Matching van langdurig
uithuisgeplaatste jeugdigen aan een
pleeggezin of gezinshuis
Een overzicht uit de literatuur
Auteurs
Drs. Gera ter Meulen (ADOC)
Dr. Anneke Vinke (ADOC)
Mariska de Baat MSc (Nederlands Jeugdinstituut)
Jolanda Spoelstra MSc (Nederlands Jeugdinstituut)
Maart 2014
Colofon
© 2014 ADOC, Nederlands Jeugdinstituut en Gezinspiratieplein
Dit rapport is geschreven in het kader van het project ‘Matching van langdurige uithuisgeplaatste jeugdigen aan een
alternatief gezin’.
Het project wordt uitgevoerd in opdracht van het Gezinspiratieplein.
Het wordt mogelijk gemaakt door: het Dirk Bos Fonds, het Maagdenhuis, de Rudolphstichting, ADOC, het Nederlands
Jeugdinstituut en de bij het project betrokken samenwerkingspartners: Ambiq, Gezinshuis.com, Intermetzo, OCK ’t Spalier
en Spirit.
Auteurs
drs. Gera ter Meulen (ADOC)
dr. Anneke Vinke (ADOC)
Mariska de Baat MSc (Nederlands Jeugdinstituut)
Jolanda Spoelstra MSc (Nederlands Jeugdinstituut)
Meegelezen door
Annemieke de Vries (Gezinspiratieplein)
Foto omslag
VerbeeldMe Fotografie
Meer informatie over deze publicatie
Gera ter Meulen | [email protected] | www.adoc.nl
Mariska de Baat | [email protected] | www.nji.nl
Annemieke de Vries | [email protected] | www.gezinspiratieplein.nl
2 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 Inleiding .............................................................................................................................................. 4
Hoofdstuk 2 Methode ............................................................................................................................................. 6
2.1 Uitgangspunten ............................................................................................................................................. 6
2.2 Dataverzameling ........................................................................................................................................... 6
2.3 Ordening........................................................................................................................................................ 7
Hoofdstuk 3 Introductie op matching ..................................................................................................................... 8
3.1 Matching ....................................................................................................................................................... 8
3.2 De driehoek van Calder en Talbot ................................................................................................................. 8
Hoofdstuk 4 Welke kindfactoren beïnvloeden de matching? ............................................................................... 10
Hoofdstuk 5 Welke opvoederfactoren beïnvloeden de matching? ...................................................................... 12
5.1 Beschermende factoren .............................................................................................................................. 12
5.2 Risicofactoren .............................................................................................................................................. 13
Hoofdstuk 6 Welke omgevingsfactoren beïnvloeden de matching? .................................................................... 15
6.1 Gezinsfactoren ............................................................................................................................................ 15
6.2 Ouderfactoren ............................................................................................................................................. 16
6.3 Organisatiefactoren .................................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 7 Modellen voor matching .................................................................................................................. 20
7.1 Factorgerichte model .................................................................................................................................. 20
7.2 Profiel georiënteerd model ......................................................................................................................... 20
7.3 Interactie georiënteerd model .................................................................................................................... 20
7.4 Model dat zich richt op de ‘klik’ .................................................................................................................. 20
Tips uit de praktijk ............................................................................................................................................. 21
Hoofdstuk 8 Specifieke onderwerpen: gehechtheid, broertjes en zusjes, eigen kinderen opvoeders, etniciteit 22
8.1 Gehechtheid ................................................................................................................................................ 22
8.2 Broertjes en zusjes ...................................................................................................................................... 23
8.3 Eigen kinderen opvoeders ........................................................................................................................... 24
8.4 Etniciteit ...................................................................................................................................................... 25
Hoofdstuk 9 Conclusies ......................................................................................................................................... 27
Literatuurlijst ......................................................................................................................................................... 29
Bijlagen .................................................................................................................................................................. 38
Bijlage 1 Voor matching relevante informatie over pleeggezinnen en gezinshuizen ........................................... 39
Bijlage 2 Overzichtstabel kindfactoren ................................................................................................................. 45
Bijlage 3 Overzichtstabel opvoedingscapaciteiten opvoeders .............................................................................. 51
Bijlage 4 Overzichtstabel omgevingsfactoren ....................................................................................................... 56
Bijlage 5 Overzichtstabel ouderfactoren ............................................................................................................... 59
Bijlage 6 Overzichtstabel organisatiefactoren ...................................................................................................... 62
Bijlage 7 Toelichting clustermodellen bij matching van kinderen met een beperking ......................................... 64
Bijlage 8 Resultaten onderzoek ‘Linking and matching’........................................................................................ 67
Bijlage 9 Overzicht van evidence based factoren ten behoeve van een model voor de beoordeling van
adoptieouders ....................................................................................................................................................... 69
3 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Hoofdstuk 1 Inleiding
Jaarlijks worden ruim 44.000 kinderen – al dan niet tijdelijk – uithuisgeplaatst (zowel provinciaal als AWBZ gefinancierd).
Een deel van deze kinderen kan niet meer terug naar hun gezin van herkomst en moet buiten het gezin waarin zij zijn
geboren opgroeien. Omdat kinderen het best gedijen in een gezinssituatie, is een zogenoemd alternatief gezin de eerste
keus. Het gaat dan om (netwerk)pleeggezinnen, gezinshuizen, projectgezinnen, jeugdzorgboerderijen of andere
gezinsvormen: kleinschalige hulpverleningsvormen waarin kinderen kunnen opgroeien tot wie ze zijn.
Pleeggezinnen en gezinshuizen liggen in elkaars verlengde, maar er zijn veel verschillen. Terwijl bij pleeggezinnen ouders
een plek in hun huis vrijmaken voor een pleegkind, zijn gezinshuizen een gezinsvorm die is ontstaan in de residentiële
opvang met minimaal één betaalde professional als ouder. Gezinshuiskinderen zijn gemiddeld ouder dan pleegkinderen en
hebben zwaardere problematiek (zie bijlage 1). In dit onderzoek richten we ons kinderen die langdurig opgroeien in een
pleeggezin of gezinshuis. Helaas is bij beiden regelmatig sprake van overplaatsingen. Bij een derde tot de helft van de
pleegzorgplaatsingen is sprake van voortijdige uitval van de jeugdige uit het pleeggezin. De gemiddelde verblijfsduur in een
gezinshuis is 2,7 jaar (www.gezinspiratieplein.nl). Dit staat eigenlijk haaks op het doel van zowel pleegzorg als
gezinshuiszorg, namelijk het bieden van continuïteit in het leven van kinderen die niet bij hun ouders kunnen opgroeien.
Vraagstelling
Een stabiele plaatsing van jeugdigen met meervoudige problematiek in een alternatief gezin voor langdurig opgroeien (tot
het 18e jaar of langer) begint met een goede start. Uit de pleegzorg is bekend dat de matching van jeugdige aan opvoeders
en gezin van cruciaal belang is. Zowel individuele factoren van het te plaatsen kind als factoren bij de ouder en de
(professionele) opvoeders beïnvloeden de stabiliteit van de plaatsing (De Baat & Bartelink, 2012). Denk hierbij aan factoren
als externaliserend probleemgedrag van de te plaatsen jeugdige, de mate van zekerheid van de plaatsing voor de jeugdige,
de opvoedkwaliteiten van de (semi-)professionele opvoeders en de mate waarin de ouders instemmen met de plaatsing.
Ook factoren in de omgeving van het alternatieve gezin lijken de stabiliteit van de plaatsing te beïnvloeden. De invalshoek
van deze studie ligt op matching ten behoeve van permanentie in plaatsing in gezinshuizen en pleeggezinnen, om zo de
beoogde continuïteit in het leven van het kind beter te kunnen borgen.
Probleemstelling
In de praktijk ontbreekt een eenduidige theoretisch gefundeerde procedure van matching van uithuisgeplaatste
(pleeg)kinderen aan (semi-)professionele opvoeders. Optimale, empirisch gevalideerde matching is vooralsnog een even
cruciaal als onontgonnen terrein (De Baat & Bartelink, 2011). Het is daarom zinvol om vanuit de internationale
wetenschappelijke en praktijk-gebaseerde literatuur de factoren te destilleren die van belang zijn voor matching en van
hieruit een methodiek te ontwikkelen die bruikbaar is voor de Nederlandse praktijk.
De huidige praktijk is divers: iedere aanbieder van pleegzorg, gezinshuizen en/of andere vorm van alternatieve
gezinsopvoeding heeft een eigen procedure en dikwijls eigen criteria voor matching ontwikkeld. Vrijwel iedereen weegt
factoren als de leeftijd van de te plaatsen jeugdige, etniciteit, samen plaatsen van broertjes en zusjes, geografische afstand
tot de ouders, al dan niet op dezelfde school kunnen blijven en duur van de plaatsing mee. Maar over andere zaken die van
belang zijn, is geen eenduidig kader aanwezig. Daarnaast weten we uit onderzoek niet of de zaken die mee worden
genomen ook daadwerkelijk bijdragen aan een goed verloop van de plaatsing, of zij zorgen voor een zo optimaal mogelijke
match.
Daarmee vallen er twee knelpunten op: hoewel de praktijk een werkwijze heeft voor matching is er (1) geen eenduidig
empirisch gevalideerd theoretisch kader en (2) geen zicht op de effectiviteit van de huidige werkwijze.
De deelnemers aan de ‘Kenniskring Gezinshuizen in de Jeugdzorg’ (Van der Steege, 2012) vonden de vragen rond matching
de hoogste prioriteit hebben in de doorontwikkeling van gezinshuizen. De jeugdigen die reeds in een gezinshuis wonen en
hun ouders zijn over het algemeen ontevreden over de voorbereiding op een plaatsing. Vaak woonde de jeugdige op
verschillende tijdelijke plekken voor hij/zij op de juiste plek terechtkwam (Sarti & Neijboer, 2011). Ook in de pleegzorg zien
we dat kinderen veel overplaatsingen meemaken (Van Oijen, 2010). Overplaatsingen vormen een bedreiging voor de
ontwikkeling van het kind en staan haaks op de opdracht het kind continuïteit te bieden. Daarom wordt gezocht naar
factoren die de kans op ‘breakdown’ - het ongepland verbreken van een plaatsing - verkleinen en op die manier
‘permanency’ - een ononderbroken plaatsing - en stabiliteit vergroten.
4 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
1
De ‘Kenniskring Gezinshuizen AWBZ’ merkt aanvullend op dat matching in een procedure kan/moet worden vastgelegd.
Volgens de deelnemers is bijvoorbeeld een kort overzicht van de beschikbare informatie over het te plaatsen kind nodig,
evenals een profiel van het gezin(shuis). Daarnaast is het van belang dat er voldoende diagnostiek naar de problematiek
van het kind is gedaan en er gesprekken met de pleeg- of gezinshuisouders zijn gevoerd.
Doelstelling
Voor dit artikel over matching is gezocht naar wetenschappelijke literatuur over matching en ‘permanency planning’,
waarbij zowel naar factoren als beoordelingskaders wordt gekeken. Tevens zijn grijze literatuur en bestaande
(beleids)documenten van zorgaanbieders geraadpleegd.
De review resulteert in een theoretisch kader van (proces) factoren die een plaatsing beïnvloeden. Daarin wordt aandacht
besteed aan de risico- en beschermende factoren op verschillende niveaus: kindfactoren, opvoedersfactoren,
omgevingsfactoren (gezinsfactoren, ouderfactoren en organisatiefactoren). De opbouw van het artikel is aan de hand van
deze factoren ingedeeld.
Hoofdstuk 2
Hoofdstuk 3
Hoofdstuk 4
Hoofdstuk 5
Hoofdstuk 6
Hoofdstuk 7
Hoofdstuk 8
Hoofdstuk 9
Methode
Introductie op matching
Welke kindfactoren beïnvloeden de matching?
Welke opvoederfactoren beïnvloeden de matching?
Welke omgevingsfactoren beïnvloeden de matching? In dit hoofdstuk wordt onderscheid gemaakt naar
gezinsfactoren, ouderfactoren en organisatiefactoren.
Modellen voor matching
Specifieke onderwerpen
Conclusies
1 De Kenniskring Gezinshuizen AWBZ vond plaats in 2011 en werd georganiseerd door de Rudolphstichting en
Gezinshuis.com samen met Kalliope Consult.
5 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Hoofdstuk 2 Methode
2.1 Uitgangspunten
In literatuur is gezocht naar practice-based en evidence-based onderzoek over factoren en methodieken die relevant zijn
voor matching en die gebruikt kunnen worden voor pleegzorg en gezinshuizen. Helaas is er geen specifieke literatuur
beschikbaar over matching en ‘permanency planning’ in gezinshuizen (De Baat et al. 2011). Voor uitspraken over
gezinshuizen zullen we ons dus moeten baseren op de kennis die er is over pleegzorg en adoptie en de praktijkkennis die er
is in gezinshuizen.
Als we in het artikel spreken over opvoeders, bedoelen we daarmee zowel pleegouders als gezinshuisouders. Als onderzoek
specifiek gaat over pleegouders, spreken we specifiek over pleegouders.
In dit onderzoek is literatuur over matchingsfactoren bij adoptie meegenomen. Ten aanzien van matching is de afgelopen
10 jaar met name in het Verenigd Koninkrijk veel informatie verzameld, omdat daar een verandering in het beleid is
ingezet. Het systeem is omgevormd tot een kindgerichte (‘child led’) service gericht op permanentie voor het kind dat niet
meer bij de ouders kan wonen met de opzet om overplaatsingen zo veel mogelijk te voorkomen. Naast plaatsing in
pleegzorg kent men in de Angelsaksiche landen zoals het Verenigd Koninkrijk en Ierland van oudsher ‘adoption from care‘.
Daarbij worden kinderen, waarvan het duidelijk is dat hun ouders nooit meer veilig en adequaat voor ze kunnen zorgen, in
een aantal gevallen via tussenkomst en toetsing door de rechter, geadopteerd. Dit alles is geregeld in de ‘Adoption and
Children Act’ van 2002. Als adoptie wordt overwogen, wordt dit getoetst bij de rechter en uitgevoerd door gemeentelijk of
regionale organisaties. Vanuit deze context van enerzijds pleegzorg en anderzijds adoptie-vanuit-pleegzorg, is het
matchingsvraagstuk al lange tijd actueel in het Verenigd Koninkrijk. Dit staat ook bekend onder de term ‘permanency
planning’ waarmee men het doel voor het kind helder houdt, namelijk: continuïteit en permanentie tot in de
volwassenheid. Hierdoor is er relatief veel practice-based onderzoek gedaan naar factoren die bijdragen aan matching en
het matchingproces.
Uit dergelijk onderzoek blijkt eveneens dat de breakdownpercentages (percentages negatieve voortijdige beëindigingen
van plaatsingen) bij ‘adoption from care’ veel lager ligger dan bij reguliere pleegzorg (o.a. Dance et al 2010; Thomas 2013).
Dit is één van de redenen om in dit literatuuronderzoek veel aandacht te besteden aan de beschikbare Engelse
onderzoeken. Immers, stabiliteit en permanentie zijn uitgangspunten bij perspectief biedende pleegzorg en bij
gezinshuisplaatsing. In Van den Bergh en Weterings geeft Juffer (2010b) ook aan dat pleegzorg en adoptie veel van elkaar
kunnen leren en profiteren.
2.2 Dataverzameling
De onderbouwing van de Richtlijn Pleegzorg (De Baat et al., in press), de ADOC Reference Base en de ADOC kenniscollecties
vormen de basis voor dit literatuuronderzoek. Daarnaast is gebruik gemaakt van de literatuur van the British Association for
Adoption and Fostering en verschillende wetenschappelijke zoekmachines. Via de (digitale) bibliotheek van de Universiteit
Leiden is gebruik gemaakt van verschillende databanken met wetenschappelijke uitgaven, zoals Web of Science, PsychInfo,
Eric, Picarta en Google Scholar. Binnen deze databases is gezocht met behulp van trefwoorden als: matching, placement,
stability, permanency, disruption, maar ook met specifieke sleutelwoorden zoals ethnicity, sibling, birth parent en andere.
Daarnaast is gebruik gemaakt van pleegzorg- en adoptiespecifieke tijdschriften, zoals Adoption and Fostering Journal en
Adoption Quarterly. Kennisinstituten rond pleegzorg en adoptie geven ook publicaties uit. Voor deze studie is gebruik
gemaakt van publicaties van het Rees Centre en het Evan B. Donaldson Adoption Centre. Op basis van de literatuurlijsten is
gebruik gemaakt van de ‘sneeuwbalmethode’ om meer literatuur over specifieke onderwerpen te vinden. Peer-reviewed en
high impact literatuur ten aanzien van matchingsfactoren blijkt nauwelijks aanwezig te zijn, maar de gevonden literatuur
geeft evidence-based en practice-based inzicht in de problematiek en mogelijkheden. Dit overzicht is niet uitputtend, maar
beoogt een indruk te geven van factoren, bekend uit de literatuur, die van belang kunnen zijn voor matching.
6 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
2.3 Ordening
2
In de literatuur is men het erover eens dat een goede assessment van pleegkinderen en hun gezinnen essentieel is
(o.a. Argent & Coleman 2012, Dance et al 2010). Daarbij is een theoretisch raamwerk onontbeerlijk. Een hanteerbaar en in
de Engelse praktijk bewezen bruikbaar raamwerk is het ‘Framework for the assessment of children in need and their
families’, dat door Calder en Talbot (2006) is aangepast voor pleegzorgsituaties. In dit literatuuronderzoek hebben we voor
de ordening van de factoren hiervan gebruik gemaakt. In het framewerk van Calder en Talbot worden de ouders en de bij
de plaatsing betrokken organisaties binnen het cluster ‘relationele en omgevingskenmerken van invloed op opvoeding’
opgenomen. Meer informatie over het model van Calder en Talbot staat in Hoofdstuk 3.
De eerste stap in een assessment bestaat uit het inventariseren van aparte factoren. Het onderzoek naar deze factoren is
3
beschreven in de hoofdstukken 4 tot en met 6 . Uiteraard zeggen de aparte factoren nog niets over de matching, waar het
gaat om het afstemmen van de capaciteiten, vaardigheden en mogelijkheden van de opvoeder op de behoeften van het
kind. In de uiteindelijke beoordeling gaat het om het samenspel en de weging van de in die situatie unieke samenstelling
van factoren. Daarbij kunnen zowel de ‘meetbare’ als de ‘ongrijpbare’ factoren van invloed zijn, zoals de ‘klik’ tussen
mensen (Dance et al 2010). Daarom worden na de factoren die van invloed zijn op matching ook matchingsmodellen
beschreven (Hoofdstuk 7).
Over sommige factoren die van belang zijn bij matching is overeenstemming in de literatuur, bij andere factoren worden
wisselende resultaten gevonden.
Aan een aantal belangrijke factoren wordt in Hoofdstuk 8 extra aandacht besteed.
2 Assessment staat voor multidisciplinair onderzoek naar en beoordeling van een situatie.
3 De voor deze hoofdstukken gebruikte literatuur is in de bijlagen 2 tot en met 6 in tabellen gezet, met de belangrijkste
gegevens over de methodiek en de uitkomsten.
7 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Hoofdstuk 3 Introductie op matching
3.1 Matching
Een optimale match hangt af van de relatie tussen de opvoedings-en ontwikkelingsbehoefte van het pleegkind enerzijds, de
opvoedingskwaliteiten van de pleegouder en het opvoedingsklimaat in het pleeggezin anderzijds én de verwerking door de
ouders van het uit huis plaatsen van hun kind, respectievelijk hun houding ten opzichte van het (kandidaat) pleeggezin (Van
den Bergh & Weterings 2010). Indien er noodzakelijkerwijs sprake is van een niet-optimale match, dan moet worden
bepaald welke (aanvullende) ondersteuning aan het kind en/of het pleeggezin geboden dient te worden teneinde de kans
op een succesvol verlopen plaatsing te vergroten (Van Oijen, 2010).
In het Verenigd Koninkrijk wordt een onderscheid gemaakt tussen linking en matching. Linking is het proces waarbij de
geschiktheid van een of meer aspirant pleegouders wordt onderzocht. Er wordt onderzocht of zij de behoeften van een
bepaald kind of meerdere broertjes en zusjes kunnen vervullen, gebaseerd op de kindprofielen die in de assessments
beschreven staan. Matching is dan het proces waarbij besloten wordt welke specifieke pleegouder gekoppeld wordt aan dit
specifieke pleegkind of deze broertjes en zusjes (siblingroep).
Een goede assessment van het pleeggezin enerzijds en het pleegkind anderzijds wordt als een van de voorwaarden gezien
voor een goede match. Dit wordt breed gedragen in de literatuur (o.a. Argent & Coleman 2012, Dance et al 2010). Het
assessment kijkt naar pleegouders en pleegkind(eren), maar ook naar het bredere netwerk, waarbij de ouders en het gezin
uiterst belangrijk zijn, evenals de betrokken organisaties en het bredere netwerk.
De pleegzorgorganisaties zijn naast het maken van een goede inhoudelijke match ook verantwoordelijk voor de organisatie
rond de plaatsing. Er is zelden voldoende keuze uit beschikbare pleeggezinnen om een optimale match voor een pleegkind
te maken (Dance et al 2010).
De literatuur spreekt over een ‘good-enough’ match. Een match hoeft niet optimaal te zijn, een ‘good-enough’ match,
aangevuld met specifieke hulp en steun, is voor het pleegkind voldoende (Cousins 2011, Dance et al 2010, Thomas 2013).
Het zoeken naar een ideale match kan een te lange wachttijd opleveren voor het kind.
Wanneer geen match gevonden kan worden die voldoet aan de opvoedings- en ontwikkelingsbehoeften van het pleegkind,
kan extra hulp aangeboden worden aan pleeggezin en pleegkind, om zo wel tegemoet te komen aan de behoeften van het
pleegkind (van Oijen & Strijker 2010). Dit is geen eenmalige inschatting. Gedurende de plaatsing blijft monitoring van de
door pleegouders en pleegkind ervaren belasting van belang, zodat risico’s snel kunnen worden gesignaleerd en hulp kan
worden ingezet (van Oijen & Strijker 2010, Dance et al 2010).
Met name de pleegkindfactoren hulpverleningsgeschiedenis (veel overplaatsingen), leeftijd (hoge leeftijd) en
gedragsproblemen (ernstig) blijken bij herhaling voorspellend te zijn voor een breakdown (ongeplande verplaatsing). De
wijze waarop factoren van het pleeggezin samenhangen met een ongeplande verplaatsing is minder eenduidig vast te
stellen (Van Oijen en Strijker 2010).
3.2 De driehoek van Calder en Talbot
Een veel gebruikte invalshoek is het zoeken naar factoren die volgens professionals van belang zijn voor de match. Hierbij
wordt gezocht naar opvoederfactoren, kindfactoren en ouderfactoren. Het belangrijkste punt is de veiligheid en het welzijn
van het kind. In het model van Calder en Talbot (2006) staat het kind dan ook centraal in de driehoek met daaromheen de
voorwaarden voor een goede ontwikkeling. Met dit model kunnen de factoren die van belang zijn voor de ontwikkeling
systematisch verzameld worden. Het model is ontwikkeld voor het Engelse Department of Health en door Calder en Talbot
aangepast voor beoordeling in pleegzorgsituaties. Het model kan als voorbeeld gebruikt worden om het belang van het
kind in relatie tot de verschillende factoren aan te geven. De specifieke, belangrijke plaats van ouders en van de
organisaties is vervat in de familie- en omgevingsfactoren.
Het Framework for the assessment of children in need and their families is in figuur 1 opgenomen.
8 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Figuur 1: Framework for the assessment of children and their families (volgens bewerking van Calder & Talbot 2006)
Vertaald gaat het dan om:
A) Kindkenmerken die van invloed zijn op de opvoeding:
• Temperament en persoonlijkheid
• Specifieke ontwikkelingsbehoefte, vragen etc.
• Reactie van het kind op gedragsinterventies van ouders
• Risicofactoren op het niveau van het kind
B) Ouderkenmerken die van invloed zijn op opvoeding:
• Opvattingen en houding inzake opvoeding
• Opvoedingsstijl
• Huidige en toekomstige mogelijkheden om in te gaan op de ontwikkelings- en opvoedingsbehoefte van het kind
C) Relationele en omgevingskenmerken die van invloed zijn op opvoeding:
• Aard van de partner of huwelijksrelatie
• Bredere sociale systeem van gezin en omgeving
• Context van het netwerk dat kan steunen bij de opvoeding
• Risicofactoren in het gezin, het sociale netwerk of de omgeving
Bij de beoordeling van factoren die van belang zijn voor een match, wordt met name van belang geacht of de
pleegouders/het pleeggezin voldoende capaciteiten en mogelijkheden hebben om aan de behoefte van het pleegkind te
voldoen. De factoren kunnen gewogen worden en/of in een tabel worden gekoppeld. Voorwaarde hierbij is wel dat er een
goede assessment heeft plaatsgevonden: er is goed onderzocht wat de behoeften en mogelijkheden van pleegouders en
pleegkind zijn. Een probleem is dat niemand weet welke combinaties van factoren inherent zijn aan een succesvolle
stabiele plaatsing. Wel weten we dat de belangrijkste factor bij ouders is of zij de plaatsing goedkeuren.
Een risicofactor is een factor die de kans op stoornissen in algemene zin vergroot. Een beschermende factor verkleint deze
kans juist (De Baat et al, in press). Een stapeling van risicofactoren (risicocumulatie) verhoogt de kans op latere problemen
aanzienlijk (Vinke, 1999). Volgens Meij (2011 in De Baat et al in press) is daarbij nauwelijks van belang welke (combinatie
van) risicofactoren het zijn. Chamberlain en collegae (2006) stellen dat zes risicofactoren of meer leiden tot breakdown van
de plaatsing.
Voor dit literatuuronderzoek is gezocht naar informatie over kindfactoren, opvoederfactoren en omgevingsfactoren (gezin,
ouders en organisatie). Deze factoren zijn gerangschikt in tabellen en in de bijlagen twee tot en met zes opgenomen. In de
tabel is aangegeven of het gaat om een beïnvloedbare (ofwel veranderbare) factor, of de factor een beschermende of
bedreigende werking heeft, of de bewijsvoering ten aanzien van de factor eenduidig is en welke onderzoeksliteratuur aan
de factor ten grondslag ligt.
9 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Hoofdstuk 4 Welke kindfactoren beïnvloeden de matching?
De literatuur is eenduidig ten aanzien van een aantal kindgebonden risicofactoren. Dit zijn: overplaatsingen (= langere
hulpverleningsgeschiedenis), onzekerheid over het perspectief van de plaatsing, hogere leeftijd, gehechtheidsproblematiek,
ernstige externaliserende gedragsproblematiek, een verleden met psychische problemen en afwijzing in het gezin van
herkomst.
In Engeland is onderzoek gedaan naar adoptie-organisaties die matching verzorgden voor kinderen vanuit pleegzorg.
Daaruit bleek dat er bij de matching het meeste waarde werd gehecht aan de kindfactor gedragsproblematiek (met name
externaliserend en gehechtheidsproblemen) (Dance et al 2010; en bijlage 8).
Leeftijd
Leeftijd verdient een korte toelichting. Onderzoek en praktijk zijn het er over eens dat er moet worden aangesloten bij de
ontwikkelingsleeftijd van het kind en niet bij de kalenderleeftijd. Iedere ontwikkelingsfase brengt eigen
ontwikkelingsvragen met zich mee (Vinke 1999, Juffer en van Tuyll, 2010). Op verschillende leeftijden hebben kinderen
verschillende behoeften, maar ook vaak andere problemen. Zo wordt bij oudere kinderen meer gedragsproblematiek
gevonden: zij hebben vaak een langere hulpverleningsgeschiedenis en vragen andere zorg en voorzieningen. Tieners vragen
een aparte aanpak met minder zorg en meer begeleiding. De ouders kunnen een belangrijkere rol gaan spelen. Overigens
blijkt voor tieners een mentor een beschermende factor te zijn (De Win & Engelbert 2013, Walker et al 2002).
Gehechtheid
Pleegkinderen hebben een relatief grotere kans op gedesorganiseerde gehechtheid. Dit gaat vaak gepaard met
gedragsproblematiek. Deze kinderen hebben behoefte aan (1) opvoeders die zelf zo veilig mogelijk gehecht zijn, (2)
sensitiviteit en continuïteit en (3) op gehechtheid gerichte behandeling (zie H 8.1).
Verschillen in gevoeligheid
Veerkracht en genetische gevoeligheid worden niet gemeld in matchingsonderzoek, maar het zijn kindgebonden
eigenschappen die de mogelijkheden tot aanpassing van het kind bepalen.
Bij veerkracht (resilience) kunnen kinderen betekenis geven aan ongunstige gebeurtenissen. Dit leidt tot creatieve en
constructieve reacties (Cairns 2002) en is een beschermende factor.
