lesmateriaal - King of Games

Lesbrief ter voorbereiding op de schoolvoorstellingen
KING OF GAMES
1
Inhoudsopgave
Inleiding
blz. 3
Het lesmateriaal:
Level 1: Het Orkest
blz. 4
Level 2: Gamemuziek
blz. 6
Level 3: Jim helpen, aan de slag!
blz. 9
Level 4: Muziekgames
blz. 10
Level 5: Na de voorstelling
blz. 11
Werkbladen
blz. 12
Titels luistervoorbeelden
blz. 21
Contactgegevens
blz. 22
Behorend bij dit lesmateriaal: website www.kingofgames.nl/educatie. Op deze website is het
lesmateriaal, de luisterfragmenten/-filmpjes, instructiefilmpjes uit level 3 en muziekgames uit level 4 te
vinden.
Colofon
Deze lesbrief is een uitgave van het Residentie Orkest en het
Rotterdams Philharmonisch Orkest.
Tekst: Marieke Meliesie, Petra Wolters, Katinka Reinders
Februari 2014
De voorstelling ‘King of Games’ kwam mede tot stand met steun van:
VSB fonds
SNS REAAL fonds
Culturele Projecten Den Haag
Van leeuwen Van Lignac Stichting
Van Cappellen Stichting
Erasmusstichting
Stichting Elise Mathilde Fonds
Stichting Verzameling van Wijngaarden-Boot
Stichting H.M.A. Schadee Fonds
Stichting Thurkow Fonds
2
INLEIDING
Binnenkort bezoekt u met uw groep de muziektheatervoorstelling ‘King of Games’.
In King of Games raakt een fervent gamer, Jim, verzeild aan de binnenkant van zijn eigen computer.
Als computernerd weet hij wel raad met deze nieuwe werkelijkheid, maar… er is een probleem met
het geluid. Een virus heeft de Prinses der muzikanten, de dwarsfluitiste, aangetast. Als Jim erachter
komt dat hij dit probleem op kan lossen door met de zaal en het orkest een live videogame te spelen,
gaat hij ervoor.
De muziek in deze interactieve voorstelling is afkomstig uit bekende videospellen als Final Fantasy,
Angry Birds en Tetris. Than van Nispen tot Pannerden & Stan Koch componeerden daar nieuwe King
of Games-muziek bij.
Bij deze ontvangt u het lesmateriaal waarmee u de voorstelling met uw leerlingen kunt voorbereiden
en verwerken.
Over het lesmateriaal
Dit lesmateriaal bestaat uit een aantal lessuggesties en opdrachten die zijn samengebracht in vier
‘levels’ om de voorstelling voor te bereiden en een laatste level voor na de voorstelling. Lees de
leerkrachtenhandleiding goed door en pas opdrachten eventueel aan aan de leeftijd en het niveau van
uw leerlingen.
Los van dit lesmateriaal over deze specifieke voorstelling is het voor kinderen fijn als u in de klas iets
wilt vertellen over theater en concerten in het algemeen, bijvoorbeeld over hoe een voorstelling wordt
gemaakt en hoe het werkt in een schouwburg of concertzaal. Zo weten de kinderen wat zij kunnen
verwachten en wat er van hen verwacht wordt in het theater.
Voor vragen en opmerkingen over het lesmateriaal en de voorstelling kunt u natuurlijk altijd contact
met ons opnemen. Wij zijn ook zeer geïnteresseerd in reacties van u en uw leerlingen op de
voorstelling en het lesmateriaal. Laat het ons weten!
Heel veel plezier met de voorbereiding en tot ziens bij de voorstelling KING OF GAMES.
3
Het lesmateriaal
Level 1: Het orkest
Doel: De leerlingen leren welke instrumenten er in een symfonieorkest spelen, in welke groepen deze
ingedeeld zijn en welke opstelling een orkest op het podium heeft.
Benodigdheden:

Orkestplattegrond groot uitgeprint of op het smartboard

Luistervoorbeelden 1 t/m 5 op www.kingofgames.nl/movies

Werkblad 1 voor alle leerlingen gekopieerd

Gekleurde orkestplattegrond voor uzelf

Kleurpotloden in 4 kleuren voor elk kind
A. Instrumentenfamilies
Laat de orkestplattegrond zien op het smartboard of hang deze voorin de klas.
Laat luistervoorbeeld 1 horen.
Vraag: Wat heeft de muziek die je hoort te maken met deze afbeelding? De muziek wordt gespeeld door
alle instrumenten op de afbeelding.
Bespreek met de leerlingen wat ze herkennen op de afbeelding: Welke instrumenten ken je al? Wie
staat er op het lege vierkantje? Dirigent. Wat doet die? Aangeven wanneer het orkest moet beginnen
en stoppen, de maat slaan, aangeven of iets langzaam of snel moet en hard of zacht.
Vertel: De orkestinstrumenten zijn onder te verdelen in 4 groepen. Bedenk met de kinderen welke
instrumenten bij elkaar horen door goed te kijken naar de overeenkomsten en verschillen tussen de
instrumenten:
 Strijkinstrumenten: bij deze groep horen de viool, de altviool, de cello en de contrabas. Al
deze instrumenten hebben nagenoeg dezelfde vorm: een houten kast met een steel aan de
bovenkant waarover snaren gespannen zijn. Ze worden bespeeld met een strijkstok.

Laat luistervoorbeeld 2 horen.
Houten blaasinstrumenten: bij deze groep horen de dwarsfluit, de hobo, de klarinet en de
fagot. Al deze instrumenten bestaan uit een rechte buis met kleppen daarop. Door het mondstuk
(bij elk instrument verschillend) bovenaan de buis wordt de lucht geblazen waardoor het
instrument gaat klinken. De kleppen dienen om verschillende tonen te kunnen spelen.

Laat luistervoorbeeld 3 horen.
Koperen blaasinstrumenten: bij deze groep horen de trompet, de hoorn, de trombone en de
tuba. Al deze instrumenten bestaan uit een lange metalen buis (bij de hoorn bijv. wel 3,75 meter)
die in veel bochten is gelegd. De lucht wordt in het instrument geblazen door het mondstuk aan
het begin van de buis.

Laat luistervoorbeeld 4 horen.
Slagwerk: bij deze groepen horen o.a. de kleine en grote trom, de bekkens, de triangel, de
tamboerijn, het klokkenspel en de pauken. Al deze instrumenten worden tot klinken gebracht
door erop te slaan. Laat luistervoorbeeld 5 horen.
4
Deel de niet-ingekleurde orkestplattegronden en de kleurpotloden uit.
Laat nogmaals luistervoorbeeld 2 horen. Welke instrumentengroep hoor je hier? Strijkinstrumenten.
Noteer met hulp van de leerlingen de instrumenten die hierbij horen op het bord.
Laat vervolgens de leerlingen een kleur kiezen en de achtergrond van alle strijkinstrumenten hiermee
inkleuren. Luister ondertussen nog een keer naar luistervoorbeeld 2.
Idem voor de andere instrumentengroepen op luistervoorbeelden 3 t/m 5. (luistervoorbeeld 3 = houten
blaasinstrumenten, luistervoorbeeld 4 = koperen blaasinstrumenten, luistervoorbeeld 5 = slagwerk).
B. Instrumentenspel
Benodigdheden:

Voldoende uitgeknipte instrumentkaartjes en instrumentgroepenkaartjes (eventueel
gelamineerd), zie bijlage instrumentenspel, na werkblad 1

Luistervoorbeeld 6 op www.kingofgames.nl/movies
Vertel de leerlingen dat ze een spel gaan spelen en uiteindelijk samen een orkest vormen.
• Spreek de plek van de dirigent af (bijvoorbeeld voor het bord).
• Deel de kaartjes ‘blind’ uit.
Zet de muziek aan:
• De leerlingen gaan door het lokaal lopen op de muziek.
Zet de muziek stop:
• De leerlingen staan stil tegenover en vertellen elkaar over hun instrument. De ander moet raden
welk instrument z’n medeleerling op z’n kaartje heeft staan. Daarna worden de kaartjes uitgewisseld.
Zet de muziek aan:
• De leerlingen lopen weer door het lokaal
• Herhaal het bovenstaande een aantal keer
Wanneer een kaartje een paar keer gewisseld is:
Stop de muziek:
• De leerlingen houden het kaartje dat ze op dat moment hebben.
Zet de muziek weer aan:
• De leerlingen met de instrumentgroepenkaartjes (strijkers, houtblazers e.d.) gaan op de juiste plek
ten opzichte van de dirigent in de ruimte staan. Als de muziek stopt staan ze stil. De leerlingen met de
instrumentkaartjes gaan nu bij hun juiste instrumentengroep staan.
Stop de muziek:
• De leerlingen met de instrumentgroepenkaartjes controleren of de juiste instrumenten bij hen staan.
Tot slot “mimen” alle kinderen hun instrument als de muziek weer wordt aangezet.
Staat iedereen op de goede plek? Dan kunnen we door naar level 2!
5
Level 2: Gamemuziek
Doelen:

