitale implementatie verkregen van de
partituur, het notenschrift. De robot leest
deze gedigitaliseerde bestanden in en vertaalt deze naar een bruikbaar formaat. Dit
is een tussenstap die noodzakelijk is om
bijvoorbeeld een bepaalde noot op een
gitaar te kunnen spelen. Een noot kan immers op verschillende manieren worden
gespeeld, mede doordat er overlap tussen
de snaren zit. Een bepaalde noot kan bijvoorbeeld op drie snaren worden gespeeld. De robot moet zelf de keuze
maken op welke snaar de betreffende
noot het beste kan worden gespeeld.
Deze keuze is mede afhankelijk van de andere noten die gespeeld gaan worden of
zijn gespeeld.”
Criteria en problemen
De technische eisen en criteria volgen letterlijk uit de bladmuziek. Sandee: “We
hebben ons als eis gesteld dat elk muziekblad gespeeld moet kunnen worden. De
individuele invulling van een muzikant
wordt niet meegenomen, zoals een drummer die zijn trom niet in het midden maar
aan de zijkant aanslaat om een andere
klankkleur te verkrijgen.”
Een interessant probleem dook op bij de
panfluit, namelijk de complexiteit van het
blazen. Op basis van enkele panfluitlessen
van YouTube dacht het team te weten hoe
het bespelen van het instrument werkte.
Het resultaat viel erg tegen. Vervolgens is
er een uitgebreide studie gedaan naar de
werkingsprincipes van de panfluit. Publicaties van een Universiteit uit Australië
boden daarbij uitkomst. Daarna moest de
theorie betreffende het gedeeltelijk afdichten van een panfluitpijp in de praktijk
worden gebracht. Via vele iteraties is men
tenslotte uitgekomen op een 3D-geprint
blaasmondje met een speciale vorm en
holte.
Ervaringen
De emoties van het publiek zijn gevarieerd, waarbij verschil bestaat in degenen
die kunnen spelen en zij die geen instrument bespelen. De eerste groep ziet het
als verkrachting van de muziek, terwijl
meestergitarist Harry Sacksioni het geweldig vindt. Muziekliefhebbers en componisten vinden het prachtig, omdat nu din-
september 2014
R AANDRIJFTECHNIEK
05-09-14 10:59
ROBOTICA Toekomstmuziek
gen kunnen die voorheen niet waren te
realiseren: muziek die door de mens niet
te spelen is, maar voor de robot wel. Componisten zien heel andere mogelijkheden
om muziekstukken te componeren. “Zij
zien het als een uitdaging. De grootste
groep is gefascineerd door de techniek,”
aldus Sandee.
Elk muziekblad
naspelen
De opgedane ervaringen worden gebruikt
voor kleine softwarematige aanpassingen, maar het grote doel is het uitbreiden
van de ‘band’. Als voorbeeld noemt hij
meer percussie toevoegen aan het drumstel. Belangrijk is dat op zowel technisch
vlak als in de uitvoering er meer en meer
wordt gelet op het vermaken van het publiek. “Het visuele aspect werd in eerste
instantie onderschat. Dat wordt nu steeds
meer op de voorgrond gezet. Het publiek
ziet nu meer wat er gebeurt met, aan en
op het instrument. Vooral bij de nieuwe
instrumenten letten wij daar veel meer
op.”
Dit visuele aspect betekent meer beweging op het podium. Zo wordt er momenteel een aangeschafte buikspreekpop van
anderhalve meter hoogte voorzien van
een constructie die de benen, armen,
hoofd, romp, lippen en ogen doet bewegen. “Deze ontwikkeling heeft tot doel
om meer vermaak en mimiek aan
TeamDare toe te voegen,” onderstreept
Sandee zijn betoog.
Keuze voor drives
TeamDare heeft voor de aandrijvingen de
eerste jaren met verscheidene fabrikanten
gewerkt. Dat bleek gepaard te gaan met
veel extra engineeringwerkzaamheden op
zowel software- als hardwaregebied.
