nummer 55
april 2014
Nummer 55, april 2014
Natuurwetenschap in het Nieuws is een initiatief van
het St.Bonifatiuscollege in Utrecht. Alle artikelen zijn
geselecteerd door leerlingen en ingekort. De digitale
versie van deze krant is te vinden op: natunieuws.nl
Redactie: Chris van der Drift, Abel Sandmann, Ids
Dijkstra, Layla van Goor, Kees Hooyman, Sam Heijs,
Joran van der Loo, Sterre de Haas, Max van Leeuwen,
Ilse van Wietmarschen, Bart Hamer,
Pieter van Bentum
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
2
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Wetenschap &
Onderzoek
Mensen onthouden
onaantrekkelijk gezicht beter
Nu.nl, februari 2014
Mensen
onthouden
onaantrekkelijke
gezichten beter dan gezichten die als zeer
aantrekkelijk worden beschouwd. Vooral
gezichten met een opvallende neus,
een vreemd gevormde mond of grote ogen
blijven beter hangen in het geheugen dan
een meer symmetrische gelaat dat volledig
in proportie is.
De wetenschappers kwamen tot hun
bevindingen
door
proefpersonen
te
confronteren met een groot aantal pasfoto's
die allemaal een halve seconde werden
getoond. Ongeveer de helft van de gezichten
was eerder beoordeeld als aantrekkelijk, de
helft als minder aantrekkelijk.
In het tweede deel van de test kregen de
deelnemers opnieuw een groot aantal
pasfoto's te zien. Ze moesten bij elke foto
aangeven of ze de gezichten in de vorige
ronde ook al hadden gezien, of nog niet.
"We
hebben
aangetoond
dat
de
proefpersonen meer geneigd waren om zich
de onaantrekkelijke gezichten te herinneren
dan de aantrekkelijke gezichten, zeker als
er geen opvallende kenmerken in het gelaat
aanwezig waren".
Voor
de
wetenschappers
kwam
hun bevinding zeer onverwachts. "Tot nu toe
gingen we er vanuit dat het makkelijker was
om aantrekkelijke gezichten te onthouden,
omdat mensen nu eenmaal graag naar
mooie personen kijken", aldus Wiese.
Uit de gemaakte hersenscans bleek dat er
tijdens het kijken naar de aantrekkelijke
gezichten meer emotionele activiteit
plaatsvond in het brein van de
proefpersonen. Dit verklaart mogelijk
waarom de herinnering aan deze foto's
minder goed werd opgeslagen.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
Vroege zwangerschap
belangrijker dan gedacht
Artsennet.nl, Januari 2014
Onvoldoende groei van de foetus in het
eerste trimester van de zwangerschap leidt
tot een minder gezond kind. Kinderen met
dergelijke groeivertraging hebben een
verhoogde kans op vetzucht en op de
ontwikkeling van hart- en vaatziekten op
latere leeftijd.
Dat schrijven onderzoekers van het Erasmus
MC in het BMJ. Zij noemen de conclusie
verontrustend, omdat Nederlandse vrouwen
in de eerste fase van hun zwangerschap
meestal geen controles krijgen.
'Als je er gevoelig voor bent, kan er een
fatale
hartritmestoornis
ontstaan',
waarschuwt Wittekoek. 'Kinderen reageren
er ook heftiger op, die gaan stuiteren van de
combinatie van cafeïne, taurine en suiker.'
Wittekoek: 'Ik had een jongen van 21 in mijn
praktijk. Die had last van hartkloppingen,
10.000 overslagen per 24 uur. Hij vertelde
dat hij acht blikjes energiedrank per dag
dronk. Toen hij daarmee stopte, werd het
hartritme genormaliseerd.'
Hondenbrein reageert op
emoties in menselijke stem
Nu.nl, februari 2014
Het brein van honden reageert sterk op
emoties in menselijke stemmen, zo blijkt uit
nieuw onderzoek. Als honden gelach of
gehuil horen, vertoont hun brein dezelfde
soort activiteit als de hersenen van mensen
die
naar
emotionele
stemgeluiden
luisteren.
Volgens
kinderarts-epidemioloog
Prof.
Vincent Jaddoe is de eerste fase van de
zwangerschap veel belangrijker dan gedacht.
'Het is belangrijk, nu te zoeken naar
manieren om de zwangerschapscontroles in
het eerste trimester te optimaliseren.'
Het onderzoek is onderdeel van Generation
R. Uit die Rotterdamse studie bleek al eerder
dat het eerste trimester van de
zwangerschap allerminst een veilige periode
is.
Mogelijk gaat het om een evolutionaire
aanpassing die ervoor zorgt dat de dieren in
staat zijn om menselijke emoties te
herkennen.
Dat
melden
Hongaarse
onderzoekers in
het
wetenschappelijk
tijdschrift Current Biology.
Artsen waarschuwen voor
energiedrank
Artsennet.nl, januari 2014
Alcoholverkoop aan minderjarigen is sinds 1
januari verboden, maar energiedrank
kunnen kinderen nog gewoon in de
supermarkt kopen. Terwijl het spul
verslavend en schadelijk voor de
gezondheid is, vooral voor kinderen.
Daarvoor
waarschuwen
medisch
specialisten,
voedingsdeskundigen
en
tandartsen in de Telegraaf. 'Het spul kan een
overbelasting voor je hart geven', zegt
cardiologe
Janneke
Wittekoek.
3
Bij
het
onderzoek
trainden
de
wetenschappers elf honden om acht
minuten lang stil te liggen in een
hersenscanner. Ze lieten de dieren in de
scanner luisteren naar verschillende
geluiden en menselijke stemmen: van
autogeraas tot gelach en gekuch.
Ter vergelijking maakten de onderzoekers
ook hersenscans van elf mensen die
naar dezelfde geluiden luisterden.
De hersenen van honden en mensen bleken
dezelfde reactie te vertonen bij het horen
van stemgeluiden. Er werd een regio actief in
het voorste gedeelte van de temporale
kwab. Dit gebied lijkt bij honden speciaal
gereserveerd voor het interpreteren van
stemmen.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Een gelukkig huwelijk kan
heel goed op sociale media
beginnen
Scientias.nl, februari 2014
Nog op zoek naar een partner? Probeer het
eens op Facebook. Nieuw onderzoek toont
aan dat mensen die tussen 2005 en 2012
trouwden en elkaar via sociale netwerksites
leerden kennen doorgaans veel tevredener
waren met hun huwelijk dan mensen die
elkaar offline leerden kennen.
Dat stelt onderzoeker Jeffrey Hall nadat hij
18.257 Amerikanen die elkaar tussen 2005
en 2012 eeuwige trouw beloofde,
bestudeerde. Hij vergelijk de stellen die
elkaar via sociale media leerden kennen met
stellen die elkaar op een andere manier
online tegen het lijf liepen (bijvoorbeeld via
een datingsite, chatroom, email of
discussiegroep). Vervolgens vergeleek hij de
stellen die elkaar via sociale media hadden
leren kennen met de stellen die elkaar
offline voor het eerst ontmoetten.
Het onderzoek bewijst dat een succesvolle
relatie op sociale media van start kan gaan.
Relaties die begonnen met een ‘ontmoeting’
op sociale media waren doorgaans net zo
succesvol als relaties die begonnen op een
datingsite of met een offline ontmoeting.
Wel bleken mensen die elkaar via sociale
media leerden kennen tevredener te zijn
met hun huwelijk dan de mensen die elkaar
op traditionele, offline manieren tegen het
lijf liepen.
Mensen reageren
emotioneler bij fel licht
Nu.nl, februari 2014
Mensen reageren over het algemeen
emotioneler bij fel licht, zo blijkt uit nieuw
wetenschappelijk onderzoek.
Als mensen in fel verlichte ruimtes zitten,
reageren ze emotioneler op taal, beelden en
smaken. Bij het nemen van rationele
beslissingen is het daardoor waarschijnlijk
beter om het licht te dimmen. Dat schrijven
Canadese
onderzoekers
in
het
wetenschappelijk tijdschrift Journal of
Consumer Psychology.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
De onderzoekers lieten proefpersonen
tijdens
het
onderzoek
verschillende
producten, teksten en foto's beoordelen
bij gedimd licht en fel licht. Zo moesten de
deelnemers aangeven hoe aantrekkelijk ze
foto's van verschillende vrouwen vonden. Ze
proefden verschillende fruitdranken en
beoordeelden hoe positief of negatief
bepaalde woorden klonken. Als de ruimte fel
werd verlicht, waren hun reacties over het
algemeen heftiger dan bij gedimd licht. Ze
beoordeelden vrouwen dan gemiddeld
genomen als aantrekkelijker, hadden een
sterkere voorkeur voor een bepaalde
frisdrank en vonden woorden vaker een zeer
negatieve of zeer positieve lading hebben.
Volgens hoofdonderzoekster Alison Jing Xu
zijn de resultaten goed verklaarbaar. Al
eerder is aangetoond dat de menselijke
hersenen emotioneel reageren op zonlicht.
"Onderzoek heeft bijvoorbeeld uitgewezen
dat mensen op zonnige dagen bijvoorbeeld
optimistischer zijn over de aandelenmarkt en
meer geneigd zijn om anderen te helpen",
verklaart hij op nieuwssite ScienceDaily.
Waarschijnlijk heeft fel licht van een lamp
hetzelfde effect. "Het felle licht maakt onze
initiële reactie op andere mensen en
producten intenser", aldus Xu.
Speciale bril ontwikkeld
waarmee artsen
kankercellen kunnen zien
Nu.nl, januari 2014
Wetenschappers
hebben
een
bril
ontwikkeld waarmee chirurgen kanker
kunnen zien. Wanneer chirurgen door de
bril kijken, lichten kankercellen blauw op.
Hierdoor moet het gemakkelijker worden
om tijdens een operatie alle kankercellen te
verwijderen en gezond weefsel zo veel
mogelijk ongemoeid te laten.
met het blote oog niet altijd onderscheid kan
worden gemaakt tussen normaal weefsel en
door kanker aangetast weefsel,” legt
onderzoeker Ryan Fields uit. Wanneer er in
het
weefsel
kankercellen
worden
aangetroffen, moet er vaak nog een operatie
plaatsvinden om nog meer weefsel weg te
nemen en te testen. “Onze hoop is dat deze
nieuwe technologie het aantal tweede
operaties beperkt of tweede operaties zelfs
overbodig maakt,” legt onderzoeker Julie
Margenthaler uit.
Wie de bril draagt, ziet kankercellen blauw
oplichten, wanneer weefsel met een speciale
contrastvloeistof word ingespoten en onder
een bepaald licht bekeken wordt. Zelfs
kankercellen met een diameter van één
millimeter kunnen met de bril worden
gedetecteerd.
Zelfvertrouwen is ook
kwestie van lengte
Scientias.nl, februari 2014
Wie over groot zelfvertrouwen beschikt,
blijkt meer grijze cellen te hebben.
Wetenschappers van de New Jersey
Medical School hebben dit ontdekt door
onder meer het brein van volwassen
proefpersonen te scannen.
Het volume van grijze cellen in de gebieden
waar emoties en stress worden gereguleerd,
staat in verband met de mate van
zelfvertrouwen. Voor een deel lijkt het
vermogen om zelfvertrouwen en trots te
voelen aangeboren, zo houden de
onderzoekers een slag om de arm. Omdat
grijze breinmaterie ook vormbaar is, zou met
training het zelfvertrouwen kunnen worden
vergroot. De effectiviteit van die training zou
dan kunnen worden gecontroleerd door de
behandelde persoon onder een MRI-scan te
leggen en te kijken of er meer grijze cellen
zijn bij gekomen in de juiste gebieden.
Wanneer kanker wordt vastgesteld, is het
soms mogelijk om tumoren operatief te
verwijderen. Een chirurg verwijdert dan de
tumor en het omringende weefsel. Dat
omringende weefsel wordt vervolgens in een
laboratorium getest op de aanwezigheid van
kanker. “Een beperking van opereren is dat
4
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Er is nog een andere manier om wat meer
zelfvertrouwen te kweken: door langer te
zijn. Vrouwen op hakken en mannen met
(vaak verborgen) hakken hebben het volgens
wetenschappers van Oxford University
begrepen. Lengte maakt het verschil.
In een experiment werden zestig vrouwen
onlangs uitgerust met een virtual realityhelm voor een virtueel ritje in een achtbaan.
De mensen om hen heen waren allemaal
zo'n dertig centimeter langer gemaakt. Dit
lengteverschil leidde tot gevoelens van
ongemak bij de deelneemsters.
De vrouwen vulden vragenlijsten waarin ze
hun zelfvertrouwen en angsten aangaven.
Wat bleek? Hun zelfvertrouwen was gedaald
en ze rapporteerden meer gevoelens van
paranoia.
Mysterieuze cirkels voor de
kust van Denemarken nu
eindelijk verklaard
Scientias.nl, februari 2014
Zodra mensen de mysterieuze cirkels op de
bodem van de Oostzee ontdekten, deden
zich allerlei geruchten de ronde: het waren
bomkraters uit de Tweede Wereldoorlog of
landingsplaatsen van aliens. Eindelijk
mengen wetenschappers zich nu in de
discussie en zij komen met een
wetenschappelijke verklaring voor het
fenomeen.
