Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden Afdeling Conservation Biology Postbus 9518, 2300 RA Leiden Verslag aanpassingen omgang met normen in de Bestrijdingsmiddelenatlas Wil Tamis, Maarten van t Zelfde, Martina Vijver (CML) Andreas Hoogeveen, Laurens van den Burgt (RHK-DHV) September 2014 1. Inleiding In de vorige versies van de Bestrijdingsmiddelenatlas (BMA) werden alle concentraties getoetst aan alle beschikbare nationale en Europese normen: Maximaal Toelaatbaar Risico (MTR), Drinkwaternorm (DWN), Toelatingscriterium van de Ctgb, Jaargemiddelde Milieukwaliteitsnorm (JGMKN) en Maximaal Acceptabele Concentratie Milieukwaliteitsnorm (MAC-MKN). Vervolgens werden de resultaten hiervan, voor individuele en eventueel gecombineerde stoffen, voor deze vijf verschillende normen in de BMA weergegeven. Voor een groeiend aantal stoffen is en wordt een MKN afgeleid. Indien voor een stof zowel een (oude) MTR en een (nieuwe) MKN beschikbaar is, geldt de MKN en niet de MTR en zou in dat geval de resultaten voor de MTR voor die stof niet meer moeten worden weergegeven. Om deze veranderde situatie ook in de BMA weer te geven, is hiervoor in het eerste halfjaar van 2014 op verzoek van het Minsterie van I&M, een project voor deze en enkele andere aanpassingen met name rond het gebruik van normen uitgevoerd. De belangrijkste veranderingen aan de BMA betreffen met name 1) het weergeven en gebruiken bij producten voor individuele stoffen van de geldende chronische (ecotoxicologische) norm (JG-MKN, als deze niet beschikbaar de MTR), 2) het aanpassen van gecombineerde producten hieraan, 3) andere aanpassingen, waaronder andere omgang met de DWN en aanpassingen voor de 2e Nota duurzame gewasbescherming. Met deze 2e Nota start een nieuwe beleidsperiode die van 2013 – 2023 loopt, met als referentie periode 2011-2013. Voor meer achtergrondinformatie over de genoemde normen wordt verwezen naar de website alsmede website van RIVM (http://www.rivm.nl/rvs/Normen) hierover. Het project werd begeleid door een commissie waarin zitting hadden: drs. T. van der Linden, dr. F. De Jong, dr. E. Smit (allen RIVM), drs. D. Kalf (WVL), die het proces kritisch hebben gevolgd en waar mogelijk ook tekstuele bijdragen hebben geleverd. In de rest van het verslag wordt een overzicht gegeven van de veranderingen en nieuwe schermvoorbeelden. 1 2. Veranderingen 2.1. Aanpassingen voor chronische (ecotoxicologische) norm Individuele stoffen; indien een JG-MKN beschikbaar is voor een stof, worden de resultaten van de MTR voor die stof niet meer getoond en vindt de toetsing aan de MTR voor die stof ook niet meer plaats binnen de database. In de vorige versie werden voor de Europese normen nog de Engelse termen en afkortingen (AA-EQS, MAC-EQS) gebruikt. In de nieuwe versie wordt gebruik gemaakt van de Nederlandse termen en afkortingen (JG-MKN en MAC-MKN). In de oude versie was de keuze-optie in het normen menu van MTR of AA-EQS, dat wordt nu een gecombineerde keuze JG-MKN / MTR. Als deze optie gekozen wordt, wordt in het resulterende produkt, kaart of tabel, de vigerende norm weergegeven, zie onderstaande voorbeelden. Omdat de MTR geheel en de JG-MKN grotendeels gebaseerd is op chronische ecotoxicologische gegevens, wordt de JG-MKN / MTR in de BMA ook wel aangeduid als (chronische) ecotoxicologische norm, ondanks het feit dat dit niet helemaal klopt. Figuur 1 Voorbeelden van kaarten van 2 stoffen met JG-MKN/MTR norm. In geval van carbendazim is dit de JGMKN, in geval van aldicarb is dit MTR. 2 Gecombineerde stoffen: voor de producten (bijv. percentage normoverschrijdende meetpunten en metingen etc.) waarbij resultaten van stoffen met een JG-MKN en van stoffen met een MTR moeten worden gecombineerd, wordt uitgegaan van sommatie van de dimensieloze ratio’s (van concentratie en norm) of parameters (normoverschrijding). 