3000 jaar tennis

3000 jaar tennis
Hieronder een resumé van de voordracht die Fred Nijkerk op 20 februari in het TVBD clubhuis hield, waarvan 9 van de
toen vertoonde illustraties met een verkorte toelichting. (Red.)
Hoewel de wortels van tennis al in de Griekse en
Romeinse oudheid liggen, is er weinig over geschreven, voornamelijk doordat het balspel – met de hand
of slaghout – toen geen Olympische sport was. Er
zijn wel incidentele berichten over, zoals bij Homeros
(850 v.Chr.), Alexander de Grote (330 v.Chr.) en voorts
bij de Romeinen: Ovidius, Julius Caesar en Plinius
(allen rond het jaar nul). Het bleef daarna eeuwen
stil rond tennis, totdat rond A.D. 1000, in Friesland,
het ‘Caetsen’ – met de hand – ontstond en wat later
het ‘Jeu de Paume’ in Frankrijk, en ‘Court Tennis’ in
U.K.. Toch zijn deze spelvormen en termen, tot op
vandaag de dag, nog springlevend. Allengs werd het
middeleeuwse Tennis de meest geliefde sport van de
vorsten, adel en kasteelheren, de kerkvorsten en de
gegoede burgerij. Dit oude ‘Court’ of ‘Royal’ tennis
werd tussen – en via! – vier muren gespeeld. Rond de
15e eeuw werd het toenmalige slaghout vervangen
door een racket met snaren, en de ballen waren massief, met weinig stuit. Deze spelvormen hielden stand
tot de Franse revolutie – die begon met de ‘Eed op
de Kaatsbaan’ van 1789 – en kwam pas in 1874 terug
dankzij het Engelse ‘Lawn’ tennis. Nu de afbeeldingen, met bijbehorende tekst.
uit het 19e eeuwse verlangen om buiten te sporten en
deze bovendien ook voor vrouwen toegankelijk te maken. Eerder werden vrijwel alle sporten alleen beoefend door mannen – zoals boksen, schermen, worstelen en Royal tennis – en deze werden binnen gespeeld.
Voor vrouwen bestond eigenlijk alleen croquet.
1
1. Major Walter C.Wingfield liet in 1874 het ruim
500 jaar oude Real of Royal of Court Tennis herleven,
maar hij noemde het: ‘Lawn’ Tennis. Dit kwam voort
2. Tennis in de oudheid, naar een tekst van Homeros
uit rond 850 v.Chr.. Koning Odysseus, veroveraar van
Troje (omstreeks 1173 v.Chr.), wordt door boze goden
op een lange zwerftocht gestuurd alvorens hij weer
thuis mag komen bij zijn trouwe Penelope. Hij spoelt
als enige overlevende van zijn zoveelste schipbreuk,
aan op het eiland van vorst Alkinoös, koning der
Phaiaken. Diens dochter, prinses Nausikaä, slaat aan
het strand een bal naar haar slavinnen. De bal valt
in een bosje waar de naakte Odysseus berooid en
uitgeput ligt. Als zij hem benadert breekt hij een bladertak af: “…om zijn schaamte te bedekken…”, en zij
laat hem in sluiers wikkelen en brengt Odysseus naar
haar vader. N.B.: zie het racket van Nausikaä in haar
linkerhand en de bal op de voorgrond. Het schilderij
is van de Italiaan Desubleo, uit 1650.
18
Wingfield verkocht – voor 18 Pond per stuk – in 3 jaar
bijna 7000 kisten met het complete tennisspel zoals
dit op gras in luttele minuten kon worden opgebouwd. In de kist zaten: vast te spijkeren linnen lijnen,
een houten hamer, een net met palen, 2 rackets,
12 ballen, heren of dames schoenen en spelregels.
Al 3 jaar later – in 1877 – werd – op Wimbledon! – het
‘First All England Croquet and Lawn Tennis Champion
ship’ gespeeld. De eerste NL tennisclub – de Haarlemse LTC – werd opgericht in 1885.
