H E L
E N
P A R A D IJ S
Duintoponiemen in Zuid-Kennemerland
Frits David Zeiler
Bergen NH
In opdracht van PWN Waterleidingbedrijf
Noord-Holland, Velserbroek
2008
Er is geen gedeelte van onzen Vaderlandschen grond, dat minder
bezocht, minder bekend is dan Hollands Duinen; zij worden door
het gros der natie beschouwd als eene woestijn, die enkel uit
hooge en rauwe Zandbergen bestaat.
Jan Kops, 1798
De omgeving van onze woonstad Haarlem [...] bood gelegenheid te
over voor fraaie wandelingen. Als regel waren de duinen het
doelwit, want mijn ouders waren voor alles duinminnaars en mijn
vader meende dat het Hollandse duingebied behoorde tot de
fraaiste landschappen van de wereld.
Jan P. Strijbos, 1974
Inleiding en verantwoording
Dit rapport is een vervolg op Nollen Krochten Blinken, een
inventarisatie van duintoponiemen in Noord-Kennemerland uit
1995.i Het is evenals zijn voorganger geschreven in opdracht van
het
PWN
Waterleidingbedrijf
Noord-Holland,
één
van
de
beheerders van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Oogmerk is
ook nu weer om uit de aard, herkomst en verspreiding van de
geografische namen gegevens af te leiden over het vroegere
gebruik en beheer van het duingebied in zijn ruimste zin.
Daarbij is het begrip 'naamgeving' opnieuw ruim genomen, zowel
in tijd als qua geografische verspreiding. Ook randgebieden
zoals soortnamen en functionele locatie-aanduidingen zijn in
het onderzoek betrokken, voorzover ze consequenties zouden
kunnen hebben voor het ontstaan van toponiemenii. Het verzamelen
van het basismateriaal is in de eerste plaats geschied aan de
hand van historische en recente kaarten. Om de aldus ontstane
lijsten in een kader te plaatsen is ook gekeken naar geologie,
geomorfologie, historische geografie, waterstaat en nederzettingsgeschiedenis. Daarvoor zijn algemene overzichtswerken
gebruikt en is, zo nodig, gericht gezocht in locaalhistorische
literatuur. Dit laatste moest echter op grond van de projectomschrijving en de beschikbare tijd beperkt blijven tot een
aantal specifieke gevallen. Het is dus heel goed mogelijk, dat
bepaalde namen, maar zeker ook bepaalde verklaringen, door de
samensteller zijn gemist. De lezer en gebruiker van dit rapport
diene dat steeds voor ogen te houden! Niettemin wordt in deze
inleiding een poging gedaan tot een inhoudelijke en methodische
verantwoording, in de hoop dat deze inventarisatie een goed
beeld geeft van de betekenis van de naamgeving in verleden en
heden in en rond het boeiende en bijzondere natuurgebied van
Zuid-Kennemerland.
Het begrip Kennemerland
Zoals de meeste geografische begrippen heeft ook de aanduiding
'Kennemerland' in de loop van de geschiedenis een wisselende
betekenis c.q. reikwijdte gehad. In zijn grootste uitgestrektheid, als afzonderlijk bestuurlijk-juridisch district van het
laatmiddeleeuwse graafschap Holland met een eigen Landrecht,
besloeg Kennemerland het westelijke deel van de huidige provincie Noord-Holland vanaf de lijn Zandvoort-Petten tot ongeveer 20 kilometer landinwaarts. Mede door de ontwikkeling tot
afzonderlijke regio's van West-Friesland binnen de Omringdijk,
de grote droogmakerijen, de Zaanstreek en de 'ommelanden' van
de stad Amsterdam tussen 1600 en 1800 is de naam sindsdien
vooral van toepassing gebleven op de duin- en kuststreek tussen
Vogelenzang en Petten. Het gebied van Vogelenzang tot Santpoort
wordt daarbij tot Zuid-Kennemerland gerekend, Velsen (met
IJmuiden), Beverwijk en Heemskerk gelden als Midden-Kennemerland, en alles vanaf Castricum heet Noord-Kennemerland. In dit
rapport wordt om practische redenen slechts een tweedeling in
'Noord' en 'Zuid' gemaakt. Dit mede omdat in Nollen Krochten
Blinken het duin- en kustgebied benoorden Wijk aan Zee al is
behandeld, en het nu gaat om het gebied ten zuiden daarvan, te
weten de gemeenten Velsen, Bloemendaal en Zandvoort. 'ZuidKennemerland' heeft dus enerzijds een iets ruimere betekenis
gekregen dan gewoonlijk, maar anderzijds is de afgrenzing aan
de landzijde strakker. Schoten, Haarlem en Heemstede vallen
buiten het toponymisch onderzoeksgebied. De redenen daarvoor
worden in een volgende paragraaf uiteengezet.
De voorgeschiedenis van de naam Kennemerland is al even
gecompliceerd als de toepassing ervan. De oudste, zij het
indirecte, vermelding (719-739) luidt Kinheim, te vertalen als
'woonplaats, woongebied aan de Kinne', waarbij het als pagus
(gouw, district) wordt aangeduid.iii Het ging daarbij om de
nederzetting Adrichem, het latere Beverwijk, gelegen tussen het
riviertje de Velisena (Velsen) en de zee. Karel Martel,
hofmeier van het Frankische rijk en feitelijke machthebber,
schonk het betreffende bezit in zijn geheel aan Willibrord, de
missie-bisschop van Utrecht. Ongetwijfeld was dit koningsgoed
afkomstig van de inheemse 'Friese' machthebbers, die in 719
door deze Karel (de grootvader van Karel de Grote) waren
overwonnen. De naar het watertje genoemde nederzetting Velsen
vormde in diezelfde tijd het uitgangspunt van de Christelijke
missie in 'het gebied van de heidenen', zoals de levensbeschrijving van Willibrord's collega Bonifatius vermeldt. Enkele
recente publicaties hebben het vroege belang van dit gedeelte
van Kennemerland onderstreept. Zo is de in de 11de-eeuwse
bronnen plotseling verschijnende 'Velserburg' geïdentificeerd
met een ringwalburg die bij het dorp moet hebben gelegen. Deze
past in de rij van 9de-eeuwse verdedigingswerken langs de
Noordzeekust, die bij Souburg en Middelburg op Walcheren begint
en die bij Den Burg op Texel eindigt.iv Een andere recente hypothese is de herkomst van de ontginners van Assendelft (waar al
vóór het jaar 1000 een van de eerste kerkjes in het veen heeft
gestaan) van de hof Aske onder Wijk en Heemskerkv.
De streek die Kinheim werd genoemd lag dus volgens de
oudste bronnen in elk geval langs het latere Wijkermeer, maar
waar liep dan het riviertje de Kinne waaraan het zijn naam
ontleende? In één bron wordt een watertje van die naam als
grens aangegeven (922), in een andere wordt gesproken van
bezittingen te Kinloson, 'de monding van de Kinne' (855), welke
goederen overigens wel binnen de gouw Kinhem blijken te liggen.
Voeg daarbij de iets later (985) voorkomende aanduiding
Chinnelosara gemarchi, 'het grensgebied van de bewoners van de
monding van de Kinne', en het wordt duidelijk dat er nog een
ander kerngebied was dat zijn benaming heeft ontleend aan een
riviertje van die naam. Sommige onderzoekers identificeren deze
Kinne met de latere Rekere tussen de Zijpe en Alkmaar, waarbij
het oorspronkelijke verloop westelijk om Alkmaar heen moet
worden gezocht, via het Maalwater tussen Egmond Binnen en
Heiloo. Misschien moeten we daarop voortredenerend er wel van
uitgaan dat het bindend element tussen Velsen en Petten in de
vroege middeleeuwen een stelsel van watertjes is geweest dat op
zeker moment over de gehele lengte met 'Kinne' werd aangeduid.
Dat Noord-Kennemerland voor de inheemse bevolking van eminent
belang is geweest wegens zijn talloze religieuze plaatsen
(Heiloo, Hargen en een reeks heilige bronnen) staat overigens
als een paal boven water; niet voor niets werd hier in de
achtste eeuw door Adalbert en vermoedelijk ook door Willibrord
persoonlijk gemissioneerd. Omdat dit rapport over Zuid-Kenne-
merland handelt, laten we die kwestie nu verder rusten.
De aanduiding 'Kennemerland' voor het gehele latere kustgebied tussen de bossen bij Vogelenzang en de Zijpemond bij
Petten is in ieder geval pas na het jaar 1000 in de bronnen
waarneembaar. We vinden dan de vormen terra (land) Kenemare
(1021), Kinnemerlande (1105-19), Kinnemaria (1180) en Kinemere
(ca 1200), waarbij moet worden aangetekend dat de overlevering
van sommige van deze teksten niet geheel en al betrouwbaar is.
De juridisch-bestuurlijke en de kerkrechtelijke begrenzing van
Kennemerland heeft in ieder geval wel in de loop van de 12de
eeuw zijn beslag gekregen.vi
Vroege gegevens over Zuid-Kennemerland
Al met al ziet het ernaar uit, dat de bewoonde wereld van ZuidKennemerland vooral aan de landzijde was gelegen, langs een
reeks riviertjes die de loop volgden van het grotendeels
verlande Oer-IJ. Velsen en Adrichem vormden daarvan de kern,
terwijl ook iets meer naar het zuiden werd gewoond, in en bij
het huidige Haarlem.vii Een goede indicatie daarvoor vormt de
zogenaamde Goederenlijst van de bezittingen van de Utrechtse
Domkerk, opgemaakt kort na de terugkeer van de bisschop uit
zijn ballingsoord Deventer in 920.viii In deze lange lijst van
bezittingen, naar men aanneemt vooral schenkingen van Karel
Martel en zijn opvolgers tot en met Lodewijk de Vrome, wordt
zoveel mogelijk een geografische volgorde aangehouden. Na een
grote hoeveelheid goederen in en rond de monden van de Maas en
de Oude Rijn volgt een groepje in Zuid-Kennemerland, waarna
Texel, Huisduinen en Noord-Kennemerland aan de beurt komen. In
het laatste geval worden veel plaatsen genoemd, zoals Hargen,
Schoorl, Bergen, Camp en Vronen, wat behalve op veel bezit ook
op een intensieve bewoning duidt. Een probleem bij het interpreteren van deze lijst is, dat aan- of afwezigheid van bepaalde nederzettingsnamen niet betekent dat ze nog niet bestonden, maar alleen dat de Domkerk er geen bezit had. Zo komt
de 'villa' Adrichem er niet in voor; die was weliswaar uit
koningsgoed aan Willibrord geschonken, maar werd vervolgens
door hem beschouwd als privé-bezit dat hij naliet aan 'zijn'
klooster te Echternach.
Een ander probleem is het feit dat veel namen - globaal de
helft - niet of slechts gissenderwijs zijn te identificeren.
Sommige
daarvan
behoorden
wellicht
aan
later
opgegeven
nederzettingen, zogenaamde Wüstungen, die zijn overstoven of
door kustafslag in zee verdwenen. Maar ook vervanging van oude
door nieuwe namen is een mogelijkheid. Die is van alle tijden:
Aelbrechtsberg moest wijken voor Bloemendaal en Tetterode werd
Overveen, om maar enkele latere voorbeelden te noemen uit ons
onderzoeksgebied. In beginsel zouden de plaatsen die in de
Goederenlijst worden genoemd tussen Northgo (Noordwijk) en Tlex
(Texel) in Zuid-Kennemerland kunnen worden gezocht. Het zijn er
zeven, maar slechts twee daarvan zijn zonder meer te duiden:
Haralem als Haarlem en Uelesan als Velsen. Lethem zou verband
kunnen houden met Leijduin, Axmeriscota zou iets met Ask of
Assendelft te maken kunnen hebben (dan wel met Schoten), en
Uennepan zou in de richting van De Vennep kunnen worden
gezocht, later niet meer dan een minuscuul eilandje in de
Haarlemmermeer. Bij Suattingabvrim ('de huisjes van de mensen
van Suatto') en Scranaholt (een 'hout' of bosgebied) hebben we
geen enkel aanknopingspunt. In het laatste geval zouden we wel
heel erg gaan speculeren als we een verband zochten met de
nogal raadselachtige naam Kraan- of Kraansvlak in het huidige
Nationaal Park. Die is immers voorzover nu bekend pas voor het
eerst genoteerd door Jac.P. Thijsse op zijn manuscriptkaart uit
1940, en een tijdsverschil van duizend jaar tussen twee
vermeldingen is wel heel groot.
Toch blijven we nog even bij dit 'holt'. Volgens de vrij
algemeen geaccepteerde opvatting is de naam van het gewest
Holland afgeleid van het 'Holtland' dat rond de monding van de
Oude Rijn heeft gelegen. De concentratie van oude en nu nog
bestaande, met dit element samengestelde namen is opvallend, of
we nu denken aan de Haagse Hout met de Lange en Korte Voorhout
en
het
Benoordenen
Bezuidenhout,
aan
Voorhout
en
Noordwijkerhout in Rijnland of aan de Haarlemmerhout en de
'Andere Hout' (Aerdenhout) in Zuid-Kennemerland.ix Daarnaast
moet er getuige de Grote en Kleine Houtweg tussen Beverwijk en
Velsen ook een 'Velser Hout' zijn geweest. Het is echter
opvallend, dat de toponiemen op -holt of -hout niet verder
reiken dan Zuid-Kennemerland, terwijl de aanduiding van bosgebied in Noord-Kennemerland bij voorkeur die op -lo lijkt te
zijn.x Nu hebben beide benamingen een andere nuance.xi Met 'lo'
wordt een vrij open bos bedoeld, dat intensief wordt gebruikt,
met name voor beweiding; 'bosweide' is misschien wel de meest
juiste vertaling. Met 'holt' wordt een bos aangeduid waaruit
men zijn hout haalt, met name zijn timmer- en brandhout; het
wordt dus extensiever gebruikt en is qua begroeiing dichter,
meer in de staat van 'oerbos'. Een derde type bosnaam, die op hage, duidt op de meest gecultiveerde staat van de drie,
namelijk een (al dan niet met hagen) afgepaald jachtterrein.
Het dergelijk domein van de graaf vormde de basis voor de
residentie 's-Gravenhage, maar ergens in Zuid-Kennemerland
heeft ook een Suithardeshaghe gelegen, het jachtterrein dat
toebehoorde aan een verder onbekende Suithard. Het wordt
omstreeks 900 tweemaal als grens genoemd, eerst van bezit dat
zich benoorden de Oude Rijn uitstrekte, en vervolgens van bezit
dat vanaf het riviertje de Kinne (en een tweelingwater
Fortrapa) zuidwaarts liep. Op grond daarvan wordt de betreffende 'haghe' ergens in het grensgebied tussen Kennemerland en
Rijnland gezocht, ofwel tussen het huidige Noord- en ZuidHolland. Verder kunnen we bij deze identicatiepoging niet
komen.
Bewoond en onbewoond gebied
Het onderzoek van Jelgersma c.s. in het gebied van de Amsterdamse Waterleidingduinen heeft de aanwezigheid van een vroegmiddeleeuws bosgebied op de oude duinen aangetoond. De recente
ontdekking van een nederzetting uit dezelfde periode in Groot
Olmen heeft echter bewezen, dat er ook in deze bossen al vroeg
is gewoond. Dergelijke cultuurenclaves zullen wel van een
betrekkelijk geringe omvang zijn geweest, te vergelijken met de
kleine, nog in het landschap als ronde of ovale structuren
herkenbare lo-nederzettingen op de Veluwe. De grootscheepse
ontginning van de bossen in de vorm van de 'rodes' (Brederode,
Tetterode, Allardsrode/Rollant, Berkenrodexii en misschien Boe-
kenrode) in de 12de eeuw leidde mede tot een sterke verstuiving
en uiteindelijk tot het ontstaan van de laat- en postmiddeleeuwse binnenduinrand.
De oudere ondergrond van Zuid-Kennemerland bestaat uit een
reeks dicht op elkaar gelegen, deels parallel en deels ook met
elkaar verstrengelde strandwallen. Het zijn er méér dan in
Noord-Kennemerland en dat maakt de geografische structuur al
direct een stuk ingewikkelder. Afgezien van de oudste en
kleinste strandwal waarop het dorp Spaarnwoude ligt, vormt de
brede strook waarop Heemstede, Haarlem en Schoten zijn ontstaan
de ruggegraat van het gebied. Deze strandwal zet zich vanaf een
splitsing bij de zuidgrens van Kennemerland bij Bennebroek,
voort vanuit de (nu door afzanding verdwenen) wal van Hillegom
en Lisse. Een westelijk deel zet zich vanaf genoemde splitsing
voort via het Leijduin naar Aerdenhout en Elswout, verdwijnt
bij Overveen onder de jonge duinvoet, om er bij Bloemendaal
weer onderuit te komen. Via het Schapen- en Molenduin loopt
deze oude duinrug naar Santpoort, vanwaar hij eindigt onder
Velsen in de Smalle Geest. Tussen beide strandwalsystemen
bevindt zich de strandvlakte die aanvankelijk met veen gevuld
is geweest (vgl de naam Overveen), en die later door middel van
de Houtvaart en de Delft is ontwaterd. Dat dit twee gescheiden
afwateringssystemen zijn geweest, bewijst de Zijlweg tussen
Haarlem en Overveen. Deze heeft onzes inziens niets te maken
met een zijl of sluis, maar moet een zijdelweg of zijdwendige
dijk zijn geweest. Hieronder verstaat men een dwarsdijk die
gemeenschap tussen twee afwateringseenheden moet voorkomen, een
methode die vooral in de Nederlandse veenontginningen zeer veel
is toegepast.xiii De oudste gedocumenteerde dijk in Kennemerland,
de Limmer Zanddijk (ca 1130) heeft een soortgelijke functie.
Ten westen van de strandwal Leijduin-Aerdenhout-Santpoort
is eveneens een strandvlakte waarneembaar. Het zuidelijk deel
is in het landschap (en op de historische kaarten) te volgen
vanuit de Hooge Veenen onder Noordwijkerhout tot aan de 16deeeuwse ontginning Mariënbosch. De afwatering geschiedde via de
Vogelenzangse wetering in zuidelijke richting. Bij Bloemendaal
komt deze smalle strandvlakte weer met de strandwal onder de
jonge duinvoet uit (bij het huidige Duin en Daal). Het is de
smalle, natte strook waarin de burgers van Haarlem in de 16de
eeuw hun blekerijen en wasserijen aanlegden, en die noordwaarts
afwaterde langs het Huis Brederode en de Schiebroeken benoorden
Santpoort in de richting van het IJ. Misschien moeten we ook
het Volmeer, een zeer natte duinvallei ten zuiden van Kraantje
Lek, die eveneens is gebruikt voor de aanleg van een blekerij,
wel als een deel van deze verder overstoven strandvlakte
beschouwen.
Een laatste, zeer smalle strandwal is die waarop het Huis
Vogelenzang is gebouwd. Ook deze begint al in Zuid-Holland,
loopt langs De Zilk, gaat over in het Kijfduin, vormt als
gezegd de ondergrond van het grafelijk huis en het naastgelegen
Teijlingerbosch en is, deels overstoven door de jonge duinen,
min of meer te volgen tot bij Marienbosch. Ook ten westen van
deze (bezuiden het Huis Vogelenzang grotendeels verdwenen)
strandwal is een strandvlakte waarneembaar, met sprekende namen
als Stockweyden, Plackweyden en Sudse (zie deel 1 van het
rapport). Daarna verliest de oorspronkelijke structuur zich
onder de rand van de hoge, jonge duinen. Het naar binnen
stuiven van het jonge duinzand bij Overveen is nog duidelijk
waarneembaar op de huidige Reliëfkaart. Hoe het proces precies
is
verlopen
laat
zich
uit
historische
gegevens
niet
reconstrueren, maar dat het juist bij Overveen en Bloemendaal
nog tot in de 18de eeuw hevig heeft gestoven is wel
duidelijk.xiv Er moet hier een niet te stuiten zandaanvoer zijn
geweest, die maar ternauwernood door bos- en helmaanplant kon
worden bedwongen. Mogelijk is de 'Andere Hout' (Aerdenhout)
zelfs bewust aangelegd als buffer tegen de verstuiving, zoals
bijvoorbeeld ook het Heerebosch onder Bergen.
Raadselachtig is dan ook de plotselinge versmalling van de
jonge duinen even ten noorden van het huis Brederode. De
scherpe westwaartse bocht van de binnenduinrand bij Velsen
wijst op een landschappelijk obstakel dat het verder noordnoordoostwaarts stuiven heeft tegengehouden. Uit de geologie is
het verschijnsel niet zonder meer verklaarbaar; weliswaar buigt
hier het Oer-IJ even scherp om in noordelijke richting, maar de
strandwallen waarop de Smalle Geest (vanaf Santpoort) en de
Hoge Geest (vanaf Driehuis) liggen lopen nog een eindweegs in
noord-noordoostelijke richting door. Op de uiterste punt van de
laatste ligt het dorp Velsen. Onze veronderstelling is, dat het
'oerbos' dat we als Velser Hout zouden willen betitelen hier
tussen het begin van de grote verstuiving omstreeks 1200 en het
einde ervan in de 16de eeuw het stuifzand effectief heeft
tegengehouden.xv We leiden het bestaan van dit bos af van de
Grote en de Kleine Houtweg tussen Noorddorp en Velsen. De Grote
Houtweg neemt zijn loop via Beverwijk, de Kleine Houtweg gaat
westelijker langs Wijk aan Duin en komt even ten noorden van
het dorp Velsen weer op de hoofdroute uit. Interessant is dat
dit laatste stukje ook Koningsweg wordt genoemd, wat evenals
andere wegen van die naam in Kennemerland een herkomst uit de
tijd van rooms-koning Willem II suggereert. Onze hypothese is,
dat de kern van de veronderstelde Hout heeft gelegen tussen de
Hoge Geest van Velsen en de (nu verdwenen) Breesaaper Duinen,
die eveneens moeten worden beschouwd als oude duingrond.
Probleem is overigens wel, dat de ondergrond van een Velser
Hout op deze plaats anders dan bij andere Houten geen hoge
strandwal meer kan zijn geweest, maar voorzover bekend bestond
uit laagelegen klei, zand en veengrond. De latere, 17de-eeuwse
'natte' toponiemen in dit gebied, zoals Waterighe Wegh, Zeewegh
(zee = uitzijging), Merkies en Laegies spreken wat dat betreft
boekdelen, evenals trouwens de aanwezigheid van forse duinrellen (Velser- of Engelmundusbeek, Laddersbeek, Scheibeek).
Een andere mogelijkheid zou zijn, dat de veronderstelde Hout
ook verder naar het noorden heeft gelegen, op het deels wèl
overstoven gebied bij Wijk aan Duin, en dat de naam van de
17de-eeuwse buitenplaats Westerhout bij Beverwijk werkelijk een
reminicensie is aan een verdwenen oerbos. Misschien moeten we
het wel letterlijk in het midden laten en ervan uitgaan, dat
vanaf het gerooide bos Brederode tot aan Noorddorp een min of
meer doorgaand bosgebied heeft gelegen. Het zou tevens een
verklaring kunnen zijn voor het feit, dat het doorgaande
stelsel van Herewegen (waarvan de Houtwegen c.q. Koningsweg een
onderdeel zijn) tussen Noorddorp en Santpoort noch langs de
veronderstelde oude, noch langs de nieuwe binnenduinrand loopt.
Opzet van het toponymisch onderzoek
De opzet van het plaatsnaamkundig onderzoek is in beginsel
dezelfde geweest als bij Nollen Krochten Blinken. Er is zoveel
mogelijk met authentieke kaarten gewerkt; de daarop vermelde
namen vormden het basismateriaal. Dit is aangevuld met een
aantal namen uit bronnenpublicaties en locaal- en regionaalhistorische literatuur. Anders dan in Noord-Kennemerland is nu
niet gewerkt met een tweedeling in 'duin' en 'binnenduinrand',
maar met een scheiding in twee perioden. Dit is ingegeven door
twee overwegingen: de geografische gesteldheid enerzijds en de
ingrijpende veranderingen sinds het midden van de 19de eeuw
anderzijds. Met die laatste wordt uiteraard met name de aanleg
van het Noordzeekanaal bedoeld, gevolgd door het ontstaan van
IJmuiden en de bouw van de Hoogovens; maar het betreft ook de
drastische veranderingen in het duin door de drinkwaterwinning
vanaf de oprichting van de Amsterdamsche Waterleiding Mij. in
1851. Wat de geografische gesteldheid betreft stelde het duin
onder Velsen ook vóór het midden van de 19de eeuw natuurlijk
veel minder voor dan dat onder Bloemendaal en Zandvoort. Niet
alleen zijn de jonge duinen in beide zuidelijke gemeenten veel
hoger en breder, maar ook is het oude duin hier zelfs nu nog op
een aantal plaatsen waarneembaar. Als geografisch criterium
voor het verzamelen van toponiemen is de situatie omstreeks
1800 genomen, toen vele oude duinen nog onontgonnen dan wel
onbebouwd waren.xvi Deze lagen grotendeels op het grondgebied
van beide kustgemeenten en dat is mede de reden, dat Haarlem
met Heemstede en Schoten niet in de inventarisatie zijn meegenomen. Een andere reden is, dat het verwerken van de complete
stadsgeschiedenis van Haarlem wel een erg grote uitbreiding van
de thematiek zou geven. Uiteraard is de grote invloed van de
stad op duin en binnenduinrand wel bij het onderzoek betrokken.
Overigens is er nog een andere beperking opgelegd voor het
aantal namen van de binnenduinrand, en die betreft de
landhuizen. In beginsel zijn alleen die huizen opgenomen, die
middeleeuwse wortels hebben, dan wel vóór het midden van de
17de eeuw bestonden. Enkele uitzonderingen zijn gemaakt voor
die landgoederen die een essentiële invloed hebben uitgeoefend
op de verdere vorming van het landschap, zoals Elswout en Duin
en Kruidberg. Deze keuze heeft een element van willekeur in
zich, maar is mede ingegeven door de wens om de inventarisatie
niet al te zeer te laten uitdijen en de nadruk te blijven
leggen op het duin in eigenlijke zin.
De tweedeling in tijd heeft als grens 1850. Een gelukkige
bijkomstigheid bij de keuze voor deze caesuur is, dat de oudste
Topografische Kaarten van Zuid-Kennemerland juist uit de jaren
1849 en 1850 stammen, zodat ze nog juist voor het gehele gebied
konden
worden
meegenomen.
Verder
zijn
uiteraard
de
waterschapskaarten van Rijnland en Uitwaterende Sluizen van
eminent belang voor het verkrijgen van een betrouwbaar overzicht van de topografie en toponymie van het gebied. De gemeenten waartoe het onderzoek zich heeft beperkt vallen samen
met de oude ambachtsheerlijkheden langs de kust, te weten
Velsen, Aelbrechtsberg (Bloemendaal, Aerdenhout en Vogelenzang)
en Zandvoort. Er is uitgegaan van de 19de-eeuwse grenzen,
hetgeen inhoudt dat de grenswijziging van 1927 tussen Haarlem
en Bloemendaal buiten beschouwing is gelaten; alles ten westen
van de oude grens langs de Houtvaart en de Delft is bij de
inventarisatie meegenomen.
De periode na 1850 concentreert zich als gezegd op het
jonge duingebied, zoals dat nu grotendeels onder de natuurbeschermingsorganisaties
valt.
Daarbij zijn de Amsterdamse
Waterleidingduinen, voorzover gelegen in de provincie NoordHolland, in hun algemeenheid meegenomen, maar mede gezien de
wens van de opdrachtgever is de nadruk gelegd op het gebied
tussen de Zandvoortseweg en IJmuiden, dat tegenwoordig het
Nationaal Park Zuid-Kennemerland vormt. Ondanks deze geografische inperking levert het duin hier een onvermoede schat op aan
toponymisch materiaal.
Beide perioden vormen een afzonderlijk deel van het
rapport. Het eerste deel bevat een lijst van toponiemen per
gemeente, terwijl het tweede deel één lijst voor het gehele
beschreven duingebied omvat. Van elke naam worden in een vaste
volgorde de eerste en/of belangrijkste vermeldingen gegeven,
een omschrijving van de geografische ligging, een verklaring en
nadere bijzonderheden, dan wel een verwijzing naar andere
lemma's of naar literatuur.
Enkele voorlopige resultaten
De oudere toponiemen in het jonge duingebied, zoals ze onder
meer voorkomen op de kaarten van de hoogheemraadschappen, zijn
opvallend vaak samengesteld met -veld. Dit zou kunnen wijzen op
een gebruik als weidegrond, iets waarvan we alleen nog iets
gewaarworden dankzij de gegevens over de 18de-eeuwse schapenhouderij achter Mariënbosch.xvii In sommige gevallen wordt het
element 'veld' later vervangen door 'vlak', wat zou kunnen
wijzen op het in onbruik of vergetelheid raken van de weidefunctie.xviii Geomorfologisch gezien is er tussen beide begrippen
niet of nauwelijks verschil. Het specificerende eerste woord in
deze samengestelde namen geeft meestal een kwalificatie van het
terrein weer. Het gaat om de kleur of aard van de bodem (Rumpelveld, Zwarteveld), om de vorm (Naaldeveld, Drieveld), om de
begroeiing (Palmveld, Bentveld) of om het vóórkomen van water
(Pettenveld, Sprenkelveld). Veel minder vaak is er een verwijzing naar een eigenaar (Gijssenveld, Oeltgens veld) of naar een
voorkomen van vogels of ander wild. In dit laatste geval hebben
we alleen de naam Hazeveld gevonden, naast enkele andere
samenstellingen zoals Kieftendel en Eendenplas. Pas in de
recente naamgeving, dus die van na 1850 of zelfs van na circa
1920 toen de natuurbescherming opkwam, gaat de fauna een
sterker rol spelen. Opvallend is tenslotte dat namen op -pan in
Zuid-Kennemerland vrijwel ontbrekenxix, en dat ook die op -del
betrekkelijk zeldzaam zijn. De toppen hebben in deze periode
vrijwel nooit afzonderlijke namen, noch in de jonge duinen noch
in de oude; zelfs blinkers en klingen troffen we weinig aan.
Laatstgenoemd begrip lijkt de plaatselijke variant te zijn van
het in Noord-Kennemerland zeer gangbare nollen, dat rond Velsen
en Bloemendaal volkomen onbekend schijnt te zijn geweest.
De kaarten van vóór 1850 geven ons betrekkelijk weinig
details over de kern van het huidige Nationaal Park, en met
name dat direct achter de zeereep - globaal het gebied ten
noorden en zuiden van Bloemendaal aan Zee. Juist hier bevindt
zich echter een reeksje intrigerende namen, die weliswaar pas
op recente kaarten voorkomen, maar die een veel oudere herkomst
zouden kunnen hebben. We noemen dan Groot en Klein Olmen,
Schelpengat, Schuitegat, Houtglop, Lattendel, Langerak, Rijp en
Zijp.xx Het namenpaar van de twee valleien waarin vroegmiddeleeuwse bewoning is aangetroffen is niet op een bevredigende
manier te verklaren. Welke reminiscentie die 'Olmen' bevatten
valt dus vooralsnog niet uit te maken. Een schuitegat is
vrijwel altijd de (soort)naam van een slufter, waarin kleine
schepen bij stormweer beschutting konden zoeken. Ook onder
Hargen, in de Schoorlse Duinen, kennen we een duinpan van die
naam, die eveneens vlak achter de zeereep is gelegen. Houtglop
en Lattendel zijn benamingen voor plekken waar jutters het
gevonden hout borgen. Het moeten in ieder geval plekken zijn
geweest die van het strand gemakkelijk bereikbaar waren; het
(West)Friese glop is de benaming van een smalle doorgang (vgl
de Glopstukken onder Castricum). De naam Langerak is voor
meerderlei uitleg vatbaar; het hoeft geen vaarwater te zijn,
maar kan ook eenvoudig zijn gebruikt voor een lange, rechte
duinvallei. Met een rijp en een zijp in ons namenbestand zijn
we echter weer dichter bij mogelijke slufters; de laatste wijst
op een uitwatering, in dit geval zeker in zeewaartse
richting.xxi Het (West)Friese woord rijp betekent 'oever' en is,
behalve in de naam van het bekende 'beste dorp' van NoordHolland, De Rijp, in talloze toponiemen verwerkt, tot in
Denemarken aan toe.xxii Het voorkomen van deze veldnaam vlakbij
Zandvoort is intrigerend, aangezien ook deze dorpsnaam duidt op
een opening in de zeereep; het moet ooit een 'doorwaadbare
plaats in het zand' hebben aangeduid. Het beeld dat Rentenaar
heeft geschetst van de vroegmiddeleeuwse kustlijn, die zo heel
weinig leek op de strakke duinvoet langs een doorlopend strand
zoals we die nu kennen, lijkt hiermee bevestigd.xxiii Overigens
kende Zuid-Kennemerland tot de aanleg van het Noordzeekanaal
nog één zo'n natuurlijke bres in de zeeduinen, te weten het
Watergat of Velsergat, waardoor de natte duinvallei de Breesaap
naar zee afwaterde.
Een opmerkelijk fenomeen naast de 'natte' toponiemen in
het jonge duin is dat van de duinpolders. Onder duinpolder
wordt verstaan 'een duinvallei, waarvan de waterstand kunstmatig kan worden beheerst'.xxiv In Noord-Kennemerland troffen we
er één aan, de Hoepvallei, waar in de 19de eeuw zelfs een
molen-tje heeft gestaan. In Zuid-Kennemerland zijn het er drie
of vier, al naar gelang men de criteria wat enger of ruimer
stelt. Het meest uitgesproken is uiteraard de Breesaap ('brede,
natte vlakte'), die is voorzien van een Ringsloot en twee
afwateringen, één naar zee in de vorm van het Velser Gat of
Watergat, één naar het Wijkermeer via de daar aanwezige duinrellen. Maar ook de Soersaap ('zurige, natte vlakte') in de
Herenduinen achter Velserbeek fungeert kort na 1800 als een
duinpolder, al is de wateronttrekking daar zo sterk geweest dat
de vallei is verdroogd en vervolgens volledig overstoven
raakte. Het Sekveld, ook als Zegveld aangeduid en nu onderdeel
van de Amsterdamse Waterleidingduinen, had al in de 17de eeuw
een afwatering in de richting van de Rijnlandse weteringen
onder Noordwijkerhout. Tenslotte is ook het Kuytegat bij
Aerdenhout te beschouwen als een ontwatering van een natte
duinvallei, en wel die waarin vermoedelijk in de 16de eeuw
Bentveld is ontstaan. De namen Zegveld ('veld waar zegge
groeit') en Bentveld ('veld waar buntgras groeit') lijken
evenals de Breesaap en de Soersaap op een bij elkaar behorende
onderneming, maar nadere gegevens daarover ontbreken.
De dynamiek is in de 18de en 19de eeuw nog volop in het
duin aanwezig. Het rapport van Kops uit 1798 vermeldt voor
Zuid-Kennemerland, net als voor andere delen van de Hollandse
duinen, grote verschillen in de onderhoudstoestand als gevolg
van het door de diverse eigenaren gevoerde beheer. De zeeduinen
onder Bloemendaal en Zandvoort liggen er dankzij het beleid van
het Hoogheemraadschap van Rijnland goed bij; die onder Velsen
ogen volstrekt chaotisch. Meer naar binnen toe zijn er beboste
of ten minste 'bekorste' (met een vegetatie overdekte) duinen,
maar ook stuivende gedeelten waarvan zelfs de eigendomsgrenzen
niet meer te vinden zijn. De geïmproviseerde grensafbakeningen
met runder- of paardenschedels vinden hun echo in de
verschillende paardekop-toponiemen in het huidige duin. Er
komen trouwens ook verschillende met schei of steen (=
grenssteen) samengestelde namen voor. Dat het stuiven lang is
voortgegaan valt aan de hand van de kaarten vast te stellen. Zo
bestond het Zwarteveld ten zuidoosten van Zandvoort in 1647 uit
een 'Groot' en een 'Klein' gedeelte, maar was daar in 1823 een
derde vallei van die naam bijgekomen. Ten westen daarvan zijn
in diezelfde periode het Groot en Klein Sekteveld alsmede het
Rozenwater uitgestoven; het verplaatste zand heeft een nieuwe,
hoge duinrug gevormd tegen Groot Bentveld aan. In de
Heerenduinen blijkt de door Gevers in 1823 in kaart gebrachte
Soersaap in 1849 volledig verdwenen te zijn door de sterk
stuivende blinkert aan de zuidwestzijde. Deze duinpolder kan
dus gelden als een mislukte duinontginning.
Duinontginningen zijn er natuurlijk altijd geweest. Net
als in Noord-Kennemerland werden daar aanvankelijk vlakke,
vochtige duinvalleien voor gebruikt, waarvan sommige wellicht
vanouds extensief gebruikte cultuurgrond zijn geweest. Grooten Klein-Bentveld stammen getuige het kaartboek van Ockersz
(1599) uit de 16de eeuw. Middenduin is een initiatief uit de
18de eeuw, waarschijnlijk vanuit eenzelfde filosofie ondernomen
als de Brabantsche Landbouw bij Castricum. Veel thans
voorkomende toponiemen duiden op kleine ontginningen of gebruik
als weidegrond, zoals die in de 19de eeuw in toenemende mate
hebben plaatsgevonden. In de Woestijn, Kostverloren en Het
Paradijs bij Zandvoort, die ook als zodanig op te kaarten staan
aangegeven,
duiden
op
het
beperkte
succes
van
echte
duinboerderijen. Gebruik voor landbouw (met name aardappelteelt) en weiden van runderen of schapen ligt ten grondslag van
namen
als
Aardbeienvlak,
Duinpieperpad,
Ezelwei,
Grote
Schapenkamp, Haverland, Koebocht en De Lakens. Aan de jacht
herinneren namen als In den Argus, Jagtduin en het tweemaal
voorkomende Lichtbakkeet. Het militair gebruik, ook bekend in
Noord-Kennemerland (b.v. het Fort benoorden Bergen aan Zee)
heeft de verschillende Excerceervelden langs de Bloemendaalse
Zeeweg hun naam gegeven. Oudere bedrijvigheid, zoals de schelpenvisserij, het visvervoer, de vogelvangst en de zanderij
hebben een beperkt aantal namen achtergelaten: enkele Schulpwegen, een tweetal Vis(sers)paden, eveneens twee Vinkenbanen en
wat zandvaarten in de strandvlakte bij Bloemendaal en Overveen.
In de 19de eeuw wordt de benoeming van plekken in het duin
intensiever door het toenemen van het gebruik. Behalve aan de
binnenduinrand, waar een beperkt aantal toppen al vóór 1800 een
naam had, zijn de bergen, duinen, blinkers en kopjes vooral na
die tijd ontstaan. De laatste, de kopjes dus, moeten onder
invloed van het Zuidafrikaans hun aanduiding hebben gekregen,
waarschijnlijk ten tijde van de Boerenoorlogen. Een curieuze
reeks vormen de aan inheemse 'volksnamen' ontleende veldnamen,
zoals Palmveld, Spinnekoppenveld en Bruid van Haarlem. Wat
hierbij de invloed van locale natuuronderzoekers en boswachters
is geweest, valt vooralsnog niet te achterhalen. Sterke
verhalen bij bepaalde namen en naamsverklaringen moeten niet
worden uitgesloten. Naast visserslatijn bestaat er zeker ook
een jagers- en jachtopzienerstaal, die zorgt voor anecdotische
verklaringen van namen als Dronkendel, Kattendel en Oude
Schoen. Maar daarnaast is er getuige de jongste kaart van het
Nationaal Park nog altijd sprake van nieuwe namen, die laten
zien dat de spontane naamgeving ook in het begin van de 21ste
eeuw nog een bijdrage levert aan onze toponymische rijkdom en
verscheidenheid.
Tenslotte
Een onderzoek doet men nooit alleen. Dat geldt ook voor deze
toponymische en historisch-geografische verkenning van ZuidKennemerland. Veel dank derhalve aan Rolf Roos, die opnieuw de
aandrager en aanjager van dit project was, aan Marieke Kuipers
en Rienk Slings van de formele opdrachtgever het PWN, aan de
kaartbeheerders Rob van Iterson (Hoogheemraadschap van Rijnland), Annelies Aerts (Provinciale Atlas Noord-Holland) en
Frans Tames (Noordhollands Archief) - en last but not least aan
Rob Rentenaar (Nivå, Denemarken). Als pionier van het onderzoek
naar de geschiedenis van het duin heeft Rentenaar zijn rijke
kennis en ervaring opnieuw met deze bescheiden inventarisator
willen delen. Hopelijk stelt het resultaat hem en anderen niet
al tezeer teleur.
Bergen NH, december 2008
Lijst van gebruikte kaarten
Frits David Zeiler
Anoniem (1734)
Kaart van de situatie der wegen en stuifduinen rond Elswout,
1734. Manuscript. HHS van Rijnland, Leiden, kaartverz. A 0059.
Anoniem (19de eeuw)
Anoniem, Kaart van Haarlem en omstreken, begin 19de eeuw.
Gekleurd manuscript, ws nagetekend van de kaart van Engelman;
met lijst van buitenplaatsen. Noordhollands Archief, Haarlem,
Provinciale Atlas 0631.
Balthasarsz (1615)
Floris Balthasarsz van Berckenrode, Kaartboek van Rijnland,
1615. Manuscript, HHS van Rijnland, Leiden, kaartverz. A 4068.
Ook verschenen als ingekleurde kopergravure, bestaande uit 20
kaartbladen 1:30.000 en 3 wapenbladen, die tot wandkaart konden
worden samengevoegd, gepubliceerd in 1616.
Beeldsnijder (1575)
Joost Jansz Beeldsnijder, Kaart van Noord-Holland, 1575. Als
reproductie uitgebracht.
Coenraedtsz (1577)
Jacob Coenraedtsz, Kaart van een perceel in de Brederodeduinen
ten n van Huis Vogelenzang, 1577; copie uit ca. 1864. Manuscript. HHS van Rijnland, Leiden, kaartverz. A 0055.
Colon (1639)
Jacob Aertsz Colon, Kaart van Holland, 1639. Reproductie door
Canaletto, Alphen aan den Rijn 1979.
NB Minder nauwkeurig dan de kaart van Dou.
Dou (1647)
Jan Jansz Dou en Steven van Brouckhuysen, Kaart van het Hoogheemraadschap van Rijnland, 1647. Eerste versie, ook als
kaartboek uitgebracht. Druk. Aanwezig in HHS van Rijnland,
Leiden.
Dou (1661)
Johannes Dou, Kaart van de voorzijde van de duinen tussen
Vogelenzang en Velsen, 1661. Manuscript. HHS van Rijnland,
Leiden, kaartverz. A 0058.
Dou (1687)
Johannes Dou en Zeeger Wolfsen, Kaart van het Hoogheemraadschap
van Rijnland, 1687. Tweede, bijgewerkte versie. Druk. Aanwezig
in HHS van Rijnland, Leiden.
Dou (1745)
Johannes Dou, Kaart van het Hoogheemraadschap der Uitwaterende
sluizen in Kennemerland en West-Friesland, 1745 (5de druk).
Heruitgave als Kaartboek, Alphen aan den Rijn 1970, 1980''.
Duyndam (1645)
Hendrik Simonsz Duyndam, Kaart van de grens tussen de duinen
van Brederode genaamd de Leyduinen en de duinen van de grafelijkheid, 1645. Copie uit ca. 1864. Manuscript. HHS van Rijnland, Leiden, kaartverz. A 0056.
Engelman (1784)
Daniel Engelman, Verdeeling van de Breesaap (...). Manuscript,
1784, copie naar kaart door Pieter Soetelief, 1699/1700.
Noordhollands Archief, Haarlem, Provinciale Atlas 2214.
Engelman (1794)
Daniel Engelman, Kaart van Haarlem en omgeving, 1794. Gedrukt.
HHS van Rijnland, Leiden, kaartverz. A 0041. Ook aanwezig in
Noordhollands Archief, Haarlem, Provinciale Atlas 0623, *0624,
*0627, 0628 en *0629 (de * gekleurd; enkele ex. herdruk uit
1806).
Gevers (1823-3) en (1823-4)
D.T. Gevers, Kaart der afwatering van het Zegveld, en Kaart der
afwatering van Soersaap, 1823. Gedrukt. Bijlagen bij de
Verhandeling over het toegangbaar maken der Duinvalleijen.
Noordhollands Archief, Haarlem, kaartverz. 803-3 en 803-4.
NB De nrs 1 en 2 betreffen de Waalsdorpsche Afwatering resp.
Wassenaar en Katwijk, de nrs 5 en 6 de Hoepbeeksche Afwatering
en Bergen.
GPA (1988)
Grote Provinciale Atlas 1:25.000 Noord-Holland. Groningen 1988,
kaartbladen 78 (Zandvoort), 79 (Havendammen van IJmuiden), 80
(Velsen-Noord, IJmuiden, Santpoort-Noord), 88 (Santpoort-Zuid,
Bloemendaal,
Haarlem),
96-97
(Zandvoort-Vogelenzang),
98
(Haarlem, Heemstede, Bennebroek), naar kaarten uit 1982-1988.
Nautz (1836)
F.J. Nautz, Nieuwe kaart van Haarlems schoone omstreken, 1836.
Gekleurde kopergravure. Noordhollands Archief, Haarlem, Provinciale Atlas 1812. Met lijst van buitenplaatsen; voortzetting
van de kaart van Engelman (1794, 1806).
Ockersz (1599)
Adriaen Ockersz, Kaartboek van de lage en hoge landen gelegen
in Albertsberch, Overveen en Vogelenzang, 1599. Manuscript.
Noordhollands Archief, Haarlem (Archief Kennemerland), Archief
van het Ambachtsbestuur Tetterode, Aelbertsberg en Vogelenzang,
1596-1811 (1814) nr 88. Overgetekend in 1965 door Ch. Lebeau op
de kadastrale kaart 1:25.000 uit 1954.
Van der Paauw (1805)
G. van der Paauw Az, Kaart van de omstreeken der stad Haarlem
van de Beverwijk tot Hillegom. Manuscript, 1805. Noordhollands
Archief, Haarlem, Provinciale Atlas 0613.
NB Met lijst van buitenplaatsen en enkele andere bijzonderheden
(121 nrs).
Reliëfkaart
Reliëf- en valleienkaart
Schaal 1:10.000. PWN 2000.
Nationaal
Park
Zuid-Kennemerland.
Sluijter (1566)
Pieter Sluijter, Kaart van het Haarlemmerambacht (incl. de
ambachten Aelbertsberg c.a.), ca. 1566. HHS van Rijnland,
kaartverzameling A 0323. NB Op linnen geschilderd en sterk verbleekt, waarbij de meeste namen onleesbaar zijn geworden.
Snoek (1765)
Adriaen Snoek, Kaart van een duinvlak achter Woestduin en van
de voorgestelde omlegging der wegen aldaar. Manuscript, 1765.
HHS van Rijnland, Leiden, kaartverz. A 0060.
Thijsse (1940)
Jac.P. Thijsse, Zuidkennemerduinen
1:10.000, in bezit van PWN.
in
1940.
Manuscriptkaart
TK (1849) en (1850)
Topografische kaart der Nederlanden 1:50.000, bladen 24-I
(1849), 24-II (1850), 25-I (1849), 25-III (1849). Druk. Overeenkomstige bladen in de Grote Historische Atlas van Nederland
1:50.000, I West-Nederland 1839-1859, Groningen 1990: nrs 29,
28, 30 en 36.
TK (1892)
Topografische kaart 1:25.000, verkend in 1892, gedeeltelijk
herzien 1899-1903, uitgegeven in 1904 en 1905; herdrukt in
Grote Historische Atlas Noord-Holland, Tilburg 2006, kaartbladen 327 (Groot Olmen), 328 (Spaarndam), 345 (Zandvoort), 346
(Haarlem).
Vis (1790)
Klaas Vis, Kaart behorende bij het octrooi tot het weiden van
schapen in de duinen door de eigenaren van Marienbosch, 1790.
Manuscript. HHS van Rijnland, Leiden, kaartverz. A 0061. Vgl
ibid. A 0083 (copie) en A 0061 (copie van kaart van Jan Ruij
uit 1773 door Jacob de Sauvage, met paden ingetekend door Klaas
Vis).
WKD (1975)
Wandelkaart Het Nationale Park de Kennemerduinen 1:10.000.
Overveen 1975. Omvat alleen het oorspronkelijke nationaal park.
WZK (2006)
Wandel- en fietskaart 1:20.000 Nationaal Park Zuid-Kennemerland. 's-Graveland 2006.
Gedrukte bronnen en literatuur
Vd Aar
Joke van der Aar en Siebe Rolle, Santpoort: twee dorpen in de
schaduw van Brederode.
waarden. Haarlem 1991.
Bebouwingsgeschiedenis
en
monumentale
Albers
L.H. Albers, Landgoederen van Zuid-Kennemerland. Inventarisatie
en beschrijving van cultuurhistorische aspecten van de tuinen,
parken en bossen. Amsterdam 1984.
Beekman
Frans Beekman, De Kop van Schouwen onder het zand. Duizend jaar
duinvorming en duingebruik op een Zeeuws eiland. Utrecht 2007.
De Cock
J.K. De Cock, Bijdrage tot de historische geografie van Kennemerland in de middeleeuwen op fysisch-geografische grondslag.
Assen 1965, Arnhem 1980''.
Dekker
C. Dekker, De vorming van aartsdiakonaten in het diocees
Utrecht in de tweede helft van de 11e en het eerste kwart van
de 12e eeuw. Geografisch Tijdschrift NR XI (1977), 339-360.
Duyve
J. Duyve en G. Baeyens, Veldnamen in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Hillegom 1992.
Van Eeden
F.W. van Eeden, Onkruid. Botanische wandelingen. Herdruk van de
uitgave van 1886, Haarlem 1974. Met inleidingen door E.C.M.
Roderkerk en Jan P. Strijbos.
Glossarium
H.S. Danner, B.K. van Rijswijk, C. Streefkerk en F.D. Zeiler,
Polderlands. Glossarium van waterstaatstermen. In druk.
Goederenlijst
Lijst van goederen en horigen van de St. Maartenskerk (Domkerk)
te Utrecht, ca. 925-940. Tekst in: S. Muller Fz., Oorkondenboek
van het Sticht Utrecht I, Utrecht 1920, nr 49.
Gort met stroop
Tj.W.R. de Haan (red.), Gort met stroop. Over geschiedenis en
volksleven van Zandvoort aan Zee. Den Haag 1968.
Groesbeek
J.W. Groesbeek, Middeleeuwse kastelen van Noord-Holland: hun
bewoners en bewogen geschiedenis. Rijswijk 1981.
Heukels
H. Heukels, Woordenboek der Nederlandsche volksnamen van
planten (1907). Heruitgave door H.J.T.M. Brok en P. Smit,
Utrecht 1987.
Jacht-bedryff
A.E.H. Swaan (red.), Jacht-bedryff. Heruitgave naar het handschrift in de Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage. Leiden
1948.
Jelgersma
S. Jelgersma et al., The Coastal Dunes of the western Netherlands; geology, history and archaeology. Mededelingen Rijksgeologische Dienst NS 21 (1970), 93-167.
Koene
Bert Koene, Aske. De lokalisatie van een 9de-eeuws koningsgoed.
Holland 40 (2008), 289-300.
Kops
J. Kops, I. Tegenwoordige staat der duinen van het voormalig
gewest Holland. II. Ontwerp tot vruchtbaarmaaking der duinen.
Leiden 1798, 1799.
Kurtz
G.H. Kurtz en J.J. Temminck, De straat waarin wij wonen. Alle
Haarlemse straatnamen verklaard. Haarlem 1999''.
Lexicon
R.E. Künzel, D.P. Blok en J.M. Verhoeff, Lexicon van nederlandse toponiemen tot 1200. Amsterdam 1988.
Molenaar
Arjen Molenaar, De cultuurhistorische waarde van ontginningen
en dennenbosaanplant in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland.
Velserbroek 2006''.
Nollen - krochten - blinken
F.D. Zeiler, Nollen - krochten - blinken. Duintoponiemen tussen
Wijk aan Zee en Camperduin. Z.pl. [Bloemendaal] 1995.
OHZ
A.C.F. Koch, J.G. Kruisheer en E.C. Dijkhof, Oorkondenboek van
Holland en Zeeland tot 1299, deel I-V. 's-Gravenhage/Maastricht/Assen 1970, 1986, 1992, 1997, 2005.
Rentenaar 1977
R. Rentenaar, De Nederlandse duinen in de middeleeuwse bronnen
tot omstreeks 1300. Geografisch Tijdschrift NR XI (1977), 361376.
Rentenaar 1984
R. Rentenaar, Vernoemingsnamen. Een onderzoek naar de rol van
de vernoeming in de nederlandse toponymie. Amsterdam 1984.
Roderkerk
E.C.M. Roderkerk, De Kennemerduinen. Haarlem 1975.
Schönfeld
M. Schönfeld, Veldnamen in Nederland. Amsterdam 1950, Arnhem
1980''.
Sterck
J.M. Sterck-Proot, Geschiedenis van Aerdenhout. Haarlem 1939.
Strijbos
Jan P. Strijbos, Vogelvrij. Mensen en tijden die ik gekend heb.
Haarlem 1976.
Van Venetien
J. van Venetien, Hart van Kennemerland. Album van leven en
werken in Midden-Kennemerland door de eeuwen heen. IJmuiden
1968.
Afkortingen
aanv
afb
ald
aanvankelijk
afbeelding
aldaar
bet
bijl
bv
c a
c q
ca
Du
dwz
e
ed
ev
FN
Fri
GPA
H
HHS
HN
id
ihb
It
itt
ivm
km
ME
mr
n
nav
nl
NN
no
NP
nr
nw
o
o a
OHZ
oorspr
p
PN
pp
PWN
RK
s v
SN
tek
thv
TK
t o
tpv
ttv
t w
verm
VN
vgl
vlg
w
WKD
WN
betekenis
bijlage
bijvoorbeeld
cum annexis, met toebehoren
casu quo, oftewel
circa, omstreeks
Duits
dat wil zeggen
eeuw
editie
en verder, en volgende
familienaam
Fries
zie lijst van kaarten
heilige
hoogheemraadschap
huisnaam
idem, dezelfde
in het bijzonder
Italiaans
in tegenstelling tot
in verband met
kilometer
middeleeuwen
meester
noord, noordelijk
naar aanleiding van; naar analogie van
namelijk
nederzettingsnaam
noordoost, noordoostelijk
Nationaal Park (Zuid-Kennemerland)
nummer
noordwest, noordwestelijk
oost, oostelijk
onder anderen
zie literatuurlijst
oorspronkelijk
pagina
persoonsnaam
pagina's
Provinciaal Waterbedrijf Noord-Holland
Rooms-Katholiek
sub voce, onder de naam
straatnaam, wegnaam
tekening
ter hoogte van
Topografische Kaart (zie lijst van kaarten)
tegenover
ter plaatse van
ten tijde van
te weten
vermelding
veldnaam
vergelijk
volgens
west, westelijk
zie lijst van kaarten
waternaam
WO II Wereldoorlog II
ws
waarschijnlijk
ww
werkwoord
WZK
zie lijst van kaarten
z
zuid, zuidelijk
ZAfr
Zuid-Afrikaans
z ald zie aldaar
z o
zie ook
zgn
zogenaamde
zo
zuidoost, zuidoostelijk
zw
zuidwest, zuidwestelijk
NOTEN
i.
Zie literatuurlijst.
ii.
Dit betreft bijvoorbeeld aanduidingen als 'schaapskooi',
'pompstation' of 'belvédère', die kunnen uitgroeien tot veld-,
huis- of straatnaam. In dit rapport zijn ze in het algemeen wel
opgenomen, echter met uitzondering van de soortnamen in de
bebouwde kommen van Zandvoort en IJmuiden.
iii. Het gaat hierbij, zoals bij de meeste oude bronnen, niet
om een authentiek overgeleverde tekst, maar om een vermelding
uit later eeuwen, waarvan deskundigen de betrouwbaarheid echter
groot achten.
iv. Zie het nog niet gepubliceerde proefschrift van Chris de
Bont (Wageningen Universiteit, 2008). De reeks vluchtburgen,
ten onrechte wel eens als 'vikingburcht' aangeduid (ze zijn
juist tegen de Scandinavische zeerovers gericht), omvat van
zuid naar noord: Souburg, Middelburg, Burgh (Schouwen), Vlaardingen, Rijnsburg, Velserburg, Oudburg (Bergen) en Den Burg
(Texel). Overigens zijn alleen de eerste drie en de laatste
archeologisch aangetoond.
v.
vi.
Koene 2008.
De Cock 1965 en Dekker 1977.
vii. Het is opvallend, dat juist in dit kerngebied een aantal
oudere nederzettingsnamen is afgeleid van personen of groepen
van personen: Adrichem ('woonplaats van Adrik'), Heemskerk
('kerk van Hemezo'), Assendelft ('gegraven water van de "Askmannen"'), Castricum ('woonplaats van de mensen van "Caster"').
Ten noorden van Castricum zijn de geografische namen vrijwel
altijd ontleend aan het landschap of een locatie met een
speciale betekenis; dit geldt zowel voor de oudere namen
(Bergen, Oudorp) als voor de jongere in de veenontginningen
(Oudkarspel, Mijzen). Vanaf Velsen zuidwaarts hebben we hetzelfde beeld: Velsen is een waternaam, Schoten duidt op een
vooruitstekend stuk land, Haarlem op een bewoonde heuvelrug,
Heemstede op een bewoonde plaats zonder meer. Het zou interessant zijn om dit verschijnsel te toetsen aan de (schaarse)
gegevens over de vroegmiddeleeuwse machtselite en de latere
klasse van de welgeborenen, die juist in het gebied rond
Velsen-Heemskerk-Assendelft sterk is vertegenwoordigd.
viii. Integrale tekst in het Oorkondenboek Utrecht nr 49 (zie
lijst van bronnen en literatuur).
ix. Rentenaar 1977 gebruikt de term 'Haarlemmerhout' voor het
gehele Zuidkennemer bosgebied in de vroege middeleeuwen.
x.
Het gaat in ieder geval om Scoronlo (Schoorl), Vranlo
(Vronen of St. Pancras), Heilighenlo (Heiloo) en Bodekenlo
(Boekel); de straatnamen Scharloo in Alkmaar en Uitgeest
behoren wellicht niet tot de echte nederzettingsnamen. Overigens is de naam van de Alkmaarder Hout pas gegeven na het
planten van dit stadbos in navolging van Haarlem en Den Haag in
1608; daarvoor sprak men over dit gebied als 'de Geest'.
xi.
Pers. meded. Th. Spek (RACM/RU Groningen).
xii. Berkenrode (1284 die Berckenrode) valt verder buiten onze
inventarisatie, omdat het onder het territorium van Heemstede
ressorteert. Hetzelfde geldt voor het bij Bennebroek gelegen
Allardsrode (1248 silva que Alardes rode dicitur, 'het bos dat
A. wordt genoemd').
xiii.
Het woord komt in allerlei varianten voor, zoals
zijdwende, zijdwendige dijk, zuidwendedijk, zijdewind, zuwe en
zouwe. Zie Glossarium, lemma 'dwarsdijk'.
xiv.
Zie o.m. de anonieme kaart uit 1734.
xv.
P. Vos, geoloog bij TNO, achtte een dergelijke situatie
desgevraagd niet onwaarschijnlijk.
xvi.
Voornaamste bron is hier het duinrapport van Kops.
xvii. Kaart van Klaas Vis (zie lijst) uit 1790, gebaseerd op
octrooi van 1773.
xviii.
Schönfeld p 43 verwijst expliciet naar het opvallend
gebruik van het gesubstantiveerd adjectief 'vlak' in de duinen
bij Haarlem.
xix.
T.w. de Groote Pan bij Kattendel, voor het eerst genoteerd door Thijsse in 1940, de onder Appelberg vermelde maar
niet op een kaart teruggevonden Appelenpan alsmede wellicht het
Pannenland.
xx. Vgl Rentenaar 1977, 370-371 over deze namen, voorzover ze
kunnen wijzen op slufters en andere onderbrekingen van de
zeeduinen.
xxi. Vlg Gort met stroop p 45 is deze naam afkomstig van een
in 1742 gestrand schip.
xxii. Men denke aan Rijpwetering (ZH) of Hardegarijp en Dronrijp in Friesland. Ribe in Zuidwest-Jutland ligt op de oever
van een riviertje en is vermoedelijk een stichting van Friese
kooplieden uit het begin van de 9de eeuw.
xxiii.
Rentenaar 1977.
xxiv. Glossarium, lemma's 'duinpolder' (bepolderde duinvallei)
en 'polder' (bet. 3: gebied waarin de waterstand kunstmatig kan
worden beheerst, onafhankelijk van zijn omgeving).
I
De periode vóór 1850
1
2
3
Gemeente Velsen
Gemeente Bloemendaal
Gemeente Zandvoort
NB 1
De gemeentelijke indeling is die van de 19de eeuw, dus
voor de grenswijzigingen van 1927
NB 2
De alfabetisering is lexicografisch, d.w.z. dat de ij
wordt geplaatst als i + j
1
Gemeente Velsen
Aer geest
Zie Darengeest
VN
Accummerduin
VN
1 Kops bijl C 3 (1798)
2 Deel van de nollen bij het Huis Velserduin
3
De naam lijkt afkomstig van een oude NN, waarover verder
niets bekend is; in Du taakgebied kwam Accum als FN voor
4
Alenbeeck
WN
1 Dou (1745) Alenbeeck
2 Watertje in z deel van Velsen tussen Driehuis en Wijkermeer
3
Smalle, stromende waterloop, mogelijk in algemeen gebruik
(Alenbeek < *Allenbeek); vernoeming naar de vissoort (aal) is
gezien het milieu minder ws, tenzij deze niet 'paling' betekent
maar een andere soort weergeeft, b.v. beekprik
4
Beeck
WN
1 Dou (1745) Beeck
2 Watertje in z deel van Velsen (langs Groene Laantje)
3 Soortnaam voor smalle, stromende waterloop
4
Biesveldeken
VN
1 Dou (1687); Dou (1745)
2 Kleine vallei nw van Kruidberg
3 Vlak, open terrein van geringe omvang, met biezen begroeid
4
Blaauwe Trappen
VN
1 Engelman (1794); Van der Paauw (1805); Gevers (1823)
2 Trap naar duintop ten zw van het Huis Brederode
3 De traptreden waren oorspronkelijk blauw geschilderd
4 Van Venetien p 90, tek 1813
Blaauw Torentje
HN
1 Nautz (1836)
2 Uitzichtstoren op duin ten w van Driehuis
3 Blijkbaar evenals de Blaauwe Trappen opvallend gekleurd
4
Brederode (Huis)
HN
1 OHZ 888 (1251) als PN: Wilhelmus de Brederode; Beeldsnijder
(1599) Brederode; Ockersz (1599) Het Huys te Breero; Dou (1745)
't Huys te Brederode; Nautz (1836) Ruïne van het Huis te
Brederode
2 De nog bestaande 'Ruïne van Brederode'
3 Oorspr ontginningsnaam: de brede bosontginning
4 Groesbeek p 73-81; vgl Duyve p. 11 (die als eerste vermelding 1244 noemt)
Breesaap
VN
1 Dou (1745) De Bree Saep; Engelman (1784) Breesaap; Van der
Paauw (1805) De Bree Zaap; Gevers (1823-4) Breesaap
2 Duinvallei of kleine strandvlakte, later ook duinpolder tpv
Hoogovens
3 Van 'bree(d)' en 'saep' in bet van nat terrein
4 Vgl Soer saep
Breesaaper duynen
VN
1 Engelman (1784); Kops bijl C 2 (1798)
2 Nollen aan o zijde van de Breesaap
3 Ontleend aan de ligging
4
Breesaaperhof
HN
1 TK (1849)
2 Herenhuis en boerderij midden in de Breesaap
3 Hof in bet (boeren)hofstede
4 Van Venetien p 119, tek 1853 en p 186, foto's, ca 1890-1900
Claes Walle
VN
1 Dou (1745)
2 Terrein ten w van de Merkies en de Laegies, zie ald
3 Nollengrond met PN
4
Blijkbaar opvallende verheffing in het verder vrij lage en
natte terrein o van de Breesaap
Coleijn
VN
1 Dou (1745) Coleijn
2 Kleine vallei tussen Breesaap en Soersaap
3 Ws PN
4
Darengeest
1 De Cock p 131 Darengheest;
2
Terrein ten z van het
Smalgeesten
3
Wellicht dor of doornig
Dorregeest bij Uitgeest), al
erg ws
4
Dou (1745) Aer geest
dorp Velsen, tussen Hofgeest en
bouwland op de oude duinen (vgl
is overgang o > a taalkundig niet
Delft
WN
Zie onder Gemeente Bloemendaal
Driehuis
NN
1 Dou (1745) Drie Huysen
2 Gehucht ten zw van Velsen, nu afzonderlijke wijk
3
4
Oorspronkelijk bestaande uit een groepje van drie huizen
Engelmundusbeek
WN
1 Dou (1745) Sint Engelmontsbeek
2 Waterloop langs het dorp Velsen
3
Smalle, stromende waterloop, genoemd naar de schutspatroon
van Velsen, Engelmundus; ook Velserbeek genoemd
4 De Cock p 132-133
Gijssenveld
VN
1
Dou (1687) Gyssen Veldt; Dou (1745) idem; Engelman (1784)
Gijzelvelt; Gevers (1823) Het Gijssen Vlak
2 Kleine vallei z van Breesaap
3 Vlak, open terrein met PN; vgl Jan Gijzenvaart
4 In 1823 bedreigd door een 'zeer sterke verstuiving'; op TK
(1849) niet meer waarneembaar; de naam is desondanks bekend
gebleven en opnieuw gebruikt voor een nabijgelegen duinvallei
(zie verder deel II)
Gijzelveld
Zie Gijssenveld
VN
Groote Bosch
VN
1 Gevers (1823-4)
2 Bos op de binnenduinrand tussen de landgoederen Kruidberg en
Velserduin
3 Naam ingegeven door de omvang van het bosgebied
4 De bebossing dateert van na ca 1650
Groot Helmduyn
VN
1 Dou (1745) Groot Helm duyn
2 Kleine vallei tussen Breesaap en Soersaap
3
Blijkbaar oorspr naam van een opvallend, met helm beplant
duin (itt Blinker)
4 Vgl Groot Helm Veldt onder Zandvoort
Heereduinen
VN
1
Engelman (1784) Heereduynen; Kops, bijlage B 14 (1798)
Noord-Duinen onder Brederode (...) anders genoemd de Heereduinen; Gevers (1823-4) Heeren Duinen
2 De jonge duinen onder Velsen
3 Duinen behorende onder de heerlijkheid (van Brederode)
4
Tegenwoordig ook de duinen ten z van oude limietscheiding,
dus onder gemeente Bloemendaal
Heereweg
SN
1 Dou (1745) Den Heere weg(h)
2 Hoofdweg door het dorp Velsen en z waarts naar Santpoort
3 Weg in eigendom bij de heer, openbare weg, legerweg
4 Vgl Heereweg elders in Kennemerland
Hofgeest
VN
1 Dou (1745) Hoff geest
2 Terrein ten z van dorp Velsen, tegen het Velserbroek aan
3 Bouwland op de oude duinen, behorende bij een hof (centrale
boerderij), mogelijk het huis Te Spijk
4 De Cock p 131-135
Hooge geest
VN
1 Dou (1745)
2 Terrein w van dorp Velsen
3 Hooggelegen bouwland op de oude duinen
4 De Cock p 131-135
Jan Gijzenvaart
WN
1 Dou (1745) Ian Gysen Sant Vaert
2 Vaart vanaf de zo zijde van het Molenduin richting Spaarne
3
Genoemd naar Jan Gijzen, die in 1537 land onder Velsen en
Aelbrechtsberg van Reinout van Brederode in erfpacht kreeg en
daartoe deze vaart mocht aanleggen
4 Kurtz p 105; Van Venetien p 77 en 78, tek 1778 en 1762
Kieftendel
VN
1 Dou (1687) Kieftendel; Dou (1745) idem
2 Vallei z van Soersaap
3 Lage, dalvormige vallei waar kieviten verblijven
4
Kleine Houtweg
SN
1 Dou (1745) Kleyne Hout weg
2 Weg van even ten z van Noorddorp tot even ten n van Velsen
3 Verwijst evenals de Grote Houtweg onder Heemskerk-Beverwijk
naar een bosgebied dat op de grens van Beverwijk en Velsen moet
hebben gelegen
4 Vgl Grote en Kleine Houtweg tussen Haarlem en Haarlemmerhout
alsmede HN Westerhout w van Beverwijk; het z deel heette ook
Koningsweg (TK 1892, die ws abusievelijk spreekt van 'Gr. Houtof Koningsweg')
Koningsweg
Zie Kleine Houtweg
SN
Kruidberg
VN/HN
1 Dou (1745) Cruytbergh; Kops bijl B 14 (1798) Kruidberg
2 Buitenplaats aan de binnenduinrand, zw van Velsen
3 Ws ontleend aan met kruiden begroeide duinhellingen
4
Laddersbeeck
WN
1 Dou (1745)
2 Waterloop ten n van het dorp Velsen
3 Smalle, stromende waterloop, mogelijk met PN
4
Laegies
VN
1 Dou (1745) De Laegies
2 Terrein ten nw van het dorp Velsen bij de Laddersbeeck
3 Laaggelegen terrein met verkleiningsvorm
4 Gescheiden van de Merkies door het Laegies Laentie
Merkies
VN
1
2
3
4
Dou (1745) de Merkis
Terrein ten nw van het dorp Velsen bij de Laddersbeeck
Terrein aan de grens (merk of mark) met verkleiningsvorm
Vgl de Merckes onder Egmond/Wimmenum
Molenduin
VN
1 Dou (1745) De Molen Duyn; Kops bijl C 7-11 Molenduin
2 Oude duingronden op de strandwal van Santpoort
3 Afgeleid van de w van het dorp staande dorpskorenmolen (1745
Core Mole), nu 'De Zandhaas'
4 Later in de 19de eeuw aangeduid als Schapen- of Molenduinen
(vlg Van Eeden p 117-118, genoemd naar schapen die omstreeks
1810 tbv de Leidse lakenindustrie werden gehouden); tot op
heden heet het no deel Schapenduinen
Molenveld
VN
1
Dou (1687) Molen Veldt; Dou (1745) idem; Gevers (1823-4)
Molenvelt
2 Duinvallei w van Kruidberg
3
Mogelijk gegeven in verband met Molenduin; 'veld' in bet
'vlak, open terrein'
4 In 1823 geheel bebost, aansluitend bij het Groote Bosch (zie
aldaar)
Negenaatsveld
VN
1 Dou (1687) Negenaede veldt; Dou (1745) Negenaeds veldt
2 Vallei in de middenduinen w van Kruidberg
3 Vlak, open terrein, misschien met aanduiding van oppervlakte
(bv *Negen maats veld, met 'maat' in bet landmaat: 'mat' of
'gemet')
4
Noordduinen
Zie Heerenduinen
VN
Pettenveld
VN
1 Dou (1687) Pette veldt; Dou (1745) idem
2 Kleine vallei w van Soersaap
3 Vlak, open terrein met putten of andere gaten
4
Reijersvlak
VN
1 Gevers (1823-4) Reijers Vlak
2 Duinpan ten z van het Gijssenveld
3 Vlak terrein met PN
4 Op de TK (1849) niet meer waarneembaar
Ringsloot
WN
1 Engelman (1784) Ringsloot; TK (1849) de Ring Sloot
2 Sloot rondom de Breesaap
3 Soortnaam
4
Rumpelveld
VN
1 Dou (1687) Rumple veldt; Dou (1745) idem
2 Vallei w van Huis Brederode
3 Vlak, open terrein met 'rimpelige' bodem of kleine opgestoven richels, zgn terugwaaiduinen
4 Als de naamsverklaring juist is, moet de naamvorming hebben
plaatsgevonden op een moment dat de vallei in een drassig
stadium door zand overstoven werd; stuifzand op een natte
ondergrond vormt rimpels; zie ook Rommeleveld en Trommel in
deel II
Santpoort
NN
1 VdAar (1388) in die Santport; Beeldsnijder (1575) Santpoort
2 Het huidige dorp van die naam
3 Doorgang door of in het zand, in dit geval van de hoofdroute
(Heereweg) door de nollengronden van het Molenduin c.a.; de
verklaring uit 'sanctus portus' ivm bedevaartroute naar de
heilige plaatsen in Noord-Kennemerland is minder ws
4 Kurtz p 196 s.v. Santpoorterstraat
Schaapskooi
HN
1 TK (1849)
2 Gebouwtje (a) aan duinrand ten nw van Breesaaperhof (b) in
het duin w van Santpoort
3 Soortnaam voor verblijf van een schaapskudde
4
Scheijbeeck
WN
1 Dou (1745)
2
Waterloop op de grens tussen Beverwijk en Velsen (nog
bestaand)
3 Smalle, stromend waterloop op de schei of grens
4 Ook HN onder Beverwijk, zie afb bij Van Venetien p 126-128
en 223
Schiebroeken
VN
1 Dou (1687) Schie Broecken; Dou (1745) idem; Engelman (1794)
Schie Broeken; Nautz (1836) Schipbroeken
2 Strandvlakte w van Santpoort
3 Broekland (moerassig land) bij een water Schie; de WN Schie
is afgeleid van het ww schieten (vgl Duyve p 14: Duinwetering
onder Noordwijkerhout, waarvan deel Schie heet)
4
Vgl de WN Scie Beeck onder Castricum; De Cock p 134 noemt
ook de namen Zijbroek en Zuytbroec; de latere naam Schipbroeken
is ws een herinterpretatie
Schilpwegh
Zie Schulpweg
Schipbroeken
Zie Schiebroeken
SN
VN
Schralenstein
HN
1 TK (1849)
2 Boerderij in w van Breesaap bij Velser Gat
3 Spotnaam op de geringe opbrengst van het bedrijf
4
Schulpweg
SN
1 Dou (1745) Schilp wegh; Engelman (1794) Sculp Weg; TK (1849)
Schulpweg
2 Weg vanaf Heereweg n van Velsen naar Breesaap (en verder)
3 Weg waarlangs de schelpkarren vanaf het strand naar de overlaadpunten gaan
4 Vgl Schulpweg in Aerdenhout en bij Vogelenzang
Smalgeesten
VN
1 Dou (1745) de Smael geesten
2 Terrein ten z van het dorp Velsen
3 Smal bouwland op de oude duinen
4 De Cock p 131-135
Soersop, Het
Zie Soersaep
VN
Soersaap
VN
1 Dou (1687) Het Soersop; Dou (1745) idem; Gevers (1823-4) Het
Soer Saap
2 Vallei ten wzw van Velserbeek
3
Nat terrein (saep) met zure (sore of schrale) grond of
vegetatie; ook mogelijk is een samentrekking van 'zuider' (vgl
Zuurvenspolder onder Bergen), en in dat geval zou de naam de
ligging tov de Breesaap weergeven
4
In 1823 sterk bedreigd door een 'sterk stuivende Blinker';
op TK 1849 niet meer waarneembaar
Sint Engelmontsbeeck WN
Zie Engelmundusbeek
Suithardeshaghe
VN
1 Lexicon p 339 (922)
2 Bosgebied in het z van Kennemerland (niet nader te localiseren)
3 Uit 'haghe', omheind gebied, jachtterrein met PN; de lezing
van 'suit' als 'zuid' is niet ws
4 De Cock p 135 zoekt verband met de SN Hagelinger weg en HN
Hageveld (bij Driehuis) alsmede PN Utenhage, wat niet ws is
Tiend, De
VN
1 TK (1849)
2 Boerderij in z deel van de Breesaap
3 Naam afgeleid van een vroegere verdeling, dan wel een eerder
daar gelegen tiendschuur
4
Velsen (dorp)
NN
1 Lexicon p 366-367: Felisa (begin 8ste e), Uelesan (ca 925),
Velisinburch (1e helft 11de e); Beeldsnijder (1575) Velsen
2
Het huidige dorp, dat overigens niet op de oorspronkelijke
plaats ligt
3
Afgeleid van waternaam, mogelijk Velisena (Lexicon p 364365) met onbekende betekenis
4
Velsen (Huis)
HN
1
2
3
4
Dou (1745) Ruyn van Velser Slot
Huis enkele km ten zw van het dorp Velsen gelegen
Zie onder Velsen (dorp); vgl vermelding Velisinburch
Groesbeek p 81-86; Van Venetien p 96, tek 1647
Velser Hey
VN
1 Dou (1745)
2 Terrein ten zw van het dorp Velsen, omsloten door wegen
3 De ovale vorm doet denken aan een dorpsgeest; het woord hei
zal dan bet hebben van 'extensief beweid gebied' of 'dorpsmeent'
4 De Cock p 135
Velserbeek
WN
Zie Engelmundusbeek
Velsergat
Zie Watergat
WN/VN
Vervallen pad
SN
1 Gevers (1823-4)
2
Pad vanaf de duinvoet in het Groote Bosch naar de daar
gelegen Vinkenbaan
3 Blijkbaar niet meer in gebruik zijnde toegang; vanaf het n
ligt een Nieuw Pad
4
Vinkenbaan
VN
1 Gevers (1823-4) Vinkebaan
2 Terrein in het Groote Bosch
3 Soortnaam voor plaats waar vogels worden gevangen
4 Zie ook Vinkenbaan onder Bergen, Bloemendaal en Zandvoort
Watergat
WN/VN
1 Dou (1745); Gevers (1823-4)
2 Verbinding tussen Breesaap en de zee
3 Opening waardoor de natte duinvallei afwatert naar zee
4 Van der Paauw (1805) t Velzer Gat; TK (1849) Velser Gat
Waterige weg
SN
1 Dou (1745)
2 Weg in verlengde van de Zeeweg
3 Weg waar men veel last had van kwelwater
4 Vgl verklaring voor Zeeweg
Westerveld
HN
1 Dou (1745) Wester velt
2 Huis ten zw van het dorp Velsen
3 Genoemd naar de ligging en het oorspr open, vlakke terrein
4 Tegenwoordig vooral bekend als begraafplaats
Wijk aan Zeeer Vischpad SN
1 TK (1849); Nautz (1836) Pad naar Wijk aan Zee
2
Pad vanaf Velserbosch door de Breesaap en de duinen naar
Wijk aan Zee lopend
3 Naam ingegeven door de functie (vervoer van vis)
4
Zeeweg
SN
1 Dou (1745) De Zee wegh
2 Min of meer n-z lopende weg ten w van dorp Velsen
3
Gezien de ligging op de overgang van nollengrond (Claes
walle) en laagliggend terrein (Laegies) ligt een verklaring uit
'cie', 'zijgen' of 'sijpen' meer voor de hand dan 'weg naar de
zee'; het verlengde heet 'De Waterige Wegh'
4 Vgl Zeeveld onder Castricum en Zeeveldsvlak onder Zandvoort
2
Gemeente Bloemendaal
Achterweg
SN
1 Ockersz (1599) Achterwech; Anoniem (1734) de Agterweg
2
Weg achter Elswout en Aerdenhout om, iets meer naar o dan
huidige weg
3 Genoemd naar de loop achterom
4 Zie ook Buyr wegh
Adams bosje
VN
1 Vis (1790)
2 Bosje ten w van Marienbosch
3 Bosschage met PN van eigenaar of gebruiker
4 Vgl Duyve p 4: Adamsstort / Adamsland
Aerdenhout
VN/NN
1
Duyve p 4 (1517) Aenderdenhout; Ockersz (1599) Aerdenhout;
Balthasarsz (1615) Aredenhout; Dou (1647) Den Aerdenhout; Nautz
(1836) Aarden Hout / Aaren Hout
2
Bosgebied, in 17de eeuw tot formeel park omgevormd, vanaf
19de eeuw bebouwd
3 Doorgaans verklaard als 'de andere hout' tov Haarlemmerhout
4
Kurtz p 116, s.v. Houtvaart; Sterck p 8, met vermelding
spelling 'Anderdenhout' van 16de-18de eeuw
Aerdenhoutse Schulpweg
Zie Schulpweg (1)
SN
Aerdenhouts Vaert
WN
1 Ockersz (1599); vgl Kurtz p 116 (1601)
2 De huidige Houtvaart, tevens ambachts- en gemeentegrens (tot
1927)
3 Genoemd naar het betreffende bosgebied
4
Heette eerder (1581) Rucke- of Ruyckebiersvaert; zie ook
Houtvaart
Albrechtsberg
HN/NN
1
HN: OHZ 405 (1220) Albrecsberghe; 1029 (1254) apud Montem
Alberti; 1662 (1274) Albrechtsberghe; 1714 (1276) Aelbrechts
berghe; Beeldsnijder (1575) Aelbertsberch
NN: Ockersz (1599) Alberts berch; Dou (1647) Aelberts Bergh
2 Grafelijk huis in het huidige Bloemendaal, later ook de naam
van de heerlijkheid
3 Hoogte ('berg') met de PN Albert of Albrecht, hier mogelijk
de H. Adelbert, patroon van Egmond
4 Groesbeek p 51-58; zie ook lemma Bloemendaal
Alckemade Duyn
VN
1 Ockersz (1599)
2 Nollengrond ten z van het Huis Vogelenzang
3 Genoemd naar de eigenaar van de Olthoff (1590-1621)
4 Sindsdien afgezand
Alckemaden laen
SN
1 Ockersz (1599)
2 Oprijlaan van Huis De Olthoff
3 Genoemd naar eigenaar (1590-1621)
4 Zie ook Olthoff
Alckemaden Werff en Wooning
Zie Olthoff
Allardsrode
Zie Rollant
HN
NN/HN
Appelberg
VN
1 Anoniem (1734)
2 Locatie ten zw van Elswout
3 Duintop genoemd naar vorm of PN
4
Vgl Duyve p 5: Appelenberg, Appelendel, Appelenpan, de
eerste naam zonder verklaring; Gort met stroop p 48: Appelenberg; de naam komt als Appelberg op GPA (1988) nog of weer voor
Bentveld
Zie onder Zandvoort
VN/NN
Bentvelder Gadt
VN
1 Dou (1661)
2
Opening in de duinen bij de Volmeer, waar wagenweg naar
Zandvoort begint
3 Gat: toegang, opening, met plaats waarheen route loopt
4
Binne Clingen
VN
1 Dou (1661)
2 Lage duintjes ten zw van Overveen
3 Kling is een ander woord voor nol; hier soortnaam
4 Mogelijk dezelfde als de bij Kops bijl B 16 genoemde 'Klingen bij de Hofstede Elswout'; vgl aldaar B 17 en B 19
Blenck, Den
VN
1
Dou (1661); Engelman (1794) Blinkert; Kops bijl C 15 den
Blinkert
2 Hoog duin ten w van Overveen
3 Blink of blinker(d): kale duintop waar de zon op blinkt
4
Bloemendaal
HN/NN
1 Dou (1647) 't Huys Bloemendael; de Kerck van Bloemendael
2 Het huidige dorp (met huis en rechtsgebied)
3 Poëtische naam, als zodanig bekend als 'loknaam' in de late
ME; hier ws jonger
4
Huis- en dorpsnaam vervangen oude benaming Aelbrechtsberch
in de 17de/18de eeuw; in de 19de eeuw ook gemeentenaam
Bloemendaels Laentgen
SN
1 Dou (1661)
2 Pad in n van Bloemendaal
3 Genoemd naar locatie
4
Boekenrode
HN
1 Duyve p 9 (1596); Sterck p 34 (1620) Boekenroode
2 Buitenplaats in het n deel van het Leyduin
3 Bosontginning in beukenbos
4
Kurtz p 62; De Cock p 122-125, die het plaatst in de rij
'rode's' tussen Tetterode (Overveen) en Vogelenzang, echter
zonder gegevens over een aparte rechtelijke status; mogelijk is
de naam dus pas ca 1600 ontstaan en naar analogie van omliggende rode-namen gegeven
Brederodeduinen
VN
1
Coenraedtsz (1577) Brederode duyn(en) ofte wildernisse, nu
genaemt Conincx duynen / Conincx wildernisse; Dou (1647)
Breeroos Duynen; Dou (1661)
2 Z deel van duinen onder Vogelenzang
3
Genoemd naar de eigenaar, de heer van Brederode; de naam
'Conincx duynen' is gegeven vanwege de confiscatie van het
bezit van Hendrik van Brederode na diens dood in 1568 door
koning Filips II
4 Zie ook Leyduin
Brouwerskolk
WN
1 Anoniem (1734); Van der Paauw (1805) De Kolk; Nautz (1836)
idem
2 De nog bestaande kolk bij Overveen
3
Aftapping van duinwater ten behoeve van de brouwerijen in
Haarlem; deze 'nieuwe' kolk stamt uit het midden van de 17de
eeuw
4 Zie ook volgend lemma
Brouwersvaart
WN
1 TK (1849)
2 Vaart tussen Haarlem en Overveen, even ten z van de Zijlweg
gelegen
3 Deze vaart leidde naar de Oude en Nieuwe Brouwerskolk (zie
aldaar) en kreeg zijn naam in de 17de eeuw
4 Zie ook Zandtvaert en Rampenvaart
Buerweg
(1)
SN
1 Balthasarsz (1615) Buier/Buijer Wech; Dou (1647) Buyr wegh;
TK (1850) Doodweg
2 Locale weg langs de o zijde van de (afgezande) nollengrond
van Vogelenzang, nu de 2e Doodweg
3 Weg in eigendom en onderhoud bij de buren, dwz de inwoners
van de buurschap
4
Buerweg (2)
SN
1
Balthasarsz (1615) Buerwech; Dou (1647) Buyr wegh; Anoniem
(1734) de buijr weg
2 Locale weg tussen de weg naar Bentveld en Elswout, doorlopend langs o zijde van het Molenduin
3 Zie voorgaand lemma
4
Cluyte Gadt
Zie Keuijtegat
VN
Cloecks Hoffstede
HN
1 Colon (1639)
2 Buitenplaats tpv Meer en Berg
3 Met PN; in 17de eeuw ook Kloekendaal geheten
4 Albers p 81
Conincx Duynen / Wildernisse
VN
1 Coenraedtsz (1577)
2 Z duinen onder Vogelenzang
3 Genoemd naar koning Filips II, die het als vijandelijk bezit
van de heren van Brederode had genaast
4 Zie ook Brederodeduinen
Cromme Vaert
WN
1 Balthasarsz (1615); Dou (1647)
2
Verbinding door het Leyduin tussen Houtvaart en Vogelenzanger Wetering
3 Genoemd naar de kromme loop
4
Delft
WN
1
Eerste vermelding 1336 (Kurtz p 79); Ockersz (1599) Schou
Delft; Balthasarsz (1615) de Delff; Dou (1647) De Delff
2
Hoofdwetering van de strandvlakte tussen Bloemendaal en
Haarlem-Schoten, ambachts- en gemeentegrens (tot 1927)
3 Gedolven (= gegraven) water
4
Doodweg
SN
1 TK (1850)
2 Zie onder Buyrweg (1), 's Gravenweg (2) en Leyweg (Eerste)
3 Soortnaam voor locale weg (Buurweg) waarlangs de lijkbezorging plaatsvindt
4 Duyve p 13, met onjuiste suggestie dat het een interlocale
weg was; vgl Doodwegen onder Bergen en Castricum
Duinen van Deyman
VN
1 Ockersz (1599)
2 Nollengrond, deels ter plaatse van Thijsse's Hof
3 Genoemd naar eigenaar Arent Pietersz Deyman
4
Elswout
HN
1 Eerste vermelding 1662 (Kurtz p 90); Anoniem (1734)
2 Huis en landgoed onder Overveen
3 De naam is ws ontleend aan het na de afzanding van het gebied geplante elzenhout
4 Zie ook onder Molijn en Marselis
Frans Jansz Lakemans Duijntgen VN
1 Ockersz (1599)
2 Nollengrond langs de huidige Kennemerweg
3 Genoemd naar de eigenaar
4
Gasthuijs Laen
SN
1 Dou (1647)
2
Verbinding van Aerdenhout met de Haarlemmerhout, nu Zandvoortselaan
3 Genoemd naar een gasthuis, onduidelijk welk
4
Gasthuys Duyntgen
VN
1 Ockersz (1599)
2 Nollengrond langs de 2e Doodweg
3 Genoemd naar een gasthuis als eigenaar, onduidelijk welk
4
Geldeloze Pad
SN
1
Balthasarsz (1615) t Geldeloose Pat; Dou (1647) Geldelose
Padt
2 Pad door Aerdenhout, midden tussen Buyrweg en Neerweg
3
Soortnaam voor een pad over particulier terrein, voor het
gebruik waarvan men niet hoeft te betalen
4 Vgl Nauwe en Wijde Geldelozepad onder Haarlem (Kurtz pp 163
en 238)
Gemeene wech, Die
SN
1 Ockersz (1599)
2 De huidige Korte Zijlweg
3 Algemene, dwz openbare weg
4
Gerryt Bollenlaen
1 Ockersz (1599)
SN
2
3
4
Pad in het n van Vogelenzang
Genoemd naar eigenaar
Grafelijkheidsduinen VN
1 Snoek (1765) De Graeffelijk(heit)s duijnen
2 Deel van het Leyduin ten z van Woestduin
3 Duin vallend onder de grafelijkheid van Holland
4 Thans geheel afgezand
's Gravenweg (1)
SN
1 Coenraedtsz (1577) Schraven wech; Ockersz (1599) 's Graeven
wech; Balthasarsz (1615) Schrave wech; Dou (1547) 's Graven
wech; Dou (1661) s Graven wegh
2 Weg door de strandvlakte even ten n van Huis Vogelenzang (nu
alleen nog toepad naar particulier perceel)
3 Weg genoemd naar en in beheer bij de graaf, bezitter van genoemd Huis
4 Duyve p 17; de in 1599 genoemde bewoner Pieter Dircxz Graef
zal zijn naam weer aan de weg hebben ontleend
's Gravenweg (2)
SN
1 Snoek (1765) De Schraven weg of de nu berede Doodweg
2 Weg noordelijk van Woestduin
3 Deze weg sluit aan op de andere 's Gravenweg, via de Vogelenzangse Weg en de bosweg tussen Woestduin en Vinkenduin; een
iets naar het z gelegen route heet ook Doodweg
4 Vgl Buyrweg (2)
Grietenbreggerlaen
SN
1 Ockersz (1599); Balthasarsz (1615) Margrietelaen; Dou (1647)
Margrieten Laen
2 Weg door strandvlakte in z van Vogelenzang, thans nog Margrietenlaan geheten
3 Genoemd naar de Margrieten Brugge (Dou 1647) over de Wetering, later Trekvaart (nu Bartenbrug), welke ws weer verwijst
naar bewoonster of (Duyve p 32) gravin Margriet van Kleef,
echtgenote van Graaf Albrecht van Beieren
4
Vlg Van Eeden p 141-142 heette de weg ook wel Battenlaan
[sic] en werd de Tiltenberg op het Kijfduin ten w ervan ook
Margrietenberg genoemd; als verklaring verwijst hij naar de
naam van 'een' nabijgelegen klooster
Groote Beeck
Zie Heussenvaert
WN
Grote Veldsvlak
VN
1 Dou (1687) Het Groote velts Vlack (2 x)
2 Vallei in de middenduinen, tegen de grens met Velsen
3
Vlak, open terrein van behoorlijke omvang; in 1687 al uit
twee gedeelten bestaande
4
Heerwegh
SN
1 Dou (1647)
2 Weg langs o zijde Kijfduin
3
Weg met militaire functie ('heer' als leger); later ook
soortnaam voor weg in eigendom van de heer of openbare weg
4
Helmstrook
VN
1 Dou (1687) Helm stroock
2 Smalle vallei ten zo van het Grote Veldsvlak
3 Blijkbaar opvallend met helm begroeide duinpan
4 Vgl Groot Helmveld onder Zandvoort
Heussensvaart
WN
1 Dou (1647) Groote Beeck nu Heusen Vaert
2 Vaart even ten n van de Kleverlaan
3
Vaart tussen 1539 en 1563 gebruikt voor de zanderij van
Claes en Dirck van Heussen, later ingericht als blekerij 'De
Mol'
4 Kurtz p 112, s.v. Heussenstraat
Houtvaart
WN
1 Balthasarsz (1615) de Hout Vaert; Dou (1647) De Hout vaert
2 Hoofdwetering in de strandvlakte tussen Overveen/Aerdenhout
en Haarlem/Heemstede
3 Genoemd naar Aerdenhout
4 Zie ook Aerdenhouts vaert
Israëlitische begraafplaats
Zie Jodenkerkhof
VN
Jagtduin
VN
1 TK (1849)
2 Huis in duinpan ten w van Bloemendaal
3 Genoemd naar de functie van het duin als jachtterrein
4
Jan den Boerslaen
SN
1 Dou (1661)
2 Pad in zw van Vogelenzang
3 Genoemd naar bewoner of eigenaar
4
Jodenbegraafplaats
Zie Jodenkerkhof
VN
Jodenkerkhof
VN
1
Engelman (1794) Joden Begraafplaats; Van der Paauw (1805)
Joden begraafplaats; Nautz (1836) Joden Kerkhof; TK (1849)
Isr(aëlitische) Begr(aafplaats)
2 De nog bestaande Joodse begraafplaats ten nw van Overveen
3 Aankoop in eeuwigdurende erfpacht 1770; in 1798 (Kops bijl C
12) op naam van R. Levi Mendes en R. Pareira
4 Vgl 16de-eeuwse Joodse begraafplaats onder Schoorl
Kaijerslaen
1 Vis (1790)
2 Pad bij Mariënbosch
3 Landpad met FN
SN
4
Kijfduin
VN
1 Ockersz (1599) Kijf Duyntgen; Kops bijl B 24 en 25 (1798)
2 Onderdeel van de oude duinrug van De Zilk naar Vogelenzang,
langs de Tweede Doodweg
3 Wegens de ligging dichtbij de grens blijkbaar betwist; vgl
Klampduin tussen Noord- en Zuid-Wimmenum en Twistduin onder
Hillegom (Duyve p 51)
4
Thans geheel afgezand, op het meeste z stukje na, de zgn
Tiltenberg, zie ald
Kleverlaan
SN
1
Ockersz (1599) Cleever laen; Balthasarz (1615) de Cleeffer
Laen; Dou (1647) Cleeffer laen
2 Verbindingsweg tussen het Huis ter Kleef en Bloemendaal, dat
zijn naam ontleent aan Margaretha of Catharina van Kleef
3 'laan' is oorspronkelijk 'pad door het land'; hier een door
de oorspr eigenaren de heren van Brederode aangelegde verbinding
4 Kurtz 130 en 214, s.v. Ter Cleeffstraat, met weinig ws verklaring uit 'cliff' (of 'klif'?)
Kluitegat
Zie Kuitegat
VN
Kolk
Zie Brouwerskolk
WN
Koningshof
VN
1 TK (1849)
2 Bosgebied in z van Aerdenhout
3 Mogelijk genoemd naar koning Willem I
4
Kraantje Lek
HN
1
Anoniem (1734) het Kraantie Lek; Engelman (1794) Kraantje
Lek; Van der Paauw (1805) t Kraantje Lek; Nautz (1836) Kraantje
Lek
2 Nog bestaande uitspanning achter Elswout
3 Genoemd naar een aftappunt voor het duinwater, wellicht ook
al een uitspanning waar andere zaken dan water worden geschonken; vgl de 17de-eeuwse uitdrukking 'Het kraantje lekt' in bet
'Er wordt gedronken'
4
Kuitegat
VN
1 Dou (1647) Keuijtegat; Dou (1661) Cluyte Gadt
2 Passage door het duin tussen Bentveld en Aerdenhout, waar de
Rel doorheen loopt
3 'Kuit' (cuijte) is een algemeen woord voor een vlezig deel
van het lichaam (de verandering in 'Cluijte Gadt' is dan
misschien ingegeven door de scabreuze associatie met 'kut');
mogelijk ook eenvoudig samenstelling met FN Kuit of Kuijt
4
Kweekduin
VN
1 Engelman (1794); Van der Paauw (1805)
2 Locatie aan duinvoet ten n van Overveen
3 Naam voor een duinontginning, dan wel plaats waar de grassoort kweek groeide
4 Vgl De Kweek onder Egmond
Laen, Die
SN
1 Ockersz (1599)
2 Weggetje ten z van Huis Vogelenzang
3 Soortnaam voor landpad
4 Als stippellijn naar erf bij Dou (1647)
Laen, Een ouden
SN
1 Ockersz (1599)
2 Weggetje ter plaatse van de Busken Huetlaan
3 Een blijkbaar in 1599 niet veel meer gebruikt landpad
4
Leyduin
VN
1
Ockersz (1599); Duyndam (1645) de Duynen van Brederode
genaemt de Leyduynen; Dou (1661) Ley Duyn (HN); Kops bijl C 1833 (1798)
2
Oude duingronden op de strandwal Hillegom-Overveen, later
ook HN
3 Het eerste deel afgeleid van lei of lee (waterloop), van Fri
lei 'laag, laaggelegen', of van 'leiden' in de bet van 'gaan'
(vgl de Eerste en Tweede Leyweg)
4 Duyve p 30; er zou verband kunnen zijn met NN Lethem (Goederenlijst)
Leyweg (Eerste)
SN
1 Huidige straatnaam
2 Weg langs de duinvoet ten z van Mariënbosch
3 Dezelfde betekenis als Lijtweg; Duyve p 30 geeft minder ws
verband met 'leiden' van vee, dus als soort dreef
4 TK (1850) geeft naam Doodweg aan n loop langs Mariënbosch;
zie ook volgend lemma
Leyweg (Tweede)
SN
1 Huidige straatnaam
2 Weg over het Leyduin
3 Zie vorig lemma
4 Beide wegen liggen min of meer in elkaars verlengde
Lijtweg (1)
SN
1
Ockersz (1599) Die Lij wech; Dou (1647) Lyt weg; Anoniem
(1734) Lijt wegh
2 Weg zuidelijk langs Elswout
3
'Weg, waarlangs men gaat', algemeen voorkomende naam voor
locale verbindingsweg
4
De huidige Zijweg (met een geherinterpreteerde naam) loopt
iets meer naar z
Lijtweg (2)
SN
1 Balthasarsz (1615) Lijt wech; Dou (1647) Lyt wegh
2 Weg over westrand van het Leiduin, nu deel van de Vogelenzangseweg; loopt naar z door langs w zijde strandwal richting
Voorhout en Rijnsburg
3 Zie voorgaand lemma
4
Marcelisvaart
Zie Molyns Santvaert
WN
Margrietenlaan
Zie Grietenbreggerlaan
SN
Mariënbosch
HN/VN
1
1744 Marienbosch (Sterck p 40-42); Vis (1790) id; Engelman
(1794) Marienbos
2 Duinontginning tussen Aerdenhout en Vogelenzang
3
Een verband met de maagd Maria is mogelijk gezien de RK
achtergrond van de eigenaren; vgl patrocinium Overveen (Maria
Onbevlekt Ontvangenis)
4 Vgl ook aanpalend Marienduin en Marienweide (Duyve p 32)
Meer, Den
WN
1 Ockersz (1599)
2 Meer ter plaatse van het huidige Halve Maantje
3 Soortnaam
4
Meer ende Moerash
WN
1 Ockersz (1599)
2 Meer ter plaatse van het huidige Meertje van Caprera
3 Soortnamen
4
Meertgen van Cors Reyerss WN
1 Ockersz (1599)
2 Meertje ten zw van het Huis Vogelenzang
3 Genoemd naar eigenaar
4 Kort tevoren nog nollengrond getuige omschrijving 'Duynen nu
t Meertgen...'; blijkbaar gebruikt als zanderij
Middelwech
SN
1 Ockersz (1599)
2 Centrale n-z as door plantage Aerdenhout
3 Genoemd naar ligging
4 Wellicht identiek met het Geldelose Pad (Dou 1647)
Middenduin
VN
Zie onder gemeente Zandvoort
Molyns Santvaert
WN
1 Dou (1647); Anoniem (1734)
2 Zanderijvaart vanaf Elswout naar de Houtvaart, nu Marcelisvaart
3
Genoemd naar Carel Molijn, eigenaar van 'Molijns hofstede'
(het latere Elswout) in de 16de e; vanaf 1654 bezit van Gabriel
van Marselis
4
Kurtz p 90 s.v. Elswoutlaan
Mosse gras, t
VN
1 Ockersz (1599)
2 Duinontginning ten zw van Huis Vogelenzang
3 Genoemd naar vegetatie met gras, waarbij het eerste lid de
bet 'moeras' kan hebben, dan wel ontleend aan de vogelnaam
'mus'
4 Zie ook Plack Weydt
Naaldeveld
VN
Zie onder gemeente Zandvoort
Neerweg
SN
1 Ockersz (1599) Die Neer wech; Balthasarsz (1615) Nieuw Wech;
Dou (1647) Neer wegh; Anoniem (1734) idem
2 Weg ongeveer ter plaatse van de huidige Oosterduinweg
3 Neer in bet 'lager gelegen'
4
Nieuw Wech
SN
Vergissing voor Neerweg, zie ald
Nuyssenburg
HN
1 Ockersz (1599) [Dirck van] Nuyssenburch; Balthasarsz (1615)
Nuyssenburch; Dou (1647) id
2 Huis ter plaatse van de De Vletterhof te Aerdenhout, later
Oud Nuyssenburg geheten (het hoofdhuis werd Spiegelenburg), na
1749 gesloopt, landgoed samengevoegd met Oosterduin
3
Genoemd naar Dirk van Nuys, heer van Suydewijn, eigenaar
1588-97
4 Sterck p 23 en 32, ill t.o. 21
Oelgesveld
VN
1 Dou (1687) Oelges Veldt; Dou (1745) Oetges Veldt
2 Vallei in de middenduinen z van Grote Veldsvlak
3
Vlak, open terrein met PN: zowel 'Ooltje' als 'Otje' is
mogelijk, maar ws was het oorspr 'Oeltge'
4
Olthoff
HN
1 Balthasarsz (1615) Olt-Hoff; Dou (1647) Olt Hoff
2 Het huidige Teylingerbosch
3 Vlg Groesbeek, p 63 is de naam een dubbel misverstand: het
is niet de voorganger van het Huis Vogelenzang, en ook niet
genoemd naar Herman van Olthoff, die in 1583 het Huis Vogelenzang kocht; Albers p 108 stelt bouw op ca 1580
4 Ockersz (1599) Alckemaden Werff en Wooning; na 1627 Teylingerbosch naar de nieuwe eigenaar Barthoud van Teijlingen
Oosterduin
Zie Nuyssenburg
HN
Overveen
NN
1 Beeldsnijder (1575); Ockersz (1599); Balthasarsz (1615)
2 Het huidige dorp, in 1599 ook het ambacht
3 Gezien vanuit Haarlem het dorp dat aan de andere zijde van
de veenontginning in de strandvlakte ligt
4 Vgl Tetterode
Plack weyden
VN
1 Dou (1647)
2 Duinontginning ten zw van Huis Vogelenzang
3
Plack is ws plagge; vlg Duyve afgeleid van HN De Plack
(Vogelenzangse Schulpweg 3)
4 Vgl Stock Weyden
Pijlslaan
SN
1 Balthasarsz (1615) Pijls Laen; Dou (1647) Pyls laen
2 Verbinding tussen Neerweg en Haarlemmerhout
3 Genoemd naar persoon: 1460-61 Willem Pijlslaen
4 Kurtz p 183
Rampenbosch
VN
1 Dou (1661)
2 Bosje aan duinvoet ten zw van Overveen
3 Genoemd naar de eigenaar, bewoner van Rolland
4 Vgl HN/VN onder Bergen
Rampenvaart
WN
1
Balthasarsz (1615) Ramppen
Anoniem (1734) id; vgl Kurtz p
2 De huidige Brouwersvaart
3
Genoemd naar de eigenaren
het goed Rolland
4
Zie ook Zandt vaert; vgl
Bergen
Vaert; Dou (1647) Rampen vaert;
68, s.v. Brouwersvaart (1581)
van de zanderij bij Overveen en
Rampenvaart, nu Roosloot, onder
Rel, De
WN
1 Dou (1647); Dou (1661)
2 Ontwatering van Bentveld naar het achterland
3 Algemeen woord voor een duinontwatering, vgl duinrel
4 Sterck p 10-11; Van Eeden p 107
Rockaers
HN
1 Dou (1661)
2 Huis bij Kraantje Lek
3
Ws genoemd naar eigenaar of bewoner: PN Rockaers afgeleid
van Ro(e)khart
4
Vgl latere villa Rockaertsduin (Sterck p 60); Gort met
stroop p 99 vermeldt dialectische uitspraak Rukkes en stelt het
huis gelijk met het later Kraantje Lek
Rollant
HN
1
OHZ 1047, 1247-56; Ockersz (1599) Rol-landt; Balthasarsz
(1615) Rollant
2 Grafelijk huis ten z van het dorp Overveen
3
Ws uit 'rode-lant', dwz cultuurland ontstaan door bosontginning
4 Groesbeek p 64-68, waarbij hij Rollant identificeert met het
in 1248 genoemde Allardsrode
Schou Delft
Zie Delft
WN
Schulpweg (1)
SN
1 Ockersz (1599) Die Schulp wech
2
Weg ongeveer ter plaatse van de huidige Schulpweg in Aerdenhout
3 Onderdeel van de route die de schelpenvissers namen, in dit
geval via Bentveld; algemeen voorkomende naam langs kust
4 Vgl aanduiding Aerdenhoutse Schulpweg (Gort met stroop p 21)
Schulpweg (2)
SN
1 TK (1850) Schulpweg
2
Weg in verlengde Margrietenlaan, lopend naar het duinspoor
in de richting van De Keel
3 Zie vorige lemma
4 Duyve p 54; z.o. Plack weyden
Slingerlaen
SN
1 Dou (1647); Dou (1661)
2 Pad op scheiding Plackweyden en Stockweyden
3 Genoemd naar zijn bochtig verloop
4
Spaerwouwerduin
VN
1 Ockersz (1599)
2 Nollengrond in het zo deel van het landgoed Elswout
3 Genoemd naar de eigenares, Anneetgen van Spaerwou
4
Stock Weyden
VN
1 Dou (1647)
2 Duinontginning tussen Kijfduin en duinvoet, deels onder Vogelenzang, deels Hillegom
3 Van stok in bet 'boomstam' of 'boomtak'
4
Vgl Plack Weyden; bewaard in hedendaagse HN (Zilkerduinweg
402 B)
Sudse
VN
1 Dou (1647) De Sudse; Dou (1661) De Zudse
2 Duinontginning ten n van het Huis Vogelenzang
3 Afgeleid van sodde, sudde of sudse in bet. 'moeras'
4 Dou (1647) geeft de naam op de verkeerde plaats, nl bij Mariënbosch; Sterck p 10 volgt deze vergissing
Suyckertgen crocht
VN
1 Coenraedtsz (1577)
2 Perceel 'haverlant' ten no van Huis Vogelenzang
3 Omsloten stuk land (krocht) met FN
4
Tetterode
NN/HN
1
OHZ 1074 (1247-56) Tetterode; Beeldsnijder (1575) Teetero;
Balthasarsz (1615) Tetroo
2 Nederzetting, later ook huis ten n van Overveen en de bijbehorende heerlijkheid
3
4
Rode (bosontginning) met PN
Groesbeek p 51
Teylingerbosch
Zie Olthoff
HN
Tiltenberg
VN
1
Van Eeden pp 141-143 ook Tieltjesberg; Duyve p 50 (geen
oudste vermeldingen gegeven)
2 Naam van duintop op meest z deel Kijfduin
3
Vlg Duyve oorspr HN van boerderij, behorende bij Teijlingerbosch; vlg Van Eeden genoemd naar Johan van Tilt, pastoor
van Vogelenzang
4
De vorm ('een breede, puntige pyramide') doet kunstmatig
aan; ttv Van Eeden is het een uitzichtspunt, wat de indruk van
een door de mens opgeworpen belvédère versterkt
Vinkenbaan
VN
1 TK (1849) Vinkebaan
2 Kleine duinvallei ten n van Jagtlust bij Bloemendaal
3 Soortnaam, naar functie voor vogelarij
4 Vgl beide Vinkebanen onder Zandvoort
Vogelenzang
HN/NN
1 OHZ 2522 (1266-90) jnde Vogelsanc; Coenraedtsz (1577) tHuys
de Vogelsanck; Dou (1647) 't Huys te Vogelensangh
2 Grafelijk huis, later ook dorp en heerlijkheid
3 Poëtische naam voor een huis in (bosrijke) natuur, mogelijk
ook in verband met de vogelarij
4 Ockersz (1599) geeft 'Dom Proost Wooninghe ende Boomgaert',
met welke persoon mr Jacob Saffius zal zijn bedoeld, 'de
bisschop van Haarlem', van 1596-1610 eigenaar (Groesbeek pp 6162); vgl Duyve pp 22 en 54 (citeert 'quelende vogelen', bron
niet genoemd)
Vogelenzanger Wetering
WN
1 Ockersz (1599) Die Weteringh; Balthasarsz (1615) Voogele- sanger Waterijng; Dou (1647) Vogelensanger watering; TK (1850)
Wetering
2
Hoofdwatergang van strandvlakte ten o van Huis Vogelenzang
tussen 's Gravenweg (Cromme Vaert) en Margrietenlaan (Veenwetering)
3 Naam ingegeven door locatie en functie
4 Vlg Duyve p 32 gegraven in 15de e
Volmeer
WN/VN
1
Ockersz (1599) Die Volmeer - Volmeer Heck (op Achterweg);
Balthasarsz (1615) Vollemeer; Dou (1647) Vol meer; Anoniem
(1734) de blinde Vollemeer - de siende Vollemeer
2
Vallei ten w van de huidige Duinlustweg, deels in gebruik
als blekerij; in de 18de eeuw blijkbaar in twee gedeelten
uiteengevallen, waarvan het 'blinde' deel was dichtgeraakt
3
Natte vallei tussen de voet van de jonge duinen en de nog
niet afgezande nollengronden van Elswout
4
Wagen Slach
SN
1 Dou (1661)
2 Begin van de Zandvoorterweg, nu Bentveldsweg
3 Wagenweg door de duinen; 'slag' is het gewone woord voor wat
bredere passage door het duin
4 Zie ook Bentvelder Gadt
Wetering
WN
Zie Vogelensanger watering
Wech, Den
SN
1 Ockersz (1599)
2 De huidige Aelbertsbergweg
3 Soortnaam voor doorgaande verkeersroute
4
Woestduin
HN/VN
1 Snoek (1765) Woestduijn
2 Middendeel van het Leyduin
3 Genoemd naar de onontgonnen toestand van de nollengrond ter
plaatse
4 Tegenwoordig verdeeld in Oud Woestduin en Woestduin
Zandt Vaert, Die
WN
1 Ockersz (1599)
2 De huidige Brouwersvaart
3 Ontleend aan het gebruik als zanderijvaart, naar de initiator ook Rampenvaart genoemd
4 Kurtz p 68 s.v. Brouwersvaart
Zandvoorderweg (1)
SN
1 Ockersz (1599) Die Zandtvoorder Wech; Engelman (1794) Pad na
Zandvoord
2 Het huidige (Zandvoorter) Visserspad vanaf Kraantje Lek
3 Vermoedelijk de oude passage door de duinen naar Zandvoort
4
Zandvoorderweg (2)
SN
1
Dou (1647) Santvoorder Wech; Anoniem (1734) Santvoorder
wegh; Engelman (1794) Weg na Zandvoort
2 Weg van Aerdenhout via Bentveld naar Zandvoort, ongeveer de
huidige Bentveldsweg
3 Genoemd naar de functie
4 Zie ook Wagen Slach
Zeeveldsvlak
VN
1 Dou (1687) 't Zee Veldts Vlack
2 Vallei in middenduin, ten z van Oelgesveld
3 Open, vlak terrein met uitzijging van water
4 Vgl Zeeveld onder Castricum
Zieltjesveen
VN/HN
1 Balthasarsz (1615) Zijltgisveen; Colon (1639) Zylveen
2 Locatie en huis bij Marienbosch
3 Veengebied waar een zijltje of sluisje lag
4 Sterck pp 40-42 met spelling Zieltjesveen
Zij(del)weg
SN
1 Ockersz (1599) Zijdel wech; Dou (1647) De Zijl wech; Anoniem
(1734) de Zeijl wech
2 Weg van stad Haarlem naar dorp Overveen
3 Gebruikelijke verklaring uit 'zijl' (sluis) bevredigt niet,
gezien de ligging als waterscheiding door de strandvlakte;
zijdel- of dwarsdijk ligt meer voor de hand, waarbij naamsverwarring kan zijn opgetreden met een in de stadsgracht gelegen
zijltje
4 Vgl Kurtz p 245 en De Cock pp 129-131
Zijpge
WN
1 Dou (1661)
2 Ontwatering in de Sudse
3 Soortnaam voor ontwateringssloot, verkleind tot 'zijpje'
4
Zomerzorg
HN
1 Gevers (1823)
2
Logement onder Bloemendaal, ter hoogte van de huidige
Zomerzorglaan
3 Naam ingegeven door de bedrijvigheid in het seizoen, waarin
veel dagjesmensen en wandelaars passeerden
4
Zudse, De
Zie Sudse
3
Gemeente Zandvoort
VN
Aernouts-Duin
VN
1 Kops bijl B 20 (1798)
2 Duin in omgeving Sek(te)veld
3 Met PN
4
Bentveld
VN/NN
1 Balthasarsz (1615); Bent Veld; Dou (1647) Bent Velt; Engelman (1794) Klyn Bentveld; Gevers (1823-3) Groot Bentveld; TK
(1849) Bentveld, Klein Bentveld
2 Duinvallei en ontginning ten w van Aerdenhout, nu dorp van
die naam; Klein Bentveld lag in het deel ten no van de Zandvoortse weg
3
Open, vlak terrein, begroeid met buntgras, dan wel met
kweek, pijpestrootje, smele of zegge, die alle met 'bent'
konden worden aangeduid (Heukels, passim)
4 Ws niet identiek met Benetfelda in de Goederenlijst (Duyve p
7); vgl Zegveld
Blink, den
VN
1 TK (1850)
2 Duinontginning met huis onder Bentveld
3
Blink of blinker(t) is een soortnaam voor een duin dat
onbegroeid is en daarom blinkt in de zon
4 Duyve p 9: De Blink, woning De Blink; Gort met stroop p 99:
de Blinkerd, alias De Blenk; vgl Den Blenck onder Bloemendaal
Donderhoek
VN
1 Vis (1790)
2 (Hoekje van) duinvallei zw van Marienbosch
3
Mogelijk samentrekking van *De Onderhoek; vlg Duyve p 13
naar PN Dirkie Donder
4
Drieveld
VN
1 Dou (1647) Drie velt
2 Drietal kleine valleien in het duin ten zw van Overveen
3
De valleien bestaan uit drie achter elkaar liggende kleine
duinpannen
4
Eendenplas
WN
1 Gevers (1823-3)
2 Duinmeertje ter hoogte van Marienbosch
3 Stilstaand water waarin eenden verblijven
4 Vgl Duyve p 15 s.v. Eendenvlak
Exercitieveld
VN
1 TK (1849)
2 Terrein o van Middenduin
3 Genoemd naar de militaire functie
4
Groot Bentveld
VN
Zie Bentveld
Groote Sekteveld
VN
1 Vis (1790)
2 Vallei ten w van Mariënbosch
3 Ws uit *Zegte, 'plaats waar veel zegge voorkomt'
4 Zie ook Kleine Sekteveld: beide valleien zijn in de 18de e
nieuw uitgestoven; vgl Kops bijl B 20 en 26 (1798) 'het Sekveld'; zie ook Rozenwater
Groote Steeneveld
Zie Steeneveld
VN
Groot Helmveld
VN
1 Dou (1647) Groot Helm velt
2 Vallei in het duin ten nw van Overveen
3 Open, vlak terrein, blijkbaar opvallend door zijn begroeiing
met helm
4 Vgl Helmstrook onder Velsen
Groot Sprenkelveld
Zie Sprenkelveld
Groot Zwartveld
Zie Zwartveld
VN
VN
Hazeveld
VN
1 Dou (1647) Hase Velt
2 Vallei in het duin ten nw van Bentveld
3 Open, vlak terrein waar hazen verblijven
4
Vgl Haesjes Kerckhoff bij Beverwijk (Dou 1687) en Haasveld
c.a. onder Noordwijkerhout (Duyve p 19)
Keel, De
1 TK (1850)
2 Huisje aan
3 Komt vaker
vangpijp van
samentrekking
4
VN
einde van duinspoor in z duinen
voor als VN in bet 'langwerpige doorgang' (ook de
een vogelkooi wordt als zodanig aangeduid); een
uit 'ketel' is minder ws
Klein Bentveld
Zie Bentveld
VN
Kleine Sekteveld
VN
1 Vis (1790) Kleyne Sekte Veld
2 Kleine vallei ten w van Marienbosch
3 Zie Groote Sekteveld
4 Evenals Groote Sekteveld ws pas in 18de eeuw uitgestoven
Kleine Steeneveld
Zie Steeneveld
VN
Klein Sprenkelveld
Zie Sprenkelveld
VN
Klein Zwartveld
Zie Zwartveld
VN
Kostverloren
VN
1 Nautz (1836); TK (1850) Kost Verloren
2 Duinontginning ten no van Zandvoort
3
Soortnaam voor investering waarvan de kostprijs niet is
terugverdiend
4 Duyve p 27, zonder naamsverklaring
Kromboomsveld
VN
1 Gevers (1823-3) Krom Boomsch Veld
2 Duinvallei in no deel van oorspr Ruigeveld
3 Open, vlak terrein, waar de 'kromboom' (de door de wind krom
gegroeide meidoorn) voorkomt
4 Duyve p 28, mede over het 'wandelen' van deze naam
Middel Sprenkel [veld]
Zie Sprenkelveld
VN
Middenduin
VN
1
Engelman (1794); Kops bijl C 16 (1798); Van der Paauw
(1805); Nautz (1836); TK (1849)
2 Duinvallei, later ontginning in middenduinen achter Overveen
(1849 met huis)
3
Soortnaam voor middelste duinenrij of -formatie, in NoordKennemerland wel als Middelduin of Middenblink aangeduid
4 Vgl Duyve p 33, s.v. Middenveld
Naaldeveld
VN
1
Dou (1647) Naelde Velt; Gevers (1823-3) Het Naalde Veld;
Nautz (1836) Naaldeveld; TK (1850) Naaldeveld
2
Duinvallei ten z van Bentveld; in 1850 duinontginning met
huisje
3
Open, vlak terrein, dat enigszins de vorm heeft van een
stopnaald
4 Duyve p 34 noemt beplanting met naaldhout ca 1800, maar dat
verklaart de naam niet; de naam bestaat nog steeds en wordt
regelmatig in de locale en natuurhistorische literatuur genoemd, b.v. Strijbos p 55 over jaren-1890, waarin boerderij ter
plaatse duinaardappelen en boter leverde
Palmveld
VN
1 Dou (1647) Palm velt; Gevers (1823-3)
2 Vallei in middenduin, aan de z zijde van het Zegveld en op
de grens met Noordwijkerhout
3 Vlak, open terrein, waar 'palm' of jeneverbes groeit
4 Duyve p 38 geeft verklaring uit palm of palmdier, 'mol', wat
gezien het natte milieu in de duinvalleien minder ws is
Pannenland
VN
1 Gevers (1823-3)
2 Duinvallei aan no zijde van het Zegveld en oorspr deel daarvan
3 Mogelijk variant op de soortnaam 'pan' voor duinvallei
4
Vgl Duyve p 4 (Achterste Panneland) en 38 (Panneland,
Pannelanderberg, Pannelanderweg); Gort met stroop p 46
Paradijs, Het
VN
1 Gevers (1823); Nautz (1836); TK (1850)
2 Duinontginning ten zo van Zandvoort
3 Mogelijk bedoeld als spotnaam
4 Duyve p 39 noemt hier tevens: Paradijshoek, Paradijsveld en
Paradijsweg; vgl Gort met stroop p 46: Paradijs, Paradijsveld
Pietjes Zwartveld
Zie Zwartveld
VN
Renbaan
VN
1 TK (1850)
2 Renbaan ten zw van Bentveld
3 Genoemd naar de functie
4
Duyve p 42 s.v. Renbaanveld, met jaartallen 1844-1850 en
localisatie ter plaatse van het Groot Stenenveld; Gort met
stroop p 37 geeft als stichtingsjaar 1844
Rozenwater
WN
1 Vis (1790) Roose water; Gevers (1823-3) Het Rozen Water; TK
(1850) het Rozenwater
2 Plas in het Groote Sekteveld, ten zw van Groot Bentveld; in
1850 duinontginning met huisje
3 Ws genoemd naar roos in de bet 'riet'
4 Duyve p 43
Ruigeveld
VN
1 Dou (1647) Ruyge Velt; Gevers (1823-3) Ruig Veld
2 Duinvallei tussen midden- en zeeduinen, tussen Zwarteveld en
Zegveld; in 1823 alleen het zw deel
3 Open, vlak terrein met ruigte begroeid
4 Zie ook Kromboomsveld
Schoutsvlak
VN
1 Gevers (1823-3)
2 Duinvallei n van Groote Steeneveld en Rozenwater
3
Terrein met egaal oppervlak, eigendom van iemand met FN
Schout(e)
4
Schulpveld
VN
1 Dou (1647) Schilp Velt; Gevers (1823-3) Het Schulp Veld
2 Duinvallei ten zo van Zandvoort
3
Open, vlak terrein met functie in de schelpvisserij of
ligging aan oud schulpslag; vlg Duyve p 45 zou de bodem veel
schelpgruis hebben bevat
4 Vgl Eerste en Tweede Schulpvlak onder Bergen
Seck(te)velt
VN
Zie Zegveld en Groot Sekteveld
Sprenkelveld
VN
1
Vis (1790) Middel Sprenkel [veld];
Sprenkel Veld, Groot Sprenkelveld
Gevers
(1823)
Klein
2 Duinvalleien ten w van Marienbosch
3 Open, vlak terrein met sprengen of waterbronnen
4 Duyve p 18, 26 en 47, met oa verklaring uit sprenkel 'wildklem'
Steeneveld
VN
1
Dou (1647) Steenevelt; Gevers (1823-3) Kleine Steene Veld,
Groote Steenen Veld, Oude Steene Velt
2 Duinvalleien ten zo van Zandvoort
3 Wellicht lagen of stonden hier een of meer stenen grensmarkeringen (vgl Halve Bos of Stenenvlak in deel II); voorkomen
van bakstenen resten van een verlaten nederzetting is niet ws;
de mogelijkheid dat hier een grindbank was blootgestoven, die
langs de rand lag van de verst naar het z gelegen morene (langs
de lijn Nijmegen-Vogelenzang), moet ondanks de diepte waarop de
formatie zich bevindt niet geheel worden uitgesloten; vgl de
locatie 'De Stenen' voor de kust van Texel
4 Het Oude Steeneveld was in 1823 volgestoven met lage duin-tjes; z.o. onder Renbaan en verwijzing bij Duyve p 48 naar deel
dat in 1848 werd 'ingedijkt' als Paardenwei, blijkbaar ivm de
renbaan
Vinkenbaan (1)
VN
1 TK (1850) Vinkebaan
2
Locatie in z deel van het Zegveld; in 1850 duinontginning
met huisje
3 Plaats van vogelarij
4
Vinkenbaan (2)
VN
1 TK (1850) de Vinkebaan
2 Locatie in zw van Bentveld
3 Plaats van vogelarij
4
Wardingmade
VN
1 Lexicon (1105-1120)
2 Locatie nabij Zandvoort
3
Madeland (laag weiland of hooiland) met PN ('de groep van
Ward')
4
Lexicon p 384: het gaat om veenland (terra fenaria) ter
plaatse
Zandvoort
VN/NN
1
Lexicon (1105-1120) Santfort; Dou (1647) Santvoort; Nautz
(1836) Sandvoort; TK (1850) Zandvoort
2 Het huidige dorp
3 Voort of doorwaadbare plaats, droge overgang, in het zand
4 Lexicon p 314; Duyve p 58 stelt de naam min of meer gelijk
aan 'slag'
Zandvoorter Vischpad SN
1 TK (1849)
2 Duinpad vanaf Kraantje Lek naar Zandvoort
3 Naam ontleend aan functie; vgl Wijk aan Zeeër Vischpad
4
Zie ook Zandvoorter Weg (1) onder Bloemendaal; bij Nautz
(1836) Voetpad naar Santvoort; tegenwoordig gespeld als 'Visserspad'; vgl Gort met stroop p 47
Zandvoorterweg
SN
1
Dou (1647) Santvoorder wech; Nautz (1836) Straatweg naar
Sandvoort
2 De huidige weg van Aerdenhout door het duin naar Zandvoort,
opnieuw uitgemeten en bestraat in 1825-1828; het gedeelte vanaf
Bentveld werd later wegens de beplanting met bomen Zandvoortse
Laan genoemd
3 Rijweg naar Zandvoort
4
Vgl Zantvoorter Vischpad en de beide oudere Zandvoorter
Wegen onder Bloemendaal; z.o. Gort met stroop pp 35-36
Zandvoortse vlakje
VN
1 TK (1850)
2 Kleine duinvallei ten z van Bentveld
3 Genoemd naar de ligging in de Zandvoortse duinen
4
Duyve p 58 noemt grensgeschil met Bloemendaal 1596-1735,
eindigend met afpaling waarbij deze vallei juist aan de Zandvoortse kant kwam te liggen; vgl Gort met stroop p 48
Zegveld
VN
1
Dou (1647) Seg velt; Gevers (1823-3) Zeg Veld; TK (1850)
Zegveld
2 Langgerekte duinvallei ten w van Vogelenzang
3 Open, vlak terrein met zegge begroeid, dan wel met uitzijging van water
4 Vgl Bentveld; z.o. Duyve p 6 (Beek van Zegveld), 8 (Bergen
van het Zegveld) en 59 (Zegvelderbos)
Zwarteveld
VN
1 Dou (1647) Groot Swarte Velt, Cleyn Swarte Velt; Vis (1790)
Swarte Veld [= Klein Zwarteveld]; Gevers (1823-3) Groot Zwart
Veld / Pietjes Zwartveld, Klein Zwart Veld; TK (1850) Het
Zwarteveld
2 In 1647 tweetal duinvalleien tussen midden- en zeeduinen ten
zo van Zandvoort; in 1823 verdeeld in drieën; in 1850
duinontginning met huis
3 Open, vlak terrein dat is begroeid en daarom donker afsteekt
bij zijn omgeving; Duyve p 18 wijst op de donkerbruine tot
zwarte bodem (beekeerdgrond)
4 Ws identiek met het door Kops, bijl B 16 en C 17 genoemde
Duin het Swarteveld; vgl Duyve p 8: Bergen van het Zwarteveld
39: Pietjes Zwarteveld, 60: Zwartevelderweg, Zwartevelderkanaal; aldaar p 26 verwijzing naar dynamiek; z.o. Swarteveld
in Kennemerduinen en Zwarteveld onder Schoorl
DUINTOPO.001
*
II
Namen na 1850
tussen IJmuiden (Heerenduinweg)
en Bentveld / Zandvoort
(Zandvoorterweg / Zandvoortselaan)
Aardbeienvlak
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein in Midden Herenduin
3 Egaal terrein, gebruikt voor de teelt van aardbeien
4
Abelenvlak
VN
1 Thijsse (1940) Abeelenvlak; Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Locatie in w Kraansvlak
3 Egaal terrein met begroeiing van zilverpopulier
4 Gort met stroop p 48; Molenaar p 13 vermeldt hier duinakkertjes; vgl Groot Abelenbos
Abrahams-schoot
VN
1 Geen vermelding op kaarten
2 Locatie achter zeereep ten n van Parnassia
3 Plaats waar helmplanters een tent oprichtten om bij ruw weer
te schuilen, met verwijzing naar Bijbelse uitdrukking
4 Gort met stroop p 45
Adams Trommelvlak
Zie Adams Vlakje
VN
Adams Vlakje
VN
1 Thijsse (1940) Adams Trommelvlak; WKD (1975); WZK (2006)
2 Locatie nw van Oosterplas
3 Klein egaal terrein met PN
4 Roderkerk p 145; vgl Trommel
Aelbrechtsberg
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Duin aan de Bergweg in n van Bloemendaal
3 Naam ontleend aan de oude naam van Bloemendaal
4 Zie ook deel I
Aerdenhout
Zie deel I
NN
Aerdenhouts Kopje
VN
1 GPA (1988) Kopje; WZK (2006)
2 Duintop w van Aerdenhout
3 Markante duintop in de binnenduinrand achter Aerdenhout
4 Het woord 'kopje' is ontleend aan het Zuidafrikaans en wel
als gevolg van de Boerenoorlog (1899-1902), vgl 't Kopje te
Bloemendaal; Strijbos vermeldt in zijn bijdrage aan de heruitgave van Van Eeden, p XX, dat deze top in de jaren-1890 nog
naamloos was; namen als Eendenkop, Paardenkop, Pijpekopje,
Poppy's Kop, Wouwenkop en Vuilniskop hebben mogelijk andere
herkomst
Afzanderij
VN
1 Thijsse (1940)
2 Terrein n van Algemene Begraafplaats Bloemendaal
3 Functionele benaming
4 Vgl Zanderij
Algemene Begraafplaats
VN
1 Thijsse (1940)
2 Terrein aan binnenduinrand in n van Bloemendaal
3 Functionele benaming
4 Vgl Israëlitische Begraafplaats, Erebegraafplaats
Argus, In den
Zie In den Argus
VN
Belvédère (1)
VN
1 TK (1892); GPA (1988)
2 Duintop bij Klein Bentveld
3 Soortnaam (Fra) voor uitzichtspunt, 'Schoonzicht'
4
Belvédère (2)
VN/HN
1 TK (1892); GPA (1988)
2 Duintop bij Overveen en huis aan voet daarvan
3 Zie Belvédère (1)
4
Bergen van Middenduin
VN
1 WZK (2006)
2 Duinen langs Bloemendaalse Zeeweg w van Middenduin
3 Prominente duinen w van ontginning Middenduin
4 Zie verder deel I onder Middenduin
Bergweg
SN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Weg over binnenduinrand w van Santpoort-Zuid
3 Naam ontleend aan de steile oploop van de weg naar de hoge
binnenduinrand, met oa 'de' Aelbrechtsberg, zie ald
4
Bergwei
VN
1 WKD (1975)
2 Terrein bij Bergweg
3
Soortnaam ontleend aan de weiden in het hooggebergte, hier
ingegeven door de nabijgelegen Bergweg
4
Betonweg
1 WZK (2006)
SN
2 Weg in n Heerenduinen
3 Naam ingegeven door de wijze van verharding met betonplaten,
aangebracht in WO II
4 Vgl de volksnaam voor de weg van Harderwijk naar Kootwijk,
eveneens 'Betonweg'
Bijtrommel
VN
1 Thijsse (1940)
2 Locatie no van de Trommel, vlakbij het Gaaienbos
3 Kleine ronde vallei bij de Trommel, zie ald
4
Blauwe Trappen, De
Zie deel I
VN
Bleek en Berg
HN
1 TK (1892); WKD (1975); WZK (2006)
2 Landgoed in n van Bloemendaal; tevens benaming ingang NP
3
Het eerste element is een herinnering aan de hier gelegen
blekerijen; het tweede ontleend aan de hoge duintoppen
4
Blink, De
VN
1 WKD (1975); WZK (2006)
2 Duin tussen Klein en Groot Olmen
3 Blink, blinker en blinkert zijn soortnamen voor een duintop,
waar de zon zo fel op schijnt dat de top oplicht
4 Vgl Den Blink in Groot Bentveld
Blinkberg
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie in zo Kraansvlak
3 Prominent duin met kale, 'blinkende' top
4 Zie vorig en volgend lemma
Blinkert, De
VN
1 TK (1892); Thijsse (1940) Blinkert; GPA (1988); WZK (2006)
2 Duintop achter Kraantje Lek
3 Zie Blink
4
Blinkertweg
SN
1 WZK (2006)
2 Weg in w Koningshof; tevens aanduiding ingang NP
3 Genoemd naar niet nader aangeduide 'blinkende' top
4
Bloemendaal
Zie deel I
NN
Bloemendaal aan Zee
NN
1 WKD (1975); GPA (1988)
2 Locatie aan het eind van de Bloemendaalse Zeeweg
3
Naam ontstaan na de aanleg van de Zeeweg in 1920, naar
analogie van kust- en badplaatsen van Katwijk aan Zee tot
Hargen aan Zee
4
Bloemendaalse Zeeweg
Zie Zeeweg (2)
SN
Bloemenheuvel
HN
1 TK (1892)
2 Huis aan z zijde Lindenheuvel
3 Poëtische naam voor bloemrijke hoogte
4
Bokkedoorns (1)
VN
1 Thijsse (1940); WKD (1975) en WZK (2006) Bokkendoorns
2 Duinvallei n van Bloemendaalse Zeeweg, achter de Erebegraafplaats; bij Thijsse mede op de plaats daarvan
3 In de vorm 'boksdoorn' volksnaam voor duindoorn
4 Roderkerk p 140; Heukels p 119; Gort met stroop p 48
Bokkedoorns (2)
VN/HN
1 Thijsse (1940); GPA (1988) en WZK (2006) Bokkendoorns
2 Veldnaam en manege z van de Bloemendaalse Zeeweg
3 Naam ws ontleend aan Bokkedoorns (1)
4
Bokkenberg
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Duin o van Erebegraafplaats
3
Prominente duintop, oorspr (1951) naar naastgelegen vallei
Bokkendoornberg genoemd, later verkort tot huidige naam
4 Roderkerk p 140
Bokkenvlak
VN
1 Thijsse (1940); WKD (1975); WZK (2006)
2 Terrein in no Kennemerduinen
3 Egaal terrein waarop (geite)bokken grazen
4 Roderkerk p 141; vgl Bokkenweide onder Bergen
Boogkanaal
WN
1
TK (1892) Boog-Kanaal; Thijsse (1940) Boogkanaal A'damsche
Waterleiding; GPA (1988); WZK (2006)
2 Water ten o van Zandvoort
3 Infiltratiekanaal met van zw naar z ombuigende vorm
4 Aangelegd in 1886 (Gort met stroop p 42)
Bosje van Quarles
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie in zo Kraansvlak
3 Begroeiing op terrein van familie Quarles van Ufford
4 Vgl vermelding in Gort met stroop p 104
Boulevard Barnaart
SN
1 GPA (1988)
2 Strandweg van Zandvoort naar Bloemendaal aan Zee
3 De Haarlemse notabel Willem Philip Barnaart was van 1824 tot
1851 ambachtsheer van Zandvoort
4 Gort met stroop p 32
Brederodeberg
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Duin w van Santpoort-Zuid
3 Prominent duin, dat deel uitmaakte van de bezittingen van de
heren van Brederode
4 Roderkerk p 145 geeft aan dat deze naam (na 1900) het oudere
begrip 'De Blauwe Trappen' heeft vervangen; deze aanduiding
staat nog bij Thijsse (1940)
Brederodepad
1 WZK (2006)
2 Pad n van Brederodeberg
3 Zie Brederodeberg
4
SN
Brouwerskolkpark
VN
1 Thijsse (1940) Duinpark; GPA (1988); WZK (2006)
2 Park ten zw van Overveen, langs vaart naar Zanderij
3 Genoemd naar de naastgelegen Brouwerskolk
4 Zie verder deel I
Bruid van Haarlem
VN
1 WKD (1975); WZK (2006)
2 Locatie nw van Vogelmeer
3 Volksnaam voor het wilgenroosje
4 Roderkerk p 140, 142
Bruidsschaart
Zie Grasland Bruidsschaart
VN
Bultenvlak
VN
1 Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Vallei z van Witteweg
3 Egaal terrein, waarop kleine zandkopjes voorkomen
4
Butterkop
VN
1 WKD (1975); WZK (2006)
2 Locatie zo van Parnassia
3 Duintop, blijbaar gelijkend op een boterkop, dwz een houten
vorm waarin ronde kluiten boter werden bewaard; alternatieve
verklaring uit plaats waar jutters aangespoelde botervaatjes
borgen
4 Roderkerk p 139; Gort met stroop p 45
Caprera
HN/VN
1 GPA (1988); WZK (2006) Wandelpark Landgoed Caprera
2 Huis en domein in n Bloemendaal; tevens benaming ingang NP
3 Vernoemingsnaam: It eiland, eigendom van Garibaldi waar deze
leefde (1854-1882); door bouwers Teding van Berkhout gekozen
omdat men zich sterk identificeerde met It vrijheidsstrijd
4
Van Eeden, t.o. p 336 (tek 1866); Rentenaar 1984, p 337
(oudste verm 1877)
Circuit
VN
1
2
3
4
GPA (1988); WZK (2006) Circuit Zandvoort
Terrein n van Zandvoort
Functionele naam naar gebruik als race-circuit
Gort met stroop p 17: plan van 1939, opening 1948
Clinghe, Die
HN
1 GPA (1988)
2 Huis in zw Bloemendaal
3 Naam afgeleid van het begrip 'kling' voor een bepaald soort
voorduinen
4 Zie ook deel I onder 'Klingen'
Cremermeer
WN
1 GPA (1988); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Plas in w Duin en Kruidberg
3 (Kunstmatig) duinmeer met naam van vroegere eigenaar
4
Cremerweg
SN
1 Thijsse (1940)
2 Eerste deel Zeeweg achter Duin en Kruidberg
3 Duinweg vernoemd naar de eigenaar
4 Zie ook Zeeweg
Dennen van ...
VN
1
WZK (2006) Dennen van 't Berkenbos, Dennen v.d. Dodeboom,
Dennen v.h. Jan Bos z'n Pad, Dennen van de Starreberg
2 Vier in het Kraansvlak gelegen locaties
3
Vier afzonderlijke kleine dennenplantages op kenmerkende
plekken, genoemd naar resp een (natuurlijk) berkenbosje, een
dode, solitair staande boom, een pad van een gebruiker van een
duinlandje en een duin waarop visdiefjes broeden
4
Donderhoek
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie o van Bloemendaal aan Zee
3 Mogelijk samentrekking van 'De Onderhoek'
4 Vgl o gelegen Donderhoek in deel I-3
Doode Veldje
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie in n Kraansvlak
3 Terrein met blijkbaar door verdroging verdwenen begroeiing
4
Dooie Bos
VN
1 WZK (2006)
2 Bos in n deel (kunstmatige) vallei Zeeveld
3 Blijkbaar door verdroging afgestorven begroeiing
4 Vgl Dennen v.d. Dodeboom
Doornbosch
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein in n Midden Herenduin
3 Genoemd naar het struweel van doornstruiken
4
Vgl de Doorntjes onder Bergen
Doornenberg
VN
1 GPA (1988); WZK (2006)
2 Locatie in zo Kraansvlak
3 Prominent duin met begroeiing van doornstruiken
4
Doorngat (1)
VN
1 Thijsse (1940); WKD (1975) Doornengat; WZK (2006) idem
2 Terrein tussen Klein en Groot Olmen
3
Opening in de duinrug met begroeiing van doornstruiken;
Thijsse (1940) vermeldt duindoorn en vlier
4 Vgl Groot Doornen, Klein Doornen, Doorngat
Doorngat (2)
VN
1 Thijsse (1940); WZK (2006)
2 Locatie zo van Parnassia
3 Opening in de duinrug met begroeiing van doornstruiken
4 Vgl vorig lemma
Droge Waterkuil
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie in no Kraansvlak
3 Vochtig, diep dalletje, door waterwinning drooggevallen
4
Dronkendel
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Locatie in no deel Kennemerduinen
3
Verdronken, ondergelopen of vochtige laagte (del); de
anecdotische verklaring als zouden jagers hier na een maaltijd
met veel geestrijk vocht hun roes uitsliepen, is minder ws
4 Roderkerk p 141; vgl Schönfeld p 45 i.v. 'Dronkenpolle'
Duin en Kruidberg
HN/VN
1
TK (1892); Thijsse (1940); WKD (1975); GPA (1988); WZK
(2006)
2 Huis en domein w van Santpoort; tevens aanduiding ingang NP
3 De tweede naam zal ingegeven zijn door de begroeiing van de
binnenduinrand met kruiden- en mosvegetatie
4 Oorspr (TK 1849-50) twee afzonderlijke huizen, Duineberg en
De Kruidberg
Duinen van Velsen
VN
1 Reliëfkaart (2000)
2 Kleine duinvallei n van IJmuider Slag
3
Onderdeel van de duinen die tot de ambachtsheerlijkheid en
later de gemeente Velsen behoren
4
Duinhof
1 GPA (1988)
2 Locatie in n Heerenduinen
3 Besloten duinontginning
4
HN
Duinlust (1)
HN/VN
1 WZK (2006) Groot Duinlust, Klein Duinlust
2 Locaties in n Heerenduinen
3 Lok- of pronknaam voor duinontginning
4
Duinlust (2)
1 TK (1892); Thijsse (1940); GPA (1988); WZK (2006)
2 Boerderij n van Elswout
3 Lok- of pronknaam voor duinontginning
4
Duinlustweg
SN
1 GPA (1988)
2 Weg lopend tussen duinvoet en Elswout
3 Genoemd naar Duinlust (2)
4
Duinmeer
WN
1 Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Gegraven plas in Midden Herenduin
3 Soortnaam
4
Duinpark
Zie Brouwerskolkpark
VN
Duinpieperpad
SN
1 WZK (2006)
2 Pad n om Zandvoort naar Bloemendaal aan Zee; tevens benaming
voor ingang NP
3 Voetpad genoemd naar hier vroeger verbouwde duinaardappelen
4 Molenaar p 17 foto 3 toont voormalig aardappelveldje
Duinroos
HN
1 WKD (1975); WZK (2006)
2 Etablissement zo van recreatieplas 't Wed
3 Veelvoorkomende plant op hoge duinen
4 Veel gebruikte huisnaam, bv in Bergen aan Zee
Duinwaterleiding
HN
1 TK (1892)
2 Pompstation van de Haarlemsche Waterleiding w van Overveen
3 Functionele benaming
4 Nu locatie Duincentrum De Zandwaaier
Dwarsweg, 1e en 2e
SN
1 WZK (2006)
2 Verbindingen tussen Zeeweg en Witteweg
3 Beide wegen staan dwars op de hoofdweg (de Zeeweg)
4
Ebbinge, De
1 WZK (2006)
2 Wijk nw van Klein Bentveld
VN
3
4
Naam ontleend aan FN; een der straten heet Ebbingeweg
Eendenkop
VN
1 WZK (2006)
2 Duintop w van Caprera
3
Mogelijk analogie van Paardenkop; mogelijk verkorting van
ZAfr 'kopje', dus duintop bij plaats waar eenden broeden
4 Vgl Wouwenkop
Eekhoorn
1 WKD (1975)
2 Huis o van Oosterplas
3 Genoemd naar het knaagdier
4
Eerste Dwarsweg
Zie Dwarsweg
HN
SN
Eiland, Het
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie in n deel (kunstmatige) vallei Zeeveld
3 Blijkbaar eiland in infiltratiekanaal
4
Elswout
Zie deel I
HN/VN
Enschede-duin
VN
1 Thijsse (1940)
2 Duingebied nw van Aerdenhout
3 Genoemd naar eigenaar
4 Vgl Meester Enschedepark aan voorzijde
Erebegraafplaats
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Locatie 2 km o van Bloemendaal aan Zee
3
Geen VN, maar aanduiding van de functie; vgl echter Joods
Kerkhof in deel I
4
Ex[c]erceerveld
VN
1
Thijsse (1940) Exercitieveld; GPA (1988); Reliëfkaart
(2000); WZK (2006)
2 Terrein in n van Kraansvlak
3 Oorspr functie, later tot VN geworden
4 Vgl Oud en Nieuw Excercitieveld; Gort met stroop p 48
Ezelwei
VN
1 Thijsse (1940); WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Locatie in n van (gegraven) vallei Zeeveld
3
Grasland waar de pakezel van de boerderij Jachtduin werd
geweid; vgl Koebocht
4 Roderkerk p 141; vgl Ezelenkrocht onder Bergen
Fazantenbos (1)
VN
1
2
3
4
WZK (2006)
Terrein in o Duin en Kruidberg
Begroeid terrein waar fazanten voorkomen
Fazantenbos (2)
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein nw van Kraantje Lek
3 Begroeid terrein waar fazanten voorkomen
4
Gaaienbos
VN
1 WKD (1975); GPA (1988) Gaaienbosch; WZK (2006)
2 Terrein in o deel Kennemerduinen
3 Begroeid terrein waar de (Vlaamse) gaai voorkomt
4 Roderkerk p 145
Gijzenveld
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein tussen Heerenduinen en Midden Herenduin
3 Afgeleid van PN
4 Zie verder deel I
Gleuf
VN
1 Thijsse (1940) De Gleuf; WKD (1975); WZK (2006)
2 Kleine duinpan bij Lage Zeeveld
3 Smalle doorgang
4 Roderkerk p 141
Grasland achter Bron
VN
1 Reliëfkaart (2000)
2 Aanduiding vallei in n Heerenduinen
3 Gelegen bij een (natuurlijke of geslagen) bron, vermoedelijk
de kop van het voormalig infiltratiekanaal ter plaatse
4 Functionele aanduiding, geen echte veldnaam
Grasland Bruidsschaart
VN
1 Reliëfkaart (2000)
2 Aanduiding kleine nabij ingang n Heerenduinen
3 Herkomst onduidelijk
4 Functionele aanduiding, maar wel met veldnaam
Grasland Middenherenduin
Zie Midden Herenduin
VN
Grasland Werkschuur
VN
1 Reliëfkaart (2000)
2 Aanduiding kleine vallei langs de Zeeweg in de Heerenduinen
3 Genoemd naar de daar gelegen werkschuur
4 Functionele aanduiding, geen echte veldnaam
Groot Abelenbos
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein no van Cremermeer
3 Begroeiing van abelen (zilverpopulieren)
4
Groot Doornen
VN
1 WKD (1975); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 N deel van (gegraven) vallei Zeeveld
3 Genoemd naar de vegetatie met doornstruiken
4 Roderkerk p 141; vgl Klein Doornen, Doornenveld
Groot Duinlust
Zie Duinlust
VN
Groote Zijp
Zie Zijp
VN
Groot Konijnbosch
Zie Konijnenbos
VN
Groot Olmen
VN
1 TK (1892) Groote Olmen; Thijsse (1940) idem; WKD (1975); GPA
(1988); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Locatie 1 km zo van Strandslag Kattendel
3
Mogelijk naam van een duinboerderij, omgeven door olmen of
iepen; afleiding van 'olmers' of 'halmers', benaming voor
groene duinvalleien of strandvlakten, taalkundig minder ws
4 19de-eeuwse duinontginning; Molenaar pp 13-14 vermeldt hier
duinakkertjes en weiden uit periode 1850-1876
Grote Bos
Zie deel I
VN
Grote Kerbert
1 WZK (2006)
2 Terrein in n Heerenduinen
3 Afgeleid van PN, oorspr HN?
4
VN
Grote Markt
VN
1 Thijsse (1940) Groote Markt; WKD (1975); GPA (1988); Re-liëfkaart (2000)
2
Duinvallei 2 km no van Bloemendaal aan Zee, onderdeel van
het Lange Vlak
3 Naam ontleend aan Grote Markt in Haarlem
4 Roderkerk p 141; Rentenaar 1984 p 131, 402; vgl Heiligland
Grote Pan, De
VN
1
Thijsse (1940) Groote Pan; WKD (1975); GPA (1988); WZK
(2006)
2 Locatie direct ten o van Strandslag Kattendel
3 Duinvallei (pan) van betrekkelijk grote omvang
4
Grote Schapenkamp, De
VN
1 TK (1892) Schapen Kamp; Thijsse (1940) Schapekamp, Schapenkamp; WKD (1975); GPA (1988); Reliëfkaart (2000) Groot Schapekamp; WZK (2006)
2 Duinvallei o van het Spartelmeer
3
Een schapenkamp is een omwald of omheind terrein, waar de
schapen als in een open stal bijeen worden gedreven
4
Vlg Roderkerk p 140 de plaats 'waar de Ontginningsmaatschappij Middenduin de schaapskudde liet weiden'; Molenaar p 13
vermeldt hier duinakkertjes
Vgl Kleine Schapenkamp, Schapenduinen, Lammetjesvlak
Grote Tobbe
VN
1 Thijsse (1940) Tobbe; WKD (1975); WZK (2006)
2 Duinpan o van Vogelmeer
3 Naam ontleend aan komvorm, vgl begrippen 'pan' en 'ketel'
4 Roderkerk p 141; vgl Kleine Tobbe
Grote Vlak
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Terrein in no deel Kennemerduinen
3 Egaal terrein van behoorlijke omvang
4 Bij Thijsse (1940) nog Watervlak geheten
Grote Vogelmeer
WN
1
WKD (1975); GPA (1988) Vogelmeer; Reliëfkaart (2000); WZK
(2006) Vogelmeer
2 Gegraven waterplas, 2 km no van Bloemendaal aan Zee
3 Waterplas waar veel vogels verblijven
4
Voor volledige naam vgl Roderkerk p 147-148 en kaartje
achterbinnenzijde
Grote Wei
1 WZK (2006)
2 Terrein z van Koningshof
3 Grasland van zekere omvang
4 Vgl Grote Wei onder Castricum
Grote Zijp
Zie Zijp
VN
VN
Haarlemsche Waterleiding
WN
1 Thijsse (1940)
2 Tracé van de waterleiding door het Zeeveld
3 Functionele benaming
4 Zie ook Prise d'eau, Zeeveld
Halve Bos
VN
1 WKD (1975); GPA (1988) Halve Bosch; WZK (2006)
2 Terrein o van Vogelmeer
3
Plantage die maar voor de helft is gerealiseerd, omdat de
grens tussen de jachtgebieden Jachtduin en Zwarteveld
4 Roderkerk p 141; het n deel heette eerder Stenenvlak naar de
daar geplaatste grensstenen
Hammetjes, De
VN
1 WKD (1975); WZK (2006)
2 Terrein n van Oosterplas
3
Ham kan zowel WN als VN zijn; in laatste geval bet 'hoek
aangeslibt land, grasland aan het water', wat wijst op een nat
milieu
4 Roderkerk p 145
Haverland
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein n van Hertogweg
3 Perceel waarop haver is geteeld
4 Vgl Roggeveld
Hazenberg
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Duin 2 km no van Bloemendaal aan Zee
3 Prominent duin waar hazen voorkomen
4 Roderkerk p 140; vgl nabijgelegen Hazenwei
Hazenwei
VN
1 Thijsse (1940) Hazeveld; WKD (1975); GPA (1988); Relifkaart (2000); WZK (2006)
2 Locatie zo van Parnassia
3 Grasland waar hazen voorkomen
4 Roderkerk p 140; vgl nabijgelegen Hazenberg
Hazeveld
Zie Hazenwei
VN
Heem, 't
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein nw van Bentveld
3 Historiserende naam voor 'het huis' of 'de woonplaats'
4
Heerenduinen
VN
1 Thijsse (1940) Heerenduin; GPA (1988); WZK (2006)
2
Noordelijk deel van de duinen onder Velsen; tevens als
aanduiding ingang NP en naam van een zwembad ter plaatse
3 Duinen onder de Heren (van Brederode)
4 De naam wordt voor een groter gedeelte gebruikt dan oorspr
het geval was; zie ook deel I
Heerenduinweg
SN
1 GPA (1988); WZK (2006)
2 Randweg langs z zijde van IJmuiden
3 Ontleend aan de loop langs de Heerenduinen
4
Heilige Land
VN
1
Thijsse (1940) Heiligland; WKD (1975); GPA (1988); WZK
(2006)
2 Vallei nno van Erebegraafplaats
3 Vernoemingsnaam, ontleend aan het Groot en Klein Heiligland
in Haarlem (vgl Grote Markt); mogelijk ook vanouds kerkeland;
een anecdotische verklaring is dat een 19de-eeuwse eigenaar
daadwerkelijk in het Heilige Land zou zijn geweest
4 Rentenaar 1984 p 131, 403; Schönfeld p 168; Roderkerk p 141
Hel, De
1 WZK (2006)
2 Locatie in o Duin en Kruidberg
VN
3
4
Soortnaam voor laaggelegen land
Helmberg
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Locatie in centrum Kennemerduinen
3 Prominent duin begroeid met helm
4 Vgl deel I
Helmplanters
VN
1 Thijsse (1940)
2 Locatie zo van Bloemendaal aan Zee
3
Plaats genoemd naar de arbeiders die helm plantten, daar
wellicht een tent of keet hadden staan
4
Hertogweg
SN
1 WZK (2006)
2 Duinweg vanaf n zijde Duin en Kruidberg, die zich voortzet
in de Witteweg
3 Naam gegeven nav de jachtpartijen van Prins Hendrik, hertog
van Mecklenburg-Schwerin
4
Hessendel
VN
1 WZK (2006)
2 Vallei tussen Heerenduinen en Midden Herenduin
3 Laagte (dal) met PN?
4
Houtglop
VN
1 Thijsse (1940); WKD (1975); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Locatie o van Kattendel
3 Plaats waar aangespoeld hout zich ophoopte of werd geborgen;
'glop' is smalle doorgang, steegje
4 Roderkerk p 140, mede ivm Schuitegat; Gort met stroop p 45;
Rentenaar 1977
Hubertusvallei
VN
1 Thijsse (1940); WZK (2006)
2 Terrein w van Cremermeer
3 Laag terrein, ws genoemd naar de schutspatroon van de jacht,
Sint Hubertus
4
Huttenvlak
VN
1 Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Terrein in n Midden Herenduin
3 Egaal terrein waar hutten stonden van arbeiders die spitwerk
in de aardappelvelden verrichtten
4 Gort met stroop p 46
Iepeboom
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie in n (kunstmatige) vallei Zeeveld
3 Blijkbaar stond hier een eenzame iep
4
Vgl Olmenbos c.a.
IJmuiderslag
SN/VN
1 Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Weg, strandafgang en duinvallei direct z van IJmuiden
3 Rijweg door het duin (slag), hier deels in oneigenlijke zin
gebruikt, bij IJmuiden; deze NN is historiserend neologisme
('monding van het IJ') ontstaan ivm de plannen voor het Noordzeekanaal, voor het eerst gebruikt door S. Vissering (1848)
4 Z.o. Oost-IJmuiderslag
In den Argus
VN
1 Thijsse (1940) Argus; GPA (1998)
2 Locatie in o Duin en Kruidberg
3
Mogelijk punt van waaruit jachtwild in het vizier werd
gehouden, of uitzichtspunt op grens eigendommen (Van Hoorn en
Cremer)
4 Vgl Kijkuit bij Castricum
In
1
2
3
4
de Woestijn
HN
TK (1892)
Duinboerderij thv latere Bloemendaal aan Zee
Spotnaam voor eenzame duinontginning
Roderkerk p 132 ev
Isr[aëlitische] Begr[aaf]pl[aats]
VN
Zie deel I onder Joodse Begraafplaats
Jachtduin
HN/VN
1 TK (1892) Jagtduin; Thijsse (1940); WKD (1975); GPA (1988);
Reliëfkaart (2000)
2 Huis en domein no van Oosterplas
3
Naam ontleend aan gebruik van duin als particulier jachtterrein
4 Roderkerk p 133-134, 145; duinontginning uit 1735
Jagtlust
HN/VN
1 TK (1892); WZK (2006)
2 Huis en domein z van huis Duin en Kruidberg
3 Arcadische benaming voor een jachthuis
4
Jagtlustweg
SN
1 WZK (2006)
2 Verlengde van het Brederodepad achter 'Jagtlust'
3 Genoemd naar het buiten van diezelfde naam
4
Kaaimansdek
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein in nw Kraansvlak
3 Lijkt op anecdotische benaming, maar herkomst niet duidelijk
4
Kaasvlak
VN
1 Thijsse (1940); WKD (1975); GPA (1988); Reliëfkaart (2000);
WZK (2006)
2 Locatie o van Bloemendaal aan Zee
3 Egaal terrein, gebruikt als weidegrond en zuivelbereiding
4 19de-eeuwse ontginning; Roderkerk p 140
Kamperberg
VN
1 Thijsse (1940); GPA (1988) Kemperberg; WZK (2006)
2 Duin w van Overveen en nw van Zanderij
3 Prominent duin, genoemd naar FN (van Kampen) of naar de stad
van die naam, maar de reden daarvan is onduidelijk
4
Kar, De
VN
1 Thijsse (1940); WKD (1975); GPA (1988); Reliëfkaart (2000);
WZK (2006)
2 Locatie 2 km o van Bloemendaal aan Zee
3 Van kaar, 'teenwilg'
4 Roderkerk p 140 refereert aan agrarisch gebruik, maar geeft
geen exacte verklaring voor de naam
Karrewiel, Het
HN
1 GPA (1988)
2 Etablissement te Bloemendaal aan Zee
3
Gebruikelijke, enigszins romantisch-landelijk getinte naam
voor café of restaurant, aldus moderne variant van oude herbergen als stop- of wisselplaats als 'De Postwagen' of 'De
Roskam'
4
Kattendel
VN
1
WKD (1975); GPA (1988); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
Strandslag Kattendel, Verlengde Kattendel
2 Locatie in zeeduinen halverwege IJmuiden en Bloemendaal aan
Zee; tevens benaming strandslag
3 Dalvormige laagte met slechte grond; anecdotische verklaring
als plaats waar verwilderde katten rondlopen ('In deze duinpan
werd vele jaren geleden een nest jonge katten gevonden.')
4 Roderkerk p 139; vgl Verlengde Kattendel
Kattevlak
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein in o Duin en Kruidberg
3 Egaal terrein met slechte grond; minder ws plek waar verwilderde katten voorkomen
4
Kemperberg
Zie Kamperberg
VN
Kennemerduinen
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Duinen n van Bloemendaalse Zeeweg
3 De kern van het duingebied van (Zuid-)Kennemerland
4
De naam Kennemerland had en heeft betrekking op de gehele
kuststreek van Noord-Holland tot en met Petten, maar is in de
loop van de 20ste eeuw ook in gebruik geraakt voor Zuid-Kenne-
merland alleen; zie ook deel I
Kennemer Golfclub
VN
1 Thijsse (1940); WZK (2006) Kennemer Golf- en Countryclub
2 Terrein ten o van Zandvoort
3 Functionele benaming van terrein naar eigenaar-gebruiker
4
Kennemermeer
WN
1 WZK (2006)
2 Plas ten z van de Buitenhaven van IJmuiden; tevens benaming
van ingang NP
3 Kunstmatige plas, genoemd naar (Zuid-)Kennemerland
4
Keukenduin
VN
1 Thijsse (1940)
2 Duin in Koningshof
3 Herkomst van de naam is onduidelijk
4
Kieftenvlak
VN
1 GPA (1988); WZK (2006)
2 Terrein in z Kraansvlak; tevens benaming ingang NP
3 Egaal terrein waar kieviten verblijven
4
Kievitenvlak
VN
1 GPA (1988); WZK (2006)
2 Terrein in zw Koningshof
3 Egaal terrein waar kieviten verblijven
4 Molenaar p 14 vermeldt hier duinakkertjes omstreeks 1850
Klein Bentveld
Zie deel I
HN
Klein Doorne
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein onder Duin en Kruidberg n van Zeeweg
3 Klein terrein waar doornstruiken groeien
4 Vgl Klein Doornen, Groot Doornen
Klein Doornen
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 N deel van vallei Zeeveld
3 Zie Groot Doornen
4 Roderkerk p 141; vgl Doornengat
Klein Duinlust
Zie Duinlust
VN
Kleine Schapenkamp
Zie Klein Schapenvlak
VN
Kleine Tobbe
VN
1 Thijsse (1940) Tobbe; WKD (1975); WZK (2006)
2
3
4
Duinpan o van Vogelmeer
Vernoemd naar komvorm
Vgl Grote Tobbe
Kleine Zijp
Zie Zijp
VN
Klein Olmen
VN
1 TK (1892) Kleine Olmen; Thijsse (1940) idem; WKD (1975); GPA
(1988); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Terrein zo van Strandslag Zeeweg
3 Zie Groot Olmen
4 Vgl Olmenberg, Olmenbos; Molenaar p 13 vermeldt hier walletje en bewerkte grond
Klein Schapenvlak
VN
1 Thijsse (1940); TK (1892); Reliëfkaart (2000) Klein Schapekamp; WZK (2006) Kleine Schapenkamp
2 Terrein w van Middenduin
3
Egaal terrein waar schapen werden geweid, later mede ingericht tot verblijf; vgl Grote Schapenkamp ca 1,5 km naar n
4 Molenaar p 14 vermeldt weiden uit periode 1850-1876
Koebocht
VN
1 WKD (1975); WZK (2006)
2 Deel van Groot Olmen
3 Plek waar in de duinen geweid vee vanuit boerderij Jachtduin
bijeen werden gedreven voor het melken of het verzamelen van
mest; als zodanig soortnaam
4 Roderkerk p 141; vgl Koevlak
Koekoeksbos
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Terrein in n deel van de (gegraven) vallei Zeeveld
3 Begroeid terrein waar de koekoek vaak werd gehoord
4
Roderkerk p 141; vgl Koekoeksduin onder Bloemendaal, deel
van Leyduin, naam van na 1850
Koepelberg
VN
1 WZK (2006)
2 Duin achter huis Duin en Kruidberg
3 In de 18de en 19de eeuw stond op deze prominente duintop een
koepel
4 Van Eeden p 123
Koevlak
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Terrein o van recreatieplas 't Wed
3 Egaal terrein waar vee werd geweid
4 Roderkerk p 145; vgl Koebocht
Kogelvanger
VN
1 TK (1892)
2 Locatie nw van Overveen
3
Functionele naam van locatie aan n zijde Schietbanen, zie
aldaar
4
Kolk, De
Zie deel I onder Brouwerskolk
WN
Konijnenberg
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Duin no van Erebegraafplaats
3 Prominent duin waar konijnen voorkomen
4 Vgl Konijnenbos
Konijnenbos
VN
1 Thijsse (1940) Groot Konijnbosch; WKD (1975); WZK (2006)
2 Duin no van Erebegraafplaats
3 Bos bij de Konijnenberg
4
Indirecte afleiding (van Konijnenberg?), omdat konijnen
doorgaans niet in een bos leven
Koningsbosch
1 Thijsse (1940)
2 Bebost duin nw van Koningshof
3 Naam afgeleid van Koningshof
4
VN
Koningshof
HN/VN
1 TK (1892); Thijsse (1940); GPA (1988); WZK (2006)
2 Huis en landgoed zw van Elswout; tevens benaming ingang NP
3 Mogelijk genoemd naar koning Willem I
4
TK (1892) geeft naam meer naar z; Molenaar p 14 vermeldt
hier duinakkertjes omstreeks 1850; vgl deel I-2
Koningsweg
SN
1 GPA (1988); WZK (2006)
2 Duinweg door Midden Herenduin
3 Naam gegeven nav Heren(duin)weg en Hertogweg?
4
Kopje, Het (1)
VN
1 TK (1892); Thijsse (1940) Kopje; GPA (1988)
2 Duintop bij Duin en Daal onder Bloemendaal
3 Soortnaam voor een markante duintop, ontleend aan ZAfr
4 Vgl Aerdenhouts Kopje
Kopje (2)
Zie Aerdenhouts Kopje
VN
Kostverloren
VN
1 TK (1897); Thijsse (1940); WZK (2006) Wandelpark Kostverloren
2 Terrein o van Zandvoort
3 Oorspronkelijk naam voor kleine duinontginning
4 Zie verder deel I
Kraantje Lek
Zie deel I
HN
Kraansveld
1 Thijsse (1940) Kraanveld
2 Twee valleien in huidige
3
Mogelijke afleiding uit
wintergast verbleven
4 Jacht-Bedryff pp 52, 74;
VN
(nw), Kraansveld (zo)
Kraansvlak
PN, of plaats waar kraanvogels als
z.o. Kraansvlak
Kraansvlak
VN
1 GPA (1988); WZK (2006)
2 Duingebied ten zo van Bloemendaal aan Zee
3 Egaal terrein, dat meerdere valleien omvat en zijn naam ws
ontleent aan het Kraansveld
4 Molenaar p 13 vermeldt hier duinakkertjes
Kraton
VN
1 WKD (1975); WZK (2006)
2 Locatie no van Parnassia
3 De naam is gegeven door helmplanters nav de verovering van
de kraton van Kota Radja in de Atjeh-oorlog (1874)
4 Rentenaar (1984) pp 34-38 en 303 nr 1
Kwekebos
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein in o Duin en Kruidberg
3 Vermoedelijk een plaats waar bomen (dennen?) werden gekweekt
4
Lakens, De
VN
1 WKD (1975); Reliëfkaart (2000) Camping de Lakens; WZK (2006)
2 Terrein no van Bloemendaal aan Zee
3
De structuur van het terrein deed denken aan lakens op de
bleek, vooral wanneer de aardappels die er werden verbouwd in
bloei stonden; alternatieve verklaring is gebaseerd op de
lading lakense stoffen die hier uit een gestrand schip zijn
geborgen
4 Roderkerk p 139; Gort met stroop p 45
Lage Bos
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie in o Duin en Kruidberg
3 Begroeid terrein dat lager ligt dan omgeving
4
Lage Zeeveld
Zie Zeeveld
VN
Lammetjesvlak
Zie Lammetjeswei
VN
Lammetjeswei
VN
1 WKD (1975); WZK (2006)
2 Deel van de Grote Schapenkamp ten no van Bloemendaal aan Zee
3 Grasland waar lammeren werden geweid
4 Roderkerk p 140 noemt de locatie Lammetjesvlak
Langerak
VN
1
Thijsse (1940); TK (1892); WKD (1975); Reliëfkaart (2000);
WZK (2006)
2 Duinvallei achter de zeereep thv Parnassia
3 Veelvoorkomende waternaam, oa in de Haarlemmermeer, maar kan
ook slaan op een lang, recht stuk land; zou gegeven zijn ttv
eerste 19de-eeuwse duinontginningen
4
Roderkerk p 140; Gort met stroop p 45; Molenaar pp 13-14
vermeldt hier akkerwallen en weiden uit periode 1850-1876
Lange Vlak
VN
1 Thijsse (1940); WKD (1975); GPA (1988); Reliëfkaart (2000);
WZK (2006)
2 Terrein no van Bloemendaal aan Zee
3 Egaal terrein van opvallende lengte
4
Roderkerk p 141; Molenaar p 13 vermeldt duinakkertjes op
oostflank
Vgl Lange Vlak onder Bergen
Lattendel
VN
1 WKD (1975); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Terrein no van Parnassia
3
Plaats waar aangespoelde latten door de
geborgen
4 Gort met stroop p 45; vgl Houtglop
jutters
werden
Lichtbakkeet (1)
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein op grens Heerenduinen en Duin en Kruidberg
3 Oorspr houten gebouwtje waar de lichtbakken voor het vangen
van wild werden bewaard
4 Vgl verm Thijsse (1940) van 'keet' bij Groot Olmen
Lichtbakkeet (2)
1 WZK (2006)
2 Terrein n van Erebegraafplaats
3 Zie Lichtbakkeet (1)
4
Liguster
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Locatie (camping) no van Bloemendaal aan Zee
3 Genoemd in 1951 naar de ter plekke veel voorkomende struik
4 Roderkerk p 140
Lindenheuvel
HN
1 TK (1892); GPA (1988); WZK (2006)
2 Huis en landgoed n van Overveen
3 Duin met beplanting van lindebomen
4
Manege Zeeveld
VN
1
Thijsse (1940) Manege; WKD (1975) idem; WZK (2006) Manege
Zeeveld
2 Deel van vallei in n deel van Zeeveld
3 Functionele benaming, geëvolueerd tot veldnaam
4 Roderkerk p 141
Manus Tuintje
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein in o Duin en Kruidberg
3 Tuinderij met PN, mogelijk identiek met de door Van Eeden p
124 genoemde 'oude Manus' die op de nabijgelegen vinkenbaan had
gewerkt
4 Vgl Jan Bas z'n tuintje onder Schoorl
Meester Enschedepark
1 WZK (2006)
2 Gebied nw van Aerdenhout
3 Genoemd naar de stichter
4 Vgl Enschede-duin
VN
Middenduin
HN/VN
Zie deel I; zie ook Bergen van Middenduin
Midden Herenduin
VN
1 GPA (1988); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2
W gedeelte van de duinen bij IJmuiden; tevens aanduiding
ingang NP
3
Middelste gedeelte van de jonge duinen, dwz midden tussen
strand en binnenduinrand gelegen
4 Reliëfkaart geeft aanduiding 'grasland middenherenduin'
Moriaan, De
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie (bunker) in n Heerenduinen
3 Bijnaam voor een 'moor': Spanjaard, Arabier, Noord-Afrikaan
4
Nieuw Excerceerveld
VN
1
Thijsse (1940) Nieuw Exc.veld; Roderkerk p 140 Nieuwe
Exerceerveld
2
Terrein no van Excerceerveld (Thijsse) of tussen (Grote)
Schapenkamp en Erebegraafplaats (Roderkerk)
3 Or functie, later tot VN geworden
4 Vgl Excerceerveld, Oud Excerceerveld
Noordduinen
VN
1 WZK (2006)
2
Duinterrein direct n van Zandvoort; tevens benaming ingang
NP
3 Genoemd naar de ligging tov Zandvoort
4
Noordelijkeweg
SN
1 WZK (2006)
2 Duinweg n om Klein Olmen
3 Genoemd naar de ligging
4 Een pendant in de vorm van een Zuidelijkeweg ontbreekt
Noordervlak
VN
1 Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Terrein achter zeereep in n Midden Herenduin
3
4
Egaal terrein, gelegen aan de n zijde van het gebied
Molenaar p 13 vermeldt complex duinakkertjes; vgl Zuidervlak
Noordreep
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein achter zeereep in Midden Herenduin
3 Smalle strook land, gelegen in het n deel
4 Vgl Noordervlak
Noorman, De
VN
1 Geen vermelding op kaarten
2 Vallei ten n van Parnassia
3 Herinnering aan de stranding van een Noors schip in de 18de
eeuw
4 Gort met stroop p 46
Nova Zembla
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie w van huis Duin en Kruidberg
3
Vernoemingsnaam naar de eilanden in de Noordelijke IJszee,
beroemd door de overwintering van Heemskerk en Barentsz
4
Ogenkuil
VN
1 WKD (1975); WZK (2006)
2 Locatie even ten o van Strandslag Kattendel
3
Opvallend diepe duinvallei; anecdotische verklaring is dat
bij een jachtongeluk een deelnemer beide ogen zou hebben
verloren
4
Roderkerk p 140; Molenaar p 13 vermeldt hier duinakkertjes
en op één plaats 'oude duinakkertjes met wallen'
Olmenberg
1 WZK (2006)
2 Locatie o van Cremermeer
3 Prominent duin bij Olmenbos
4
VN
Olmenbos
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie o van Cremermeer
3 Begroeiing van (in duin vrij zeldzame) olmen of iepen
4 Vgl Iepenboom; z.o. Groot en Klein Olmen
Olmenpad
VN
1 WZK (2006)
2 Pad tussen Cremermeer en Olmenbos/Olmenberg
3 Voetweg genoemd naar locatie
4
Oosterdel
Zie Oosterplas
VN/WN
Oosterplas
VN
1 WKD (1975); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Duinmeer nw van Bloemedaal
3 Genoemd naar ligging in o deel van de duinen
4
GPA (1988) en Falk Stadsplattegrond van Haarlem (34e ed)
geven Oosterdel
Oost-IJmuiderslag
VN
1 Reliëfkaart (2000)
2 Duinvallei tussen IJmuiderslag en Duinmeer
3 O vallei langs de weg door het duin bij IJmuiden
4
Openluchttheater
VN
1 GPA (1988)
2 Locatie w van Bloemendaal
3 Geen echte veldnaam, maar functieaanduiding
4 Ook aangeduid als Openluchttheater Caprera
Oude Huisje
VN
1 Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Locatie in nw Kraansvlak
3
Blijkbaar stond hier in 19de eeuwse duinontginning lange
tijd een huisje
4 Reliëfkaart geeft twee valleien: Oude Huisje en Oude Huisje
Oost; Molenaar p 13 vermeldt hier duinakkertjes; vgl Gort met
stroop p 48
Oude Schoen, De
VN
1 WKD (1975); WZK (2006)
2 Locatie nw van Vogelmeer
3
Naam met anecdotische verklaring als een plaats, waar een
jager ooit een oude schoen voor een zwart konijn aanzag
4 Roderkerk p 140
Oud Ex[c]ercitieveld
VN
1 TK (1892); Thijsse (1940) Oud Exc. veld
2 Terrein tpv Spartelmeer
3 Oorspr functie, later tot VN geworden
4
Molenaar p 14 vermeldt hier weiden
Excerceerveld, Nieuw Excercitieveld
Overveen
Zie deel I
NN
Paadje van Faas
SN
1 WZK (2006)
2 Voetpad o van recreatieplas 't Wed
3 PN of FN
4
Paalvlak (1)
VN
1 Thijsse (1940)
2 Terrein zo van Groot Olmen
3 Egaal terrein waar (grens)paal stond
4 Vgl Palenvlak
Paalvlak (2)
1 Thijsse (1940)
VN
uit
1850-1876;
vgl
2
3
4
Terrein tpv Erebegraafplaats
Egaal terrein waar (grens)paal stond
Vgl Palenvlak
Paarde(n)kop (1)
VN
1 TK (1892) Paardenkop; Thijsse (1940) idem
2 Locatie z van Groot Olmen
3
Duintop op de grens tussen twee jachtgebieden, gemarkeerd
met paardeschedels en -beenderen
4 Zie ook Paardekop (2); vgl Gort met stroop p 47, waar deze
wijze van grensafbakening wordt gememoreerd
Paarde(n)kop (2)
VN
1
Thijsse (1940) De Paardenkop; GPA (1988); Reliëfkaart
(2000); WZK (2006)
2 Locatie in zw Kraansvlak
3 Duintop op de grens tussen twee jachtgebieden (Jachtduin en
Zwarteveld), gemarkeerd met paardeschedels en -beenderen
4 Roderkerk p 140; vgl Paardekoppenvlak
Paardekoppenvlak
1 WKD (1975)
2 Terrein w van Vogelmeer
3 Zie Paardekop (1)
4
VN
Palenvlak
VN
1 Thijsse (1940)
2 Terrein in n van Kraansvlak
3 Egaal terrein waar meerdere (grens)palen stonden
4
Parnassia
HN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Etablissement (sinds 1951) aan strand, 2 km n van Bloemendaal aan Zee; tevens benaming ingang NP
3 Genoemd naar de duinbloem
4
Vgl Parnassiapark en natuurcentrum Parnassia te Bergen aan
Zee; Roderkerk p 139
Parnassiaweg
SN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2
Weg tussen Bloemendaal aan Zee en 'Parnassia';
aanduiding ingang NP
3 Genoemd naar het etablissement Parnassia
4
tevens
Peperedel
VN
1 WKD (1975); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Locatie z van Strandslag Kattendel
3
Laagte (dal) met vegetatie van muurpeper, dan wel juttersnaam
4
Roderkerk p 139 geeft herkomst als bergplaats voor juttersgoed; idem in Gort met stroop p 45; andere naam is Schietkuil, zie ald
Pijp, De
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie z van Vogelmeer
3 Smalle doorgang, wellicht ook vangpijp voor konijnen
4
Pijpekopje
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie achter Kraantje Lek
3
Duintop (kopje, ontleend aan ZAfr)
(pijp), dan wel gelijkend op een pijpekop
4
met
smalle
doorgang
Poolsvlak
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein in n Kraansvlak
3 Egaal terrein met FN
4 Mogelijk verward met naam Palenvlak, al is overgang taal-kundig niet ws
Poppy's Kop
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie no van Parnassia
3 Markante duintop (van kopje, ontleend aan ZAfr) met PN?
4
Populierenlaan
SN
1 WZK (2006)
2 Weg door het Kraansvlak
3 Lommerrijk pad met begroeiing van populieren
4
Prise d'eau (Cunet) van de Haarlemsche Waterleiding
1 TK (1892)
2 Tracé van het waterleidingkanaal w van Bloemendaal
3 Functionele naam voor 'waterinname'
4 Zie verder Zeeveld (1)
Rietdel
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Terrein zw van Oosterplas
3 Laagte (del) waarin riet groeit
4 Roderkerk p 145
Rietmattendel
VN
1 WKD (1975)
2 Duinpan o van Groot Olmen
3
Laagte (del) waarin een met rietmatten gedekte schuilhut
stond
4 Roderkerk p 141
Rietveld
Zie Rietvlak
VN
Rietvlak
VN
1 Thijsse (1940); WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2
3
4
Z deel van (gegraven) vallei Zeeveld
Egaal terrein waarop riet groeit
Thijsse noemt z deel Rietvlak of -veld; Roderkerk p 141
Rijp, De
VN
1 Thijsse (1940)
2
Terrein achter zeereep tussen palen 64 en 65 ten n van
Zandvoort
3 In ME gangbare (Fri) benaming voor 'oever'
4
Roggeveld
VN
1 Reliëfkaart (2000)
2 Vallei achter zeereep z van Bloemendaal aan Zee
3 Ws gebruikt voor de verbouw van rogge
4 Vgl Haverland
Rommelevlak
VN
1 Thijsse (1940) Rommelveld; WKD (1975); WZK (2006)
2 Terrein n van Oosterplas
3
Egaal terrein, mogelijk hetzelfde als het Rumpel(e)veld
(open, vlak terrein met ribbels); eerste lid kan via assimilatie zijn aangepast, tweede lid geeft gebruikelijke vervanging
van 'veld' door 'vlak'; ontlening aan PN van een duinmeier,
Rumpt of Van Rumpt minder ws
4
Zie voor Rumpelveld deel I onder Velsen; Roderkerk p 141;
vgl Trommelvlak c.a.
Ronde Bos
VN
1 Thijsse (1940) Ronde Bosch; WZK (2006)
2 Terrein w van Caprera
3 Begroeiing in min of meer ronde vorm
4
Ruige Gat
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Terrein in no deel Kennmerduinen
3
Opening in de duinen met begroeiing van ruigte (ihb duindoorns)
4 Roderkerk p 141
Santpoort (-Zuid, -Noord)
Zie deel I
NN
Schapenkamp
Zie Grote en Kleine Schapenkamp
VN
Scheidingsberg
VN
1 WZK (2006)
2 Duin in w Midden Herenduin
3 Prominent duin dat Noorder- en Zuidervlak scheidt
4
Scheidingsbos
1 WZK (2006)
2 Bos z van Zeeweg
VN
3
4
Begroeid terrein op de grens tussen Velsen en Bloemendaal
Scheivlak
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein in w van Kraansvlak
3 Hier lag de grens tussen twee jachtgebieden, ws dezelfde als
bij Paardekop (2)
4
Schelpengat
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Locatie in zeeduinen zo van Parnassia
3
Mogelijk oude slufter of andere opening in zeeduinen (vgl
Watergat, Kuijtegat), waar grote concentraties schelpen voorkwamen of waar schelpvissers hun 'stek' hadden
4
Schietbanen
VN
1
Thijsse (1940); TK (1892); GPA (1988) Mil[itair] Oefenterrein
2 Terrein nw van Overveen
3 Functionele naam voor militair oefenterrein
4 Nog steeds als zodanig in gebruik
Schietkuil
VN
1 Roderkerk p 139
2 Andere naam voor Peperedel
3 Plaats waar na WO II geruimde munitie tot ontploffing werd
gebracht
4
Schippersduin
VN
1 GPA (1988); WZK (2006)
2 Z deel van ontginning Middenduin
3 Duin(ontginning) met FN
4
Schuitegat
VN
1 WKD (1975); GPA (1988)
2 Duinpan met meertje tussen strandslagen Zeeweg en Kattendel
3
Plaats waar (vissers)schuiten bij stormweer een goed heenkomen zochten, voormalige slufter die nog ca 1895 zou hebben
bestaan (zie ill Gort met stroop p 59)
4
Roderkerk p 140, mede ivm Houtglop; vgl Schuitegat onder
Schoorl
Slinger
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein in Duin en Kruidberg
3
Ws genoemd naar het halvemaanvormige duin dat deze vallei
aan no afsluit
4 Vgl volgende lemma's
Slingerduin
1 Thijsse (1940); GPA (1988)
HN
2
3
4
Duinontginning in n Heerenduinen
Duin dat een kronkelende vorm heeft
Slingerduinlaan
SN
1 WZK (2006)
2 Weg naar en rond duinontginning Slingerduin
3 Ontleend aan HN
4 Vgl Slingerlaen bij Vogelenzang en Slangelaantje bij Bergen
Snoekebos
VN
1 Thijsse (1940); WKD (1975); WZK (2006)
2 Terrein no van Oosterplas
3 Begroeid terrein met PN; afleiding van de vissoort niet ws
4 Roderkerk p 141
Sparrenberg, De
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie in n Heerenduinen
3 Prominent duin met begroeiing van sparren
4
Spartelmeer
WN
1 WKD (1975) Spartelmeer 'Watersnip'; GPA (1988) Spartelmeer;
WZK (2006) Het Spartelmeer
2 Gegraven waterplas no van Bloemendaal aan Zee
3
Waterplas, aangelegd als speelvijver; de naam is na een
prijsvraag gegeven als combinatie van Spartelkom en Dartelmeer
4 Roderkerk p 140
Spinnekoppenvlak
VN
1
Thijsse (1940) Spinnekop(vlak); WKD (1975); GPA (1988);
Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Duinvallei no van Vogelmeer
3
Egaal terrein met begroeiing van eenbes of 'spinnekop';
ontlening aan spinnen minder ws
4 Heukels p 175; Roderkerk p 141; Molenaar p 13 vermeldt hier
duinakkertjes
Spookbomen
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein in nw Koningshof
3 Anecdotische naam, context echter niet bekend
4
Starreberg
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Duin nw van Oosterplas
3
Prominent duin waar visdiefjes (starretjes, starntjes)
verblijven
4 Vgl Starredel, Starrevlak en Dennen van de Starreberg
Starredel
VN
1 WKD (1975); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Locatie o van Parnassia
3 Laagte (dal) waar visdiefjes (starretjes, starntjes) broeden
4
Roderkerk p 139; vgl Starreberg, Starrevlak
Starrevlak (1)
VN
1 WZK (2006)
2 Vallei n van Zeeweg in Duin en Kruidberg
3
Egaal terrein waar visdiefjes (starretjes,
verblijven
4
starntjes)
Starrevlak (2)
VN
1 WKD (1975); Reliëfkaart (2000) Starrenvlak; WZK (2006)
2 Terrein langs n deel van Zeeveld
3
Egaal terrein waar visdiefjes (starretjes, starntjes)
verblijven; Thijsse (1940) vermeldt 'sterntjes'
4 Roderkerk p 141, die tevens schaapskooi vermeldt die hier ca
1850 stond en de kort voor 1900 afgebrande jachtopzienerswoning
('Verbrande Huis'); vgl Starreberg, Starredel
Stenenvlak
Zie Halve Bos
VN
Strandslag
VN
1 WZK (2006) Strandslag Zeeweg, Strandslag Kattendel,
Strandslag Zeemeeuwen
2 Naam voor deel van het strand langs de Kennemerduinen
3
Genoemd naar de achterliggende locaties; 'slag' (passage
door de duinen) hier in oneigenlijke betekenis
4 Vgl IJmuiderslag
Stroperspad
SN/VN
1 Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2
Pad nw van huis Duin en Kruidberg; tevens gebruikt als
aanduiding van daarlangs gelegen kleine vallei
3 Weggetje gebruikt door stropers van konijnen
4
Stroweg
SN
1 WZK (2006)
2 Pad nw van Vogelmeer
3 Duinpad dat blijkbaar tegen verstuiven met stro werd belegd
4
Theehuis
HN
1 Thijsse (1940)
2 Nog bestaand huis aan Zeeweg in Duin en Kruidberg
3 Functionele benaming
4
Tobbe
Zie Grote en Kleine Tobbe
VN
Trommel
VN
1 Thijsse (1940); WKD (1975); WZK (2006)
2 Terrein in o deel Kennemerduinen
3 Ws samentrekking van >'t Rommel< en ontleend aan het naastgelegen Rommelevlak (eerder Rumpel(e)veld), egaal terrein met
ribbels
4 Roderkerk p 145; vgl Adams Vlakje, Bijtrommel, Voortrommel
Tussenvlak
VN
1 WKD (1975); WZK (2006)
2 Terrein in no deel Kennemerduinen
3 Tussen andere laagten gelegen egaal terrein
4 Roderkerk p 141
Tweede Dwarsweg
Zie Dwarsweg
Vafamil
1 Reliëfkaart (2000)
2 Kleine vallei no van 't Wed
3 Afkorting van ?
4
SN
VN
Vallei, De
VN
1 WZK (2006)
2 Terrein in o Duin en Kruidberg
3 Algemene benaming voor laag terrein
4
Vallei van de Trommel
VN
1 Thijsse (1940)
2 Duinvallei ten zo van de Trommel
3 Genoemd naar de Trommel, zie aldaar
4
Verbrande Huis
VN
1 Thijsse (1940); WZK (2006)
2 Locatie in het Starrevlak onder Duin en Kruidberg
3
Hier stond een jachtopzienerswoning, die kort voor 1900 is
afgebrand
4 Roderkerk p 141
Verlaten Veld
VN
1 Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Terrein in Kraansvlak
3
Naam voor opgegeven duinontginning;
gegeven ivm natuurontwikkelingsproject
4
echter
recentelijk
Verlengde Kattendel
VN
1 WZK (2006)
2 Vallei direct no van Kattendel
3 Laagte die voortzetting vormt van Kattendel
4 Zie verder onder Kattendel
Vinkenbaan (1)
VN
1 TK (1892) Vinkebaan; Thijsse (1940) idem; WKD (1975)
2 Locatie w van Brederodeduin
3
Oorspronkelijk soortnaam voor plaats waar vogelvangst werd
uitgeoefend; hier nog huisje met vogelringstation
4 Roderkerk p 141; vgl SN in Bergen
Vinkenbaan (2)
VN
1 TK (1892) Vinkebaan
2 Locatie bij Koningshof
3 Soortnaam voor plaats van vogelvangst
4
Visscherspad
SN
1
TK (1892) Zandvoorter Vischpad; Thijsse (1940) idem; GPA
(1988) Visserspad; WZK (2006) Visscherspad
2
Voetpad door de duinen van Kraantje Lek naar Zandvoort;
tevens benaming ingang NP
3 Naam ontleend aan gebruik door vissers
4 Zie ook deel I
Vlakje, 't
VN
1 Thijsse (1940) Vlakje; GPA (1988); WZK (2006)
2 Terrein w van Overveen
3 Soortnaam voor egaal terrein, hier van geringe omvang
4 Het terrein is momenteel zeer geaccidenteerd
Vlierberg
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie no van Strandslag Kattendel
3 Prominent duin, begroeid met vlierstruiken
4
Vogelmeer, Het
Zie Grote Vogelmeer
WN
Voortrommel
VN
1 Thijsse (1940); WZK (2006)
2 Terrein in o deel Kennmerduinen
3 Vanuit het z gezien het gedeelte vóór de Trommel
4 Zie verder onder Trommel
Vossendel
VN
1 WZK (2006)
2 Vallei w van Driehuis
3 Laagte (dal) waar vossen voorkomen
4
Vrijlandsberg
1 WZK (2006)
2 Locatie in n Kraansvlak
3 Prominent duin met FN
4
VN
Vuilniskop
VN
1 WZK (2006)
2 Locatie nw van huis Duin en Kruidberg
3 Duintop (kopje, naar ZAfr) waarop afval is gedeponeerd
4
Wandelpark Kostverloren
Zie Kostverloren
VN
Waterberg
VN
1 WZK (2006)
2 Duin in Koningshof
3 Blijkbaar plaats waar zich bron of watervoorziening bevond
4
Watertoren
HN
1 TK (1892); WKD (1975); GPA (1988) Wt; WZK (2006) symbooltje
2 Watertoren bij pompstation Overveen
3 Functionele aanduiding
4
Watervlak (1)
1 Thijsse (1940)
2 Vallei tpv Grote Vlak
3 Egaal terrein met natte bodem
4 Vgl Watervlak onder Castricum
VN
Watervlak (2)
1 WZK (2006)
2 Vallei w van Cremermeer
3 Egaal terrein met natte bodem
4 Vgl Watervlak onder Castricum
VN
Wed, 't
WN
1 WKD (1975); GPA (1988); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Recreatieplas o van Erebegraafplaats
3 Soortnaam voor een drenkplaats voor vee, hier gebruikt voor
aangelegde speelvijver
4 Roderkerk p 148
Weissekuil
1 WZK (2006)
2 Terrein in w Kraansvlak
3 Diepe duinpan met FN
4
VN
Westerduinweg
SN
1 GPA (1988); WZK (2006)
2 Randweg tussen Aerdenhout en Koningsduin
3 Naam ontleend aan de ligging
4
Westerveld
HN/VN
1 TK (1892); Thijsse (1940); GPA (1988); WZK (2006)
2
Huis en domein bij Driehuis, later begraafplaats en crematorium
3 Naam ontleend aan de ligging w van overige bebouwing, al is
het oorspr 'veld' aan de duinvoet niet meer aanwijsbaar
4
Wezepad
SN
1 WZK (2006)
2 Duinpad zw van huis Duin en Kruidberg
3
Mogelijk verband met bezit van weeshuis, maar met welk is
niet bekend
4
Wieringen, De
VN
1 Thijsse (1940); WKD (1975); GPA (1988); Reliëfkaart (2000);
WZK (2006)
2 Gebied no van Strandslag Kattendel; Reliëfkaart onderscheidt
drie afzonderlijke terreinen
3 Wiering is in Noord-Holland voorkomend woord voor hooikade;
dit duidt op gebruik als hooiland
4 Vgl Roderkerk p 140
Wilhelminaduin
VN
1 Thijsse (1940)
2 Locatie in n deel van de wijk Duin en Daal in Bloemendaal
3 Binnenduin genoemd naar Koningin Wilhelmina
4 Ter plekke is nu nog een Wilhelminapark
Wilsonduin
VN
1 Thijsse (1940)
2 Locatie in Kraansvlak
3 Zandberg met FN
4 Gort met stroop p 112 noemt S. Wilson als schrijver van de
'Beknopte geschiedenis van Bloemendaal', 1952
Witteweg
SN
1 WZK (2006)
2 Verlengde van de Hertogweg vanaf Santpoort-Noord
3 Ontleend aan kleur van kalkrijk oppervlak cq verharding van
de weg
4 Vgl Witteweg in Bergen aan Zee
Woestijn, In den
Zie In den Woestijn
HN
Wouwenkop
VN
1 GPA (1988); WZK (2006)
2 Duintop bij de Koningsweg z van het Duinmeer
3 Duintop waar de wouw voorkomt of broedt; vernoeming naar de
plant wouw minder ws
4 Jacht-Bedryff p 91: wouw kan ook bruine kiekendief zijn
Wulpenkuil
VN
1 WKD (1975); WZK (2006)
2 Locatie zo van Vogelmeer
3 Diepe duinvallei waar de wulp voorkomt of broedt
4
Wurmenveld
VN
1
Thijsse (1940) Wurmenvlak; GPA (1988); Reliëfkaart (2000);
WZK (2006)
2 Tweetal terreinen in Kraansvlak; tevens benaming ingang NP
3 Vlak, open terrein waar wurmkruid (boerenwormkruid) groeit
4 Gort met stroop p 48
Wurmenvlak
VN
Zie Wurmenveld
Zanderij
VN
1 TK (1892); Thijsse (1940); Reliëfkaart (2000); WZK (2006) De
Zanderij
2 Zandafgraving w van Overveen
3 Functionele naam, overgegaan naar veldnaam
4 Vgl Afzanderij
Zanderijberg
VN
1 WZK (2006)
2 Duin even ten n van huis Duin en Kruidberg
3 Prominent duin bij zandafgraving
4
Zanderijvaart
WN
1 Thijsse (1940); Reliëfkaart (2000)
2 Vaart in de Zanderij bij Overveen
3 Genoemd naar functie en locatie
4
Zandvoort
Zie deel I
NN
Zandvoortsche Laan
Zie deel I
SN
Zandwaaier
HN/VN
1 WZK (2006)
2 Bezoekerscentrum en benaming ingang NP w van Overveen
3 Woordspeling op het stuifzand
4
Zeemeeuwen
VN
1 WZK (2006)
2 Strandslag en ingang NP n van Bloemendaal aan Zee
3 Genoemd naar de vogelgroep
4
Zeeveld (1)
VN
1 Thijsse (1940); WKD (1975); GPA (1988); Reliëfkaart (2000);
WZK (2006)
2 Reeks namen in het oude tracé (Prise d'eau) van de Haarlemsche Waterleiding
3 Vlak, open terrein waarin water uitzijgt; voor deze bet. vgl
Zeeveld onder Castricum; Roderkerk p 141 noemt spreekwoordelijke associatie van zeer nat terrein met 'zee'
4
Het n gedeelte ook aangeduid als Zeeveld (eerste fase); z
gedeelte (langs Koevlak en Gleuf) heet Lage Zeeveld (1975,
2000, 2006); zie ook Manege (Zeeveld)
Zeeveld (2)
VN
1 GPA (1988); Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Pan in de zeeduinen z van Bloemendaal aan Zee
3
Vlak, open terrein dat dicht bij zee ligt; of bet als
Zeeveld (1)
4
Molenaar pp 11 en 15 vermeldt hier nieuwe duinakkers,
aangelegd door de Zandvoortse Aardappeltelers Vereniging, met
foto's 2005 en 2006
Zeeweg (1)
SN
1 GPA (1988); WZK (2006)
2 Duinweg vanaf Duin en Kruidberg naar het
voor Strandslag
3 Weg die naar zee leidt
4 Het eerste deel leidde in de 19de eeuw
in het Starrevlak, de jachtopzienerswoning
en de ontginning Groot en Klein Olmen;
heette dit toen Cremerweg, zie aldaar
strand; tevens naam
naar de schaapskooi
Het Verbrande Huis
vlg Thijsse (1940)
Zeeweg (2)
SN
1 Thijsse (1940) Bloemendaalsche Zeeweg; WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 De Bloemendaalse Zeeweg, aangelegd in 1920
3 Weg die naar zee leidt
4 Vgl Zeeweg in Bergen, Castricum, Schoorl, Hargen
Zeven Bosjes, De
VN
1 WKD (1975); GPA (1988); WZK (2006)
2 Terrein no van recreatieplas 't Wed
3
Hier stonden zeven duidelijk onderscheiden
(eiken)struweel
4 Roderkerk p 145
bosjes
van
Zijp, De
VN
1
GPA (1988); Reliëfkaart (2000) en WZK (2006) Groote Zijp,
Kleine Zijp
2 Duinpan even ten o van Bloemendaal aan Zee
3 Oorspr waternaam voor afwateringssloot of -geul
4
Mogelijk naam van een oude slufter, vgl Zijpe bij Petten;
vlg Gort met stroop p 45 is de naam (hier gegeven als Zijpedel)
afkomstig van een in 1742 gestrand 'Compagnie-Schip' met de
naam Oude Zijpe; Molenaar p 13 vermeldt duinakkertjes in de
Zijp en Kleine Zijp.
Zuidervlak
VN
1 Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Terrein achter zeereep in z Midden Herenduin
3 Egaal terrein, gelegen aan de z zijde van het gebied
4 Vgl Noordervlak
Zwarteveld
VN
1 TK (1892); Thijsse (1940); WZK (2006)
2 Duinpan no van Elswout
3
Vlak, open terrein dat met donkere vegetatie is begroeid,
dan wel een humeuze of enigszins venige bodem heeft
4
Zie ook deel I; de ontginning is laat 18de-eeuws, zie
Roderkerk p 134
Zwarteveldmeertje
1 Reliëfkaart (2000); WZK (2006)
2 Waterplas in het Zwarteveld
WN
3
4
Gegraven duinmeer, genoemd naar de locatie
Zwarteveldseweg
SN
1 WZK (2006)
2 Weg door het Zwarteveld no van Elswout
3 19de-eeuwse duinweg genoemd naar de locatie
4
De weg verbindt het achterland (bij Kraantje Lek) via het
Zwarteveld naar de verdere ontginning Klein Schapenveld en de
latere Bokkedoorns, met een aftakking naar Middenduin
DUINTOPO.002
*

Heinsius, H.W en Thijsse, J.P.(1943): Geïllustreerde Flora van

Set 1 Set 2 terrein 1 terrein 2 LC 30 Luka Vanderhaeghe

GPA Granulomatose met PolyAngiitis

Jury

bk zwemmen - cb natation 25m - 2014 - gent zwembad

LC Composiet - Poly Products

provinciedomein-kessello-tennissen-2013 tcm5-66035

populair-wetenschappelijke artikelen - antje

Ruimte voor adres

STIFTUNG KLOSTER FRENSWEGEN

Zideris Huis ter Heide Duinweg 76 3735 LD Bosch en Duin

Leaflet appart zeestijl