g en we plekje eu s ni s de u o Lan Wandelen in Bedum Voorwoord De wandeltocht is bedoeld om voor het eerst of een hernieuwde kennismaking van mooie plekjes in ons dorp. Het is ook mogelijk om per fiets de route af te leggen. Deze mooie route voert U langs alle kerken en scholen. Daarvan zijn er enkele die op de Monumentenlijst staan, zoals de Walfriduskerk en de Goede Herderkerk. Op bijzondere dagen, zoals op de Landelijke Monumentendag zijn verschillende gebouwen voor publiek open! Als U de wandeltocht zonder onderbrekingen gaat lopen, bent U ongeveer 1,5 uur bezig en is de lengte ongeveer 5 1/2 km. Het boekje is voorzien van enkele foto's uit de jaren 1920 - 1950. Op verschillende onderdelen zijn wetenswaardigheden vermeld. Het bestuur van de dorpsbelangenvereniging Algemeen Plaatselijk Belang Bedum APB Bedum hoopt dat U veel plezier aan deze tocht gaat beleven. Henk van der Velde, voorzitter Algemeen Plaatselijk Belang Bedum www.apbbedum.nl U vindt APB ook op Facebook (zoek op Algemeen Plaatselijk Belang Bedum). Omslagfoto voorkant: Doede Douma/ULV Fryslân Alle historische foto’s in dit boekje zijn afkomstig uit het archief van Drukkerij Haan-Bedum. Vertrekpunt: 1. Vanaf de Walfriduskerk met de scheefste toren van Europa. Met een in 1484 gebouwde kerk, waarvan na een grondige restauratie in de jaren '90 van de vorige eeuw, de contouren zijn weergegeven hoe groot de Walfriduskerk ooit is geweest. Met dank aan de vele bijdragen eeuwen geleden toen er bedevaarttochten naar de beroemde Walfridus werden gehouden. De toren staat 2.61 mtr. uit het lood zo is uit metingen door een gespecialiseerd bedrijf gebleken. 2. U loopt voor de toren, door een hekje, richting de groentetuintjes linksaf. Bij de tweede woning was vroeger een dorpscafé in gevestigd. Het interieur van de bar is in een kamer nog aanwezig. 3. Aan het einde loopt u de Plantsoenstraat in. En dan direct weer rechts. Dit straatje had vroeger de naam Kampstraat - nu de Kamp. Aan het einde ziet u in een klein straatje links een wit huisje. Dat is het kleinste huisje van Bedum. Hier woonde vroeger een gezin met 6 kinderen.... 4. U gaat weer terug naar Plantsoenstraat en loopt "tegen" de muur. Hierachter was vroeger de oudste school van Bedum. Kinderen kregen hier vroeger ook te eten. De stokerij was tussen de woning en de school. In de school is nu een atelier van een beroemde kunstenaar van Bedum Marten Huitsing. 3 5. U loopt Plantsoenstraat verder door en bij de 1ste Dwarsstraat gaat u linksaf. U loopt dan door de.... Hema.... richting de Grotestraat. De Hema is over een nog niet opgeheven weg speciaal gebouwd! 6. In de Grotestraat ziet u veel nieuwbouw. Vroeger was het een gezellige winkelstraat ( volgens velen). Tegenover winkeltje van Opmaat , naast de schoenenwinkel stond een prachtige monumentale woning op nr. 13. In dit huis, waarvan alles, meer dan 100 jaar, nog authentiek was woonden de dames Oosterhof). De sloop van dit huis en andere panden heeft veel stof doen opwaaien ( en niet alleen bij de sloop).Velen betreurden de sloop van dit mooie karakteristieke woning. 7. Op de kruising van de Grotestraat gaat u linksaf de Schoolstraat in. Op deze hoek staat het Herdenkingsmonument 1940 - 1945. Bij het herdenkingsmonument is een plaquette aangebracht waarvan de tekst luidt: harmonie van leven - in oorlogstijd gebroken - richt het hart naar boven - hervindt het evenwicht. Daarnaast is een plaquette aangebracht met namen van hen die omgekomen zijn in kampen en na vreselijke ontberingen in Duitsland en Indonesië. 