DOSSIER - Stedelijk Waterbeheer Tijdens de gesprekken over het Incidentenplan Riolering bleek echter dat in enkele gevallen opschaling nodig is. Bij het incident op de skatebaan bleek bijvoorbeeld dat op verschillende niveaus door de direct betrokkenen niet werd voldaan aan bestaande afspraken. De verschillende instanties hebben hoofdzakelijk geprobeerd om hun eigen probleem op te lossen en hebben niet gekeken naar de maatschappelijke neveneffecten bij hun handelen. Dit incident was dus voor de gemeente Delft mede de aanleiding om het Incidentenplan Riolering op te stellen. Het gaat dan vooral over wat meer complexe incidenten, met mogelijk grote gevolgen voor omwonenden of voor de gemeente Delft. De medewerkers van de gemeente Delft, die als eerste ter plaatse zijn, hebben nu checklists gekregen om te kunnen inschatten wanneer opschaling nodig is. Effectief incidentenplan helpt Delft bij bestrijding overlast Bij overlast vanuit de riolering is het zaak snel te handelen en met de juiste netwerkpartners te overleggen. De gemeente Delft heeft dit vastgelegd in een Incidentenplan Riolering. De nadruk ligt op de inzet van eigen kennis en kunde, het aflopen van checklists en een duidelijke procedure voor open afschaling. Hierbij is afgeweken van het stappenplan uit de Leidraad Riolering. Foto: shutterstock Checklists Ir. B.J. Vreugdenhil / ir. H.J.G. Hartong / S. Clarisse in 't kort - Incidentenplan De gemeente Delft heeft een Incidentenplan Riolering opgesteld Het plan beschrijft de incidentbestrijding en -afhandeling tot en met Grip 1 De basis voor operationele incidentbestrijding bestaat uit stappenplan en scenario’s Deelnemers moeten zich bewust zijn van de noodzaak tot interne en externe communicatie Land+Water nr. 9 - september 2014 Incidenten als gevolg van de verwerking van grote hoeveelheden neerslag kunnen veel schade veroorzaken. Afwijken van stappenplan In eerste instantie werd het stappenplan uit de Module C4100 (Leidraad Riolering) gevolgd. In nauw overleg met degenen die met het incidentplan moeten werken, is besloten tot een gewijzigde opzet, waarbij de nadruk veel meer ligt op checklists met concrete activiteiten en het handelingsperspectief tijdens de incidentbestrijding. Het Incidentenplan Riolering beschrijft de incidentbestrijding en -afhandeling vanaf de melding/signalering tot en met Grip 1. Binnen de gemeente blijft men werken volgens het Incidentenplan, ook op het moment dat het Regionaal Crisisplan van kracht wordt. De informatie van dit Incidentenplan Riolering kan ondersteunend zijn bij de bestrijding van een aan de riolering gerelateerde crisis. Leidraad De Leidraad Riolering is naar volle tevredenheid van alle betrokkenen gevolgd in de stappen om tot een incidentenplan te komen. Door een startoverleg te organiseren is er vanaf het begin structuur aangebracht in het brede onderwerp van incidentenbestrijding bij ernstige verstoringen in de riolering. Interne medewerkers van verschillende afdelingen en niveaus dachten en werkten mee aan het opstellen van het incidentenplan. In het overleg werden realistische doelen voor het ontwikkeltraject besproken en vast- gesteld. Het primaire doel van de gemeente Delft was om in maart 2014 een actueel en beproefd Incidentenplan Riolering te hebben. Het startoverleg werd aangekondigd en geopend door de directie van de afdeling. Hiermee werd ook hun belang en betrokkenheid bij goede planvorming goed zichtbaar. Uiteindelijk zijn er behalve de inleiding, het risicoprofiel en een beschrijving van de calamiteitenorganisatie slechts twee hoofdstukken overgebleven als basis voor de operationele incidentbestrijding: stappenplan en scenario’s. Ook afschaling Voor de incidentbestrijding zelf worden in de checklist korte instructies gegeven, die passen bij Schematische weergave van het incidentenplan van de gemeente Delft. formatie hebben ‘uit het veld’. Een ander leerpunt was de winst die men zag in de samenwerking met andere organisaties. De gemeente is eigenaar van het rioleringsstelsel, maar de netwerkpartners in de crisisbeheersing hebben vaak zeer geschikte mogelijkheden en goed inzetbare ervaring om het incident effectief te bestrijden. Door het interactieve proces van het opstellen van het incidentenplan en de uitvoering van de oefening is het kennisniveau van de medewerkers van de gemeente Delft toegenomen en kunnen de incidenten niet alleen volgens vastgestelde en voorgeschreven wijze worden bestreden, maar zijn de betrokkenen ook doordrongen van de meerwaarde van de formaliteit van de checklists. het incident. Dit