A naar buiten toe verspreiden, zijn de oudste
en zwakste planten in het midden van de
groeicirkels te vinden en worden deze dus –
in tegenstelling tot de volwassen, sterke
planten eromheen – aangetast. “Het
resultaat is een uitzonderlijke cirkelvorm
waarbij alleen de rand van de cirkel
overleeft.”
India bouwt grootste
zonnecentrale ter wereld
Newscientist.nl, januari 2014
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
Nieuws.nl, maart 2014
De meeste mannen die stropdassen dragen,
kennen maar een, twee, hoogstens drie
manieren om ze te knopen. Een groepje
wiskundigen heeft nu 177.147 verschillende
knopen kunnen bedenken.
Dat deden ze met behulp van een wiskundig
model. Bij een eerdere poging kwamen
wiskundigen van een andere universiteit nog
'maar' op 85 knopen.
India
gaat
de
krachtigste
zonneenergiecentrale ter wereld bouwen, zo
meldt vakblad Nature in een publicatie.
Met een capaciteit van 4000 megawatt,
vergelijkbaar met de stroomopbrengst van
vier kernreactoren, is de centrale in India
ruim tien keer groter dan de capaciteit van
welke andere zonne-energiecentrale dan
ook.
De zonnecentrale maakt deel uit van
het Ultra Mega Power Projects van de
Indiase overheid. Zes staatsbedrijven hebben
de handen ineengeslagen om het project te
realiseren. Naar eigen zeggen kan de
zonnecentrale in zeven jaar worden
verwezenlijkt tegen de kostprijs van zo’n 4.4
miljard Amerikaanse dollars (zo’n 3.25
miljard euro). De centrale zou in de buurt
moeten komen van Sambhar Salt Lake in het
noorden van de deelstaat Rajasthan en zal
zo’n 77 vierkante kilometer beslaan.
De cirkels in kwestie kunnen wel vijftien
meter groot zijn. Ze werden in 2008 voor het
eerst gespot in ondiep water voor de kust
van het Deense eiland Møn. In 2011 kwamen
de cirkels terug. Hun aantallen waren toen
zo groot dat de cirkels op flink wat mediaaandacht konden rekenen. En al die
aandacht bracht de geruchtenmachine op
gang.
Het gif in kwestie is sulfide. Het stapelt zich
op in de zeebodem voor het Deense eiland
Møn, omdat deze bodem kalkrijk en ijzerarm
is. De meeste modder wordt van de
kalkachtige, kale zeebodem gespoeld, maar
waar zeegrassen groeien, houden deze de
modder vast. “En daarom zijn er onder de
zeegrassen hoge concentraties sulfide-rijke
modder te vinden.” Sulfide is giftig genoeg
om oude en hele jonge zeegrasplanten te
verzwakken, maar niet giftig genoeg om de
volwassen en sterke planten iets aan te
doen. En aangezien zeegrassen zich van plek
Stropdas knopen volgens
wiskundigen
De leider van het onderzoek van het KTH
Royal Institute of Technology in Stockholm
zegt dat hij werd geïnspireerd door de film
The Matrix Reloaded, waarin hij een
geknoopte stropdas zag die niet op het lijstje
van 85 stond.
Hij kwam er achter dat zijn collega's de
mogelijkheden te veel hadden beperkt wat
betreft 'insteken' en 'omhalen'. Ook
rekenden ze dit keer knopen mee die niet
eindigen in het traditionele plat stukje stof
bovenop.
Knappe sporter wint
Nieuws.nl, maart 2014
Wie zal dit jaar de Tour de France winnen?
Of het winnende doelpunt scoren tijdens
het WK voetbal? Geen idee, maar het zal
waarschijnlijk een knappe man zijn.
Naar men verwacht, zal de zonnecentrale
ongeveer 25 jaar meegaan en zal het volgens
de cijfers zo’n 6.4 miljard kilowattuur (kWh)
per jaar opleveren. Wanneer je een apparaat
met een vermogen van 1 kilowatt een uur
laat werken, heb je 1 kWh verbruikt. In
Nederland
verbruikt
een
gemiddeld
huishouden zo’n 3.340 kWh per jaar. De
nieuwe centrale kan volgens Parimita
Mohanty, verbonden aan het Energy and
Resources Institute (TERI) in New Delhi, een
enorme
bijdrage
leveren
aan
de
vermindering van de CO2-uitstoot in India.
De CO2 reductie kan zelfs oplopen tot zo’n 4
miljoen ton per jaar wanneer men overstapt
op zonne-energie.
5
Sterke mannen zouden volgens dit
onderzoek vaak aantrekkelijker zijn. De
evolutie is gebaat bij sterke mannen die
knap worden gevonden door vrouwen.
Dergelijke mannen vinden snel een partner
en verwekken waarschijnlijk nageslacht bij
haar - en wellicht een paar andere dames en ze zijn vervolgens sterk genoeg om dat
nageslacht te beschermen en te voeden.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Postma deed onderzoek met foto's van
deelnemers aan de Tour de France. Hij liet
een groep van 800 proefpersonen,
hoofdzakelijk vrouwen, de wielrenners
beoordelen op aantrekkelijkheid. Daaruit
bleek dat de best presterende renners
gemiddeld een 5 procent hogere score
haalden op de knapheidsschaal. De
correlatie was het hoogste bij vrouwen die
de pil niet slikken.
De aantrekkelijkheid van een man is dus een
signaal voor vrouwen dat hij lichamelijk ook
goed van wanten weet. Vooral in vroeger
tijden was het belangrijk voor een vrouw om
een man te kiezen die lange einden kon
lopen om te jagen en die genoeg kracht had
om vervolgens een dier te doden.
Wetenschap komt met
eenvoudig urinetestje dat
kanker opspoort
Scientas.nl, januari 2014
Nieuw onderzoek maakt het detecteren van
kanker net zo eenvoudig als het detecteren
van een zwangerschap. Onderzoekers
hebben een stripje ontwikkeld waar
mensen overheen moeten plassen en dat
vervolgens eiwitten die geassocieerd
worden met de aanwezigheid van kanker
detecteert.
Het stripje is gemaakt van papier. De test is
eenvoudig en goedkoop. Binnen enkele
minuten laat het stripje op basis van een
urinemonster zien of iemand kanker heeft.
Menselijk brein inspireert
betere computerchips
Scientas.nl, januari 2014
Bij de Universiteit van Heidelberg wordt het
grootste elektronische brein ter wereld
gebouwd: een brein met vier miljoen
kunstmatige
hersencellen.
Deadline:
oktober 2015.
Dankzij de al decennialang kleiner wordende
transistoren - een trend die wordt uitgedrukt
in de Wet van Moore - kon de digitale
computer zo succesvol worden als hij
tegenwoordig is. Zó succesvol zelfs dat de
meeste informatici denken dat de analoge
computer voorgoed een museumstuk is
geworden. Maar niet iedereen is het
daarmee eens, en de analoge computer lijkt
zelfs weer een comeback te maken. Maar
dan wel voor specifieke toepassingen.
Transistoren die steeds kleiner worden,
worden ook steeds onbetrouwbaarder. Dat
is het derde probleem. Een vierde probleem
is dat een computersimulatie van een
biologisch proces zelfs op de snelste
supercomputer typisch een factor honderd
tot duizend trager verloopt dan het
biologische equivalent. En tenslotte is een
supercomputer
een
onhandig
groot
bakbeest vergeleken met het compacte
menselijke brein van anderhalve liter.
De onderzoekers ontwikkelden de strip met
het oog op ontwikkelingslanden. Daar neemt
het aantal mensen met kanker rap toe.
Geavanceerde (en dure) methoden om
kanker te detecteren, ontbreken er vaak.
Daardoor wordt de ziekte vaak pas laat
opgemerkt, iets wat behandeling bemoeilijkt
en de kans op sterfte vergroot. Met het
eenvoudige testje is op een goedkope en
snelle manier vast te stellen of iemand
kanker heeft.
Het stripje spoort eiwitten op die tumoren
gebruiken om aan hun oorspronkelijke plekje
in het lichaam te ontsnappen. Het is vrij
lastig om deze eiwitten (zonder heel dure en
ingewikkelde apparatuur) op te sporen. Om
er zeker van te zijn dat het eiwit in de urine
gezien werd, ontwikkelden de onderzoekers
een manier om het signaal van deze eiwitten
te versterken. Wanneer het eiwit in de urine
aanwezig is, wordt een streepje zichtbaar op
de teststrip.
Kapot hart kan nu gelijmd
worden
De lijm bestaat uit twee biomoleculen en
wordt in vloeibare vorm toegepast. Doordat
deze hydrofoob (waterafstotend) is, kan de
lijm niet wegspoelen. De lijm wordt hard –
maar blijft wel elastisch – wanneer deze
enkele seconden aan UV-licht wordt
blootgesteld. De lijm wordt momenteel
verder ontwikkeld. Het zou nog één tot twee
jaar moeten duren voor menselijke
patiënten een beroep kunnen doen op de
lijm.
Eilandbewoners zijn een
stuk tammer, maar hoe
komt dit?
13 januari 2014
Darwin merkte het honderdvijftig jaar
geleden al op: dieren op eilanden leken wel
tammer te zijn. Een nieuw onderzoek
bevestigt dat nu én komt direct met een
verklaring daarvoor.
De onderzoekers bestudeerden hagedissen
op een eiland en waren met name
geïnteresseerd in de ‘flight initiation
distance’. Dit is de afstand tussen een prooi
en een roofdier waarbij de prooi besluit om
te gaan vluchten. De resultaten legden ze
naast verschillende andere factoren: de
afstand tot het vasteland, de grootte van het
eiland en hoe dichtbevolkt het eiland was.
9 januari 2014
Wetenschappers hebben een chirurgische
lijm ontwikkeld die gebruikt kan worden
om wonden te dichten en hechtingen en
nietjes overbodig kan maken. De lijm is
zelfs sterk genoeg om een opening in een
kloppend hart te sluiten.
De lijm is in opdracht van een hartchirurg
ontwikkeld. Hij wilde graag van de nietjes en
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
hechtingen af die nu vaak tijdens onder
meer hartoperaties gebruikt worden.
Weefsel hechten is namelijk een tijdrovend
werkje. En nietjes kunnen weer voor
beschadigingen zorgen. De hartchirurg
bedacht dat het wenselijk zou zijn als de
nietjes en hechtingen vervangen konden
worden door lijm. Operaties zouden dan niet
alleen sneller kunnen verlopen, maar ook
minder ingrijpend zijn en wellicht zou zelfs
de kans op complicaties verkleind worden.
6
De onderzoekers ontdekten dat er een
verband was tussen de ‘flight initiation
distance’ en de afstand tot het vasteland.
Hoe groter de afstand tot het vasteland, hoe
minder snel prooien op de vlucht sloegen. In
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
andere woorden: de hagedissen die op
grotere afstand van het vasteland woonden,
waren tammer dan hagedissen op het
vasteland.
Maar waarom zijn de dieren op eilanden
tammer? Het heeft alles te maken met de
roofdieren op dezelfde eilanden. Op
afgelegen eilanden zijn roofdieren schaars of
zelfs helemaal afwezig. Evolutionair gezien is
het onverstandig om veel energie en tijd te
besteden aan het (onnodig) vluchten voor
roofdieren. Vandaar dat prooien op eilanden
onverschrokken lijken en minder snel op de
vlucht slaan. Ook de grootte van prooien
speelt een rol. “Wanneer prooien relatief
gezien heel klein zijn ten opzichte van de
roofdieren,
vallen
roofdieren
geen
individuele prooi aan. Dat zorgt ervoor dat
prooien niet vluchten of pas later.
Wetenschap komt met
onzichtbaarheidsmantel
13 november 2013
De
onzichtbaarheidsmantel
is
geen
sciencefiction
meer,
zo
stellen
wetenschappers van de universiteit van
Toronto. Ze ontwikkelden een effectieve
onzichtbaarheidsmantel die dun en
praktisch is en de meest uiteenlopende
objecten onzichtbaar kan maken.
Diverse wetenschappers werken aan een
‘onzichtbaarheidsmantel’: een populaire
benaming voor een materiaal waarmee
objecten onzichtbaar kunnen worden
gemaakt. Meestal gebruiken onderzoekers
daarvoor metamaterialen.
Effectief, maar allesbehalve praktisch. Om
een object onzichtbaar te maken, moet het
in
meerdere
lagen
metamaterialen
gewikkeld worden. Bovendien is deze mantel
altijd ‘dik’. Eerdere dunnere mantels
gemaakt van metamaterialen bleken
namelijk niet te werken of slechts hele kleine
objecten onzichtbaar te kunnen maken. In
andere
woorden:
de
praktische
onzichtbaarheidsmantel leek nog ver weg.
De praktische onzichtbaarheidsmantel kan
voor tal van doeleinden worden gebruikt. Zo
kan de mantel gebruikt worden om militaire
voertuigen onzichtbaar te maken. Maar de
technologie kan ook gebruikt worden om
obstakels uit de weg te ruimen. Bijvoorbeeld
objecten of gebouwen die signalen
tegenhouden, kunnen onzichtbaar gemaakt
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
worden, waardoor de signalen toch door
kunnen. Ook is het in theorie mogelijk om
met de mantel de kenmerken van een object
te veranderen: bijvoorbeeld door het object
groter of kleiner te laten lijken dan het in
werkelijkheid is.
