DUURZAAMHEID - Antwerp

DUURZAAMHEID
Raak brengt een thema dat aan je vel zit, dat je raakt. Kritisch, scherp en genuanceerd tegelijk.
_ Teksten: Koen Schoutteten en Wim Troch
6 | september 2014 | raak
Foto: Diliff
Waarom ook ondernemingen moeten inzetten op duurzaamheid
“Duurzaamheid moet de kern
worden van elk businessmodel”
De woorden ‘duurzaamheid’ en ‘ondernemen’ in één zin,
voor velen bekt dat niet ontzettend vlot. En toch, bedrijven
hebben er alle belang bij om duurzame ontwikkeling in hun
businessplan op te nemen, zelfs als uitgangspunt te nemen.
Een ondernemer met een duurzame visie is beter voorbereid
op toekomstige uitdagingen en heeft daardoor een concurrentievoordeel. Dat stelt Peter Wollaert, gespecialiseerd in
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO).
S
inds 2013 hebben de Verenigde
Naties voet aan de grond in
Antwerpen, met een afdeling
van hun opleidingsdienst UNITAR.
Antwerp-ITCCO, het ‘International
Center for Action Learning on Sustainability & Business Ethics’ heeft als
doelstelling om bedrijven te informeren over de internationale VNnormen en ze te stimuleren deze in
de praktijk om te zetten. De instelling
wordt geleid door Peter Wollaert.
Waar komt het concept ‘duurzaam
ondernemen’ vandaan?
Peter Wollaert: “Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is de bijdrage
van bedrijven ter versterking van duurzame ontwikkeling, zoals gedefinieerd
in het VN Brundtland-rapport uit 1987.
Toen werd voor het eerst een koppeling
gemaakt tussen de milieuproblematiek
en armoedebestrijding: hoe kunnen we
de groeiende wereldbevolking welvarender maken binnen de grenzen van
de beschikbare grondstoffen. Vandaar
‘duurzaam’ ondernemen of ‘People,
Planet & Profit’: een bedrijf maakt
rendabele producten of diensten die het
milieu sparen, gebaseerd op een sociaal
personeelsbeleid.”
Peter Wollaert
raak | september 2014 | 7
DUURZAAMHEID
“Intussen beseffen we dat ons hele productie- en consumptiesysteem moet worden bijgestuurd. We moeten komen tot een volledig
herdenken van ons economisch model. Dit is wat besproken wordt in
de transitiebeweging. En met resultaat. De afgelopen jaren zijn heel
wat nieuwe en steeds meer concreet toepasbare duurzame business
modellen ontstaan. Transitie kan immers niet zonder doorgedreven
innovatie. Dankzij de koppeling van de transitiebeweging aan duurzaam
ondernemerschap zit ook ‘social entrepreneurship’ in de lift: socialeen milieuproblemen niet via vzw’s en instellingen oplossen maar door
creatieve ondernemerschapsmodellen. De uitdaging is om modellen te
creëren die op grote schaal kunnen worden toegepast en een voldoende
sterk terugverdienmodel hebben. Niemand heeft iets aan zeer sociale
en milieuvriendelijke ondernemingen, als die failliet gaan.”
Wat moet dan worden verstaan onder ‘duurzaam ondernemen’?
“In oorsprong doet ‘duurzaam’ denken aan iets wat langer meegaat en
wat milieuvriendelijk is. Maar stap na stap werd het concept breder,
integraler, ‘holistischer’. De sociale component werd toegevoegd, en
in de jaren 90 ook ‘corporate governance’, goed bestuurlijk beleid met
interne controlemechanismen. Sinds de bankencrisis is ook de financiële component onlosmakelijk verbonden met ‘duurzaam ondernemen’:
hoe voer je een ethisch financieel beleid, werk je aan anti-corruptie en
ethisch beleggen. Tot slot is ook ‘good citizenship’ een aspect van maatschappelijk verantwoord ondernemen: het bedrijf dat, net zoals een
burger, goede doelen ondersteunt. Steeds meer
bedrijven professionaliseren hun sponsorbeleid
en filantropie of mecenaat door bv. de oprichting
van een Fonds of Stichting, door medewerkers te
laten deelnemen aan gemeenschapsprojecten of door hun expertise te
delen met verenigingen.”