Een aantal genvarianten zorgen voor een verhoogde gevoeligheid voor omgevingsfactoren. Dit leidt tot meer of minder
aanpassing aan negatieve omstandigheden in de kindertijd (Bakermans-Kranenburg et al 2011, Van IJzendoorn &
Bakermans-Kranenburg 2010). Sommige kinderen zijn hierdoor gevoeliger voor omgevingsfactoren. Wel blijkt vaak dat
gevoelige kinderen ook gevoeliger zijn voor therapie (Bakermans-Kranenburg & van IJzendoorn, 2011).
Intelligentieniveau
Bij inschatting van het IQ van het kind moet rekening worden gehouden met een mogelijk lagere uitkomst als gevolg van
ongunstige omstandigheden. In onderzoek is bewezen dat het IQ van kinderen in ongunstige omstandigheden
(verwaarlozing, tehuizen) veel lager kan liggen dan het potentieel. Uit adoptieonderzoek blijkt op termijn een herstel tot
bijna normaalwaarden op te kunnen treden (van IJzendoorn & Juffer 2006). Uit onderzoek van Berlin en collegae (2001)
naar tienjarige kinderen in Zweden, bleek dat de schoolprestaties van pleegkinderen significant lager lagen dan de
algemene bevolking en geadopteerden.
Broertjes en zusjes
Uit onderzoek blijkt dat het bij elkaar houden van broertjes en zusjes over het algemeen tot de beste resultaten leidt. Dit is
wel afhankelijk van de onderlinge relatie. Dit wordt verder toegelicht in H 8.2.
10 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Ouders
Ten aanzien van de ouders is het van belang de relatie van het kind met de ouders en de veiligheid van het contact in te
schatten en te vragen naar de wensen van het kind. Daarnaast is het belangrijk om duidelijkheid te bieden over de doelen
van het contact en afspraken te maken over het contact die zoveel mogelijk aan de wensen van alle betrokkenen voldoen.
Van wezenlijk belang is of het contact met de ouders de ontwikkeling van het kind bevordert of belemmert. Dit geldt ook
voor de andere familieleden van het kind. Voor een bevorderend contact is het belangrijk dat de ouder de rouw en
boosheid rond de uithuisplaatsing kan verwerken, instemt met de plaatsing van het kind, samen wil werken en een nieuwe
rol in kan nemen. Risico- en beschermende factoren rond de ouders worden verder uitgewerkt in H 6.2.
Etniciteit
Het belang van matchen op de etniciteit van het kind is een factor waarover veel discussie is. In deze discussie moet het
onderscheid gemaakt worden tussen ras, etniciteit, cultuur en/of religie. Deze worden vaak door elkaar gehaald. Het blijkt
dat ze over het algemeen niet van primair belang zijn voor het succes van de plaatsing. Maar het is van belang rekening te
houden met wat het kind in dit opzicht belangrijk vindt en wat voor ouders essentieel is om door te geven aan hun kind.
H8.4 geeft een verdere uitwerking van risico- en beschermende factoren rond etniciteit.
Beperkingen
Kinderen met verschillende type beperkingen hebben verschillende ontwikkelingsbehoeften waarin voorzien moet worden
(o.a. Randall 2009). Literatuur geeft aan dat lichamelijke beperkingen niet eenduidig leiden tot extra breakdown – mits de
pleegouders goed weten wat de beperking inhoudt. Bij zowel lichamelijke beperkingen (Helton 2011) als verstandelijke
beperkingen (Strijker en van der Loo 2012) blijken de factoren die aanleiding geven tot breakdown, zoals een hogere
leeftijd bij plaatsing en ernstig probleemgedrag, niet te verschillen van kinderen zonder deze beperking. Psychiatrische
problemen verhogen wel de kans op verbreking van de plaatsing. Pleegouders blijken soms ook meer aan te kunnen dan ze
denken. Bij beperkingen waarbij gedragsstoornissen een rol spelen ligt dit anders. Dit kan wel leiden tot extra breakdowns
(Dance et al 2010). In de literatuur over pleegkinderen met beperkingen is niet altijd duidelijk wat hieronder wordt
verstaan. Zo hebben kinderen met een verstandelijke beperking andere behoeften en vragen andere
opvoedingscapaciteiten dan kinderen met lichamelijke beperkingen. Ook bij lichamelijke beperkingen gaat het om een
breed scala van aandoeningen. Dit vraagt om een individuele benadering om aan de behoeften van het kind te kunnen
voldoen. Uit de meeste literatuur rond pleegkinderen met een beperking blijkt dat dit niet leidt tot meer breakdowns.
Er zijn verschillende factoren waarvan onduidelijk is of ze samenhangen met de continuïteit van de plaatsing, namelijk:
sekse, etniciteit, lichamelijke handicap, motivatie en intelligentieniveau (zie bijlage 2). Bij een aantal factoren zijn zoveel
onderliggende processen/factoren van belang, dat ze afzonderlijk worden beschreven in Hoofdstuk 8.
Een overzicht van het onderzoek naar kindfactoren is weergegeven in bijlage 2.
11 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Hoofdstuk 5 Welke opvoederfactoren beïnvloeden de matching?
Idealiter zijn de opvoeders bij de screening al geselecteerd op afwezigheid van grote risicofactoren voor opvoederschap. Bij
de matching moet gekeken worden naar de capaciteiten van opvoeders en factoren in de opvoedingsomgeving van het
gezin, die kunnen aansluiten bij het kind. Een uitzondering hierop zijn de zogenaamde ‘life-events’ (ernstige ziekte,
werkloosheid, scheiding (Vinke 1999)), breakdown, beschuldigingen van seksueel misbruik en aanvaringen met ouders
(Sinclair et al, 2004) die het pleegouderschap tussentijds kunnen beïnvloeden.
Er is nauwelijks onderzoek hoe de behoeften van de pleegkinderen gematcht kunnen worden met de mogelijkheden van de
pleegouders (Quinton, 2012). Ook van Oijen (2010), Thomas (2013) en Kaniuk en collegae (2004) vinden geen bewijs voor
een samenhang tussen pleeggezinkenmerken en de continuïteit van de pleegzorgplaatsing (zowel op persoonlijke
kenmerken, opvoedingsstijl, als situationele context). Maar zij vinden dat sommige factoren toch een voorspellende waarde
hebben. Thomas (2013) beschrijft in het project Finding a Family dat een goede match, waarbij rekening is gehouden met
de behoeften van het kind en de voorkeuren van de opvoeder, meestal leidde tot een stabiele en succesvolle plaatsing.
Daar waar de plaatsing afbrak, werd in 66% van de gevallen gesproken van een slechte match, tegen 5% van de goed
gematchte plaatsingen die toch afbrak.
5.1 Beschermende factoren
Beschermende pleegouderfactoren die van belang zijn voor de opvoeding van pleegkinderen waar de literatuur eenduidig
over is, zijn bijvoorbeeld: commitment, warmte, positief benaderen, realistische verwachtingen, jezelf kunnen distantiëren
van het gedrag van het kind, tolerantie als het kind geen relatie wil aangaan, sensitiviteit voor hechting aan volwassenen
buiten het pleeggezin, met organisaties willen samenwerken en voldoende informatie hebben over het kind (Evan
Donaldson Adoption Institute 2004). Sinclair en collega’s (2004) noemen bovendien: met doorzettingsvermogen veiligheid
bieden, voor het kind acceptabele nabijheid accepteren, grenzen kunnen stellen, en de capaciteit hebben om moeilijk
gedrag niet te versterken. Betrokkenheid bij het kind en een pleitbezorger voor het kind (advocacy) zijn belangrijke
beschermende factoren (Brown 2008, Berrick & Skiveness 2012). Quinton (2012) voegt hieraan een flexibele en ontspannen
houding ten opzichte van het opvoederschap toe. De opvoedingsstijl van de pleegouders wordt als een van de meest
bepalende factoren gezien in de matching tussen pleegouder en kind. Strijker en Zandberg (in De Baat et al in press)
hebben hiervoor een model voor matching ontwikkeld (zie H.7). Eenduidigheid bestaat ook over het belang van realistische
verwachtingen van de pleegouders ten aanzien van (de ontwikkeling van) het kind (o.a. Dance et al 2010, Daniels 2011,
Quinton 2012, De Baat et al in press). Hiervoor hebben ze wel adequate informatie nodig. Aangezien het
ontwikkelingsstadium van het kind niet altijd leeftijdscongruent is, moeten pleegouders hierbij kunnen en willen aansluiten
– bij een permanente plaatsing ook op langere termijn (Randall 2009).
Gehechtheid
Voor pleeggezinnen is het belangrijk dat ze goed kunnen omgaan met de gehechtheidsproblemen en de gedragsproblemen
van de geplaatste kinderen (o.a. Dance et al. 2010). Vroeger werd gedacht dat pleegouders zich niet te sterk aan de
kinderen mochten binden om te voorkomen dat zij zich te sterk aan kinderen zouden binden. Ook zou teveel inzet van
pleegouders kunnen leiden tot claimend gedrag wanneer het kind weer terug moest naar de ouders. Wetenschappers zijn
het er nu over eens dat dit een achterhaalde gedachtegang is. De beste zorg die een ouder kan geven is totale inzet –
‘zorgen voor het kind alsof het een eigen kind is’ (Juffer 2010a). Hiermee samen hangen eerder genoemde eigenschapen als
sensitiviteit, warmte, betrokkenheid, veiligheid bieden. Pleegouders kunnen oefenen en ondersteund worden in het
verbeteren van gehechtheidsgericht gedrag. Wanneer de gehechtheidsrelatie verbetert, kunnen hiermee samenhangende
gedragsproblemen verminderen. Een eigen veilige gehechtheid werkt mee aan veiligheid in gehechtheid voor het
pleegkind. Hiervoor is ook een model ontwikkeld (Walker 2008). Aangezien gehechtheid een expliciet relationele factor is,
wordt hierop apart ingegaan in H 8.1.
12 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Praktijkervaring
Binnen het Adoption Research Initiative project (Dance et al 2010) is nagegaan wat organisaties die bemiddelen voor
adopties uit pleegzorg belangrijke factoren voor matching vonden. Zij gaven bij matching de hoogste prioriteit aan het
voldoen aan de emotionele en gedragsmatige behoeften van het kind, de gehechtheidsbehoeften en de behoeften ten
aanzien van gezondheid en beperkingen. Verder werd de ouderschapsstijl erg belangrijk gevonden (zie bijlage 8).
Wensen en grenzen
Ten aanzien van wensen en grenzen blijken de adoptieorganisaties in Dance en collegae (2010) de wensen van pleegouders
hoge prioriteit in de matching te geven. Ze hebben ontdekt dat het oprekken van grenzen van pleegouders leidt tot meer
breakdown. Dit is niet noodzakelijkerwijs het geval bij wensen en grenzen ten aanzien van lichamelijke aandoeningen van
kinderen – hier blijken pleegouders soms meer mogelijkheden te hebben dan ze zelf dachten. Bij ernstige
gedragsproblematiek kozen adoptieorganisaties liever pleegouders die afstand konden nemen van het gedrag van een kind,
of ze kozen voor kinderloze echtparen, maar dit is verder niet in de literatuur terug te vinden. De Vragenlijst Beoordeling
Pleegzorgsituaties (VBPS) peilt de voorkeuren van de pleegouder en maakt een inschatting van zijn/haar mogelijkheden om
een specifiek kind op te vangen.. Deze vragenlijst kan het matchingsproces ondersteunen.
Houding ten aanzien van ouders en etniciteit
Ten aanzien van de ouders van het kind is het een beschermende factor wanneer de pleegouders empatisch, respectvol en
sensitief kunnen reageren op de ouders (Neil 2003, Turnell 2007, De Baat et al in press). Berrick en Skivenes (2011) vonden
dat succesvolle pleegouders bij ingewikkelde contacten met ouders de emoties van het kind ten aanzien van de
oudercontacten konden bufferen. Op de relatie met ouders wordt in H6.2 extra ingegaan.
Kinderen met een andere etniciteit vragen van pleegouders etnische, religieuze en culturele sensitiviteit (Brown et al 2012,
Ung 2012, Caballero 2012, Massati 2004). Hierop wordt verder ingegaan in H 8.4.
Eigenschappen bij ‘extra goede pleegouders’
Sinclair en collega’s (2005) noemen een aantal eigenschappen van pleegouders die het beduidend beter doen dan anderen:
zij zijn warmer, duidelijker over wat ze verwachten, hebben meer empathie met het kind, zijn minder snel uit het veld
geslagen bij het gedrag van het kind en zijn meer betrokken om dingen met het kind te doen (Berrick & Skiveness 2012).
Succes-bevorderende factoren waren volgens Berrick & Skiveness (2012):
1. Aandacht besteden aan het integreren in een nieuw gezin;
2. Een emotionele buffer zijn voor de relatie van het kind met de ouder.
Extra opvoedkundige capaciteiten en expertise zijn met professioneel ouderschap binnen gezinshuizen sterk
vertegenwoordigd. Studies naar het inzetten van professioneel ouderschap bij (m.n. tieners) met veel en complexe
problematiek hebben aangetoond dat dit effect heeft op de stabiliteit van de plaatsing en het welzijn van de kinderen
(KEEP, MFTC, MFC, o.a. Walker et al 2002). Hierbij kan wel ambivalentie op gaan treden ten aanzien van de rol: ouder (met
grote betrokkenheid) of hulpverlener (die afstand kan nemen) (Westermark e.a. 2007, Blythe e.a. 2013, Schofield 2013).
5.2 Risicofactoren
Risicofactoren in de opvoeding van het pleegkind zijn bijvoorbeeld het ontbreken van een klik met het kind (Dance et al
2010), het afwijzen van een kind (Wilson 2006, Sinclair et al 2004) en het niet goed kunnen reageren op ongewenst gedrag
(De Baat et al in press, Sinclair et al 2004). Ook dit kan leiden tot het afwijzen van het kind (Dozier et al 2002), maar ook tot
een negatieve opvoedingsstrategie als gevolg van moeilijk gedrag (Wilson et al 2004, Linares 2006), namelijk: het
ontwikkelen van autoritaire controle (Walker 2002), onduidelijk opvoedingsgedrag (bijvoorbeeld bij internaliserende
problematiek)(De Baat et al in press) of het zich terugtrekken uit de opvoedingsrelatie (Dozier et al 2002).
Eigen psychische problematiek van pleegouders is een bedreigende factor (o.a. Bolton 2011). Deze kan veroorzaakt worden
door een te hoge belasting van de pleegouder, dus hier moet de pleegzorgorganisatie alert op zijn.
Negatieve eerdere ervaringen binnen pleegzorg kunnen ook een risico vormen bij een volgende plaatsing. Hierbij valt te
denken aan eerdere breakdown ervaringen (Wilson et al 2004, Sinclair et al 2005) of beschuldigingen van een pleegkind van
seksueel misbruik (Walker 2002, Wilson et al 2004, Sinclair et al 2004, 2005) en negatieve ervaringen met ouders (Sinclair et
13 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
al 2004). Ook vooropgestelde meningen, zoals dat de ontwikkeling van het kind wordt bepaald door genetische factoren
leveren een risico voor de plaatsing (Minty 1999).
Opvoedingsvaardigheden bij oudere kinderen
Ten aanzien van matching van oudere kinderen worden in het matchingsproces in Walker en collega’s (2002) de volgende
overwegingen meegenomen:
 Meisjes en/of jongens
 Actieve, op buiten gerichte levensstijl, of een huisgerichte levensstijl
 Stevige grenzen of flexibeler
 Met name verzorgend of taakgericht
 Een belangstelling delen met de jongere
 Specifieke relevante vaardigheden of ervaring
Opvoeding en verzorging van kinderen met beperkingen
Het is van groot belang dat de pleegouders goed worden geïnformeerd over de beperkingen en welke consequenties die
met zich meebrengen. De pleegzorgbegeleiding heeft hier een belangrijke rol. Onderschatting van de zwaarte van de
plaatsing geeft een vergrote kans op breakdown (Strijker & van der Loo 2012). Pleegouders van een kind met een beperking
kunnen met extra uitdagingen te maken krijgen doordat ze ten aanzien van o.a. scholing en de gezondheidszorg bij
instanties hard moeten werken om de benodigde voorzieningen voor het pleegkind rond te krijgen (school, speciaal
onderwijs, gezondheidszorg, therapieën, jeugdzorg). In de literatuur wordt hierbij gesproken van ‘advocacy’- het knokken
voor het pleegkind (Brown 2007, Berrick & Skivenes 2012). Dit is een beschermende factor. De pleegouder kan ook extra
rollen te vervullen krijgen, bijvoorbeeld: in therapieën, zorg voor medicatie-inname, specialist op de aandoening van het
kind en extra verzorging (Brown& Rodger 2009). Zij moeten ook kunnen samenwerken met verscheidene instanties
(Quinton 2012; Brown 2007).
Een overzicht van het onderzoek naar opvoederfactoren is weergegeven in bijlage 3.
14 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Hoofdstuk 6 Welke omgevingsfactoren beïnvloeden de matching?
Onder omgevingsfactoren verstaan we factoren van het pleeggezin/gezinshuishuis, factoren met betrekking tot de ouders
en het gezin van het kind en organisatiefactoren.
6.1 Gezinsfactoren
Het pleeggezin of gezinshuis bestaat vaak uit meer dan alleen het kind en de opvoeder. Vaak zijn er ook eigen kinderen van
de opvoeders en/of meerdere geplaatste kinderen.
Ten aanzien van het gezinsfunctioneren en het gezinsklimaat is er in de pleegzorgliteratuur geen eenduidigheid over het
effect ervan op breakdown van de plaatsing (De Baat et al in press, van Oijen 2010). Dit geldt ook voor gezinsbelasting.
Grote gezinsbelasting wordt wel gekoppeld aan stress en verminderd psychisch functioneren van de pleegouders. Stress en
psychisch functioneren blijken tot breakdown te kunnen leiden.
De kinderen van pleegouders zijn een belangrijke factor in het pleeggezin. Als pleegouders de indruk hebben dat de
plaatsing niet goed is voor hun eigen kinderen, is dat vaak een reden om de plaatsing te verbreken. Anderzijds zijn de
kinderen een deel van het pleegzorgsysteem en kunnen zij een positief effect op de plaatsing hebben (Höjer et al 2013).
Ten aanzien van de grootte van het gezin is de literatuur niet eenduidig. Sommige studies tonen geen effect aan, sommige
laten bij kinderen met gedragsproblematiek een effect zien (Chamberlain 2006) en sommige laten bij een groter gezin meer
risico (Vinke 1999) op breakdown of kindermishandeling zien (Van IJzendoorn & Bakermans-Kranenburg 2010). Boer (2012)
en Höjer (2013) noemen een risico in tijd en aandacht: als de pleegouders een (pleeg)kind met tijdrovende problematiek
opvoeden, dan gaat dat ten koste van de tijd en aandacht voor de andere (pleeg)kinderen.
Hoewel hier niet veel literatuur over te vinden is, lijkt de leeftijd van het nieuw te plaatsen kind wel van belang te zijn: een
bovenplaatsing (ouder dan kind(eren) in het gezin) is negatief voor de identiteit omdat kinderen hun plaats in de kinderrij
verliezen. Wanneer de kinderen van pleegouders een helpende functie in het pleeggezin hebben, is een bovenplaatsing ook
een bedreiging voor hun helpende taak (Sutton and Stack 2013; Younes and Harp’s; Vinke 1999; Höjer 2013; Strijker en
Zandberg 2001; Vinke 1999).) Vanuit literatuur wordt geadviseerd geen pleegkind te plaatsen bij kinderen jonger dan 5 jaar
of bij kinderen van gelijke leeftijd; andere studies laten echter geen effect hiervan zien (Minty 1999; De Baat in press). Meer
specifieke informatie over de eigen kinderen van pleegouders staat in H 8.3.
Over de interactie van nieuw te plaatsen pleegkinderen met aanwezige pleegkinderen in het gezin is nauwelijks literatuur te
vinden. Sinclair en collegae (2005) zien een positief effect, terwijl anderen een iets vergrote kans op breakdown zien, vooral
wanneer ze van de dezelfde leeftijd zijn. Gedragsproblemen hebben een negatief effect: er is minder kans op breakdown
als de kinderen aardig gevonden worden (Höjer et al 2013).
School blijkt een belangrijke omgevingsfactor te zijn. De school kan beschermend werken, bijvoorbeeld omdat het een
continue factor is, of vanwege de goede omgeving en vrienden. De invloed van school kan ook negatief zijn, bijvoorbeeld
wanneer er wordt gepest of bij foute vrienden (Wilson et al 2004; Sinclair et al 2005). Goede schoolprestaties zijn een
beschermende factor (Wilson et al 2004, Berlin et al 2011).
‘Respite care’ – als pleegouder even ruimte en tijd krijgen voor jezelf – wordt als beschermende factor besproken binnen
pleegzorgliteratuur, met name bij pleegzorg voor kinderen met een beperking. Hiermee wordt de draagkracht van (het
gezin van) de pleegouder vergroot (Bolton 2001; Bryant 2002; Vinke 1999, Brown 2007).
Steun uit het sociale netwerk is een belangrijke beschermende factor (De Baat et al in press, Crum 2010, Brown & Rodger
2009). Pleegouders houden het langer vol als ze minstens drie vrienden hebben en een sterke band met hun familie (Crum
2010). Met name bij plaatsingen van kinderen met beperkingen wordt dit genoemd (‘the circle of care’). Sociale isolatie (die
ook het gevolg kan zijn van bijvoorbeeld gedragsproblematiek van het kind) is een risicofactor (De Baat et al in press).
15 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Een goede toegang tot en bereikbaarheid van professionals en voorzieningen is van wezenlijk belang voor het slagen van de
plaatsing (Giallo 2006; Brown 2009). Bij kinderen met een beperking is dit een van de primaire matchingsfactoren (Dance et
al 2010).
Voor oudere pleegkinderen is de literatuur eenduidig over het belang van een mentor. Dit kan een volwassene of
leeftijdsgenoot zijn, meestal van buiten het gezin. Effecten van een mentor kunnen zijn: betere psychologische uitkomsten,
minder depressie, betere aansluiting bij uit huis gaan en meer plezier in het leven (De Win & Engelhart 2013, Walker et al
2002, Munson & Mc Millen 2009a en b, Greeson et al 2012).
Ten aanzien van inkomen (Van Oijen 2010; O’Neill 2012, Zinn 2009) en huwelijksstatus (o.a. Quinton, van Oijen 2010,
O’Neill 2012) zijn er geen eenduidige resultaten gevonden. Ten aanzien van ervaring van pleegouders werd soms een licht
en soms geen effect gevonden (Sinclair et al. 2005).
Een overzicht van het onderzoek naar omgevingsfactoren is weergegeven in bijlage 4.
6.2 Ouderfactoren
Continuïteit van relaties en het aanhouden van contacten met de ouders en de familie is van belang voor kinderen (De Baat
et al in press, Neil et al 2011). Volgens Triseliotis (2010) geldt dit zelfs voor kinderen die mishandeld zijn. Hoewel bevestigd
wordt dat het in uitzonderingsgevallen slecht kan zijn voor het kind door effecten van voormalig misbruik en risico op
herhaling.
Het contact met de familie is van invloed op de stabiliteit van plaatsingen en daarmee van belang voor matching (Dance et
al 2010). Het belang van contact ligt onder meer in loyaliteit en inzicht in de eigen identiteit (Wetering en van den Bergh,
2012). Andere voordelen van contact voor het kind zijn: versterking van genealogische en fysieke identiteit, geruststelling
voor het kind dat het goed gaat met de ouder(s) en dat die om ze geeft, zorg en mogelijk schuldgevoel verminderen, liefde
en affectie kunnen tonen, verminderen van gevoel van verlies en afwijzing, positief zelfbeeld creëren en fantaseren. Ook
het weten/realiseren waarom de uithuisplaatsing heeft plaatsgevonden kan voor het kind stabiliserend zijn ( Neil et al
2011). Deze voordelen van contact zijn niet gegarandeerd, maar hangen af van de geschiedenis, de wijze waarop ouders
het contact hanteren, hun ondersteuning voor de plaatsing en het emotioneel toestaan dat het kind in het pleeggezin
woont (Neil et al 2011).
Het belang van het contact voor het kind hangt af van de leeftijd van het kind: een jong kind kan nauwelijks contact hebben
opgebouwd, terwijl een ouder kind al meer geschiedenis met de ouders heeft (Schofield & Stevenson 2009). Een tiener gaat
relaties met de ouders anders invullen en hier kan juist weer meer behoefte aan contact ontstaan (De Win en Engelbert
2013).
Zowel het pleegkind, als de ouders en pleegouders hebben hun eigen wensen en behoeften met betrekking tot hun
onderlinge relatie. In het contact komt dit complexe netwerk van behoeften, gevoelens, betekenis en ervaring bij elkaar.
Voor de stabiliteit van de plaatsing is het contact, de kwaliteit en hoe het wordt beleefd door de pleegkinderen, familie en
pleegfamilie relevant (Schofield & Stevenson 2009).
Voor ouders, met name wanneer er een plaatsing is in het gedwongen kader, is het over het algemeen moeilijk dat hun
kind in een pleeggezin woont. Dit veroorzaakt dikwijls machteloosheid, rouw en/of boosheid. Wanneer de ouders de
plaatsing niet accepteren is dat een risicofactor voor de stabiliteit van de plaatsing. Ook als de ouders de pleegouders niet
accepteren, of de pleegouders de ouders niet, is er sprake van een risicofactor. Wanneer de ouders om kunnen gaan met
hun emoties en de plaatsing kunnen accepteren, is dit een beschermende factor (Leathers 2003, Strijker en Knorth 2009;
Weterings en van den Bergh 2010, Clifton 2012). Voor netwerkplaatsingen en vrijwillige pleegzorgplaatsingen, kan dit
anders liggen.
Andere beschermende factoren rond de ouders zijn: ruimte voor rouw over de plaatsing, respect voor de ouder en de
wensen van de ouders, duidelijkheid over het perspectief zodat ouders geen irreële illusies hebben, weten waar ze aan toe
zijn en eventueel een nieuwe rol kunnen innemen. Duidelijke afspraken over de uitvoering van de bezoekregeling zijn ook
belangrijk (De Baat et al in press).
16 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Risicofactoren rond ouders zijn:
 Middelengebruik:

Alcoholgebruik tijdens de zwangerschap geeft risico op FAS(D), wat een indrukwekkend verlies aan IQ
veroorzaakt en gedragsproblematiek. Alcoholgebruik van de ouder is een risicofactor voor de stabiliteit van
de plaatsing (o.a. Neil et al 2011).

Drugsmisbruik: hoewel ongeveer 50% van de pleegkinderen tijdens de zwangerschap van de moeder te
maken heeft gehad met drugs en/of alcohol, zijn er met name omgevingsfactoren die de effecten van
drugsgebruik op de kinderen bepalen, zoals verwaarlozing van het kind. Kinderen die snel na hun geboorte
uit de drugsomgeving werden gehaald, vertoonden significant minder gedragsproblematiek (Juffer 2009).
 Genetische overdracht van psychische/psychiatrische aandoening van ouders. Hierbij kan sprake zijn van een puur
genetisch risico, maar soms is er ook een samenspel van genetica en omgeving en kan de nieuwe omgeving
beschermend werken. Voorbeelden zijn verslavingsgedrag (Kendler et al 2012) en schizofrenie (Wynne et al 2006,
Wicks et al 2010).
 Boosheid van ouders (Schofield en Stevenson 2009, Neil et al 2011) of ondermijnend gedrag (Triseliotis 2010) kan
een gevaar opleveren voor het kind en/of het pleeggezin. Het kan voorkomen dat het risico van oudercontact zo
groot is dat een contactverbod beschermend kan werken (Triseliotis 2010).
 Risico op herhaling van eerder opgetreden misbruik, agressie of verwaarlozing door ouders of broertjes en zusjes
(Neil et al 2011, Triseliotis 2010).
 Er is geen duidelijkheid over het belang van overeenkomsten tussen organisatie, ouders, pleegouders en kind en in
hoeverre culturele factoren in de matching en verdere opvoeding moeten worden meegenomen (zie H 8.4).
Etnische achtergrond, cultuur en religie en daarbij behorende opvattingen over opvoeding kunnen voor de familie
heel belangrijk en ingewikkeld zijn. Dit wordt besproken in H 8.4.
 De afstand tussen pleegkind, ouders en broertjes en zusjes is van belang, zodat logistieke problemen (vervoer en
kosten) het contact niet in de weg staan (Triseliotis 2010).