Mobiele telefoon opladen
met wifi-signaal
13 november 2013
De grote hoeveelheid heet gas in het
centrum van de cluster is merkwaardig. Heet
gas dat röntgenstraling uitzendt zou moeten
afkoelen, en het dichte gas in het hart van
een cluster het snelst. Dit afgekoelde gas zou
vervolgens naar het centrale sterrenstelsel
moeten stromen en onderweg grote
aantallen nieuwe sterren vormen. Maar dat
is hier niet gebeurd. De Chandra-opnamen
laten zien waarom de stervorming spaak
loopt.
Als het aan onderzoekers van de Duke
Universiteit ligt, hoeft u uw telefoon nooit
meer – heel ouderwets – met behulp van
een snoertje en stopcontact op te laden. De
wetenschappers
ontwikkelden
een
apparaat dat wifi-signalen omzet in energie
en waarmee uw telefoon dus draadloos kan
worden opgeladen.
Volgens de astronomen is dat verklaarbaar
als het zwarte gat in het centrale stelsel
extreem zwaar is: meer dan 10 miljard
zonsmassa’s. Zo’n zwart gat heeft relatief
weinig materie nodig om krachtige jets te
produceren. Een andere mogelijkheid is dat
het zwarte gat een massa van ‘slechts’
ongeveer één miljard zonsmassa’s heeft en
heel snel om zijn as tolt. Ook dat laatste
maakt de jets krachtiger.
Het apparaat zet microgolven – draadloos –
om in energie die gebruikt kan worden om
de accu van uw telefoon of andere kleine
elektronische apparaten op te laden. Het
apparaat werkt ongeveer net zo als een
zonnepaneel dat energie uit licht omzet in
elektriciteit. Alleen gebruikt dit apparaat
heel andere energiebronnen: onder meer
signalen van wifi en satellieten. Net als de
zonnepanelen weet het apparaat een
efficiëntie van zo’n 37 procent te behalen.
Zonnestelsel &
Heelal
Het weer op een mislukte ster
Allesoversterrenkunde.nl, januari 2014
Dat het op de bruine dwergster Luhman
16B stormt, bliksemt, en zand en ijzer
regent was vorig jaar al ontdekt door
Amerikaanse astronomen.
Met een gevoelige spectroscoop is gemeten
hoe warmere en koelere delen van het
oppervlak van de ronddraaiende ster naar
ons toe of juist van ons af bewegen. Zo kon
de ligging van donkere wolken in de
atmosfeer van de bruine dwerg in kaart
worden gebracht.
Zwart gat houdt grote
opruiming
Astronieuws.nl, januari 2014
Astronomen
hebben
met
de
röntgensatelliet Chandra en een aantal
andere telescopen een van de meest
actieve zwarte gaten in het heelal
onderzocht. De ‘jets’ (een spoor van
materie die in één richting uitgestoten
wordt) van het zwarte gat hebben enorme
gaten geblazen in het hete gas in de
omgeving, en zo de vorming van biljoenen
sterren verhinderd.
7
De resulterende afbeeldingen, deze week
gepubliceerd in Nature, zijn dus geen echte
foto’s,
maar
computer-reconstructies.
Omdat bruine dwergen (‘mislukte sterren’)
zo zwak zijn, werkt de techniek tot nu toe
alleen bij Luhman 16B – die staat op een
afstand van slechts 6,5 lichtjaar. De
verwachting is dat op gasvormige
exoplaneten
soortgelijke
weersverschijnselen optreden.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Dwergplaneet omgeven
door wolkjes waterdamp
opgedroogde delta aan die erop wees dat
Mars ooit een oceaan had.
Allesoversterrenkunde.nl, januari 2014
De dwergplaneet Ceres verdampt – een
heel klein beetje. Per seconde verliest Ceres
een paar liter water, misschien wel via een
soort ijsgeisers.
Ceres is het grootste object in de
planetoïdengordel – een brede gordel van
talloze steenklompen tussen de banen van
Mars en Jupiter. Vanwege zijn afmetingen
(ca. 900 kilometer in middellijn) hoort hij
officieel tot de dwergplaneten.
Al eerder vonden sterrenkundigen indirecte
aanwijzingen dat Ceres voor een deel uit ijs
bestaat. Dat is opmerkelijk, want de op één
na grootste planetoïde, Vesta, is opgebouwd
uit gesteenten en metalen, net als de
meeste kleinere exemplaren.
De ontdekking van waterdamp bij Ceres
betekent dat er inderdaad ijs moet
voorkomen. Onder invloed van de
zonnewarmte verdampt dat een beetje, net
zoals dat bij ijzige kometen gebeurt. Volgens
Michael Küppers van de Europese
ruimtevaartorganisatie ESA is er misschien
niet zo’n scherpe grens te trekken tussen
planetoïden en kometen.
De Amerikaanse ruimtesonde Dawn, die in
2011 en 2012 onderzoek deed aan Vesta, is
momenteel op weg naar Ceres. Begin 2015
komt hij daar aan. Tegen die tijd staat de
dwergplaneet echter weer een stuk verder
van de zon af. Of hij dan nog steeds last
heeft van vochtverlies, moet dus nog maar
blijken.
Nieuw bewijs gevonden
voor grote oceaan op Mars
En nu komen onderzoekers dus met nieuw
bewijs dat Mars ooit een oceaan bezat. Ze
bestudeerden grote keien die op het
noordelijk halfrond van de planeet in grote
getale te vinden zijn. De wijze waarop deze
keien gepositioneerd zijn, deed de
onderzoekers denken aan keien op aarde die
door onderzeese landverschuivingen op hun
huidige positie zijn beland. En nu stellen ze
dat eenzelfde proces deze keien hier afzette.
Eerder stelden onderzoekers dat de keien
het resultaat waren van meteorietinslagen.
Maar de onderzoekers vinden hun theorie
aannemelijker.
Ze
erkennen
dat
meteorietinslagen een soortgelijk effect
kunnen hebben, maar wijzen erop dat de
keien ook te vinden zijn in duizenden
vierkante kilometers grote gebieden waar
geen kraters zijn aangetroffen. Hun
aanwezigheid is niet te verklaren door een
meteoriet. Een oude oceaan is in dat geval
dan ook aannemelijker.
Oudste ster in universum
ontdekt
Nu.nl, maart 2014
Australische wetenschappers hebben de
oudst bekende ster van het universum
ontdekt
De ouderdom van de ster schatten de
wetenschappers aan de hand van de
chemische samenstelling. "Door te kijken
naar de kleur van de hemellichamen, kunnen
we zeggen welke sterren het oudste zijn",
verklaart hoofdonderzoeker Stefan Keller in
de Britse krant The Guardian. "We kunnen
dan namelijk ongeveer bepalen hoe veel
ijzer de ster bevat. Hoe meer ijzer, hoe
jonger de ster." De nieuw beschreven ster
bevat vermoedelijk zestig keer zo weinig ijzer
dan elke andere ster die tot nu toe is
waargenomen.
De ontdekking van de oudste ster was
volgens de wetenschappers puur toeval. De
bevinding wordt binnenkort gepubliceerd in
het wetenschappelijk tijdschrift Nature.
Nieuwe radio-'foto' van
kern Sigaarstelsel
astronieuws.nl, januari 2014
Met de Karl G. Jansky Very Large Array, een
netwerk van 27 radioschotels in New
Mexico, is een nieuwe gedetailleerde radio'foto' gemaakt van het centrale deel van het
Sigaarstelsel (M82), een sterrenstelsel op 12
miljoen lichtjaar afstand in het sterrenbeeld
Grote Beer.
De opname toont alleen de binnenste 5200
lichtjaar van het stelsel. M82 is het
dichtsbijzijnde 'starburst'-stelsel: er komt
een geweldige stervormingsactiviteit in voor.
De meeste radiostraling is afkomstig van
heet interstellair gas en van elektronen die
met hoge snelheden door magnetische
veldlijnen bewegen.
Het gaat om een ster die zich op ongeveer
zesduizend lichtjaar van de aarde bevindt.
Waarschijnlijk ontstond het hemellichaam
ongeveer 13,7 miljard jaar geleden, kort na
de oerknal. Dat melden astronomen van de
Australian National University.
De heldere stippen op de radio-opname zijn
stervormingsgebieden of supernovaresten
(de overblijfselen van geëxplodeerde
sterren). De slierterige structuren, die nooit
eerder zo gedetailleerd in beeld zijn
gebracht, zijn vermoedelijk geassocieerd met
de krachtige 'superwind' van het stelsel.
Scientias.nl, februari 2014
Wetenschappers hebben nieuw bewijs
gevonden dat Mars ooit een oceaan bezat.
Ze troffen op de rode planeet stenen aan
die volgens hen getuigen van onderzeese
landverschuivingen. En die kunnen alleen
hebben plaatsgevonden als hier ooit een
oceaan te vinden was.
Het is niet voor het eerst dat onderzoekers
stellen dat Mars een oceaan bezat. In 2012
maakte ESA ook al bekend sedimenten te
hebben gevonden die erop wezen dat zich
op de rode planeet een oceaan bevond. En
vorig jaar troffen onderzoekers nog een
De oude ster werd in kaart gebracht met de
SkyMapper-telescoop in het Siding Spring
Observatorium in het oosten van Australië.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
8
In januari explodeerde in M82 een nieuwe
supernova (SN2014J), maar daarvan is tot op
heden nog geen radiostraling gedetecteerd.
Ook andere supernova's van hetzelfde type
(Ia) zenden vrijwel nooit radiostraling uit.
Overigens bevindt de supernova zich net
buiten het hier afgebeelde gebied. (GS)
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Kepler ontdekt extreem
wiebelende planeet
De resultaten van dit onderzoek zijn
verschenen in de Monthly Notices of the
Royal Astronomical Society.
Astronieuws.nl, februari 2014
Misschien is het wel de planeet met de
meest extreme seizoenen. De oriëntatie van
de draaiingsas van exoplaneet Kepler-413b
varieert in elf jaar tijd over een hoek van
dertig graden.
Kepler-413b
is
een
gasvormige
reuzenplaneet die in 66 dagen tijd een kleine
omloopbaan beschrijft rond een dubbele
dwergster op 2300 lichtjaar afstand van de
aarde. De baan van de planeet valt echter
niet samen met de baan die de twee sterren
om elkaar heen beschrijven. Door
zwaartekrachtseffecten
verandert
het
baanvlak van de planeet daardoor continu,
met als resultaat dat ook de stand van de
planeet in de ruimte aan grote, snelle
variaties onderhevig is. Kepler ontdekt
planeten
doordat
ze
minieme
helderheidsdipjes veroorzaken in het licht
van hun moederster wanneer ze daar voor
langs bewegen. Kepler-413b vertoonde
aanvankelijk wel zulke overgangen, maar
daarna ruim twee jaar niet: door de
wiebelingen in de baan bewoog de planeet
(gezien vanaf de aarde) lange tijd niet exact
voor de ster langs. Naar verwachting zullen
er pas vanaf het jaar 2020 weer overgangen
te zien zijn. De nieuwe ontdekking wordt
beschreven in een artikel in The
Astrophysical Journal.
Bruine dwerg heeft rode
atmosfeer
Allesoversterrenkunde.nl, februari 2014
Britse en Italiaanse astronomen hebben een
bruine dwerg – een kleine ‘mislukte’ ster –
ontdekt die een ongebruikelijk rode tint
vertoont. De kleur wordt waarschijnlijk
veroorzaakt door dichte stofwolken hoog in
de atmosfeer van het object.
Bruine dwergen houden het midden tussen
sterren en planeten. Ze zijn te groot en te
zwaar om voor planeten te kunnen
doorgaan, maar hebben niet genoeg massa
om de waterstof in hun kern te fuseren.
Mars is weer een
spectaculaire krater rijker
Wetenschap24.nl, januari 2014
Mars heeft het recent weer moeten
ontgelden, zo blijkt uit foto’s van NASA’s
Mars Reconnaissance Orbiter. Op de foto
schittert een krater die er voor kort nog niet
was. De dertig meter brede krater moet
ergens tussen juli 2010 en mei 2012 zijn
ontstaan.
Dat NASA een nieuwe krater op de rode
planeet ontdekt heeft, is te danken aan het
feit dat de Mars Reconnaissance Orbiter al
een tijdje meegaat. Beelden die de orbiter in
het verleden maakte, kunnen dan ook
vergeleken worden met nieuwe beelden om
eventuele nieuwe verschijnselen op Mars op
te sporen.
toen de ontplofte ster nog in helderheid aan
het toenemen was.
Onderzoekers hopen op basis van de foto te
kunnen achterhalen wat voor soort sterren
bij de explosie betrokken waren. De
supernova is namelijk gecategoriseerd als
een type Ia-supernova. Deze ontstaan in
dubbelstersystemen.
Die
dubbelstersystemen bestaan uit een witte
dwerg en nog een ster. Die tweede ster kan
een witte dwerg, een ster zoals onze zon of
een heel grote ster zijn.
De ontplofte ster is te vinden in
sterrenstelsel M82, op ongeveer 11,5
miljoen lichtjaar van de aarde. Dit
sterrenstelsel ziet u op de grote foto
hierboven. Deze foto werd in 2006 gemaakt.
De inzet stamt dus uit dit jaar.
