Tàñ : 500 F CFA Ma vi ni mejô à se ke na me ne ntetek **** O ne bia lôm minkànà wò yem Amù jé bià yiane yé’é nkobô bùlu, àmù jé bià yiane yégé nkobô wòngàn ? Eyalàn. Amù ô seke ngule yà jô na, ô ne moene bùlu, éyoñ éte ô ne te kobô nkobô yà àyoñ bùlu, éyoñ éte be nyo bòn be ne te kobô bùlu. Momo. Wo duk womien éyoñ wò bo de. Engôngòle jam éte e nje jà boban éyoñe ji. Wo koene nnôme fàm a kutu’ôngône nà me ne moen simi komo, vedà, te yem làñ nkobô wé, màà ke ke jô na à tili. Enoh Meyomesse Kàlate mefôé nyi a ngà téban nko-bô bùlu àsù na bôt be bi kàlate be ne ngule yà là làñ à nkobô wòngàn, a teke bo kàlate Zambe. Jam éte dà sò na, éyoñ ji, bôt abui be nga làñ nkobô fulasi àngôndô yà àbeñ, vedà, teke’e bi fàne yà làñ nkobô bùlu vôm éziñ, àne ô vàà ve e kàlate Zambe, ngeke kàlate bià. Bià yiane tabe ntyel abui aa jame di, amù jé ? Amù na, e mimbù mià zu, nkòbô bùlu wò ye jàñ, teke’e s-elan. Minkòbô abùi yà si nyo mi jàñe yà à den. Bekristen yà katôlôs bà yem nkòbô latin. O ngà be too betaa nkobô yà melù yà mvùs, ve den, ô mane yà, teke’e fe môt à beta wô kòbô. Avàl dà fe àsù nkòbô Yésus à ngà tòò à kòbô’ô, araméen, ô man yà fe jàñ. Awolo di, bòne bàngàn teke’e fe kobo bùlu, be nga kobo ve fulasi. Nàlé ate à ye bo nhe na, e mbù 2100, àbime bôt dà ye betà kobo bùlu dà ye bo àn-gôndô yà tyityoé. Wônà, e mbù 2200, nkòbô ôte ô mane yà ne meñ. Ngon ése, bià ye kùli kàlate me-fôé nyô, àsù na bôt be bi abeñ bo-ene minlàñ e nkòbô bùlu, ndembene bà ye yembane wô làñ. Abim éte. Ngè wo jeñe nà ô tili bià [email protected] [email protected] E poste Enoh Meyomesse ngeke Ndi Benoît BP : 15.742 Yaoundé Cameroun E beta jam Ameleka be ngà bo bià éyoñ be ngà zu kat mbamba foé si jàngàn a ne na, be ngà tili bia nkobô wòngàn. Be ngà bo jôme yà bimvàme biàngàn bi njike kùi na bi bo, amù bi njike be bi yem ntilàn. Ajôte, bià yiane ve bemison Ameleka abui àkéva, amù, nge be njike ye tili Bùlu, ye ve bià bebiene bi bi tili yà fo’o nye ? Bemison b’ameleka be ngà sàé mbamba ésàé si jàngàn àvàle di na, e mbe be ngà tàté tili nkobô wòngàn. Eyoñ be ngà suan, àfane kribi bebé e mbù 1871, ane be ngà tàté nà bà yé’é nkobô bùlu. Mvùs ya été, ane be ngà taté ntilàn bùlu. E môt a ngà bo mbamba ésàé ate à ngà too jôé na, Adolphe Clément Good, e nye « Bùlu be ngà yôlé na « Ngôtô Zambe ». A ngà too môte yà Mission Presbytérienne Américaine, MPA, a so’o Gabon. A ngà yé’é nkobô fang wôé, à nga kobô wô, ajôte, a ngà ji’a yé’é nkobô bùlu éyoñ à suane ya si Kamerun, e mefane màngàn, e mbù 1892. A njike tabe àyab e si jàngàn, fo’o ve boene mimbù milàl. Ve e moen étun éyoñe nyi, a ngà kôñelane kàlate Zambe e nkobô bùlu, nyô yà mfefé élat, nàlé ate na, Matthieu, Marc, Luc aa Jean, àse. Mvùse jéé, éyoñ à wù yà e mbù 1995, nde nkôñlàne kàlate Zambe e bùlu ô ngà ke ôsù, a kele’e kui ô ngà ke man e mbù 1923. Mòne wé, Isaac Good, e nye a ngà zu sòndô ésàé éte. Wônà, e mbù 1914, Ameleka be ngà té ndà bekàlate