Geen ideale situatie en werd gestart met
een zoektocht naar een betere leverancier. Dit bleek uiteindelijk Maxon Motor te
zijn. Sandee geeft als het belangrijkste
argument voor de keuze van Maxon componenten op, dat het bedrijf over een
enorm assortiment drives en hulpmiddelen beschikt.
“Wij kunnen ons volledig richten op de
specificaties. Op het laatste moment
wordt de Maxon catalogus opgenomen
en volgt de keuze van díe motor, met díe
overbrenging en díe encoder om ons probleem te tackelen. Bij de andere leveranciers moet er eerst voor een motor en
bijbehorende zaken worden gekozen en
moeten de specificaties daarop worden
aangepast. Dat is dus precies tegenovergesteld van wat wij wilden. Samengevat:
het grote assortiment en de eenvoud om
de verschillende delen met elkaar te combineren, uitgaande van de eigen specificaties maakt het werken met Maxon erg effectief. Wat bij dit merk een pre is, is dat
je een motor kiest, naar de site gaat en de
desbetreffende modelparameters kan
downloaden. Je kunt dus direct het ge-
Teamleden
Het team wijzigt per jaar geregeld. Momenteel werken de onderstaande mensen mee aan het project:
mechanica: Ir. Arne de Roest (ProDrive), ir. Bart Janssen (CCM),
ir. Jan Ridder (ASML), ir. Mark Nievelstein (DAF)
software: ir. Dimitri van Heesch (ASML)
elektronica: dr.ir. Frank van Heesch (Philips Research), dr.ir. Heico
Sandee (Alten International), Ir. Ward van Vlimmeren (Prodrive).
drag simuleren, wat ook nog eens overeenkomt met de werkelijkheid.”
Dat het te verwachten gedrag tijdens simulatie ook in de praktijk blijkt te kloppen, vindt Sandee een verademing, aangezien dat over het algemeen niet altijd
het geval is. Een belangrijk punt is ook de
relatief hoge vermogensdichtheid van de
motoren. Er wordt op de grens van het
mogelijke gewerkt, waarbij Sandee als
voorbeeld noemt de 150 W motor die de
spindel op de contrabas aanstuurt en
kortstondig wordt bekrachtigd met 1.000
W. “Die motor houdt dit uit. Er kan met
andere woorden een enorm hoog koppel
worden geleverd met een kleinere motor
die het ook nog eens blijft doen.”
Toekomstmuziek
Elk onderdeel van
het drumstel wordt
apart aangeslagen
met echte sticks om
een zo natuurlijk
mogelijk geluid te
creëren
Er wordt al gewerkt aan een volgende
ontwikkeling die na de contrabas wordt
geïntroduceerd. Zo wordt er gewerkt aan
het bespelen van de contrabas met een
strijkstok, omdat de huidige oplossing
uitgaat van het spelen met de handen,
zodat er kan worden getokkeld, dempen
en slappen maar niet strijken. De groep
ziet een oplossing in het gebruikmaken
van een industriële robot (welke weten ze
nog niet) om hieraan de strijkstok te hangen die vervolgens de contrabas moet
gaan bespelen. Het speelt tevens in op
het meer willen visualiseren van
TeamDare.
Voordat het geheel functioneel is (zoals
het kunnen toepassen van geluidsfeedback en het implementeren van de uiteenlopende strijkfuncties) zal er nog veel
water naar de zee stromen. Geluidsfeedback biedt de mogelijkheid om het geluid
te analyseren en de beweging daarop aan
te passen zodat een mooie toon wordt
geproduceerd. De toekomst zal leren of
het tot een top tien hit gaat komen. R
Inl.: TeamDare,
www.teamdare.nl
september 2014
66-69_teamdare.indd 69
R AANDRIJFTECHNIEK
www.AT-aandrijftechniek.nl
69
05-09-14 10:59
Hybridekabels voor
robots besparen ruimte
[tekst] Jeroen Aalberts [foto’s] Lapp
Voor veeleisende toepassingen zoals robotica,
nucleaire industrie, offshore- en onderwaterreparatiebranche, ontwerpt en maakt Lapp
Muller in Grimaud (F) klantspecifieke kabels.
In deze kabels kunnen naast elektrische voedings- en signaalleidingen ook slangen voor
lasapparatuur (gas en/of koeling), hydrauliek
of pneumatiek geïntegreerd worden.