Water ontdekt in atmosfeer
van hete Jupiter-achtige
exoplaneet
De foto van de krater maakte de orbiter in
november 2013. Onderzoekers legden de
foto naast beelden die eerder waren
gemaakt en moeten concluderen dat de
krater helemaal nieuw is.
De krater is ongeveer dertig meter breed.
Tijdens de inslag en totstandkoming van de
krater is materiaal weggeslingerd. Dit
materiaal (ook wel ejecta genoemd) is tot op
wel vijftien kilometer afstand van de krater
te vinden.
Hubble fotografeert
ontplofte ster in onze
achtertuin
Scientas.nl, januari 2014
Astronomen hebben water ontdekt in de
atmosfeer van een exoplaneet die qua
massa vergelijkbaar is met Jupiter. De
planeet cirkelt om de nabije ster tau Boötis.
Om het water in de atmosfeer van de
planeet te ontdekken, maakten de
onderzoekers gebruik van een nieuwe
methode. Eerder konden onderzoekers
water in de atmosfeer van een planeet op
twee manieren detecteren. De eerste manier
vereist dat de planeet – gezien vanaf de
aarde – voor zijn ster langsbeweegt. De
tweede manier werkt enkel wanneer
exoplaneten ver van hun ster verwijderd zijn.
Helaas voldoen veel exoplaneten niet aan
één van deze twee criteria.
Scientas.nl, februari 2014
Hierdoor hebben ze geen inwendige bron
van energie en stralen ze maar heel zwak voornamelijk
in
het
infrarood.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
Hubble heeft een fraaie foto gemaakt van
een pas ontdekte supernova. De
geëxplodeerde ster werd vorige maand
ontdekt en bevindt zich op zo’n 11,5
miljoen lichtjaar van de aarde. Daarmee is
het de dichtstbijzijnde type Ia-supernova
die de afgelopen decennia ontdekt is.
De supernova werd op 21 januari ontdekt.
Hubble maakte deze foto tien dagen later,
9
Om ook de atmosfeer van exoplaneten die
niet aan deze criteria voldoen te kunnen
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
bestuderen, bedachten onderzoekers een
nieuwe manier. Ze zochten naar infrarode
straling in de atmosfeer van de exoplaneet.
En met succes: de manier blijkt heel geschikt
om water in de atmosfeer op te sporen. De
onderzoekers ontdekten namelijk water in
de atmosfeer van planeet tau Boötes b.
De ontdekking is belangrijk. “Planeten zoals
tau Boötes b, die net zo massief zijn als
Jupiter, maar veel warmer, bestaan niet in
ons zonnestelsel,” legt onderzoeker Chad
Bender uit. “Het detecteren van water in de
atmosfeer van tau Boötes b is belangrijk,
omdat we zo kunnen gaan begrijpen hoe
deze exotische warme Jupiters zich vormen
en ontwikkelen. Het demonstreert ook de
effectiviteit van onze nieuwe techniek, die
de infrarood straling in de atmosfeer van
deze planeten opspoort.”
Meteoriet ter grootte van een
kleine auto ramt de maan
Scientas.nl, januari 2014
Wetenschappers zijn getuige geweest van
een recordbrekende meteorietinslag op de
maan. Een steen ter grootte van een kleine
auto sloeg op de maan in en creëerde de
helderste en langst durende lichtflits die
wetenschappers ooit op de maan hebben
gezien.
Het gebeurde allemaal in september vorig
jaar,
zo
melden
astronomen
nu.
Onderzoeker José M. Madiedo bestudeerde
de maan toen hij een langdurende en
heldere lichtflits zag in Mare Nubium (een
oud met lava gevuld basin op de maan). De
flits hield maar liefst acht seconden aan. “Op
dat moment realiseerde ik me dat ik een
heel zeldzame en bijzondere gebeurtenis
had gezien,” vertelt Madiedo.
Oudste stukje aardkorst
bewijst dat aarde al heel
vroeg afkoelde
februari 2014
Nieuw
onderzoek
bevestigt
dat
zirkoonkristallen uit het westen van
Australië de oudste stukjes van de
aardkorst zijn. De kristallen bewijzen dat de
aardkorst zeker 4,4 miljard jaar geleden
ontstond. Het suggereert dat de aarde veel
eerder afkoelde en continenten veel eerder
ontstonden dan gedacht.
Onderzoekers baseren hun conclusies op
zirkoonkristallen, afkomstig uit het westen
van Australië. Het is niet voor het eerst dat
onderzoekers deze kristallen onder de loep
nemen: eerder onderzoek toonde al aan dat
deze kristallen waarschijnlijk tot de oudste
stukjes van de aardkorst behoren. Dit
onderzoek bevestigt dat nu en stelt dat de
zirkonen 4,4 miljard jaar oud zijn. Het wijst
erop dat de aardkorst zeker al 4,4 miljard
jaar oud is.
cirkelen binnen de zogeheten leefbare zone
om hun moederster. Dat hoeft overigens
niet per se te betekenen dat de
omstandigheden op deze planeten leefbaar
zijn: daar komen meer factoren bij kijken. Zo
zou de planeet Kepler-296f, die om een
zwakke rode dwergster cirkelt, een
waterwereld met diepe oceanen kunnen
zijn, maar ook een gasplaneet met een
verstikkend dichte atmosfeer van waterstof
en helium.
Een op vijf sterren heeft
planeet als aarde
Nu.nl, januari 2014
De aarde blijkt veel minder uniek dan we
dachten. Waarschijnlijk heeft een op de vijf
sterren zoals de zon een planeet zo groot
als de aarde, waar heel misschien leven
mogelijk is.
''Als je 's nachts naar de duizenden sterren in
de lucht kijkt, is de dichtstbijzijnde
zonachtige ster met een planeet als de aarde
waarschijnlijk maar twaalf lichtjaar van ons
verwijderd. De berekening is gemaakt
dankzij de ruimtetelescoop Kepler. Die kijkt
naar ongeveer 150.000 sterren. Daarvan zijn
circa 42.000 vergelijkbaar met onze zon.
Rond die sterren zijn 603 mogelijke planeten
gevonden.
Als de aardkorst zeker 4,4 miljard jaar
geleden al ontstond, betekent dat dat de
aarde toen al geen onleefbare plaats, bedekt
met een oceaan bestaande uit magma, meer
was.
NASA presenteert 715
nieuwe exoplaneten
26 februari 2014
Wanneer een steen met grote snelheid op
bijvoorbeeld de maan inslaat, verdampt het
gesteente op het moment van inslag vrijwel
direct. Daarbij ontstaat een warmtegloed: de
lichtflits die Madiedo zag. Normaliter duren
die flitsen slechts een fractie van een
seconde. Maar deze flits hield maar liefst
acht seconden aan.
De flits was het resultaat van een steen –
ongeveer 400 kilo zwaar – die op het
maanoppervlak klapte. De lichtflits die zo
ontstond was heel kort net zo helder als de
Poolster. Het betekent dat iemand die vanaf
de aarde op dat moment naar de maan keek,
de flits met het blote oog kon zien.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
Het aantal bekende exoplaneten – planeten
buiten ons zonnestelsel – is in één klap flink
toegenomen. Een zorgvuldige analyse van
gegevens die de NASA-satelliet Kepler
tussen mei 2009 en maart 2011 heeft
verzameld, heeft maar liefst 715 nieuwe
werelden opgeleverd.
En daarmee is de teller op ongeveer 1700
komen te staan. De ruim zevenhonderd
ontdekte planeten zijn bijna allemaal kleiner
dan Neptunus, die bijna vier keer zo groot is
als de aarde. Ze cirkelen om 305
verschillende sterren – het gaat in alle
gevallen om stelsels met meer dan één
planeet,
waarvan
sommige
enige
overeenkomst vertonen met ons eigen
zonnestelsel.
Slechts vier van de nieuwe planeten zijn
minder dan 2,5 keer zo groot als de aarde en
10
Tien daarvan waren ongeveer even groot als
de aarde en kregen ongeveer evenveel licht
van hun ster. De onderzoekers wisten dat ze
heel veel planeten nog niet konden zien. Na
berekeningen kwamen ze tot de conclusie
dat 22 procent van alle sterren als de zon
een planeet zo groot als de aarde in het
Goudlokje-gebied heeft.
Wetenschappers zoeken in het heelal naar
planeten als de aarde, omdat de kans op
leven daar het grootst wordt geacht. Zo’n
planeet moet onder meer een vast
oppervlak hebben, maar ook de goede
temperatuur. Het moet er niet te heet en
niet te koud zijn, maar precies warm genoeg.
Dat heet het Goudlokje-gebied. Bovendien
moet de dampkring niet te dicht en niet te
dun zijn.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Water gevonden in dampkring
vijf andere planeten
Nu.nl, februari 2014
Vijf andere planeten ver in het heelal
blijken water in de dampkring te hebben.
Dat hebben wetenschappers ontdekt met
de ruimtetelescoop Hubble, meldde de
Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA
dinsdag.
De studie staat in de nieuwste editie van het
belangrijke wetenschapsbladAstrophysical
Journal. Het water is gevonden bij de
planeten WASP-17b (in het sterrenbeeld
Schorpioen), HD209458b (Pegasus), WASP12b (Voerman), WASP-19b (Zeilen) en XO-1b
(Noorderkroon).
nieuwe sterren. In onze Melkweg zijn het er
een of twee per jaar.
Of de onderzoekers echt het record hebben,
weten ze niet helemaal zeker. Andere
stelsels zijn ook kandidaat, ''maar dit is het
verste en oudste stelsel waarvan de afstand
definitief
vaststaat",
aldus
de
wetenschappers.
Oeroude stelsels geven wetenschappers een
inkijkje in het ontstaan van het heelal. Met
de omstandigheden van toen kunnen ze de
situatie nu beter begrijpen. Maar hoe verder
de astronomen terugkijken, hoe moeilijker
dat wordt. In de beginjaren was het heelal
namelijk een ondoorzichtige wolk waterstof.
Die nevel verduistert het licht.
Grootste maan in
zonnestelsel in kaart
gebracht
Scientas.nl, januari 2014
Wetenschappers hebben het oppervlak van
de grootste maan in ons zonnestelsel in
kaart gebracht.
Mogelijk oudste
sterrenstelsel ontdekt
Het gaat om Ganymedes, een maan van
Jupiter met een diameter van 5.262
kilometer. Het hemellichaam is daarmee
ruim twee keer zo groot als de dwergplaneet
Pluto.
Met grote regelmaat worden er exoplaneten
– planeten buiten ons zonnestelsel –
ontdekt. Maar tot op heden zijn maar
relatief weinig van die planeten in
sterrenhopen aangetroffen. En dat is best
verrassend. Want juist in sterrenhopen zijn
immers veel sterren te vinden. Waarom
vinden we dan juist daar ook niet heel veel
planeten? Zou de planeetvorming daar
misschien anders gaan dan buiten de
sterrenhopen?
Astronomen besloten dat uit te zoeken en
richtten zich op de sterrenhoop Messier 67.
“In de sterrenhoop Messier 67 zijn alle
sterren ongeveer van dezelfde leeftijd en
samenstelling als de zon,” vertelt
onderzoeker Anna Brucalassi. “Dit maakt
hem tot een perfect laboratorium om te
onderzoeken hoeveel planeten in zo’n
drukke omgeving ontstaan, en of dat bij
voorkeur bij zwaardere of lichtere sterren
gebeurt.”
Ook dwergsterrenstelsel kan
superzwaar zwart gat herbergen
9 januari 2014
Nu.nl, januari 2014
Het heelal telt waarschijnlijk veel meer
superzware zwarte gaten dan gedacht. Dat
is de conclusie van een onderzoek waaruit
blijkt dat ook dwergsterrenstelsels een
supermassief zwart gat kunnen herbergen.
Amerikaanse wetenschappers hebben
misschien het oudste sterrenstelsel ooit
gevonden. Ze zagen een stelsel uit de
beginjaren van het heelal.
Het licht ervan heeft er meer dan 13 miljard
jaar over gedaan om de aarde te bereiken.
Dat schrijven ze donderdag in het
gezaghebbende wetenschapsblad Nature.
Ter illustratie: licht legt per seconde een
afstand van bijna 300.000 kilometer af.
De geologische kaart van de maan toont een
ijzig oppervlak met vele kraters, maar ook
gebieden met bergketens en diepe dalen.
Astronomen deden hun ontdekking toen ze
de gegevens van de Sloan Digital Sky Survey
doorspitten. Ze vonden meer dan honderd
dwergsterrenstelsels
die
hoogstwaarschijnlijk een superzwaar zwart gat
bevatten. Een opmerkelijke ontdekking:
wetenschappers namen aan dat alleen grote
sterrenstelsels superzware gaten bevatten.
Planeet ontdekt rond
tweelingzusje van de zon in
sterrenhoop Messier 67
15 januari 2014
Het stelsel heeft de naam z8_GND_5296
gekregen. Toen het zijn licht uitzond, was
het heelal pas 700 miljoen jaar oud. Door
zijn jonge leeftijd is het gevonden stelsel
heel actief. Elk jaar ontstaan er ongeveer 300
Wetenschappers hebben rond één van de
sterkst gelijkende dubbelgangers van de
zon een planeet ontdekt. De ster en
bijbehorende planeet bevinden zich in de
sterrenhoop Messier 67. Het is voor het
eerst dat in een sterrenhoop een
tweelingzusje van de zon mét een planeet
ontdekt is.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
11
Een zwart gat is eigenlijk niets anders dan
sterk geconcentreerde materie. De dichtheid
is zo groot dat zelfs licht niet aan de
zwaartekracht van het zwarte gat kan
ontsnappen.
