Paniek over pillen: is XTC echt zo monsterlijk

Paniek over pillen: is XTC echt zo monsterlijk?
In de berichtgeving over de doden tijdens het Amsterdam Dance Event werd XTC vaak
neergezet als een monsterlijke drug. Tijd voor nuance.
Door: Loes Reijmer
25 oktober 2014
Even verderop dansen nog honderden mensen op hun blote voeten op het strand van Blijburg.
Het is een zomerse zaterdagavond, half twaalf. Op de parkeerplaats lopen een paar
huisgaanders rustig naar hun fiets. Het is geen lange zoektocht. Shoeless mag dan een klein
hippiefähig festival zijn, de fietsen zijn die middag door de bezoekers keurig tegen de
dranghekken gestald.
'Mag ik wat vragen?', klinkt het in de buurt van een zwarte omafiets. 'Ik moet naar
Amsterdam West, maar weet niet welke kant ik op moet. Kan ik een stuk meefietsen?'
De 21-jarige blijkt pas twee weken in Amsterdam te wonen. Hiervoor heeft ze een paar jaar in
het buitenland gewoond, waar ze een theateropleiding volgde. Ze ziet er fris uit - frisser dan
de meeste bezoekers die elkaar euforisch staan te omhelzen in het zand. 'Ik ben niet helemaal
nuchter, hoor', zegt ze. Die middag heeft ze een kwart pil genomen en later nog een klein
stukje, ze waakt ervoor te veel te nemen. Vorig jaar probeerde ze voor het eerst XTC, op een
groot festival. 'Ik vond het een geweldige ervaring. Heel intens.' Verwonderd: 'Dat je je zo
kan vóélen.'
© de Volkskrant
Strafblad
Stel: deze jonge vrouw durft haar ouders te vertellen dat ze - evenals tienduizenden andere
jongeren - weleens XTC gebruikt. Af en toe, bij speciale gelegenheden. Haar ouders zijn er
niet blij mee, ze associëren drugs met de heroïneverslaafden uit de jaren tachtig of de
kaalkoppen in trainingspak die eind jaren negentig al speedsnuivend van gabberfeest naar
gabberfeest trokken. Bovendien: heeft niet iedere ouder liever dat zijn kind op zaterdagavond
met gewassen haar en in pyjama op de bank zit? Aan de andere kant vertrouwen ze haar. Ze
weten dat hun dochter verstandig is, zich uitgebreid heeft laten voorlichten en goed oplet. Ze
willen ook niet dat ze dingen verzwijgt, uit angst voor hun toorn. Ze keuren het af, maar
besluiten het te tolereren.
En dan pakken deze ouders afgelopen dinsdag De Telegraaf van de deurmat. Daarin lezen ze
op de voorpagina dat 'de pillengeneratie' - een taalkundig nouveauté - massaal 'gevaar
negeert'. 's Avonds horen ze Peter van der Vorst in RTL Boulevard zeggen dat in veel pillen
cocaïne en - houd u vast - heroïne wordt verwerkt. Een gemeenteraadslid van het CDA
vergelijkt gebruik met woninginbraak, 'dat mag ook niet'. In dagblad Trouw kunnen ze het
relaas lezen van de 28-jarige Kamilla, een bezoekster van Amsterdam Dance Event die de
dansvloer 'een slagveld' noemt en zag 'hoe minstens twaalfhonderd mensen met uitpuilende
ogen en malende kaken afzonderlijk van elkaar dansten'. Haar conclusie: 'De meesten waren
echt totaal de weg kwijt van de mdma.'
Probeer bij het lezen van zo veel angstaanjagends maar eens de kalmte te bewaren en te
vertrouwen op je zoon of dochter. En op het beoordelingsvermogen van de andere
tienduizenden feestgangers die in de weekeinden weleens een pil slikken. Zijn die mensen studenten, promovendi, consultants, ambtenaren, jonge leraren, ja, zélfs artsen-in-opleiding allemaal roekeloze verslaafden-in-wording, enkele meters verwijderd van de goot?
Kwaadaardige criminelen bovendien, vergelijkbaar met dieven en smachtend naar een
strafblad?