Lasrobots in een autofabriek. Comau kan mede door de hoge kwaliteit van de kabels acht
jaar garantie geven op zijn robots (foto: Comau Robotics)
“I
n veertien dagen ontwierp en produceerde onze vestiging in Grimaud een samengestelde kabel, inclusief de draaipunten, bevestigingen en connectoren,” zei
directeur Siegfried Lapp op de opening van
de vijftiende persconferentie van het gelijknamige familiebedrijf. Het ging hier om een
kabel voor een robot met een hoogenergie
snijlaser om armaturen te maken. “Stäubli
had een mooi product gemaakt, alleen het
oorspronkelijke kabelpakket was geen lang
leven beschoren. De door Lapp Muller gemaakte oplossing voldoet wel.”
Het in 2003 overgenomen Franse Muller is
volgens Sigfried Lapp niet alleen op tech-
China en Brazilië
In het fiscale jaar 2012/13 heeft Lapp wereldwijd een omzet
van 830 miljoen euro gegenereerd en heeft nu ongeveer 3.200
mensen over de hele wereld in dienst, verspreid over achttien
productiefaciliteiten en ongeveer honderd verkoopkantoren.
Lapp heeft in China een fabriek geopend en in Salvador de Bahia
in het noorden van Brazilië een productiefaciliteit met een oppervlakte van 5.000 m2 voor in eerste instantie de productie van
standaard Ölflex aansluit- en stuurstroomkabels. Deze fabriek zal
qua oppervlakte stap voor stap verdubbeld worden om ook andere producten te gaan produceren en om behalve Brazilië ook
de rest van Zuid-Amerika te kunnen bedienen.
70
70-71_lapp.indd 70
www.AT-aandrijftechniek.nl
nisch gebied een meerwaarde voor Lapp;
de roboticamarkt is een groeimarkt en de
overname was daarom een strategische
zet. “In 2012 zijn volgens de IFR (International Federation of Robotics) 160.000 industrierobots verkocht en in 2013 162.000
stuks. De komende twee jaar wordt een
groei verwacht van 4 procent in EMEA en
Amerika en een groei van 8 procent in
Azië.”
Ruimtebesparend
Vooral Duitsland en Japan lopen voorop
bij het gebruik van robots, gevolgd door
de VS en Zuid-Korea. De toename van robots wordt deels geïnitieerd door toename van de productie, maar ook omdat
in China de lonen stijgen. Ook worden er
in China meer en meer hoogwaardige
producten gefabriceerd zoals ondermeer
voor de lucht- en ruimtevaart, maar ook
eigen robots. Die robots worden steeds
beter, maar voor veel repeterende handelingen heb je geen geavanceerde robots
nodig en voldoen eenvoudigere uitvoeringen ook. In de Verenigde Staten is het de
trend om met automatisering de concurrentie met outsourcing in de lagelonenlanden aan te gaan en het werk weer
terug naar de VS te halen.
Belastingen bij robotkabels
Volgens productieleider Jacques Besio van
Lapp Muller zijn robotkabels onderhevig
aan extreme belastingen. Dat kan per applicatie verschillen. Soms moeten kabels
en connectoren bestand zijn tegen torsie
tot wel 1000° per meter (ongeveer drie
keer om de eigen as) en een buigradius
van 7,5 keer de buitendiameter, en dat
tien miljoen keer. De bewegingen die robots maken zijn door de snelheid vaak
niet eens meer met het menselijke oog te
volgen.
Om de kabels zo licht mogelijk te houden
(gunstig voor de massatraagheid bij acceleratie) en omdat de ruimte bij robots
Met een extrusiemachine wordt deze kabel
voorzien van een isolatiemantel. De kabel
gaat door enkele baden water (l) om trapsgewijs af te koelen
september 2014
R AANDRIJFTECHNIEK
05-09-14 09:49
ROBOTICA Kabels
vaak beperkt is, worden steeds vaker hybridekabels toegepast. Het ontwerp vereist een nauwe samenwerking met de
klant. Met hybridekabels (voeding- en datakabels dicht bij elkaar) is EMC een hot
issue. Kabels moeten tegelijkertijd bestand zijn tegen andere, niet mechanische
invloeden zoals temperatuur en blootstelling aan chemische stoffen. Lapp test de
kabels door ze langdurig dynamisch te
belasten zoals in de praktijk: tien miljoen
bewegingscycli met buigen en torderen.