De leerlingen weten op welke manier in muziek een bepaalde sfeer wordt uitgedrukt.
 De leerlingen zijn bezig met muzieknotatie volgens grafische notatie en officieel notenschrift.
Benodigdheden:

Werkblad 2 en 3 voor elke leerling gekopieerd

Luistervoorbeelden 7 t/m 10 op www.kingofgames.nl/movies
Gamemuziek en herkenning
Het maakt niet uit welk spel je speelt, in elk spel zit wel muziek. De ene keer heel rustig, de andere
keer lekker up-tempo.
Gamemuziek kan een game kenmerken. Bij het horen van ook maar een klein stukje van de muziek
kan de game alweer in onze gedachten komen. Dit is een belangrijk aspect van de muziek. Wie van
jullie is niet herinnerd aan Tetris door zijn muziek? Wie kan niet het deuntje mee neuriën van Mario?
Doordat de muziek in je hoofd blijft zitten en je er aan herinnerd wordt.
Dat gaan we eens proberen:
Opdracht 1
De leerlingen luisteren naar 3 luistervoorbeelden. Bespreek met de leerlingen of ze de muziek hebben
herkend en of ze weten bij welke spelletjes de luistervoorbeelden horen.
Luistervoorbeeld 1 – hoort bij….
(Angry Birds)
Luistervoorbeeld 2 – hoort bij….
(Tetris)
Luistervoorbeeld 3 – hoort bij….
(Super Mario)
Gamemuziek en betekenis
Op een moment dat in het spel iemand doodgaat, zal de muziek uiteraard langzamer gaan en een
zachte toon krijgen. Als je in een groots gevecht zit, zal de muziek sneller gaan en zal je ongetwijfeld
duidelijk de lagere tonen te horen. Zit je in een moment waar het beter met je gaat, dan zal de muziek
van zacht naar hard gaan, om duidelijk te maken dat je iets goeds gedaan hebt. Gebeurt er iets
onverwachts, dan zal het schrikmoment versterkt worden door het plotseling versterkte geluid. Zo is er
voor elke emotie en elke situatie wel een typisch geluid in de muziek te vinden.
De componist kan dus verschillende technieken gebruiken om het gameverhaal te vertellen:
6

Hard - zacht (volume)

Langzaam - snel ( tempo)

Hoog - laag (toonhoogte)

