LEERHUIS AMSTERDAM TENACH EN EVANGELIE PROGRAMMA VOORJAAR 2015 www.leerhuisamsterdam.eu DE GOD VAN IDA GERHARDT In het voorjaar van 2014 verscheen van de hand van Professor Martien Brinkman (o.a. bekend van de studies die hij in het begin van de tachtiger jaren schreef over de theologie van Karl Barth) het boek: Hun God de mijne? Over de God van Gerrit Achterberg, Hendrik Marsman, Martinus Nijhoff en Ida Gerhardt (uitg. Meinema, Zoetermeer). “Wat zeg ik als ik God zeg” (een citaat van een andere dichter: Jan Willem Schulte Nordholt), daarmee, zegt Brinkman, hebben genoemde dichters zich intensief bezig gehouden. Hun vragen zijn ook de onze, maar is daarmee hun God ook de onze? Omdat het ondoenlijk is om dieper in te gaan op het werk van alle vier genoemde dichters en omdat er recent een grote biografie is verschenen over Ida Gerhardt, is de schrijver gevraagd met name op haar werk en haar ‘godsbeeld’ in te gaan. 3 februari 20.00 uur (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36) KORAN LEZEN MET TENACH EN EVANGELIE OLV ANTON WESSELS: DE JOZEF CYCLUS . In zijn huidige vorm zijn de verhalen over Jozef een artistiek gevormde novelle met een pedagogische doel verteld (Genesis 37-50). Eén heel hoofdstuk van de Koran is gewijd aan het verhaal van Yusuf (Koran 12). Behalve daar verschijnt Yusuf in een lijst van profetische figuren: tussen die van Job en Mozes. Hij wordt gezien als een voorloper en model voor Mohammed. Hij kan gezien worden als het basis paradigma: hij is een profeet, die bespot wordt en verbannen, maar tenslotte is gerechtvaardigd, gerehabiliteerd en tot prominente hoogte verheven. De vertelling van Yusuf, de zoon van Jacob, ‘beste van de verhalen’ is de langste vertelling van éen karakter: zijn jeugdige gesprekken met zijn vader Jacob en zijn broers, gesprekken die leiden tot zijn ballingschap en gevangenneming, tot de oplossing van de conflicten van de familie door goddelijke leiding en inspiratie. Als de vertelling te einde afsluit, wordt de lezer of luisteraar om gewaarschuwd Gods aan het werk te zien door Zijn boodschapper. Jacobs laatste woorden (Gn 49 ‘De zegen van Jakob’ Gn 49) krijgen een echo in de Koran als hij tegen zijn zonen zegt: ‘Wat zullen jullie dienen na mij? Zij zeiden: ‘Wij zullen uw God dienen en de God van uw vaderen Abraham, Ismael en Isaak, éen God, wij geven ons over. (Q 2:133). De volgende onderwerpen komen aan de orde: Jozef met zijn vader en zijn broers. De rol van vrouwen in de Jozef verhalen: Jozef en de vrouw van Potifar: samen met de vrouwen van de stad aan het banket van ‘Zulaykha’. Jozef als de dromer in de gevangenis. Jozef en het koningschap onder de farao. Anton Wessels is emeritus hoogleraar godsdienstwetenschap, in het bijzonder van de islam, aan de VU. Zijn laatste boek Thora, Evangelie. Koran. 3 Boeken. 2 steden. 1 verhaal verscheen in 2010 bij J.H. Kok te Kampen; 2011 (derde druk. In 2013 in het Engels verschenen” The Torah, the Gospel, and the Qur’an. Three Books, Two Cities, One Tale (Eerdmans) Grand Rapids (USA); Cambridge (UK). Literatuur over de Jozefcyclus: Jan Assmann, Thomas Mann und Âgypten. Mythos und Monotheismus in den Josephsromanen. (Verlag C.H. Beck) Mûnchen 2006. H.A. Brongers, De Jozefgeschiedenis bij Joden, Christenen en Mohamemdanen. Een theologische, historische en literaire studie. (Veenman en zonen) Wageningen 1962. Marga Frederiks, Vorstinnen, verleidsters en vriendinnen van God. Islamitische verhalen over vrouwen in Bijbel en Koran. (Meinema) Zoetermeer 2010. Shalom Goldman, The Wiles of Women. The Wiles of Men. Joseph and Potifar’s Wife in Anccient Near Easteern Jewish and Islamic Folklore. (State University of New York Press) New York 1995. Thomans Mann, Jozef en zijn