ﻋﺎرف و ﻋﺎﻣﻲ در رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع ∗ روانﺷﺎد اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ زرﻳﻦﻛﻮب ﭼﻜﻴﺪه از ﻣﻴﺎن ﻧﻘﺶﻫﺎ و آﺛﺎر ﻣﻴﻨﻴﺎﺗﻮري ﻛﻪ در ﺟﺎيﺟﺎي ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻘـﺶ ﺑﺴـﺘﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﻬﻦ و آداب و رﺳﻮم ﺑﺎﺳﺘﺎن اﻳﺮان آﺷـﻨﺎ ﺷـﺪ .در ﻣﻴـﺎن اﻳـﻦ ﻧﻘﺶﻫﺎ ﻣﺠﻠﺲﻫﺎي ﺑﺰم ﻧﻴﺰ ﺟﻠﻮهﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻣﺠﺎﻟﺴﻲ ﻛﻪ در آن ﺷﺎﻫﺪ رﻗﺺﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴـﺰ ﻫﺴﺘﻴﻢ. اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮآن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻳﻦ رﻗﺺﻫﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد و در اداﻣﻪ ﺑـﻪ ﺳﻤﺎع ﻛﻪ رﻗﺺ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﺤﺴﺎب ﻣﻲرود ،ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد .اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧـﻪ رﻗـﺺ در ﻃـﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻴﺮ و ﺗﺄﻣﻞ در ﺑﺰمﻫـﺎﻳﻲ ﭼـﻮن ﺑـﺰمﻫـﺎي ﭘﺎدﺷـﺎﻫﺎن و ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﻴﺎن آنﻫﺎ ﻧﻜﺎﺗﻲ را درﻳﺎﻓﺖ؛ اﻣﺎ ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻴﺰ اﺷﺎرهﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع داﺷﺘﻪ و ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﻤﺎع را در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ از ﻧﻈﺮ دور ﻧﻤﻲداﺷﺖ. ﻛﻠﻴﺪ واژه ﻫﺎ رﻗﺺ ـ ﺳﻤﺎع ـ ﺻﻮﻓﻲ ـ ﻋﺎﻣﻲ ـ ﻣﺜﻨﻮي ـ ﻣﻮﻻﻧﺎ. ∗ اﺳﺘﺎد و ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺎﻣﻲ داﻧﺶﮔﺎه ﺗﻬﺮان. 22 ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﻲ ﻣﻘﺪﻣﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان -از ادب ﺻﻮﻓﻴﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻗﺼﻪﻫـﺎي ﺑﺰﻣـﻲ ﺷـﺎﻋﺮان ،و از ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻣﻴﻨﻴﺎﺗﻮر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻧﻘﺶﻫﺎي دﻳﻮار ﭼﻬﻞﺳﺘﻮن -1ﭼﻨﺪان اﺷﺎره و ﻧﺸـﺎﻧﻪ در ﺑـﺎب وﺟﺪ و ﺳﻤﺎع و ﭘﺎيﻛﻮﺑﻲ و دﺳﺖاﻓﺸﺎﻧﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﺤﻘﻘﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﻳﺮان آﺷﻨﺎﻳﻲ درﺳﺘﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﺪ و درﺑـﺎرة اﻳـﻦ ﺷـﻴﻮه و ﭘﻴﺸـﻴﻨﺔ دﻳﺮﻳﻨـﺔ آن ﻛـﻨﺞﻛـﺎوي ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ .ﺟﺎﻟﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ در ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪةﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم اﻳﺮان ﻫﻢ ،ﺟـﺎي ﺟﺎي ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ .در واﻗﻊ در آنﭼﻪ از اﺣﻮال ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻋﺸـﺮت ﺧﺴـﺮو ﭘﺮوﻳـﺰ ،اﻧﻮﺷـﺮوان ،و ﺑﻬﺮام ﮔﻮر ﻫﺴﺖ ،از ﭘﺎيﻛﻮﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻞ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺟﺎﻟﺐ ﻳﺎﻓﺖ .از رﺳـﺎﻟﺔ ﭘﻬﻠﻮي »ﺧﺴﺮو ﻛﻮاﺗﺎن و رﻳﺪك« ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﻪﮔـﻮن ﺑـﺎزيﻫـﺎ و ﻫﻨﺮﻫـﺎ، رﻗﺺ ﻛﻪ ﭘﺎي ﺑﺎزﻳﻚ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ ﭼﻨﺎن ﻫﻨﺮي ارزﻧﺪه ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺎدي در آن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮاي »رﻳﺪك« ﻣﺎﻳﺔ ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ و ﺳﺮاﻓﺮازي ﺑﺎﺷـﺪ 2.ﺑـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل ﻗـﻮي رﻗـﺺ دﺳﺖﺑﻨﺪ ﻫﻢ -ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎم -ﻛﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آواز ﮔﺮوه ﻫﻢﺳﺮاﻳﺎن) (chorusﻫـﻢراه ﺑـﻮده اﺳـﺖ ﻳﺎدﮔﺎري اﺳﺖ از رﻗﺺﻫﺎي ﻋﻬﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ 3.از داﺳﺘﺎنﻫﺎي روزﮔﺎر ﺑﻬﺮام ﮔﻮر ،ﺷـﺎﻳﺪ آنﭼـﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﮔﻨﺠﻮي در ﺑﺎب آن »ﺷﺶ ﻫﺰار اوﺳﺘﺎد دﺳﺘﺎنﺳﺎز /ﻣﻄﺮب و ﭘﺎيﻛﻮب و ﻟﻌﺒﺖﺑﺎز« ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻓﻘﻂ ﭘﺮداﺧﺘﺔ ذوق ﺷﺎﻋﺮ ﻳﺎ اﻓﺴﺎﻧﻪﭘﺮدازان دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،اﻣـﺎ ﻋﻼﻗـﺔ اﻳـﻦ ﭘﺎدﺷـﺎه ﺑـﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و اﻳﻦﻛﻪ در درﮔﺎه وي راﻣﺶﮔﺮان و ﻣﻄﺮﺑﺎن و ﻣﻘﻠـﺪان ﻫـﻢ ﻣﺮﺗﺒـﻪاي در ردﻳـﻒ ﺳﺎﻳﺮ درﺑﺎرﻳﺎن داﺷﺘﻪاﻧﺪ در رواﻳﺎت اﻣﺜﺎل ﺟﺎ ﺣﻆ و ﻣﺴﻌﻮدي ﻧﻴـﺰ ﻫﺴـﺖ 4.و ﺣﺘـﻲ ﻧـﺎم و آوازة دﻳﺮﭘﺎي ﻃﻮاﻳﻒ ﻟﻮﻟﻴﺎن ،ﻛﻪ او ﺑﺮ ﺣﺴﺐ رواﻳﺎت اﻣﺜﺎل ﺛﻌـﺎﻟﺒﻲ و ﻓﺮدوﺳـﻲ آنﻫـﺎ را از ﻫﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ ﻋﻼﻗﺔ او را ﺑﻪ ﻟﺬتﻫﺎي رﻗﺺ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ و ﺣﺮﻓﺔ اﻳـﻦ ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ 5.در واﻗﻊ ﻛﺎر ﻟﻌﺐﮔﺮي ،ﻣﻄﺮﺑـﻲ و ﭘـﺎيﺑـﺎزي درﺗﻤـﺎم دوران ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم اﻳﺮان ﻫﻢ در زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﺮان ﺑـﺎ ﻧـﺎم اﻳـﻦ ﻟﻮﻟﻴﺎن ﺷﻬﺮآﺷﻮب ﺷﻴﺮﻳﻦﻛﺎر ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد. ﺑﺪون ﺷﻚ در ﻋﻬﺪ ﺟﻮاﻧﻲ اردﺷﻴﺮ ﭘﺎﭘﻜﺎن ﻫﻢ ﻛﻪ وي ﻟﺤﻈﻪﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﺳـﺮودﮔﻮﻳﻲ و ﺧﺮّﻣﻲ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ ،رﻗﺺ و ﭘﺎيﺑﺎزي از ﻟﺬتﻫﺎي ﺳﺮود و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺟـﺪا ﻧﺒـﻮد .ﺣﺘـﻲ در ﺣﺮمﺳﺮاﻫﺎي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ زن و ﺑﺎده و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻪ ﻋﺸﺮتﻫﺎي ﺑﻲﺑﻨﻴﺎد ﻓﺮﻣﺎنرواﻳـﺎن ﺑﻌﺪ از ﺧﺸﺎﻳﺎرﺷﺎ رﻧﮓ ﻳﻚ ﻟﺬتﭘﺮﺳﺘﻲ ﺧﺎﻟﺺ ﻣـﻲداد ،رﻗـﺺ ﻫـﻢ ﻧﺎﭼـﺎر ﻧﻘﺸـﻲ داﺷـﺖ. ازﺟﻤﻠﻪ در درﺑﺎر ارﺗﺨﺸﻴﺮ دوم ﻳﻚ رﻗﺎص ﻳﺎ ﻳﻚ رﻫﺒﺮ و اﺳﺘﺎد دﺳـﺘﺔ رﻗـﺺ ﺑـﻪ ﻧـﺎم زﻧـﻮ ) ،(zenoاز ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن ﻛﺮت وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻬﺎرت در رﻗﺺ ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻪ ﺑـﻮد در وﺟﻮد ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﻔﻮذي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻴﺎورد 6.اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲﻫﺎ ﻛﻪ »ﺷﺎدي« را ﻋﺎرف و ﻋﺎﻣﻲ در رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع 23 7 در ﻛﺘﻴﺒﻪﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻮﻫﺒﺖ ﺑﺰرگ اﻳﺰدي درﺧﻮر ﻳﺎدآوري ﻣـﻲﻳﺎﻓﺘـﻪاﻧـﺪ، رﻗﺺ ﻛﻪ ﻳﻚ وﺳﻴﻠﺔ ﻋـﺎدي در ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻳـﺎ اداﻣـﺔ »ﺷـﺎدي« ﺑـﻮد ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﭘﺪﻳـﺪهاي ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .اﻳﻦ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻛﻮروش ﻛﺒﻴـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﻳـﻚ رواﻳـﺖ ﻫـﺮودوت ،در دﻧﺒـﺎل ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻟﻴﺪﻳﻪ در ﺟﻮاب ﻳﻮﻧﺎﻧﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﺳﻴﺎي ﺻﻐﻴﺮ از روي اﻛﺮاه ،اﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ از ﺗﻌﻠـﻞ و ﻣﺴﺎﻣﺤﺔ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ او ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دوﺳﺘﻲ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻤﺜﻴﻞ »ﻧﻲزن و ﻣﺎﻫﻲﻫﺎ« را ذﻛﺮ ﻛـﺮد و در ﻃﻲ آن ﻣﻨﻈﺮة ﺟﺴﺖ و ﺧﻴﺰ ﻣﺎﻫﻲﻫﺎ را در درون ﺗـﻮر ﻣـﺎﻫﻲﮔﻴـﺮ ﺑـﻪ »رﻗـﺺ« ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﻛﺮد ،8ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ رﻗـﺺ ﭼﻨـﺎن در زﻧـﺪﮔﻲ وي ﻣـﺄﻧﻮس ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧﺴـﺖ در ﮔﻔﺖوﺷﻨﻮدﻫﺎي ﻋﺎدي او ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ذﻛﺮ ﺑﻴﺎﺑﺪ .ﻧﻪ آﻳﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺒﺎﻧﻲ و روح ﺷﻤﻨﻲ ﻛـﻪ در آداب دﻳﻨﻲ آرﻳﺎﻫﺎي ﻗﺒﻞ از زرﺗﺸﺖ و ﺗﺎ ﺣـﺪي در ﺑﻌﻀـﻲ اﺣـﻮال ﺧـﻮد او ﻧﻴـﺰ ﺟﻠـﻮه دارد ،9ﻫﻢ ﺗﺎ ﺣﺪي اﻗﺘﻀﺎي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ رﻗﺺﻫﺎي دﻳﻨﻲ را داﺷﺖ؟ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣـﻲﺗـﻮان ﮔﻔﺖ دﻧﻴﺎي ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم اﻳﺮان از ﺧﻴﻠﻲ ﭘﻴﺶ و ﺷﺎﻳﺪ از دوران ارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ آرﻳﺎﻫـﺎي ﻫﻨـﺪ ﻫﻢ ﭼﻨﺎن درﺑﺎرة رﻗﺺ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳﻨّﺖﻫـﺎﻳﻲ دﻳﺮﻳﻨـﻪ ﺑﻮﺟـﻮد آورده ﺑـﻮد .اﻳـﻦ ﺳﻨّﺖﻫﺎ در آنﭼﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ رﻗﺺ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ،در ﻧـﺰد آرﻳﺎﻫـﺎي ﻫﻨـﺪ ،ﺣﺘـﻲ از ﻋﻬـﺪ وداﻫﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ دارد .ﺷﻴﻮا ،اﻳﻦ ﺧﺪاي دﻳﺮﻳﻨﻪ روز ﻫﻨﺪي در ﻋﻴﻦ ﺣـﺎل ﺧـﺪاي رﻗـﺺ ﺑـﻮد و ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﻫﻢ ﺻﺤﻨﺔ رﻗﺺ او ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪ ،ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ رﻗـﺺ ﺷـﻴﻮا ،در واﻗـﻊ رﻣـﺰي از ﺟﻨﺒﺶ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪ .ﺑﻌﻼوه ﺑـﺎ آن ﻛـﻪ از ﻋﻬـﺪ ﻣـﺎرﻛﻮﭘﻮﻟﻮ و آﺑـﻪ دوﺑﻮا ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺎ ،ﺳﻴﺎﺣﺎن ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﺟﻨﺒﺔ ﺷﻬﻮتاﻧﮕﻴﺰ و ﺧﻼف ﻋﻔﺖ رﻗﺺﻫـﺎي »دﺧﺘـﺮان« ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ،10آنﭼﻪ در ﻃﻲ اﻳﻦ رﻗﺺﻫﺎي دﻳﻨﻲ و ﺳﻨّﺘﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻫﻨـﺪ ﻧﻤـﺎﻳﺶ داده ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻛﺎﻟﺒﺪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻏﺎﻟﺒﺎً رﻣﺰ و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺠﺮد و ﻓﻠﺴـﻔﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺳﻴﺮ و ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎن ﺧﻠﻘﺖ را ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ .رﻗﺎص ﻫﻨـﺪو ﺣﺘـﻲ وﻗﺘـﻲ رﻗـﺺ ﻏﻴﺮدﻳﻨـﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻨّﺖﻫﺎي ﻫﻨﺪ را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،آنﭼﻪ ﺑﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﺗﻦ و اﻧﺪامﻫﺎ و ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺎت ﭼﺸﻢ و دﺳﺖ و اﻧﮕﺸﺖﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺗﺠﺴﻢ ﻳﻚ ﺷﻌﺮ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ ،ﻳﻚ ﻇﺮاﻓـﺖ و ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ ﻣﺘﺤﺮك و ﻣﻮاج .اﻳﻦ رﻗﺺﻫﺎ ،روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﺣﺎﻛﻲ از اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺑﻮد ﻛـﻪ ادﻳـﺎن آرﻳـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ رﻗﺺ و ﺷﺎدي ﻣﻲداد .در واﻗﻊ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ در ﻧﺰد ﺑﺴـﻴﺎري از اﻗـﻮام ،رﻗـﺺ ﻻﻣﺤﺎﻟـﻪ در ﺷﻜﻞﻫﺎي ﺧﺎص و ﻣﻮارد ﻣﺤﺪود ،ﻫﻨﻮز ﭼﻴﺰي از ﺟﻨﺒﺔ ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻳﺎ ﺟﺎدوﻳﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﻔـﻆ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺄﺛﻴﺮ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺠﺴﻢ و ﻧﻤﺎﻳﺶ اﺷﻴﺎ در اﻳﺠﺎد ﻧﻈﺎﻳﺮ آنﻫـﺎ دارد و در ﻧﻤﺎﻳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺗﻮﺗﻢ ،در ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮوع ﺟﻨـﮓ ﻳﺎ ﺷﻜﺎر ،رﻗﺺﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻧﺰد اﻗﻮام ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﭘﻨـﺪار ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﺮدن از اﻃﻮار و ﺣﺮﻛﺎت »ﺗﻮﺗﻢ« ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﺶ دادن ﺣﺮﻛﺎﺗﻲ ﺑﺮ ﺿـﺪ دﺷـﻤﻦ 24 ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﻲ ﻳﺎ ﺷﻜﺎر ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮﻛﺖ و اﻓﺰوﻧﻲ اﻓﺮاد واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺗﻢ ﻳﺎ ﻧـﺎﺑﻮدي ﻣﻮﺟـﻮداﺗﻲ را ﻛـﻪ آﻣـﺎج ﺟﻨﮓ ﻳﺎ ﺷﻜﺎر ﻗﺒﻴﻠﻪ واﻗﻊ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻤﻮد. اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ در ﭘﺎرهاي از اﻳﻦ رﻗﺺﻫﺎ ﻫﻢ ﺧﻄﺎي رﻗﺎص ﮔﻪﮔﺎه ﻣﺠﺎزات ﺷـﺪﻳﺪ -و ﺣﺘﻲ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺧﺪاﻳﻲ -دارد ،11از آن روﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ آنﭼﻪ ﻫﺪف و ﻏﺎﻳﺖ ﺟﺎدوﻳﻲ رﻗـﺺ اﺳﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ درﺳﺖ اﻧﺠﺎم دادﻧﺶ اﻣﻜﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑـﺪ و ﻧﺎﭼـﺎر ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﻟﻐﺰﺷـﻲ ﻛـﻪ در ﻃـﺮز اﺟﺮاي آن روي دﻫﺪ ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ را دﺷﻮار ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎزد .ﭼﻮن رﻗﺺ اﻳﻦﻫﺎ ﻧـﺰد ﺧﻮدﺷﺎن ﺣﻜﻢ ﻧﻤﺎزي را دارد ﻛﻪ ﺧﻄﺎﻫﺎﺷﺎن ﻫﻢ ﻣﺜﻞ ﺧﻄـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در ﻧﻴـﺎﻳﺶ روي دﻫـﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻏﻤﺎض ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﻮد .در ﻧﺰد ﺷﻤﻦﻫﺎ -در آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي و ﺳـﻴﺒﺮﻳﻪ -رﻗـﺺ ﻫﻢﭼﻮن وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ارواح ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﺪ و ﺷـﻤﻦ -اﻳـﻦ ﻃﺒﻴـﺐ ﻛـﺎﻫﻦ- ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ارواح ﺣﻤﺎﻳﺖﮔﺮ اﻟﻬﺎم ﺑﻴﺎﺑﺪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ رﻗـﺺﻫـﺎي ﺗﻨـﺪ و ﭘﺮﺷـﻮر، ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻲﺧﻮد ﺳﺎزد و از ﺧﻮد ﺑﻪدر ﺷﻮد. در ﻧﺰد ﻫﻤﻪ اﻗﻮام آنﭼﻪ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪة رﻗـﺺﻫـﺎي ﺑﺎﺳـﺘﺎﻧﻲ در رﻗـﺺﻫـﺎي ﻣﺤﻠـﻲ و ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻄﻮري ﺑﺎرز ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ اﺣﻮال ﺟـﺎدوﻳﻲ را دارد .ﺣﺘﻲ رﻗﺺﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺟﻨﺒﺔ ﺟﻨﺴـﻲ و ﺗﺤﺮﻳـﻚ ﺷـﻬﻮتﻫـﺎ ﻫﺪﻓﻲ ﻧﺪارد ،در اﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﺶﻫﺎﻳﻲ »ﻣﺠﺮّب« ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻓﺰوﻧـﻲ و ﺑﺮﻛـﺖ در ﻋﻮاﻣـﻞ ﺑﺎروري و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺴﻞ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي دور ﻣﺜﻞ ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ .در ﻫـﺮ ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از رﻗﺺﻫﺎ ﺟﺰ ﻧﻤﺎﻳﺶﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ و ﻛﺎمﺟﻮﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭘﺎرهاي ﻗﺮاﻳﻦ ﻫﻢ آن را ﮔﻪﮔﺎه ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ اﻣﺮي ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻴﺴﺖ .اﻳﻦﻗﺪر ﻫﺴﺖ ﻛـﻪ در ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ ﻳﺎ ﻫﺪف اﻧﺴﺎن آن اﺳﺖ ﻛﻪ از رﻧﺞﻫﺎ و ﺧﻄﺮﻫﺎي روزاﻧﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎي ﻟﺬتﻫـﺎي ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﮕﺮﻳﺰد ،ﻳﺎ آن ﻛﻪ ﻟﺬتﻫﺎي ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﺷﺎديﻫﺎي ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺷﺪه را ﺣﻔـﻆ ﻛﻨـﺪ. اﻓﻼﻃﻮن ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب »ﻗﻮاﻧﻴﻦ« 12ﻣﻨﺸﺄ و اﻧﻮاع رﻗﺺ اﻳﻦ دو ﻧﻜﺘﻪ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻟـﺬت آن ﻛـﻪ اﻧﺴـﺎن ﻣـﻲﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﺪان وﺳـﻴﻠﻪ از ﺧﻄﺮﻫـﺎ و رﻧﺞﻫﺎي روزاﻧﻪ ﺑﻴﺎﺳﺎﻳﺪ داﻋﻴﻪاي ﻗﻮيﺗﺮ اﺳﺖ. ﺑﺪون ﺷﻚ اﻳﻦ ﻛﻬﻨﻪﺗﺮﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ درﺑﺎب رﻗﺺ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺗـﺎزة ﻋﺼـﺮ ﻣﺎ ﻛﻪ وان درﻟﺌﻮ ) (Van Der Leuwداﻧﺶﻣﻨﺪ ﻫﻠﻨﺪي و ﺑﻌﻀـﻲ دﻳﮕـﺮ از ﻣﺤﻘﻘـﺎن ﻋﺼـﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﺷﻮد ،ﻣﻲﺗﻮان ﻟﺬت واﻗﻌﻲ ﻧﺎﺷﻲ از رﻗﺺ را ﺗﺎ ﺣﺪي ﻧﺎﺷﻲ داﻧﺴـﺖ از ﻧﻮﻋﻲ اﺣﺴﺎس رﻫﺎﻳﻲ در اﻧﺴﺎن ،از ﺧﻮد رﻫﺎﻳﻲ و ﮔﺮﻳﺰ از ﺣﺪود و ﻗﻴﻮد زﻧﺪﮔﻲ ﻋﺎدي .اﻳـﻦ آن ﭼﻴﺰيﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘﻲ از اﻫﻞ ﻋﺼـﺮ ﻣـﺎ ) (Alfonso N. di Nolaاز آن ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﺑـﻪ »از ﺧﻮد ﺑﻴﺮون آﻣﺪن و از ﺧﻮد ﺑﻪدر ﺷﺪن« ) (Uscita da Seﻣـﻲﻛﻨـﺪ و در واﻗـﻊ ﻳـﻚ ﻧـﻮع ﺗﺠﺮﺑﺔ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ و ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ 13و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ از ﺧﻮد ﺑﻪدر ﺷﺪن ﻛـﻪ ﺳـﻌﺪي ﻣـﺎ ﻋﺎرف و ﻋﺎﻣﻲ در رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع 25 ﻧﻴﺰ آن را ﻫﻢﭼﻮن ﺳﻴﺮي در ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻲداﻧﺪ 14ﺑﻪ ﻳـﻚ ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﻣﺠـﺎﻟﻲ اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﻓـﺮد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻤﺎم »ﺧﻮدي« ﺧﻮﻳﺶ را در وﺟﻮد »ﺟﻤﻊ« ﺣﻞ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ رﻗـﺺ ﺧـﻮﻳﺶ ،آنﮔﻮﻧـﻪ ﻛﻪ ﺷﺎرل ﻻﻟﻮ زﻳﺒﺎﺷﻨﺎس اﻣﺮوز ،ﻣﻲﭘﻨﺪارد ﺗﺠﻠّﻲ روح اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳـﺪ 15.اﻳـﻦ روح اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻤﺎن ﻧﻴﺮوﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎدوي ﺷﻤﻦ از رﻗﺺ اﻧﺘﻈﺎر آن را دارد. اﻳﻦ ﻛﻪ وان درﻟﺌﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ رﻗﺺ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪة ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ زﻳﺒﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،و ﻧﻮﻋﻲ آﻳﻴﻦ و ﻧﻴﺎﻳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺪرت و ﻧﻴﺮو ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ ،16در واﻗـﻊ از آن روﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﻮد ﺑﺮآﻣﺪن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻫﻢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ از ﻧﻴﺮوي »ﺟﺰ ﺧﻮد« ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺮهاي ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ .ﺑﺎ اﻳﻦﻫﻤﻪ ،رﻗﺺ ﺧﻮاه آنﺟﺎ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﺶ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ آﻳﻴﻦ و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاه آنﺟﺎ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻨﻈﺮه و ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﺔ زﻳﺒﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،در ﻫـﺮ ﺣـﺎل ﻧـﻮﻋﻲ ﮔﺮﻳـﺰ از اﺑﺘـﺬال زﻧـﺪﮔﻲ ﻋـﺎدي روزاﻧـﻪ اﺳـﺖ .اﻳـﻦ از ﺧﻮدرﻫﺎﻳﻲ ﭼﻨﺎن دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻲ در اﻧﺴﺎن ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآورد ﻛﻪ در ﺣﺎل رﻗﺺ ،ﺧﺎﺻﻪ رﻗﺺﻫـﺎي ﺑﻲﺧﻮداﻧﻪ ،ﺑﺴﺎ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻴﻦ ﺧﻮد و اﻣﺮي ﻛﻪ رﻗﺺ وي ﺗﺼﻮﻳﺮ و ﺗﺠﺴـﻢ آن اﺳـﺖ ﻫـﻴﭻ ﻓﺮق ﻧﻤﻲﻧﻬﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع رؤﻳﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺘﺤـﺪ ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ .اﻳـﻦﺟﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ رﻗـﺺ ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻣﻔﻬﻮم و ارزش واﻗﻌﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎزﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺻﻮرﺗﻲ از ﻳﻚ ﺗﺠﺮﺑـﺔ ﺟﻬـﺎﻧﻲ و اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ. ﺑﺎري ،درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ رﻗﺺﻫﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻧﻮﻋﻲ رﻗﺺ دﻳﻨﻲ ﻣﺤﺴـﻮب اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع رﻗﺺ ،در ﻧﺰد ﻫﻤﺔ اﻗﻮام ﺟﻬﺎن ،ﻣﻨﺸـﺄ دﻳﻨـﻲ دارد .و در واﻗﻊ ،اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺎت ﻣﻮزون ﻛﻪ -از ﺟﺴﺖ و ﺧﻴﺰي ﭘﺮﺷﻮر ﺗـﺎ ﺟﻨﺒﺸـﻲ آرام و ﻳـﻚﻧﻮاﺧـﺖ- ﻫﻤﻪﺟﺎ ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻧﺪامﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ را وﺳﻴﻠﺔ ﺗﻌﺒﻴﺮ از اﺣﻮال دروﻧﻲ وي ﻣـﻲﺳـﺎزد ،اﻟﺒﺘـﻪ در ﻫﻤﻪ اﺣﻮال اﻧﮕﻴﺰة واﺣﺪي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺖ. ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺧﻮاه آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻣﻜﺘﺐ زﻳﮕﻤﻮﻧـﺪ ﻓﺮوﻳـﺪ ﻣـﻲﭘﻨﺪارﻧـﺪ ﺗﻌﺒﻴـﺮي از ﺷﻬﻮتﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﺎ آنﮔﻮﻧﻪ ﻛـﻪ اﺻـﺤﺎب ﻫﺮﺑـﺮت اﺳﭙﻨﺴـﺮ ﮔﻤـﺎن ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﺑـﺎ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت و رﺳﻮم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻴﺎت ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﺪوي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﺪ ،اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ در ﻃﻲ آن ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻧﺴﺎن ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را از ﺑﺎر ﻫﻴﺠﺎنﻫﺎي دروﻧﻲ ﺳـﺒﻚﺑـﺎر ﺧـﺎﻟﻲ ﻛﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﺑﻴﺮون از زﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﻪ راه ﻓﺮاري ﺑﺠﻮﻳﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ آنﭼﻪ رﻗﺺ دﻳﻨﻲ ﺧﻮاﻧـﺪه ﻣﻲﺷﻮد و آنﭼﻪ رﻗﺺ دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻨﺸﺄ ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﺗﻔﺎوﺗﻲ زﻳﺎد ﻧﻤـﻲﺗـﻮان ﻳﺎﻓـﺖ. اﮔﺮ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﺪوي ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺮدن و ﺗﺠﺴـﻢ دادن ﭘـﺎرهاي ﺣﺎﻟـﺖﻫـﺎ و ﻣﻨﺎﻇﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻤﺎﻳﺶﻫﺎي ﺟﺎدوﻳﻲ ،ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ رﻗﺺﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﺎن آن ﭼﻴﺰي را اﻟﻘﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ -و ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ ﺑﺎ ﺗﺠﺴﻢ ﺣﺮﻛﺎت ﺟﻨﺴـﻲ زﻣـﻴﻦ را ﺑـﻪ ﺑﺎروري و ﺑﺎ ﭘﺎﺷﻴﺪن آب ﺑﺮ ﺧﺎك آﺳﻤﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎرش ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺤـﺮﻳﺾ ﻛﻨﻨـﺪ -رﻗـﺺ در 26 ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﻲ ﺑﺪويﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻮﻋﻲ ارﺗﺒﺎط ﺑﻼواﺳﻄﻪ ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎن و ﺧﺪاﻳﺎن ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﺪه اﺳـﺖ و ﭼﻮن ﻋﺮﻓﺎن ﻧﻴﺰ در اﺻﻞ ،ﺳﻌﻲ در ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺧﺪاﺳـﺖ 17،ﭘـﺲ در رﻗـﺺ ﺑﺪوي ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺠﺮﺑﺔ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ را ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻛﺮد .از اﻳﻦ رو ﺟـﺎي ﺣﻴـﺮت ﻧﻴﺴـﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺸﺎﻳﺦ ﺻﻮﻓﻴﻪ از دﻳﺮﺑﺎز رﻗﺺ را ﻫﻢﭼﻮن ﻧﻮﻋﻲ رﻳﺎﺿﺖ روﺣﺎﻧﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺑﺪون ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺳﺖ درﺑﺎرة رﻗـﺺ ،درك درﺳـﺖ ﻣﻔﻬـﻮم ﺳـﻤﺎع و وﺟـﺪ ﺻﻮﻓﻴﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ذﻛﺮ رﻗﺺ در ادب ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ آﺛـﺎر ﺻـﻮﻓﻴﻪ و ﺣﺘـﻲ ﺑـﻪ ادب رﺳـﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ .در ﻗﺼﻪﻫﺎ و ﺣﺘﻲ در اﻣﺜـﺎل ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻫـﻢ اﺷـﺎرتﻫـﺎي ﺑﺴـﻴﺎر ﺑـﻪ آن ﻫﺴـﺖ 18و ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻛﺮاﻫﻴﺖ ﻣﺘﺸﺮﻋﻪ و زﻫﺎد ،رﻗﺺ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣﻠـﻲ اﻳـﺮان ﻫﻤـﻮاره ﺑـﺎ ﭼﺸﻢ اﻫﻤﻴﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ .در ﺷﻌﺮ و ادب ﻓﺎرﺳﻲ اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺎم ﺑﺴﻴﺎري رﻗﺺﻫﺎ ﻫﺴـﺖ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻴﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺎت و ﺗﺼﺎوﻳﺮ آنﻫﺎ را اﻣﺮوز ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻄﻮر دﻗﻴـﻖ درﻳﺎﻓـﺖ اﻣـﺎ ﻛﺜﺮت و ﺗﻨﻮع آنﻫﺎ ﺣﺎﻛﻲ از وﺟﻮد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﻧﮋادي و از اﺳﺘﻤﺮار ﺳﻨّﺖﻫﺎي دﻳﺮﻳﻨﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان اﺳﺖ .در ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﻫﻤـﺎنﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ در اروﭘـﺎ واﻟـﺲ از آﻟﻤـﺎن ،ﭘﻮﻟﻜـﺎ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻮﻫﻤﻴﺎ ) ،(Bohemaiﮔﺎﻟﻮپ از ﻣﺠﺎرﺳـﺘﺎن و ﻣﺎزوﻛـﺎ از ﻟﻬﺴـﺘﺎن ﻧﺸـﺄت ﻳﺎﻓـﺖ و ﺣﺘﻲ در ﻧﻴﻢ ﻗﺮن اﺧﻴﺮ ﭘﺎرهاي رﻗﺺﻫﺎي ﺳﻴﺎﻫﺎن -از ﻃﺮﻳﻖ اﻣﺮﻳﻜﺎ -دﻧﻴﺎﮔﻴﺮ ﺷﺪ ،در اﻳﺮان ﻫﻢ ارﺗﺒﺎط داﻳﻢ اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ درﻫﻢآﻣﻴﺨﺘﮕﻲ اﻧﻮاع رﻗﺺﻫﺎ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل ﻏﻴـﺮ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از اﺧﺘﻼط ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻨﻮع را ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از راه رواﺑﻂ ﻣﺴﺘﻤﺮ داﻳـﻢ ﺑـﺎ اﻗـﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺠﺎور ﻳﺎ ﻣﻬﺎﺟﻢ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮد .ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن اﺧﻴﺮ ،وﺟﻮد دﺳـﺘﻪﻫـﺎي 19 رﻗﺎﺻﺎن ﻫﻨﺪي در درﺑﺎر ﺻﻔﻮﻳﻪ -ﻛﻪ آدام اوﻟﺌﺎرﻳﻮس در آن ﺑـﺎب ﮔﺰارﺷـﻲ ﺟﺎﻟـﺐ دارد- ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ در ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺑﻌﻀﻲ رﻗﺺﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل در ﻧﺰد رﻗﺎﺻﺎن ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﻲﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺎﻧـﺪه ﺑﺎﺷﺪ .ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ رﻗﺺﻫﺎي ارﻣﻨﻲ ،ﻋﺮﺑﻲ ،ﻟﺰﮔﻲ ،ﮔﺮﺟﻲ و ﭼﺮﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻨـﺪي ﭘـﻴﺶ ﺑـﺎ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﮔﻪﮔﺎه اﺟﺮا ﻣﻲﺷﺪ ،ﺑﻲﺷﻚ ﻳﺎدﮔﺎر اﺧﺘﻼط اﻗـﻮام ﻣﺨﺘﻠـﻒ در اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﺻﻔﻮﻳﻪ اﺳﺖ 20.آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻃﻲ ﺣﻮادث و ﻣﻬﺎﺟﻤﺎت ﻃﻮاﻳﻒ و اﻗـﻮام ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ،ﺳﻜﺎﻳﻲ ،ﻋﺮب ،ﺗﺮك و ﺗﺎﺗﺎر ﻫﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮد را در اﻧﻮاع رﻗﺺﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد در اﻳﺮان ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ در واﻗـﻊ ﺣﺘـﻲ در ﻧـﺎم رﻗـﺺﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد اﻳﺮاﻧـﻲ ﻛـﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﻫﺴﺖ ﻣﻲﺗﻮان وﺟﻮد و اﺳﺘﻤﺮار اﻳﻦ ﻧﻔﻮذﻫﺎ را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد .از ﺟﻤﻠـﻪ اﺷـﺎرت ﺑـﻪ رﻗﺺ ﻓﺮﻧﮕﻲ ﻳﺎ رﻗﺺ ﻓﺮﻧﮕﻴﭽﻲ در اﺷﻌﺎر ﻋﻬﺪ ﺻﻔﻮي ﻗﺪﻣﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﺮﻧﮕـﻲ را ﻧﺸـﺎن ﻣﻲدﻫﺪ .در رﻗﺺﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ اﺷﻜﺎل ﭼﻮﻳﻲ در ﻧﺰد ﻋﺸﺎﻳﺮ ﻟﺮ و ﻛﺮد ﻫﺴـﺖ در رﻗﺺﻫﺎي ﺳﻴﺎر دورهﮔﺮد ﻛﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ از رﻗﺺﻫﺎي ﻟﻮﻟﻴﺎن را ﻧﻴﺰ در ﺧﻮد دارد و اﺣﻴﺎﻧـﺎً ﺑﺎ رﻗﺺ ﺧﺮس و ﻋﻨﺘﺮ و ﺑﺰ ﻧﻴﺰ ﻫﻢراه ﻣﻲﺷﻮد و در رﻗﺺﻫﺎي ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻛﻪ رﻗﺺ ﺑـﺎ زﻧـﮓ، ﻋﺎرف و ﻋﺎﻣﻲ در رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع 27 رﻗﺺ ﺑﺎ ﮔﻴﻼس ،رﻗﺺ ﺑﺎ ﺷﻤﻌﺪان و ﻻﻟﻪ ،ﺷﻮر و ﻫﻴﺠﺎن ﻳﻚ ﻧﻮع »ﺑﻨﺪ ﺑﺎزي« را ﺑـﻪ آنﻫـﺎ ﻣــﻲدﻫــﺪ ﻧﻴــﺰ ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﻋﻨﺎﺻــﺮ و ﻗﺸــﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﻓﺮﻫﻨــﮓﻫــﺎ ﺑﻬــﻢ آﻣﻴﺨﺘــﻪ اﺳــﺖ 21.از ﺗﻮﺻﻴﻒﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺎنﮔﺮدان اروﭘﺎﻳﻲ ﮔﻪﮔﺎه درﺑﺎرة ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ رﻗﺺﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺔ آﻣﻴﺰش ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻗﺸﺮﻫﺎ ،در ﺗﺮﻛﻴﺐ رﻗﺺﻫﺎ ﭘﻴﺪاﺳﺖ و ﺣﺘﻲ از ﭘﺎرهاي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫـﺎ ﻛﻪ در ﻣﻴﻨﻴﺎﺗﻮرﻫﺎ و در ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺨﻮﺑﻲ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ. ﻧﻜﺘﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اروﭘﺎﻳﻲﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎً رﻗـﺺﻫـﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ در ﻣﺠـﺎﻟﺲ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﺎن، ﺑﺰرﮔﺎن و اﻋﻴﺎن دﻳﺪهاﻧﺪ زﺷﺖ ،ﺷﺮمآور ،و ﺷﻬﻮتآﻣﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ ،اﻣﺎ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ داوري ﺑﺪون ﺷﻚ ﺗﺎ ﺣﺪي زﻳﺎد ﻧﺎﺷﻲ »از ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺖ« ﺑﻮدن و ﻧﺎآﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ و آرﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻳﻚ ﻗﻮم را رﻧﮓ ﺧﺎص ﻣﻲدﻫﺪ و آن را ﺑﺮاي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ دﺷﻮارﻳﺎب ﻣﻲﺳﺎزد اﺳﺖ .ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻤـﻴﻦ داوري را ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﺑﺎب رﻗﺺ ﻫﻨﺪيﻫﺎ ﻫﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ .ﻃﺮﻓﻪ آن اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻫﻨـﺪيﻫـﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻮد درﺑﺎره رﻗﺺ ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮ را داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ 22.در ﻣـﻮرد رﻗـﺺﻫـﺎي اﻳﺮاﻧـﻲ از ﻫﻤﺎن ﻋﻬﺪ ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻛﻪ اروﭘﺎﻳﻲﻫﺎ ﺑﺎ اﻳﺮان ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻏﺎﻟﺒﺎً اﻳـﻦ رﻗـﺺﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﺎﻳﺶﻫﺎﻳﻲ ﺷﻬﻮتﻧﺎك و ﺷﺮماﻧﮕﻴﺰ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ .ﺷﺎردن ﺗﺼـﺪﻳﻖ دارد ﻛـﻪ در اﻳـﻦ رﻗﺺﻫﺎ ﺷﻮرﻫﺎ و ﻫﻴﺠﺎنﻫﺎ ) (Passionsﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت و ﻧﻴﺮوي ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺠﺴﻢ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ اﻣـﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭼﻴﺰ ﻧﻔﺮتاﻧﮕﻴﺰي ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﻫﺴﺖ ،اﻃﻮاري ﺷﻬﻮتآﻣﻴﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎي آنﻫﺎ ﻧﺎرواﺳﺖ .ﭘﻴﺘﺮ و دﻟّﺎ واﻟﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ رﻗﺺﻫﺎ را ﺑﻪ آن اﻧﺪازه ﻛـﻪ از رﻗﺎﺻـﺎن ﻗـﺎﻫﺮه دﻳـﺪه ﺑﻮد ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪ و ﺑﻲﭘﺮوا ﻧﻤﻲﻳﺎﺑـﺪ ،ﺑـﺎز آنﻫـﺎ را از آنﭼـﻪ ﻻزﻣـﺔ ﺣﻴـﺎ و ﻋﻔـﺎف اﺳـﺖ دور ﻣﻲداﻧﺪ .اﺳﻜﺎت وﻳﺮﻳﻨﮓ ﻛﻪ در اواﻳﻞ ﻋﻬﺪ ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻪ ﺷﻴﺮاز ﺳﻔﺮ ﻛﺮد رﻗﺺ اﻳﺮاﻧﻲ را ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺣﺮﻛﺎت دور از ﻋﻔﺎف و ﺟﺰ اﻃﻮاري ﻣﻼلاﻧﮕﻴﺰ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ارﻧﺴﺖ اورﺳـﻞ ﻫـﻢ ﻛﻪ در ﻋﻬﺪ ﻧﺎﺻﺮي ﻳﻚ رﻗﺺ اﻳﺮاﻧﻲ را در ﻣﺤﻠﻔﻲ ﻧﻴﻤـﻪاروﭘـﺎﻳﻲ دﻳـﺪه اﺳـﺖ اﻃـﻮار اﻳـﻦ رﻗﺎﺻﺎن را ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﺷﻬﻮتاﻧﮕﻴﺰ و ﺣﺮﻛﺎت ﺷﺮمآور ﻣـﻲﺧﻮاﻧـﺪ 23.اﻳـﻦ ﻛـﻪ در ﺧـﻮد اﻳـﺮان اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ رﻗﺺﻫﺎ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺣﺪ ﺧﻼف اﺧﻼق ﺷﻤﺮده ﻧﻤﻲﺷﺪ و در ﺷﻌﺮ و ادب آن اﻳﺎم ﺣﺘﻲ ﻧﺰد اﺷﺨﺎص ﻣﻮﻗﺮ و ﺟﺎ اﻓﺘﺎده ﻫﻢ ﻧﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﺸﻢ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷـﺪ ،ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺪداوريﻫﺎ ،ﺑﻴﺶﺗﺮش ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺎآﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ .در واﻗـﻊ ﺣﺘﻲ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ رﺳﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺶ اﺟﺎزة ﺑﻲﺑﻨﺪ و ﺑﺎريﻫﺎي اﻓـﺮاط آﻣﻴـﺰ را ﻧﻤﻲداد ﻟﻄﻒ و ﻇﺮاﻓﺖ اﻳﻦ رﻗﺺﻫﺎ ﮔﻪﮔﺎه ﻣﺎﻳﺔ ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻣﻲﺷﺪ ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺷـﺎه ﻋﺒﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﺰال و ﻓﻠﻔـﻞ -دو رﻗﺎﺻـﺔ ﻣﺸـﻬﻮر آن ﻋﺼـﺮ -ﺑـﺎ ﻧﻈـﺮ ﻣﺤﺒـﺖ و ﺗﻜـﺮﻳﻢ ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺖ 24.و در درﺑﺎر ﻓﺘﺤﻌﻠﻲ ﺷﺎه دو دﺳﺘﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪة زن -دﺳﺘﻪ اﺳﺘﺎد ﻣﻴﻨـﺎ و اﺳـﺘﺎد زﻫﺮه -ﻛﻪ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﺧﺎﻧﺔ ﺣﺮم ﺳﻠﻄﺎن را ﺑﺎ ﻫﻴﺎﻫﻮي ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ ،روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻗﻪ و اﺣﺘﺮام ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ 25.در ﻣﺠﻠـﺲ ﻧﺎﺻـﺮي ﻳـﻚ رﻗـﺺ »ﭼـﺮخ 28 ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﻲ زاﻧﻮ« ﻛﻪ »ﻛﺒﺮي« دﺧﺘﺮك رﻗﺎص ،در دﺳﺘﺔ »ﻣﺆﻣﻦ ﻛﻮر« اﺟﺮا ﻛﺮد ﺑﻪ ﻗﺪري در ﻧﺰد ﺷـﺎه ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺻﺪ ﺳﻜﺔ ﻃﻼ ﺑﻪ او ﻋﺎﻳﺪ ﻧﻤﻮد .دﺳﺘﺔ »ﻛﺮﻳﻢ ﻛﻮر« ﻫﻢ ﻛـﻪ ﻧﻘـﺶ رﻗﺎﺻﺎﻧﺶ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ دو ﭘﺴﺮﺑﭽﺔ ﻧﻮرس اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷـﺪ ،ﺑـﻪ ﻗـﺪري ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻗـﻮي داﺷـﺖ ﻛـﻪ دوﺳﺖﻋﻠﻲ ﺧﺎن ﻣﻌﻴﺮاﻟﻤﻤﺎﻟﻚ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﺷﺼﺖ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎل ﻫﻨـﻮز از ﻟﻄـﻒ و زﻳﺒـﺎﻳﻲ 26 رﻗﺺﻫﺎﺷﺎن ﺑﺎ ﺷﻮق و ﻋﻼﻗﺔ ﺑﺴﻴﺎر ﻳﺎد ﻣﻲﻛﺮد. ﺟﻨﺒﺔ ﺷﻬﻮتاﻧﮕﻴﺰ اﻳﻦ رﻗﺺﻫﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻄﺒﻮع و دلﻧﻮاز آنﻫـﺎ ﺑـﺮاي اﻫـﻞ ذوق در ﺧﻮد اﻳﺮان ﻫﺮﮔـﺰ آن اﻧـﺪازه ﻛـﻪ در ﻧﻈـﺮ ﻏﺮﺑـﻲﻫـﺎ ﺟﻠـﻮه ﻣـﻲﻛـﺮد ﻏﺮﻳـﺐ و ﻳـﺎ ﻫﻴﺠﺎناﻧﮕﻴﺰ ﻧﺒﻮد .ﺣﺘﻲ رﻗﺺ ﭘﺮﻫﻴﺠﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺄن و ﺣﺎل ﻳﻚ زاﻫﺪ و ﭘﺎرﺳـﺎي واﻗﻌـﻲ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ از ﻫﻤﺎن روزﮔﺎران ﺻﻔﻮﻳﻪ و ﻗﺎﺟﺎر ﻫﻢﭼﻮن رهآورد ﻓﺮﻧﮕﻴﺎن ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ و رﻗﺺ ﻓﺮﻧﮕﻴﭽﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ 27.در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧﺎن ﻫﻢ ﻛﻪ در اواﻳﻞ ﻋﻬـﺪ ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻪ اروﭘﺎ رﻓﺘﻨﺪ اﻳﻦ رﻗﺺﻫﺎي ﻓﺮﻧﮕﻲ را ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﭼﺸﻤﻲ ﻧﮕﺎه ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ اروﭘﺎﻳﻲﻫﺎ در آن روزﮔﺎران ﺑﻪ رﻗﺺﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ؛ ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﻴﺮزا اﺑﻮﻃﺎﻟـﺐﺧـﺎن ﻣﻌﺮوف ،در ﻣﺴﻴﺮ ﻃﺎﻟﺒﻲ ،در ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒﻫﺎي ﻇﺮﻳـﻒ زﻳﺮﻛﺎﻧـﻪاي ﻛـﻪ از آداب و رﺳـﻮم اروﭘﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از ﺑﻌﻀﻲ ﺟﻬﺎت ﻫﻨﻮز ﻟﻄﻒ و ﺗﺎزﮔﻲ دارد ،ﺑﻪﺻﺮاﺣﺖ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﺲ رﻗﺺ ،زﻧﺎن ﻗﻮم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭼﻨﺎن ﺣﺮﻛﺎت ﻣﻬﻴﺞ و ﺷﺮماﻧﮕﻴﺰي ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮاي آن ﻛﻪ دﭼﺎر وﺳﻮﺳﻪ ﻧﺸﻮم از ﺗﺮس ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪاي ﮔﺮﻳﺨﺘﻢ 27.