Enkele grote robotfabrikanten als Dürr,
Nelson, Kuka en Comau maken gebruik
van Lapp kabels.
Constructie en materiaalkeuze
Bij het ontwerpen van kabels is het de uitdaging om de verschillende kabels, leidingen, slangen en vulmaterialen zo samen
te stellen en te voegen dat de gewenste
flexibiliteit en stabiliteit bereikt wordt.
Kabel niet
zwakste schakel
Voor veel dynamische toepassingen
heeft Lapp stan-
Daarbij moet de kabel wat betreft buigen torsiebelastingen ook voldoen aan de
gewenste levensduur. De materiaalkeuzes
bij kern, isolatie, afscherming en buitenmantel worden hierop afgestemd. De kabels hebben een lengte vanaf 100 m en
kunnen in acht weken ontworpen en geproduceerd worden. In de fabriek staan
verschillende draad-vlechtmachines met
tussen de achttien en 48 haspels. De
extrusiemachines zijn geschikt voor de
meest uiteenlopende isolatiematerialen
zoals FEP (fluorkunststof), TPU (thermoplastisch polyurethaan), TPE (thermoplastische elastomeren) of XLPE (crosslinked
daardkabels
Dwarsdoorsnede van een ruimtebesparende hybridekabel voor
robotfabrikant Nelson
september 2014
70-71_lapp.indd 71
R AANDRIJFTECHNIEK
PE). De kabels hebben een diameter variërend van 0,8 mm tot 120 mm.
Bij robotkabels van Lapp worden twee
typen van afscherming toegepast: de kopergevlochten afscherming of een spiraalvormige omwikkeling van koperdraad of
koperfolie waarbij de draden of lagen folie
in dezelfde richting liggen. De gevlochten
versie (braiding) heeft een hoge afschermingswaarde maar is minder geschikt voor
torsie en extreme buigbewegingen. Hierdoor schuiven de lagen draad te zeer over
elkaar en ontstaan er beschadigingen aan
het vlechtwerk zelf en uiteindelijk ook aan
de overige kabelcomponenten. Bij de spiraalvormige omwikkeling zijn buigingen
tot tien keer de kabeldiameter en torsie tot
360° per meter langdurig mogelijk. Wel
bestaat er bij bepaalde torsie of buigbewegingen een toenemende kans op gaten in
de afscherming.
Omdat bij een zesassige robot bij de laatste twee assen de mechanische belastingen meestal zwaarder zijn dan bij de overige assen, verdeelt Lapp een robot in
verschillende zones. Het ontwerpen van
een kabel vereist een nauwe samenwerking met de klant die de gewenste specificaties moet definiëren. Afhankelijk van
de bewegingen (snelheid en torsie) kun-
nen voor de verschillende zones andere
kabels worden toegepast.
Naast de robotkabels (die goed zijn voor
een derde van de productie) worden in de
fabriek te Grimaud vooral speciale kabels
gemaakt voor gebruik in kerncentrales
(Frankrijk heeft er zelf ongeveer twintig)
en kabels voor gebruik in de scheepvaart,
offshore, diepzeeonderzoek, skiliften en
andere veeleisende toepassingen.
Standaard robotkabels
Voor veel robottoepassingen heeft Lapp
ook series standaardkabels. De Robocable
F1 serie is bijvoorbeeld een kabel die veel
wordt toegepast in de automobielindustrie en die bij een torsie tot 180° per
meter en een buigradius van tien keer de
buitendiameter ongeveer tien miljoen
cycli mee gaat. Voor torsie tot 360° per
meter en een buigradius van 7,5 keer de
buitendiameter is er de Robocable F1
Gold serie. Een speciale versie van deze
kabel kan door een afscherming gemaakt
van een speciale cadmiumvrije legering
een treksterkte hebben tot 300 N/mm 2
(waar 20 N/mm2 gebruikelijk is). R
Inl.: Lapp Benelux BV, tel.: (040) 228 50 00,
www.lappbenelux.lappgroup.com
www.AT-aandrijftechniek.nl
71
05-09-14 09:49
Wordt ROS-I een
roboticafenomeen?