“Duurzaamheid verankeren in een bedrijf vraagt een sterke visie, een
draagvlak bij het personeel en is een werk van lange adem. Het is
gebaseerd op een nulmeting, duidelijke doelstellingen op korte en middellange termijn en de durf om te experimenteren, zowel binnen het
bedrijf als op sectorniveau. Deze benadering op bedrijfs- of sectorniveau moet hand in hand gaan met een ondersteunende regiobenadering
zoals we zien in de stad Leuven met hun doelstelling om tegen 2030
klimaatneutraal te zijn. Van stadsregio tot multinational, een gemeenschappelijk actieplan is de sleutel tot succes.”
“Daarnaast is het cruciaal te beseffen dat duurzaam ondernemen niet
alleen een ambitie is voor bedrijven, maar ook voor de non-profitsector.
Ook cultuurcentra, sportclubs, vakbonden, kwb-afdelingen enzovoort
moeten nadenken over de duurzaamheid van hun manier van werken.
Een voetbalterrein waarvan de grasmat alleen door de eerste ploeg op
zondag wordt gebruikt, is geen voorbeeld van efficiënt grondgebruik.”
Duurzaam ondernemen wordt vaak
in één adem genoemd met bedrijfsethiek. In welke mate hangen duurzaamheid en ethiek samen?
“Elk ondernemen, ook Maatschappelijk
Verantwoord Ondernemen, heeft toch
ook steeds de kritische reflectie nodig
van ethiek, van normen en waarden,
zowel lokaal als wereldwijd. Met regels
en wetten alleen komen we er niet. We
hebben vooral ook nood aan de kritische
(zelf-)reflectie van ethisch handelen. De
Universele Verklaring van de Rechten
van de mens en de VN-verdragen zijn
hiervoor een uitstekende inspiratiebron.
Duurzaam ondernemen zegt niets over
de billijkheid van verloning van medewerkers (wat is een fair loon?), over het
bonusbeleid in sommige sectoren, over
de stijgende loonkloof bij multinationale
ondernemingen, over de maatschappelijke (meer-)waarde van sommige nieuwe
producten, over
intercultureel
en interreligieus
samenwerken
op de werkvloer,
over de grenzen van duurzaamheid bij een sigarettenfabrikant
(sigaretten zijn kankerverwekkend) of
van een wapenproducent, enzovoort.
Er is daarom meer dan ooit nood aan
opleidingen bedrijfsethiek, net nu ze
zo goed als allemaal een keuzevak zijn
geworden of zelfs geschrapt werden in
onze (bedrijfseconomische) opleidingen.
Dilemmatraining zou een integraal onderdeel moeten zijn van alle opleidingen.
Vandaar mijn stelling dat duurzaamheid
niet zonder ethiek kan. En ethiek vermoedelijk niet zonder enige vorm van
reflectie, zelfs spiritualiteit.
"Als je als onderneming wilt inzetten
op duurzaamheid heeft het geen zin
om ‘achteraf ’ even links en rechts wat
aanpassingen te doen, zoals het installeren van zonnepanelen of je werknemers
aansporen de lichten te doven als ze hun
kantoor verlaten. Duurzaamheid is geen
“Consumenten zullen niet
inleveren op hun comfort”
8 | september 2014 | raak
Foto Pascal Vyncke, SeniorenNet.be
aanvulling op een businessplan, het moet de kern zijn van het nieuwe
businessmodel. Alleen zo kom je tot effectieve resultaten want de tijd
dringt.”
Waarom zou een bedrijf moeten in zetten op duurzaamheid?