4 8. U loopt door de Schoolstraat en rechts van u ziet het Gemeentehuis. Het oude deel van het gemeentehuis van Bedum uit 1927-1928 aan het Boterdiep Zz en de Schoolstraat is ontworpen door de Groninger architect Gezienus Koolhof (1885-1973). Hij was gemeentearchitect van Bedum en Noorddijk. En hij was ook secretaris van het bestuur van de ‘Avondteekenschool’ in Bedum. Het nieuwe deel van het gemeentehuis achter dit pand dateert uit 1975. Het is gebouwd onder architectuur van J.C. Nap uit Bedum. De nieuwbouw is twee bouwlagen hoog en sluit qua goothoogte en detaillering aan op het oude deel. In 1975 is ook het carillon in de dakruiter van het gemeentehuis vervangen door een nieuw. En in 2005 volgde de laatste grote uitbreiding. Het oude gemeentehuis is een rijksmonument. 9. U gaat de verder de Schoolstraat door, waar aan de linkerzijde de Regenboogschool staat. De Christelijke ‘School met den Bijbel’ (CBS de Regenboog), De school is gebouwd in 1920-1921, in de stijl van de Amsterdamse School. Het gebouw staat op de monumentenlijst. In 1858 begon de School met de Bijbel op een andere locatie in Bedum, daarna heeft de school kort in een ander gebouw aan de Schoolstraat gezeten, en sinds 1921 zit de school in het huidige gebouw. De naam ‘CBS de Regenboog’ is erbij gekomen in de jaren ‘90 van de vorige eeuw. 5 10.U gaat verder de Schoolstraat door en neemt de eerste weg rechts. Prof Boermastraat in. Hier ziet u veel nieuwbouw van het appartementencomplex Arendshorst en verderop het verzorgingscentrum Alegunda Ilberi. 11.U gaat rechts de Riekele Prinsstraat in. Riekele Prins is een bekende Groninger etser en schilder. Pas in 1933 kreeg hij de mogelijkheid in Groningen een tekencursus te volgen. Hij kreeg geleidelijk meer succes, met name in zijn specialiteit: etsen van het weidse Groninger landschap. In 1950 sloot Riekele zich aan bij de kunstenaarskring “De Ploeg” en in 1952 won hij de Culturele Prijs van Groningen. Zijn etsen en schilderijen geven een prachtige tijdsbeeld van Bedum en het Groninger platteland. Zie ook www.riekeleprins.nl De kleine "ouden van dagen" huisjes , gebouwd rond 1950 zijn gesloopt en de huidige woningen zijn door de woningbouwvereniging Wierden en Borgen gebouwd. 12. U gaat aan het einde rechts de prof Ridderbosstraat in. Ook hier zijn al enkele woningen gesloopt voor nieuwbouw. Een aantal woningen, gebouwd in de jaren 50 van de vorige eeuw, zijn door bedumer bedrijven, zoals DOMO , VEENO en Drukkerij SCHOLMA voor hun personeel neergezet. De bedumer namen deze woningen voor hun rekening om personeel vast te houden. Ze zijn ondertussen in 6 particulier bezit. Prof. Ridderbos, Prof. Boerma en Prof. Mekel vormen samen een drietal geleerde heren, waaraan de gemeente Bedum met het benoemen van een straat haar waardering voor hun betekenis laat blijken. 13. U gaat weer richting Schoolstraat. Deze steekt U over en komt U op de Vlijt. Langs de Vlijt zal de komende jaren veel vernaderen. Naast de apotheek Medic vindt U een gebouw, waar verschillende organisaties zijn ondergebracht zoals de Bloedbank of de huiskamer.. Daarnaast vindt U een leeg gebouw, waar oorspronkelijk het Politiebureau in was gevestigd. Beide gebouwen zullen tzt tegen de vlakte gaan om ruimte te maken voor appartementen. 