[tekst] Dirk Scheper
Tijdens Vision, Robotics & Mechatronics in Veldhoven afgelopen juni organiseerde Alten Mechatronics een workshop over ROS. Het Robot Operating System
is een open source cross-platform framework (raamwerk) voor robot-specifieke
softwareontwikkeling. De geïntroduceerde versie ROS Industrial betekent dat
ROS als platform nu ook binnen de industriële robotica wordt gelanceerd.
M
et de industriële versie wordt ingespeeld op de vraag vanuit het midden- en
kleinbedrijf om snel en flexibel in te kunnen
spelen om veranderende productieprocessen waarin kleine series met een grote verscheidenheid aan variaties de trend zijn.
Bovendien wordt het steeds belangrijker
dat een werknemer zonder programmeerkennis een robot een nieuwe taak kan laten
uitvoeren. Eenvoud in combinatie met een
flexibele en makkelijk in te zetten systeem is
daarbij een vereiste. De uitdaging van de
industriële ROS-versie is daarnaast het kunnen benutten van de voordelen van ROS in
combinatie met de veel strengere en stringentere eisen die aan de industriële robotsoftware worden gesteld.
Achtergrond
De workshop werd een interessant evenement waarbij niet alleen het idee achter ROS
uiteen werd gezet, maar ook theorie en
praktijk werden belicht. Met als resultaat dat
de aangegeven tijd voor de workshop ruimschoots werd overschreden. De workshop
was een eye opener voor schrijver dezes, die
weliswaar over ROS had gehoord, maar zich
er nog niet echt in had verdiept.
Het idee achter ROS is, dat softwareontwikkelaars een skelet wordt geboden voor
het op een snelle en relatief eenvoudige
wijze ontwikkelen van robotapplicaties.
Een belangrijk gegeven hierbij is dat het
programma open source is. Dat wil zeggen dat iedereen het vrij zonder rechten
kan gebruiken voor het oplossen van een
automatiseringsprobleem met robots. Het
scala aan gebruikers groeit daardoor snel.
Dat het operating systeem in eerste instantie op een universiteit is ontwikkeld,
betekent niet automatisch dat het ook
moeilijk is en alleen door wetenschappers
te gebruiken. Het impliceert dat een gebruiker kan voortborduren op door anderen reeds gerealiseerde ideeën en algoritmen en dat de hieruit voortvloeiende
code eenvoudig kan worden uitgewisseld.
Op deze wijze groeit niet alleen het aantal
beschikbare modulen, maar worden de
toepassingen steeds verder uitgewerkt,
verbeterd en neemt de efficiëntie waar-
ROS is open source
mee wordt gewerkt aan een applicatie
toe. Daarbij komt dat de flexibele structuur van ROS de faciliteiten biedt om snel
de softwarecode te ontwikkelen voor de
realisatie van intelligente industriële robots en robotsystemen.
Onderstreept werd dat het systeem niet
real-time is en daarmee geen concurrentie
is voor industriële robotsoftware. De winst
voor de gebruiker ligt in de snelheid waar-
Afb. 1. De functionele componenten
Definitie
van een ROS frame-
De definitie van ROS zou kunnen
luiden: ROS is een open-source, metabesturingssysteem voor de robot en
biedt die diensten en services die men
zou verwachten van een standaard
bekend besturingssysteem, inclusief de
low level componentenbesturing, de
implementatie van de meest toegepaste
functionaliteiten, de onafhankelijkheid
van de hardware, de mogelijkheid om
boodschappen rond te sturen en het
package management. Bovendien bevat
het hulpmiddelen en bibliotheken voor
het verkrijgen, bouwen, schrijven en uitvoeren van (executie)code op meerdere
computers.
work (ill.: Alten
Mechatronics)
Afb. 2. De topic
gevisualiseerd in de
vorm van een ‘many
to many’ enkelweg
communicatie (ill.:
Alten Mechatronics)
72
72-73-75_ros.indd 72
www.AT-aandrijftechniek.nl
september 2014
AT AANDRIJFTECHNIEK
05-09-14 14:26
ROBOTICA Operating systeem
Een applicatie die
Alten Mechatronics
op Vision, Robotics
& Mechatronics
demonstreerde. De
toepassing is binnen enkele uren
gerealiseerd met
behulp van ROS.