onderdeel is meer bedoeld om achter de hand te houden en bij twijfel te raadplegen. De betreffende medewerkers van de gemeente Delft weten uit hun eigen opleiding en ervaring in veel gevallen goed wat er moet gebeuren om schade te beperken of te voorkomen. Net zoals de opschaling voor medewerkers geen gemeengoed is, werd er aan afschaling tot nu toe ook weinig aandacht besteed. Het incidentenplan geeft hier nu richtlijnen voor, zodat de informatie over afschaling alle betrokkenen bereikt en zodat het incident volgens vaste procedures wordt geëvalueerd en gedocumenteerd. Communicatie De deelnemers aan de oefening werden zich tijdens de oefening met het incidentenplan bewust van de noodzaak tot interne en externe communicatie. Het managementteam beslist over opschaling, maar deze beslissers moeten dan wel in- Toekomst Met het hebben van een plan met checklists is de organisatie nog niet klaar. In het najaar van 2014 worden extra trainingen gegeven aan alle betrokkenen bij de incidentenbestrijding voor riolering. Het moet een vanzelfsprekendheid worden om de checklist erbij te pakken en te handelen volgens de afspraken. De checklist is nu nog uitsluitend via het plan digitaal of op papier beschikbaar. De medewerkers zouden liever een compact plastic kaartje willen hebben voor in de binnenzak. Zo is het hulpmiddel compleet en altijd bij de hand. Op termijn zou er zelfs een app van gemaakt kunnen worden. In ieder geval is de gemeente Delft met alle lagen van de organisatie en met alle crisisnetwerkpartners voorbereid op effectieve incidentbestrijding bij ernstige verstoringen in de riolering. Opschalen De medewerkers van de Calamiteitendienst Stadsbeheer gemeente Delft zijn gewend om zelf eventuele problemen snel en praktisch op te lossen. Bij het rioleringsincident op de skatebaan zocht de gemalendienst direct contact met de AWZI. Hier wisten ze niets van een storing op het hoofdgemaal van Delft. Alle toevoerende gemalen naar het hoofdriool zijn direct stilgelegd om de wateroverlast te beperken. Intussen was er een monteur van de zuivering bezig om de storing aan het Hoofdgemaal Delft te verhelpen. Meestal is deze pragmatische oplossingsgerichtheid de juiste. Hoewel de gemeente Delft op andere vlakken veel samenwerkt met de hulpdiensten in de Veiligheidsregio, is men dat nog wat minder gewend bij incidenten met de riolering. foto: shutterstock Net als iedere andere gemeente heeft Delft af en toe te maken met incidenten in en om het rioleringsstelsel. Incidenten zijn gebeurtenissen die niet kunnen worden voorzien of voorspeld, die aanzienlijke schade aanrichten en die grote gevolgen hebben voor de organisatie, voor het milieu of voor de inwoners. In april 2013 is bijvoorbeeld het calamiteitenteam van de gemeente Delft door de politie opgeroepen om naar de skatebaan te komen omdat daar ter plaatse rioolwater uit putten stroomde langs de provincialeweg. Medewerkers van de gemeente constateerden dat het hoofdriool van de gemeente én van haar buurgemeenten overstroomde. Er was ook geen afvoer mogelijk naar de AWZI Harnaschpolder. Om voorbereid te zijn op de eigen rol en verantwoordelijkheid tijdens dit soort gebeurtenissen heeft de gemeente recentelijk een Incidentenplan Riolering opgesteld. Voor zes scenario’s of incidenttypen zijn checklists opgesteld: wateroverlast, lozing van een rioolvreemde stof, grootschalig vrijkomen van afval- of rioolwater, uitval van (hoofd)gemaal of storing in persleiding, stelselschade en geuroverlast. De checklist bestaat uit verschillende onderdelen. Een risico-inschatting helpt de medewerker door middel van gerichte vragen om eerst de oorzaak, de mate en de duur van de overlast vast te stellen. Daarna volgen enkele criteria voor opschaling. Tijdens een multidisciplinaire oefening bleek dit een gouden greep te zijn. De deelnemers werden gevraagd om de checklists uit het plan te gebruiken om de ernst en het type scenario te bepalen. Vervolgens volgden ze de voorgeschreven stappen en betrokken via de oefenleiding de juiste mensen. De deelnemers moesten expliciet maken wie waarover zou moeten beslissen. Op basis van de gegevens in de checklist is in één oogopslag zichtbaar welke interne en externe crisispartners moeten worden geïnformeerd of gealarmeerd. Bluswater in de riolering kan aanleiding zijn voor start incidentenplan. Hanneke Vreugdenhil is adviseur crisisbeheersing bij HKV lijn in water, Hans Hartong is directeur van Hartong Raadgevend Ingenieur, Sjaak Clarisse is beleidsadviseur bij de gemeente Delft. Land+Water nr. 9 - september 2014