De pleegouders hebben in de relatie tussen pleegkind en ouders een belangrijke rol. Bij matching is het van belang rekening
te houden met de mogelijkheden van pleegouders (De Baat et al in press):
 op het vlak van achtergrond van de ouders (kan het pleeggezin bijvoorbeeld respectvol omgaan met ouders met
mentale problematiek, drugsgebruik, heel andere cultuur),
 veiligheid van het contact (kan het pleeggezin bijvoorbeeld boze of gevaarlijke ouders aan),
 hoe goed het contact is voor de ontwikkeling van het kind (als het kind grote gedragsproblemen vertoont rond
plaatsing of ten tijde van of na bezoekregelingen of wanneer alle contactmomenten geen ruimte meer laten voor
vrijetijdsbesteding in het pleeggezin),
 de doelstelling van het contact,
 helderheid in praktische zaken uitpakken, qua tijd en organisatie,
 afstemming met ouders en welke aspecten van het grootbrengen van het kind men wil, kan en moet delen.
Neil et al (2003) benadrukt de rol van de pleegouder: sensitief en empatisch denken van pleegouders en de waarden van
anderen kunnen accepteren bleken in haar onderzoek van vitaal belang te zijn om de kinderen te helpen om
contactmomenten te gebruiken en zin te geven aan het gevoel deel te zijn van twee families.
Beslissingen over bezoek moeten zorgvuldig en op individuele basis worden gemaakt (AAPC 2000; Sinclair et al, 2004).
Volgens Sinclair et al (2005) is het contact bijna altijd stressvol voor pleegkind, pleegouders en ouders.
Naast het contact met de ouders is ook contact met de rest van de familie belangrijk, zoals broertjes en zusjes, grootouders,
ooms en tantes. De praktische uitvoering kan echter een grote druk op het pleeggezin leggen (Schofield & Stevenson 2009).
Hierbij is meer niet per se beter; wat werkt en wat geschikt is kan hier preferabel zijn (Sinclair et al. 2005). Contact met
broertjes en zusjes is belangrijk in de continuïteit, maar kan ook een risico met zich meebrengen, bijvoorbeeld bij een
verleden met seksueel misbruik (Neil et al 2011).
17 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
De frequentie van het contact is geen eenduidige factor voor succes van de plaatsing en de ontwikkeling van het kind (Van
den Bergh en Wetering 2010). De kwaliteit van het contact (Maaskant et al 2007, Strijker en Knorth 2009) en de relatie met
de ouders wel (Wilson et al 2004, Quinton et al 1997).
Een overzicht van het onderzoek naar ouderfactoren is weergegeven in bijlage 5.
6.3 Organisatiefactoren
Bij een vrijwillige plaatsing in een pleeggezin of gezinshuis, stemmen ouders in met hun rol op afstand. De plaatser,
werkzaam bij Bureau Jeugdzorg, heeft de coördinerende rol.
Bij een gedwongen plaatsing, vaak in het kader van een ondertoezichtstelling of voogdijmaatregel, is een (gezins)voogd
belast met het beleid inzake bezoekregelingen. Dit is het geval in circa 50% van de gezinshuisplaatsingen (de Vries &
Gardeniers 2013) en 64% van de pleeggezinplaatsingen (factsheet pleegzorg 2012). In een aantal situaties wordt een
bezoekregeling ter toetsing aan de kinderrechter voorgelegd. Als er sprake is van een voogdij, bepaalt de voogd hoe de
bezoekregeling vorm krijgt. De (gezins)voogd kan een rol hebben bij het uitvoeren van de bezoekregeling. Tevens is de
(gezins)voogd degene die de informatieplicht naar ouders heeft.
De (gezins)voogd wordt door de pleegzorgbegeleider op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen van het pleegkind en
draagt de formele verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van het kind. Pleegzorgbegeleiders hebben de taak om
pleegkind, ouders en pleegouders te ondersteunen en te begeleiden en heeft daarbij een coördinerende rol. De context van
de plaatsing, vrijwillig of gedwongen, bepaalt in hoge mate de wijze van samenwerken tussen ouders, pleegouders en
professionals.
In een onderzoek naar redenen voor beëindiging van pleegouderschap door Van den Bergh (2013) werden door
pleegouders met name problemen geconstateerd in de rol van (gezins)voogden. Pleegouders hadden met name problemen
met het enorme verloop onder gezinsvoogden, omdat hiermee vaak een ander beleid werd ingezet. Men constateerde
onvoldoende steun van gezinsvoogden en onduidelijkheid over beslissingen. Gezinsvoogden zijn soms gedwongen door
wet- en regelgeving om meer belang aan het belang van de ouders dan aan het belang van het kind te hechten. Het
grootste probleem voor de pleegouders was dat ze niet serieus werden genomen. Ook gebrek aan adequate ondersteuning
was voor pleegouders soms reden om te stoppen met pleegzorg (Van den Bergh 2013). De discontinuïteit in de begeleiding
wordt ook in de internationale literatuur als de belangrijkste risicofactor vanuit de organisatie gezien (Dance et al 2010).
Bij matching is het de organisatie die verantwoordelijk is voor een optimale match. Dit hoeft niet een ideale match te zijn,
dat kan namelijk veel tijd kosten, maar de match moet wel ‘goed genoeg’ zijn. Waar de match niet goed aansluit moet de
organisatie ondersteuning kunnen bieden (Cousins 2011).
De literatuur is eenduidig in het belang van een goede assessment voor de match (Argent & Coleman 2012, De Baat et al in
press). Aanbevolen wordt dat pleegouders betrokken worden in planning en beleid (Sinclair et al 2005) en zo volledig
mogelijk geïnformeerd worden (Wilson et al 2004; Argent & Coleman 2012; de Baat et al in press) zodat ze kunnen
inschatten wat hen te wachten staat. Inzicht geven in de effecten van de voorgeschiedenis van het kind hoort hierbij (De
Baat et al in press). Naast de assessment wordt het persoonlijk kennen van de betrokkenen aanbevolen (Dance et al 2010).
De zogenaamde ‘gut feeling’ van de maatschappelijk werkers kan een toevoeging zijn in het proces (Cousins 2010).
Het in overweging nemen van de wensen en grenzen van kind, pleegouders en ouders is een beschermende factor. De
organisatie is degene die de balans daarin moet aanbrengen (De Baat et al in press).
Duidelijkheid ten aanzien van de plaatsing en het perspectief van de plaatsing zijn van wezenlijk belang voor kind, ouders
en pleegouders. Ontbreken van deze duidelijkheid is een risicofactor (Neil et al 2010, 2011, de Baat et al in press).
Ten aanzien van de ouders:
 De organisatie moet rekening houden met mogelijkheden van ouders (waaronder leerproblemen, geestelijke
gezondheid, kennis van de Nederlandse taal, verstandelijke beperking) (Neil et al 2010b.).
 Hoewel de ouders zich vaak onterecht behandeld voelen, en daardoor een vijandige houding richting organisatie
hebben, toch open en eerlijk zijn en zorgzaam contact onderhouden (sensitiviteit) (Neil et al 2010b).
18 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
 Ouders op de hoogte houden en met hen samenwerken (Neil et al 2010b, Neil et al 2011).
 Ouders met respect behandelen (De Baat et al in press).
 Emotionele ondersteuning, advies, informatieve en praktische ondersteuning bieden. Dit verschilt in de
verschillende stadia van de plaatsing (Neil 2010).
Ten aanzien van de pleegouders:
 Pleegouders betrekken in planning en beleid;
 Goede voorbereiding;
 Adequate begeleiding en ondersteuning;
 Risicofactoren en noodzaak tot extra ondersteuning herkennen;
 Goed bereikbaar zijn;
 Aanbieden van ondersteuning bij niet optimale match;
 Goede werkrelatie gezinsvoogd, pleegzorgwerker, pleegouder, ouder. Pleegouders willen ook deel zijn van het
zorgteam;
 Zorgen dat financiën goed lopen;
 De pleegzorgwerker is zorgzaam, empatisch en bereikbaar, professioneel en ervaren in het begrijpen en managen
van contact;
 De juiste balans tussen organisatie en pleegouders wat betreft de controle over het contact;
 Ondersteuning van de behoeften van iedereen, goed georganiseerd en voorbereid op uitdagingen en
veranderingen.
Specifieke aspecten om op te letten (De Baat et al, in press):
 Hulp bij specifieke opvoedingstaken;
 Specifiek aandacht voor pubers en kinderen met Lichte Verstandelijke Beperking;
 Kennis over cultuur en land van herkomst zowel bij pleegouder als pleegzorgwerker;
 Begeleiding bij specifieke probleemgedragingen;
 Regelen van toegang tot specialistische hulp;
 Een gezamenlijke visie en plan, waarbij het duidelijk is wie welke verantwoordelijkheden heeft;
 Pleeggezin voorbereiden op belang en rol ouders.
Pleegzorgwerkers moeten een goede training krijgen en regelmatige sensitieve supervisie om empatisch, actief, creatief,
flexibel en open-minded te blijven in hun werk met pleegkind, pleeggezin en gezin van herkomst (Schofield en Stevenson
2009).
Een overzicht van het onderzoek naar organisatiefactoren is weergegeven in bijlage 6.
19 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Hoofdstuk 7 Modellen voor matching
Hoewel er geen eenduidig verband te leggen is tussen een totaal van kindfactoren enerzijds en van pleeggezin, ouder- en
organisatie factoren anderzijds, zijn er wel een aantal modellen en methodieken die de behoeften van het kind proberen te
koppelen aan de capaciteiten en mogelijkheden van pleegouders en omgeving.
7.1 Factorgerichte model
Het factorgerichte model van Van Dam, Nordkamp en Robbroeckx (2000) legt de factoren van pleegfamilie en pleegkind
naast elkaar. Het individuele kind-georiënteerde model van Calder en Talbot (2006) doet dit door het kind centraal in de
driehoek te zetten en eromheen de voorwaarden voor een goede ontwikkeling. Het gaat uit van de ontwikkeling van het
kind en heeft een ecologische benadering. Met dit model kunnen de factoren die van belang zijn voor de ontwikkeling
gesystematiseerd worden. Het model is opgezet voor het Engelse Department of Health en door Calder en Talbot
aangepast voor beoordeling in pleegzorgsituaties en derhalve uitermate geschikt als kapstok voor dit onderzoek. De
specifieke, belangrijke plaats van ouders en van de organisaties is vervat in de familie- en omgevingsfactoren.
7.2 Profiel georiënteerd model
Het profiel georiënteerde model van Strijker en Zandberg (2001) legt opvoedingsstijlen van pleeggezinnen tegenover
probleemgedrag bij pleegkinderen. Daarnaast is er het profiel georiënteerde model van Thomas en Chess (1977) dat er van
uit gaat dat het temperament van het kind congruent moet zijn met de verwachtingen van de pleegouders voor een goede
ouder-kind interactie. Er zijn ook specifieke uitwerkingen van dit model voor kinderen met een beperking. Brown (2009)
clustert typen beperkingen, waarbij pleegouders aangeven wat hen moeilijk lijkt; Randall (2009) clustert typen beperkingen
en geeft daarbij aan wat de pleegouders hiervoor in huis zouden moeten hebben (zie bijlage 7).
7.3 Interactie georiënteerd model
In het interactie georiënteerde model van Street en Davies (1999), staat het concrete, dagelijkse gedrag van de pleegouder
in interactie met het gedrag van het pleegkind op de voorgrond. Vanuit de literatuur wordt ook het belang van een goede
relatie tussen de betrokken benadrukt. Hierbij gaat het primair om de relaties pleegouder-pleegkind, pleegouder-ouder,
pleegkind-ouder, maar ook om de relatie van pleegkind, pleegouder en ouder met de organisaties (De Baat et al in press).
Sinds enkele jaren wordt in het Verenigd Koninkrijk ook rekening gehouden met de gehechtheidstheorieën. Veel
pleegkinderen hebben gehechtheidsproblemen en de vorm van gehechtheid van pleegouders is van belang voor de relatie
tussen pleegouder en pleegkind. Voor de meting van gehechtheid van pleegouders is echter nog geen diagnostisch
instrument beschikbaar (Juffer 2010).
7.4 Model dat zich richt op de ‘klik’
Een moeilijk te bewijzen aanpak, die onder andere in het Verenigd Koninkrijk steeds vaker (en met name bij adoptie) wordt
toegepast, is de zogenaamde child-led aanpak (Dance et al. 2010; Cousins 2011). Hierbij krijgen aspirant adoptieouders
profielen en foto’s en soms filmpjes aangeboden van kinderen die permanente nieuwe ouders nodig hebben. De inzet van
deze methode is dat er een ‘klik’ moet zijn tussen de nieuwe ouder en het kind. Deze klik is moeilijk te beredeneren, maar
lijkt wel te leiden tot betere plaatsingen. Hierbij wordt ook naar andere vormen gezocht, zoals: kennismakingsdagen en
proeflogeren.
In onderstaande tabel zijn de gegevens van de verschillende modellen kort samengevat.
20 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Waar kijkt het model
naar?
Gebaseerd op
Variabelen
Practice
based
/Evidence
based
Toelichting
Variabelen pleegkind/
pleeggezin
Van Dam et al
2000
Vergelijken kenmerken
pleegkind – pleeggezin.
Evidence
based en
practice
based
Zegt niets over interacties: per
casus afwegen.
Calder &
Talbot 2006
Kenmerken kind van invloed
op ouderschap, kenmerken
pleegouder van invloed op
ouderschap, relationele en
omgevingsinvloeden (inclusief
ouders van het kind).
Richt zich op de relatie tussen
de kenmerken en invloeden,
kennis over interacties
vergelijkbaar met Van Dam.
Strijker en
Zandberg
Beste match tussen types
pleegkinderen op basis van
gedrag, vergeleken met
opvoedingsstijlen binnen het
pleeggezin.
Richt zich op aantal specifieke
kenmerken; gebaseerd op
interacties.
Thomas en
Chess 1977
Temperament en
verwachtingen
Richt zich op aantal specifieke
kenmerken,
gebaseerd op interacties.
Randall 2009
Special needs kinderen
Practice
based
Baseert zich alleen op special
needs,
gebaseerd op interacties.
Gehechtheid
(o.a. Walker
2008),
gebaseerd op
Boris and
Zeanah
Gehechtheidrepresentatie
kind t.o.v.
gehechtheidsrepresentatie
pleegouders.
Evidence
based en
practice
based
Voor
gehechtheidsrepresentatie
pleegouders is eigenlijk geen
diagnostisch instrument,
lijkt wel goed resultaat en
wordt gebruikt in de UK.
Cousins 2003,
Dance et al
2010
‘Klik’ tussen pleegouder en
pleegkind en gehechtheid
Practice
based
Moeilijk te onderbouwen, wel
positieve resultaten met
minder breakdown,
voorafgegaan door inschatting
variabelen.
Profiel georiënteerd
Pleegouder/pleegkind
gericht
Tips uit de praktijk
Cousins (2010) heeft zelf veel ervaring met matching in de praktijk en geeft de volgende tips aan matchers:
 Denk buiten de box: wees nieuwsgierig naar wat er gebeurt naast de formele assessments;
 Registreer alles dat je antennes opvangen, met name lichaamstaal;
 Respecteer je onderbuikgevoel;
 Maak een hypothese;
 Zoek bewijsstukken – construeer een plaatje;
 Probeer manieren te vinden om het vanuit een andere hoek te benaderen;
 Vertrouw je oordeel;
 Accepteer dat het maken van gezonde beoordelingen niet hetzelfde is als veroordelend zijn.
Verschillende praktijkonderzoekers (Argent & Coleman, 2012) waarschuwen ervoor niet te strikt om te gaan met de
aanbevelingen rond matchingscriteria. Combinaties die juist niet worden aangeraden, bijvoorbeeld gelijke leeftijden, blijken
soms ook goede plaatsingen te zijn. Een individuele afweging is altijd de laatste stap in elke assessment en in elk
matchingsproces. Op deze wijze is de aanpak optimaal op het kind afgestemd.
21 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Hoofdstuk 8 Specifieke onderwerpen: gehechtheid, broertjes en zusjes, eigen
kinderen opvoeders, etniciteit
8.1 Gehechtheid
Uit informatie over pleegzorg en gezinshuizen blijkt dat een onevenredig groot aantal van de kinderen
gehechtheidsproblematiek heeft, hetgeen gelet op de discontinuïteit in het leven van veel van deze kinderen en vaak
diverse verbroken relaties eigenlijk vrij logisch is. Hier rekening mee houden bij de match is belangrijk. Welke ouder met
welk gehechtheidspatroon past bij dit kind? In het Verenigd Koninkrijk wordt de factor gehechtheid steeds meer
meegenomen als essentieel onderdeel bij matching (Dance et al 2010, Cousins 2010). Ook in onderzoek van Nederlandse
onderzoekers wordt het belang van het aansluiten bij gehechtheid in pleegzorg onderschreven (Strijker 2006, Juffer 2010,
Van IJzendoorn & Bakermans-Kranenburg 2010, Thoomes 2012, Oosterman & Schuengel 2010).
Pleegkinderen hebben per definitie te maken met een afgebroken gehechtheidsrelatie, en regelmatig ook met een van de
andere verstoorde gehechtheidsrelaties (geen gehechtheidsrelatie of een secure base-stoornis (Boris & Zeanah 2000)).
Pleegouders kunnen door hun sensitief reageren en het bieden van een veilige basis en veilige haven, eraan bijdragen dat
het kind veilige gehechtheidservaringen opdoet en daarmee kunnen onveilige gehechtheidsrepresentaties op termijn
wijzigen. Belangrijk is dat pleegouders sensitief reageren en continuïteit in het relationele netwerk bieden (Van IJzendoorn
en Bakermans-Kranenbrug, 2010). Bij onderzoek naar gehechtheid van pleegkinderen aan pleegouders werd geen
significant verschil gevonden in kwaliteit van gehechtheid met de pleegouders in vergelijking tot gehechtheid met ouders in
normaal functionerende gezinnen (Van den Dries et al. 2009). Wel bleken pleegkinderen vaker gedesorganiseerd gehecht.
Dat hangt ongetwijfeld samen met de traumatische ervaringen van veel pleegkinderen met mishandeling in hun gezin van
herkomst (Van IJzendoorn & Bakermans-Kranenburg, 2010, Cole 2005). Bij het aangaan van gehechtheids- en
loyaliteitsbanden blijkt er geen concurrentie te hoeven op te treden tussen pleegouders en ouders (De Baat et al. In press),
maar er is ook literatuur die aangeeft dat een grote loyaliteit aan de ouders, en daarmee vaak het ontbreken van
toestemming aan het kind om in het nieuwe gezin relaties aan te gaan, het opbouwen van de band met pleegouders kan
belemmeren (Strijker 2006).
Cole (2005a en 2005b) ontdekte dat bij pleegzorg bij baby’s de gehechtheid van de baby negatief werd beïnvloed wanneer
de pleegouder zelf traumatische jeugdervaringen had gehad en positief werd beïnvloed wanneer de pleegouder de
uitbreiding van het gezin als motivatie had.
Voor het bepalen van de gehechtheid van pleegkinderen zijn meerdere methodieken voorhanden. Meer informatie
hierover is te vinden in het kennisdossier hechting en hechtingsproblemen op de website van het Nederlands
Jeugdinstituut: www.nji.nl/Hechting-en-hechtingsproblemen en www.psynip.nl/rl-probl-gehecht-versie-dec2012_complete-versie.pdf.
Voor het meten van gehechtheid bij volwassenen wordt in wetenschappelijk onderzoek gebruik gemaakt van het Adult
Attachment Interview, het AAI. Dit interview helpt cognitieve gehechtheidsprincipes te gebruiken, maar is niet gemaakt
voor de pleegzorgpraktijk (Bifulco 2008). Het AAI vraagt scoring door experts, kost veel tijd en geld en is niet gemaakt om
individuele personen te beoordelen. Toch blijkt het in het Verenigd Koninkrijk door een aantal organisaties gebruikt te
worden (Dance et al., 2010). Een alternatief is het Attachment Style Interview (ASI; Bifulco, 2008). De ASI heeft 5
gehechtheidsstijlen: verstrikt, angstig, boos-afwijzend, teruggetrokken en veilig. Het bepaalt in de eerste vier stijlen ook de
mate van onveiligheid in duidelijk, gemiddeld of mild. Idealiter wordt bij matching het profiel van de pleegouders zodanig
gekozen dat een eventuele onveilige gehechtheidsstijl van het pleegkind niet versterkt wordt (Walker 2008). Wanneer dit
niet mogelijk is, kan het nodig zijn om pleegouders psycho-educatie te geven over gehechtheid, de bijbehorende
reactiepatronen en hoe daar op te reageren. Een overzicht van aanbevolen combinaties van gehechtheidsstijlen van
pleegouders en pleegkinderen staat aangegeven in onderstaande tabel (naar Walker 2008).
22 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Verzorger
Veilig
Vermijdend
Ambivalent
Veilig
+
+
+
Vermijdend
+
Ambivalent
+
Gedesorganiseerd
+
Gedesorganiseerd
Kind
+
+
Juffer (2010) raadt het gebruik van de AAI en ASI af voor de praktijk, omdat ze de gehechtheid niet kunnen meten bij
individuele gevallen in de praktijk. Hiervoor zijn weinig valide en betrouwbare methoden. Zij raadt gedragsobservaties van
de interactie tussen (pleeg)ouder en kind aan. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de Emotional Avialability Scales om
de beschikbaarheid en sensitiviteit van de pleegouder in te schatten en hoe het kind op de pleegouder reageert. Ook kan
een checklist van Boris en Zeanah geraadpleegd worden om een indruk te krijgen van mogelijke verstoringen in het
gehechtheidsgedrag van het kind.
Er is een verscheidenheid aan literatuur hoe de gehechtheid tussen pleegouder en pleegkind in te schatten en te versterken
is (o.a. Beesley, 2010, Schofield and Beek, 2008, Walker, 2008). Hiervoor zijn en worden verscheidene instrumenten
ontwikkeld (De Baat et al. in press, www.nji .nl/Hechting-en-hechtingsproblemen).
8.2 Broertjes en zusjes
Er bestaat veel literatuur over samen plaatsing van broertjes en zusjes in pleegzorg en adoptie. De invalshoek met
betrekking tot broertjes en zusjes kan verschillen. Vanuit het ouderlijk gezin bleek in het Verenigd Koninkrijk 80% van de
kinderen broertjes en/of zusjes te hebben (Argent & Coleman, 2012). Bij de plaatsing in het nieuwe gezin worden nieuwe
relaties met ‘broertjes en zusjes’ aangegaan. In de hier beschreven literatuur wordt uitgegaan van de broertjes en zusjes uit
hetzelfde gezin.
De literatuur is eenduidig over het feit dat het aanbevolen wordt om zo mogelijk de broertjes en zusjes bij elkaar te
houden. Dit is beschermend voor de kinderen (Hegar & Rosenthal 2011, Lord & Boothwick 2008, Leathers 2005), belangrijk
voor een gevoel van veiligheid en het kan zorgen voor een emotionele continuïteit (Miron et al 2013). Argent (2008) stelt
dat het uitgangspunt moet zijn dat broertjes en zusjes samen blijven tenzij het niet veilig voor hen is omdat ze emotionele
of fysieke schade zouden leiden. Te veel kinderen binnen een gezin, of individuele verschillende behoeften (bijvoorbeeld
door een handicap) zijn op zichzelf geen reden genoeg om broertjes en zusjes te scheiden.
Lord & Borthwick (2008) noemen de volgende situaties waarin het bedreigend kan zijn om broertjes en zusjes samen te
plaatsen:
 Intense rivaliteit en jaloezie tussen broertjes en zusjes, niet tolereren dat de ander aandacht krijgt (kan ook
overgaand gehechtheidsgedrag zijn);
 Domineren en exploiteren (vaak broertjes die dominant zijn over zusjes);
 Hiërarchische patronen met pestkoppen en slachtoffers;
 Seksueel gedrag naar elkaar;
 Als trigger op elkaars traumatische ervaringen werken;
 Een ouder broertje of zusje kan niet emotioneel in het pleeggezin investeren en neemt het jongere broertje of zusje
daarin mee;
 Groot leeftijdsverschil;
 Belangrijke vertrouwensrelatie van een van de broertjes of zusjes met een andere volwassene dan de beoogde
opvoeders;
 Ernstige gedragsproblemen of geestelijke gezondheidsproblematiek (Leathers, 2005);
 De oudste kan de verantwoordelijkheid voor jongere broertjes of zusjes niet loslaten (Hegar & Rosenthal 2011,
Randall 2009);
23 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
 De behoeften van een van de broertjes of zusjes is zo groot dat ze de behoeften van de andere(n) overspoelen
(Randall 2009).
Een inschatting van de relatie tussen broertjes en zusjes kan gemaakt worden met de Sibling Relationship Checklist (Dept of
Health 1991, appendix in Lord & Borthwick 2008). Deze is helaas niet in het Nederlands vertaald.
Argent (2008) waarschuwt ervoor om het hebben van broertjes en zusjes niet als vaststaande factoren te benaderen, maar
maatwerk te leveren en uit te gaan van een dynamisch model waarbij ook herstel kan plaatsvinden. Zij benadrukt dat de
individuele behoeften van de kinderen (gehechtheidsstijl, beschadigd zijn, mogelijkheid band aan te gaan) kan verschillen.
Ze benadrukt ook de extra uitdaging voor de pleegouders. Er zijn veel zorgtaken, lawaai, troep en verstoring van dagelijkse
activiteiten. Er moeten voldoende voorzieningen zijn voor de pleegouders, zoals: huishoudelijke hulp, een sociaal netwerk
en geld.
Hegar en Rosenthal (2011) onderzochten de stabiliteit van plaatsingen bij het scheiden van broertjes en zusjes. Zij maken
een onderscheid tussen ‘samen, split en splintered’. Onder ‘split’ wordt een broertje of zusje verstaan dat als enige in een
ander gezin worden geplaatst, bij ‘splintered’ worden tenminste twee van de broertjes en zusjes samen geplaatst. Zij
vinden geen gedragsverschillen tussen de groepen. Alleen leraren zien betere resultaten bij de samen geplaatste broertjes
en zusjes.
Leathers (2005) vindt een grotere relatie tussen het samen plaatsen van de broertjes en zusjes en de stabiliteit van de
plaatsing dan met het aantal broertjes en zusjes. Leathers meldt meer kans op breakdown wanneer kinderen eerst zijn
samen geplaatst, maar later alleen worden geplaatst.
Een eenduidige risicofactor is het zogenaamde ‘preferentially rejected child’. Hierbij gaat het om kinderen die als enige in
het gezin door de ouders zijn afgewezen en in pleegzorg geplaatst worden, terwijl de broertjes en zusjes in het gezin
blijven. Deze kinderen hebben een groter risico op gehechtheidsproblematiek en gedragsproblemen en deze problemen
kunnen langdurig zijn (Rushton and Dance 2003, Dance et al 2002).
8.3 Eigen kinderen opvoeders
Wanneer pleegouders het gevoel krijgen dat de eigen kinderen lijden onder de pleegzorgplaatsing, kan dat een reden zijn
om de plaatsing te beëindigen.
Zowel voor pleegkind, kinderen van pleegouders en pleegouders is het daarom belangrijk rekening te houden met de
kinderen van pleegouders. Hun rol wordt vaak over het hoofd gezien. Höjer en collegae (2013) hebben een review
geschreven over welke factoren van belang zijn voor de relatie tussen kinderen van pleegouders en de plaatsing. Resultaten
uit deze review zijn gebruikt voor de hier beschreven factoren.
Een pleeggezin met eigen kinderen heeft een iets grotere kans op breakdown, maar de resultaten uit literatuur zijn niet
eenduidig. De meeste studies zijn kwalitatief: het gaat om inzichten, niet om robuuste evaluaties en er is vaak sprake van
kleine steekproeven.
De leeftijd van de kinderen is van belang: een bovenplaatsing (een ouder kind boven een jonger kind in het gezin plaatsen)
levert meer risico op. Het verbreekt de natuurlijke leeftijdsopbouw in het gezin. Er is geen eenduidigheid of plaatsing van
een pleegkind van overeenkomstige leeftijd beschermend of risicovol is. Wel is het advies om geen pleegkinderen te
plaatsen bij kinderen jonger dan vijf jaar. Meestal zullen kinderen van pleegouders ouder zijn.
Kinderen van pleegouders zijn deel van het team, zeker als ze wat ouder zijn. Een beschermende factor is wanneer ze door
hun ouders betrokken zijn bij het besluit tot pleegzorg. Uit onderzoek bleek dat ouders vaker het idee hadden dat ze de
plaatsing met hun kinderen hadden besproken dan hun kinderen. Het is belangrijk dat de kinderen een idee krijgen wat
voor impact de plaatsing heeft op hun leven (tijd, ruimte, aandacht, delen). Pleegzorgwerkers moeten daarom ook
investeren in begeleiding van de kinderen van pleegouders.
24 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
De kinderen moeten ook geïnformeerd worden over de specificiteit van de betreffende plaatsing. Een goede uitleg levert
meer begrip op, waardoor kinderen makkelijker kunnen omgaan met moeilijk gedrag en daardoor een betere relatie
kunnen hebben met het kind. Hierbij moeten wel afwegingen gemaakt worden over het delen van gevoelige informatie. Dit
is voor de kinderen vaak niet prettig, omdat geheimhouding moeilijk kan zijn.