yà Elat. Ndà bekàlate éte e nje é ngà too é kùli’i kàlate mefoé wobà e nkobô bùlu, be ngà yôlé na “Mefoe”. Kàlate ate a ngà volô àngôndô àsù ñmiasàne nkobô wòngàn, a tàté si Bùlu, a kele’e kui àbui mevôm mevòk avàl anè Befia, aa Est àse. Ameleka be ngà bo na, nkobô bùlu è nwô ô bo nkobô baa yà si kamerun ô nga tiliban, aa ô ngà bi kàlate Zambe aa kàlate mefoé. Nkobô ôsù ô ngà too nkobô mewòlò. Alfred Saker, moen englis, è nye a ngà tili wô. “Mefoé” me ngà kùi, a tàté mbù 1914, à za’a kui mbù 1957 nàlé. Nàlé ate na, tàñe mimbù mewôme nyiin aa milà, 43. Ayab éyoñ éte ése é ngà vòlô na bùlu bebien be yeme làñ nkobô wò, amù be ngà too be bili fàne yà làñe wô kòm ése, mbàn mbàn. « Mefoé » ma, me ngà too betaa ndèe è zàñe Bùlu. Bebiene bè ngà too be tili’i été, be kañete’e ényiñ jàp, e mam mà kùi be, e mam bà tôbane me. « Mefoé » me kusà bo kàlate mison, me ngà too kàlate mimbàñete, minlàñ, mefoé, e zàñe Bùlu. Kàlate a ngà vòlô na, Bùlu bese yà biyoñe bite, bè ngà too be yeme làñ aa tli nkobô wòp. « Mefoé » à zu tèbe éyoñ ndà Zambe EPC é nyoñe yà indépendance è mbù 1957. Bùle è besikôlo bemison. Amèleka, be ngà tòò fe bè yè’èle’e nkòbô bùlu minlam mi sikôlô miàp. Tàñe mimbù mibàé, bongô be ngà tòò be yéké’é nkobô bùlu è minlame mi sikôlô àmèleka. Eyoñ be tàté yà yé’é bùlu, be ngà làñ aa tili nye, éyoñ éte bè ngà tòò be kele’e tiliban è sikôlô fulasi. E jame di é ngà tòò é vòlô’ô na bòngô bè tàté yé’é nkòbô wòp, nté bà zu kè yé’é làñ aa tili ézà nkòbô, wù fulasi. Bùlu yà kôbà. Eyoñ Ameleka be ngà tili bùlu, be ngà belane Bùlu abui na be volô be, éfàse yà metyiñ, ntòtàne bifià. Ajôte, bùlu be ngà tili, éyoñ wo làñ nye den, wo ye yene na, a ne nnôme bùlu yà melù kôà. Biàà kobo ke fe bùlu nàlé e den. Momo. Bi ne ve éve’àne na, bùlu ate aa jô na : « ônòne vi ». Wônà, bùlu ya den ke n ye’eke aa jô na, « ônòne wu ». Di ôsù le. Di baa ke é ne na, Ameleka be ngà yé’é bùlu aa tili nye e yôb yôb fo’o ve àsù na be kalàne mbamba foé. Di làle, be ngà tili bùlu aa nsisim yà nkòbô be ngà too be kòbô’ô, nàlé ate na englis. Mam mete melàl ma bo na, bùlu wob a ne emvòs àbùi. Bùlu wob a ne ayàé yà làñ. Bùlu wob, a ne ayet. E jôm jà dañ ve ve bùlu wob ayàé é ne na, nkòbô englis ô ne teke’e metòn, nkòbô bùlu ke, wô’ô ô too nkobô metyiñ àbui, metòn e me me’e mà selane metyiñ. Sàke ve nkòbô bùlu étàm, minkòbô mise yà nlam Africa mi ne nàlé, metyiñ àbui, metyiñ me mà kàndé bifià. Efià jià jà tinane màm abui. Asù na ô yem jé e nje jà kômbô jô, wo yiane bète ngèke sili tyiñ. E jame ke dà sù’ùlane ke é ne na, nkòbô bùlu ô ne ane minkobô yà si yà Europa nsàkôé : néerlandais, suédois, finlandais, akk. Minkòbô mite mise mià bà’àlane bikangà àne bùlu àa bo. Zà jam bià yiane bo àwolo di ? E jam bià yiane bo àwolo di àsù na te nkòbô wòngàne wò jàñ, é ne na, di ôsù, bi tyendé wò ntilàne nkòbô wòngàn. Di baa, bi beta tàté nà bià tili bekàlate nkòbô bùlu. Di làle, bi fas ajô yà émo’o beyeme aa beba’ale