14. U ziet aan de Vlijt Bederawalda nog staan. De eerste sloopwerkzaamheden zijn aan de gang. Hier zal totale nieuw bouw plaats vinden. 15. Na de ambachtelijke slager komt U terecht op het Kerkplein. In de volksmond heet het Versplein. Dit vanwege naast de slager , de groenteboer en de ambachtelijke bakker. Elke week donderdagmiddag wordt op het plein een warenmarkt gehouden. 7 24 28 6 8 11 8 21 1 18 14 9 16. U loopt langs de bakker rechtdoor de Kerklaan in. Aan uw rechterhand ziet U de Maranathakerk. Deze PKN kerk is gebouwd in .... en enkele jaren terug geheel gerenoveerd. Naast kerkdiensten vinden hier vaak concerten en andere festiviteiten plaats. 17.U komt daarna weer in de Grotestraat. U gaat dan rechtsaf. Bij de bocht naar links ziet U de Walfridusschool. Deze is te bezichtigen , met in de hal een prachtige afbeelding van Walfridus. 18. U gaat na dit uitstapje verder de Grotestraat door. Rechts van U ziet U de R.K. kerk, gewijd aan Maria ten Hemelopneming en dateert van 1881. Deze Rooms Katholieke kerk heeft een schitterend interieur, waaronder een originele biechtstoel, gered uit een RK kerk in Groningen. Het R.K.bisdom beslaat van Delfzijl tot aan Zoutkamp. 19.U wandelt verder en gaat Ter Laan in. Voor U rechts ziet U de nieuwbouw van Bedum. Het laatste nieuwbouw plan is Ter Laan 4. Daar wonen ook de ouders van de bekende voetballer Arjen Robben. 20. U ziet na de graslanden een wandel- en fietspad. Die gaan we inslaan. Maar voordat we die inslaan ziet U rechts enkele gebouwen van de 10 woongemeenschap OPMAAT. Een instelling voor mensen met een beperking. Er wonnen hier ongeveer 190 cliënten. Het is dus een grote wekgever in de gemeente Bedum. 21. U wandelt het pad verder af. En rechts ziet u de IJSBAAN van de ijsvereniging Bedum. Ooit aangelegd met gelden van de DOMO in verband met hun uitbreidingsplannen. Voorheen was de ijsbaan daar gesitueerd. 22.Aan het einde gaan we over een leuk klein bruggetje Ter Laansterklap. Ligt prachtig in het verlengde met zicht op de Walfridustoren. 23.We steken Boterdiep W.Z. over en nemen het pad , die uitkomt op de Marijkelaan / Julianalaan. U ziet aan uw rechterhand de voormalige Gereformeerde Basisschool Dr.K. Schilderschool. In gebruik genomen in 1956. In deze school wonen nu twee gezinnen. De leerlingen zijn ondergebracht in de kleuterschool, die een uitbreiding heeft ondergaan. Tegenover de school ziet u enkele nieuwbouwwoningen. Vroeger heeft hier een sporhal met een badhuis gestaan. In de jaren 50 van de vorige eeuw was er in ieder woning nog geen douches. Je kon hier tegen betaling douchen. Velen zullen zich de heer Bleker en de heer de Boer nog wel herinneren als badmeester! 11 24.U komt daarna uit op de Emmalaan. Daar gaat u rechts. En U loopt dan tegen de Goede Herderkerk aan. De Goede Herderkerk (vroeger ‘Noorderkerk’) uit 1937-1938 van architect Egbert Reitsma (1892-1976). Het gebouw vertoont kenmerken van zowel de Amsterdamse School als de Delftse School. De Goede Herderkerk met aangebouwde toren, catechisatielokaal en kerkeraadskamer is de laatste kerk die architect Reitsma voor de Tweede Wereldoorlog bouwde. De kerk, een rijksmonument, sinds 1998 gebruikt door de Gereformeerde Kerk (Vrijgemaakt), maar in juli 2014 overgedragen aan de St. Oude Groninger kerken. De kerk is open. Let dan vooral op de prachtige gebrandschilderde ramen. De kerk is in 2009 geheel in originele kleuren hersteld. 