Het blijkt belangrijk te zijn of de kinderen de pleegkinderen aardig kunnen vinden. Dit wordt beïnvloed door het gedrag van
het pleegkind. Kinderen van pleegouders hebben de meeste moeite met moeilijk, irriterend gedrag, stelen, liegen en dingen
kapot maken. Dit heeft het meeste invloed als de kinderen van pleegouders jonger zijn.
Binnen het gezin moet aandacht zijn voor de specifieke behoeften van de kinderen van pleegouders. Beschermende
factoren zijn: individuele ‘quality time’ en ruimte om eigen problemen te bespreken (ook als de problemen van de
pleegkinderen veel groter zijn).
Bij een beëindiging van de plaatsing moeten de kinderen van pleegouders ook begeleid worden. Verwerking van het
afscheid is van belang voor het succes van een nieuwe plaatsing.
8.4 Etniciteit
Bij het vraagstuk over etniciteit spelen niet alleen feitelijke argumenten een rol, maar ook politieke en morele
vraagstukken. Onder andere hierdoor is lange tijd zwaar ingezet op gelijke etniciteit in matches (Griffith 2006). Bij de
discussie over het gebruik van etniciteit als matchingsfactor worden eigenlijk meerdere dimensies bedoeld (o.a. Cousins
2011):


Etniciteit (volgens van Dale ‘een bevolkingsgroep’, vaak gekoppeld aan land van herkomst)
Ras (wordt bijna gelijkgesteld aan etniciteit, maar is biologisch gegeven, heeft grote invloed op huidskleur en
uiterlijk)

Religie

Cultuur (waarden, praktijken, rituelen, symbolen, kunstvoorwerpen)

Gezamenlijke taal

Manier van leven
Uit onderzoeken komen verschillende uitkomsten: enerzijds dat kinderen in gemengd etnische gezinnen het net zo goed
kunnen doen als in niet-gemengd etnische gezinnen. Andere studies tonen betere resultaten bij gelijk etnische plaatsingen
(Cousins 2011, Sinclair et al 2005, De Baat et al. in press).
Op etniciteit gematchte plaatsingen zouden positief zijn voor de etnische identiteitsontwikkeling, die centraal zou zijn voor
welzijn. Maar uit onderzoek naar breakdown, psychosociale uitkomsten en aanpassing van kinderen, blijkt dat gemengd
etnische plaatsingen net zo succesvol zijn, of zelfs beter. Veel studies vinden ook geen verband tussen eigenwaarde en
etnische identiteit (Wainwright 2012), terwijl dit wel vaak als argument voor etnische plaatsingen wordt genoemd. Zo
wordt fysieke gelijkheid vaak genoemd als sleutelfactor bij succesvolle matching, omdat dit voelt als een ‘goede fit’ en meer
herkenning geeft. Het kind is ook minder zichtbaar als ‘niet oorspronkelijk uit dit gezin’ (Cousins 2011). Castle et al (2011)
vonden gemengde uitkomsten bij een review van studies die de etnische identiteitsontwikkeling relateerde aan aanpassing,
eigenwaardering en psychologisch welzijn. Sterke etnische identiteit was niet altijd een aanwijzing voor verbeterde
psychologische aanpassing.
Religie is tegenwoordig weer een belangrijker item, met name bij veel minderheidsgezinnen (Selwyn et al 2010) nu meer
kinderen een islamitische achtergrond hebben. Het is geen eenduidige factor, omdat de uiting van religie in de
verschillende culturen verschillend kan zijn (Cousins, 2011).
De onderzoeken van Van der Aa (2011) en Staarman (2011) naar moslimpleegzorg tonen het belang van cultuur aan: met
name in Turkse pleeggezinnen is er vaak sprake van breakdown. Cultuur blijkt hier een grotere doorslaggevende factor te
zijn dan religie. Ook culturele factoren zoals omgaan met hechting en seksualiteit, roddel en de visie op ouderschap
(autoritaire opvoeding) spelen een rol in de stabiliteit van de plaatsingen (De Baat et al. in press). Bij de meeste
25 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
pleegkinderen bleek een pleeggezin uit de eigen cultuur niet bovenaan de prioriteitenlijst te staan (Van der Aa 2011 en
Staarman 2011 in: De Baat et al. in press).
Cousins (2011) geeft aan dat het in eerste instantie belangrijk is om te luisteren naar de wensen van het kind en de ouders,
en daarbij de verschillende aspecten van etniciteit apart in te schatten.
Voor ouders kan een etnische plaatsing belangrijk zijn: voorkeur voor etnische plaatsing kan gebaseerd zijn op de hoop en
verwachting dat het kind zichzelf zal zien als deel van de cultuur van de ouders, familie en gemeenschap. Ook hier is echter
geen sterke bewijslast voor het voordeel van etnische matching ten behoeve van identiteit en het kunnen omgaan met
racisme (Quinton 2010).
Wanneer een etnische en religieuze match niet mogelijk is, is het belangrijk dat de nieuwe gezinnen etnisch, religieus en
cultureel sensitief zijn om de kinderen hun etniciteit en religie te laten waarderen, begrijpen en naar waarde te schatten.
Ook moeten ze de kinderen een positief zelfbeeld meegeven en veerkracht en manieren om om te gaan met discriminatie.
Cabellero (2012) vond dat tegenwoordig veel gemengde gezinnen deze capaciteiten in huis hebben en dat soms blanke
gezinnen hier zelfs beter mee kunnen omgaan dan de minderheidsgezinnen.
Ung et al. (2012) ontwikkelden een model ten aanzien van het omgaan met raciale identiteit in transraciale omgeving, zoals
een interraciaal adoptiegezin. Ung onderscheidt daarvoor vijf raciale identiteiten, zoals de genetische (de karakteristieken
afkomstig van de ouders), de opgelegde (hoe ziet de maatschappij het individu, en in welke raciale groep leeft hij?), de
cognitieve (wat denkt of weet de geadopteerde van zijn ras), de visuele (hoe zie je eruit) en de gevoelde raciale identiteit.
De laatste is het totaal van de subjectieve belevenis en het geïnternaliseerde gevoel. Je kunt bijvoorbeeld raciaal Afrikaans
zijn, maar je blank voelen. Dit wordt sterk beïnvloed door het ras van je sociale omgeving. Het voordeel van deze
benadering is dat de raciale identiteit niet vast staat, maar kan veranderen en dat de inconsequentie tussen wat een
interraciaal geadopteerde of pleegkind ziet, voelt en denkt over hoe hij raciaal is, een uitkomst is van zijn interacties met
de buitenwereld. De rol van de omgevingsfactoren krijgt hierin ook een plaats. Bij matching kan dit systeem gebruik worden
om te onderzoeken welke condities belangrijk en noodzakelijk zijn om de raciale ontwikkeling van het kind te
ondersteunen. Het model kan ook gebruikt worden om in te schatten of de omgeving waarin het kind terecht zal komen
zich bewust kan zijn van deze verschillende bijdragen aan de identiteit van het kind en hiermee om kan gaan.
Pleegouders kunnen ook profiteren van transetnische plaatsingen: volgens het literatuuronderzoek van Brown (2012)
profiteren ze met name van meer bewustzijn van andere culturen en het leren van culturele competenties (waaronder:
kennismaken met andere culturen, deelnemen aan de cultuur van het kind, en daaraan een bijdrage mogen leveren).
Vonk et al. (2001) ontwikkelden in Groot Brittannië een Transraciale Adoptie Ouder Schaal (TAPS) die culturele competentie
bij transraciale adoptieouders meet. De schaal bestaat uit drie componenten: raciaal bewustzijn (hoe functioneert de
raciale identiteit in mensen), multiculturele planning (hoe laat je het kind kennismaken, deelnemen en trots zijn) en
overlevingsstrategieën (omgaan met vooroordelen en stereotypes). Massatti (2004) bevestigde de validiteit van TAPS.
26 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Hoofdstuk 9 Conclusies
Er zijn tal van factoren die de matching kunnen beïnvloeden. Gekeken is naar factoren van het kind, de opvoeders, de
ouders en omgevingsfactoren (gezin, ouders en organisatie).
Er is voorzichtig bewijs dat de match een factor is die de stabiliteit en het succes van de plaatsing bevordert. Voor een
aantal factoren blijkt overeenstemming te bestaan ten aanzien van het belang voor de stabiliteit van de plaatsing. Sommige
factoren zijn beschermend, sommige risicodragend. Voor veel andere factoren is geen eenduidigheid in het effect ervan op
de stabiliteit.
Op grond van het bovenstaande kunnen we concluderen dat een gedegen inventarisatie van alle factoren op het niveau van
kind, opvoeders, ouders en omgeving het startpunt is voor het maken van een match.
Belangrijke randvoorwaarden voor een goed match zijn: zicht op wensen van alle betrokkenen, volledig geïnformeerd zijn
van pleegouders, duidelijkheid over context en perspectief van de plaatsing, continuïteit in plaatsing en stabiliteit van
begeleiding (voogd, pleegzorgwerker).
In het kader van het maken van de meest optimale match, stuiten we op twee praktische “beperkingen”:
1. Vaak is er een tekort aan gezinnen waar een kind geplaatst kan worden en kan niet gewacht worden op de ideale
match;
2. Al is er veel informatie of diagnostische rapportage, er is geen eenduidige koppeling tussen de opvoedings- en
ontwikkelingsbehoefte van een kind en karakteristieken en opvoedingsvaardigheden van pleegouders.
Toch blijkt het systematisch in kaart brengen van alle invloedrijke factoren volgens een vast format een manier om risico’s
te taxeren en voorkeurskoppelingen bij specifieke kindbehoeften te kunnen maken.
Voor bepaalde aspecten zijn modellen ontwikkeld voor het laten aansluiten van behoeften van het kind en de
mogelijkheden van pleegouders, zoals bij opvoedingsstijl, temperament, interacties en beperkingen. Een nieuw aspect dat
mogelijk kan helpen bij matching is het gebruik van het laten aansluiten van gehechtheidsrepresentaties van pleegouders
en pleegkind.
Veel matchingsliteratuur focust op het belang van matching op etniciteit en het feit dat broertjes en zusjes samengehouden
moeten worden bij een plaatsing. Ten aanzien van etniciteit moet de plaatsende organisatie duidelijk krijgen welke
aspecten (ras, etniciteit, religie, cultuur) de ouders en het kind belangrijk vinden en of er pleegouders gevonden kunnen
worden die hiermee om kunnen gaan.
Ten aanzien van plaatsingen van broertjes en zusjes wordt het samen plaatsen van de broertjes en zusjes als het meest
beschermend gezien, tenzij in de verhoudingen tussen de broertjes en zusjes risicofactoren bestaan die niet van snel
voorbijgaande aard zijn.
De eerste stap van het zo volledig mogelijk in kaart brengen van belangrijke factoren in de specifieke situatie van dit kind en
dit gezinshuis of pleeggezin maakt een optimale match mogelijk. De uiteindelijke assessment bestaat dan uit een weging
van de unieke combinatie van factoren in die specifieke situatie waarna een (multidisciplinair) team een uitspraak doet over
de wenselijkheid en de mogelijke risico’s die een bepaalde match met zich meebrengt.
Deze wijze van matching op factoren sluit in zekere zin aan op strategieën die ook door dating-organisaties worden
gebruikt. Bij dating-organisaties worden demografische gegevens, belangstellingen, wensen en grenzen ten aanzien van
een toekomstige partner via geheime computerprogramma’s gematcht, en daarna komt de ontmoeting tot stand waarbij
naar een klik wordt gezocht (Sprecher 2009).
Net als bij deze dating-methodes wordt ook bij matching in pleegzorg en gezinshuizen gepleit voor het gebruik maken van
deze ‘klik’ tussen de opvoeders en het kind. Wanneer er een klik bestaat, verbinden opvoeder en kind zich meer aan elkaar
en zijn ze meer op elkaar betrokken. Pleegouders gaan voor het kind en het kind krijgt meer het gevoel van ‘erbij horen’ –
27 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
allemaal beschermende factoren voor een stabiele plaatsing. Onderzoek wees uit dat een dergelijke ‘child-led’ plaatsing
een even grote succeskans had als een ‘professional-led’ plaatsing (Thomas 2013).
Ook de wensen en grenzen van pleegouders, ouders en kind moeten hierbij in acht worden genomen en waar mogelijk en
redelijk gerespecteerd. Het oprekken van de grenzen van pleegouders is een risicofactor en de instemming van de ouders
met de plaatsing is een beschermende factor voor een succesvolle plaatsing. Motivatie van het kind voor een plaatsing
werkt ook beschermend.
Gewaarschuwd wordt om niet te blijven zoeken naar een ideale match als dit heel veel tijd kost. Een match die goed
genoeg is, voldoet. Mits daarbij ruimte is voor ondersteuning van die onderdelen van de match die niet optimaal zijn.
Wanneer er geen pleegouders beschikbaar zijn die aan de noodzakelijke behoeften van het kind kunnen voldoen, dan kan
ook gezocht worden of deze behoeften vanuit de hulpverlening voldaan kunnen worden of de pleegouders versterkt
kunnen worden met de benodigde vaardigheden, inzichten en/of voorzieningen.
Vanuit de organisaties is het belangrijk om de plaatsing te blijven monitoren om te zien of in de loop van de tijd extra zorg
en/of ondersteuning nodig is, zodat behoeften tijdig kunnen worden ingevuld. Daarbij is de opvoedings- en
ontwikkelingsvraag van het kind leidend en dient de verantwoordelijke organisatie in staat te zijn om ook de
ondersteuningsbehoeften in te vullen of door derden te laten invullen.
28 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Literatuurlijst
AACAP (2006), 'Praktijklijn voor de diagnose en behandeling van kinderen en adolescenten met RHS van de
zuigelingenleeftijd en de vroege kindertijd', in: 'Kind en Adolescent Review', jaargang 13, nummer 3, p. 225-283.
Andersen S.H. (2012). Complex Patterns: On the Characteristics of Children Who experience High and Low Degrees of
Foster-Care Drift. British Journal of Social Work (2012) 1–18.
Argent H. (2008) Ten top tips for placing siblings. London, BAAF.
Argent H. & Coleman J. (2012). Dealing with disruption in fostering and adoption placements. Good practice guide. London,
BAAF.
Biehal N. (2009). Foster Care for Adolescents. in G. Schofield and J. Simmonds (eds.) The Child Placement Handbook:
Research, policy and practice. London, BAAF.
De Baat, M. & Bartelink, C. (2012). Wat werkt in de pleegzorg? Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut.
De Baat, M. Berg-le Clercq T., van der Steege M. (2011). Wat werkt in gezinshuizen?. Utrecht; Nederlands Jeugdinstituut.
De Baat M., van den Bergh P., de Lange M.(in press). Onderbouwing Richtlijn Pleegzorg. NJi, NVMW, NIP, NVPO.
Bastiaensen, P. (2001), 'Belaste pleegouders en verscheurde pleegkinderen? Onderzoek naar de wijze waarop pleegouders
de opvoedingssituatie beleven en pleegkinderen de relatie met het pleeggezin en het gezin van oorsprong beleven'.
Proefschrift Katholieke Universiteit Nijmegen.
Bakermans-Kranenburg, M. J., IJzendoorn, M.H. van, Pijlman, F.T.A., Mesman, J., & Juffer, F. (2008). Experimental evidence
for differential susceptibility: Dopamine D4 receptor polymorphism (DRD4 VNTR) moderates intervention effects on
toddlers’ externalizing behavior in a randomized controlled trial. Developmental Psychology 44, pp 293-300.
Bakermans-Kranenburg, M.J.; van IJzendoorn, M.H.; Caspers, K.; Philibert, R. (2011). DRD4 genotype moderates the impact
of parental problems on unresolved loss or trauma. Attachment & Human Development 13:3 pp 253-269.
Bakermans-Kranenburg, M. J., & van IJzendoorn, M. H. (2011). Differential susceptibility to rearing environment depending
on dopamine-related genes: New evidence and a meta-analysis. Development and Psychopathology 23, pp 39–52.
Beek M. & Schofield G. (2004). Providing a Secure Base: Tuning in to Children with Severe Learning Difficulties in long-term
foster care. Adoption and Fostering 28:8 pp 8-19.
Beesley P. (2010). Making good assessments. A practical resource guide. London, BAAF.
Beijersbergen, M.D., Juffer, F., Bakermans-Kranenburg, M.J., & van IJzendoorn, M.H. ( 2012). Remaining or Becoming
Secure: Parental Sensitive Support Predicts Attachment Continuity From Infancy to Adolescence in a Longitudinal Adoption
Study. Developmental Psychology 48:5, pp 1277-1282.
Belski J., Bakermans-Kranenburg M.J. e.a. (2007). For better and for worse: Differential succeptibility to environmental
influences. Current directions in psychologiscal science 16:6. pp 300-304.
Bergh, P. M. van den (2013). Pleegouders: een investering waard. Een onderzoek naar redenen voor beëindiging van
pleegouderschap. Leiden: afdeling Orthopedagogiek Universiteit Leiden (onderzoeksrapport).
29 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Bergh, P. M. van den & Weterings, T. (2010). Factoren die de pleeggezinsituatie kunnen beïnvloeden. In: P. van den, &
Weterings, T. (red.). Pleegzorg in perspectief. Ontwikkelingen in theorie en praktijk. Assen: Van Gorcum.
Berlin, M.; Vinnerljung, B.; Hjern, A. (2001). School performance in primary school and psychosocial problems in young
adulthood among care leavers from long term foster care. Children and Youth Services Review 33:12, pp 2489-2497.
Berrick J.D. & Skivenes M. (2012). Dimensions of high quality foster care: Parenting Plus. Children and Youth Services
Review 34:9, pp 1956-1965.
Bifulco A., Jacobs C., Bunn A., Thomas G. and Irving K. (2008). The Attachment Style Interview (ASI): A Support-Based Adult
Assessment Tool for adoption and fostering practice. Adoption and Fostering 32:3. pp. 33-45.
Biehal N. (2009). Foster Care for Adolescents. In: Schofield G. & Simmonds J. (ed.) The child placement handbook. Research,
policy and practice. London: BAAF.
Biehal N., Ellison S., Baker C. Sinclair I. (2010). Belonging and permanence. Outcomes in long-term foster care and adoption.
London, BAAF.
Blazey L., Harris J., Lines M., Devasahayam A. and Minnis H. (2013). Using the Adult Attachment Interview to inform foster
carer assessment. Adoption & Fostering 37: pp 297- 306.
Blythe S.L., Halcomb E.J., Wilkes L. & Jackson D. (2013). Perceptions of Long-Term Female Foster-Carers: I’m Not a Carer,
I’m a Mother. British Journal of Social Work 43, pp 1056–1072.
Boer F. (2012). Broers en zussen van speciale en gewone kinderen. Invloed op ontwikkeling en gedrag. Lannoo Campus.
Bolton J.L. (2001). Familial, marital, and parental correlates of children's perceptions of their therapeutic foster parents and
placement success. Proefschrift. US: ProQuest Information & Learning.
Boris N.W., Zeanah C.H., Work Group on Quality Issues (2005). Practice parameter for the assessment and treatment of
children and adolescents with reactive attachment disorder of infancy and early childhood. J Am Acad Child Adolesc
Psychiatry 44 (11), pp 1206–19.
Briggs, S.& Webb, L. (2004). Matching and mismatching in teenage adoptions: Implications of the adoption act for practice.
Journal of Social Work Practice 18: 2. pp. 181-195.
Brown, J. (2007), Fostering children with disabilities: A concept map of parent needs. Children and Youth Services Review
29:9, pp 1235-1248.
Brown, J.D.; Rodger, S. ( 2009). Children with disabilities: Problems faced by foster parents. Children and Youth Services
Review 31:1, pp 40-46.
Brown, J.D.; Sintzel, J.; George, N.; Arnault, D.S. (2012). Benefits of transcultural fostering. Child & Family Social Work 15:3.
pp 276-285.
Bryant N.E.(2002). Medical foster families: Assessing their characteristics and needs. Proefschrift. US: ProQuest Information
& Learning.
Buehler C., Cox M.E. & Cuddeba G. (2003). Foster Parents’ Perceptions of Factors that Promote or Inhibit Successful
Fostering. Qualitative Social Work 2, pp 61-85.
Caballero, C., Edwards, R., Goodyer, A., Okitikpi, T. (2012). The diversity and complexity of the everyday lives of mixed racial
and ethnic families: Implications for adoption and fostering practice and policy. Adoption and Fostering 36:3.
30 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Cairns K. (2002). Attachment, trauma and resilience. Therapeutic caring for children. London, BAAF.
Calder, M.C., & Talbot, C. (2006). Assessments in kinship placements: towards a sensitive, evidence based framework. In : C.
Talbot & M.C. Calder. Assessment in Kinship Care. Dorset: Russell House Publishing.
Castle H., Knight E., Watters C. (2011). Ethnic Identity as a Protective Factor for Looked After and Adopted Children From
Ethnic Minority Groups: A Critical Review of the Literature. Adoption Quarterly 14: 4, pp 305-325.
Chamberlain P., Price J.M., Reid J.B., Landsverk J., Fisher P.A., Stoolmiller M.(2006). Who disrupts from placement in foster
and kinship care? Child Abuse & Neglect 30: 4, pp 409-424.
Clifton J. (2012). Birth fathers and their adopted children: Fighting, withdrawing or connecting. Adoption & Fostering
Journal 36:2, pp 43-56.
Cole S.A. (2005a) Foster Caregiver Motivation and Infant Attachment: How do Reasons for Fostering Affect Relationships?
Child and Adolescent Social Work Journal 22 5-6, pp 441-457.
Cole S.A. (2005b). Infants in foster care: relational and environmental factors affecting attachment. Journal of reproductive
and infant psychology 23:. 1, pp 43–61.
Commissie-Samson (2012). Omringd door zorg toch niet veilig. Seksueel misbruik van door de overheid uit huis geplaatste
kinderen 1945 tot heden. Amsterdam: Uitgeverij Boom.
Cousins J. (2003). Are we missing the match? Rethinking adopter assessment and child profiling. Adoption and Fostering
27:4, pp 18-27.
Cousins J.(2009). Placing disabled children with permanent new families: linking and matching. In: Schofield G. and
Simmonds J. The child placement handbook. Research, policy and practice. London, BAAF.
Cousins J. (2008). 10 top tips for finding families. London, BAAF.
Cousins J. (2011). 10 top tips: making matches. London, BAAF.
Cousins J. (2010). Pushing the boundaries of assessment. New techniques for preparing applicants and evidencing
‘suitability’. London, BAAF.
Crum, W. (2010). Foster parent parenting characteristics that lead to increased placement stability or disruption. Children
and Youth Services Review 32, pp 185–190.
Dance, C.; Rushton, A.; Quinton, D. (2002). Emotional abuse in early childhood: relationships with progress in subsequent
family placement. Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines 43:3, pp 395-407.
Dance C., Ouwejan, D. Beecham J. & Farmer E. (2010). Linking and Matching. A survey of adoption agency practice in
England and Wales. London, BAAF.
Daniel E. (2011). Gentle iron will: foster parents’ perspectives. Children and Youth Services Review 33:6, pp 910-917.
Dept. of Health UK (2000) Framework for the Assessment of Children in Need and their families. Department of Health,
Department of Education and Employment, Home Office, UK.
Dibben E. (2013). Undertaking an adoption assessment. A guide to collecting & analyzing information for the prospective
adopter’s report England. London, BAAF.
31 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Van den Dries L., Juffer F., van IJzendoorn M.H. & Bakermans-Kranenburg M.J. (2009). Fostering security? A meta-analysis
of attachment in adopted children. Children and Youth Services Review31:3, pp 410-421.
Dozier M., Higley E., Albus K., & Nutter A. (2002). Intervening with foster infants' caregivers: Targeting three critical needs.
Infant Mental Health Journal, 23, pp 541-554.
Egelund T, Vitus K. (2009). Breakdown of care: the case of Danish teenage placements. International Journal of Social
Welfare 18, pp 45-56.
Evan B. Donaldson Institute (2006). Expanding Resources for Children: Is Adoption by Gays and Lesbians Part of the Answer
for Boys and Girls Who Need Homes? Policy Perspective.
Factsheet Pleegzorg (2012).
Farmer E., Moyers S. and Lipscombe S. (2004). Fostering Adolescents, London: Yessica Kingsley Publishers.
Gardeniers, M. & Vries, A. de (2011). Factsheet gezinshuizen. Gezinshuizen in Nederland; een verkenning. De Glind:
Rudolphstichting & Gezinshuis.com.
Gardeniers M. (red.) Onderzoeken m.b.t. inhuisplaatsen. Hoofdlijnen uit relevante onderzoeken gepubliceerd in 2011.
Rudolphstichting & Gezinshuis.com.(2012). De Glind.
Giallo R. & S. Gavidia-Payne S.(2006). Child, parent and family factors as predictors of adjustment for siblings of children
with a disability. Journal of Intellectual Disability Research 450: 12, pp 937-948.
Greeson, J.K.P.; Usher, L.; Grinstein-Weiss, M. (2010). One adult who is crazy about you: Can natural mentoring
relationships increase assets among young adults with and without foster care experience? Children and Youth Services
Review 32: 4, pp 565-577.
Greeson, J.K., Briggs, E.C., Kisiel, C.L., Layne, C.M., Ake, G.S., Ko, S.J., Gerrity, E.T., Steinberg, A.M., Howard, M.L., Pynoos,
R.S., & Fairbank, J.A. (2012). Complex trauma and mental health in children and adolescents placed in foster care: findings
from the National Child Traumatic Stress Network. Child Welfare 90, pp 91-108.
Griffith, E.E.H. & Bergeron, R.L. (2006). Cultural stereotypes die hard: The case of transracial adoption. Journal of the
American Academy of Psychiatry and the Law 34:3, pp 303-314.
Groze, V., and J. A. Rosenthal ( 1991). A structural analysis of families adopting special-needs children: Families in Society
72: 8, pp 469-482.
Hass, M.; Graydon, K. (2009). Sources of resiliency among successful foster youth. Children and Youth Services Review 31:4.
pp 457-463.
Hegar R.L. (2005). Sibling placement in foster care and adoption: An overview of international research. Children and Youth
Services Review27: pp.717-739.
Hegar R.L. & Rosenthal J.A., (2011). Foster children placed with or separated from siblings: Outcomes based on a national
sample Children and Youth Services Review 33. pp 1245–1253.
Herrick M.A.& Piccus W. (2005). Sibling connections: The importance of nurturing sibling bonds in the foster care system
Children and Youth Services Review 27, pp 845–861.
Holmes B. and Silver M. (2010). Managing Behaviour with Attachment in Mind. Adoption & Fostering 34: pp. 65-76.
32 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Höjer I., Sebba J. and Luke N.(2013). The impact of fostering on fosters’ children. An international literature review. Oxford:
Rees Centre.
Juffer F. (2009). Verslaafd geboren: gevolgen voor later? Mobiel, Tijdschrift voor pleegzorg.
Juffer F. (2010a). Beslissingen over kinderen in problematische opvoedingssituaties. Inzichten uit gehechtheidonderzoek.
Den Haag : Raad voor de Rechtspraak.
Juffer F. (2010b). De ontwikkeling van geadopteerden kinderen en de betekenis voor de Pleegzorg. In: Bergh, P. van den &
Weterings, T. (red.). Pleegzorg in perspectief. Ontwikkelingen in theorie en praktijk. Assen: Van Gorcum.
Juffer, F. & Van Tuyll, L.A.C. (2010). Adoptiekinderen. In G.A. Bakker (Red.), Kinderen en Adolescenten. Problemen en
risicosituaties (deel 6). Gezin (pp. 127-147). Houten: Bohn Stafleu.
Kendler, K.S.; Sundquist, K.; Ohlsson, H.; Palmer, K.; Maes, H.; Winkleby, M.A.; Sundquist, J. (2012): Genetic and familial
environmental influences on the risk for drug abuse, a national Swedish adoption study. Archives of General Psychiatry
69:7.
Larson E. (2010). Identifying Indicators of Well-Being for Caregivers of Children with Disabilities. Occupational Therapy
International 17: 1, pp 29-39.
Leathers, S. J. (2003). Parental visiting, conflicting allegiances, and emotional and behavioral problems among foster
children. Family Relations 52, pp 53-63.
Leathers, S. (2005). Separation from siblings: Associations with placement adaptation and outcomes among adolescents in
long-term foster care. Children and Youth Services Review, 27, pp 793−819.
Lindhiem, O.; Dozier, M.(2007). Caregiver commitment to foster children: The role of child behavior. Child Abuse & Neglect
31: 4, pp 361-374.