Hooggedoseerd
Het is verschrikkelijk dat op het Amsterdam Dance Event drie mensen zijn overleden.
Logisch ook dat media aandacht besteden aan de risico's van drugsgebruik en de nadruk
leggen op negatieve aspecten - goed nieuws is immers geen nieuws. Deskundigen wezen deze
week terecht op de gevaren van hooggedoseerde pillen. Waar jaren geleden een pil gemiddeld
80 milligram mdma bevatte, is dat nu gemiddeld 140 milligram. Belangrijke informatie.
Alleen dit gegeven laat al zien hoe relevant het is om bij de feiten te blijven, zo specifiek
mogelijk te zijn: niet de pil is levensgevaarlijk, maar er zijn omstandigheden waardoor pillen
levensgevaarlijk kunnen zijn.
De 41-jarige vrouw uit Utrecht die vorig weekend overleed, heeft XTC gebruikt. Hoewel
media schreven dat het om een overdosis zou gaan, is dat helemaal niet duidelijk. Het kan ook
oververhitting zijn geweest, of orgaanfalen. Van twee slachtoffers is nog onbekend waardoor
zij zijn overleden. De politie vermoedt drugsgebruik, maar weet niet om welke drugs het gaat.
Het zou bijvoorbeeld ook het veel gevaarlijker ghb kunnen zijn, of een combinatie. Maar daar
ging het deze week niet of nauwelijks over. Wel ontstond het beeld van een XTC-spook, een
monsterlijke drug die een generatie naar de afgrond zou helpen.
Rode ogen
Er zijn inderdaad aardig wat jongeren die met een pil de dansvloer opstappen. Maar het is niet
zo dat meer dan de helft van de jongeren XTC gebruikt, zoals vaak wordt gesuggereerd op
basis van onderzoeken van het Trimbos-instituut en Jellinek. De respondenten zijn geworven
op plekken waar jongeren samenkomen die van uitgaan houden, zowel virtueel - via de online
dance-community Partyflock en gerichte advertenties op Facebook (Trimbos) - als live, door
jongeren in clubs en op raves te ondervragen (Jellinek). Onder hen ligt het middelengebruik
nou eenmaal hoger dan bij de jongeren die op zaterdagavond met een glas bier boven een
schaakbord hangen.
En zo zie je vaker fouten als het over XTC gaat. De Telegraaf citeerde dinsdag met
instemming de 19-jarige Marija. Zij bezocht vrijdagavond een feest in de Heineken Music
Hall. 'Gigantisch veel mensen liepen rond met zonnebrillen op en flesjes water aan hun mond',
vertelde het meisje. 'Dan weet je al hoe laat het is. Dat doen ze om hun rode ogen te verbergen
en om uitdroging door XTC te voorkomen.' De verslaggever noteerde het gretig en dacht
blijkbaar geen moment: rode ogen?
© de Volkskrant
Driehoek
Mensen die XTC gebruiken veranderen niet in een vampier. De pupillen verwijden en de kaak
gaat strak staan, maar rode ogen behoren niet tot het lijstje onfortuinlijke uiterlijke
veranderingen. Ook het idee van een dansvloer als slagveld, zoals Trouw omschreef, kan niet
kloppen. Als gebruikers iets niet worden van pillen is het gewelddadig. 'Ontroerd kan ik raken
door hoe vrienden met elkaar omgaan, door hoe goed iedereen op elkaar let', schreef VPROprogrammamaker Tim den Besten deze week in een column over zijn XTC-gebruik.
Deskundigen zijn het daarmee eens. 'Eigenlijk mag ik het niet zeggen, maar ik werk liever in
een volle Arena met mensen die XTC gebruiken, dan in een volle Arena met bezoekers die
alcohol drinken', zegt Jan Krul, gezondheidswetenschapper. Hij was jarenlang hoofd-EHBO
bij honderden evenementen, waaronder feesten als Sensation, en promoveerde vorig jaar op
de medische zorg en incidenten met drugs bij dancefeesten. 'Alcohol leidt tot veel meer
problemen, zoals vechtpartijen en bewusteloosheid. Mensen gebruiken XTC om het leuk met
elkaar te hebben, om zich goed te voelen. Er zijn nauwelijks sociale incidenten.'