Het betrof hier het
verplaatsen van de
willekeurig neergelegde gekleurde
balletjes in de
daarvoor bestemde
gekleurde bakjes
(foto: Dirk Scheper)
mee een applicatie kan worden gerealiseerd en waarbij complexiteit en intelligentie van het systeem als argumenten de belangrijkste drijfveren zijn. Opgemerkt moet
worden dat als ROS binnen een real-time
code wordt geïntegreerd, toch de real-time
faciliteiten worden benaderd.
maal de TAB in te drukken een overzicht
gegeven van de op dat moment mogelijke
commando’s. Hiermee wordt voorkomen
dat veel tijd wordt verspild aan het opzoeken van de betekenis van een commando
en of het ook wel goed is geschreven.
ROS-onderdelen
Bestandssysteem
ROS maakt standaard gebruik van Linux
als besturingssysteem, waarvoor het ook
expliciet is ontwikkeld (een versie voor
Windows is nog niet beschikbaar, maar er
blijkt wel aan te worden gewerkt). ROS is
immers een framework, een softwareomgeving die een besturingssysteem als
basis nodig heeft om te kunnen functioneren, om de code te kunnen draaien.
Dat ROS gebruik maakt van Linux, komt
ook tot uiting in de bestandsstructuur.
Zowel Linux als ROS is tekst gebaseerd en
een aantal (terminal)commando’s komt
met elkaar overeen. Ter illustratie van
deze overeenkomst enkele commando’s
die algemeen bekend zijn: roscd en rosls.
Bovendien zijn vrijwel alle terminalcommando’s snel in te voeren met behulp van
de zogenoemde auto-TAB aanvulmogelijkheid. Dat betekent dat als een gedeelte
van het commando is ingevoerd het door
middel van de TAB kan worden gecompleteerd en lukt dat niet, wordt door twee-
De functionele componenten van het ROS
raamwerk worden vormgegeven door zogenoemde nodes, feitelijk modules of
subroutines. Het betreft hier autonoom
functionerende (executable) bestanden,
die tevens verwijzen naar de achterliggende sourcecode. Er kunnen een of
meerdere functionele blokken worden
samengevoegd in zogenoemde packages.
Raamwerk voor
eenvoudig ontwikkelen
In afb. 1 is dit schematisch eenvoudig
weergegeven. Een package bevat behalve
de code ook de documentatie en bevat de
relevante gegevens. Daarnaast is altijd
een help-functie beschikbaar als ondersteuning voor diegene die programmeert.
De volgende stap is het definiëren van de
datastromen, de zogenoemde topics.
Neem hierbij als voorbeelden camerabeelden, robotposities en sensoren. Het zijn
ROS en ROS Industrial
ROS
Tools voor universiteiten
Open source
Nieuwe technologische ontwikkeling
State of the art wat betreft snelheid
Community gebaseerde testen
Tussen platformen overdraagbaar
september 2014
72-73-75_ros.indd 73
ROS Industrial
Betrouwbaar en stabiel
Gestandaardiseerd
Interface voor industriële robots
Robuust
Eigendomsrechten op creativiteit
Bouwt voort op ROS
AT AANDRIJFTECHNIEK
waarden die onder normale omstandigheden in een bepaalde frequentie worden
doorgegeven aan het systeem. Topics zijn
in de regel zogenoemde ‘many to many’
communicatie die in één richting verlopen.
Ook hier worden weer termen toegepast
die het eenvoudigst aan de hand van­
afb. 2 zijn uit te leggen. Het op verzoek
vragen om een waarde of de realisatie van
een interactie gebeurt in een zogenoemde
service, een vraag en antwoord formaat.