nkòbô bùlu, àvàl émo’o Fulasi be ngà bo àsù nkòbô wòp, be yôlé wô nà, « Académie française ». Ajô ntilàn nkòbô è nde é tèle ôsù, amù na, è nde é ne bo nà bi bi abui mintilàn è nkòbô bùlu, ndembèn éyoñ bi ne zu jô na bi nga zu kùli bekàlate bè sikôlô àsù ñyè’àne bùlu, bi mbili abui minkañete, bi ntô teke’e fe wù njuk nà bi beta kè bià té mie. Medjo me Nsom Jacob a ngà tòò beta mbôme mvèt yà àfanè Mvangan. A ngà tòò à bômôk ôtulbàka. Nde, mbù 1964, a ngà zu bôme mvèt è Mvôg Mbi, è cinémà La Mefou. Bùlu be ngà sulan abui. Ndà é ngà jàé nè lùtùtù àvàl é ngà bo nàà, bito bi ngà bo tyôtyòé. Mvùs yà été, anè à ngà té jià, a éyôlé je nà : « Bezà be ngà yèn ?» Bezà bè ngà yèn bezà bè ngà yèn éyoñ Medjôô a ngà bo bivôé La Mefou bezà bè gà yèn éyoñ Jacob a ngà bo bivôé Yaoundé Nkañesàn biyoñe bibàé bezà be ngà yènè de bezà be ngà yènè de bezà be ngà yèn éyoñ Medjôô à ngà bôme mvèt la Mefou bezà be ngà yèn éyoñ Medjôô a ngà bo étùà jam éte vous étiez quand Medjôô était joué la guitare Nkañesàn biyoñe bibàé bezà be ngà yènè de bezà be ngà yènè de bezà be ngà yèn éyoñ Medjôô à ngà bôme mvèt la Mefou Nkòbô bùlu wò sili na bi beta kôm ntilàn Amèlèka bè ngà tili aa bè ngà li’i bià, ndembèn nlààn wôé wò ye bo tyi’ibi. Eyoñ ése bià jeñe na bi lañ bùlu, bià ke bià yèm bikangà, bià ke bià vek befe’è, ékangà ji, mè lañe jè àyà ? Nàlé aa bo na, nlàñàn ô ntô njuk, nlàñ ô ntô àyàé. Jé jà bo nàlé ? E jame di dà sò na, e bôte bè ngà tili bùlu, be ngà tòò bemison b’Amèleka. Bè ngà tòò bè kòbô’ô englis. Englis nye’e ke a ne teke’e metòn. Ajôte, à ntô na, éyoñ wò koon éfià éziñ, ô nga viane bôp, ô nga sili wòmien nlèm été na, è ne mè lañ éfià ji àyà ? Bi tame ve boene bive’àn. 1/- Efià « nga ». Eyoñ wò koone nà, « me nga ke », wo ye yeme nà ô lañ àyà, ye « me nga ke » angô’é, ye « me nga ke » éyoñe ji ? Ayàé àjô nga ? Dà tàté sili nà ô tàté mane làñ nnoñ ôse, ndembèn wo zu yem àvàl ô tot éfià éte. Vedà, nanè wò beté atòn, été été, ô nga yem àvàl ô lañ. « Me ngà ke » angô’é, à nga selan bàa 2/- Efià « me ». Bi kôme yà éfià « nga », à li’i yà éfià « me ». Eyoñ wò koone nà, « me nga ke », « me » a ne làñeban kàn ébàé : tyiñ si, aa tyiñ yôp. Tyiñ yôp : « me nga ke », den, tyiñ si, « me ngà ke angô’é ». Bià ye ñhe kàndé mintòtàne mibàé mi àyà, ngè bi teke’e beté àtòn « e » yôp ? Dà sili na bi tàté mane làñ éfià nnoñ ôse. Vedà, nanè bià beté metòn, jôm ése é tyèndé. « Me ngà ke « angô’é, à nga selan été aa « Mè nga ke » éyoñe ji. 3/- Efià « ékon ». E ne bi nè yemè kàndé éfià « ékon », é ne bidi, bàa « ékon » bià fàk élobé àyà nge bi teke’e beté àtòn « o » yôp ? Ndembèn bià ye bi nàa, « ékon é ne ma fàlàk », à nga selan été été bàa « ékòn é ne ma fàlàk », ji ôsù é ntô bidi, ji bàa ke, é ntô mbotok. 