2.2. Aanpassingen DWN Voortaan worden alleen de drinkwaterinnamepunten nog getoetst aan de DWN. Er wordt niet meer getoetst aan de Som drinkwaternorm. Gecombineerde producten DWN worden niet meer getoond op de website, vanwege het lage aantal meetpunten. De keuze optie waterinnamepunten verschijnt niet meer in het menu monitoringslocaties, omdat het overbodig is geworden. Voorts verschijnt de keuze optie Drinkwaternorm uit het menu normen niet meer bij de gecombineerde producten, omdat hiervoor geen producten meer gemaakt en getoond worden. Een uitzondering is gemaakt voor de Top probleemstoffen, waarbij nog wel voor de DWN kan worden gekozen. Een punt van aandacht is het eventueel ontbreken van metingen van een stof op een drinkwaterinnamepunt. Het meetpunt wordt dan niet getoond in de kaart of grafiek. Een suggestie zou zijn, deze ontbrekende meetpunten in de toekomst wel weer te geven, bijv. als een kleurloos cirkel. Figuur 2 Kaart van normoverschrijdingen van drinkwaternorm voor imidacloprid in 2012. Deze worden alleen op de drinkwaterinnamepunten getoond. 3 2.3. Aanpassingen SNO SNO: Voorheen werd deze bepaald aan de hand van het Verwaarloosbaar Risico (VR = 1/100 MTR). Voortaan wordt deze berekend op basis van JG-MKN en MTR. Hierdoor wordt het niveau van de SNO ongeveer een factor 100 lager en is deze dus gebaseerd op gecombineerde norm. Figuur 3 SNO-waarden voor 2012 Figuur 4 Top probleemstoffen voor drinkwaternorm (gebaseerd op 7 meetpunten) 4 2.4. Top probleemstoffen De Top probleemstoffenlijsten voor MTR en JG-MKN worden geïntegreerd, zoals beschreven onder 2.1. In de tabel wordt duidelijk bij elke stof op basis van welke norm de stof zijn positie in de lijst heeft. Figuur 5 Top probleemstoffen voor gecombineerde norm JG-MKN/MTR 2.5. Verdwijnende producten De volgende producten worden niet meer in de BMA opgenomen: 1) stijgers en dalers (2 producten) en 2) kaarten waarin vergelijkingen worden gemaakt met het oude referentiejaar 1997 (6 producten). Ook de toetsing aan de Som Drinkwaternorm is verdwenen. Deze producten blijven nog wel beschikbaar in de oudere samenvattingen (2012 en ouder). 2.6. Aanpassingen samenvattingen In de nieuwe samenvattingen zullen ook een aantal nieuwe producten worden opgenomen: 1) Top overschrijdend landgebruik (product koppeling) en 2) Aantal normoverschrijdingen LM-GBM. Deze zullen worden gerealiseerd bij de eerstvolgende update (2013), omdat dan weer een nieuwe samenvatting wordt gemaakt. 2.7. Nieuwe producten: aantal normoverschrijdingen op jaarbasis Dit is een nieuwe product i.v.m. komende beleidsevaluaties, waarvan de eerste tussentijdse evaluatie in 2018 is. Het gaat niet om de mate van normoverschrijding maar om het aantal normoverschrijdingen op basis van het nieuwe (2014) Landelijk Meetnet GewasBeschermingsMiddelen (LM-GBM). Deze nieuwe indicator geeft vanaf 2013/2014 het aantal normoverschrijdingen weer in de loop der jaren in een histogram. Omdat het aantal 5 normoverschrijdingen afhankelijk is van het aantal operationele meetpunten in het LM-GBM wordt vooralsnog ook het aantal valide metingen in de histogram weergegeven. Dit product is nog volop in de ontwikkeling. Dit product wordt gemaakt voor de JG-MKN en de MAC-MKN. Er zullen in de loop der jaren meer MKN beschikbaar komen. Dan worden