Lord J.& Borthwick S.(2008).Together or apart? Assessing brothers and sisters for permanent placement, London: London:
BAAF.
Massatti, R.R.; Vonk, M.E.; Gregoire,T.K. (2004). Reliability and validity of the transracial adoption parenting scale. Research
on Social Work Practice 14:1, pp 43-50.
McSherry D., Malet M.F. Weatherall K. (2013). Comparing long-term placements for young children in care. The care
pathways and outcomes study – North Ireland. London: BAAF.
Meyers K., Kaynak Ö., Clements I., Bresani E., White T. (2013). Underserved parents, underserved youth: Considering foster
parent willingness to foster substance-using adolescents Children and Youth Services Review 35, pp 1650-1655.
Meuwissen I. (2012). Onderzoeken m.b.t. inhuisplaatsen. Hoofdlijnen uit relevante onderzoeken gepubliceerd in 2011.
Masterthesis, Rudolphstichting & Gezinshuis.com, De Glind.
Minty, B. (1999). Annotation: Outcomes in long-term family foster care. Journal of Child. Psychology and Psychiatry, 40(7),
991–999.
Miron, D.; Sujan, A.; Middleton, M. (2013). Considering the best interests of infants in foster care placed separately from
their siblings. Children and Youth Services Review 35: 9, pp 1385-1392.
Munson M.R.& McMillen J.C. (2009a). Nonkin natural mentors in the lives of older youths in foster care. Journal of
Behavioral Health Services & Research 35:4, pp 454-468.
33 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Munson M.R.& McMillen J.C. (2009b) Natural mentoring and psychosocial outcomes among older youth transitioning from
foster care. Children and Youth Services Review 2009: 31, pp. 104.
Nalavany, B. A., L. M. Glidden, and S. D. Ryan (2009). Parental Satisfaction in the Adoption of Children with Learning
Disorders: The Role of Behavior Problems: Family Relations 58: 5, pp 621-633.
Neil E., Beek M. Schofield G. (2003). Thinking About and Managing Contact in Permanent Placements: The Differences and
Similarities Between Adoptive Parents and Foster Carers. Clinical Child Psychology and Psychiatry 8:3, pp 401-418.
Neil E., Sellick C. Young J. and Healy N. (2010b). Helping birth relatives and supporting contact after adoption: a survey of
provision in England and Wales. Summary 8 of the Adoption Research institute (Ari),
www.adoptionresearchinitiative.org.uk.
Neil E., Cossar J., Lorgelly P., Young J. (2010). Helping birth families. Services, costs and outcomes. London: BAAF.
Neil E., Cossar J., Jones C., Lorgelly P., Young J. (2011). Supporting direct contact after adoption. London: BAAF.
Oijen, S. van (2010). Resultaat van pleegzorgplaatsingen: een onderzoek naar breakdown en de ontwikkeling van
adolescente pleegkinderen bij langdurige pleegzorgplaatsingen. Dissertatie, Rijksuniversiteit Groningen.
Oijen, S. van & Strijker, P. (2010). Het verplaatsen van kinderen. In: Bergh, P. van den & Weterings, T. (red.). Pleegzorg in
perspectief. Ontwikkelingen in theorie en praktijk. Assen: Van Gorcum.
O’Neill M., Risley-Curtiss C., Ayón C. Williams L.R. (2012). Placement stability in the context of child development. Children
and Youth Services Review 34, pp 1251–1258.
Oosterberg M. & Schuengel C. (2010). Interventies in pleeggezinnen. In: P. van den, & Weterings, T. (red.) (2010). Pleegzorg
in perspectief. Ontwikkelingen in theorie en praktijk. Assen: Van Gorcum.
Phoenix A. & Simmonds J. (2012). Multiculturalism, identity and family placement. Adoption and Fostering 36: 3-4.
Pouw L. (2012). Emotion regulation in children with an Autism Spectrum Disorder, proefschrift Universiteit Leiden.
Quinton D. (2012). Rethinking matching in adoptions from care. A conceptual and research review. London: BAAF.
Quinton D., Rushton A., Dance C, & Mayes D. (1997). Contact between children placed away from home and their birth
parents: research issues and evidence. Clinical Child Psychology and Psychiatry 2:3., pp 393-413.
Randall J. (2009). Towards a Better Understanding of the needs of children currently adopted from Care: An Analysis of
Placements 2003 2005. Adoption & Fostering 2009 33, pp 44.
Reilly, T., and L. Platz (2003). Characteristics and challenges of families who adopt children with special needs: An empirical
study: Children and Youth Services Review, v. 25, no. 10, pp 781-803.
Rubin D.M., O’Reilly A.L.R. Luan X., Localio R. (2007). The Impact of Placement Stability on Behavioral Well-being for
Children in Foster Care. Pediatrics 119:2, pp 336-344.
Rushton A. (2004). A Scoping and Scanning Review of Research on the Adoption of Children Placed from Public Care. Clinical
Child Psychology and Psychiatry 9:1, pp 89-106.
Rushton A., Dance C., (2003). Preferentially rejected children and their development in permanent family placements. Child
and Family Social Work 8, pp 257-267.
34 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Rushton A., Mayes D., Dance C., Quinton D. (2003). Parenting Late-Placed Children: The Development of New Relationships
and the Challenge of Behavioural Problems. Clinical Child Psychology and Psychiatry 8:3, pp 389-400.
Rushton A. & Dance C. (2003). Preferentially rejected children and their development in permanent family placements Child
and Family Social Work 8, pp 257-267.
Rushton A. & Dance C. (2004). The outcomes of late permanent placements. The adolescent years. Adoption and Fostering
28:1, pp 49-58.
Sarti A. & Neijboer, D. (2011). Dat voelt als een thuis voor mij. De Gezinshuizen met de Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg
Q4C getoetst. Amsterdam: Stichting Alexander.
Schofield G. & Beek M. (2006). Attachment handbook for foster care and adoption. LONDON, BAAF.
Schofield G. & Simmonds J. (ed.) (2009). The child placement handbook. Research, policy and practice. London: BAAF.
Schofield G. & Stevenson O.(2009). Contact and relationships between fostered children and their birth families. In:
Schofield G. & Simmonds J. (ed.). The child placement handbook. Research, policy and practice. London: BAAF.
Selwyn J. & Wijedasa D. (2009). The placement of looked after minority children. In: Schofield G. and Simmonds J. The child
placement handbook. Research, policy and practice. London: BAAF.
Selwyn, J., Quinton, D., Harris, P., Wijedasa, D., Nawaz, S. & Wood, M. (2010). Pathways to Permanence for Black, Asian and
Mixed Ethnicity Children: Dilemmas, Decisions and Outcomes. London: BAAF.
Steege, M. van der (2012). Gezinshuizen in de jeugdzorg. De kennis verzameld en de stand van zaken. Utrecht: Nederlands
Jeugdinstituut.
Sinclair, I. & Wilson, K. (2003). Matches and Mismatches: The Contribution of Carers and Children to the Success of Foster
Placements. British Journal of Social Work, 33, 871-884.
Sinclair, I., Wilson, K., and Gibbs, I., (2005a). Foster Placements; why they succeed and why they fail. London, Jessica
Kingsley Publishers.
Sinclair, I., Baker, C., Wilson, K., and Gibbs, I., (2005b). Foster Children; where they go and how they get on; London, Jessica
Kingsley Publishers.
Sinclair, I., Gibbs, I., and Wilson, K., (2006). Foster Carers; why they stay and why they leave; London, Jessica Kingsley
Publishers.
Sprecher S. (2009). Relationship Initiation and Formation on the Internet. Marriage & Family Review, 45:6-8, 761-782.
Strijker J. (2006). Pleegzorg. Overzicht van wetenschappelijk onderzoek. Uitgeverij Stili Novi.
Strijker J. & Knorth E.J. (2009). Factors Associated With the Adjustment of Foster Children in the Netherlands. American
Journal of Orthopsychiatry 79:3, pp 421-429.
Strijker, J.; van Oijen, S.; Knot-Dickscheit, J. (2011) Assessment of problem behaviour by foster parents and their foster
children. Child & Family Social Work 16:1 pp 93-100.
Strijker, J., & Loo, S. J. M. van der (2012). Afgebroken plaatsingen bij pleegkinderen met een verstandelijke beperking.
Orthopedagogiek: Onderzoek en Praktijk, 51, pp 47-56.
35 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Strolin-Goltzman, J.; Kollar, S.; Trinkle, J.(2010) Listening to the Voices of Children in Foster Care: Youths Speak Out about
Child Welfare Workforce Turnover and Selection. Social Work 55:1, pp 47-53.
Stroobants T ., Vanderfaeillie J.& Put J. (2011). Evaluatie van de huidige screening van adoptieouders uitgevoerd door
Diensten voor maatschappelijk onderzoek van de CAW’s in het kader van de geschiktheidsprocedure voor interlandelijke
adoptie gevoerd voor de jeugdrechtbank. SWVG-Rapport 13. Publicatie nr. 2011/02. Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid
en Gezin, Leuven.
Talbot C.& Calder M.C. (2006). Assessment in kinship placements: towards a sensitive, evidence-based framework. In:
Talbot C. & Calder M.C. (eds.) Assessment in kindship care. Russel House Publishing Ltd. Dorset.
Tarren-Sweeney M. & Hazel P. (2005). The mental health and socialization of siblings in care. Children and Youth Services
Review 27, pp 821–843.
Thomas C. (2013). Adoption for looked after children: messages from research. An overview of the adoption research
initiative. Adoption Research Initiative, London, BAAF.
Triseliotis J. (2010). Contact between looked after children and their parents: A level playing field? Adoption & Fostering
Journal 34. pp 59-66.
Ung, T., Harris O'Connor, S., Pillidge, R. (2012). The development of racial identity in transracially adopted people: An
ecological approach. Adoption and Fostering 36:3-4 pp 73-84.
Vinke A.J.G. (1999). Geschikt voor het adoptiefouderschap? De ontwikkeling en het gebruik van een taxatie-instrument
voor gezinsfunctioneren met het oog op interlandelijke adoptie. Proefschrift. Eburon, Delft.
Vonk E.M. (2001). Cultural competence for transracial adoptive parents. Social Work 36:3, pp 246-255.
De Vries A. en Gardeniers M. (2013). Wat hebben gezinshuizen in huis? In: Jeugdbeleid. Thema gezinshuizen in transitie en
transformatie. Bohn Stafleu van Loghum.
Walker J. (2008). The Use of Attachment Theory in Adoption and Fostering. Adoption & Fostering 32, pp 49-57.
Walker M., Hill M., & Triseliotis J. (2002). Testing the limits of foster care. Fostering as an alternative to secure
accommodation. London, BAAF.
Wainwright J. & Ridley J. (2012). Matching, Ethnicity and Identity: Reflections on the Practice and Realities of ethnic
matching in adoption. Adoption and Fostering 36: 3-4, pp 50-61.
Westermark P.K., Hansson K., Vinnerljung B. (2007). Foster parents in Multidimensional Treatment Foster Care: How do
they deal with implementing standardized treatment components? Children and Youth Services Review 29:4, pp 442-459.
Wicks S. et al. (2010). Social Risk or Genetic Liability for Psychosis? A Study of Children Born in Sweden and Reared by
Adoptive Parents. American Journal of Psychiatry 167: 10.
Whitaker D.J., Lea B., Hanson K., Baker C.K., McMahon P., Ryand G., Kleine A., Ricef D.D. (2008). Risk factors for the
perpetration of child sexual abuse: A review and meta-analysis. Child abuse and neglect 32, pp 529-548.
Wilson S. (2006). Can Foster Carers Help Children Resolve Their Emotional and Behavioural Difficulties? Clinical child
psychology and psychiatry 11:4, pp 495.
36 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Wilson K., Sinclair I., Taylor C., Pithouse A., Sellick C. (2004). Fostering Success. An Exploration of the Research Literature in
Foster Care. Social Care Institute for Excellence (SCIE). Bristol: The Policy Press.
De Win H. & Engelhart E. (2013). Tienerpleegzorg. Pleegzorg Advies Nederland.
www.nji.nl/Hechting-en-hechtingsproblemen
www.psynip.nl/rl-probl-gehecht-versie-dec-2012_complete-versie.pdf
Van IJzendoorn, M.H.; Euser, E.M.; Prinzie, P.; Juffer,F.; Bakermans-Kranenburg, M.J. (2009) Elevated Risk of Child
Maltreatment in Families With Stepparents but Not With Adoptive Parents. Child Maltreatment 14:4, pp 369-375.
Van IJzendoorn M.H. & Juffer f. (2006). The Emanuel Miller Memorial Lecture 2006: Adoption as intervention. Meta-analytic
evidence for massive catch-up and plasticity in physical, socio-emotional, and cognitive development. Journal of Child
Psychology and Psychiatry, 47, pp 1228-1245.
Van IJzendoorn M. en Bakermans-Kranenburg M. (2010). Gehechtheid en trauma. Diagnostiek en behandeling voor de
professional. Hogrefe Uitgevers, Amsterdam.
37 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Bijlagen
38 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Bijlage 1 Voor matching relevante informatie over pleeggezinnen en
gezinshuizen
Gezien het specifieke karakter van gezinshuizen ten opzichte van pleeggezinnen is in deze bijlage kennis verzameld en
gerangschikt die ingaat op de specifiek voor matching relevante kenmerken van gezinshuizen en gezinshuiskinderen in
vergelijking tot pleegkinderen.
Pleeggezinnen
Pleeggezinnen en gezinshuizen liggen in elkaars verlengde. De problematiek bij gezinshuiskinderen is in het algemeen
groter dan die bij pleegkinderen. Kinderen in de pleegzorg zijn overwegend in staat te functioneren in een gezinssituatie, dit
is bij de doelgroep voor de gezinshuizen niet altijd het geval (De Baat et al 2010). Vrijwel alle pleegkinderen hebben
ontwikkelingsproblemen op het moment dat zij in een pleeggezin worden geplaatst. Bijna driekwart van de kinderen heeft
problemen in de motorische ontwikkeling, bijna de helft in de spraak- en taalontwikkeling en meer dan 80% procent in de
sociale en emotionele ontwikkeling. Bij 85 procent van hen melden de pleegouders bovendien dat de pleegkinderen
'merkwaardig' gedrag vertonen, bijvoorbeeld door nauwelijks te reageren op hun omgeving, geen reactie te tonen bij pijn,
zeer angstig of claimend te zijn. Daarnaast is het opvallend dat 40 procent van de pleegkinderen achterstand vertoont op
alle vier de genoemde ontwikkelingsgebieden. Sommige pleegkinderen hebben een lichamelijke of verstandelijke handicap
beperking, een chronische ziekte of hebben leer- of gedragsproblemen www.pleegzorg.nl.
Gezinshuizen
In gezinshuizen is sprake van professioneel ouderschap: de gezinshuisouders worden zorgvuldig geselecteerd, hun
deskundigheid wordt op peil gehouden en vergroot. De gezinshuisouder zet het opvoedend handelen bewust en
doelgericht in, aansluitend op wat de jeugdige gezien zijn achtergrond en problematiek nodig heeft. Het gezinshuis biedt
professionaliteit en een specifiek leefklimaat. Ouderschap en beroep loopt in elkaar over: het gezin heeft wel recht op
vakantie en vrije weekenden zonder de gezinshuiskinderen. Deze worden dan bijvoorbeeld in logeerhuizen of bij hun
familie ondergebracht. Minder dan een kwart van de gezinshuiskinderen komt direct uit het gezin, bijna de helft komt uit
een woongroep. Hoewel het gezinshuis gericht is op permanentie, is de gemiddelde verblijfsduur van een kind in een
gezinshuis 2,7 jaar. Dit komt deels omdat de kinderen in gezinshuizen gemiddeld ouder zijn dan pleegkinderen (gemiddeld
12 jaar) en daardoor uitstromen. (Meuwissen, 2012; Factsheet Gezinshuizen, 2011). Volgens gezinshuisouders biedt het
gezinshuis het kind de mogelijkheid om deel te nemen aan een normaal gezinsleven, continuïteit, geborgenheid en
veiligheid. Eigen kinderen in het gezinshuis spelen een belangrijke rol, want ze houden zich niet bezig met pedagogisch
handelen en zijn recht voor zijn raap. Ze hebben daarmee een voorbeeldfunctie (De Vries en Gardeniers 2012). De grote
meerderheid van de kinderen in gezinshuizen is van Nederlandse afkomst (93%). Bij meer dan de helft van de kinderen
bestaat het gezin van herkomst alleen nog uit moeder. Van de opgenomen kinderen volgt iets meer dan de helft speciaal
onderwijs (55%).Ongeveer de helft van deze kinderen heeft (voorlopige) OTS opgelegd gekregen, 31% (voorlopige) voogdij
en 18% woont zonder maatregel in het gezinshuis. (factsheet Gezinshuizen 2011).
Achtergrond van de kinderen
De meeste kinderen hebben voor het gezinshuis in een woongroep gewoond (48%), slechts 23% komt rechtstreeks uit het
gezin. Andere kinderen komen uit een pleeggezin (22%) of een ander gezinshuis (7%). Het komt bij gezinshuizen vaak voor
dat kinderen moeten vertrekken. 65% van de ondervraagde gezinnen heeft dat meegemaakt.
Problematiek van de kinderen
De problematiek van de opgenomen kinderen is door gezinshuisouders geclassificeerd aan de hand van een tweetal
wetenschappelijke schalen: de CAP-J en de SDQ. Uit het Classificatiesysteem Aard Problematiek Jeugdigen (CAP-J) blijkt dat
deze kinderen bovengemiddelde problematiek hebben. Het hoogste scoort die problematiek die te maken heeft met het
psychosociaal functioneren van het kind. Problemen rondom het gezin en opvoeding en rondom de vaardigheden en
cognitieve ontwikkeling komen ook veel voor. Problemen met de omgeving scoren iets lager, maar nog steeds
bovengemiddeld. De kinderen hebben beduidend minder problemen in de lichamelijke gezondheid. De Strenghts and
Difficulties Questionaire (SDQ) wijst uit dat de kinderen een verhoogde score op prosociaal gedrag, op gedragsproblemen
39 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
en problemen met leeftijdsgenoten hebben. Alles bij elkaar opgeteld, scoort de totale problematiek gemiddeld in het
verhoogde (klinische) gebied. Beide schalen zijn door de onderzoeker ook met elkaar in verband gebracht en daaruit
ontstaat het beeld dat er sprake is van een complexiteit aan problemen (Factsheet Gezinshuizen).
Voor ‘Gezinshuizen in de Jeugdzorg; kennis en de stand van zaken’, is vanuit 56 casussen vanuit verschillende organisaties
informatie verzameld om een indruk te krijgen van kinderen in gezinshuizen. Hiervoor werden ongeveer vijf casussen
aangeleverd door Joozt/ LSG-Rentray, Jeugdhulp Friesland, De Zuidwester, Yorneo, Spirit, Leger des Heils MiddenNederland, Leger des Heils Noord-Holland, Altra, Jeugdformaat, OCK Het Spalier en Parlan. Voor het typeren van de
problemen werd gebruik gemaakt van CAP-J. Op basis van het onderzoek naar de problematiek bij de 56 kinderen uit
gezinshuizen vond Meuwissen (2012) de volgende problematiek:
As
%
problematiek
%
A. Psychosociale problemen
26%
Opstandig/asociaal
63%
Druk/impulsief
38% (41% incl.
ADHD)
Problemen competentie beleving
46%
Weinig stoornissen
B. lichamelijke problematiek
7%
Ziekten, voedings/eetproblemen, zelfverzorging
C. Vaardigheden en cognitieve
ontwikkeling
12%
Schoolprestaties
36%
Sociale vaardigheden
36%
Aandachtsproblematiek
30%
Ontoereikende opvoedingsvaardigheden ouders
64%
Problemen ondersteuning, verzorging, bescherming
52%
Verwaarlozing
39%
Hechting aan primaire verzorgers
50%
Ouders met psychische problemen
38%
Gebrekkig sociaal netwerk
32%
Problemen in relatie leeftijdsgenoten
29%
D. gezin en opvoeding
E. Jeugdige en omgeving
47%
9%
Tanis geeft in de kenniskring gezinshuizen AWBZ (Schuurman 2012), het volgende overzicht van problematiek van kinderen
in gezinshuizen van ’s Heerenloo:
Ouder dan 18 jaar
9%
Ontwikkelingsachterstand (sociaal, emotioneel)
14%
Verstandelijke beperking
81%
Autisme
11%
Hechtingsstoornis/-problematiek
42%
Lichamelijke beperking
6%
ADHD
19%
Angststoornis
6%
Gedragsproblemen
14%
Overig
17%
• Vaak zijn de problemen van erfelijke aard. Hechting en autisme komen ook veelvuldig voor. De LVG+ doelgroep is
ook veel terug te vinden in de gezinshuizen (gelukkig is deze nog niet weg uit de AWBZ).
• Gedragsproblemen doen zich voor doordat de kinderen vaak uit gezinnen komen waarbij het relationele vermogen
van de ouders beperkt is
• De problemen van deze kinderen zijn van chronische aard, wat maakt dat er langdurige behoefte aan ondersteuning
is (Uit Schuurman 2012, presentatie Tanis, ‘s Heerenloo).
40 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Bij 65% van de kinderen in het gezinshuis is het perspectief gericht op langdurig opgroeien in het gezinshuis; de overige
plaatsingen zijn gericht op terugplaatsing naar huis of naar een pleeggezin. Bij verlof van de gezinshuisouders kan een
derde van de kinderen terecht bij zijn of haar ouders. Voor een deel van de kinderen zijn een of beide ouders niet meer in
beeld. Bij 16% van de kinderen is moeder niet meer in beeld en bij 44% is vader niet meer in beeld (van 9% leeft moeder
niet meer en van 18% leeft vader niet meer). Het meest voorkomende contact dat de kinderen met de ouders hebben is
belcontact (68% van de kinderen belt met moeder, 43% belt met vader). 56% van de kinderen bezoekt moeder thuis en
34% bezoekt vader thuis. Ouders komen in mindere mate in het gezinshuis op bezoek bij de kinderen. Van de
gezinshuiskinderen heeft 87,5% broertjes en zusjes, hiervan woont 83% niet thuis (Factsheet gezinshuizen, 2011).
Naast de gezinshuisouders krijgen de opgenomen kinderen ook steun van andere personen. In de ogen van de
gezinshuisouder zijnde volgende personen belangrijke steunbronnen/steunfiguren voor het opgenomen kind (in volgorde
van meest naar minst voorkomend): 1. Een andere hulpverlener (bijvoorbeeld de voogd). 2. De moeder van het kind. 3. Een
kind van de gezinshuisouder. 4. Eigen broer en of zus. 5. Een ander opgenomen kind in het gezinshuis. Opvallend is dat
grootouders, vader en andere familieleden pas op een latere plaats genoemd worden (Factsheet gezinshuizen, 2011).
Verband opvoedingsgedrag en kenmerken van het kind
Tevens zijn er verbanden gelegd tussen het opvoeden van een gezinshuisouder en de kenmerken van het opgenomen kind
(Gardeniers 2012). Hieruit blijkt:
• Dat het opvoedingsgedrag van de gezinshuisouder niet samenhangt met de problemen van de opgenomen
kinderen.
• Dat de opgenomen kinderen een verhoogde en complexe problematiek hebben, met name gedragsproblemen.
• Dat meer problematiek bij het opgenomen kind leidt tot stress en minder gevoel van competentie bij de
gezinshuisouder.
• Dat gezinshuisouders het gevoel hebben voldoende invloed te hebben op de kinderen en een gezinshuis als hoog
effectief inschatten.
• Dat een gezinshuis effectiever lijkt te zijn voor jongere kinderen.
• Dat gezinshuisouders die een pedagogische/didactische opleiding hebben gevolgd het gevoel hebben competenter
te zijn dan gezinshuisouders die geen pedagogische/didactische opleiding gevolgd hebben.
Verschillen met behoeften gezinshuiskinderen in vergelijking met pleegkinderen
Van der Steege (2012) beschrijft de volgende verschillen tussen gezinshuiskinderen en pleegkinderen:
1. Gezinshuiskinderen lijken minder ‘begeleidbaar’ dan pleegkinderen. Kinderen tonen ten gevolge van
onveilig/gedesorganiseerd gehechtheidsgedrag vaak externaliserend gedrag: grensoverschrijdend gedrag, telkens
ruzie zoeken, negatief zijn, zich terugtrekken en afwijzen en afstoten van anderen (zie ook het dossier hechting via
www.nji.nl/hechting). Ze zijn vaak wantrouwend in het aangaan van contact, hebben daarin ook veel
teleurstellingen achter de rug (veel verplaatsingen en mislukte plaatsingen) en stoten anderen daardoor af. Bij
pleegkinderen zien de deelnemers aan de ontwikkelgroep vaker internaliserende problemen (angstig,
stemmingsproblemen en emotioneel teruggetrokken zijn). De inschatting is dat dit type gedrag voor de meeste
pleegouders beter te hanteren is dan externaliserende gedragsproblemen. 70% van de ouders accepteert de
plaatsing, 20% gedoogt, 10% werkt actief tegen. Pleegouders zijn in meer of mindere mate een „vervangende
ouder‟ voor het pleegkind. Dit vraagt van de jeugdigen meer de overtuiging „erbij te willen horen‟ en onderdeel te
zijn van een gezin. Gezinshuisouders zijn in staat (of worden in staat geacht) zich meer als een professional op te
stellen richting de jeugdige en het gezin van herkomst. Ze onderhouden contacten met het gezin (en familie) van
herkomst en laten deze waar mogelijk een rol vervullen voor de opgenomen jeugdige. Dit geeft ruimte en
mogelijkheden voor de jeugdige om contact te onderhouden met zijn ouders en omgekeerd geeft het de ouders de
mogelijkheid om contact te onderhouden met hun kind. Daarnaast lijken er ook verschillen te zijn in de
verwachtingen van pleegouders en gezinshuisouders. Vanuit hun professie kunnen gezinshuisouders hun
verwachtingen beter afstemmen op de opgenomen jeugdige en deze aanpassen op basis van het gedrag dat de
jeugdige laat zien. Pleegouders hebben wellicht vaker een idealistisch beeld van het opvangen en opvoeden van
kinderen van een ander.
2. Beschikbare ondersteuning: gezinshuisouders worden als eerste betaald voor het uitvoeren van hun functie,
pleegouders ontvangen een onkostenvergoeding. Een van de gezinshuisouders heeft vaak een relevante opleiding
en brengt daarmee een mate van professioneel handelen met zich mee. Wellicht rekt dit ook de mogelijkheden van
41 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
gezinshuisouders op om kinderen met moeilijk gedrag op te vangen. Pleegzorg is in Nederland een vorm van
vrijwilligerswerk. Ook ontvangen gezinshuisouders vanuit de zorgaanbieder meer begeleiding en ondersteuning bij
de omgang met het gedrag van de geplaatste jeugdigen, bij het coördineren van de hulp en bij het in kaart brengen,
organiseren en inschakelen van formele en informele bronnen. Ook hebben de gezinshuisouders recht op vrije
weekenden en vakantie om bij te tanken, er wordt opvang voor de opgenomen jeugdigen geregeld. De
ondersteuning aan een pleeggezin is vaak minder intensief en omvattend. De vraag is of het intensiever
ondersteunen van pleegouders de mogelijkheden van deze ouders om jeugdigen met meer ernstige hechtings-,
gedrags- en loyaliteitsproblemen op te vangen zou „oprekken‟. Onderzoek naar redenen van pleegouders om te
stoppen laat zien dat het ontvangen van training en begeleiding meer volharding zou creëren. Deze ondersteuning
zou geïnvesteerd moeten worden in het gehele traject (van voorzorg tot nazorg) in de vorm van trainingen en
casuïstiekbespreking.
De pleegouders geven aan een training te willen ontvangen in het werken met jeugdigen uit andere culturen, jeugdigen
met verstandelijk beperkingen, verwaarloosde jeugdigen, jeugdigen met moeilijk gedrag en het werken met ouders. Verder
geven ze aan dat het zou helpen om contact te hebben met andere pleegouders. En wellicht levert betaling ook meer
erkenning op waardoor ze het langer vol kunnen houden.
Matching in gezinshuizen
Een belangrijk onderwerp volgens de deelnemers aan de kenniskring gezinshuizen is de matching van de te plaatsen
jeugdige aan de gezinshuisouders en het bredere systeem van het gezinshuis (Van der Steege, 2012). Matching is ook in de
pleegzorg een belangrijk thema. In een recente update van het overzichtsdocument Wat werkt in de pleegzorg? (De Baat &
Bartelink, 2011) staat de kennis rond matching in de pleegzorg op een rij. Bekend is dat een zorgvuldige matching van
pleegkind aan pleeggezin van cruciaal belang is. Tegelijkertijd is empirisch en wetenschappelijk onderzoek hiernaar nog een
onontgonnen terrein.