De communicatie gaat meestal langzamer
dan bij een topic, maar dat is logisch
omdat een vraagstelling moet worden geïnterpreteerd en het antwoord moet worden vormgegeven. Services zijn van zogenoemde ‘one to many’ communicatieprotocollen die bidirectioneel verlopen (afb.
3). Het zijn bovendien tekst gebaseerde
opdrachten voorzien van een vraagstellingsdeel en een antwoorddeel. Een voorbeeld wordt hieronder weergegeven van
een tekst geschreven service bestaande uit
een request en een response.
Request
Response
float64 x
float64 y
float64 z
…
bool result
Binnen de vraagstelling is alles mogelijk,
zelfs vectoren [x] onder het antwoord.
Van belang is wel dat er altijd een ROS
timestamp wordt meegegeven om ook de
laatste informatie te verkrijgen en te voorkomen dat foutieve of achterhaalde gegevens worden verstuurd.
Een interessant aspect van ROS-I (dat niet
mag worden onderschat) is dat, als gebruik wordt gemaakt van dezelfde data,
een simulatie (met bijvoorbeeld Gazebo)
zonder veel problemen in een echte applicatie kan worden omgezet. Dit scheelt veel
tijd en onnodige engineering. Een voorbeeld werd gegeven op de beursstand van
Alten, zoals op bijgaande foto is te zien.
Het gebruik van Gazebo als simulatietool
betekent dat de karakteristieken van zowel
de robot (of robots) en de echte wereld
evenals de interactie tussen de robot en de
echte wereld, via ROS kan lopen op dezelfde wijze als dat wij als mens met de
echte omgeving zouden reageren.
Kick-off ROS-Industrial
ROS-I is een initiatief om het ROS (Robot
Operating System) volledig geschikt te
maken voor industriële toepassingen. Afgelopen juni is onder het voorzitterschap van
het Fraunhofer-Institut für Produktionstechnik und Automatisierung (IPA) het European ROS-Industrial Consortium opgericht.
www.AT-aandrijftechniek.nl
4
73
05-09-14 14:26
WJ200
Compacte frequentieregelaar van Hitachi
Hitachi Industrial Equipment Systems Co., Ltd. Tokyo
De compacte frequentieregelaar serie WJ200 van
Hitachi in de vermogensreeks van 0,2 – 15kW
(35,9A CT, 44A VT dual rating) is breed inzetbaar
waarbij kracht en dynamiek mede vereist is.
De serie onderscheidt zich door:
• Zeer hoog startkoppel
• Hoge toerentalnauwkeurigheid
• PLC functie
• Safety stopfunctie
• Wachtwoord beveiliging
• Positioneringsfuncties
• Ingebouwde remunit
• Veldbus aansluitingen
• Ingebouwde energiemeter en
energiebesparingsregeling
• “Side by side” montage
• Wereldwijde standaarden CE, UL, c-UL en c-Tick
Hiflex voegt aan de zekerheid van dit wereldmerk
toegankelijke ondersteuning en service toe.
Meer informatie over Hitachi: www.hitachi-ds.com
Wolweverstraat 22 · 2984 CD Ridderkerk · Postbus 4070 · 2980 GB Ridderkerk
Telefoon : 0180 - 46 60 04 · Telefax : 0180 - 44 23 55 · Service : 0180 - 44 23 40
Internet : www.hiflex.nl · E-mail : [email protected]
Hitachi_Ad_WJ200_190x130.indd 1
09.10.13 13:27
SKINTOP ®.
De ideale combinatie voor uw applicatie.
TS
WO 4
P
O 03
NS D F
O
K
AN
OE - ST
Z
BE L 11
HA
®

(Technisch-) Commercieel Ordermanager M/V

Flyer (10 MB, Pdf)

PDF download - VBR Mechanisatie

Klik hier

Cursussen januari - Vraag en Aanbod

2692 IMW Flyer Eigen Kracht Groep.indd

Inhoud - Intersentia Academisch

Download File

Wonen: helemaal naar eigen smaak.

klik hier - Caritas International

Loesoe bij het sudokuen - Genootschap Onze Taal