Krul maakt zich wel zorgen over de hoge dosering in pillen. Volgens deskundigen is de
gewenste effectieve hoeveelheid mdma per gebruiksessie - ongeveer zes uur - een tot
maximaal anderhalve milligram per kilo lichaamsgewicht. Bij de pillen oude stijl kon iemand
van 60 kilo dus ongeveer een pil per avond slikken. Nu er veel sterkere XTC in omloop is,
gemiddeld 140 milligram, kan dat niet. Houden gebruikers daar geen rekening mee,
bijvoorbeeld door kwartjes te slikken zoals de jonge vrouw aan het begin van dit verhaal?
'Veelal niet', zegt Krul. 'Gebruikers rekenen toch vooral in pillen en niet in milligram mdma.
Dat zou ik graag anders zien.'
Maar toch. Gevraagd naar het grootste misverstand over XTC, antwoordt de deskundige: 'Dat
het een heel gevaarlijke drug is. Dat is gewoon niet zo. Veel XTC wordt in Nederland
geproduceerd. Daardoor zijn pillen zuiver, er is nauwelijks vervuilde troep in omloop.' Maar,
benadrukt Krul, 'elk middel brengt risico's met zich mee. Veilige drugs bestaan niet'.
Het aantal incidenten met XTC ligt veel lager dan bij andere veelgebruikte genotsmiddelen.
En als iemand naar de EHBO moet, komt dat vaak door andere factoren in combinatie met de
pil: te weinig gegeten, alcohol en het gebruik van andere drugs, te weinig of juist te veel water
gedronken, iemands psychische gesteldheid, een slecht geventileerde zaal, overgevoeligheid
voor mdma. Krul: 'Het gaat om de driehoek pil, persoon en omgeving.'
Russische roulette
Uit Brits onderzoek, gepubliceerd in The Lancet, bleek eveneens dat XTC tot de relatief
veiligere drugs behoort, ook in vergelijking met het geaccepteerde alcohol en de gedoogde
cannabis. De wetenschappers onderzochten middelen op schade voor de gebruikers, zoals
gezondheidsrisico's en kans op verslaving, en schade voor de maatschappij, zoals
georganiseerde misdaad en kosten waar de samenleving voor opdraait. Op de schaal van
schadelijkheid eindigde XTC bijna onderaan, op plek zeventien van de twintig onderzochte
middelen.
Wie dinsdagavond naar Nieuwsuur keek, kreeg een ander idee. Te gast was Erik Jan van
Lieshout, ic-arts en directeur van de Ambulance Amsterdam. Hij zei het meerdere keren:
'Iemand kan door één XTC-pil overlijden, ongeacht de dosis.' Dat geldt, aldus Van Lieshout,
'ook voor gezonde mensen'. Presentator Joost Karhof vroeg niet door, hij wilde niet weten
waarom het dan bij tienduizenden tegelijk goed gaat en bij die ene niet, of hoe vaak dit
voorkomt. En zo bleef het beeld hangen dat XTC-gebruik een soort Russische roulette is, met
een mensenleven als inzet per pil.
'Dat zijn terechte vragen', reageert Van Lieshout de volgende ochtend aan de telefoon. 'In een
tv-uitzending is er nou eenmaal weinig ruimte om een kwestie goed uit te diepen. Iemand kan
overlijden door overgevoeligheid voor mdma, zonder dat er vooraf iets met iemand aan de
hand lijkt te zijn. Er is ooit een meisje overleden nadat ze maar een pil had geslikt. Domme
pech.' Maar, zo benadrukt Van Lieshout nu, 'het is zeldzaam'.
Er moet hem iets anders van het hart: 'De problemen met XTC zijn in verhouding veel kleiner
dan die met alcohol. Er zijn meerdere doden door alcohol per weekend. Maar daar hebben
media nauwelijks aandacht voor. Als ik nu de ophef over XTC zie, denk ik: er zijn
belangrijkere kwesties' In de uitzending merkte hij ook al op dat alcohol een groter
gezondheidsprobleem vormt, maar Karhof ging er niet op in.