Soort muziekinstrument (viool, trompet) (klankkleur)
Opdracht 2
Laat de leerlingen bij verschillende emoties/gebeurtenissen vertellen hoe de componist de muziek kan
laten klinken, gebruikmakend van bovenstaande klankeigenschappen.
Bespreek met de leerlingen hoe de muziek zou kunnen klinken bij de volgende
emoties/gebeurtenissen:
Emoties/gebeurtenissen
De muziek klinkt
Gevecht
hard, snel, hoog en laag, bv. veel instrumenten, slagwerk
Verliefd
zacht, langzaam, hoog, bv. viool of dwarsfluit
Spannend
zacht, langzaam, hoog en laag, bv. viool
Grappig
hard, snel, hoog, bv. klarinet of slagwerk
Er gaat iemand dood
zacht, langzaam, laag, bv. altviool of cello
Nu de leerlingen weten hoe een componist het gameverhaal kan vertellen, gaan we wat dieper in op
de muziek van één specifiek spelletje, namelijk Tetris.
Tetris is een puzzel-computerspel ontworpen door Alexey Pajitnov. De eerste speelbare versie kwam
uit op 6 juni 1984. De naam is afgeleid van het Griekse woord voor vier: tetra, omdat ieder blokje uit
vier vierkantjes bestaat.
De bekendste Tetris-melodie, Music A uit de Game Boy-versie van Nintendo, is gebaseerd op een
Russisch volkslied Korobejniki
Luister met de klas naar de oorspronkelijke volksmuziek van Tetris,luistervoorbeeld 10.
Opdracht 3
Deel werkblad 2 uit.
Op het werkblad zien de leerlingen de melodie van Tetris grafisch genoteerd. De lijnen volgen de
toonhoogte. Laat de muziek van Tetris (luistervoorbeeld 10) horen en laat de leerlingen meelezen en
meewijzen op hun werkblad
Doe dit nog eens en stop de muziek een paar keer tussendoor: weten de leerlingen nu waar de
muziek gestopt is in de grafische partituur? Laat ze een klein kruisje zetten op de plek waar de muziek
gestopt is.
Opdracht 4
Op het werkblad zien de leerlingen vervolgens een regel met muzieknoten. Aan de bolletjes van de
noten kun je zien of de noten omhoog of omlaag gaan. Vertel de leerlingen dat elk muziekstuk dat in
een notenbalk is opgeschreven begint met een muzieksleutel. Dat maakt de notenbalk eigenlijk het
‘huis’ van de noten en met de muzieksleutel kun je deze notenbalk openen; daarom begint elke regel
met een muzieksleutel. (Behandel dit in ieder geval; de sleutel komt terug in de voorstelling!!!).
Laat de leerlingen deze regel vergelijken met de drie regels van de grafische notatie; kunnen ze
ontdekken van welke regel de noten zijn opgeschreven? Laat de leerlingen een lijn trekken van het
notenvoorbeeld naar de juiste regel van de grafische notatie. (regel 2)
Laat de leerlingen vervolgens over de twee sleutels op hun werkblad vertellen.
7
Opdracht 5: Maak je eigen Tetris muziek
Laat de leerlingen voor deze opdracht werken in tweetallen.
Laat de muziek van Tetris nogmaals horen en laat elk tweetal ondertussen de blokken op werkblad 3
inkleuren in verschillende kleuren en vervolgens uitknippen. Laat elk tweetal een leuke volgorde
bedenken van maximaal 4 Tetris-blokken achter elkaar. Zonder dat ze het weten hebben de leerlingen
nu een muziekstukje gecomponeerd!
Laat de tweetallen voor elk blok een muzikaal stukje bedenken met bodysounds of, indien aanwezig,
op instrumenten. Voorbeelden van een muzikaal stukje bij één blok:

4 vakjes achter elkaar = bijv. 4 x trommelslag

1 los vakje, 2 vakjes op elkaar en weer 1 los vakje = bijv. xylofoon 1 toon, 2 tonen en weer 1
toon
Laat de tweetallen hun stukje presenteren aan de rest van de klas.
Alle vragen en opdrachten goed doorlopen? On to the next level. Het is tijd voor level 3!
8
Level 3: Jim helpen, aan de slag!
Doel: De leerlingen gaan muzikaal aan de slag en oefenen het muzikaal materiaal dat ze in de
voorstelling mee mogen doen.
Benodigdheden:
 Instructievideo 1 en 2 op www.kingofgames.nl/movies
Vertel de leerlingen dat ze tijdens de voorstelling de hoofdpersoon Jim moeten helpen om naar het
volgende level van de game te gaan. Daarop worden ze voorbereid in deze les.
Zingen
Leer het liedje ‘Tetris King’ aan met behulp van het eerste filmpje.Laat om te beginnen 0.27 – 0.50 van
het filmpje een aantal keer achter elkaar horen, en stel bij iedere keer luisteren één van de volgende
vragen:

Hoe veel kleuren komen er voor in het liedje?


Kun je opnoemen welke kleuren er voorkomen in het liedje?
Hoe noemt degene in dit liedje zichzelf? (King of Games)

Wat heeft degene in dit liedje gemaakt? (Een vette Tetris)
Speel nu de rest van het filmpje af zodat de kinderen het liedje leren zingen.
NB Een gedeelte van dit liedje komt – in een andere context – voor in de voorstelling. Als de kinderen
dit liedje kennen, zullen ze het herkennen en Jim beter kunnen helpen om naar het volgende level te
komen!
9
Bodysounds
Laat de leerlingen het tweede filmpje zien.
In dit filmpje worden de bodysounds aangeleerd die met de hele zaal uitgevoerd zullen worden tijdens
de voorstelling.
Het zou fijn zijn als u zowel het zingen als de bodysounds in de weken voorafgaand aan het concert
regelmatig (met behulp van de filmpjes) met de kinderen oefent.
Worden het zingen en de bodysounds goed uitgevoerd? Dan is het tijd voor level 4.
Level 4: Muziekgames
Doelen:

De leerlingen zijn ze muzikaal bezig met het tonenmateriaal (pentatoniek) dat in de
voorstelling gebruikt zal gaan worden en krijgen dat in hun gehoor.
 De kinderen kunnen hun eigen gamemuziek componeren.
Benodigdheden:


Een computer met geluid op de koptelefoon.
Muziekgames op www.kingofgames.nl/games
Level 4 is het laatste level ter voorbereiding van de voorstelling. Het is de beloning voor het doorlopen
van alle andere levels.
In dit level staan vier links met muziekspelletjes waar de leerlingen individueel mee aan de slag
kunnen. Hebben de leerlingen tussendoor een momentje voor zichzelf, zijn ze eerder klaar met hun
rekenwerk of iets dergelijks, dan kunnen ze ‘muziekverantwoord’ met de games in dit level aan de
slag.
1. Componeer je eigen gamemuziek
Hier kunnen de leerlingen hun eigen gamemuziek componeren! De leerlingen slepen de
gewenste instrumenten naar de juiste plek. Ze kunnen zes verschillende lagen tegelijk laten
spelen. Zo kunnen ze hun eigen stukje componeren.
2. Hoe klinkt een Tetris-veld?
Hier kun je het zelf maken en horen! De leerlingen kunnen met behulp van Tetris-blokken
muziek componeren. Er is een veld met blokjes te zien. Met de muis kunnen de leerlingen zelf
Tetris-blokken in het veld tekenen en horen hoe het klinkt.
3. Hoe klinkt een Tetris-veld met verschillende instrumenten?
Nog een keer een Tetris-veld, maar nu kunnen de leerlingen aan de rechterkant ook nog
verschillende instrumenten selecteren en zo een nog uitgebreidere Tetris-compositie maken.
4. Stepmania King of Games
De muziek van King of Games hoor je in dit spelletje en je ziet de pijltjes omhoog gaan. De
leerlingen moeten met de pijltjestoetsen van het toetsenbord op tijd het juiste pijltje indrukken.
Lukt dit op tijd? Even oefenen waarschijnlijk! Met dit spelletje krijgen de leerlingen het
tonenmateriaal van de voorstelling alvast goed in hun oren.
10
Level 5: Na de voorstelling
Doel:

De leerlingen kunnen een link leggen tussen muziek en beeld.
 De leerlingen brengen hun indrukken van de voorstelling tot uiting.
Benodigdheden:

Werkblad 4 en kleurtjes voor elke leerling.