Van
bijna
alle
grote
sterrenstelsels die ons bekend zijn, weten
we dat ze in hun centrum zo’n superzwaar
zwart gat herbergen.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
DNA, Stamcellen
& Klonen
stamcellen, die weer kunnen uitgroeien tot
elk celtype.
Orgaankweek in dieren
roept vragen op
“Onze resultaten suggereren dan ook dat
herhaaldelijk klonen mogelijk is en dat het
met efficiënte technieken mogelijk moet zijn
om dieren oneindig te klonen.”
Artsennet.nl, februari 2014
Een oplossing voor het tekort aan
donororganen ligt mogelijk in het kweken
van menselijke organen in dieren. Uit
onderzoek van de Universiteit Maastricht
komt naar voren dat veel mensen
ambivalent staan tegenover de nieuwe
techniek. Ze zien de nadelen in, maar het
merendeel zou er wel gebruik van maken
als dit het leven kan redden.
Het draait om een techniek waarmee
stamcellen van een diersoort in een ander
dier worden geïnjecteerd. Die stamcellen
groeien onder bepaalde omstandigheden uit
tot een orgaan. Zo is het Japanse
onderzoekers gelukt om in muizen
alvleesklieren te laten groeien die volledig
uit rattencellen bestaan. In theorie is dit ook
mogelijk voor menselijke organen, die
bijvoorbeeld in varkens zouden kunnen
groeien. Het zou patiënten kunnen helpen
die nu op de wachtlijst voor een
donororgaan staan.
wijze gekloond kan worden, beperkt. In het
verleden lukte het niet om katten, varkens
en muizen meer dan twee tot zes keer te
klonen. Ook stierven gekloonde dieren uit de
latere generaties sneller. “Een mogelijke
verklaring voor deze limiet is de opbouw van
genetische of epigenetische afwijkingen die
bij opeenvolgende generaties ontstaat,”
vertelt onderzoeker Teruhiko Wakayama.
De techniek is veel goedkoper dan
bestaande methodes en kan leiden tot een
in theorie eindeloze productie van
stamcellen waarmee organen kunnen
worden gerepareerd of zelfs gekweekt.
“De techniek kan heel handig zijn voor de
grootschalige productie van dieren van
superieure kwaliteit,” legt Wakayama uit. Hij
denkt dan aan dieren die belangrijk zijn voor
boeren of dieren die dreigen uit te sterven
en daarom wel wat hulp kunnen gebruiken.
Tot nu toe worden stamcellen gekweekt met
ingewikkelde en tijdrovende methodes, waar
genetische manipulatie aan te pas komt, of
zelfs het kweken van embryo's.
Spieren van visdraad
Als de nieuwe techniek ook werkt met
bloedcellen van mensen, wordt het proces
om stamcellen te vervaardigen veel
gemakkelijker. Voordat het zover is, moet er
echter nog veel onderzoek worden verricht.
Wetenschappers hebben extreem sterke
kunstmatige spieren gecreëerd op basis van
materiaal waarmee ook visdraad en
naaigaren worden gemaakt.
Nu.nl, februari 2014
Eeuwig leven door klonen:
zoogdier kan wellicht
oneindig gekloond worden
Scientias.nl, februari 2014
Onderzoekers van de Universiteit Maastricht
hebben onderzocht hoe in de samenleving
wordt gedacht over orgaankweek in dieren.
Zij gaven verschillende groepen – studenten,
40-plussers en patiënten – uitleg over de
huidige stand van zaken en discussieerden
over voor- en nadelen.
Eenvoudige techniek levert
stamcellen binnen halfuur
Nu.nl, januari 2014
Japanse wetenschappers claimen met een
nieuwe techniek binnen een halfuur
stamcellen te kunnen produceren.
Cellen die van muizen afkomstig zijn, kunnen
door onderdompeling in een zuurbad
razendsnel
worden
omgevormd
tot
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
Het is Japanse wetenschappers gelukt om
meerdere generaties muizen te klonen. Uit
cellen van één muis lieten ze 581 gekloonde
exemplaren voortkomen die ook nog eens
allemaal gezond waren en een normale
levensduur hadden. Het wijst erop dat het
oneindig klonen van een zoogdier tot de
mogelijkheden behoort.
De onderzoekers maakten voor het klonen
van de muis gebruik van een techniek die
bekend staat als therapeutisch klonen.
Hierbij wordt een celkern met daarin alle
genetische informatie van een individu in
een levende eicel (waar de celkern uit is
gehaald) geplaatst. De techniek wordt al een
tijdje gebruikt en resulteerde onder meer in
het schaap Dolly.
Maar de techniek heeft een groot nadeel. Zo
is het aantal keren dat een zoogdier op deze
12
De onderzoekers presenteren hun vinding in
het nieuwste nummer van Science. Ze deden
dat door de vezels net zo lang op te draaien,
tot ze spiralen vormen. Deze spiraalvezels
kunnen zich samentrekken tot de helft van
hun lengte en zijn honderd keer sterker dan
menselijke spieren.
Bacterie weerstaat eigen
wapens door veranderd
enzym
Nu.nl, februari 2014
De bacteriesoort Streptomyces platensis
doodt andere bacteriën door twee
antibiotica uit te scheiden. Wetenschappers
hebben nu ontdekt hoe deze bacterie
voorkomt dat hij zelf aan zijn eigen wapens
overlijdt.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Antibiotica kennen we als medicijnen die we
toepassen om schadelijke bacteriën te
bestrijden. Het eerste antibioticum dat ooit
werd uitgevonden, is afkomstig van een
schimmel.
Ook
bacteriën
gebruiken
dergelijke moleculen om elkaar te doden.
Een schimmel kan vrij eenvoudig een stof
produceren die alleen voor bacteriën
schadelijk is. Penicilline breekt de celwanden
van bacteriën af en laat die van schimmels
heel. Voor een bacterie is de uitdaging
groter om een stof te produceren waar hij
zelf niet onder lijdt.
Als we trendwatchers moeten geloven,
hebben 3D-printers de toekomst. In elk huis
is er in de toekomst eentje te vinden. En ze
zullen voor de meest uiteenlopende
doeleinden gebruikt worden. Cadeautje
nodig? Pen kwijt? Vaas kapot? Ctrl-P:
opgelost! En daarmee zal de 3D-printer op
huis-tuin-en-keuken-niveau
heel
wat
brandjes blussen. Maar de échte doorbraken
van de 3D-printer worden toch op een heel
ander vlak verwacht: de geneeskunde.
Y-chromosoom verdwijnt
waarschijnlijk niet
Nu.nl, januari 2014
Daarom
waren
de
Amerikaanse
onderzoekers erg geïnteresseerd in de truc
die
de
bodembacterie Streptomyces
platensistoepast. Om daar achter te komen
bestudeerden ze het DNA van dit microorganisme en schakelden ze specifieke
stukjes DNA bij deze en andere bacteriën uit
om de functies te onderzoeken. De stoffen
die deze bacterie uitscheidt, verstoren de
aanmaak van vetzuren bij andere bacteriën,
door enzymen te blokkeren die deze
synthese uitvoeren. Zelf blijkt de bacterie de
twee betreffende enzymen ingewisseld te
hebben voor andere enzymen, die niet
gevoelig zijn voor het antibioticum.
Weefsels printen met 3D
printer
Scientias.nl, februari 2014
Utrechtse experimentele weefselfabriek
baant de weg voor geprint kraakbeen en
bot
De 3D-printer is hot en de mogelijkheden
zijn eindeloos. Bij de Universiteit Utrecht
weten ze daar alles van. Daar wordt
momenteel gewerkt aan een experimentele
weefselfabriek: een laboratorium met
speciale 3D-printers die levende weefsels
fabriceren.
Tijdens de evolutie van het X en Ychromosoom, kwamen specifiek mannelijke
genen terecht op het Y-chromosoom.
Sommige van deze genen waren ongunstig
voor vrouwtjes, zodoende stopte het
uitwisselen van genen tussen het X en Ychromosoom. Daarom had het Ychromosoom op den duur als enige geen
partner meer en kon dus geen fouten meer
herstellen,
waardoor
het
langzaam
degradeerde tot alleen de essentiële
informatie overbleef.
Het mannelijk Y-chromosoom verdwijnt
waarschijnlijk toch niet uit menselijke
cellen.
Langere telomeren na 5 jaar
gezonder leven
Resultaten van onderzoek van de California
University uit Berkeley, gepubliceerd in het
tijdschrift PLOS genetics laten zien dat het
verdwijnen van het Y-chromosoom toch
onwaarschijnlijk is.Omdat meer dan negentig
procent van genetische informatie de
afgelopen miljoenen jaren al van het Ychromosoom verdween, dachten sommige
wetenschappers dat het ooit wel overbodig
zou worden.
Allesoverdna.nl, januari 2014
Bij een kleine groep mannen die een
gezondere levensstijl aannamen, bleek na
vijf jaar de gemiddelde telomeerlengte licht
te zijn toegenomen. Dat berichten
Amerikaanse medisch onderzoekers in The
Lancet Oncology (online, 17 september).
In de publicatie beschrijft hij met zijn
collega’s hoe ze tien mannen met een vroeg
stadium van prostaatkanker een reeks
veranderingen in hun leven lieten
doorvoeren. De mannen gingen over op een
op planten gebaseerd dieet met weinig vet
en geraffineerde koolhydraten, deden
oefeningen om de hoeveelheid stress te
reduceren, namen deel aan een wekelijkse
steungroep en gingen meer bewegen: zes
dagen per week een halfuur wandelen. Een
controlegroep van 25 mannen met eveneens
een
vroege
prostaatkankerdiagnose
veranderde niets in zijn levensstijl.
Het onderzoek laat zien dat de genen die op
het Y-chromosoom liggen toch belangrijk
zijn: het is goed mogelijk dat ze behouden
zijn gebleven door selectie. Dit impliceert
dat, hoewelt het Y-chromosoom erg klein is,
het met grote waarschijnlijkheid zal blijven
bestaan.
Een
mens
heeft
normaal
23
chromosoomparen,
waarvan
1
paar
verantwoordelijk is voor het geslacht. Twee
X-chromosomen zorgen voor een vrouw. Een
X en Y zorgen voor een man. De meeste
chromosomen kunnen schade repareren
door genetische informatie te delen met de
ander uit hetzelfde paar, maar X en Y kunnen
niets uitwisselen.
Het Y-chromosoom bevat 27 unieke genen,
terwijl andere chromosomen er wel
duizenden bevatten. Een enkel zoogdier
heeft zijn Y-chromosoom al verloren
(zoals Ellobius lutescens, een knaagdier),
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
terwijl er dan nog steeds mannetjes en
vrouwtjes zijn. Deze kennis deed sommige
wetenschappers denken dat het Ychromosoom overbodig zou zijn.
13
Telomeren zijn de uiteinden van dna die
voorkomen dat er stukjes erfelijke
informatie verloren gaan bij replicatie. Wel
slijten bij elke celdeling de telomeren iets af;
bij de meeste celtypen worden korter
wordende telomeren niet aangevuld. Over
het algemeen slijten telomeren dus bij het
ouder worden. Dat bleek ook het geval bij de
controlegroep: na vijf jaar waren de
telomeren van deze groep gemiddeld 3
procent korter.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Klimaat &
Evolutie
Smeltwater valt ijsplaten
rond Antarctica aan
Kennislink.nl, februari 2014
De ijsplaten rond het Antarctisch
Schiereiland zijn in rap tempo aan het
afbreken. Dit komt doordat de laag firn op
de ijsplaten – een korrelige tussenvorm
tussen sneeuw en ijs – steeds dunner
wordt. Uiteindelijk zal hierdoor de
zeespiegel stijgen.
voor
oriëntatie.
De
onderzoekers
vermoedden dat ook mestkever deze
vaardigheden beheersen. ‘Zelfs in maanloze
nachten lukt het veel mestkevers in een
rechte lijn te lopen’, zegt eerste auteur
Marie Dacke. ‘Dat deed vermoeden dat de
kevers de sterrenhemel gebruiken voor
oriëntatie – een prestatie die niet eerder is
gedemonstreerd in insecten, zover wij
weten.’
De onderzoekers onderwierpen mestkevers
van de soort Scarabaeus satyrus aan een
reeks testen. In een zelfgebouwde arena
lieten ze de mestkevers rondlopen met en
zonder een hoedje dat het zicht naar boven
blokkeerde. Zagen de mestkevers de wereld
boven hen niet, dan slaagden ze er niet in in
een rechte lijn te rollen.
De grote vijand van de ijsplaten is het
smeltwater dat zich vormt in de zomer, als
de temperatuur in het poolgebied enkele
graden boven het vriespunt uitkomt. Als
daardoor smeltwatermeren op de ijskappen
ontstaan, stroomt het water de ijsspleten in,
en oefent daar zo’n grote kracht op het ijs
uit dat het uiteindelijk breekt.
Normaal gesproken biedt een dunne laag
grofkorrelig materiaal – de firnlaag –
bescherming tegen dit mechanisme. Omdat
dit een poreuze laag is neemt het het
smeltwater op, als een spons. Het water
bevriest vervolgens in de firnlaag, nog voor
het de spleten in het ijs kan bereiken.
Door de opwarming van de aarde, die ook op
het Antarctisch Schiereiland de temperatuur
doet stijgen, wordt de firnlaag echter steeds
dunner en minder poreus. Er sijpelt meer
smeltwater naar binnen, dat bevriest en de
ruimtes tussen de korrels opvult.
Mestkever rolt recht dankzij
Melkweg
Door Maartje Kouwen, bionieuws
Mestkevers gebruiken de sterren voor
oriëntatie gedurende de nacht. De
lichtende band van de Melkweg helpt hen
hun mestbal in een rechte lijn weg te rollen.
Dat concluderen Zweedse en ZuidAfrikaanse onderzoekers 24 januari in
Current Biology.
Het is volgens de onderzoekers het eerste
bewijs dat een dier niet alleen de
sterrenhemel, maar specifiek de Melkweg
als oriëntatie gebruikt. De Melkweg is
volgens
hen
een
betrouwbaardere
aanwijzing dan de maan, die maar de helft
van de nachten zichtbaar is. En een rechte
lijn is erg belangrijk voor de mestkevers,
leggen ze uit. Rollen mestkevers namelijk in
een cirkel, dan eindigen ze mogelijk weer bij
de mesthoop waarvan hun mestbal
afkomstig is. En daar wachten mogelijk
concurrenten die hen de mestbal afhandig
maken.
Planten bloeien
tegenwoordig eerder
Bionieuws.nl, december 2013
Sinds deze eeuw vinden er verschuivingen
plaats in het groeiseizoen van planten. Dat
berichten Nederlandse onderzoekers van
De Natuurkalender in het julinummer van
Regional Environmental Change, op basis
van
door
vrijwilligers
van
het
waarnemingsnetwerk
verzamelende
gegevens.
Alleen van mensen, zeehonden en vogels is
bekend dat zij het sterrenstelsel gebruiken
De Natuurkalender onderzocht het tijdstip
van jaarlijks terugkerende seizoensgebonden
verschijnselen bij 320 plantensoorten tussen
1894 en 2010. Tot 1990 traden er geen
significante veranderingen op. In de eerste
tien jaar van de huidige eeuw vervroegde
echter
het
moment
van
bloei,
bladontplooiing en vruchtrijping met dertien
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
14
dagen ten opzichte van de periode 19401986. Bladkleuring en bladval vinden in de
herfst juist zeven dagen later plaats. Volgens
de onderzoekers kan klimaatverandering 66
procent van de variatie verklaren.
Temperatuurmeting magma
helpt vulkaanuitbarstingen
voorspellen
NU.nl, december 2013
Door te meten of er stukken magma
langdurig vloeibaar zijn geweest, kunnen
wetenschappers
mogelijk
aanstaande
vulkaanuitbarstingen voorspellen.
Wanneer een vulkaan uitbarst, stroomt er
lava, door hitte vloeibaar geworden
gesteente, uit de krater. Wanneer het zich
nog in de aardkorst bevindt, heet het
magma. Dit magma verblijft vaak
tienduizenden tot honderdduizenden jaren
in de aardkorst voor het naar buiten komt.
Om vulkaanuitbarstingen te kunnen
voorspellen, is het van groot belang te weten
welke factoren ervoor zorgen dat de magma
in beweging en uiteindelijk naar buiten
komt.
Bij de methode staat de temperatuur van
het magma centraal. Magma is hooguit een
procent van de tijd zo vloeibaar dat het
mobiel wordt. Neemt de hoeveelheid
vloeibaar magma op een bepaalde plek toe,
dan stijgt daarmee de kans op een
aanstaande eruptie.
Het meten van deze temperatuur is dus
nuttig, maar dat is niet enige: ook de
tijdsduur van die vloeibaarheid is van belang.
Is de magma al lang vloeibaar, dan is een
uitbarsting waarschijnlijk nabij.
Schimmel doodt
vuursalamanders
Bioniews.nl, januari 2014
De schuldige van het massaal sterven van
Nederlandse vuursalamanders is bekend:
een nog niet eerder beschreven schimmel.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Batrachochytrium salamandrivorans sp. nov.
Met deze naam beschrijven Nederlandse,
Belgische en Britse onderzoekers in PNAS (2
september)
een
schimmelsoort
die
afgelopen
jaren
de
Nederlandse
vuursalamanderpopulatie bijna uitroeide. De
nieuw ontdekte schimmel hoort tot
hetzelfde genus als B. dendrobatidis, de
beruchte veroorzaker van de ziekte die
wereldwijd
amfibiepopulaties
doet
instorten.
Vuursalamanders kwamen in Nederland voor
op drie locaties in Zuid-Limburg. Sinds 2010
vonden vrijwilligers van Ravon (Reptielen
Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland)
echter steeds vaker dode exemplaren. De
populaties gingen snel achteruit: in drie jaar
tijd met naar schatting 96 procent. In 2012
ving Ravon daarom 39 nog overgebleven
vuursalamanders uit het Zuid-Limburgse
Bunderbos om de soort voor Nederland te
redden.
De schimmel veroorzaakt slechts kleine
zweertjes en verwondingen aan de huid,
volgens Creemers zijn ze met het blote oog
nauwelijks zichtbaar. Geïnfecteerde dieren
zijn volgens hem vooral te herkennen aan
veranderd gedrag: ze worden onrustig,
krijgen krampen en spasmes, waarna ze
uiteindelijk dood neervallen.
Opwarming van de aarde
vertraagt dankzij de passaat
Scientias.nl, februari 2014
De onderzoekers benadrukken dat de
huidige stabiele temperaturen slechts een
fase zijn. “Het is slechts een pauze in
opwarming, kort voordat de volgende
onvermijdelijke temperatuurstijging zich
aandient.”
En die volgende temperatuurstijging is
waarschijnlijk indrukwekkend. Want de
oceaan pompt de warmte nu de diepte in.
Maar heel diep gaat die warmte niet. Zodra
de passaatwinden verzwakken, zal de
oceaan de hitte dan ook snel weer aan de
atmosfeer teruggeven. “Wanneer de kracht
van de passaat weer normaal wordt – en dat
zal uiteindelijk gebeuren – zal de atmosfeer
rap opwarmen. Dus de wereldwijde
temperaturen zullen na de pauze snel stijgen
en binnen tien jaar het voorspelde niveau
bereiken.”
“Wetenschappers hebben lang vermoed dat
de oceaan nu meer warmte opneemt en dat
dat
de
snelheid
waarmee
de
oppervlaktetemperaturen
wereldwijd
stijgen, heeft vertraagd,” legt onderzoeker
Matthew England uit.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
Mensen evolueren nog
steeds
Geloofenwetenschap.nl, september 2013
De mensheid evolueert nog steeds en is
mogelijk zelfs versneld nu de diversiteit is
door de bevolkingsgroei toegenomen.
Dat schrijft"Katti, professor of vertebrate
ecology aan de California State University.
Hij reageert hiermee op uitlatingen van de
natuurdocumentairemaker
Sir
David
Attenborough, die onlangs waarschuwde dat
grote gezinnen een gevaar zijn voor de
toekomst van de mensheid.
Eerste grote katachtigen
evolueerden in Tibet
Nu.nl, November 2013
De eerste grote katachtigen evolueerden
mogelijk in Tibet, zo blijkt uit nieuw
wetenschappelijk onderzoek
De voorouders van leeuwen, tijgers en
panters ontstonden waarschijnlijk ongeveer
tien tot zestien miljoen jaar geleden in het
Tibetaans Hoogland. Dat zou blijken uit een
analyse van een vier tot zes miljoen jaar oud
fossiel van een panter, dat is opgegraven in
het gebied.
Volgens Attenborough speelt natuurlijke
selectie geen rol meer, omdat 90 tot 95
procent van alle baby’s die worden geboren
ook opgroeien tot volwassenheid. Katti, die
gespecialiseerd is in menselijke evolutie,
noemt een groot aantal voorbeelden van de
rol die natuurlijke selectie nog steeds speelt.
Allereerst, betoogt Katti, is het lang niet
overal ter wereld zo dat verreweg de meeste
baby’s overleven: in veel landen is de
gezondheidszorg nog steeds slecht, en de
(baby)sterfte hoog.
De aarde warmt op, maar de laatste dertien
jaar gaat dat lang niet meer zo hard als
daarvoor. Nieuw onderzoek kan dat
misschien verklaren. Onderzoekers stellen
dat de passaat bij de evenaar sterker is
geworden en ervoor zorgt dat meer warmte
in de oceaan verdwijnt.
Onderzoekers stellen dat de sterkere winden
leiden tot een sterkere circulatie van de Stille
Oceaan. Die oceaan haalt daardoor meer
hitte uit de atmosfeer en slaat deze diep op.
Kouder water wordt ondertussen naar het
oppervlak van de oceaan verplaatst.
vragen over hoe deze dieren evolueerden en
zich over de wereld verspreidden", aldus
Tseng. Biologen vermoedden lange tijd dat
grote katachtigen uit Afrika kwamen.
Nieuwe, reusachtige
dinosaurus ontdekt in China
Nu.nl, februari 2014
Het gaat om de oudste resten van een grote
katachtige die ooit zijn aangetroffen, zo
melden Amerikaanse onderzoekers in het
wetenschappelijk tijdschrift Proceedings of
the Royal Society B. Het fossiel bestaat uit de
bovenkant van een schedel, een kaak en
enkele tanden.
Waarschijnlijk behoorde het skelet toe aan
een dier dat nauw verwant is aan de
sneeuwpanter die nog altijd in Tibet
leeft. "De kat had een breed voorhoofd en
een
relatief kort
gezicht",
verklaart
hoofdonderzoeker Jack Tseng op BBC News.
Een analyse van de schedel wijst erop dat
het dier een voorouder is van moderne grote
katachtigen. "Het fossiel beantwoordt veel
15
Ruim honderd miljoen jaar oude resten van
een nog jonge dinosaurus zijn gevonden in
het noordwesten van China. Het gaat om
een ruim 16 meter lange dinosaurus van het
geslacht Titanosaurus. Deze planteneters
met lange nek behoorden tot de grootste
dieren op aarde. Dit fossiel behoort tot een
nog
niet
eerder
geïdentificeerde
Titanosaurus.
Het gaat om een ruim zestien meter lange
dinosaurus van het geslacht Titanosaurus.
Deze vierpotige planteneters met een lange
nek behoorden tot de grootste dieren die
ooit op aarde rondliepen. De ruim honderd
miljoen jaar oude resten van de nog jeugdige
dinosaurus
zijn
gevonden
in
het
noordwesten van China. Het dier behoorde
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
tot een soort die nog niet eerder werd
beschreven, zo melden onderzoekers in het
wetenschappelijk tijdschrift PLOS One. Het
fossiel van het dier werd al opgegraven in
2008, maar was opgeslagen zonder dat de
botten goed waren onderzocht.
zuurstofniveau van het water langzaam
dalen.
Zelfs toen het water in het aquarium
tweehonderd keer minder zuurstof bevatte
dan de atmosfeer, bleven de dieren nog in
leven. Aangezien Halichondria panicea één
van de oudste diersoorten op aarde is,
suggereert het onderzoek dat de eerste
levensvormen ontstonden in een atmosfeer
die nauwelijks zuurstof bevatte.
De bevinding werpt een nieuw licht op
bestaande
theorieën
over
de
evolutiegeschiedenis. "Er zijn nog steeds veel
onderzoekers die geloven dat dieren niet
konden ontstaan voordat het zuurstofniveau
op aarde relatief hoog was", verklaart
hoofdonderzoeker Daniel Mills op nieuwssite
New Scientist.
De Amerikaanse paleontoloog Peter Dodson
besloot de resten (drie tanden, acht
ruggenwervels, een linkerschouderblad, een
ellepijp en een spaakbeen) alsnog te
onderzoeken. Het bleek te gaan om een nog
niet
eerder
geïdentificeerde
Titanosaurus. Met name het twee meter
lange schouderblad van het dier bleek uniek.
De vorm en lengte is onvergelijkbaar met de
schouderdbladen
van
andere
Titanosaurussen. Ook de tanden, waarvan de
langste ruim 15 centimeter beslaat, bevatten
unieke details.
Het onderzoek op de botten suggereert dat
het gaat om een jong exemplaar dat 16 tot
18 meter lang was, maar mogelijk nog een
groeispurt moest doormaken. Welke lengte
de diersoort op volwassen leeftijd kon
bereiken, is nog onduidelijk. Alleen de
vondst van meer fossielen kan dat volgens
Dodson uitwijzen.
Eerste levensvormen hadden
nauwelijks zuurstof nodig
Nu.nl, februari 2014
De eerste dieren op aarde hadden
vermoedelijk nauwelijks zuurstof nodig, zo
blijkt uit een nieuw wetenschappelijk
experiment.
Dat melden Deense onderzoekers in het
wetenschappelijk tijdschrift Proceedings of
the National Academy of Sciences.
Sponsdieren die genetisch gezien veel lijken
op de eerste complexe levensvormen,
kunnen overleven bij slechts 0,5 procent van
het
huidige
zuurstofniveau.
De
bevinding suggereert dat er voor evolutie
van de eerste dieren geen zuurstofrijke
atmosfeer nodig was, zoals tot nu toe werd
aangenomen.