Praktijkkennis: inhoudelijke criteria van de deelnemende instellingen aan de kenniskring gezinshuizen voor
matching
De huidige samenstelling van het gezinshuis: veelal is een verticale opbouw in leeftijd in het gezinshuis gewenst, dit
betekent dat de kinderen niet van dezelfde leeftijd zijn. Ook speelt de behoefte van de jeugdigen aan ondersteuning een
rol, bijvoorbeeld of een opvoedingsklimaat in het gezinshuis met een duidelijke structuur gewenst is. Verder wordt gekeken
naar de woonomgeving die de jeugdige nodig heeft. Welke woonplaats is gewenst, waar gaat de jeugdige naar school en is
nabijheid van familie wenselijk of juist niet? Tot slot noemen de deelnemers dat het van belang is dat er een „klik‟ is tussen
de jeugdige en de gezinshuisouders, de kennismaking is vaak bedoeld om dit af te tasten. De praktijk laat echter ook zien
dat het niet altijd mogelijk is met deze factoren rekening te houden. Veelal is de matching voor een groot deel ingegeven
door het gezinshuis waar een plek vrijkomt en de jeugdige die bovenaan de wachtlijst staat.
Praktijkkennis: procedurele elementen
De gezinshuizen van de deelnemers aan de kenniskring werken allemaal op indicatie van bureau jeugdzorg. Een van de
eerste onderdelen van de procedure tot plaatsing is dan ook de ontvangst van de indicatie en het plaatsen van de jeugdige
op een wachtlijst (die is er veelal). Een tweede procedureel element dat van groot belang wordt geacht is de screening van
de gezinshuisouders. Dit opdat er zicht is op de motivatie van de gezinshuisouders, hun gezinssituatie en hun competenties.
Soms gebeurt dit door een professional bureau dat de gezinshuisouders op een aantal competenties gericht screent en hier
een analyse van maakt. Een derde element is het doornemen van de beschikbare informatie over de jeugdige door de
betrokken medewerkers en de gezinshuisouders. Vaak vindt hierover onderling overleg plaats aangevuld met overleg met
bureau jeugdzorg/gezinsvoogd. Een volgende stap is de kennismaking van de gezinshuisouders met de jeugdige, soms
zonder dat het kind het weet („zonder last‟). Soms hebben de gezinshuisouders daarna de keuze, soms is gewoon het
eerste kind op de wachtlijst aan de beurt. Bij sommige instellingen vindt bij de aanmelding van jongere kinderen overleg
plaats met de pleegzorg of plaatsing in een pleeggezin nog een mogelijkheid is.
Competenties gezinshuisouders
Welke competenties moeten gezinshuisouders hebben? Gezinshuis.com onderscheidt zeven (kern)competentiegebieden.
Zij test, nadat een eerste screening heeft plaatsgevonden door middel van gesprekken over biografie, opvoedingsstijl en
42 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
persoonlijk inzichten en opvattingen, kandidaat gezinshuisouders middels een competentieanalyse op de volgende
gebieden (Gezinshuis.com, z.j.):
1. Empathie (luisteren, inleven).
2. Ik sterkte (positie innemen, rechtop staan, assertief).
3. Kritische zelfreflectie (mens ken u zelve en laat u kennen).
4. Bijstaan zonder overnemen (begrensd hulpvaardig).
5. Sturen (leiden, begeleiden, autoriteit).
6. Ordening (methodisch denken en werken).
7. Samenwerken (gezamenlijk doel leidend maken).
Voor de opvoedingskenmerken van de gezinshuisouders geldt, dat discipline, belonen en de mate van invloed niet
samenhangen met de totale problematiek van het kind volgens CAP-J of SDQ en niet met de specifieke SDQ schalen. De
mate waarin gezinshuisouders zich competent voelen en stress ervaren hangt daarentegen wel samen de problematiek van
het kind. Meer competente ouders ervaren minder totale problematiek volgens CAP-J (r = -21, p < .01), SDQ (r = - .34, p <
.001) en ze ervaren juist meer stress wanneer de problematiek van het kind groter is (CAPJ: r =.17, p < .05; SDQ: r = .30, p <
.001). Opvallend is, dat de score die gezinshuisouders geven voor de effectiviteit van het gezinshuis (schaal 1-10) significant
positief samenhangt met hun ervaren competentie als opvoeder (r = .39, p < .001) en significant negatief met de mate
waarin ze stress ervaren tijdens de opvoeding (r = -.33, p < .001) (Meuwissen, 2011).
Praktijkkennis: handelingsadviezen voor gezinshuisouders
• Werken vanuit een autoritatieve opvoedingsstijl. In deze opvoedingsstijl heeft de gezinshuisouder het gezag, geeft
aan de jeugdige duidelijkheid en structuur en sluit tegelijkertijd aan bij diens problemen en behoeften.
• Voorspelbaar is als persoon en in gedrag naar de jeugdige. Voorspelbaarheid komt enerzijds tot uiting in de
structuur van de dagelijkse routine, anderzijds door het transparant en betrouwbaar handelen van de
gezinshuisouder.
• Geestelijk en lichamelijk beschikbaar is voor de jeugdige passend bij wat voor hem/haar helpend is. Hiermee geeft
de gezinshuisouder de jeugdige de mogelijkheid tot het hebben van contact passend bij wat de jeugdige kan en aan
kan.
• Toekomstperspectief is. Hiermee is voor de jeugdige, de ouders en de gezinshuisouders duidelijk waarnaar toe
gewerkt gaat worden.
• Contact met het gezin van herkomst essentieel (zie ook De Baat & Bartelink, 2011). De gezinshuisouder gaat met de
ouders en de jeugdige in gesprek, zodat de jeugdige toestemming van zijn/haar ouder(s) krijgt om in het gezinshuis
te verblijven. Dit heeft tot doel het voorkomen van loyaliteitsproblemen en het versterken van het zelfvertrouwen
van de jeugdige.
• Emotionele afstand heeft tot de opgenomen jeugdigen. Daarmee reageert de gezinshuisouder op het gedrag van de
jeugdige zonder te reageren vanuit de eigen emotie. Dit betekent wel degelijk dat de gezinshuisouder luistert als de
jeugdige ergens mee zit en hier sensitief voor is, maar ook de jeugdige met rust kan laten als hij/zij dat wil
• Hulpbronnen te benutten om zijn of haar gevoelens en emoties te kunnen uiten en te reflecteren op het handelen.
Maar ook om de zorgen over de jeugdige te kunnen delen.
• Reële verwachtingen heeft over de jeugdige en de plaatsing. Hiertoe is het noodzakelijk dat de gezinshuisouder
kennis heeft van de normale en de verstoorde ontwikkeling van jeugdigen en gedrag en dit kan gebruiken in het
bieden van een passende ondersteuning aan de jeugdige. Kenmerkend is dat er gewerkt wordt in kleine stappen
om succeservaringen op te doen en hiermee het zelfvertrouwen van de jeugdige te vergroten.
• Rol in het hulpverleningsproces. Welke rol en verantwoordelijkheden de gezinshuisouder heeft wordt vanuit de
organisatie (vaak aanbieder van jeugd & opvoedhulp) met de gezinshuisouder besproken. Voorwaarde voor het
uitdragen van deze rol en verantwoordelijkheden is dat de gezinshuisouder door de organisatie gesteund wordt.
Literatuur
Baat, M. de, Berg-le Clercq, T., Steege, M. van der (2010). Wat werkt in gezinshuizen? Utrecht:
Nederlands Jeugdinstituut.
Baat, M. de, Berg. T. & Van der Steege, M. (2011). Wat werkt in gezinshuizen? Utrecht: Nederlands
Jeugdinstituut.
43 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Baat, M. de & Bartelink, C. (2011). Wat werkt in de pleegzorg? Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut.
De Vries A. en Gardeniers M. (2013). Wat hebben gezinshuizen in huis?
Gardeniers, M. & Vries, A. de (red; 2011). Factsheet gezinshuizen. Gezinshuizen in Nederland; een
verkenning. De Glind: Rudolphstichting en Gezinshuis.com.
Gardeniers M. (red). (2012). Onderzoeken m.b.t. inhuisplaatsen. Hoofdlijnen uit relevante
onderzoeken gepubliceerd in 2011. Rudolphstichting & Gezinshuis.com, De Glind.
Meuwissen, I. (2011). Een landelijke sectorverkenning. Kenmerken van en opvoeding binnen
gezinshuizen. Masterthesis Universiteit Utrecht. De Glind/Utrecht: Rudolphstichting/Universiteit Utrecht.
Schuurman (2012). Kenniskring Gezinshuizen AWBZ. Opbrengst en aandachtspunten voor de
toekomst. Kalliope Consult, Rudolphstichting & Gezinshuis.com, De Glind.
Van der Steege M. (2012). Gezinshuizen in de jeugdzorg. De kennis verzameld en de stand van zaken.
Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut.
44 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Bijlage 2 Overzichtstabel kindfactoren
Factor
Kindkenmerken
Over factor
Verplaatsingen
Verplaatsingen zorgen voor
verbroken gehechtheidsrelaties en
een andere omgeving.
Dit leidt tot grotere
gehechtheidsproblematiek en
gedragsproblematiek.
Langere
hulpverleningsgeschiedenis leidt
tot verhoogd risico op breakdown –
onafhankelijk van andere factoren.
Kinderen zonder stabiele plaatsing
hadden 36-63% meer kans op
gedragsproblemen.
Ervaringen met eerdere
breakdown(s) is/zijn negatief voor
de ontwikkeling: minder
vertrouwen in volwassenen,
toename van gedragsproblemen,
afname van schoolprestaties.
Onzekerheid over plaatsing geeft
bestaansonzekerheid en verhindert
hechting. Dit zorgt voor minder
goede ontwikkeling en meer
problematiek.
Bij een veilige gehechtheid zijn de
prognoses voor het kind beter.
Gedesorganiseerde gehechtheid is
het moeilijkst in houden van,
omgang en opvoeding. Dit uit zich
veelal in gedragsproblematiek.
Gehechtheid is een belangrijke
factor in de match aan pleeg- of
gezinshuisouders, want
gehechtheid is een relatieaspect.
Sensitiviteit en stabiliteit zijn van
groot belang.
Veilige en onveilige gehechtheid
zijn in adoptiegezinnen
vergelijkbaar met ‘gewone’
gezinnen. Wel is er sprake van
meer gedesorganiseerde
gehechtheid.
Breakdown
Stabiliteit
Gehechtheid
Thuis voelen
Eenduidigheid in
literatuur?
Ja
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Literatuur
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
Van Oijen, 2010;
Wilson e.a., 2004;
Rubin e.a., 2007;
Strijker & Knorth,
2009
Ja
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
De Baat e.a., in
press;
Vanderfaeillie &
Van Holen, 2010
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
De Baat e.a., in
press
Ja
Ja
Beschermend/
bedreigend
Kwantitatief
Van IJzendoorn &
BakermansKranenburg,
2010;
Van der Dries e.a.,
2009; Strijker &
Knorth, 2009
Ja
Ja
Beide
Meta-analyse
Juffer, 2010; Van
den Dries e.a.,
2009
-
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Berrick &
Skivenes, 2012
Van Oijen, 2010;
Sinclair & Wilson,
2003; Sinclair,
2005
Wilson, 2006;
Rubin, 2007
Motivatie
Motivatie en voorkeur van het kind
zijn belangrijk voor de plaatsing.
Nee
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Instemmen met
plaatsing
EIGENSCHAPPEN
KIND
Instemming met plaatsing leidt tot
minder voortijdige afbraak.
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
45 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Factor
Kindkenmerken
Over factor
Eenduidigheid in
literatuur?
Ja
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Literatuur
Hogere leeftijd
Als pleegkinderen op hogere
leeftijd worden geplaatst, hebben
ze gemiddeld meer
gedragsproblematiek. Strijker,
Zandberg en van der Meulen
(2005) zien een elf keer zo grote
breakdown bij pleegkinderen
boven de 10,5 jaar. Plaatsingen van
adolescenten rapporteren hoge
breakdownpercentages, variërend
van 40-53%.
Nee
Bedreigend
Kwantitatief
Bij tienerpleegzorg is er meer risico
op een breakdown.
Ja
Nee
Bedreigend
Kwantitatief
Sekse
Er wordt meestal geen effect
gevonden.
Er is wel een studie die een
beschermend effect van jongere
jongens en oudere meisjes vond.
Er zijn ook studies die vonden dat
jongens stabielere plaatsingen
hadden.
Nee
Nee
-
Kwantitatief
Prosociaal gedrag
Meer prosociaal gedrag geeft
minder kans op een breakdown.
Ja
Ja
Beschermend
-
Van Oijen, 2010;
Barber, Delfabbro
& Cooper, 2001;
Berridge &
Cleaver, 1987;
James, 2004;
Kalland &
Sinkkonen, 2001;
Minty, 1999;
Strijker &
Zandberg, 2001;
Strijker, Zandberg
& Van der
Meulen, 2005; De
Baat e.a., in press;
Wilson e.a., 2004
Engelhart & De
Win, 2013; Van
den Bergh &
Weterings, 2010
Geen effect: Van
Oijen, 2010;
James, Landsverk,
& Slymen, 2004;
Wulczyn, Kogan,
& Harden, 2003;
De Baat e.a. in
press
Jongenseffect:
Smith e.a., 2009;
Webster e.a.,
2000
Wilson, 2006;
Wilson, 2004;
Sinclair e.a., 2005
Tienerpleegzorg
Veerkracht
Meer veerkracht draagt bij aan
betere coping bij ongunstige
omstandigheden.
Hangt samen met
minderbreakdown
Zie H. 4.4; Wat is belangrijk voor
het kind en hoe ga je ermee om?
Matchen op etniciteit is indicatief
voor betere psychologische
aanpassing.
Ja
-
Beschermend
-
Hass & Graydon,
2009
-
Nee
Beschermend
-
Wilson, 2004
Nee
Nee
-
Kwantitatief
Ung, 2012
Nee
-
-
Review
Castle, 2011
Aantrekkelijkheid
kind
Etniciteit
46 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Factor
Kindkenmerken
Over factor
Gedragsproblema
tiek
Gedragsproblematiek leidt vaak tot
minder steunend gedrag, meer
regels, meer autoritaire controle en
inconsequent straffen; soms ook
tot minder toezicht. Dit werkt
cumulatief. Chamberlain en
collega’s (2006) vonden dat het
aantal problemen de zes niet mag
overschrijden in verband met een
verhoogde kans op breakdown.
Er zijn geen verschillen met
betrekking tot culturele
achtergrond (O’Neil, 2012)
Internaliserende
problematiek
Internaliserende problematiek
wordt vaak later herkend. Kan
pleegouders onzeker maken. Kan
meer materiele beloning,
inconsequent straffen, meer
autoritaire controle opleveren.
Ernstige problematiek verhoogd
het risico op breakdown.
Bij meer emotionele problemen, is
er meer kans op een breakdown.
Seksueel gedrag richting de
pleegouder kan leiden tot een
groter risico op seksueel misbruik
of tot beschuldiging van seksueel
misbruik, leidend tot breakdown.
Externaliserende
problematiek
Emotionele
problemen
Seksueel
uitdagend gedrag
Eenduidigheid in
literatuur?
Ja
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Literatuur
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
Weinig
literatuur
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
De Baat e.a., in
press; Farmer
e.a., 2004;
Leathers, 2006;
McAuley & Trew,
2000; Newton
e.a., 2000;
Redding e.a.,
2000; Strijker &
Zandberg, 2001,
2005;
Chamberlain e.a.,
2006; Linares e.a.,
2006; Fisher e.a.,
2000; Strijker e.a.,
2011;
Bastiaensen,
2001; Minty,
1999; Sinclair,
Wilson, & Gibbs,
2005; O’Neill,
2012
Vanderfaeillie
e.a., 2009
Ja
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
Van Oijen, 2010
Ja
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
Ja
Ja
Bedreigend
-
Wilson e.a., 2004;
Egelund, 2009
Walker e.a., 2002
47 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Factor
Kindkenmerken
Over factor
Beperkingen
Plaatsingen van kinderen met
lichamelijke aandoeningen leveren
in het algemeen niet meer risico op
voor een voortijdige afbreuk.
Goede volledige informatie van te
voren is een voorwaarde. Cousins
(2009) waarschuwt er voor om op
basis van het medisch profiel de
matchingspool van ouders te veel
te beperken, omdat ouders bij
persoonlijk contact soms meer
durven, en ervaring uitwijst dat dit
soms ook kan.
Sommige onderzoeken wijzen op
een verhoogd risico bij kinderen
met beperkingen (Platz, 2003).
Oudere jeugd met beperking heeft
meer kans op langere
uithuisplaatsingen met meer
instabiliteit (Hill, 2012).
Niet de beperking, maar de
gedragsproblematiek heeft de
meeste invloed op instabiliteit
(Helton, 2011).
De verschillende types beperkingen
vragen verschillende capaciteiten
en voorzieningen van pleegouders.
Randall en Brown hebben hiervoor
een cluster model gemaakt.
Breakdown voor kinderen met
beperking is vergelijkbaar met
andere pleegzorgplaatsingen;
afhankelijk van type beperking.
Bij alle beperkingen is goede
informatie een voorwaarde voor
een goede match.
Een verstandelijke beperking is op
zich geen factor voor een
breakdown. Het is wel een
matchingsfactor.
Ernst probleemgedrag verschilt niet
met dat van normaal begaafde
kinderen. Zwaarte van zorg moet
niet onderschat worden en
kwaliteit van begeleiding is
belangrijk. Bij alle beperkingen is
goede informatie een voorwaarde
voor een goede match.
Een verstandelijke beperking geeft
een hoger risico op misbruik in het
pleeggezin.
Bij alle beperkingen is goede
informatie een voorwaarde voor
een goede match.
Lichamelijke
beperking
Intelligentieniveau/
verstandelijke
beperking
Eenduidigheid in
literatuur?
Nee
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Literatuur
Nee
Bedreigend
Kwantitatief
Cohen, 2001;
Reilly & Platz,
2003; Cousins,
2009; Platz, 2003;
Hill, 2012; Helton,
2011
-
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Randall & Brown,
2007; Brown &
Rodgers, 2009
Nee
Nee
-
Kwantitatief
Strijker & Van der
Loo 2012; Sinclair
e.a., 2005
Nee
Nee
Beschermend
Kwantitatief
Van Oijen, 2010
Nee
Nee
-
Kwantitatief
Van Oijen, 2010;
Strijker & Van der
Loo, 2012
Ja
Nee
Bedreigend
Kwantitatief
Wilson e.a., 2004;
Commissie
Samson, 2012
48 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Factor
Kindkenmerken
Over factor
Psychische
problemen
Bij psychische problemen is er een
groter risico op breakdown.
Genetische
gevoeligheid voor
omgevingsfactoren
Genetische
belasting
Cognitieve
ontwikkeling
Leerproblemen
Leerstoornissen
School
Eenduidigheid in
literatuur?
Ja
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Literatuur
Ja,
soms
nee
Bedreigend
Kwantitatief
Sommige genen hebben meer
varianten waardoor kinderen meer
of minder gevoelig zijn voor
ongunstige omstandigheden.
Gevoelige kinderen zijn over het
algemeen ook gevoeliger voor
therapie.
Dit kan een risico zijn voor
bijvoorbeeld psychiatrische
aandoeningen of gevoeligheid voor
bepaald gedrag. Bij dit laatste kan
de omgeving een beschermende
invloed bieden.
Kinderen hebben vaak een relatief
laag opleidingsniveau bij instromen
in de pleegzorg. Het
opleidingsniveau kan toenemen
(Farmer e.a., 2004). Berlin (2001)
toont aan dat lage cijfers bij
pleegkinderen een significante
invloed hebben op minder sociaal
succes in volwassenheid. Lage
schoolprestaties kunnen het gevolg
zijn van kindermishandeling.
Kinderen die in zeer ongunstige
omstandigheden hebben geleefd,
kunnen een lager IQ hebben dan
hun IQ potentieel (Van IJzendoorn
& Juffer, 2006).
Het type onderwijs dat een kind
volgt, heeft een voorspellende
waarde voor breakdown.
Bij leerproblemen is er een groter
risico op seksueel misbruik.
Ja
Nee
Beide
Kwantitatief
Ja
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
O’Neill 2012;
Barth e.a., 2007;
Barber, Delfabbro
& Cooper, 2001;
Park & Ryan,
2009; De Baat
e.a., in press
Van IJzendoorn &
BakermansKranenburg,
2010; BakermansKranenburg,
2008, 2010;
Belsky e.a., 2007
Kendler, 2012;
Wicks, 2010
Ja
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
Berlin e.a., 2001;
Farmer e.a., 2004;
Van IJzendoorn &
Juffer, 2006
-
Ja
-
Kwantitatief
Van Oijen, 2010
Ja
Nee
Bedreigend
-
Bij problemen blijken het de
gedragsproblemen en niet de
leerstoornissen zelf te zijn, die voor
de ouders de meeste problemen
opleveren.
Op dezelfde school kunnen blijven
en de invloed van de school zelf
kunnen positief zijn, maar er kan
ook gepest worden. Tevredenheid
op school kan leiden tot
vermindering van
gedragsproblemen.
Ja
-
-
Kwantitatief
Wilson e.a., 2004;
Commissie
Samson, 2012
Navalany e.a.,
2009
Nee
Ja
Beschermend,
kan ook
bedreigend
Kwantitatief
49 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Sinclair e.a., 2005
Factor
Kindkenmerken
Over factor
Ontwikkelingsstadium kind
Het ontwikkelingsstadium van het
pleegkind loopt niet altijd
synchroon met de leeftijd. Bij
matching moet rekening gehouden
worden met de
ontwikkelingsleeftijd. Kinderen die
opgroeien bij nieuwe verzorgers
hebben extra ontwikkelingstaken.
In een stabiele plaatsing kunnen
ontwikkelingsachterstanden
worden ingehaald (Van IJzendoorn
& Juffer, 2006; Juffer & Van Tuyll,
2010).
Over het algemeen is samen
plaatsen een beschermende factor
in verband met het gevoel van
veiligheid en continuïteit. Soms kan
het ook nadelig zijn (zie hoofdstuk
4).
Plaatsing met
broertjes en
zusjes
Afgewezen kind
Traumatische
opvoedingsgeschiedenis
Misbruik
Als een kind in het gezin van
herkomst steeds is afgewezen en
als enige wordt uitgeplaatst, is dat
een risicofactor voor onder andere
de gehechtheid.
Er zijn verschillende soorten
trauma (fysiek, emotioneel,
seksueel misbruik, verwaarlozing).
Er is in onderzoek geen
overeenstemming bij welke vorm
er een grotere kans op breakdown
is.
Een langere duur van de
mishandeling of verwaarlozing is
een risicofactor voor breakdown.
Het stresssysteem heeft dan langer
onder druk gestaan.
Eerdere ervaringen van misbruik
(met name seksueel) vormen een
groter risico.
Eenduidigheid in
literatuur?
Ja
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Literatuur
Ja
Beschermend
Kwalitatief
Vinke, 1999;
Juffer & Van Tuyll,
2010; Van
IJzendoorn &
Juffer, 2006.
Nee
Ja
Beschermend,
maar kan ook
bedreigend
Kwantitatief
Ja
-
Bedreigend
Kwantitatief
Hegar, 2005;
Minon, 2013;
Leathers, 2005;
Wulczyn &
Zimmerman,
2005; Hegar &
Rosenthal, 2010;
Argent, 2008;
Herrick & Piccus,
2005; Rushton &
Dance,
2004;TarrenSweeney & Hazel,
2005
Rushton & Dance,
2003; Dance e.a.,
2002
Nee
Nee
Bedreigend
Kwantitatief
Stone & Stone,
1983; De Baat
e.a., in press
Nee
Ja
Bedreigend
-
Dance & Rushton,
2002; Commissie
Samson, 2012
50 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Bijlage 3 Overzichtstabel opvoedingscapaciteiten opvoeders
Factor
Opvoedingscapaciteiten en
kenmerken
opvoeders
Gehechtheid
Over factor
Eigen
gehechtheidspatroon
Sensitiviteit
Negatieve
jeugdervaringen
Opvoedingskarakteristieken
Warm reageren
Commitment bij
het kind
Eenduidigheid in
literatuur?
Ja
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Literatuur
Ja
Beschermend
Kwalitatief,
Kwantitatief
Een veilig
gehechtheidsrepresentatie levert
de meest veilige basis, maar
onveilige
gehechtheidsrepresentaties
kunnen ook passen bij onveilig
gehechte kinderen.
Sensitiviteit is een belangrijke
factor in gehechtheids-stimulerend
opvoeden. Met name de
sensitiviteit van de moeder is van
groot belang.
Ja
Nee
Beschermend
Kwalitatief,
Kwantitatief
Walker, 2008;
Beesley, 2010;
Schofield & Beek,
2008; Thoomes,
2012; Van
IJzendoorn &
BakermansKranenburg,
2010; Van den
Dries e.a., 2009;
Holmes & Suilver,
2010; Wolzak &
Ten Berge, 2008;
De Baat e.a., in
press
Walker, 2008;
Blazey, 2013;
Juffer, 2010
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Onverwerkte negatieve
jeugdervaringen zijn een negatieve
factor ten aanzien van het eigen
gehechtheidspatroon.
Beschermende
opvoedingskarakteristieken zijn:
sensitief, responsief, kindgericht,
warm, duidelijk, stevig, begrijpend,
niet makkelijk uit balans.
De warmte van pleegouders direct
na aankomst kan gekoppeld
worden aan betere resultaten een
jaar na de plaatsing.
Warm reageren is moeilijker bij
kinderen zijn afgewezen door hun
familie van herkomst. Zij hebben
vaak meer emotionele of
gedragsproblemen.
De beste zorg is zorgen voor het
kind alsof het het eigen kind is.
Ja
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Wilson e.a., 2004
; De Baat e.a., in
press
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Dance, Rushton &
Quinton, 2002
-
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
Farmer e.a., 2004
Sinds
een
aantal
jaar
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Juffer, 2010;
Dozier &
Lindhiem, 2006
Het steunen van het kind richting
veiliger gehechtheid is een heel
belangrijke taak van de ouder.
Hechtingsgedrag van het kind is
nauw verbonden met de
ouderkenmerken emotionele
beschikbaarheid, sensitiviteit en
responsiviteit.
Begrip over gehechtheid werkt
beschermend (Holmes & Silver,
2010).
51 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Beijersbergen,
2012; van
IJzendoorn &
BakermansKranenburg,
2010; Schofield &
Beek, 2006;
Juffer, 2010
Van IJzendoorn &
BakermansKranenburg, 2010
Factor
Opvoedingscapaciteiten en
kenmerken
opvoeders
Stress
Opvoedingsstijl
Aansluiten bij
ontwikkelingsleef
tijd kind
Over factor
Meer opvoedingsstress zorg voor
meer gezinsbelasting. Dit komt met
name door externaliserende
problematiek.
De opvoedingsstijl is van belang
voor de stabiliteit van de plaatsing,
met name de autoritatieve
opvoedingsstijl zou het meest
succesvol zijn.
De ontwikkelingsleeftijd van het
kind ligt bij een ongunstige
geschiedenis regelmatig lager dan
de biologische leeftijd.
Eenduidigheid in
literatuur?
Ja
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Literatuur
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
Wilson e.a., 2004;
Van Ooijen, 2010;
Bastiaensen, 2001
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Sinclair, 2005; De
Baat e.a., in press
Ja
Ja,
niet
altijd
Beschermend
Kwantitatief
De Baat e.a., in
press; Juffer &
Van Tuyll, 2010;
Vinke, 1999; Van
IJzendoorn &
Juffer, 2006
De Baat e.a., in
press
Mogelijkheid
over
levensverhaal
kind te spreken
Ingroei in het
gezin stimuleren
De historie en achtergrond van het
kind wordt gerespecteerd.
Ja
Ja
Beschermend
-
Het kind laten integreren in het
gezin.
-
Ja
Beschermend
-
Toezicht op
pleegkind
Toezicht is een bestandsdeel van
de aanbevolen autoritatieve
opvoedingsstijl en is geassocieerd
met continuïteit van de plaatsing.
Nee,
beperkt
aantal
onderzoeken
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Ondersteuning
kind
Zorgzaamheid, acceptatie en
kunnen verplaatsen in het kind zijn
bestandsdelen van de aanbevolen
autoritatieve opvoedingsstijl en zijn
geassocieerd met continuïteit van
de plaatsing. Te autoritair kan
minder steunend zijn, en daarmee
bedreigend.
Positieve betrokkenheid bij het
kind.
Flexibel en ontspannen in
opvoeding staan – zeker bij oudere
pleegkinderen.
Goed kunnen omgaan met moeilijk
gedrag en er afstand van kunnen
nemen.
Nee,
beperkt
aantal
onderzo
eken
Ja
Beschermend
-
De Baat e.a., in
press; Van Ooijen,
2010; Sinclair e.a.,
2005
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Sinclair e.a., 2005
-
Ja
Beschermend
-
Ja
Ja
Beschermend
-
Dit kan het kind het gevoel geven
afgewezen te worden; met name
bij de moeder.
Ja
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
Quinton, 2012; De
Win & Engelbert,
2013
Wilson e.a., 2004;
Sinclair e.a., 2005;
Engelhart & De
Win; Quinton,
2012
Wilson e.a., 2004;
De Baat e.a., in
press
Dit leidt tot meer regels en
strenger straffen.
Afwijzing kan plaatsvinden als
reactie op gedragsproblemen van
het kind.
Terugtrekken is vaak een reactie op
gedragsproblemen van het kind.
-
-
-
-
Linares e.a., 2006
Ja
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
Sinclair e.a., 2005;
Wilson, 2006
Ja
Ja
Bedreigend
-
Dozier e.a., 2002
Samen dingen
doen
Flexibiliteit en
ontspanning
Omgaan met
moeilijk gedrag
Negatieve
opvoedingsstrate
gie als gevolg van
moeilijk gedrag
Afwijzing
Terugtrekken uit
opvoedrelatie
52 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Lethers e.a.,
2012; Berrick &
Skivenes, 2012
De Baat e.a., in
press; Van Ooijen,
2010
Factor
Opvoedingscapaciteiten en
kenmerken
opvoeders
Autoritaire
controle
Grenzen stellen
Bereidheid te
werken met
instanties
Onrealistische
verwachtingen
Beperkingen
Eigenschappen
van verzorgers
van kinderen met
beperkingen
Meerdere rollen
vervullen
Opkomen voor
de belangen van
je kind
Eerdere
breakdowns
Ervaringen met
ongewenste
beëindiging van
plaatsingen
Ervaringen met
beschuldigingen
van misbruik
Over factor
Eenduidigheid in
literatuur?
Ja
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Ja
Bedreigend
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
In de adolescentie is er meer risico
op middelenmisbruik en
criminaliteit.
Het betreft hier instanties rond de
pleegplaatsing, maar ook de school,
gezondheidszorg, et cetera.
Onrealistische verwachtingen ten
aanzien van de plaatsing geven een
grotere kans op breakdown.
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Ja
Ja
Beschermend
-
Ja
Ja
Bedreigend
-
Gezinnen met kinderen met een
beperking konden zich beter
aanpassen en hadden meer cohesie
dan andere gezinnen. Een grote
onderlinge verbondenheid en vrije
tijd voor het gezin werden hoog
gewaardeerd.
Behoeftes en taken van families
geclusterd in groepen.
Nee
Ja,
niet
altijd
Beschermend
Kwantitatief
-
-
Beschermend
Kwalitatief
Positieve eigenschappen van
verzorgers van kinderen met
beperkingen zijn: positief
functioneren van het gezin,
persoonlijke groei, managen wat
het leven van je vraagt en balans in
het dagelijks leven.
Het is belangrijk om als pleegouder
meerdere rollen te kunnen
vervullen. Dit geldt voor alle
pleegouders, maar voor
pleegouders met kinderen met een
beperking in het bijzonder.
Opkomen voor je kind ten behoeve
van mogelijkheden in onder andere
onderwijs en zorg.
Een breakdown zorgt voor: rouw,
frustratie, minder makkelijk
omgaan met volgende
pleegkinderen en stress. Het hangt
significant samen met nieuwe
breakdowns.
Dit hangt significant samen met
beëindiging van een plaatsing, en
relatief weinig succes in
opvolgende plaatsingen.
Dit hangt significant samen met
beëindiging van een plaatsing, en
relatief weinig succes in
opvolgende plaatsingen.
-
-
Beschermend
-
Ja
Ja
Beschermend
Kwalitatief
Brown, 2007;
Brown & Rodgers,
2009
-
-
-
-
Ja
Nee
Bedreigend
Kwantitatief
Brown, 2007,
Berrick &
Skivenes, 2012
Wilson e.a., 2004;
Sinclair e.a., 2005
Ja
-
Bedreigend
Kwantitatief
Sinclair e.a., 2004;
Sinclair e.a., 2005
Ja
-
Bedreigend
Kwantitatief
Sinclair e.a., 2004;
Sinclair e.a., 2005;
Walker, 2002;
Wilson, 2004
Autoritaire controle kan een reactie
zijn op gedragsproblemen van het
kind.
Grenzen geven veiligheid, het kind
weet waar het aan toe is.
53 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Literatuur
De Baat e.a., in
press; Walker
e.a., 2002
Van Oijen, 2010;
De Baat e.a., in
press; Walker
e.a., 2002
Meltzer e.a.,
2000; Wilson e.a.;
2006
Quinton, 2012;
Brown, 2007
Daniel, 2011, De
Baat e.a., in press;
Dance e.a., 2010,
Quinton, 2012
Groze &
Rosenthal, 1991
Brown 2007;
Brown & Rodger,
2009
Larson, 2010
Factor
Opvoedingscapaciteiten en
kenmerken
opvoeders
Ziekte, overlijden
naaste, scheiding
Tevredenheid
Houding ten
aanzien van
ouders
Houding
pleegouder ten
aanzien van
ouders en bezoek
Stress en bezoek
Emoties van kind
kunnen bufferen
ten aanzien van
oudercontacten
Negatieve
ervaringen met
ouders
Etnische
sensitiviteit,
culturele
competentie
Opvatting dat
ontwikkeling kind
wordt bepaald
door genetische
factoren
Leeftijd
pleegouders
Over factor
Eenduidigheid in
literatuur?
Ja
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Literatuur
-
Bedreigend
-
Vinke, 1999
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Daniel, 2011; Van
den Bergh, 2013;
Sinclair e.a., 2004;
Westermark e.a.,
2007
Ja
Ja
Beschermend
Ja
Ja
Beschermend
Kwalitatief
Dance e.a., 2010;
Sinclair e.a., 2005;
Neil e.a., 2003;
Leathers, 2003;
Choy & Schulze,
2010
Nee
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
Wilson e.a., 2004;
Sinclair e.a., 2005
-
Ja
Beschermend
-
Berrick &
Skivenes, 2012
Negatieve ervaringen met ouders
kunnen de houding naar de ouders
en naar het contact negatief
beïnvloeden, tenzij pleegouders
begrip en flexibiliteit kunnen tonen.
Het is belangrijk sensitief te zijn ten
aanzien van etnische en culturele
aspecten; of wel plezier hebben in
andere culturen.
-
Ja
Ja
Bedreigend
-
Sinclair e.a., 2004
Ja
Ja
Beschermend
-
-
Veran
derba
ar?
Bedreigend
-
Brown e.a., 2012;
Ung, 2012;
Caballero, 2012;
Massati, 2004
Minty, 1999
Soms behalen oudere pleegouders
betere resultaten. In de meeste
studies blijkt leeftijd geen factor
van belang. Oudere pleegouders
zorgen vaak voor oudere
pleegkinderen.
Grotend
eels
-
Beschermend
Kwantitatief
Dit zijn ‘life events’ die het
pleeggezin kunnen aantasten.
Over het geheel genomen zijn
pleegouders tevreden en geeft
pleegouderschap bevrediging,
maar het kan ook negatief
uitpakken. Wanneer pleegouders
tevredener zijn over de plaatsing,
zullen ze minder snel stoppen.
Het is belangrijk dat pleegouders
empatisch, respectvol en sensitief
reageren op ouders, zodat
kinderen hun contactmomenten
kunnen gebruiken.
Pleegkinderen kunnen deel zijn van
twee gezinnen. Het is belangrijk dat
pleegouders sensitief, respectvol
en flexibel zijn naar ouders toe;
Wederzijds verdragen van
contacten en bezoek is gunstig voor
ontwikkeling kind.
Pleegouders hebben vaak moeite
met het contact, ook omdat ze het
effect op het kind zien. Bij 30-65%
van de kinderen wordt terugval in
het gedrag gezien na bezoek.
Bezoek is altijd stressvol voor
pleegkind, pleegouders en ouders.
-
54 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Neil, 2003; De
Baat e.a., in press;
Turnell 2007
De Baat e.a., in
press; Van Oijen,
2010; Sinclair e.a.,
2005; Zinn, 2009
Factor
Opvoedingscapaciteiten en
kenmerken
opvoeders
Opleidingsniveau
pleegouders
Over factor
Eenduidigheid in
literatuur?
Nee
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Literatuur
-
-
Kwantitatief
De Baat e.a., in
press
SES/ Inkomen
Over de invloed van de Sociaal
Economische Status van
pleegouders is geen eenduidigheid
in onderzoek.
Nee
-
-
-
Van Oijen, 2010;
O’Neill, 2012;
Zinn, 2009
Huwelijksstatus
De meeste literatuur geeft aan dat
de huwelijksstatus van pleegouders
geen invloed heeft.
Nee
Ja
-
Kwantitatief
Quinton, Van
Oijen, 2010;
O’Neill, 2012
Een goede samenwerking met de
partner is een beschermende
factor voor de plaatsing.
-
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Crum, 2010
Pleegoudererva
ring
Er werd een licht effect gevonden
van ervaring op de stabiliteit van de
plaatsing; of er werd geen effect
gevonden.
Nee
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Sinclair e.a., 2005
Eigen psychische
problematiek
Ouders met eigen psychische
problematiek hebben meer risico
en meer hulpverlening nodig.
Ja
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
Bolton, 2011
Visie op
professioneel
pleegouderschap
Flexibel kunnen wisselen tussen rol
als professional en rol als ouder
(Schofield, 2012)
Nee
-
-
Kwalitatief
Westermark e.a.,
2007; Blythe e.a.,
2013; Schofield,
2013
Het opleidingsniveau van
pleegouders lijkt geen invloed te
hebben op het pleegouderschap.
55 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Bijlage 4 Overzichtstabel omgevingsfactoren
Factor
omgevingsfactoren
Over factor
Gezinsklimaat
Sommige literatuur geeft aan dat
het niet van belang is, andere wel.
Bijvoorbeeld wel bij plaatsing van
een kind met een beperking. Het
heeft geen effect op breakdown bij
oudere pleegkinderen (van Oijen,
2010).
Gezinsbelasting wordt veelal
beïnvloed door externaliserende
problematiek. Er is geen duidelijke
relatie met breakdown.
Na verloop van tijd kan de
gezinsbelasting ook toenemen door
internaliserende problematiek.
Er is geen samenhang gevonden
tussen gezinsfunctioneren en
stabiliteit.
Als de plaatsing niet goed lijkt te
zijn voor de kinderen van
pleegouders is dat vaak een reden
om de plaatsing te verbreken.
Anderzijds zijn de kinderen een
deel van het pleegzorgsysteem en
kunnen zij een positief effect op de
plaatsing hebben.
Volgens sommige studies heeft de
grootte van het gezin geen invloed.
Volgens andere studies wel
wanneer er sprake is van
gedragsproblemen. Nadelen van
een groot gezin zijn: competitie
voor tijd, aandacht en zaken. Soms
is er in een groter gezin, een
kleinere kans op een breakdown
(Sinclair e.a., 2005). Een
gezinssamenstelling met meer dan
drie kinderen kan risico’s met zich
meebrengen mee brengen (Vinke,
1999) en grote gezinnen zijn een
groter risico voor
kindermishandeling (Van
IJzendoorn & BakermansKranenburg, 2010) .
Een studie pleit voor liefst geen
kind jonger dan 5 jaar in het
pleeggezin of een kind van gelijke
leeftijd. Andere studies laten geen
effect zien.
Een boven plaatsing is negatief
voor de identiteit, omdat kinderen
hun plaats in de kinderrij verliezen.
Bij een oudere pleegbroer of –zus is
er een bedreiging voor de
‘helpende taak’ van de eigen
Gezinsbelasting
Gezinsfunctioneren
Aanwezigheid
kinderen
pleegouders
Grootte gezin
Leeftijdsverschil
met andere
kinderen in gezin
Boven of onder
plaatsing
Eenduidigheid in
literatuur?
Nee
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Literatuur
Ja
Beschermend/
Bedreigend
Kwantitatief
De Baat e.a., in
press; Van Oijen,
2010
Nee
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
De Baat e.a., in
press
-
-
Bedreigend
-
Nee
Ja
geen
-
Nee
Nee
Beschermend
en Bedreigend
Kwantitatief
Van Holen e.a.,
2007; De Baat
e.a., in press
Van Oijen, 2010;
De Baat e.a., in
press
Höjer e.a., 2013;
De Baat e.a., in
press
Nee
-
-
Kwantitatief
Chamberlain e.a.,
2006; Sinclair e.a.,
2005; Vinke,
1999;
Van IJzendoorn &
BakermansKranenburg, 2010
Nee
-
-
-
Minty, 1999;
De Baat e.a., in
press
Nee
Ja
Bedreigend
-
Sutton & Stack,
2013;
Younes & Harp’s;
Vinke, 1999;
Höjer, 2013;
Strijker &
56 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Factor
omgevingsfactoren
Kinderen van
pleegouders
Tijd te besteden
aan kinderen in
het gezin
Andere
pleegkinderen in
gezin
Draagkracht
broertjes en
zusjes in het
pleeggezin bij
plaatsing van
kind met
beperking
Toegang tot
voorzieningen
Steun vanuit
sociaal netwerk
Even vrij
Tijdelijke
ontlasting
Over factor
kinderen van pleegouders.
Kinderen van pleegouders zijn deel
van het pleegzorgsysteem; zij
dragen bij aan het slagen of niet
slagen.
Zeker wanneer kinderen binnen het
gezin problematiek hebben die veel
aandacht vraagt, gaat dit ten koste
van de aandacht aan andere
kinderen in het gezin.
Het lijkt erop dat er iets vaker
breakdown is als er kinderen zijn in
het pleeggezin, met name als ze
van dezelfde leeftijd zijn, of
gedragsproblemen hebben. Er lijkt
minder kans op breakdown als ze
aardig gevonden worden.
Met name familiefactoren blijken
hierbij van belang te zijn: SES,
stress ouders, beschikbare tijd voor
het gezin en routines,
probleemoplossend vermogen
gezin, leuke dingen doen. Deze
factoren zijn belangrijker dan
factoren van de broertjes en zusjes
zoals coping en eigen
stresservaringen.
Door een kind met een beperking,
is er mogelijk minder tijd voor
andere kinderen, ook kan het zijn
dat zorgtaken door andere
kinderen worden uitgevoerd (risico
parentificatie, breuklijnen,
verschillende behandeling,
incasseren).
De toegankelijkheid van
voorzieningen is belangrijk om aan
behoeftes van pleegkinderen te
voldoen.
(semi)professionele opvoeders
houden het langer vol als ze
minstens drie vrienden hebben en
een sterke band met eigen familie.
Ze kunnen dan een sociaal netwerk
gebruiken.
Verzorgers geven aan dat ze het
belangrijk vinden om af en toe
even vrij te zijn. Maar er zijn meer
breakdowns, omdat ouders het
meer nodig vinden als het moeilijk
is met het kind.
Met name bij gespecialiseerde
pleegzorg is dit van belang, zoals bij
kinderen met beperkingen.
Eenduidigheid in
literatuur?
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Nee
Nee
Voornamelijk
Beschermend
Review
Ja
Ja
Bedreigend
Kwalitatief
Boer, 2012; Höjer
e.a., 2013
Nee
Ja
Bedreigend/
Beschermend
Kwantitatief
Sinclair e.a., 2005;
Höjer e.a., 2013
-
Ja
Beschermend
-
Giallo, 2006
-
-
Bedreigend
-
Boer, 2012
Ja
Beschermend
Kwalitatief
Giallo, 2006;
Brown, 2009
Ja
Statisch/
veranderbaar
Ja
Beschermend
-
De Baat e.a., in
press; Crum, 2010
Nee
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Sinclair e.a., 2005
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Bolton, 2001;
Bryant, 2002;
Vinke, 1999
57 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Literatuur
Zandberg, 2001
Höjer e.a., 2013
Factor
omgevingsfactoren
Over factor
Mentor bij
tienerpleegzorg
Voor tieners kan het belangrijk zijn
een vertrouwenspersoon te
hebben, meestal van buiten de
zorg. Dit kan een leeftijdsgenoot of
ouder persoon zijn. Het leidt tot
betere psychologische uitkomsten,
minder depressie en meer plezier.
Goede schoolprestaties zijn een
beschermende factor.
De schoolomgeving kan positief of
negatief zijn: continuïteit, goede
omgeving en vrienden, pesten,
foute vrienden.
Het type onderwijs bleek
geassocieerd met het
plaatsingsverloop.
Bij meer problemen is extra
specialistische hulp nodig. Dit heeft
geen zichtbaar effect op
breakdown.
Schoolprestaties
Extra
specialistische
hulp
Eenduidigheid in
literatuur?
Ja
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief
of
kwalitatief?
Literatuur
Ja
Beschermend
Kwantitatief
-
Ja
-
-
Nee
Ja
Beschermend
en/of
Bedreigend
-
De Win &
Engelhart, 2013;
Walker e.a., 2002;
Munson & Mc
Millen, 2009 a en
b; Greeson e.a.,
2012
Wilson e.a., 2004;
Berlin e.a., 2011
Wilson e.a., 2004;
Sinclair, 2005.
-
-
-
Kwantitatief
Van Oijen, 2010
Nee
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Sinclair e.a., 2005
58 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Bijlage 5 Overzichtstabel ouderfactoren
Factor ouders
Over factor
Achtergrond
ouders
Bij meerdere ongunstige
achtergrondfactoren en een lage
SES is er meer kans op een
breakdown.
Ouderproblemen
Verstandelijke
mogelijkheden
Misbruik
Alcohol/drugs
Mentale
problematiek
Geen grote
geografische
afstand tot
ouders en
broertjes en
zusjes
Duidelijk
toekomstperspectief
Toestemming van
de ouder voor
plaatsing in
pleeggezin
Acceptatie
uitplaatsing en
pleeggezin
Ontschuldigen
kind
Eenduidigheid in
literatuur?
-
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief of
kwalitatief?
Literatuur
-
Bedreigend
Kwantitatief
Andersen,
2012; Neil
e.a., 2011
Over het algemeen beïnvloeden
ouderproblemen de plaatsing niet.
Middelengebruik van de ouders
kan de plaatsing beïnvloeden.
Leerproblemen, geestelijke
gezondheid, kennis van de
Nederlandse taal en een
verstandelijke beperking kunnen
begrip en sensitiviteit van ouders
beperken.
Het uitplaatsen kan zorgen voor
beëindiging van het misbruik en
het kind de mogelijkheid bieden te
herstellen.
Bij misbruikte kinderen bleek
verbod op contact te leiden tot
minder breakdown. Dit gold voor
alle vormen van misbruik.
Bij contacten kan misbruik en
verwaarlozing door blijven gaan.
Verslaving leidt vaak tot het slecht
houden aan contactafspraken.
Psychische problematiek van
ouders kan het contact hinderen.
Nee
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
-
Nee
Bedreigend
Kwalitatief
Strijker &
Knorth,
2009; Neil
e.a., 2011
Neil
e.a.2010b
-
Ja
Bedreigend
-
-
Ja
Bedreigend
Kwantitatief
-
-
-
-
Neil e.a.,
2011;
Juffer, 2009
Ja
-
Bedreigend
Kwantitatief
Het is gunstig als afstand geen
obstakel is voor contact.
Ja
Ja
Beschermend
-
De Baat
e.a., in
press; Neil
e.a., 2011
Triseliotis,
2010
Een duidelijk toekomstperspectief
is één van de noodzakelijke
voorwaarden voor ouders. Een
gebrek hieraan is een risicofactor
voor breakdown.
Toestemming van de ouder voor de
plaatsing is één van de belangrijke
factoren voor het slagen van een
plaatsing.
Ja
Ja
Beschermend
Kwalitatief
Inspectie
Jeugdzorg,
2012
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Een voorwaarde voor een
betekenisvolle relatie met het kind
is dat de ouder het verlies
verwerkt.
Als de ouder het kind ontschuldigt,
kan het kind zich hechten en
aarden in het pleeggezin.
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Strijker &
Knorth,
2009;
Weterings
& Van den
Bergh, 2010
Clifton,
2012
Ja
Ja
Beschermend
-
59 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
De Baat
e.a., in
press; Neil
e.a.; 2011
Sinclair e.a.,
2005
De Baat
e.a., in
press
Factor ouders
Over factor
Nieuwe rol in
ouderschap
Ouders die in staat zijn de plaatsing
te verwerken en een duidelijke
nieuwe rol in het leven van hun
kind krijgen, kunnen een betere
relatie met het kind aangaan.
Een positieve betrokkenheid van
ouders heeft een gunstige invloed
op de plaatsing.
Onduidelijkheid levert frustratie en
boosheid op met het risico op
breakdown van de plaatsing.
In onderzoek worden zowel
positieve als negatieve aspecten
van ouderparticipatie gevonden;
afweging per kind.
Hulp aan ouders kan een
beschermende factoren zijn voor
de plaatsing, omdat het dan
wellicht beter met hen gaat.
Wanneer de ouders een gevaar zijn
voor pleegouders, moet hiermee
rekening worden gehouden. Ten
aanzien van de effecten van
geheime plaatsingen is geen
literatuur gevonden.
Wat kinderen willen met het
contact is waarschijnlijk
leidinggevend en is belangrijk.
Het bleek het (onvervulde)
verlangen naar de ouders van het
kind te zijn dat het belang en
resultaat van contact met de
ouders aangaf; als daaraan voldaan
is kan het kind aarden in het
pleeggezin en hechten aan de
pleegouders.
Loyaliteit naar ouders bestaat bij
het kind, kan bevorderend en
verscheurend werken, afhankelijk
hoe de omgeving ermee omgaat.
Loyaliteit naar ouder hoeft niet in
de weg te zitten van loyaliteit naar
pleegouder. Vanuit loyaliteit
bestaat ook wederzijdse zorg over
het welzijn van de ouder/ het kind.
Ouders zijn belangrijk voor de
identiteitsbepaling van het kind.
Ouders
Duidelijkheid in
afspraken ten
aanzien van rol
Participatie van
de ouders
Hulpverlening
aan ouders
Gevaar voor
pleeggezin
Wensen kind
Loyaliteit
Identiteit
Leeftijd kind
Hoe ouder het kind, hoe
belangrijker de relatie met de
ouders. Bij jong geplaatste
kinderen kan de relatie met ouders
minimaal zijn.
Eenduidigheid in
literatuur?
Ja
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief of
kwalitatief?
Literatuur
Ja
Beschermend
-
-
Ja
Beschermend
Kwantitatief
De Baat
e.a., in
press;
Haans e.a.,
2009
Wilson e.a.,
2004
Ja
Ja
Beschermend
Kwantitatief
-
Ja
-
-
Ja
Ja
Beschermend
-
Wilson e.a.,
2004
-
-
Bedreigend
Kwantitatief
Sinclair e.a.,
2004
Ja
Ja
Beschermend
Kwalitatief,
Kwantitatief
Dance e.a.,
2010;
Sinclair e.a.,
2005
Nee
Ja
Beschermend
en Bedreigend
Kwantitatief
Bastiaensen
, 2001;
Weterings
& Van den
Bergh,
2010;
Triseliotis,
2010
Ja
Ja
Beschermend
-
Ja
Ja
-
Kwantitatief/Kwalita
tief
De Baat
e.a., in
press;
Lowe e.a.,
2002;
Walker e.a.,
2002; De
Win &
Engelbert,
2013;
Rushton &
Dance,
60 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
De Baat
e.a., in
press
De Baat
e.a., in
press
Factor ouders
Over factor
Eenduidigheid in
literatuur?
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Kwantitatief of
kwalitatief?
Bezoekregeling/
contact
Over het algemeen is contact
beschermend, maar dit is
afhankelijk van veel factoren.
Contact is van invloed op stabiliteit
en betere aanpassing en daarmee
belangrijk voor matching.
Nee
Ja
Beschermend/B
edreigend
Kwantitatief
Bezoekregeling
grootfamilie
Een bezoekregeling met
grootfamilie kan grote druk leggen
op gezinnen, omdat het veel is om
te organiseren.
Het doel van het contact bleek
belangrijk te zijn: bij terugplaatsing
is contact nog veel belangrijker en
is bijvoorbeeld ook de frequentie
van belang.
Ja
-
Beschermend
en Bedreigend
Kwalitatief
Ja
Ja
-
Kwantitatief
Voordelen van contact zijn niet
gegarandeerd, hangen af van
hantering contact, ondersteuning
voor plaatsing, emotioneel
toestaan. Kwaliteit van contact
werd niet altijd gekoppeld aan
succes.
De frequentie van het contact Is
geen eenduidige factor voor het
succes van een plaatsing, de
ontwikkeling van het kind, de
kwaliteit van het contact en een
betere relatie met ouders.
Nee
Ja
Beschermend
Kwantitatief
Nee
Ja
-
Kwantitatief
Onduidelijkheid in contacten en het
niet nakomen van afspraken is
negatief voor de ontwikkeling van
het kind.
Organisaties moeten goede
begeleiding geven aan contacten
tussen ouders, kind en
pleegouders.
Ja
Ja
Bedreigend
Kwalitatief
-
Ja
Beschermend
Kwalitatief
Doel contact
Kwaliteit contact
Frequentie
contact
Continuïteit
contact
Begeleiding bij
bezoek
61 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Literatuur
2004;
Schofield &
Stevenson,
2009
Triseliotis,
2010;
Dance e.a.,
2010; Howe
& Steele,
2004; Neil
e.a., 2011;
Schofield &
Stevenson,
2009
Schofield &
Stevenson,
2009
De Baat
e.a., in
press;
Sinclair,
2005;
Schofield &
Stevenson,
2009.
Triseliotis,
2010;
Sinclair e.a.,
2005;
Wilson e.a.,
2004; Neil
e.a., 2011
De Baat
e.a., in
press;
Wilson e.a.,
2004;
Sinclair e.a.,
2005; Van
den Bergh
&
Weterings,
2010
Dance e.a.,
2010
Dance e.a.,
2010
Bijlage 6 Overzichtstabel organisatiefactoren
Factor
organisaties
Over factor
Eenduidigheid in
literatuur?
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Literatuur
Onzorgvuldige
assessments
Hierdoor kan een verkeerde
combinatie worden gemaakt of
krijgen pleegouders of ouders
onjuiste verwachtingen.
Als het heel snel moet, is er vaak
een minder goede match mogelijk.
Hierdoor is er meer kans op een
breakdown.
Ja
Ja
Bedreigend
Argent & Coleman,
2012
Ja
Ja
Bedreigend
Wilson e.a., 2004
-
Ja
Beschermend
Sinclair e.a., 2005
-
-
Bedreigend
Ja
Ja
Beschermend
Van den Bergh, 2013;
Thomas, 2013
Wilson e.a., 2004;
Argent & Coleman,
2012; De Baat e.a., in
press
-
Ja
Beschermend
Dance e.a., 2010; De
Baat e.a., in press
Dit geeft meer begrip voor gedrag.
Ja
Ja
Beschermend
De Baat e.a., in press
Belangrijke factoren zijn: goed
samenwerken, actief en
handelingsgericht toekomstige
stressoren bespreekbaar maken,
informeren over concrete en te
verwachten zorgplanning.
-
Ja
Beschermend
Strijker & Van der Loo,
2012
Ja
Ja
Beschermend
Neil e.a., 2010, 2011;
De Baat e.a., in press
Niet serieus genomen worden is
een veelvuldige oorzaak van
stoppen van pleegouders.
Bij een niet optimale match is het
belangrijk om
begeleidingsbehoeftes in kaart te
brengen.
Als ouders psychisch beter
functioneren, hun welbevinden
goed is en ze een ouderrol kunnen
vervullen, is dat beschermend voor
het kind.
Etnische sensitiviteit geeft begrip
voor en inzicht in opvattingen.
-
Ja
Beschermend
-
Ja
Beschermend
Sinclair e.a., 2005; Van
den Bergh e.a., 2013;
De Baat e.a., in press
Van Oijen, 2010; Dance,
2010; Rushton & Dance,
2004
-
Ja
Beschermend
De Baat e.a., in press;
Neil e.a., 2003; Neil
e.a., 2010
-
Ja
Beschermend
De Baat e.a., in press
Duidelijkheid over contact is
belangrijk voor zowel kind, ouders
Ja
Ja
Beschermend
Van den Bergh &
Weterings, 2010
Snelle matching
Pleegouders
betrekken in
planning en
beleid
Onjuiste
matching
Informatieverstrekking aan
pleegouders
Matcher kent
betrokkenen
persoonlijk
Inzicht geven aan
pleegouders in
effecten
voorgeschiedenis
van het kind
Matching bij
verstandelijke
beperking
Duidelijkheid
over perspectief
en plaatsing
Pleegouders
serieus nemen
Aanbieden
ondersteuning bij
niet optimale
match
Goede
voorbereiding en
begeleiding van
ouders
Etnische
sensitiviteit van
pleegzorgwerkers
en voogden
Duidelijkheid
over contact-
Bij een onjuiste match is er een
groter risico op breakdown.