Luistervoorbeeld 10 t/m14 op www.kingofgames.nl/movies
Leg op drie manieren met de leerlingen de link tussen muziek en het soort game en gamefiguren:
1. De leerlingen zien op hun werkblad twee gamefiguren en ze horen twee luistervoorbeelden.
Laat de leerlingen een 1 zetten bij het gamefiguur dat ze bij luistervoorbeeld 11 vinden passen
en een 2 bij het gamefiguur dat ze bij luistervoorbeeld 12 vinden passen. Laat hen vertellen
waarom.
2. Laat luisterfragment 13 en 14 horen en laat de leerlingen vertellen over de verschillen tussen
die twee luisterfragmenten. Wat voor soort games en gamefiguren passen bij deze twee
muziekstukken?
3. Laat luisterfragment 13 een aantal keren horen en laat de leerlingen zelf een gamefiguur
daarbij bedenken en tekenen. Daarna hetzelfde met luisterfragment 14.
Geef de leerlingen de opdracht om in hun tekening iets te laten zien van wat ze in de
voorstelling hebben gezien, bijv. in het pak van het gamefiguur of iets wat hij in zijn handen
heeft of een instrument dat het gamefiguur misschien wel bespeeld. Laat de leerlingen ook
een leuke/stoere/enge/lieve naam bedenken voor hun gamefiguur.
Hang de werkbladen op in de klas ter herinnering aan de voorstelling.
11
Werkblad 1
12
Instrumentenspel
Viool
Altviool
Contrabas
Cello
13
Dwarsfluit
Hobo
Klarinet
Fagot
Trompet
Hoorn
14
Tuba
Trombone
Pauk
Xylofoon
Triangel
15
Cimbalen
Gong
Kleine trom
Harp
Klokkenspel
16
Stijkinstrumenten
Houten blaasinstrumenten
Koperen blaasinstrumenten
Slagwerk
17
Werkblad 2
Hieronder zie je een tekening van de muziek van het spelletje Tetris. Elk steepje stelt een muzieknoot
voor; sommigen lang, sommigen kort, anderen hoog en weer anderen laag.
Lukt het je om de muziek mee te wijzen? En weet je nou precies waar we zijn als de muziek stopt?
Zet daar een kruisje.
Hieronder zie je een stukje van de muzieknoten van de muziek van Tetris. De streepjes van hierboven zijn dus nu
muzieknoten geworden. Als je de bolletjes volgt kun je zien of het omhoog of omlaag gaat.
De regel met muzieknoten is precies hetzelfde als één van de drie regels van de tekening van hierboven. Kun jij
ontdekken of dat regel 1, 2 of drie is? Hoe kun je dat zien? Trek een lijn van de noten naar de goede regel van de
tekening.
Je Juf of meester heeft je iets verteld over de muzieksleutel die aan het begin van elke regel met noten staat.
Welke van de twee plaatjes hieronder is de muzieksleutel? Schrijf het er maar onder. Kun je het verschil vertellen
tussen de twee sleutels hieronder? Waarom heten ze toch allebei een sleutel?
18
Werkblad 3
19
Werkblad 4
Mijn gamefiguur 1, hij/zij heet:
Mijn gamefiguur 2, hij/zij heet:
20
TITELS LUISTERVOORBEELDEN
Zie www.kingofgames.nl/movies
Het Orkest
Luistervoorbeeld 1 uit B. Britten – The Young Person’s Guide to the Orchestra: heleorkest
Luistervoorbeeld 2 uit B. Britten – The Young Person’s Guide to the Orchestra: strijkinstrumenten
Luistervoorbeeld 3 uit B. Britten – The Young Person’s Guide to the Orchestra: houten
blaasinstrumenten
Luistervoorbeeld 4 uit B. Britten – The Young Person’s Guide to the Orchestra: koperen
blaasinstrumenten
Luistervoorbeeld 5 uit B. Britten – The Young Person’s Guide to the Orchestra: slagwerk
Luistervoorbeeld 6 uit G. Bizet – Carmen Opera – Toreadors Mars
Games
Luistervoorbeeld 7 Angry Birds
Luistervoorbeeld 8 Tetris
Luistervoorbeeld 9 Super Mario
Luistervoorbeeld 10 Oorspronkelijke muziek van de Tetris melodie
Luistervoorbeeld 11 Mario Galaxy
Luistervoorbeeld 12 Batman
Luistervoorbeeld 13 Bioshock
Luistervoorbeeld 14 Grand Theft
Instructiefilmpjes
Instructiefilmpje 1: Zingen
Instructiefilmpje 2: Bodysounds
21
CONTACTGEGEVENS
Bent u enthousiast geworden en wilt u meer weten over wat het Residentie Orkest of het Rotterdams
Philharmonisch Orkest te bieden hebben?
Voor ons complete aanbod voor jong en oud kunt u terecht op de website www.residentieorkest.nl of
www.rotterdamsphilharmonisch.nl
Als u interesse heeft, meer wilt weten, of ideeën heeft over wat het Residentie Orkest nog meer voor
het onderwijs zou kunnen betekenen, kunt u contact opnemen met Petra Wolters, coördinator
educatie, tel. 070-8800225 of [email protected].
Adresgegevens
Residentie Orkest
Afdeling educatie
Spuiplein 150
Postbus 11543
2502 AM Den Haag
Als u interesse heeft of meer wilt weten over wat het
Rotterdams Philharmonisch Orkest voor u zou kunnen
betekenen, kunt u contact opnemen met Katinka Reinders,
coördinator educatie, tel. 010-2177922 of [email protected].
Adresgegevens
Rotterdams Philharmonisch Orkest
Afdeling educatie
Kruisstraat 2
Postbus 962
3000 AZ Rotterdam
22