“Vanuit een negatieve invalshoek is Maatschappelijk Verantwoord
Ondernemen een soort risicomanagement. Het is een poging om te
vermijden dat er protest komt omwille van milieuschandalen of slechte
arbeidsomstandigheden. Wie het positief bekijkt,
ziet in duurzaam ondernemen een concurrentievoordeel. Immers, de zoektocht naar duurzame
methodes dwingt je om visionair en innovatief
- zowel qua technologie als qua gedragsveranderingen - te zijn. Het is voor een bedrijf niet duurder om duurzaam te werk te gaan, zelfs niet op
korte termijn. Wat wel belangrijk is, is het besef
dat wij, de consument, niet zullen inleveren op
ons comfort. Duurzame producten en diensten
zullen bijgevolg in onze comfortzone moeten passen, slechts een hand
vol mensen is immers bereid om ‘extra’ moeite te doen om duurzamer
te leven. Milieuvriendelijke auto’s zullen dus even ver moeten kunnen
rijden als een dieselvoertuig, zullen even mooi en gemakkelijk moeten
zijn, en zullen niet buitensporig duurder mogen zijn dan hun traditionele concurrenten. En dat vraagt verbeeldingskracht en innovatie.”
Hoe ziet u de toekomst?
“Duurzaam ondernemen vraagt een
grondig maatschappelijk debat. Gaan we
inzetten op ‘groene economie’ dan wel
op ‘blauwe economie’: op een door de
overheid gestuurde gesubsidieerde ecologische economie of op nieuwe vormen
van kleinschalig, coöperatief, sociaal,
milieuvriendelijk, ethisch en rendabel
ondernemerschap waarbij innovatie
wordt gestimuleerd om concrete noden
aan te pakken? Zijn de multinationale
bedrijven, met hun piramidale structuur, nog de aangewezen ondernemingsvorm voor de toekomst? Ik geloof
van niet. Volgens mij bieden lokaal
verankerde bedrijven, met evenwaardige
afdelingen wereldwijd, een beter model.
Zo wordt de winst ook rechtvaardiger
verdeeld en zullen de werknemers zich
ook terug betrokken voelen. Waarom
niet opnieuw nadenken over nieuwe
vormen van werknemersparticipatie?”
“Er is vandaag nood aan creatieve terugverdienmodellen die een oplossing bieden voor de vergrijzing, kinderopvang,
wonen, milieu, mobiliteit, energie, …
Lokale ondernemingen zijn daartoe een
betere oplossing dan grote concerns. Je
moet rekening houden met wat je werknemers, aandeelhouders, klanten, lokale
overheden en andere betrokkenen willen, wat ze verwachten, hoe ze naar je
onderneming kijken. Toekomstgericht
duurzaam ondernemerschap zal innovatief moeten zijn en terug op mensenmaat, ‘hybride
ondernemingen’ waarbij de
economische
activiteit hand
in hand gaat met
maatschappelijk
engagement. Dat
is de toekomst
van het ondernemen. Praktijkvoorbeelden tonen dat
het kan, zowel voor bedrijven, als voor
verenigingen, ziekenhuizen, gemeentediensten of scholen.”
“Een maatschappij heeft
niets aan duurzame
ondernemingen die failliet
gaan”
Info: www.mvovlaanderen.be en
www.antwerp-itcco.org.
raak | september 2014 | 9
DUURZAAMHEID
De verpakkingsvrije winkel
“Het besef groeit
dat we verkeerd
bezig zijn”
Vlaanderen is een unieke winkel
rijker. In de Antwerpse Reyndersstraat, vlakbij de Groenplaats en de
kathedraal, kun je sinds 31 augustus
boodschappen doen bij ‘Robuust!’.
Zoals bij een gewone kruidenierszaak, maar dan eentje waar duurzaamheid een prominente
rol heeft: Robuust! is een volledig verpakkingsvrije winkel.
J
Foto: Tine De Wilde
e kunt er suiker, thee, melk, wijn of groenten kopen, maar
ook non-food zoals badkamerproducten, wattenstaafjes of
luiers. Op het eerste gezicht lijkt Robuust! een gewone kleine
buurtwinkel zoals die links en rechts nog bestaan. Toch wordt snel
duidelijk dat er iets bijzonders aan de hand is. De noten liggen in
grote schepbakken, het appelsap is uit grote vaten te tappen, de
rietjes zijn uit roestvrij staal. Robuust! is The Zero Waste Shop:
een winkel zonder afval dus.