2
3. ’Jeu de Paume’ of ‘Caetsen’ in de vroege 12e eeuw.
De middeleeuwse kloosterlingen hadden veel te wei-
nig beweging. Men zocht en vond een spelvorm die de
veel voorkomende obesitas kon tegengaan, maar toch
binnen de besloten kloostermuren kon plaatsvinden.
‘Jeu de paume’, kaatsen met de hand(palm), werd,
vooral in Frankrijk, al snel populair. De kloosterhoven
met hun schuine daken bleken daarvoor ideaal; de
nauwelijks stuitende bal werd geserveerd met de hand
en het spel ging zo ‘van een leien dakje’; want men
kende toen nog geen net. Men moest “tenetz” (tenez)
roepen naar de ontvanger: “pak hem” (de bal). Want:
‘wie kaatst moet de bal verwachten’! Al snel werd deze
sport populair; werd rond 1275 overgenomen door de
hogere clerus, en vervolgens allerwegen ingevoerd,
vooral in ridderhoven en paleizen in heel Europa.
4. Gedurende de
100-jarige oorlog
(circa 1350 – 1450),
waarbij de Britten
Frankrijk binnenvielen, stuurt de Franse
Dauphin – later koning Charles VI – de
Britse koning Henry
V twee gezanten
die hem een kist
met tennis ballen
aanbieden. Met
de boodschap: “U
kunt beter tennis-
sen dan een hopeloze oorlog voeren!”. Shakespeare in
zijn beroemde en veel verfilmde toneelstuk ‘Henry V’
beschrijft – in Act one, Scene two – hoe de hertog van
Exeter, Henry V, die de kist liet openmaken, vraagt:
“what treasure uncle?”. Henry antwoordt: “Tennis balls
my liege…”. (‘liege’ is: neef). En het antwoord van de
Britse vorst aan de Dauphin, via de gezanten luidt: “we
will, by God’s grace, in France play a set and strike
his fathers crown into the hazard” (een opening in de
achtermuur). En dat gebeurt zo ongeveer in de beruchte en bloedige ‘Battle of Azincourt’, in 1415, waarin de
Fransen in de pan worden gehakt en de Dauphin wordt
gevangen genomen en vastzit in Norfolk (waar hij wel
tennis mag spelen). Na 20 jaar wordt hij vrijgelaten en
wordt alsnog ‘le roi Charles VI de France’.
3
4
5. Rond 1500
kwamen de
met snaren
bespande
essenhouten
rackets. De
Duc d’Orléans,
later Charles
IX, zou er –
volgens dit
portret uit 1552
– al op 2-jarige
5
leeftijd mee
gespeeld hebben. Hij overlijdt na het drinken van ijskoud – of vergiftigd? – water. Datzelfde overkwam ook
Louis X reeds in 1316, en Philips de Schone – de vader
van Karel V – in 1506. Erasmus beschrijft in 1527 in ‘De
Civilitate’, dus in het Latijn zoals toen gebruikelijk, en in
zijn ‘Colloquia’ (1531) hoe je de bal ontvangt: “…Ea accipe pila – de bal – igitur…”. (‘Ontvang de bal dan toch’).
Midden het oude Real tennis racket naast het huidige.
Overigens schreef de beroemde Britse schrijver Geoffry
Chaucer (‘The Canterbury tales’) al in 1380: “But canstow (kun je) playen racket to and fro (heen en weer)?”
6. Graaf Hendrik van Brederode liet in 1560, in zijn
kasteel Ter Kleve, even buiten Haarlem, een Caetsbaan
bouwen. De baan werd in 1573 verwoest door de Hertog van Alva, bij het bekende ‘Beleg van Haarlem’ – met
Kenau Simons Hasselaar in een hoofdrol. Maar het
gebouw staat er nog, in de Kleverlaan; Richard Krajicek probeert, met de ‘Nederlandse Real Tennis Bond’,
de baan te restaureren. In de 16e en 17e eeuw kende
Nederland ruim 150 Caets (Tennis) banen, doch deze
zijn allemaal verdwenen. Philips de Schone, als Landvoogd der Nederlanden, liet in het jaar 1500 achter de
Ridderzaal in Den Haag de eerste Caetsbaan in ons land
bouwen; onder de stokoude boom aldaar ligt nu een
plaquette
die deze
memoreert. Maar
rond het
Binnenhof
bezaten de
prinsen van
Oranje liefst
6 Caets
banen.