deze normen met terugwerkende kracht toegepast op eerdere metingen. Dit sluit aan bij de gangbare werkwijze van de BMA met aanpassingen van normwaarden. Figuur 6 Aantal normoverschrijdingen voor Landelijk meet – gewasbeschermingsmiddelen (LM-GBM) per jaar 2.8. Overzichtstabel aantal metingen voor alle stoffen voor alle jaren Dit is een kruistabel daarin een overzichtslijst met per stof aantal meetpunten met tenminste één meting per jaar. Dit geeft een beter inzicht geeft over de meetinspanningen over de jaren heen. Zie figuur 7. 2.9. Extra klasse onder norm: aangetoond en niet-aangetoond Verbeterde presentatie normoverschrijdingskaarten individuele stoffen: van verschillende kanten is er het verzoek om onderscheid te maken tussen “gemeten, maar niet aangetoond (rapportagegrens)” en “gemeten, maar onder de norm (en bóven de rapportagegrens). Op de kaarten met normoverschrijdingen voor de individuele stoffen en in de histogrammen met aantal waarden per klasse van normoverschrijdingen wordt nu o.a. aangegeven of de waarde van een meetpunt niet toetsbaar is (waarde gelijk aan de rapportagegrens en boven de norm: grijs) of wel toetsbaar en dan boven of onder de norm (verschillende kleuren: blauw, groen, geel, rood). In de afgelopen jaren kregen wij herhaaldelijk het verzoek ook inzichtelijk te maken bij waarden van meetpunten onder de norm of deze berusten op de rapportagegrens of waarden boven de rapportagegrens (RG). Deze twee categorieën worden respectievelijk “niet aangetroffen” (blauw) en “aangetroffen” (groen) genoemd. Zie ook figuur 1. Een andere hiermee verwante aanpassing is dat de klassen normoverschrijdingen boven de norm gestandaardiseerd zijn: 6 Figuur 7 Overzicht van aantal meetpunten (met metingen) per jaar per stof. 1) normoverschrijding boven de norm, maar minder dan 10 x (geel), 2) meer dan 5 x (MKN, MTR, toelatingscriterium) of 10 x normoverschrijding (DWN) (rood). De tussenliggende klasse 5-10 x normoverschrijding (oranje) is hiermee komen te vervallen. Alle kaarten kennen nu vijf klassen. 2.10. Presentatie trendlijnen concentraties: rapportagegrenzen Presentatie trendlijn: In de verbeterde BMA wordt niet alleen de gemiddelde concentratie weergeven, maar ook de gemiddelde rapportagegrens, zodat onderscheid gemaakt kan worden tussen daling door een lagere rapportagegrens en een werkelijke daling. Figuur 8 Trendlijn voor concentraties en rapportages 7 2.11. Lay-out aanpassingen website De belangrijkste wijzigingen in de layout is dat als eerste de productdefinities van de grafieken, tabellen en histogrammen zijn opgeslagen in de productendatabase. Hierdoor zijn zowel de toelichtende teksten als layout-parameters makkelijker te wijzigen en aanpassen. Voor deze grafische producten is uitgegaan van nieuwe grafische tools: Highcharts interactieve tools voor web applicaties. Deze tools maken het mogelijk om individuele componenten in grafiek en histogram uit en aan te zetten. Hiernaast is het ook mogelijk om van verschillende objecten in chart extra informatie op te vragen via de tooltip (zie figuren 9 en 10) Verder is er een chart context menu waarmee je afbeelding kunt afdrukken of opslaan in verschillende afbeeldingformaten. Figuur 9. Twee voorbeelden van een histogram met tooltip. 8 Figuur 10. Voorbeeld van een vernieuwde grafiek met tooltip. 2.12. Aanpassingen toelichtende teksten Alle titels en toelichtingen die bij veranderde, nieuwe of verdwenen producten horen, zijn aangepast. Hierbij zijn in het bijzonder ook de toelichtingen over de normen aangepast (met dank aan WVL, RIVM en Ctgb). 9