Het concept van Robuust! is simpel: je gaat met je eigen lege
bokalen, doosjes of flessen naar de winkel. Die worden gewogen,
waarna je ze kunt vullen met de producten die je nodig hebt. Aan
de kassa wordt alles opnieuw gewogen, en betaal je de inhoud van
je verpakkingen. Gedaan dus met koekjes in een plastic schaaltje, dat in een plastic folie zit, in een kartonnen doosje. Robuust!
weert alle plastic, maar ook alle andere verpakkingen.
Bezielster van het project is Savina Istas, een vrolijke jongedame uit
Antwerpen. “Er zijn twee redenen waarom ik met dit project ben
begonnen”, vertelt ze. “Het is een poging om de hoeveelheid afval
te verkleinen, en er is ook een gezondheidsaspect aan verbonden.
Plastic is geen duurzaam materiaal. Je kunt het soms wel hergebruiken, maar plastic is een zware belasting voor ons milieu. Bovendien
houdt plastic ook gezondheidsrisico’s in. Veel mensen hergebruiken
bijvoorbeeld plastic flesjes. Op zich kan dat niet zo veel kwaad, maar
wanneer je bijvoorbeeld warme drank in een flesje giet, kunnen
plasticdeeltjes in je drank terechtkomen, en dat zijn toch stoffen die
je liever niet binnenkrijgt. Vandaar dat wij proberen verpakkingen die je toch weggooit - te vermijden, en zeker plastic verpakkingen.”
10 | september 2014 | raak
Niet kapot te krijgen
Het idee om met een afvalloze winkel te beginnen komt niet uit
het niets. “Ik heb een Master Duurzaamheidswetenschappen gevolgd”, gaat Savina verder. “Toevallig ontdekte ik een blog van een
meisje uit New York. Zij probeert afvalvrij te leven - wat in New
York allerminst voor de hand ligt.”
Nieuw is een ‘zero waste shop’ niet. “Wereldwijd zijn er nu een
zevental. Het is ook niet eenvoudig om zo’n winkel uit te baten.
Vooral het vinden van leveranciers heeft veel voeten in de aarde
gehad. Ik had drie ambities voor de producten: ze moeten verpakkingsvrij zijn, ze moeten biologisch zijn en ze moeten zo veel
mogelijk lokaal zijn. Dat laatste geldt bij uitstek voor groenten
en fruit; voor koffie, bijvoorbeeld, ligt dat wat moeilijker. Voor
elk product geldt evenwel dat de leveranciers grondig werden
gescreend. Kwaliteit en transparantie zijn ontzettend belangrijk.
Ook al was het vaak een lange zoektocht, ik denk wel dat ik erin
geslaagd ben om betrouwbare partners te vinden.”
“De naam ‘Robuust!’ heeft mijn vriend verzonnen. Tijdens onze
voorbereiding hebben we aan heel wat mensen uitgelegd wat we
van plan waren. Bij oudere mensen kregen we te horen dat het
hen deed terugdenken aan de kleine kruidenierszaken van weleer.
‘Robuust’ slaat op het idee dat het concept iets is wat de tijd doorstaat, iets wat niet kapot te krijgen - en dus duurzaam - is.”
513 kilo
Een naam, leveranciers, producten, een pand… wat dan nog rest
om van de zero waste shop een succesverhaal te maken is cliënteel. “Uit de enquête die we hebben georganiseerd blijkt dat er
wel een markt is voor onze verpakkingsvrije winkel. Uiteraard
zijn er wel mensen die bedenkingen hebben bij het concept en die
me naïef noemen. Ik beweer ook niet dat dit dé oplossing is om
de wereld duurzamer te maken, maar het is alvast een stap in de
goede richting. We doen wat we kunnen. En de negatieve reacties
vermoeien me niet; de positieve zijn talrijker. Ik besef ook wel dat
niet iedereen in Robuust! zal komen winkelen, daarvoor is een te
grote mentaliteitswijziging nodig. Toch merk je meer en meer dat
het besef groeit dat we verkeerd bezig zijn, dat het anders moet.
De hoeveelheid plastic die we produceren moet verminderen.”