De wetenschappers plaatsten bij het
onderzoek verschillende exemplaren van de
sponsdiersoort Halichondria panicea in een
aquarium. Vervolgens lieten ze het
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
onder zeeniveau. Daarmee is de vallei zelfs
dieper dan de Grand Canyon. “Dit
demonstreert nog maar eens hoe weinig we
nog maar weten over het oppervlak van
onze eigen planeet. De ontdekking en het
verkennen van verborgen, voorheen
onbekende landschappen is zelfs nu nog
mogelijk en ongelofelijk opwindend.”
De vallei is waarschijnlijk miljoenen jaren
geleden ontstaan, toen Antarctica zich
losmaakte van het enorme continent waar
het deel van uitmaakte. De breuk
veroorzaakte lange valleien en afgronden.
Ondertussen bewoog Antarctica zich richting
het zuiden. Toen het klimaat afkoelde,
ontstonden er gletsjers die de afgronden
verder uitdiepten.
Eerste landdieren
ontwikkelden hun
achterpootjes in het water
14 januari 2014
Waar ontwikkelden de eerste landdieren
hun achterpootjes? Deden ze dat zodra ze
op het land kwamen? Of begon dat al in het
water? Een nieuw onderzoek suggereert het
laatste.
Het DNA van dieren is echter zo divers dat
de eerste levenvormen ongeveer 700
miljoen jaar geleden moeten zijn ontstaan,
zo hebben wetenschappers berekend. In
die tijd waren de oceanen nog zeer
zuurstofarm.
Vallei ontdekt onder Antarctica
die dieper is dan Grand Canyon
15 januari 2014
Het leven ontstond in het water. Een aantal
ambitieuze gewervelden verliet dat water op
een gegeven moment en evolueerde tot
landdieren. Het lijkt een duidelijk verhaal.
Maar toch hebben onderzoekers nog heel
wat vragen als het gaat om de overgang van
water naar land. Eén van die vragen luidt:
wanneer ontwikkelden deze organismen de
achterpootjes die ze op het land zo goed
konden gebruiken? Ontwikkelden ze die
toen ze eenmaal op het land waren? Of werd
er al in het water aan gewerkt?
Wetenschappers hebben onder het ijs van
Antarctica een enorme vallei ontdekt die
zelfs dieper is dan de Grand Canyon. De
vallei is tot wel drie kilometer diep en meer
dan driehonderd kilometer lang.
Engelse wetenschappers ontdekten de
indrukwekkende vallei met behulp van
satellietgegevens en radarbeelden. “We
hadden radardata van de uiteinden van deze
verborgen vallei, maar geen idee wat zich
daartussen bevond,” legt onderzoeker Neil
Ross uit. “We hebben satellietgegevens
gebruikt om dat te achterhalen.” De vallei is
namelijk zo groot dat deze – ondanks het feit
dat de vallei onder kilometers dik ijs ligt –
vanuit de ruimte zichtbaar is.
De vallei bevindt zich onder een gletsjer op
West-Antarctica en is zo’n driehonderd
kilometer lang, tot wel 25 kilometer breed
en tot drie kilometer diep. De bodem van de
vallei bevindt zich meer dan 2000 meter
16
De bekkengordel van T. roseae lijkt
opvallend genoeg veel gemeen te hebben
met dat van de eerste viervoeters. “Ze lijken
de vin gebruikt te hebben op een manier die
doet denken aan de manier waarop een
been wordt gebruikt,” stelt onderzoeker
Edward Daeschler. Het bekken van T. roseae
is duidelijk visachtig, maar de grootte,
beweeglijkheid en stevigheid van de
bekkengordel, het heupgewricht en de vin
wijzen erop dat de vis hier heel veel mee
kon. “Het is heel redelijk om aan te nemen
dat Tiktaalik deze grote vinstralen gebruikte
om te zwemmen.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Ziekte &
Gezondheid
en slokdarmkanker. Aan die toch al niet erg
bescheiden lijst kan er nu nog eentje worden
toegevoegd: huidkanker.
de derde groep wist niet wat voor medicijn
ze kreeg.
Hondse onsterfelijkheid
Wetenschap24.nl, januari 2014
Een husky die 11.000 jaar geleden werd
geboren in Alaska, leeft als tumor voort in
honden over de hele wereld.
Kanker ontstaat in cellen van ons eigen
lichaam. Als het DNA beschadigd raakt kan
zo’n cel zich ongeremd gaan delen en
groeien, waardoor een tumor ontstaat.
Daarom is kanker niet besmettelijk, en als de
patiënt sterft, sterft de tumor ook. Bij
honden komt de seksueel overdraagbare
kanker CTVT voor.
Tijdens de seks worden tumorcellen
overgebracht van de ene hond naar de
andere, waarna hieruit een nieuwe tumor
groeit. In zekere zin plant de tumor zich dus
voort van de ene hond naar de andere. Dit is
wezenlijk anders dan bij het seksueel
overdraagbare HPV (humaan papilloma
virus), waarbij alleen het virus wordt
overgedragen dat de eigen lichaamscellen
kan veranderen in kankercellen, waardoor
de vrouw in kwestie baarmoederhalskanker
krijgt.
Sigarettenrook verhoogt de
kans op huidkanker
Wetenschap24.nl, juni 2013
Roken verhoogt de kans op allerlei soorten
kanker. En waren al tien vormen van kanker
bekend die kunnen worden veroorzaakt
door de schadelijke stoffen uit tabaksrook.
Daar komt er nu nog eentje bij: huidkanker.
Roken verhoogt, zoals bekend, je kans op
longkanker. En flink ook: zo’n negentig
procent van alle gevallen van longkanker is
direct het gevolg van de gewoonte
regelmatig een sigaret, sigaar of sjekkie op te
steken.
Borstkankerscreening heeft
geen enkel nut meer
Nu.nl
De onderzoekers zagen dat de werking van
de medicijn veel groter was wanneer
mensen wisten dat ze de werkzame pil
hadden. Volgens de onderzoekers kan de
ontdekking van grote invloed zijn op de
behandelwijze bij pijnbestrijding.
Wetenschappers vinden geen verschil in
overlevingskansen tussen vrouwen die wel
en geen borstkankerscreening ondergaan.
Leefstijl van invloed op
risico miskraam
De studie is een van de grootste in zijn soort
en omvatte 90.000 vrouwen die voor 25 jaar
gevolgd werden. De vrouwen werden
willekeurig verdeeld in groepen die
respectievelijk wel en geen regelmatige
borstkankerscreening ondergingen tussen
hun 40ste en 59ste.
Nu.nl, februari 2014
Meer dan een kwart van de eerste
miskramen kan worden voorkomen door
een combinatie van leefstijlveranderingen.
De onderzoekers vonden geen enkel verschil
in de overlevingskansen tussen beide
groepen. In de screeningsgroep kregen 3250
vrouwen de diagnose borstkanker, waarvan
er 500 overleden. In de controlegroep
stierven 505 van de 3133 gediagnosticeerde
vrouwen aan de ziekte.
Placebo-effect nog groter
dan gedacht
Nu.nl, januari 2014
Het placebo-effect blijkt nog sterker dan tot
nu toe werd gedacht. De werking van pillen
tegen migraine blijkt voor de helft
gebaseerd op de verbeelding.
Het onderzoek toont aan dat medicijnen
beter werken als patiënten een positieve
boodschap meekrijgen. De medicijn blijkt
twee keer zo sterk pijnklachten te
verminderen als wanneer patiënten denken
dat ze een placebo krijgen.
Maar roken kan ook allerlei andere soorten
kanker veroorzaken. Namelijk tumoren in je
keel, acute myeloïde leukemie, alvleesklier-,
baarmoederhals-, lever-, maag-, blaas-, nier-
Als patiënten niet weten of ze een neppil of
een echt medicijn krijgen dan neemt de pijn
die zij ervaren aantoonbaar toe. Voor het
onderzoek werd een groep van 66 patiënten
met migraine in drie groepen gesplitst. Een
derde van de groep kreeg te horen dat ze
een placebo kregen, nog een derde kreeg de
boodschap de echte medicijn te krijgen en
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
17
Volgens de onderzoekers van de Universiteit
van Kopenhagen wordt het risico op een
miskraam verhoogd door dagelijks meer dan
20 kilogram te tillen tijdens de
zwangerschap, maar ook door overgewicht
of ondergewicht.
Daarnaast hebben vrouwen die de dertig al
ruim gepasseerd zijn, alcohol drinken of in
nachtdiensten werken een grotere kans op
een miskraam.
"De belangrijkste boodschap van ons
onderzoek is dat een miskraam deels
voorkomen kan worden", aldus onderzoeker
Anne-Marie Nybo Andersen. "Het onderzoek
laat het belang zien van verschillende
leefstijlfactoren, boven specifieke factoren
zoals bepaalde geneesmiddelen. Daarbij
moet iedereen zich bewust worden van het
feit dat een zwangerschap uitstellen tot
halverwege de dertig de kans op een
miskraam aanzienlijk verhoogt."
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Kanker eerder ontdekt met
nanovloeistof Radboudumc
De methode is erop gericht de gevoeligheid
van het immuunsysteem voor pinda's te
verminderen.
Nu.nl
Dankzij een nieuwe techniek kan kanker in
een eerder stadium worden ontdekt.
Met behulp van nanovloeistof kunnen
uitzaaiingen vanaf twee millimeter groot in
lymfeklieren zichtbaar worden gemaakt. In
het prostaatcentrum van het Radboudumc in
Nijmegen is voor het eerst een patiënt met
deze techniek behandeld.
Een primeur: man voelt wat
zijn robothand voelt
Scientias.nl 6 februari 2014
Pinda-allergie is de meest voorkomende
voedselallergie. Een klein beetje pinda's kan
al dodelijk zijn. Tijdens het onderzoek kregen
kinderen die meededen ook allergische
reacties, maar die waren meestal niet
ernstig.
Robotchirurg vijf keer
preciezer dan mens
Het ziekenhuis bezit alle rechten van de
vloeistof en kan twaalf patiënten per maand
behandelen. Voor artsen van andere
ziekenhuizen
wordt
een
opleidingsprogramma opgesteld.
De nanovloeistof zorgt ervoor dat
uitzaaiingen oplichten op een scan. Daardoor
kunnen artsen kanker gerichter behandelen.
Dit bespaart patiënten operaties en geeft ze
betere genezingskansen, zegt onderzoeker
en radioloog Jelle Barentsz op de site van het
ziekenhuis.
Pinda-allergie kan genezen
door pinda's
www.nu.nl
Kinderen met een pinda-allergie kunnen
daarvoor met succes worden behandeld
met pinda's.
Die opmerkelijke bevinding komt naar voren
uit een groot klinisch onderzoek dat is
gedaan in het Britse Cambridge, zo meldt
donderdag het medische vakblad The
Lancet.
grootte van de beweging controleren met
behulp van een voetpedaal. Als de handen
van de chirurg trillen, zal het systeem deze
trillingen wegfilteren. Binnen een jaar zullen
de eerste test op proefpersonen zijn
uitgevoerd.
Voor het eerst is het onderzoekers gelukt
om een man die zijn onderarm kwijtraakte,
met een robothand in realtime te laten
voelen wat hij pakt of aanraakt.
Om de man in realtime te laten voelen met
zijn robothand, moest eerst wel het nodige
gebeuren. De onderzoekers voorzagen de
robothand eerst van sensoren die
aanrakingen konden detecteren. Ze deden
dat door de spanning in de kunstmatige
pezen in de robothand te meten. Die
metingen werden vervolgens omgezet in een
elektrische stroom.
Newscientists.nl, 4 februari 2014
Wetenschappers van de Technische
Universiteit Eindhoven hebben een robot
gemaakt die in staat is extreem precieze
operaties te doen. De robotchirurg kan vijf
keer nauwkeuriger opereren dan een
menselijke arts.
De
robot
is
ontwikkeld
door
werktuigbouwkundige Raimondo Cau. Het
voordeel van de robot is dat hij heel secuur
en trillingvrij kan opereren. Daardoor is de
robot
geschikt
voor
reconstructieve
chirurgie.
Bij deze operaties neemt een arts wat
weefsel weg van een gezonde plek van het
lichaam om op een andere plek de
reconstructie te doen – bijvoorbeeld
borstreconstructie. De arts moet bloedvaten
en zenuwbanen aan het nieuwe weefsel
hechten. Dat is een enorme precisieklus.
Omdat maar weinig artsen hiertoe in staat
zijn, bestaan er lange wachtlijsten voor deze
operaties. En de behoefte aan deze
operaties neemt toe. De robot kan daarbij
uitkomst bieden
Het onderzoek werd gedaan onder een
groep van 85 kinderen met een pindaallergie. Ze kregen elke dag een heel klein
beetje pinda-poeder en de dosis werd over
een periode van zes maanden telkens wat
opgevoerd.
Aan het eind van die periode kon ruim 80
procent van de groep zonder problemen een
klein handje pinda's eten. Na nog een half
jaar kon 54 procent van de groep zelfs tien
pinda's per dag verdragen.