broers. (Thijs Pollmann en Uitgeverij Wereldbibliotheek bv,) Amsterdam 2014. Zaterdag 7 en 21 februari, 7 en 21 maart 10.30 uur (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36) EEN PLEIDOOI VOOR DROEFHEID PAUL CELAN, NELLY SACHS EN DE THEOLOGIE Droefheid staat in onze maatschappij steeds meer onder de verdenking een psychische afwijking of ziekte te zijn in plaats van een vanzelfsprekende stemming die de mens ten diepste tekent als méns, en niet als ding. Gelukkig is daar de poëzie, waar volop wordt getreurd, verlangd, gerouwd, en is er de Schrift, die woorden zoekt voor een besef van radicale verlorenheid en het gehele zuchten van de schepping. Is droefheid niet een kenmerk van de klassieke Europese mens? En wat gebeurt er als we deze mens gaan oppimpen en ontkennen? In drie ochtenden gaan wij onder leiding van Wessel ten Boom op zoek naar het goed en noodzakelijk recht van een ‘theologie van de droefheid’. Naast de Schrift zal met name de poëzie van Paul Celan en Nelly Sachs daarbij aan bod komen. Vorm: Inleiding, gezamenlijk lezen van poëzie en gesprek. Wessel ten Boom is gepromoveerd op Augustinus, secretaris van ‘In de Waagschaal’ en kenner van poëzie. Zaterdag 14 en 28 februari, 14 maart 10.30 uur (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36) DE STER DER VERLOSSING ROSENZWEIG LEZEN ONDER LEIDING VAN VERTALER ALEX VAN LIGTEN Het centrale gedeelte uit de Ster van de verlossing is het deel Openbaring. Daaruit gaan we twee grote(re) stukken lezen, het begin en het eind: God openbaart zich aan de mens, dat wil bij Rosenzweig zeggen: God verklaart de mens zijn liefde. Op dit woord van de Liefhebbende moet de geliefde antwoorden. Daar begint dit grote hoofdstuk mee, om te eindigen bij wat Rosenzweig zelf een ‘grammaticale analyse’ noemt van het bijbelboek Hooglied: een ‘ik en jij’ in een liefde die sterk is als de dood. We lezen 183-195 en 232-239 (ned. vert) = du. Tekst (4e druk): 174186 en 221-228. Alex van Ligten (predikant te Sneek) vertaalde in 2000 het boek in het Nederlands. Van de deelnemers wordt verwacht dat zij over een exemplaar beschikken Dinsdag 3,10 en 17 maart 20.00 uur (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36) ONTMOETINGEN TUSSEN ISRAËLI'S EN PALESTIJNEN Stichting COME (COmmunication Middle East) organiseert al zo'n veertig jaar ontmoetingsseminars voor Israëlische en Palestijnse jongeren (20-35 jaar). 11 Dagen lang, op Cyprus, zelf een politiek en etnisch verdeeld eiland. De ontmoetingen staan altijd onder de spanning van de actuele politiek, de gesprekken zijn vaak confronterend, maar de deelnemers weten ook elk jaar weer nieuwe deelnemers aan te trekken. In 2014 kon het geplande seminar wegens de gespannen politieke situatie voor het eerst in jaren niet doorgaan. Maaike Hoffer, die als huidig projecleider voortzet wat jarenlang Douwe van der Sluis organiseerde, komt berichten over opzet en doelstelling van de COME-seminars, de 'resultaten' en teleurstellingen onder de deelnemers en over het huidige politieke klimaat onder Israëli's en Palestijnen. Maaike Hoffer mag een ervaringsdeskundige heten. Geboren en getogen in Israël (Nes Ammim), woonde ze ook in Arabische landen (Egypte, Syrië en Palestina). Ze spreekt Hebreeuws en Arabisch en is afgestudeerd in Talen en Culturen van het Midden-Oosten. Dinsdag 24 maart 20.00 uur (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36) DE BLIJVENDE ACTUALITEIT VAN DIETRICH BONHOEFFER Op 9 april 2015 zal het zeventig jaar geleden zijn dat Dietrich Bonhoeffer op negenendertigjarige leeftijd werd opgehangen in het concentratiekamp Flossenburg. In de eerste jaren na zijn dood (toen zijn Ethik werd uitgegeven) was er vrij weinig belangstelling voor zijn werk, maar nadat in 