25.De woningen in de omgeving van de Goede Herderkerk kenmerken zich in de stijl van de Amsterdamse school. 26. We lopen daarna de Schultingastraat door. Ook hier weer veel woningen in de bouwstijl Amsterdamse school. 27. We komen daarna uit op de Stationsweg. Een belangrijke zeer drukke weg door het dorp. Over deze weg passeren vele tankauto's voor de "melkfabriek" van Friesland Campina. Bijna elke vijf minuten, 24 uur per dag gaat er vrachtverkeer langs. Vele inwoners hopen spoedig op een rondweg, zodat het vrachtverkeer om Bedum kan. 12 28. We gaan op de Stationsweg linksaf. Voorbij de Ludgerstraat. Deze straat is genoemd naar de prediker in vroegere tijden zo rond 1000 Liudger. U loopt door, voorbij boekhandel / drukkerij Haan. Op deze plek heeft vroeger het Nederlands Hervormd Armenhuis gestaan "Avondzon". Het was één van de armenhuizen die Bedum rijk was. 29. U gaat linksaf de Walfriduslaan in. Genoemd naar de beroemde Walfridus, en wanneer u bij het pleintje komt ziet U "Walfridus" staan. Hopelijk kunt U hier nog wat genieten van het beroemde water wat uit het beeld komt. Dit als herinnering aan het water vroeger waardoor Bedum een belangrijke bedevaatsoord is geweest. Bij het pleintje gaat U rechtsaf de Kapelstraat in . Daar ziet U de VVV locatie. Met daarachter de kassen van bloemenzaak Balkema. In één van de kassen is bij opgravingen enkele jaren geleden een belangrijke put ontdekt. Daar zou het beroemde water uit Bedum uit komen. En hier had Radfridus , de zoon van Walfridus een kapelletje. 30 U loopt nu richting het Boterdiep. Bij de kruising gaat U linksaf over de Molenweg. Waar nu de RABO bank staat heeft vroeger een prachtige korenmolen gestaan. Daarnaast staat de woning van (voorheen) aannemer Arends. Naast de prachtige oude woning 13 staan twee bankgebouwen leeg. De plannen liggen er om beide gebouwen te slopen voor een aantal appartementen onder de naam van Krijthestate. Aan het einde van de Molenweg op de hoek van Boterdiep W.z. heeft Hotel Krijthe gestaan. Hier werden op 25 april 1944 tijdens een razzia door de duitsers 46 jongemannen binnen gebracht. In totaal werden er 150 jongemannen uit Bedum, Middelstum, Winsum afgevoerd naar Amersfoort en daarna door naar Duitsland. Velen kwamen in Duistland om het leven. Vandaar dat u onderweg bij verschillende woningen zgn Stolpersteinen ziet liggen. Als herinnering aan de omgekomen zoon / bewoner van het huis. Als herinnering aan de razzia is er een plaquette aangebracht op de hoek. 31. U gaat daarna door de Grotestaat naar het eindpunt de Walfriduskerk. 14 Het bestuur van de dorpsbelangenvereniging Algemeen Plaatselijk Belang Bedum APB Bedum heeft U graag rondgeleid door ons mooi dorp! Wilt U de monumenten in Bedum nog eens op een rijtje zie: nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_rijksmonumenten_in_Bedum_%28plaats%29 Met dank aan de Kulturele Kommissie Bedum voor hun bijdrage in deze routebeschrijving. Goede Herderkerk in 2014 overgedragen aan de Stichting Oude Groninger kerken. Dit boekje is mogelijk gemaakt door: Kulturele Kommissie Bedum Layout en druk: