van Know How 9/2014 - Marysa van den Berg

Productie: Marysa van den Berg
Luister elke maandag rond 07.40 uur naar Q&A bij Mattie & Wietze op 100.7 fm!
Welke vogel vliegt het verst?
- Frans Bauer -
De Noordse stern (foto) is overduidelijk recordhouder. Elk jaar vliegt hij maar liefst 70.800
kilometer! Hij brengt de zomer door in het hoge noorden en overwintert rondom Antarctica.
Ondertussen pikt de stern hier en daar een visje of garnaaltje mee. Maar hij kan ook prima een tijdje
zonder eten: zo vliegt hij op een lege maag en zonder enige rust de 11.430 kilometer van Alaska en
Nieuw Zeeland of omgekeerd. En dat in slechts negen dagen! Maar het record over een heel leven
gaat naar een andere trekvogelkampioen: de Noordse pijlstormvogel. Deze vogel vliegt elk jaar op
en neer van Noorwegen naar de Falklandeilanden in Zuid-Amerika. Aangezien hij wel 50 jaar kan
worden, betekent dat dat sommige exemplaren in totaal wel 8 miljoen kilometer vliegen in hun
leven – dat is zeker tien maal een retourtje maan!
Waarom ziet heet water er wit uit?
- Know How-lezer Laurens Paulsen Drijft er een viezig wit laagje op je theewater? Geen nood! Het is een heel normaal verschijnsel. Het
witte dat je in warm water ziet, zijn heel kleine luchtbelletjes. Zuurstof lost beter op in koud water
dan in warm water. Wanneer je koud water verwarmt, zoals in een waterkoker, vermindert dus de
oplosbaarheid van zuurstof. Daardoor ontstaan er belletjes die er wittig uitzien. Laat het water even
rusten en het is zo weer helder.
Waarom hebben mannen tepels?
- Know How-lezer Olivier van Halewijn -
Er komt met geen mogelijkheid melk uit, dus een baby heeft er niets aan. Waarom hebben mannen
dan toch tepels? Dat zit zo: tepels ontstaan al in de zevende week van de ontwikkeling van een
embryo. Op dat moment heeft het mensje-in-wording nog geen geslacht – dat gebeurt pas een paar
weken later in de zwangerschap. Maar dan zijn de tepels al gevormd. Hoewel ze dus niet echt een
functie hebben bij mannen, krijgen zij dit ‘geschenkje’ erbij van Moeder Natuur.
Waarom prikt een brandnetel?
- Know How-lezer ldiko Julianna Jongeneel-Forgacs Deze gemenerik doet zijn naam eer aan: hij brandt, jeukt en veroorzaakt blaren. De boosdoeners
zijn de kleine brandnaaldjes die op de bladeren van de brandnetel zitten. Aan zo’n naaldje hangt een
zakje met mierenzuur, histamine en een paar andere stoffen. Wanneer je een brandnetel aanraakt,
breken de naaldjes af en komt de vloeistof op je huid. Het gevolg: het mierenzuur gaat branden en
histamine leidt tot bultjes, roodheid en jeuk. Niettemin kun je brandnetels gewoon eten. Als je ze
kookt, wordt het zuur namelijk onschadelijk gemaakt. Jonge brandnetels, die overigens veel
voedingsstoffen bevatten, kun je zonder problemen in een salade stoppen. De naaldjes met zuur zijn
daarbij nog te klein.
Waarom is er op aarde meer zuurstof dan op
andere planeten?
- Know How-lezer Mathijs Kiers In de begintijd van de aarde was er nauwelijks een molecuul zuurstof te vinden in de atmosfeer. In
die oeratmosfeer waren wij, en vele planten en dieren van nu, kansloos geweest. Onze huidige
zuurstofrijke atmosfeer – en daarmee ons bestaan – danken wij aan kleine organismes:
cyanobacteriën. Zij doen aan fotosynthese, waarbij ze zonlicht, water en koolstofdioxide gebruiken
om voedingsstoffen, en dus ook zuurstof, te maken. De cyanobacteriën waren 2,7 miljard jaar
geleden zo uitbundig aanwezig dat ze met hun zuurstofproductie de hele oeratmosfeer wisten om te
toveren tot een levensvatbare atmosfeer vol met zuurstof. Kortom, hulde aan de cyanobacteriën!
Andere planeten in ons zonnestelsel hadden dit geluk niet. Bij gebrek aan cyanobacteriën (voor
zover we weten) is zuurstof daar schaars.
Wat is de grootste planeet van het heelal?
- Know How-lezer Andreas Vercauteren Het heelal is zo immens groot dat we nooit te weten kunnen komen welke planeet de grootste is.
Maar onder de ruim 1500 bevestigde exoplaneten (planeten die rond een andere ster dan de zon
draaien) is er wél een recordhouder: WASP-17b. Deze reus is ongeveer tweemaal zo groot als de
grootste planeet van ons zonnestelsel, Jupiter. Maar gek genoeg is WASP-17b maar half zo zwaar.