Een chirurg stuurt de operatierobot met
twee joysticks. Tegelijkertijd kan hij of zij de
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
18
De zenuwen van de man konden die
elektrische stroom helaas niet verwerken. En
dus ontwikkelden de onderzoekers een
computeralgoritme dat de elektrische
stroom die de robothand genereert omzet in
een signaal waar de zenuwen wel iets mee
kunnen. Vervolgens werden elektroden in de
zenuwen in de bovenarm van de man
geplaatst. Die elektroden gaven het door het
computeralgoritme omgezette signaal aan
de zenuwen door en lieten de man zo voelen
wat de robothand ‘voelde’.
Denken dat je genoeg
geslapen hebt is al genoeg!
nu.nl, januari 2014
Volgens nieuw onderzoek verbetert
placebo-slaap de prestaties van de
hersenen. Uit het onderzoek bleek dat
mensen alerter zijn als de dénken goed te
hebben geslapen, ook als dat in
werkelijkheid niet zo is.
Sommige deelnemers aan het experiment
kregen te horen dat hun hersenen
uitzonderlijk lang in remslaap waren
geweest, anderen werd verteld dat ze juist
niet erg diep hadden geslapen. In
werkelijkheid was de kwaliteit van hun
nachtrust helemaal niet gemeten. Tijdens
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
verschillende testjes werd gemeten hoe snel
en efficiënt de hersenen van de
proefpersonen informatie verwerkten. Uit
de resultaten kon worden geconcludeerd dat
de plaebo-slaap je hersenen actiever maakt!
Als proefpersonen wordt wijs gemaakt dat ze
bijzonder goed hebben geslapen, treedt er
een soort placebo-effect op. Ze kunnen zich
dan beter concentreren op geluiden en
sneller informatie verwerken, ongeacht de
werkelijke kwaliteit van hun nachtrust. Dat
melden
onderzoekers
in
het
wetenschappelijk tijdschrift Journal of
Experimental Psychology.
De wetenschappers testten de uitwerking
van 'placebo-slaap' door proefpersonen
ervan te overtuigen dat met een speciale
techniek was vastgesteld hoe diep ze hadden
geslapen.
Uiteindelijk namen alle proefpersonen deel
aan een tweede test, waarbij werd gemeten
hoe snel en efficiënt hun hersenen nieuwe
informatie verwerkten. De mensen wiens
nachtrust door de wetenschappers was
bestempeld als goed, bleken veel beter te
presteren dan de andere proefpersonen; het
positieve (maar valse) nieuws over hun
nachtrust maakte hen daadwerkelijk alerter.
Depressieve kinderen hebben meer
kans op hartproblemen en obesitas
zoals roken, overgewicht en te weinig
beweging.
In totaal bestudeerden ze meer dan
tweehonderd
kinderen
met
een
familiegeschiedenis van klinische depressies
en hun broers en zussen die nooit last
hebben gehad van een depressie. Ook
verzamelden zij gegevens van meer dan 150
kinderen van dezelfde leeftijd, maar zonder
familiegeschiedenis van klinische depressies.
Cardiologen
en
de
geestelijke
gezondheidszorg weten al jaren dat er een
verband bestaat tussen depressie en hart- en
vaatziekten. Maar het was echter onduidelijk
wanneer dit verband zich ontwikkelt of hoe
vroeg dit in het leven kan worden ontdekt.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
De seksuele geaardheid van de man wordt
beïnvloed door verschillende genen. Dat
concluderen Amerikaanse onderzoekers na
bestudering van het DNA van vierhonderd
homomannen.
De resultaten, die nog moeten worden
gepubliceerd, zouden de uitkomsten van een
omstreden
studie
in
1993
onderschijven. Daarin
concludeerden
wetenschappers dat homoseksualiteit de
neiging had erfelijk te zijn. Volgens hen
viel 10 procent van de broers van een
homo zelf ook op mannen, terwijl homo's
maar 3 procent van de gemiddelde
mannenpopulatie zouden uitmaken.
'Tieners ervaren meer stress
dan volwassenen'
Nu.nl, januari 2014
Tieners ervaren gedurende het schooljaar
nog meer stress dan volwassenen.
Ruim
duizend
tieners
en
bijna
tweeduizend volwassenen
vulden
een
enquête in. Veel tieners gaven aan dat ze
kenmerken van stress vertonen. Zo voelde
40 procent zich prikkelbaar of boos en 36
procent was moe.
Ook werd destijds gesteld dat ooms en
neven van moederszijde een grotere kans
zouden hebben om homo te zijn, iets wat
wijst op een betrokkenheid van het Xchromosoom.
De
onderzoekers
van
Northwestern
University benadrukken dat het met
homoseksualiteit geassocieerde erfelijke
materiaal van het X-chromosoom een
beperkte en variabele invloed heeft.
Volgens de onderzoekers kan een betere
preventie en behandeling van depressie bij
kinderen de kans op hart- en vaatziekten op
latere leeftijd verminderen.
Tijdens de studie volgden professor Jonathan
Rottenberg en zijn collega’s Hongaarse
kinderen die deel hadden genomen aan een
onderzoek uit 2004 naar genetische factoren
voor depressie. De onderzoekers vergeleken
verschillende risicofactoren voor hartkwalen,
Nu.nl
De desbetreffende genen zouden op twee
chromosomen liggen, het X-chromosoom en
chromosoom 8. Het lukte de onderzoekers
niet om de exacte genen aan te wijzen. Ze
wisten wel het deel van de chromosomen te
lokaliseren waar het erfelijke materiaal zich
zou bevinden. Ook de manier waarom het
erfelijke materiaal zijn uitwerking heeft
is nog onduidelijk.
Uit een nieuwe studie van de University of
South Florida is gebleken dat kinderen met
een depressie meer kans hebben op
hartproblemen en obesitas.
Ook suggereert de studie dat een depressie
bij kinderen het risico op obesitas
verhoogt. Het onderzoek wordt gepubliceerd
in het februarinummer van Psychosomatic
Medicine.
'Geaardheid man wordt
beïnvloed door genen'
Volgens hen is geen van de genen voldoende
of noodzakelijk om ervoor te zorgen dat een
man op een seksegenoot valt of niet.
Ze rapporteerden ook andere stresssymptomen die de volwassenen ook hadden,
zoals zenuwachtig of angstig zijn en ’s nachts
wakker liggen. Driekwart van de jongeren
had de afgelopen maand last gehad van
minstens één symptoom van stress. Meer
dan de helft dacht dat stress geen invloed
had op hun lichamelijke of geestelijke
gezondheid.
19
Niet alle homomannen die meededen aan
het onderzoek hadden dan ook hetzelfde
genenpatroon in het deel van het
chromosoom dat invloed zou hebben op de
seksuele voorkeur. Ook komen verschillen in
geaardheid voor bij identieke tweelingen,
die dus hetzelfde genetische materiaal met
zich meedragen.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Auditief geheugen van
mensen werkt relatief slecht
Scientias.nl, december 2013
De wetenschappers hebben nog geen
verklaring voor het hogere gewicht. Gedacht
wordt dat het komt omdat de stofwisseling
van mensen die vaginaal geboren worden
vaak beter werkt.
Het menselijk vermogen om geluiden te
onthouden, is relatief slecht ontwikkeld, zo
blijkt
uit
nieuw
wetenschappelijk
onderzoek.
Mensen kunnen zich geluiden over het
algemeen minder goed herinneren dan iets
dat ze hebben gezien of aangeraakt.
De herinnering aan bijvoorbeeld een
muziektoon of een gesproken instructie
begint gemiddeld na vier tot acht seconden
al te vervagen. Dat melden onderzoekers van
de Universiteit van Iowa in het
wetenschappelijk tijdschrift PLOS One.
Steeds vaker kiezen vrouwen voor een
keizersnede. In Groot-Brittannië is dat
inmiddels bij een op de drie geboortes. Dat
is ongeveer twee keer zo veel als 25 jaar
geleden. In Nederland is ongeveer één op de
vijftien geboortes met een keizersnede.
verhoogd cortisolniveau werd vier keer zo
vaak een depressie vastgesteld gedurende
de looptijd van het onderzoek. Cortisol is een
hormoon dat vrijkomt bij stress en wordt
daarom ook wel het stresshormoon
genoemd.
Het nut van koorts
Door Maartje Kouwen, bionieuws
Mens bezit drie types
darmflora
Door Gert van Maanen, bionieuws
De wetenschappers testten bij ruim honderd
studenten het geheugen voor zowel
geluiden,
beelden
als
aanrakingen.
De proefpersonen kregen bijvoorbeeld een
tonencombinatie te horen door een
koptelefoon. Vervolgens werden ze 2, 4, 8,
16 of 32 seconden later opnieuw
geconfronteerd
met
enkele
tonen
en moesten ze aangeven of het dezelfde
geluiden waren als die ze eerder hadden
gehoord.
Op een vergelijkbare manier werd gemeten
hoe lang de proefpersonen afbeeldingen van
verschillende
vierkantjes en
specifieke
vibraties van een soort joystick konden
onthouden.
Meer kans op overgewicht
met keizersnede
In geen twee darmen leven exact dezelfde
micro-organismen. Wel zijn nu via metagenomica drie stabiele darmfloratypes te
onderscheiden, die de naam enterotypes
hebben meegekregen.
‘Het type darmflora dat je bezit, biedt
aanknopingspunten voor medicatie en
voedingsadviezen.
Een
realistisch
toekomstbeeld is dat het vaststellen van je
darmfloratype in de gezondheidszorg net
zo’n vlucht neemt als het bepalen van je
bloedgroep’. ‘De drie enterotypen die we via
metagenoomanalyse
herkennen,
lijken
onafhankelijk
van
de
woonplaats,
gezondheid of leeftijd van de personen’,
aldus De Vos. ‘Wel is het aannemelijk dat er
een belangrijke genetische invloed bestaat,
zoals blijkt uit tweeling- en familiestudies.’
Speeksel voorspelt risico op
depressie
Gezondheidsnet.nl
Nu.nl, maart 2014
Kinderen die via een keizersnede zijn
geboren, hebben later een grotere kans op
overgewicht. Dat blijkt uit onderzoek van
het Imperial College London.
Een simpele speekseltest kan in de
toekomst mogelijk voorspelen welke
tienerjongens gevoeliger zijn voor het
ontwikkelen van een depressie.
Voor het onderzoek bestudeerden de
wetenschappers meer dan 38.000 mensen
op verschillende continenten. Zo kwamen ze
tot de conclusie dat iedereen die met een
keizersnede geboren is op latere leeftijd een
hoger BMI heeft dan iemand die vaginaal
geboren is. Het BMI van volwassenen die
met een keizersnede geboren zijn, ligt
gemiddeld een halve punt hoger.
De onderzoekers verzamelden een beetje
speeksel van ruim 1800 tieners van 12 tot 19
jaar. Ook werd gevraagd naar eventuele
symptomen van een depressie. De jongeren
werden vervolgens drie jaar lang gevolgd.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55
20
Jongens die ’s ochtends een verhoogd
cortisolniveau in hun speeksel hadden,
bleken later veertien keer zo vaak een
depressie te krijgen. Bij meisjes met een
Vraag: Is het verstandig koorts te remmen?
Biologiedocenten Monica Bloem en Wessel
Lageweg van het Calandlyceum in
Amsterdam stelden deze vraag.
‘Nu de griepepidemie weer begint toe te
slaan, krijgen we weer regelmatig vragen van
leerlingen over het nut van koorts bij ziekte’,
schrijven biologiedocenten Monica Bloem en
Wessel Lageweg van het Calandlyceum in
Amsterdam. Leerlingen vragen zich af of het
wel verstandig is koorts te verlagen met
paracetamol als die koorts juist nuttig is? ‘En
is het niet zo dat virussen en bacteriën het
misschien juist wel beter doen bij een iets
hogere temperatuur?’, voegen de docenten
toe. ‘Kortom, wat is het nut van koorts en
hoe werkt dat precies?
Koorts is een verhoging van de
lichaamstemperatuur
boven
de
gebruikelijke, dagelijkse variatie. Oudere
mensen hebben minder vaak koorts. Dat
klinkt gunstig, maar het is zorgelijk. Als ze
namelijk toch eenmaal koorts hebben, is er
blijkbaar een sterke infectie in het lichaam,
soms zelf levensbedreigend. ‘De koorts zelf
is niet het gevaar, maar de onderliggende
infectie die de koorts veroorzaakt.’
Onder artsen is er veel discussie of ook
paracetamol
nadelig
kan
zijn.
De
Maastrichtenaren zetten in hun artikel de
publicaties over paracetamolgebruik bij
kinderen op een rij. Op basis van
onderzoeken naar onder andere malaria,
waterpokken en de antilichaamrespons na
vaccinatie, concluderen ze dat paracetamol
de immuunrespons lijkt te onderdrukken.
‘Koorts lijkt evolutionair te zijn blijven
bestaan omdat het een fysiologisch
afweermechanisme van het lichaam is tegen
pathogenen. Het gebruik van paracetamol
remt mogelijk dit gunstige effect’, is hun
conclusie.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht

UL Dekker

2014-D-V-krant-Jaargang 1 - nummer 2.pub

[Titel – lettertype verdana 12 pt, vet]

NEW insteek brief TM 210 x 275 mm DEF2.indd

VU-hoogleraar vindt geen voordelen flitshandel

Open Access in de geesteswetenschappen: voer voor discussie

Read more

Nieuwsbrief 1 - Stichting Onderzoek Medezeggenschap

20140108 Fitte jongeren later minder kans op hartaanval