Zijn we dan niet op de goede weg? Op de vrachtwagens van een
bekend afvalverwerkend bedrijf staat onomwonden “Afval bestaat
niet”, en af en toe lezen we in de krant dat Vlamingen sorteerkampioenen zijn. “Tja, onlangs las ik dat recyclagebedrijven klagen dat
hun winsten kleiner worden, omdat er beter wordt gesorteerd. Dat
is toch een absurde logica? Bovendien, als ik door mijn thuisstad
Antwerpen loop, dan zie ik toch dat er nog veel afval is, en dat het
niet altijd correct gesorteerd is. Gemiddeld is een Vlaming elk jaar
verantwoordelijk voor 513 kilo afval per jaar. Dat is toch niet min.
Er is dus zeker nog werk aan de winkel.”
Info: www.berobuust.com
raak | september 2014 | 11
Een voorbeeld uit de praktijk: Lampiris
Energieleverancier maakt
zelf groene stroom
Dat duurzaamheid in een bedrijfscontext geen louter theoretisch concept is, bewijst het Belgische Lampiris. De
energieleverancier levert honderd procent
groene stroom, maar het bedrijf gaat een
stap verder. Lampiris wil zich ook positioneren als producent van hernieuwbare
energie.
W
e verslinden energie aan een onnavolgbaar tempo. Van onze wekkerradio
bij het opstaan tot onze elektrische
tandenborstel bij het slapen gaan: elektriciteit is
onmisbaar. Die grote nood aan energie vraagt veel
van onze planeet, zeker als die wordt geproduceerd door kerncentrales of kolencentrales. Maar
het kan ook anders. Energieleverancier Lampiris
kiest voor hernieuwbare energie. Die koopt ze
aan, maar sinds kort produceert het bedrijf ook
zelf windenergie.
“In 2011 zette Lampiris zijn eerste stappen in het
nieuwe avontuur met de aankoop van een windturbine in Couvin, in de provincie Namen, tegen
de Franse grens. Toen werd ook de vennootschap Lampiris Wind opgericht”, vertelt Izabela
Dzialowska van Lampiris. “Deze windturbine,
met een vermogen van twee megaWatt en een
hoogte van 140 meter, is het initiatief van enkele
bewoners van de gemeente, die hun spaarcenten
en hun engagement hadden samengebracht.”
Eind 2012 besloot Lampiris Wind twintig procent
van zijn kapitaal open te stellen voor de coöperatie Lampiris Coop en zijn duizend coöperanten.
“Deze coöperatie werd opgericht om iedereen de
kans te geven de productie van hernieuwbare energie te ondersteunen en te
stimuleren, en tegelijk te profiteren
van het rendement van de windturbine van Couvin.”
12 | september 2014 | raak
De coöperatie wil nog verder
gaan. “Om ons doel inzake groene
energieproductie verder te verwezenlijken, werken we momenteel aan een project van
zes windturbines in de provincie Luik, meer bepaald
in Engis. Onze doelstelling is drieledig. We willen onze
positieve impact op het milieu vergroten, we willen
iedereen in staat stellen om te investeren in de productie van hernieuwbare energie via een coöperatie, en we
willen groene, lokaal geproduceerde energie leveren aan
ons groeiende klantenbestand”, besluit Izabela Dzialowska.
Lampiris ging nog verder in de zoektocht naar diverse
manieren om de productie van groene energie te
optimaliseren. Naast de oprichting van Lampiris Wind,
heeft Lampiris in februari 2014 de aanbesteding gewonnen voor de exploitatie van de waterkrachtcentrale
aan de stuwdam van La Plate Taille (Cerfontaine). De
exploitatie van deze hydro-elektrische pompcentrale,
waarvan de totale capaciteit van 140 MW overeenkomt
met die van 60 windmolens, maakt het mogelijk om
grotere hoeveelheden groene energie te produceren en
op te slaan.
Info: www.lampiriscoop.be.