Als pleegouders volledig
geïnformeerd zijn, kunnen zij beter
hun wensen en grenzen aangeven
en kunnen er betere matches
gemaakt worden.
62 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Factor
organisaties
Over factor
Eenduidigheid in
literatuur?
Beïnvloedbaar?
Beschermend
of bedreigend?
Literatuur
regelingen
Goede
begeleiding
pleegouders bij
omgang met
ouders
Steun van
pleegouders voor
gedragsproblemen en
opvoedingsondersteuning
Kenmerken
pleegzorgwerkers
als pleegouders.
Ja
Ja
Beschermend
De Baat e.a., in press;
Neil 2010, 2011
Pleegoudertrainingen werken over
het algemeen positief.
-
Ja
Beschermend
De Baat e.a., in press
Belangrijke kenmerken van
pleegzorgwerkers zijn:
responsiviteit ten aanzien van de
behoeftes van alle betrokkenen,
betrouwbaarheid, bereikbaarheid,
openheid, efficiëntie, ingrijpen bij
dreigend uit de hand lopen,
zorgvuldigheid en geen partij
kiezen bij beschuldiging.
-
Ja
Beschermend
Sinclair e.a., 2003; De
Baat e.a., in press
-
Ja
Beschermend
-
Ja
Beschermend
Sinclair e.a., 2005;
Dance e.a., 2010
Sinclair e.a., 2005;
Dance e.a., 2010
-
Ja
Beschermend
Strijker & Knorth, 2007
-
Ja
Beschermend
Sociaal werkers moeten empatisch,
actief, creatief, flexibel en openminded blijven.
-
Ja
Beschermend
Buehler e.a., 2003;
Choy & Schulze, 2009;
Van den Bergh, 2013;
CWLA, 2004; De Baat &
De Lange, 2013; De
Baat e.a., in press
Schofield & Stevenson,
2009
Wisseling van medewerkers is een
groot risico binnen organisaties.
Ja
Ja
Bedreigend
In Nederland zijn er veel
wisselingen van met name
gezinsvoogden.
Dit brengt een groter risico op
breakdown bij een volgende
plaatsing met zich mee.
-
-
Bedreigend
-
Ja
Bedreigend
Goed bereikbaar
zijn
Zorgen dat
financiën goed
lopen
Risicofactoren en
noodzaak
ondersteuning
herkennen
Goede
werkrelatie
gezinsvoogd,
pleegzorgwerker,
pleegouder
Training en
supervisie voor
de
maatschappelijk
werkers voor
goed contact
houden
Wisseling van
sociaal werkers
Pleegzorgorganisatie heeft
het kind naar
ouders teruggeplaatst tegen
advies
pleegouder in
63 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Strolin-Goltzman, 2010;
Crum, 2010; Van den
Bergh, 2013
Van den Bergh, 2013
Van den Bergh, 2013;
Sinclair e.a., 2006
Bijlage 7 Toelichting clustermodellen bij matching van kinderen met een
beperking
Randall (2009) geeft geclusterde indelingen in ‘typen’ Special needs kinderen en wat dat voor extra capaciteiten van ouders
vergt boven het ‘goed-genoeg’ ouderschap naar aanleiding van vragenlijsten:
1. Schijnbaar recht toe recht aan behoeften, laag niveau, niet specifieke risico’s
Voorbeeld: Meisje, 9 maand oud, 1 dag in pleegzorg, vrolijk, bij qua ontwikkeling, alert en nieuwsgierig
• Levensverhaal om te helpen met identiteitsvorming
• Overdracht Gehechtheid
• Respons op individuele behoeften
2. Geen grote huidige issues, maar genetische gevoeligheid voor psychiatrische stoornissen
Voorbeeld: 3 jarig jongetje, tevreden in pleeggezin. Geen gedragsproblemen, gezond, geboortevader diagnose schizofrenie,
geboortemoeder diagnose bipolaire stoornissen, oma moederskant diagnose schizofrenie
• Onder andere begrijpen wat zou kunnen gaan optreden en kunnen omgaan met mogelijke geestelijke stoornis
• Extra uithoudingsvermogen
• Om kunnen gaan met onzekerheden
• Waakzaamheid van adoptieouders
• Levensverhaal om te helpen met identiteitsvorming
• De capaciteiten om ouderschap uit te blijven oefenen na de kindertijd
• Het vermogen om met hulpverleningsdiensten te werken
• Passende reactie op contact kunnen geven, afhankelijk van persoonsspecifieke behoeften
• Het vermogen om het kind te adviseren ten aanzien van de mogelijke issues voor hun eigen toekomstige kinderen
3. Geen grote huidige issues, maar mogelijk toekomstige problemen als gevolg van ouderlijk alcohol en/of
drugsgebruik
Voorbeeld: Jongetje, helft tweeling, 7dagen in pleegzorg, doet het goed. Geboortemoeder met leerstoornis,
alcoholmisbruik tijdens zwangerschap, chaotische levensstijl, geboortevader veroordeeld wegens misbruik ouder kind
• Levensverhaal om te helpen met identiteitsvorming
• Overdracht Gehechtheid
• Passende reactie op contact kunnen geven, afhankelijk van persoonsspecifieke behoeften
• Passende monitoring van de gezondheid, opleiding en algemene ontwikkeling
• Het vermogen om met hulpverleningsdiensten te werken
• Adoptieouders met een hoop energie en uithoudingsvermogen
• Adoptieouders die om kunnen gaan met onzekerheden
4. Minder complexe Special Needs
Voorbeeld: Jongetje 9 maanden, syndroom van Down, was magertjes, maar doet het nu goed, gaatje in hart
• Adoptieouders met het vermogen om specialistische kennis en vaardigheden te verwerven
• Adoptieouders met realistische verwachtingen
• Toegang tot financiële steun
• Toegang tot opvang om het gezin tijdelijk te ontlasten
• Toegang tot specialistische uitrusting
• Het vermogen om met hulpverleningsdiensten te werken
• Levensverhaal aangepast aan het niveau van begrip van het kind
• Bereidheid om te blijven zorgen wanneer het kind volwassen is
• Kunnen omgaan met discriminatie
• Vermogen om strategieën in levenswijze te ontwikkelen en onafhankelijkheid te bewaren
5. Complexe Special needs van genetische/organische oorsprong
64 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Voorbeeld: 5-jarig meisje; algehele ontwikkelingsachterstand, nauwelijks spraak, diagnose autistisch, wat ongepast seksueel
gedrag
• Adoptieouders met het vermogen om specialistische kennis en vaardigheden te verwerven
• Adoptieouders die een hoog niveau van stimulatie kunnen leveren
• Adoptieouders die een hoog niveau van toezicht kunnen leveren
• Adoptieouders die bereid zijn een onzekerheid te accepteren
• Adoptieouders met sterke steun netwerken
• Adoptieouders met een hoop energie en uithoudingsvermogen
• Adoptieouders met realistische verwachtingen
• Toegang tot financiële middelen
• Toegang tot specialistische uitrusting
• Toegang tot opvang om het gezin tijdelijk te ontlasten
• Bereidheid om te blijven zorgen wanneer het kind volwassen is
• Het vermogen om met hulpverleningsdiensten te werken
6. Behoefte om bij te komen van de effecten van vroegere chaos/meerdere plaatsingen
Voorbeeld: Meisje (4) zes plaatsingen voorafgaand aan adoptie. Achtergrond van huiselijk geweld, geboortemoeder
automutilerend, geboortevader alcohol misbruik. Onzeker, angstig kind, uitdagend gedrag, uitdagend gedrag, vertrouwt
volwassenen niet, eczeem.
• Hechting aan ouders die ermee om kunnen gaan om een beperkt niveau van beloning te krijgen
• Therapeutisch ouderschap
• Consequentie, stabiliteit, voorspelbaarheid
• Adoptieouders met een hoop energie en uithoudingsvermogen
• Het vermogen om met hulpverleningsdiensten te werken
• Hulp op overgangsmomenten
• Hulp bij het bij eigen gevoel te kunnen komen
• Hulp bij het verwerven van een gevoel van eigenwaarde
• Veilig contact dat aangepast is aan de individuele behoeften
• Mogelijkheid van therapie
7. Behoefte om te herstellen van de impact van vroeg verlies/trauma
Voorbeeld: 6-jarig jongetje, eerste 5 jaar fysiek en emotioneel verwaarloosd in gezin, dood van sibling, bio ouders hebben
erg weinig ouderschapskwaliteiten, ontwikkelingsachterstand, moeilijk gedrag, dwaalt af, slechte spraak en taal
• Adoptieouders die het rouwproces begrijpen
• Adoptieouders die in staat zijn om ‘slecht gedrag’ te begrijpen in de context van het verleden van het kind
• Adoptieouders met extra uithoudingsvermogen
• Hulp op overgangsmomenten
• Vermogen om met hulpverleningsdiensten te werken
• School die in staat is om ‘slecht gedrag’ te begrijpen in de context van het verleden van het kind
• Ondersteuning voor de ouders in het omgaan met de school
• Mogelijkheid van therapie
• Volwassenen die in staat zijn om veiligheid, zorg en respect te bieden
8. Diepe hechtingsbehoefte – inschatting in middenkader risico’s
6-jarig meisje, vier eerdere plaatsingen, geboortemoeder had onopgeloste issues uit eigen jeugd; niet in staan om de
behoefte van het dochtertje te prioriteren. Meisje had moeite met settelen in pleegzorg, uitstekende zorg in pleegezin,
doet het goed op school, helder kind, bemoedert sibling
• Gehechtheid aan adoptieouders die kunnen omgaan met een beperkt niveau van beloning
• Therapeutisch ouderschap
• Consequentie, stabiliteit, voorspelbaarheid
• Adoptieouders met extra uithoudingsvermogen
• Hulp op overgangsmomenten
65 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
•
•
•
•
•
•
Vermogen om met hulpverleningsdiensten te werken
Hulp bij het bij eigen gevoel te kunnen komen
Hulp om weer kind te kunnen zijn
Hulp bij het verwerven van een gevoel van eigenwaarde
Veilig contact dat aangepast is aan de individuele behoeften
Levensverhaal om te helpen met identiteitsvorming
9. Complex, extreem hoog risico
Voorbeeld: 8-jarig jongetje, 5 eerdere plaatsingen. Geboortemoeder overleden terwijl hij in zorg was. Ze had een drugs en
alcohol verslaving. Geschiedenis van verwaarlozing, getuige van geweld door de stiefvader, voelt zich verantwoordelijk voor
de dood van zijn moeder. Uitdagend gedrag.
• Gehechtheid aan adoptieouders die gedurende een lange tijd kunnen omgaan met een beperkt niveau van beloning
• Adoptieouders die zelf een veilige gehechtheid hebben
• Adoptieouders met energie en uithoudingsvermogen
• Therapeutisch ouderschap
• Adoptieouders die begrijpen wat een enormiteit aan behoeften dit kind heeft
• Adoptieouders die het gedrag in het licht van de geschiedenis van het kind kunnen zien
• Consequentie, stabiliteit, voorspelbaarheid
• Een school die het gedrag en niveau van het kind in het licht van de geschiedenis van het kind kan zien
• Hulp bij het bij eigen gevoel te kunnen komen
• Levensverhaal werk om een identiteit en gevoel van eigenwaarde te krijgen
• Toegang tot therapie
• Vermogen om met hulpverleningsdiensten te werken
• Veilig contact dat toegespitst is op de behoeften van de individuele behoeften
66 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Bijlage 8 Resultaten onderzoek ‘Linking and matching’
Uit: Dance C., Ouwejan, D. Beecham J. & Farmer E. (2010). Linking and Matching. A survey of adoption agency practice in
England and Wales. London: BAAF.
Vanuit een onderzoek bij 74 gemeentelijke adoptie autoriteiten zijn de volgende factoren benoemd.
Belangrijk vanuit de organisatie
•
•
•
•
•
Goede informatie over het kind
Kennen van het kind
Geen voorkeuren van pleegouders oprekken
Adequate voorbereiding en beoordeling
Goede communicatie tussen de partijen
Belangrijke factoren bij de pleegouders, geprioriteerd door aantal organisaties (op volgorde van belang)
•
•
•
•
•
•
•
•
Realistische verwachtingen
Pleegouders begrijpen de geschiedenis van het kind
Flexibiliteit
Comfortabel met contactplannen
Gehechtheidsrepresentaties passen
Onopgeloste issues
Niet te optimistisch
Eerlijk
Relatief belang van matching factoren (op volgorde van belang): zie figuur
67 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Topprioriteit bij matching had met name het tegemoet komen aan emotionele, gedrags- en gehechtheidsbehoefte. De
meeste van deze kinderen zouden beter settelen in families die minder commitment vroegen. De families hadden extra
training en ondersteuning nodig. Ze konden het best geplaatst worden in families zonder kinderen en met
ouderschapservaring (vaak oudere echtparen).
Men vond dat verzorgers vaak te veel zelf zelfvertrouwen hadden. Wanneer de verzorgers bedenkingen hebben over een
plaatsing, moet daar goed naar geluisterd worden; toch plaatsen heeft een grotere kans op breakdown.
68 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Bijlage 9 Overzicht van evidence based factoren ten behoeve van een model
voor de beoordeling van adoptieouders
Uit: Stroobants T., Vanderfaeillie J., Put J. (2011). Evaluatie van de huidige screening van adoptieouders uitgevoerd door
Diensten voor maatschappelijk onderzoek van de CAW’s in het kader van de geschiktheidsprocedure voor interlandelijke
adoptie gevoerd voor de jeugdrechtbank. Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Publicatie nr. 2011/02.
In een evaluatie van een screeningsinstrument voor de geschiktheid van adoptieouders hebben Stroobants en collegae
(2011) een evidence-based theoretisch raamwerk gemaakt. Dit is dus geen matchingsinstrument, maar toont wel aan welke
factoren van belang zijn bij het goed grootbrengen van een kind van anderen.
In dit raamwerk staan per categorie risico- en protectieve factoren aangegeven. Per factor wordt bovendien aangegeven op
basis van welke onderzoeken de empirische onderbouwing is geëvalueerd. De publicaties in deze bijlage staan niet vermeld
in de literatuurlijst. Indien van toepassing wordt ook aangegeven of er adoptiespecifiek onderzoek voorhanden is (A).
Belangrijk is om reeds te vermelden dat in het raamwerk evidence-based risico- en protectieve factoren naast elkaar
worden geplaatst. Er wordt geen uitspraak gedaan over het relatieve belang van factoren t.o.v. elkaar.
Dat de inhoudelijke invulling van het maatschappelijke onderzoek, met name de verschillende risico- en protectieve
factoren, grotendeels gebaseerd is op wetenschappelijk-empirische kennis is eveneens positief. Er dient echter op gewezen
te worden dat een aantal factoren niet evidence-based zijn. De vraag stelt zich dan ook of zij mogen worden meegenomen.
Daarnaast dient te worden opgemerkt dat specifieke factoren die de beoordeling van andere factoren kleuren niet
noodzakelijk evidence-based zijn. Het raamwerk is gebaseerd op het proefschrift van Vinke (1999), waarin een taxatieinstrument voor gezinsfunctioneren met het oog op interlandelijke adoptie werd ontwikkeld. Stroobants en collegae
hebben dit instrument proberen te verbeteren door een aantal factoren te verwijderen en andere toe te voegen. Vinke
heeft zich akkoord verklaard met de aanpassingen.
Een beperking van het voorgestelde theoretische raamwerk is dat het mogelijks onvolledig is. Er bestaat m.a.w. de
mogelijkheid dat er nog een aantal risico- en/of protectieve factoren ontbreken in het raamwerk. Dit is het gevolg van de
mogelijkheid dat de onderzoekers niet alle relevante wetenschappelijke literatuur hebben gelezen. Hierdoor kunnen
relevante factoren over het hoofd gezien zijn. Desondanks is in de mate van het mogelijke zoveel mogelijk een beroep
gedaan op ontwikkelingspsychologisch en adoptiespecifiek onderzoek.
Risico
Ouderkenmerken
Persoonlijkheid
Psychiatrische stoornis (A)
(Cadoret, Yates, Troughton, Woodworth, & Stewart,
1995; Cantor-Graae & Pedersen, 2007; Langbehn,
Cadoret, Caspers, Troughton, & Yucuis, 2003; Rittner,
2002; Stith et al., 2009; van IJzendoorn, Schuengel, &
Bakermans-Kranenburg, 1999)
Gebrek aan empathie
(Strayer & Roberts, 2004)
Laag eigenwaarde gevoel
(Stith et al., 2009)
69 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Protectief
Risico
Protectief
Opvattingen
Geen intentie tot statusvoorlichting (A)
(Reppold & Hutz, 2009; Levy-Shiff, 2001)
Intentie om de voornaam te veranderen (A)
(Reppold & Hutz, 2009)
Lage/negatieve verwachtingen (Coleman, Nelson, &
Sundre, 1999; Flykt et al., 2009; Pearce & Ayers, 2005)
Onrealistische verwachtingen
(Azar, Robinson, Hekimian, & Twentyman, 1984)
Representatie van een eigen onveilige hechting (A)
(Steele, Hodges, Kaniuk, Hillman, & Henderson, 2003)
Slechte relatie met de eigen ouders (Stith et al., 2009)
Gevoel van onvoldoende controle (moeder) (A)
(Bird, Peterson, & Miller, 2002; Stith et al., 2009)
Representatie van een eigen veilige
hechting
(Schuengel, Bakermans-Kranenburg, &
van IJzendoorn, 1999)
Life events
Onverwerkte verlieservaring
(Boelen, Holly, & Prigerson, 2007; Schuengel et al., 1999;
Steele et al., 2003; van IJzendoorn et al., 1999)
Onverwerkte jeugdtraumata (Marchall & Cooke, 1999;
Rittner, 2002; Schuetze & Eiden, 2005; Stith et al., 2009;
van IJzendoorn et al., 1999)
Verwerking en integratie van de eigen
negatieve life-events (O'Leary, 2009;
Riley, Lamontagne, Hepworth, &
Murphy, 2007)
Motivatie
Kinderwens gaat van één ouder uit (A)
(Palacios, Sànchez-Sandoval, & León, 2005; Westhues &
Cohen, 1990)
Plaatsvervanging van eigen kind (A)
(Cole, 2005; Palacios et al., 2005)
Spirituele expressie
(Cole, 2005)
Strafblad (delicten met persoonlijke consequenties),
strafblad (materiële delicten), betrokken in criminele
activiteiten
(Rittner, 2002; Stith et al., 2009)
Verslavingsproblematiek
(Rittner, 2002; Stith et al., 2009)
Jonge moeder (A)
(Groze, 1986; Stith et al., 2009)
Ernstige ziekte, chronische ziekte, ziekte met negatieve
impact (Armistead, Klein, & Forehand, 1995; Korneluk &
Lee, 1998; Leclere & Kowalewski, 1994; Mazur, 2008;
Kotchick, Summers, Forehand, & Steele, 1997; Visser,
Huizinga, Hoekstra, Van Der Graaf, & Hoekstra-Weebers
Jehm, 2006; Visser-Meily et al., 2005)
Antisociaal gedrag
(Capaldi & Patterson, 1991; Stith et al., 2009)
Gezinsklimaat
(extreme dimensies cohesie) (A) (James & Hunsley, 1995;
McGuinness & Pallansch, 2007; McGuinness, Robinson, &
Ryan, 2005; McGuinness, McGuinness, & Dyer, 2000;
Stith et al., 2009)
Gezinsklimaat
(extreme dimensies adaptatie) (James & Hunsley, 1995;
Meyer et al., 2000)
Gebrek aan expressiviteit (A)
(Kelly, Towner-Thyrum, Rigby, & Martin, 1998;
McGuinness et al., 2000)
Conflict, gebrekkige conflicthantering (A)
(McGuinness & Pallansch, 2007; Stith et al., 2009)
Verstoorde communicatie onderling (Paavilainen,
Astedt-Kurki, Paunonen-Ilmonen, & Laippala, 2001)
Relatieproblemen (A)
(Stith et al., 2009; Whiteside & Becker, 2000)
Snelle wisseling in verzorgers
(Swanston et al., 2002)
Uitbreiding van het gezin
(Cole, 2005)
Sociale bezorgdheid
(Cole, 2005)
Overige
Gezinskenmerken
70 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Incasseringsvermogen (A)
(Bird et al., 2002; Giallo & GavidiaPayne, 2006; Michielsen, Willemsen,
Croon, de Vries, & van Heck, 2004;
Svavarsdottir, McCubbin, & Kane, 2000)
Gezinsklimaat (cohesie) (A) (James &
Hunsley, 1995; McGuinness & Pallansch,
2007; McGuinness et al., 2005;
McGuinness et al., 2000)
Gezinsklimaat (adaptatie) (A) (James &
Hunsley, 1995; Meyer et al., 2000)
Flexibiliteit (A)
(Greef, 2000; Kagan & Reid, 1986;
Paavilainen et al., 2001; Palacios et al.,
2005)
Expressiviteit (A)
(Kelly et al., 1998; McGuinness et al.,
2000)
Conflict, adequate conflicthantering (A)
Omgevingskenmerken
Risico
Protectief
Conflicten met ex-partner
(Whiteside & Becker, 2000)
Huwelijksproblemen, kind nodig om het huwelijk te
redden (A)
(Atzaba-Poria, Pike, & Deater-Deckard, 2004; Rosenthal,
Schmidt, & Connor, 1988; Stith et al., 2009; van
IJzendoorn et al., 1999)
Mishandeling partners, partnergeweld, geweld in het
gezin (A)
(DePanfilis & Zuravin, 2002; Schuetze & Eiden, 2005; Stith
et al., 2009)
Aanwezigheid van een kind dat extra aandacht nodig
heeft
(Cronin, Shapiro, Casiro, Cheang, & Math, 1995; Neece &
Baker, 2008)
Aanwezigheid van een gehandicapt kind
(Frey, Greenberg, & Fewell, 1989; Hintermair, 2006;
Giallo & Gavidia-Payne, 2006)
Eenoudergezin (A)
(Elmund, Hjern, Lindblad, & Vinnerljung, 2007; Palacios et
al., 2005; Stith et al., 2009; van IJzendoorn, Euser, Prinzie,
Juffer, & Bakermans-Kranenburg, 2009)
Groot gezin
(Paavilainen et al., 2001; Stith et al., 2009; van IJzendoorn
et al., 2009)
Etnische minderheidsstatus
(Hussey, Chang, & Kotch, 2006; van IJzendoorn et al.,
2007)
Laag inkomen, armoede, schulden, afhankelijk van een
uitkering, werkloosheid (A)
(van IJzendoorn et al., 2007; Duyme, Dumaret, &
Tomkiewicz, 1999; Paavilainen et al., 2001; Rittner, 2002;
Sidebotham, Heron, Golding, & The ALSPAC Study Team,
2002; Stith et al., 2009)
Hoge mate van stress (A)
(Chisolm, 1998; DePanfilis & Zuravin, 2002; Hintermair,
2006; Myers & Taylor, 1998; Stith et al., 2009; Giallo &
Gavidia-Payne, 2006; Kim, Viner-Brown, & Garcia, 2007)
Sociale isolatie (A)
(Atzaba-Poria et al., 2004; Bird et al., 2002; DePanfilis &
Zuravin, 2002; Kagan & Reid, 1986; Sidebotham et al.,
2002; Stith et al., 2009; Hull, Kilbourne, Reece, & Husaini,
2008)
„Slechte‟ buurt, concentratie van delinquenten in de
buurt, onveilige woonomgeving, geweld, toegang tot
wapens
(Coulton, Crampton, Irwin, Spilbury, & Korbin, 2007;
Ernst, 2001; Hull et al., 2008; Pollard & Hawkins, 1999;
Ross, 2000; Sampson, Raudenbush, & Earls, 1997; Schuk
& Widom, 2005)
Geen sociale controle in de buurt (Ross, 2000; Sampson
et al., 1997)
Te kleine huisvesting
(Sidebotham et al., 2002)
Achterstandswijk, kansarme buurt (Coulton et al., 2007;
Hull et al., 2008)
Overwegend blanke gemeenschap (A)
(Yoon, 2004)
(Kagan & Reid, 1986; McGuinness &
Pallansch, 2007; Rosenthal et al., 1988)
Warme en ondersteunende relatie met
partner, kennen en accepteren van
elkaars zwaktes, aspirant
adoptieouders waarderen elkaar,
harmonieuze relatie (A)
(Onyskiw, Harrison, & Magill-Evans,
1997; Leung & Erich, 2002; Rosenthal et
al., 1988; Westhues & Cohen, 1990
71 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?
Helpend sociaal netwerk, hulp kunnen
vragen en accepteren, sociale
contacten hebben, participatie in
sociale verbanden (A)
(Bird et al., 2002; Coulton et al., 2007;
Frey et al., 1989; Hintermair, 2006; Hull
et al., 2008; Kagan & Reid, 1986;
Sidebotham et al., 2002)
Etnisch geïntegreerde gemeenschap (A)
(Yoon, 2004)
Opvoedingskenmerken
Risico
Protectief
Gebrekkige sensitieve-responsiviteit (A)
(Stams, Juffer, & van IJzendoorn, 2002; Jaffari-Bimmel,
Juffer, van IJzendoorn, Bakermans-Kranenburg, &
Mooijaart, 2006; van IJzendoorn et al., 1999)
Gebrekkige culturele/etnische socialisatie, racialisatie
en enculturatie (A)
(Basow, Lilley, Bookwala, & McGillicuddy-DeLisi, 2008;
Lee, Grotevant, Hellerstedt, Gunnar, & The Minnesota
International Adoption Project
Team, 2006; Yoon, 2004)
Overbeschermend
(Heider et al., 2008; Yahav, 2007)
Weinig betrokken moeder en/of vader (A)
(Capaldi & Patterson, 1991; Pearce, Jones, Schwab-Stone,
& Ruchkin, 2003; Westhues & Cohen, 1990)
Weinig warme moeder en/of vader (A)
(Atzaba-Poria et al., 2004; Yoon, 2004; Strayer & Roberts,
2004)
Gebrekkige positieve parenting
(Van Leeuwen & Vermulst, 2004)
Harde discipline, inconsistente discipline, hard straffen
(A)
(Kagan & Reid, 1986; Reilly & Platz, 2003; Stith et al.,
2009; Van Leeuwen & Vermulst, 2004; Viding, Fontaine,
Oliver, & Plomin, 2009; Vuchinich, Bank, & Patterson,
1992; Strayer & Roberts, 2004)
Gebrekkige supervisie
(Van Leeuwen & Vermulst, 2004; Dishion & McMahon,
1998)
Gebrekkig grenzen stellen (Middleton, Scott, & Renk,
2009; Van Leeuwen & Vermulst, 2004)
Gebrekkig regels aanleren
(Van Leeuwen & Vermulst, 2004)
Gebrekkig autonomie stimuleren (Van Leeuwen &
Vermulst, 2004)
Tekorten in communicatie ouder-kind (A)
(Levy-Shiff, 2001; Rosnati & Marta, 1997; Rueter &
Koerner, 2008; Siira, Wahlberg, Hakko, Läksy, & Tienari,
2007; Wahlberg et al., 2004)
Gebrekkige probleemoplossende vaardigheden
(Stith et al., 2009)
Verwaarlozing en mishandeling
(van IJzendoorn et al., 1999; Rittner, 2002; Stith et al.,
2009)
Negeren
(Myers & Taylor, 1998; Van Leeuwen & Vermulst, 2004)
Rigide stijl (A)
(Palacios et al., 2005)
Sensitief-responsieve houding,
perspectief van het kind kunnen
innemen (A)
(Jaffari-Bimmel et al., 2006; Moor &
Silvern, 2006)
Culturele/etnische socialisatie,
racialisatie en enculturatie (A) (Basow
et al., 2008; Lee et al., 2006; Yoon, 2004)
Betrokken moeder en/of vader, tijd
hebben en maken voor het kind (A)
(Pearce et al., 2003; Westhues & Cohen,
1990)
Ervaring hebben met kinderen (kennis
van de ontwikkeling) (A)
(Smith & Howard, 1991; Seo, 2006)
Warmte (A)
(Yoon, 2004)
Goede communicatie (A)
(Levy-Shiff, 2001; Rosnati & Marta,
1997; Rueter & Koerner, 2008; Yoon,
2004)
(A) Ook adoptiespecifiek bevestigd.
72 – Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan
een pleeggezin of gezinshuis: wat werkt?

Voorbeeld tankbon

Overzicht rechtspositie pleegouders

Lijst gegunde aanbieders J-AWBZ (2)

Matching van langdurig uithuisgeplaatste jeugdigen aan een

Subcommissie transities F.L. Veldman 010

Met recht pleegouders bij een OTS Moet de rechtspositie va

Download de samenvatting (PDF)