Aan relativeringen leek bij veel media, politie en politici deze week weinig behoefte. En dus
herkenden de mensen om wie het ging - in de woorden van De Telegraaf 'de pillengeneratie' zich er niet in. Er was veel hoon over de berichtgeving en de voorbarige conclusies die media
trokken. Het artikel in Trouw met de 28-jarige Kamilla in de hoofdrol ging op sociale media
rond onder de noemers 'gênant' en 'ruk', de voorpagina van De Telegraaf werd al helemaal
niet serieus genomen. Dat is ook niet zo gek: wie zou zich de les laten lezen door media die
niet lijken te weten waarover ze het hebben?
Kloof
De incidenten op Amsterdam Dance Event hebben de kloof tussen gebruikers en
tegenstanders zichtbaar gemaakt. Er is een buitenwereld die drugs per definitie afwijst. Die
tegenstanders willen niet praten over de nuances, zoals relatief veilig versus onverantwoord
gebruik en onderscheid tussen verschillende drugs. 'Ik weiger te accepteren dat er massaal
harddrugs wordt gebruikt op dancefeesten', zei Marijke Shahsavari, CDA-gemeenteraadslid in
Amsterdam, op Radio 1. 'Harddrugs zijn bij wet verboden, omdat ze slecht zijn voor de
gezondheid.' Waarom we dan niet ook praten over alcohol en cannabis, beide bewezen
schadelijker voor mens en maatschappij, werd niet door de interviewers gevraagd. VVDKamerlid Arno Rutte: 'Mensen moeten gewoon feesten zonder pillen.'
Stigma
Er is ook een binnenwereld: de jongeren die onderling vrijuit over hun recreatieve gebruik
praten, maar er naar buiten toe over zwijgen. Ze vrezen het stigma van harddrugsgebruiker,
zijn bang om als crimineel bekend komen te staan. Hoewel het een grote groep betreft, waren
ze nauwelijks te horen in het debat afgelopen week. In het NOS Journaal werd een meisje
anoniem opgevoerd met vervormde stem - natuurlijk op eigen verzoek, maar de associatie met
zware criminaliteit werd er niet minder om. Dj Aron Friedman sprak zich uit op Radio 1,
maar zei er moeite mee te hebben om als 'gebruiker' te worden aangekondigd. 'Je wordt direct
gestigmatiseerd.'
De twee werelden verhouden zich zwijgend tot elkaar. De een wijst een inhoudelijk debat af,
de ander voelt weinig behoefte om zich er publiekelijk over uit te spreken. Tussen hen in staat
een grote roze olifant: de kwalificatie harddrug, een term die automatisch associaties oproept
met heroïneverslaafden op de Zeedijk en doorgesnoven hooligans in Vak 410. Onderzoekers,
zoals die in The Lancet, stellen de wettelijke indeling van harddrugs en softdrugs ter
discussie, maar in de politiek vinden ze weinig gehoor. Het etiket kleeft aan XTC en zit een
inhoudelijk debat in de weg, want: harddrugs is fout is einde discussie.
Het wederzijdse zwijgen over drugsgebruik in het uitgaansleven werkt onwetendheid in de
hand. En die zie je terug in de media als er incidenten plaatsvinden. Een groot deel van de
bezoekers van festivals als Lowlands staat 's nachts op XTC te dansen. Buiten het aantal
aanhoudingen dat het OM jaarlijks presenteert, lees je er zelden iets over.
Ook organisatoren zwijgen, of ontkennen dat drugs een wezenlijk onderdeel zijn van de
feesten en festivals die zij organiseren. Geef ze eens ongelijk: van welke gemeente zouden ze
nog een vergunning krijgen? Organisatie en bezoekers voeren zo samen een toneelstukje op.
De eerste plaatst plichtmatig op Facebook dat er een 'zero tolerance'-beleid is ten aanzien van
drugs, de bezoekers stoppen de pil braaf in de onderbroek, zodat de beveiligers er niet bij
kunnen.
Hoe verschrikkelijk ook, de incidenten op Amsterdam Dance Event hebben ertoe geleid dat er
tenminste over de kwestie wordt gepraat. Een situatie waarin de werkelijkheid van
tienduizenden jongeren niet strookt met de werkelijkheid van de buitenwereld, is het waard te
bespreken. En dat gaat veel beter op basis van feiten.

Download Report