Foto Pascal Vyncke, SeniorenNet.be
DUURZAAMHEID
kwb gsm-actie
Urban Mining: duurzaam
omgaan met grondstoffen
Dit najaar staat bij kwb alles in het teken van
duurzaamheid, dankzij de kwb gsm-actie. Overal
in Vlaanderen en Brussel verzamelen kwb-afdelingen tussen 24 november en 7 december oude
gsm’s en gsm-laders, om ze te recycleren. Speciaal
daartoe voorziene inzamelboxen zullen in alle
deelnemende afdelingen te vinden zijn.
V
oor de gsm-inzamelactie
werkt kwb samen met
Recupel, dat in België instaat voor de inzameling en verwerking van afgedankte elektroapparaten. Claude Detremmerie,
project manager bij Recupel, legt
uit waarom gsm’s inzamelen zo
belangrijk is. “Al te veel afgedankte elektro-apparaten blijven zonder verder nut in huishoudens en
op kantoren rondslingeren. Of
erger nog, ze worden gedumpt
Claude Detremmerie van Recupel
in de huisvuilzak waarna ze onvermijdelijk in rook opgaan in de verbrandingsoven. Op deze wijze komen
schadelijke stoffen in het milieu terecht en gaan er tegelijk herbruikbare
grondstoffen definitief verloren voor de volgende generaties.”
“Gsm’s vormen een exponent van deze problematiek. Ze bevatten verschillende uiterst zeldzame en kostbare grondstoffen zoals kobalt, goud,
palladium en platina. Via de meest geëvolueerde recyclagetechnieken
slaagde Recupel in 2013 er in om uit de ingezamelde gsm’s 100 procent
van alle aanwezige metalen en 94 procent van de aanwezige kunststoffen te
recupereren.”
Naast het recupereren van kostbare
grondstoffen zijn er nog andere factoren
die ervoor zorgen dat het inzamelen van
gsm’s belangrijk is. De winning van de
grondstoffen die in een gsm verwerkt
zijn, gaat gepaard met onherroepelijke
milieuschade en diepgaande sociale
conflicten. Vooral de open mijnbouw is
een aanslag op het landschap en de vele
chemicaliën die voor de ontginning van
deze grondstoffen gebruikt worden, zorgen voor de verontreiniging van bodem
en waterlopen. Onveilige en zware werkomstandigheden hebben een invloed
op de gezondheid van de arbeiders. En
dit tegen een heel laag loon. Arbeiders
worden uitgebuit en ook kinderarbeid
komt hier jammer genoeg nog voor.
Het is dus beter die grondstoffen uit
gebruikte toestellen te recupereren. Dat
wordt urban mining genoemd.
Op de site www.kwb.be/gsmactie kan je
vanaf 1 oktober zien waar er bij jou in
buurt ook kwb-inzamelboxen te vinden
zijn waar je met je oude gsm’s terecht kan.
Kwb organiseert tien infomomenten rond het ontginnen en recycleren van grondstoffen. Noteer volgende data alvast in je agenda:
Maandag 13 oktober: De Crypte (onder de Basiliek), Hovestraat, 2650 Edegem
Dinsdag 14 oktober: De Witte zaal, Kluisstraat 1, 3550 Heusden-Zolder (Bolderberg)
Woensdag 15 oktober: Zaal Breughel, Kalkendorp 28, 9270 Kalken
Donderdag 16 oktober: Parochiezaal Sint Hubertus, Oostkouter 1, 1790 Asse
Donderdag 16 oktober: Molenheem, Izegemsestraat 205, Heule
Maandag 20 oktober: Zaal MENA (derde verdieping), Provinciebaan 2, 3110 Rotselaar
Dinsdag 21 oktober: Gemeenschapscentrum Kerkdreef 61, 2310 Rijkevorsel
Woensdag 22 oktober: parochiezaal Wijnendale, Kloosterstraat 5, 8820 Torhout
Donderdag 23 oktober: kwb-lokaal, Schuurveldstraat, 2260 Oosterwijk (Westerlo)
Donderdag 23 oktober: Parochiecentrum, Kasteeldreef 75, 9920 Lovendegem
Hoe inschrijven?
Stuur je naam en
het infomoment
waar jij aanwezig
zult zijn door naar
[email protected].
raak | september 2014 | 13

Download Report