En is nog iets raars aan de hand met deze gigant. Hij draait namelijk in de verkeerde richting om
zijn ster. Terwijl bijna alle andere planeten in dezelfde richting om hun ster cirkelen (ze volgen de
ster zoals die om zijn as draait), doet WASP-17b dat koppig andersom. Mogelijk gaf een andere
planeet in het stelsel die te dichtbij kwam, de kolos een slinger in de verkeerde richting.
Waarom geven we elkaar met rechts de hand?
- Know How-lezer Leon van der Bas “Ik heb weleens gehoord dat dat te maken heeft met het afvegen van onze billen op het toilet, wat
vroeger met de linkerhand werd gedaan. Daarom was het wel zo hygiënisch om elkaar met rechts de
hand te geven. Klopt dit?”, vraagt Leon van der Bas aan Know How. Dit is inderdaad een van de
redenen. Ook nu nog is het de gewoonte om in India en de meeste islamitische landen de linkerhand
voor ‘onreine’ taken te gebruiken als toiletteren en het uitdoen van schoenen (want die zijn in
contact geweest met de vieze grond). Zo blijft de rechterhand schoon voor zaken als eten en het
schudden van handen. In Europa is er nóg een reden om elkaar te begroeten met de rechterhand
uitgestoken. Vroeger droeg men in de rechterhand een zwaard of een geweer. Een ontwapende
rechterhand is dus een symbolisch teken van vrede aan de ander. En ten slotte: omdat de meeste
mensen rechtshandig zijn, gaat het schudden van elkaars rechterhand eigenlijk automatisch.
Waarom wordt er bij baansporten linksom
bewogen?
- Know How-lezer Ron Meijer -
Atleten, schaatsers, renpaarden en baanwielrenners: allemaal bewegen ze linksom, tegen de wijzers
van de klok in. Waarom eigenlijk? Eén verklaring is dat vroeger Griekse atleten bij de 400 meter
over een rechte baan liepen en halverwege moesten omkeren bij paaltjes. Die moesten ze dan van
rechts naderen en links nemen, om botsingen te voorkomen. Later, toen er ovale atletiekbanen
kwamen, zou dit keerpuntsysteem de basis zijn geworden voor het linksom gaan. Verder zouden de
renpaarden in de Romeinse oudheid zijn gebrandmerkt op de rechterbil. Door linksom te gaan, kon
het publiek beter zien welk paard won. Ook zagen sterrenkundigen in die tijd dat alle steren linksom
rond de poolster draaiden. Maar ook vanuit fysiologisch oogpunt is er een verklaring. De meeste
mensen zijn rechtsbenig en het iets sterkere rechterbeen kan bij het linksom bewegen zo beter als
afzetbeen worden gebruikt. Ook de natuurkunde bemoeit zich ermee: het zou met de draairichting
van de aarde te maken hebben. Daardoor draaien stormen op het noordelijk halfrond linksom en
daarom ook de baansporten, zoals hardlopen en schaatsen. Kortom, de deskundigen zijn het er niet
helemaal over eens, maar één ding is wel zeker: als een baanwedstrijd ineens rechtsom zou gaan,
dan zouden we heel andere tijden krijgen.
Is wit een kleur?
- Know How-lezer Bart Koomen Kleuren hebben te maken met licht. Zie je een rood gekleurd voorwerp, dan weet je dat het
voorwerp alleen het rode licht weerkaatst en de rest absorbeert. Een wit voorwerp weerkaatst alle
kleuren. Wit is dus eigenlijk een mengsel van alle kleuren, van al het licht. Zwart is dan weer het
totale gebrek aan kleur – en daarmee licht. Wit en zwart worden daarom niet beschouwd als kleur,
maar als grijstint, waarbij wit het ene uiterste is en zwart het andere uiterste.
Hoe blijft een heipaal heel?
Als je wilt bouwen, heb je een goede fundering nodig. Maar op veel plekken in ons land is de
bodem te zacht om een gebouw te kunnen dragen. Daarom worden er vaak heipalen diep in de
grond geslagen. Ze moeten namelijk in stevige grond ‘ankeren’, bijvoorbeeld in een dikke zandlaag,
mergel, krijt of vaste klei. Soms zit zo’n laag op wel 30 meter diepte.
Als je weleens naast een heimachine hebt gestaan, weet je met wat voor een enorme kracht het
heiblok op de betonnen paal neerkomt. Hoe kan het dus dat een heipaal niet onder het geweld
bezwijkt? Om te beginnen gebruiken heipaalfabrieken voor de productie van heipalen een heel
sterke soort beton. Daarnaast zitten er in de heipalen voorgespannen staalkabels die hun trekkracht
als het ware overbrengen op het beton en het zo nog sterker maken. Als de heimachine een klap
uitdeelt, ontstaan er forse trek- en drukkrachten in de paal, maar door de voorspanning gaat het
beton niet scheuren of barsten. Om te voorkomen dat het stalen heiblok (van meestal 5 ton, maar
soms ook 9 ton) de kop van de paal aan gort slaat, gaat daar een zogenoemde muts op, met daarin
een dempende houten vulling. Bovendien wordt er tussen de muts en het heiblok een slagstuk van
kunststof geplaatst. Als je nu het heiblok keurig loodrecht op de paal slaat, dreunt ie zonder te
knakken de grond in.

Download Report