4/- Ekangà « u ». Ngè ô teke’e beté àtòn « u » yôp, wòò yèke yemè kàndé « bulu » a nè nkòbô, bàa « bulu » a nè è kô’ôlan, è yô. Ve nanè wò beté àtòn, « bùlu », à nè àyoñ à nga selan aa è « bulu àkùm ». ô yènè fe ngom é nga dañ duñ àbùi, yemè na é nga zu tui… E jame di é ngà boban vàlé ate fulasi be ngenàne be jô’é si Kamerun, mame yà mimbù 1950 aa mvuk. Monemôtô Mboutou, ésesoñe ndômàn é ngà ke bisàé bi ntàngàn étison, nde a ngà zu lôte mewo’on e jàle dé, Akom. Eyoñ mewo’on mete me ngà ke man, bàa bobenyàñ bese yà nlam be mane yà tyaman, be’e na, a te kômbô be zù nyoñe kôñ… « Demitrades car » ve vàm ôkàñ, a suàne nlam. Nlem ô nga kumetan Monèmôtô Mboutou àbùm été vànà wônà ngom. Mendà yà Akom me nga yené mese, akele’ekui mà me tele àkuk nlam. ─ Mè kui yà ! Monèmôtô a bendé. Demitrades, moene Grec, émien nye aà dutu. Ve tàté na aa wulu metùa ôtetek. ─ E ne wo sise vé ? àà sili. ─ E vôm àbà é tele vàlé nyiiili ôsù li, Monèmôtô aà yalan. ─ Owé. Demitrades a ne moene Grec à sò yà si Kamerun àyàp, vàlé ate a ngènàn moene ndômàn, à mane yà zù yômbô yômbô mùnà, a dutu’u ve bemetùa. E nye aa litane bôt è zàñe Ebolenji aa Ngumbadorf. Bôte bese yà mfakà ôte bà yeme nye, aa nye fe aa yeme bôte bese yà été. A nga lùk ngone bùlu. Bàà je bà nyiñ è Ngumbadorf. Ajôte, à nga lòb bùlu. E nye fe aà litane bekàlate bèse yà ngòtò nyi. Eyoñ wò yi nà à be’e wo kàlate, éyoñ éte wò ke koene nyè été metmùa Ebolenji, ô ve nye nyè, ô mane tili àbàm kàlate yôb nlam wò yi nà à ke nye wùa, ndembèn éyoñ é suane wô, à nga yôtan éyôlé é ne ntilàn àbàm kàlate yôp. « Demitrades car » ve kùi vôme yà Monèmôtô aa te leb, kiliiit àa tebe. Bôte be ngà kùi mèndà, be jèñe nà be yem zà nye aà suan nlame lè. Boé metùa ve sembe si, a li’i mbé yà metùa ô yoo. Monèmôtô nye’e fe ve ne kitik, àa sembe si. « Monèmôtô à sòòòò !! » bingà bà bèndé. Nye’e ve tàté à nga febe bè aa yò. Boé metùa ve bèt mbile mbil àndile mètùa, nye’e nye na : ─ Liti’i ma mimbe’e mué. Menèmôtô vè kòtane mètùa àvel, ve liti nye éwòlo jéé. Moen étun bôt vè mane zu jàé fefèl metùa, befàm aa bingà, be nga wùbane Monèmôtô. Boé metùa ve sili éwòlo jéé, été été, mongô ve be’e je, à nga kee jè ndà Monèmôtô. ─ Matùa go ! boé metùa aa bèndé. « Demitrades car » ve téé dulu, boé metùà à nga ke aa leñe nyè, a kè tyeb ôbèt, a sù’ùlàne nyiin été, a dibi mbé. Monèmôtô bàa bôte bèse bà tè zù tòbane nyè bè kôlô njòñ, bè dàñ ésalak, bè suàne nseñe wé, bè ke tebe mbàlà’àsi yà ndà jéé. Nyè’è ve dub wò mfèk, à kùli àsañe bidiba’a, a fialè jià, a bemè je mbé, été été ve nè wôôôôkk wò yòmbô. ─ Nyi’ane ñhè ndà été, àa jôô bôte bèse. Bôt vè mane nyiine ndà été, a manè yoé bevùndi, bôt bè mànè tabe bitò, nté àa naan éwòlò jéé étune ndà. Moen étun, nyè’è vè ke sò étunè ndà, vè zù koene bôte bevò’è zàñe ndà. Be ngetàne minlàñ. Enoh Meyomesse E nkañete wù wò ke ôsù ngone jà zu. E njoñ Lolodorf, àkpwete yà Ngonebôk, è Kungulu ésàwoo, mbù 1970, ndà Zambe é ngà bili betaa ékôàn. Wônà, bisoé ke, bi’e bi ngà bo betaa abôk, àvàle be gà tòò be lòene biyoñe bite nà « Boum ». Nde, àbô’ô di zàñ, ékukume ndùm é ngà bôlé… Tàñ : 2000 F CFA
© Copyright 2024 ExpyDoc