6
19
7
7. De baan op paleis Hampton Court, bij Londen. Koning Henry VIII had niet alleen 5 vrouwen – waarvan
2 onthoofd – maar ook 6 ‘Court tennis’ banen. Deze
is de oudste nog bestaande tennis baan, uit 1528,
met de rode dakjes waarover de bal moet rollen bij
8. Studenten tennis in Leiden. Kort na de
stichting van de Leidsche Universiteit (in 1575),
waren er al vijf studenten ‘Caets’ banen. Op
deze gravure van Crispijn van de Passe staat
waarschijnlijk de baan aan het Noordeinde waar
studenten al in 1578 ‘Caets’ speelden. De kleding was niet bepaald luchtig en het wapen op
de achterzak – de ponjaard – bleef er zitten. Let
op de ton met ballen naast het primitieve net
en het geld, waarom men wedde, er naast. Je
moest dan tevoren ‘een duyt in het zakje’ doen.
Er waren al voor die tijd Gilden van ‘Caetsmeesters’ die exclusief ballen en rackets mochten
maken. In 1588 eiste de Hertog van Parma, bij
het beleg van Bergen op Zoom, een losgeld van
12.000 Tenys ballen om de stad te sparen. De
burgerij kon er maar 6.500 bijeen brengen.
de service. Dus boven
de ‘Gallery’ waarin de
toeschouwers zaten –
achter een net, want je
mocht ook in de Gallery
slaan – dat is zelfs een
punt. Op de rug gezien: schrijver dezes, aan service in
een dubbel. Ik mocht, bij hoge uitzondering, op deze
baan een half uur spelen; gelijk als enige jaren later
Prins Willem Alexander en Roger Federer, kort voor
‘Wimbledon’. Rechts op de muur: het wapen van William and Mary (Stuart). Prins Willem III werd in 1688
koning van Engeland. Henry VIII speelde in 1522 een
beroemde match met als partner keizer Karel V, tegen
de Duitse Hertog van Brandenburg en de Prince van
Orangien: Prins Philibert van Orange. Maar dat was
op Hendriks baan in Windsor Castle.
8
9
9. De ‘Eed op de Kaatsbaan’ in Versailles, leidde – op
20 juni 1789 – de Franse revolutie – die op quatorze
Juillet 1789 begon – in. Ruim 600 gedelegeerden zijn
op dit enorme schilderij van J.L. David vereeuwigd. Zij
zweren “Liberté, Egalité et Fraternité”. Onder hen: Robespierre, Danton, Marat en Mirabeau. Zoals verwacht
werd door het ‘Comité du Salut Public’ het elitaire Jeu
de Paume, of ‘Royal’ Tennis meteen verboden. Maar
het Musée Jeu de Paume – nu in het Gare d’Orsay –
bestaat nog steeds, evenals de J.d.P. baan in het paleis
van Versailles. Merkwaardig is, dat de naam ‘Ballroom’
afgeleid is van het balspel en dikwijls voor beide
doelen gebruikt; en ‘Court’ – in de dubbele betekenis
van ‘Koninklijk’- en ‘Binnen’-hof – bestaan nog steeds;
zowel in het Engels, Nederlands als in het Frans!
Verantwoording: veel gegevens ontleende F.N. aan het boek ‘Tennis’ van Clerici. Maar vooral ook van de leden van het
‘Nederlands Historisch Tennis Genootschap’; t.w.:Cees de Bondt: (boek: ‘Heeft yemant lust om met bal of met reket te
spelen…?’), van Theo Bollerman en van Rob Peperkamp. Plaatjes: S.Netto.
21

Download Report