1951 Widerstand und Ergebung (Verzet en overgave) werd gepubliceerd, was dat onmiddellijk een bestseller. In dat boek met brieven uit de gevangenis Tegel, waar hij opgesloten zat op verdenking van betrokkenheid bij een complot tegen Hitler, probeert hij te formuleren, wat er na de oorlog anders zou moeten, wil de kerk (of misschien zelfs alleen maar het geloof) kunnen overleven in een moderne mondige en (in ieder geval wat de westerse wereld betreft) overwegend religieloze maatschappij. De door hem voorgestelde veranderingen staan nog steeds op de (not) to do-lijst van onze kerken en de betekenis van zijn werk is door de jaren heen alleen maar gegroeid. Wilken Veen vertaalde Bonhoeffers Ethiek en mag gelden als één van de belangrijkste kenners van Bonhoeffers werk. Zaterdag 11 april 2015 10.30 uur (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36) 2 DE SCHOOL VAN MISKOTTE: HOOFDSOM DER HISTORIE HET BOEK OPENBARING ALS VERZETSLITERATUUR In de winter van 1943-1944 houdt K.H. Miskotte voor de ‘randkerkelijken’ in het kader van wat later de commissie Groot Zuid zou heten een cursus over het boek Openbaring. Al in de zomer van 1944 is het boek persklaar en schrijft Miskotte het eerste voorwoord. Pas na de oorlog, in het najaar van 1945, zal het gepubliceerd worden. “Deze voordrachten werden gehouden in de tijd van de duitse bezetting, van de nazi-terreur” schrijft Miskotte in een tweede voorwoord en vraagt zich af of het gehoor voor een dergelijk boek niet is afgenomen door “de nieuwe tevredenheden en de oude zorgen, die kwamen in het gevolg der bevrijding”. Het gaat, zo stelt hij, over de hoofdsom van de historie in haar geheel. Dat wil zeggen, niet alleen over de situatie waarin Johannes het boek schreef, maar ook over die waarin Miskotte zijn bespreking van het boek schreef. In hoeverre het in onze tijd met nog veel meer “nieuwe tevredenheden” nog aanspreekt, hopen we te ontdekken, wanneer we met elkaar fragmenten uit het boek lezen. Wij gaan ervan uit, dat de deelnemers over een exemplaar beschikken, mocht dat onverhoopt niet lukken, dan kunnen er kopieën van de te lezen gedeeltes worden gemaakt. Een onderzoek op www.boekwinkeltjes.nl wees uit, dat er nog volop antiquarische exemplaren van het boek worden aangeboden voor prijzen variërend van € 5 tot € 15. Inleiders: Dick Boer en Wilken Veen Dinsdag 14, 21 en 28 april 20.00 uur (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36). TEKSTEN VOOR TOESCHOUWERS Iedere maand verdiept deze leeskring zich in een gezamenlijk uitgezocht toneelstuk, dat die maand ook te zien is in Amsterdam of Amstelveen. Christine Boer verzorgt een inleiding waardoor u meer te weten komt over de autobiografie van de schrijver en de betekenis van het betreffende stuk. Daarna worden de rollen onderling verdeeld en lezen de deelnemers gezamenlijk een uittreksel uit het toneelstuk. Op de volgende bijeenkomst wordt de opvoering even nabesproken, waarna weer een nieuw toneelstuk onder de loep genomen wordt. Maandag 26 januari 10.30 uur: Euripides’ Medea in de bewerking van Simon Stone door Toneelgroep Amsterdam (Uitgids T46) Maandag 23 februari 10.30 uur: Maandag 29 maart 10.30 uur: Maandag 27 april 10.30 uur: (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36). Het Leerhuis heft geen toegangsgeld meer bij zijn bijeenkomsten. Maar dat wil niet zeggen dat we het geld niet nodig zouden hebben. Al uw giften op GIRONUMMER NL32INGB0000449815 PROTESTANTSE GEMEENTE IN ZAKE T&E (of bij de inzameling op het eind) zijn zeer welkom. Wilt u regelmatig op de hoogte blijven van de activiteiten van het leerhuis? Stuur een e-mail naar [email protected] en u krijgt de LAT&E POST toegestuurd. Voor verdere informatie zie www.leerhuisamsterdam.eu 3