ﺣـﺎﺟﻲ ﭘﻴـﺮزاده ﻫـﻢ ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺲ اﭘﺮا و ﺑﺎل ﭘﺎرﻳﺲ را ﺑﺎ ﻛﻨﺠﻜﺎوي و ﻋﻼﻗﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ را درﺑـﺎرة ﺗﺄﺛﻴﺮ رﻗﺺﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ درﺧﻮر ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ »زﻧﻲ را ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﭘـﺎرﻳﺲ، ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻮس و ﻋﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﻔﻆ ﺧﻮد را ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ و ﺑﺎزي و رﻗﺺ ﺷـﺄن 28 و ﻛﻤﺎل اﺳﺖ ،ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﺸﺴﺘﻦ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ﻋﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ«. ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻛﻪ رﻗﺺ اﻳﺮاﻧﻲ در ﻧﺰد ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ ﻏﺮﻳـﺐ ﺟﻠـﻮه ﻛـﺮد رﻗـﺺ اروﭘﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﻧﺰد ﺷﺮﻗﻲﻫﺎ ﺧﻼف ﻋﻔﺖ و اﺧﻼق ﺑﻨﻈﺮ آﻣﺪ و اﻳﻦ ﺑـﻲﺗﺮدﻳـﺪ ﺗـﺎ ﺣـﺪي زﻳـﺎد ﻧﺎﺷﻲ ﺑﻮد از ﻧﺎآﺷﻨﺎﻳﻲ دو ﻃﺮف ﺑﺎ آداب و اﺧﻼق ﻳﻚدﻳﮕﺮ .اﻣـﺎ از دﻳـﺪﮔﺎه ﺧـﻮد اﻳﺮاﻧـﻲﻫـﺎ رﻗﺺﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﮔﻪﮔﺎه ﺑﺎ رﻗﺺﻫﺎي اﻳﺮاﻧـﻲ ﺑـﻲﺷـﺒﺎﻫﺖ ﻧﺒـﻮد و دوان ﺧـﻮان اﻳﺮاﻧـﻲ ،از رﻗﺺﻫﺎي اﻳﺘﺎﻟﻴـﺎﻳﻲﻫـﺎ و ﻓﺮاﻧﺴـﻮيﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻳـﺎد رﻗـﺺﻫـﺎﻳﻲ ﻣـﻲاﻓﺘـﺎد ﻛـﻪ در اﻳـﺮان ،در ﻋﺮوﺳﻲﻫﺎي ﻋﻬﺪ ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮد 29.ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در دﻧﻴﺎي ﻏﺮب ﻫـﻢ ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ رﻗﺺﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ را -ﻣﺜﻞ ﭘﻴﻮرﺗﻴﻦﻫﺎ -ﻫﻢﭼﻮن اﻣﺮي ﺧﻼف اﺧﻼق و ﻋﻔﺎف ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ازﺟﻤﻠﻪ در اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ ﻟﺌﻮﺗﻮﻟﺴﺘﻮي ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﻣﻌﺮوف روﺳﻴﻪ رﻗـﺺﻫـﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ در زﻣﺎن وي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺎﻟﺖ« اﺟﺮا ﻣﻲﺷﺪ و در ﻃﻲ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل وي ﻳﻚ ﻋﺪه زﻧـﺎن ﻧـﻴﻢﻟﺨـﺖ 30 ﺣﺮﻛﺎت ﺷﻬﻮتاﻧﮕﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ ،ﻓﻘﻂ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺧﻼف اﺧﻼق ﻣﻲدﻳﺪ. ﻋﺎرف و ﻋﺎﻣﻲ در رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع 29 آنﭼﻪ ﺳﻴﺎﺣﺎن اروﭘﺎﻳﻲ در ﺑﺎب ﺟﻨﺒﺔ زﺷـﺖ و ﺧـﻼف اﺧـﻼق رﻗـﺺﻫـﺎي اﻳﺮاﻧـﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ،ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻓﻘﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي از رﻗﺺﻫﺎي ﺑﺰﻣﻲ و ﻣﺠﻠﺴﻲ ﺑﻮد ،اﻣﺎ رﻗـﺺﻫـﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺶﻫﺎي ﺑﺰﻣﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺷﺪ .ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﭘﺎرهاي از رﻗﺺﻫﺎ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪة رﻗﺺﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ ﻳﺎ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ رﻗﺺﻫﺎي ﻃﺎﻳﻔﻪاي ﻳـﺎ ﻣﺤﻠﻲ ﻫﻢ درﻣﻲآﻣﺪ و ﺑﺪون ﺷﻚ آنﭼﻪ در ﻧﺰد ﺻﻮﻓﻴﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻗـﺺ و ﺳـﻤﺎع ﻣﻌﻤـﻮل ﺑﻮد ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﻧﻌﻜﺎﺳﻲ ﺟﺎﻟﺐ از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ اﻧﻮاع ﺑﺎﺷﺪ .ﭼﺮا ﻛـﻪ ﻃﺒﻘـﺎت ﻣﺨﺘﻠـﻒ و اﻗﻮام ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن از ﻫﺮ ﻃﺎﻳﻔﻪ و ﻧﺎﺣﻴﻪاي در اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻘﺎهﻫﺎ راه ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﺑـﻮد ﻛﻪ ذوقﻫﺎ و ﺳﻨّﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ در ﭘﻴﺪاﻳﺶ و ﺗﺤﻮل رﻗﺺﻫﺎي ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ. در ﺑﻴﻦ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ رﻗﺺﻫﺎي ﻏﻴﺮﺑﺰﻣﻲ ،ﻣﻲﺗﻮان رﻗﺺ اُﺧﭽﻲ ﻳﺎ اﺧﭽﻲﻫﺎ را ذﻛﺮ ﻛﺮد. آدام اوﻟﺌﺎرﻳﻮس ﺳﻴﺎح ﺷﺮقﺷﻨﺎس ﻣﻨﻈﺮهاي ﺟﺎﻟﺐ از اﻳﻦ رﻗﺺ را در درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎه ﺻـﻔﻮي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ و رﻗﺎﺻﺎن را ﻛﻤﺎن ﺑﻪدﺳﺖ در ﺣﺎل رﻗﺺ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ .ﺑـﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ رﻗﺺ اﺧﭽﻲ را ﻧﻮﻋﻲ رﻗﺺ ﺟﻨﮕﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ از ﻧﻮع رﻗﺺ ﺧﻨﺠﺮ 31.رﻗﺺﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ -ﻣﺜﻞ ﺟﺸﻦﻫﺎ و آﺗﺶﺑﺎزيﻫﺎي ﻋﻬﺪ ﺻﻔﻮي -اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷـﺪ و »ﻟﻮﻟﻴـﺎن« و ﺧﻮاﺗﻴﻦ ﺑﺎزاري در آن ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ 32،رﻗﺺﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ ،رﻗﺺﻫﺎي دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ دﺳﺘﻤﺎلﻫﺎ رﻫﺒﺮي ﻣﻲﺷﺪ ،رﻗﺺﻫﺎي ﭼﻮﺑﻲ و دﺳﺘﺒﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﺰد ﻋﺸـﺎﻳﺮ ﻫﻨـﻮز راﻳﺞ ﻫﺴﺖ ،ﻧﻴﺰ ﺑﺪون ﺷﻚ ﻣﺜﻞ رﻗﺺ اﺧﭽﻲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪهﻫﺎﻳﻲ از رﻗﺺﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ و ﺑﻮﻣﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ. ﭘﺎره اي ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻮگواريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ را ﻫﻢ ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﺳﻴﺎﺣﺎن اروﭘﺎﻳﻲ از ﻣﻘﻮﻟﺔ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪة رﻗﺺﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ .ﺣﺘﻲ آدام اوﻟﺌﺎرﻳﻮس و اﻧﮕﻠﺒﺮت ﻛﻤﭙﻔﺮ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪزﻧﻲ ،ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭼﺸﻢ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ 33.اﻟﺒﺘﻪ رﻗﺺﻫﺎي دﻳﻨـﻲ در ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎم اﻗﻮام ﺳﺎﺑﻘﻪ دارد و اﻳﻦ ﻛﻪ آﺛﺎري از آن ﻫﻨﻮز در ﺑﻌﻀﻲ از اﻳـﻦ ﻣﺮاﺳـﻢ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻏﺮاﺑﺘﻲ ﻧﺪارد .در واﻗﻊ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻛﻪ رﻗﺺ در اﻳﺠﺎد ﺣﺎل ﺧﻠﺴـﻪ و در اﻟﻘﺎي ﻫﻴﺠﺎن داﺷﺖ ،از دﻳﺮﺑﺎز ﺷـﻤﻨﺎن ،ﺟـﺎدوﮔﺮان ،ﺳـﻔﺎدﻫﻨﺪﮔﺎن ،و دروﻳﺸـﺎن آن را ﻫﻢﭼﻮن وﺳﻴﻠﻪاي ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺣﻮال ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ را در اﻧﺴـﺎن ﺗﺤﺮﻳـﻚ و اﻳﺠـﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ 34.اﻳﻦ ﻛﻪ رﻗﺺ در ﭘﺎرهاي ادﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﺣﻴﺜﻴﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻳﺎﻓﺖ ،ﻧﺎﺷﻲ از ﻫﻤﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ آن ﺑﻮد .در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺘﻲ در ﻧﺰد ﻳﻬﻮد وﻗﺘـﻲ داود ﺗـﺎﺑﻮت ﻋﻬـﺪ را ﺑـﻪ ﺷـﻬﺮ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮد ،در ﺣﻀﻮر آن ﺑﻪ رﻗﺺ ﭘﺮداﺧﺖ. در ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺗﺎ اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ ﻣـﻴﻼدي ﻣﻨﻌـﻲ در آن ﺑـﺎب ﻧﺸـﺪ و در اروﭘـﺎ ﺣﺘﻲ ﺗﺎ ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ ﻛﺸﻴﺸﺎن ﮔﻪﮔﺎه در ﺑﻌﻀﻲ روزﻫﺎي ﻣﻘﺪس ﻧﻴﺰ ﻣﻲرﻗﺼﻴﺪﻧﺪ .اﻳﻦ ﻛـﻪ در ﻧﺰد اﻛﺜﺮ اﻗﻮام ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ از ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ و روﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ اﻋﺮاب و اﻗـﻮام ﻣﺎﻻﻳـﺎ ،رﻗﺎﺻـﺎن ﻏﺎﻟﺒـﺎً 30 ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﻲ ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪﺟﺰ در ﻣﺮاﺳﻢ و ﺗﺸـﺮﻳﻔﺎت ﺧـﺎص ﻧﻤـﻲرﻗﺼـﻴﺪهاﻧـﺪ ﻧﻴـﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻮد ﻳﺎدﮔﺎري ﺑﺎﺷﺪ از دوراﻧﻲ ﻛﻪ رﻗﺺ ﺟﻨﺒﺔ دﻳﻨـﻲ داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ و ﺟـﺰ ﺑـﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻃﺒﻘﺎت ﻛﺎﻫﻨﺎن اﺟﺮا ﻧﻤﻲﺷﺪه اﺳﺖ .ﺷﺎﻳﺪ رﻗﺎﺻـﺎن ﻣﻌﺎﺑـﺪ ﻳﻬـﻮد ﻛـﻪ ﻛﺪﻳﺸـﻮت )= ﻗﺪﻳﺴﺎت( ) (Qedheshithsﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪهاﻧﺪ ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﻴﻦ ﻃﺒﻘﺎت ﺑﻮدهاﻧﺪ 35.اﻳﻦ ﻫﻢ ﻛـﻪ در رﻗﺺ ﮔﻪﮔﺎه ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻣﺮي ﺧﻼف دﻳﻦ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ ﻇﺎﻫﺮاً ﻧﺎﺷﻲ از ﻃﺮز ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﺑـﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﺎري و ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل ادﻳﺎن ﻛﻬﻦ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴـﺘﻪاﻧـﺪ و اﻳﻦ ﻃﺮز ﺗﻠﻘﻲ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﻗﺺ ﺗﺪرﻳﺠﺎً ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺷـﺨﺎص و ﻃﺒﻘـﺎت ﺣﺮﻓﻪاي ﮔﺮدد و دﻳﮕﺮان از اﺷﺘﻐﺎل ﺑﺪان ،ﻧـﻮﻋﻲ ﻛﺮاﻫﻴـﺖ ﻧﺸـﺎن دﻫﻨـﺪ .ازﺟﻤﻠـﻪ در ﻧـﺰد روﻣﻲﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ،ﻃﺒﻘﺎت ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺪان ﺣﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻗﺺ ﻛﺮاﻫﻴﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛـﻪ ﺳﻴﺴـﺮو ﻳﻚﺟﺎ در ﻃﻲ ﮔﻔﺘﺎري ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲرﻗﺼﺪ اﻟّﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﺖ ﻳـﺎ دﻳﻮاﻧـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ .ﻓﺮﻗـﺔ ﻣﺬﻫﺒﻲ آﻟﺒﻲژوا رﻗﺺ را ﻋﺒﺎرت از ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﻲ ﺧﺎص اﺑﻠﻴﺲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛـﺮدهاﻧـﺪ و ﻫﻤـﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺟﻨﺒﺔ دﻳﻨﻲ رﻗﺺ را در ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻃﺮﻳﻘﺔ آنﻫﺎ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮاﺑﻖ ،ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﺘﺸﺮﻋﺔ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺎ رﻗﺺ ،رﻳﺸﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻋﻤﻴـﻖﺗـﺮ در ﺑﻴﻦ اﻗﻮام ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ .در واﻗﻊ ﺣﺘﻲ ﻣﺘﺸﺮﻋﺔ ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻫﻢ ﻣﺜﻞ ﻏﺎﻟﺐ ﻓﻘﻬـﺎ رﻗـﺺ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮي ﻟﻐﻮ ،ﻣﻜﺮوه و ﮔﺎﻫﻲ ﺣﺮام ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ .از اﻳﻦ رو آن ﻧﻮع رﻗﺺ را ﻛﻪ ﺣـﺎﻛﻲ از ذوق و ﺣﺎل واﻗﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﺜﻞ ﻫﺠﻮﻳﺮي ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ »رﻗﺺ« ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﻮاﻧﺪ ﭼـﺮا ﻛـﻪ آن وارد ﺣﻖ اﺳﺖ و ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻟﻢ ﻳﺬق ﻻﻳﺪري 36.ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻫﺴـﺖ ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﻋﻠـﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﺘﺸﺮﻋﺔ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺎ رﻗﺺ ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ رﺳﻮم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺒﺎدتﻫﺎي ﺟـﺎﻫﻠﻲ اﻋـﺮاب و ﺳﺎﻳﺮ اﻗﻮام ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ .از ﻗﺮآن ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ آﻳﻴﻦ ﻧﻤﺎز اﻋﺮاب در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا ﺟـﺰ ﻧﻮﻋﻲ ﺳﻮت ﻛﺸﻴﺪن و دﺳﺖ زدن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ 37.درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦﻫﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ از اﺑﻦ ﻋﻤـﺮ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﺮ ﮔﺮد ﺧﺎﻧﻪ ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻮت ﻣﻲﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ و دﺳـﺖ ﻣـﻲزدﻧـﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﻢ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از اﺟﺮاي ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣـﺞ ﺧـﻮﻳﺶ 38 ﺑﺎزدارﻧﺪ ،اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ آنﻫﺎ ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن آن را ﻧﻮﻋﻲ »ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ« ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ در واﻗﻊ ﻧﻮﻋﻲ رﻗﺺ دﻳﻨﻲ ﺑﻮد .در ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ،ﺷﺎﻳﺪ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻳﻬﻮد ،ﻧﺼﺎرا ،و ﻫﻨﻮد ﻫﻢ ﻛـﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ذﻣﻲ و ﻣﻌﺎﻫﺪ ﻣﻲزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ ،از ﻗﺪﻳﻢ در ﻧﺸﺮ ﺑﺮﺧﻲ اﻧﻮاع و آداب رﻗﺺ دﻳﻨﻲ در ﻧـﺰد ﻗﻮم ﻧﻘﺸﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ .ازﺟﻤﻠﻪ ﻗﺮاﻳﻨﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ در ﻋﻬﺪ اﻣﻮي ﻓﺮﻗﻪﻫـﺎي ﻧﺼـﺎرا ﻛﻪ در ﺷﺎم ﺑﻮدهاﻧﺪ رﻗﺺﻫﺎي رﻣﺰي و ﻣﺬﻫﺒﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ .ﻳﺤﻴﻲ اﻟﺪﻣﺸـﻘﻲ از رﻗـﺺ اﺻـﺤﺎب ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻌﺪ از ﻏﺮق ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ،در داﺳﺘﺎن ﺧﺮوج اﺳﺮاﺋﻴﻞ از ﻣﺼﺮ ،ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛـﻪ ﺗـﺪاول آن ﺣﺎﻛﻲ از وﺟﻮد ﻧﻮﻋﻲ رﻗﺺ رﻣﺰيﺳﺖ ،و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪة آن در اﻳﺠـﺎد رﻗـﺺﻫـﺎي ﻣﺘﺪاول در ﻧﺰد ﺻﻮﻓﻴﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﻧﻴـﺎﻳﺶ ﻫﻨـﺪوان ﻫـﻢ ﻛـﻪ اﺣﻴﺎﻧﺎً ﺑﺎ اﻧﻮاع رﻗﺺﻫﺎ ﻫﻢراه ﺑﻮد در ﭘﻴﺪاﻳﺶ رﻗﺺﻫﺎي ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻇـﺎﻫﺮاً ﺑـﻲﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻧﺒﺎﺷـﺪ و ﺑـﺎ ﻋﺎرف و ﻋﺎﻣﻲ در رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع 31 ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻛﻪ ﻫﻨﺪ و اﺳﺎﻃﻴﺮ آن در ﺑﻌﻀﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪ رﺳـﻮم ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺗﺼـﻮف دارد ﻧﻔـﻮذ رﻗـﺺ ﻫﻨﺪي را در رﻗﺺﻫﺎي ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در آﻧﺎﻃﻮﻟﻲ ﻫـﻢ ﭘـﺎرهاي رﻗﺺﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﺎ آداب و رﺳﻮم اﻗﻮام دﻳﺮﻳﻨﺔ اﻳﻦ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ارﺗﺒـﺎط دارد و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آنﭼﻪ در ﻗﻠﻢرو ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ در ﻧـﺰد ﺻـﻮﻓﻴﻪ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان رﻗـﺺ و ﺳـﻤﺎع 39 ﻣﺘﺪاول ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻲارﺗﺒﺎط ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺪون ﺷﻚ ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ در رﻗﺺ ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ اﻧﻌﻜـﺎس دارد اﻣـﺎ در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ﺳﺮﻣﺸﻖ اﺻﻠﻲ و ﺑﻼواﺳﻄﺔ رﻗﺺ ﺻﻮﻓﻴﻪ را ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻫﻤﺎن ﻣﺠﺎﻟﺲ رﻗﺺ و ﻟﻬﻮ ﻋﺎم ﺧﻠﻖ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻢ در زﻣﺎن آنﻫﺎ در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺑﻴﻦ ﻃﺒﻘﺎت ﻋﺎﻣﻪ وﺟـﻮد و رواج داﺷـﺘﻪ اﺳﺖ .ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي اﻧﻜﺎر و اﻇﻬﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺸﺎﻳﺦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع ﻫـﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از آن ﺟﻬﺖ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ رﻗﺺ را ﺗﻘﻠﻴﺪي از ﻣﺠـﺎﻟﺲ ﻟﻬـﻮ و ﻋﺸـﺮت ﺗﻠﻘـﻲ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ .اﻳﻦ ﻛﻪ اﺷﻌﺎر و ﺗﺮاﻧـﻪﻫـﺎي ﺻـﻮﻓﻴﻪ ﻫـﻢ در اﻳـﻦ ﺑـﺎب ﺗﻘﻠﻴـﺪي از ﻏـﺰلﻫـﺎ و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ ،ﺧﻮد ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺸﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺸﺄ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﺔ رﻗـﺺ .در ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺳﻤﺎع ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑـﻪ رﻗـﺺ ﻣـﻲﺷـﺪ از روي ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻣﺠـﺎﻟﺲ ﻋـﺎدي ﻣﻌﻤﻮل ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﮔﺸﺖ .اﻳﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻏﺎﻟﺒـﺎً دﻋـﻮﺗﻲ ﺑـﻮد دوﺳـﺘﺎﻧﻪ ﻛـﻪ در ﻃـﻲ آن ﻏﺬاﻳﻲ ﺻﺮف ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺻﺮف ﻏـﺬا ﺳـﺎز و آوازي ﺑﺮﭘـﺎ ﻣـﻲﮔﺸـﺖ و ﻛـﺎر ﺑـﻪ رﻗـﺺ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ .ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ دﻋﻮت ﻛﻪ ﺑـﻪ آواز و رﻗـﺺ ﻣﻨﺘﻬـﻲ ﻣـﻲﺷـﺪ در دﻧﻴـﺎي اﺳﻼﻣﻲ در ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎم ﻃﺒﻘﺎت راﻳﺞ ﺑﻮد .اﮔـﺮ ﻋـﻮﻓﻲ در ﻟﺒـﺎباﻻﻟﺒـﺎب ﻳـﻚ ﻣﺠﻠـﺲ ﻋـﻴﺶ ﺧﻮارزمﺷﺎه را در اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺣﻮال وﺻﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ در ا ه ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ ﻫﻢ وﺻـﻒ ﻣﺠﻠﺲ ﻋـﻴﺶ وزﻳـﺮ ﻣﻬﻠﺒـﻲ و ﻗﺎﺿـﻲ ﺗﻨـﻮﺧﻲ ﻫﺴـﺖ 40.وﻗﺘـﻲ ﻧﺎﺻـﺮ ﺧﺴـﺮو و ﺳـﻌﺪي ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎرهاي ﻣﺮدم در ﻫﻨﮕﺎم رﻗﺺ ﭼﺎﺑﻚ و زودﺟﻨﺒﻨﺪ اﻣﺎ ﺗﺎ ﺻـﺤﺒﺖ از ﻧﻤﺎز در ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ ﺳﺴﺘﻲ و ﺑﻴﻤﺎري را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،اﺷﺎرت ﺑﻪ ﻋﺸـﺮتﻫـﺎي ﻋﺎﻣـﻪ در اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ دارﻧﺪ .آنﺟﺎ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :رﻗﺺ ﺑﺮ ﺷﻌﺮ ﺗﺮ و ﻧﺎﻟﺔ ﻧـﻲ ﺧـﻮش ﺑﺎﺷﺪ /ﺧﺎﺻﻪ رﻗﺼﻲ ﻛﻪ در آن دﺳﺖ ﻧﮕﺎري ﮔﻴﺮﻧﺪ« ،اﺷﺎرت ﺑﻪ اﻧﻮاع رﻗﺺﻫـﺎي ﭼـﻮﺑﻲ ﻳـﺎ دﺳﺘﺒﻨﺪ اﺳﺖ ،در ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ .آن ﺷﻌﺮ ﺗﺮ ﻫﻢ ﻛﻪ رﻗﺺ ﺑﺪان را ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎ ﻧﺎﻟـﺔ ﻧـﻲ ﺧﻮش ﻣﻲداﻧﺪ ،ﻫﻤﺎن ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺲ ﻗﻴﺲ ﻫﻢ در اﻟﻤﻌﺠﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻛـﮋ ﻃﺒﻌـﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﻢ از ﻧﺜﺮ ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ ...ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﺔ ﺗﺮاﻧﻪاي در رﻗﺺ آﻳﻨﺪ« .در ﺷـﻌﺮ ﺷـﺎﻋﺮان ﻓﺎرﺳـﻲ در ﺑﺎب رﻗﺺ اﺷﺎرتﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻫﺴﺖ و از آنﻫﺎ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺗﺼـﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑـﻴﺶ و ﻛـﻢ دﻗﻴـﻖ از 41 اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ رﻗﺺ و ﻋﺸﺮت را ﺑﺪﺳﺖ داد. ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺟﺎﻟﺐ از اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ در ﻧﺰد ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻣﺜﻨـﻮي ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ درﺑﺎب آن ﺻﻮﻓﻲ ﻛﻪ ﺧﺮش را در ﺧﺎﻧﻘﺎه ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و از ﺑﻬـﺎي آن ﻣﺠﻠﺲ رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ .ﺗﻮﺻﻴﻒﻫﺎﻳﻲ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ در ﺑـﺎب اﻳـﻦﮔﻮﻧـﻪ ﻣﺠـﺎﻟﺲ در 32 ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﻲ اﺳﺮار اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﻣﺠـﺎﻟﺲ ﻋﻬـﺪ ﺳـﻠﺠﻮﻗﻲ و دوران ﺣﻴـﺎت ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة اﺳﺮار اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ و ﺳﺨﺖﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻋﻬـﺪ اﻣـﺎم ﻗﺸـﻴﺮي و ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد .از ﻳﻚ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﺦ اﺣﻤـﺪ ﺟـﺎم در ﻣﻔﺘـﺎح اﻟﻨﺠـﺎت درﺑـﺎرة ﻳـﻚ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻤﺎع دروﻳﺸﺎن ﻧﺸﺎﺑﻮر ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع ﺻـﻮﻓﻴﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎ آنﭼﻪ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻋﺸﺮت و ﻟﻬﻮ ﻋﺎﻣﻪ و ﺣﺘـﻲ اﻫـﻞ ﺧﺮاﺑـﺎت ﻣﻌﻤـﻮل ﺑـﻮده اﺳﺖ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ 42و اﻳﻦﻫﻤﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺸـﻖ ﺻـﻮﻓﻴﻪ در ﻣﺠـﺎﻟﺲ ﺳـﻤﺎع ﻇﺎﻫﺮاً ﻫﻤﺎن ﻣﺠﺎﻟﺲ رﻗﺺ و ﻋﺸﺮت ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و اﻧﻜﺎر ﺑﻌﻀـﻲ ﻣﺸﺎﻳﺦ ﻫﻢ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺻﻮﻓﻴﻪ را ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻲ ﺑـﻪ ﻟﻐـﻮ و ﻟﻬﻮ و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺘﺪاول در ﻧﺰد ﻋﺎﻣﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ. ﻣﺠﺎﻟﺲ رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع ﺻﻮﻓﻴﻪ آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﺑﺎ دﻋـﻮتﻫـﺎي ﭘﺮﺗﻜﻠﻒ ،ﺳﻔﺮهﻫﺎي اﻟﻮان و ﻟﻮت و ﺳﻮر ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻢراه ﺑـﻮد و ﺷـﻴﺦ ﻣﻴﻬﻨـﻪ ﺑـﺮاي اﻳـﻦﮔﻮﻧـﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﮔﻪﮔﺎه ﻫﺰار دﻳﻨﺎر ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺧﺮج ﻛﻨﺪ .ﻫﺪف اﻳﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺷﺎﻳﺪ ،ﭼﻨﺎنﻛـﻪ در ﻛﺸﻒاﻟﻤﺤﺠﻮب ﻫﺠﻮﻳﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ ،ﻋﺒﺎرت از ﺗﻮاﺟﺪ ﺑﻮد -ﻳﻌﻨﻲ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ وﺟـﺪ زدن- ﺑﺮاي اﻟﻘﺎي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ آن اﺣﻮال ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ .ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺧﻮد ﻃﺮﻳﻘﻪاي ﺑﻮد ﺑﺮاي آﺳﻮدن و ﺗﻦ زدن از رﻳﺎﺿﺎت و ﺧﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻋﺒﺎدت ﻧﺎﺷﻲ ﺑﻮد .ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻜﻠـﻒﻫـﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺣﻴﺎﻧﺎً در اﻳﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﻲﺷﺪ ﮔﻪﮔﺎه ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ ﺑﺪﺳـﺖ ﻣـﻲداد ،ﺑـﺮاي ﻃﻌـﻦ در ﺣـﻖ ﺻﻮﻓﻴﻪ .ﭘﺮﺧﻮريﻫﺎي ﺻﻮﻓﻴﻪ وﻗﺘﻲ در اﻳـﻦﮔﻮﻧـﻪ ﻣﺠـﺎﻟﺲ ﺑـﺎ رﻗـﺺ و ﭘـﺎيﻛـﻮﺑﻲ ﻫـﻢراه ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ ﺧﻮدش ﻳﻚ ﻧﻮع اﻓﺮاط ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﺪ و ﻣﻮرد ﻃﻌﻦ و ﻣﻼﻣﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﻲﮔﺸـﺖ. ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ﺟﺎم از ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦﺑﺎره ﺑﺎ اﺻﺮار و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺻﻮﻓﻴﺎن را ﻣﻨـﻊ و ﺗﺤـﺬﻳﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ .در ﻣﻔﺘﺎح اﻟﻨﺠﺎت ﺿﻤﻦ اﺷﺎرت ﺑﻪ ﻋﻮاﻟﻢ و اﺣﻮال ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻌﺮهزدنﻫﺎ و آﺳﺘﻴﻦ اﻓﺸﺎﻧﺪنﻫﺎ راﺳﺖ ﻧﻤﻲآﻳﺪ .ﻳﻚﺟﺎ ﻫﻢ ﺑﻪﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺮود ﮔﻔﺘﻦ و ﭘﺎيﻛﻮﺑﻲ ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻫﻴﭻ اﺻـﻠﻲ ﻧـﺪارد و ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ ﻫﺴـﺖ ﭼﻴـﺰي ﻛـﻪ ﻣﻔﺴﺪان ﺑﺪان ﻣﻔﺴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺧﺮاﺑﺎﺗﻴﺎن ﺑﺪان ﺧﺮاﺑﺎﺗﻲ ﻣـﻲﮔﺮدﻧـﺪ ،ﺻـﻮﻓﻴﺎن را اﺑـﺪال و زاﻫﺪ ﻛﻨﺪ؟ 43ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ اﻳﺮاد را اﺑﻦاﻟﺠﻮزي ﻫﻢ ﺑـﺮ ﻳـﻚ ﮔﻔﺘـﺔ ﻣﻨﺴـﻮب ﺑـﻪ ﺟﻨﻴـﺪ دارد و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ آنﭼﻪ را ﻛﻪ ﺣﺮام و ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه اﺳﺖ ﻣﻮﺟـﺐ رﺣﻤـﺖ ﺑﺪاﻧـﺪ -ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ اﻳﻨﺎن در ﺑﺎب ﺳﻤﺎع ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ -ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ 44.ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﻴـﺮ اﻳـﻦ اﻳـﺮاد را از ﻳـﻚ ﻗﺎﺿـﻲ ﻣﻮﺻﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻧﺼﺮ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻦ ﺧﻠﻜﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻗﻄﻌﻪ ﺷﻌﺮي ﺳـﺎﺧﺖ و در ﻃﻲ آن از ﺷﻴﺦ ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻘﺎه ،ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻲ ﺷـﻨﻴﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺳـﺮود و آواز در ﻣـﺬﻫﺐ ﺳﻨّﺘﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازة ﺷﺘﺮ ﺑﺨﻮرد و در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻊ ﺑﻪ رﻗـﺺ ﺑﺮﺧﻴـﺰد از ﻛﻲ ﺟﺰو ﺳﻨّﺖﻫﺎي دﻳﻨﻲ درآﻣﺪه اﺳﺖ 45.اﺑﻮاﻟﻌﻼء ﻣﻌﺮّي ﻫﻢ در ﺣﻖ ﺻﻮﻓﻴﻪ و اﻳﻦﮔﻮﻧـﻪ ﭘﺮﺧﻮريﻫﺎ و ﭘﺎيﻛﻮﺑﻲﻫﺎﺷﺎن ﻗﻄﻌﻪاي ﻃﻌﻦآﻣﻴﺰ دارد ﻛﻪ ﻣﺸﻬﻮر اﺳـﺖ .در اﻳـﻦ ﻣﺠـﺎﻟﺲ ﻋﺎرف و ﻋﺎﻣﻲ در رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع 33 ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آنﻫﺎ در ﺣﻀﻮر ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺎن درﮔﺎه وي ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﺷﺪ رﻗﺺ ﮔﻪﮔﺎه ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﺮﺧﻮريﻫﺎ و دﺳﺖاﻓﺸﺎﻧﻲﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻫﻼك ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻣﻲﺷﺪ از ﺟﻤﻠﻪ داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻫﺴﺖ درﺑﺎرة آن ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﺲ دﻋﻮت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺮوﺳﻲ ﻣﺴﺘﻨﺠﺪ ﺧﻠﻴﻔﻪ در ﻃﻲ رﻗـﺺ ﺟﺎن داد و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺮ وي ﮔﺮﻳﺴﺖ و ﺻﻮﻓﻴﻪ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﮔﺮد ﺟﻨﺎزة او رﻗﺺ ﻛﺮدﻧﺪ 46.اﻳﻦﮔﻮﻧـﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ در اواﺧﺮ ﻋﻬﺪ ﺧﻠﻔﺎ در ﺧﺎﻧﻘﺎهﻫﺎي ﺻـﻮﻓﻴﻪ ﺑﺴـﻴﺎر و ﻣﻜـﺮر ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲﺷـﺪ و در ﭘﺎرهاي ﻣﻮارد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻨﺪرويﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﮔﺸﺖ .اﺑﻦ ﺑﻄﻮﻃﻪ ﻳﻚ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻤﺎع دروﻳﺸﺎن رﻓﺎﻋﻲ را در ﺣﺪود واﺳﻂ ،ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻃـﻲ آن دروﻳﺸـﺎن در ﮔﺮﻣـﺎﮔﺮم ﺳـﻤﺎع ﺧﻮد را ﺑﻪ آﺗﺶ ﻣﻲزدﻧﺪ و در ﻣﻴﺎن آﺗﺶ ﺑﻪ رﻗﺺ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ 47.اﺑﻮاﻟﻔﺮج ﺑﻦ اﻟﺠﻮزي ﻫﻢ ﻛﻪ در ﺑﻐﺪاد ﺳﻌﺪي را ﻛﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮدش در ﻋﻨﻔﻮان ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻮد؛ از اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﺮد ﻗﻄﻌﺎً ﺑﻌﻨﻮان »ﻣﺤﺘﺴﺐ« از ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻨﺪرويﻫﺎ ﻛﻪ در ﻣﺠـﺎﻟﺲ ﺻـﻮﻓﻴﻪ 48 ﺑﻐﺪاد روي ﻣﻲداد اﻃﻼع داﺷﺖ. ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺘﺸﺮﻋﻪ و ﻣﻌﺪودي از ﻣﺸﺎﻳﺦ ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﺳﻤﺎع ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻌﻀﻲ از آنﻫﺎ ﺳﻤﺎع را ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺟﺎﻳﺰ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ واﺟﺐ ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻤﺮدﻧﺪ .از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ﻏﺰاﻟـﻲ آن را ﺑﺮاي اﻫﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ واﺟﺐ ﻣﻲدﻳﺪ و ﻓﻘﻂ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸـﺎن ﻣـﻲﻛـﺮد ﻛـﻪ در اﻳـﻦﮔﻮﻧـﻪ ﻣﺠـﺎﻟﺲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻫﺴﺖ ﻧﻪ اﻣﺮدي ﺑﺎﺷﺪ و ﻧـﻪ روزﻧـﻪاي ﻛـﻪ زﻧـﺎن از آنﺟـﺎ ﺑـﻪ ﻣـﺮدان ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ .ﺟﺰ دف و ﻧﻲ ﻫﻢ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎز و آﻟﺘﻲ -از ﭼﻨـﮓ و ﻋـﻮد و ﺑـﺮﺑﻂ و ﻣﺰﻣـﺎر و ﺟـﺰ آنﻫﺎ -ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ .وﻗﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﻢ ﺑﺮاي آن ،روزﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤـﺎز ﭼﺎﺷـﺖ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد ﻳـﺎ ﺷﺐﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ .در ﻧﺰد وي رﻗﺺ ﺻـﻮﻓﻲ ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﺟﻨﺒـﺔ رﻣـﺰي داﺷـﺖ و وي آن را اﺷﺎرﺗﻲ ﺑﻪ ﺟﻮﻻن روح ﺑﺮ ﮔﺮد داﻳﺮة ﻛﺎﻳﻨﺎت ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ آﺛـﺎر و ﻧﺸـﺎﻧﻪﻫـﺎي ﺗﺠﻠـﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮد 49.ﺟﺰﻳﻴﺎت اﺣﻮال و ﺣﺮﻛﺎت رﻗﺺ را ﻫﻢ ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً اﺷﺎرت ﺑـﻪ رﻣـﻮز ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ اﺣﻮال روح ﻣﻲﺷﻤﺮدﻧﺪ :ﭼﺮخ زدن ،ﺑﺎﻻ ﺟﺴﺘﻦ ،ﺳﺮ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻛﺮدن و ﺟﺎﻣﻪ از ﺗﻦ ﺑﺪر آوردن ﻛﻪ در ﻃﻲ رﻗﺺ آنﻫﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻣﺪ ،در ﻧﺰد ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﻌﺒﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮد از اﺣـﻮال .از ﺟﻤﻠـﻪ در آنﮔﻮﻧﻪ رﻗﺺ ﻛﻪ ﺻﻮﻓﻲ دﺳﺖ دوﺳﺘﻲ را ﻣﻲﮔﺮﻓـﺖ ﻛﻨﺎﻳـﻪاي ﻣـﻲﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ از اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﺳﺎﻟﻚ ﮔﻪﮔﺎه در ﻃﻲ راه ﺳﻠﻮك ﻓﺮو ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و از دوﺳﺘﻲ ﻳﺎري ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﻣﮕﺮ ﺣـﺎل وي در ﺳﻠﻮك ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﭘﺎيﻣﺮدي وي درﺳﺘﻲ ﺑﻴﺎﺑﺪ .اﻳﻦ رﻗـﺺ و ﺳـﻤﺎع ﻣﺨﺼﻮﺻـﺎً در ﻧـﺰد 50 ﻣﻮﻟﻮﻳﻪ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺧﺎص داﺷﺖ و آنﻫﺎ آن را ﺑﺎ ﺧﺎﻃﺮة ﺷﻤﺲ ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻣﺮﺑﻮط ﻣـﻲﺷـﻤﺮدﻧﺪ. در واﻗﻊ ﺷﻤﺲ ﺗﺒﺮﻳﺰي ﺳﻤﺎع را ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ از ارﺑﺎب ﺣﺎل ﻣﺒﺎح ﻣﻲﺷﻤﺮد و ﺑـﺮاي ﺑﻌﻀـﻲ واﺟﺐ .ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة وي ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻛﻪ ﺳﻤﺎع واﺟﺐ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻫـﻢﭼـﻮن ﻣـﺪد ﺣﻴـﺎت ﻣﺤﺴـﻮب اﺳﺖ ،و در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ دﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖاﻓﺸـﺎﻧﻲ ﺑﺮﻣـﻲآﻳـﺪ ﺑـﻪ ﺑﻬﺸـﺖ راه دارد 51.ﺑـﻪ ﻫﺮﺣﺎل در ﻧﺰد ﻣﻮﻟﻮﻳﻪ ،ﺳﻤﺎع ﻛﻪ ﺑـﻪ رﻗـﺺ ﻣﻨﺘﻬـﻲ ﻣـﻲﺷـﺪ ﺑﻌﻨـﻮان »آﻳـﻴﻦ ﺷـﺮﻳﻒ« و »ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ« اﻫﻤﻴﺖ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده داﺷﺖ و ﻣﺜﻞ ﻧﻮﻋﻲ ﻋﺒﺎدت ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﺪ و رﻗﺺ آن ﻫﻢ رﻣﺰي 34 ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﻲ ﺑﻮد از ﭘﺮواز ﺻﻮﻓﻲ در ﻋﺎﻟﻢ و آﻓﺎق روﺣﺎﻧﻲ ،و از ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدان ﺧﺪا ،در رﺳﺎﻧﻴﺪن ﻓـﻴﺾ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻫﻞ زﻣﻴﻦ دارﻧﺪ. آﻳﺎ ﺻﻮﻓﻴﻪ در اﻳﻦ رﻗﺺﻫﺎ ﻫﺪف ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ و روﺣـﺎﻧﻲ داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ ﻳـﺎ ﻓﻘـﻂ ﺑـﻪ ﻗـﻮل ﺧﻮدﺷﺎن ﻗﺼﺪ »اﺳﺘﺠﻤﺎم« -آﺳﻮدﮔﻲ از رﻳﺎﺿﺖﻫﺎ -آﻧﺎن را ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر واداﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ؟ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ در رﻗﺺ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻳﺪة »اﺳـﺘﺠﻤﺎم« ﻫـﻢ ﻣـﻲﻧﮕﺮﻳﺴـﺘﻨﺪ ،ﺑـﺎز اﺷﺘﻐﺎل ﺑﺪﻳﻦ اﻣﺮ ﻟﻐﻮ و ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﺣﻖ و ﺳـﻠﻮك ﻃﺮﻳﻘـﺖ ﺑﺪانﻫﺎ ﻧﺸﺎﻃﻲ ﺗﺎزه ﻣﻲداد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ،ﻟـﻴﻜﻦ از ﺟـﻮاﺑﻲ ﻛـﻪ ﺷـﻴﺦ اﺑﻮﺳـﻌﻴﺪ اﺑﻮاﻟﺨﻴﺮ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺎﻛﻮ در ﺑـﺎب رﻗـﺺ و ﻣﺨﺼﻮﺻـﺎً در ﺑـﺎب ﺷـﺮﻛﺖ و ﺣﻀـﻮر ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﻮرس در آن ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻳﺦ ﺻﻮﻓﻴﻪ ،از ﻗﺪﻳﻢ ﻧﻮﻋﻲ ﺗـﺄﺛﻴﺮ از ﻣﻘﻮﻟﺔ ﺗﺰﻛﻴﻪ -ﻧﻈﻴـﺮ آنﭼـﻪ ارﺳـﻄﻮ در ﺑـﺎب ﻛﺜﺎرﺳـﻴﺲ ) (Katharsisﺣﺎﺻـﻞ از ﺷـﻌﺮ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ -ﺑـﺮاي رﻗـﺺ ﻗﺎﻳـﻞ ﺑـﻮدهاﻧـﺪ .ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ اﻳـﻦ ﺟـﻮاب ﺷـﻴﺦ ،ﻛـﻪ در اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ »ﺟﻮاﻧﺎن را ﻧﻔﺲ از ﻫﻮا ﺧﺎﻟﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ« و از اﻳﻦ رو وﻗﺘﻲ در رﻗـﺺ »دﺳﺖ ﺑﺮ ﻫﻢ زﻧﻨﺪ ﻫﻮاي دﺳﺘﺸﺎن ﺑﺮﻳﺰد و اﮔﺮ ﭘﺎي ﺑﺮدارﻧﺪ ﻫـﻮاي ﭘﺎﻳﺸـﺎن ﻛـﻢ ﺷـﻮد« و »ﭼﻮن ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻮا از اﻋﻀﺎي اﻳﺸﺎن ﻧﻘﺼﺎن ﮔﻴﺮد از دﻳﮕﺮ ﻛﺒﺎﻳﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻧﮕـﺎه ﺗﻮاﻧﻨـﺪ داﺷﺘﻦ« 52.ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع اﻫﻤﻴﺖ ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈـﻪاي ﻗﺎﻳﻞ ﺑﻮد و آن را در ﻃﺮﻳﻘﺖ از وﺳﺎﻳﻞ و اﺳﺒﺎب ﻋﻤﺪة ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﻣﻲﺷﻤﺮد ،در ﻣﺜﻨـﻮي اﻳﻦ ﺣﺎل رﻗﺺ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮي ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ وﺟﺪ ﺻﻮﻓﻲ اﺳﺖ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺷﻤﺮد .در ﻣﺜﻨﻮي اﻳﻦ ﺣﺎل رﻗﺺ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮي ﻛﻪ ﺣﺎﺻـﻞ وﺟـﺪ ﺻـﻮﻓﻲ اﺳـﺖ اﺟﺘﻨـﺎبﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ ﻣﻲﺷﻤﺎرد و ﺗﺄﺛﻴﺮ وﺟﺪ را در اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﺜﻞ ﻫﻮاي ﺑﻬﺎر ﻣﻲداﻧﺪ در ﭘﺮورش و ﺟﻨـﺒﺶ ﮔﻴﺎه 53.ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ارﺑﺎب ﻗﻠﻮب -ﻛﻪ ﺻﻮﻓﻴﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ -ﻧـﻪ ﻓﻘﻂ اﻳﻤﺎن و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﻮد را ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪﺗﻔﺼﻴﻞﺗﺮ ﺗﻘﺮﻳﺮ ﻛﺮدهام 54ﺑـﺮ ﻗﻠـﺐ و اﺣﻮال آن ﻣﺒﺘﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ ﻟﺬت و راﺣﺖ ﺧـﻮد را ﻧﻴـﺰ ﻛـﻪ از اﺳـﺘﺠﻤﺎم ﻳـﺎ ﺗﺰﻛﻴـﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد -ﺑﺮ ﻋﻮاﻟﻢ ﻗﻠﺒﻲ ﻣﺘﻜﻲ ﻣﻲداﺷﺘﻪاﻧﺪ و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،رﻗﺺ را ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ اﻣﺮي ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻛﻤﺎل و ﺗﺰﻛﻴﺔ ﺑﺎﻃﻨﻲ اﺳﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ .ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻫـﻢ ﻏـﺰل ﻓﺎرﺳﻲ را از ﻟﺤﺎظ ادراﻛﺎت ذوﻗﻲ ﺑﻪ اوج ﻛﻤﺎل رﺳﺎﻧﻴﺪهاﻧﺪ ،ﻫﻢ ﺑﻪ رﻗﺺ و ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ ارزش و ﺣﻴﺜﻴﺘﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آنﭼﻪ در ﻧﺰد ﻋﺎﻣﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ،دادهاﻧﺪ .از اﻳﻦ روﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﺟـﺎ از ﺷﻌﺮ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و رﻗﺺ اﻳﺮان ﺳﺨﻦ در ﻣﻴﺎن آﻳﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﻘﺶ و ﺗﺄﺛﻴﺮ آنﻫﺎ را در ﺗﺤﻮل و ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻫﻨﺮﻫﺎ ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ ﻳﺎ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﮔﺮﻓﺖ. ﻋﺎرف و ﻋﺎﻣﻲ در رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع 35 ﭘﻲﻧﻮﺷﺖﻫﺎ . 1در ﺑﻴﻦ ﻣﻴﻨﻴﺎﺗﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﺮة رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع ﺻﻮﻓﻴﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ازﺟﻤﻠﻪ ﻳـﻚ ﻗﻄﻌـﻪ از آﺛﺎر ﻛﻤﺎلاﻟﺪﻳﻦ ﺑﻬﺰاد ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻮزة ﻣﺘﺮوﭘﻮﻟﻴﺘﻦ دارد .رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ :دﻛﺘﺮ ﻗﻤﺮ آرﻳـﺎن، ﻛﻤﺎلاﻟﺪﻳﻦ ﺑﻬﺰاد ،ﻃﻬﺮان 47/1347؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،از ﺑﺮاي ﻣﻨﻈـﺮة دﺳـﺖاﻓﺸـﺎﻧﻲ ﻳـﻚ ﺻـﻮﻓﻲ ﻛـﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي از ﻗﺮن ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻟﻮﺣـﺔ 131در :ﺷـﺎﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻫﻨﺮ اﻳﺮان ،ﺗـﺄﻟﻴﻒ آرﺗـﻮر آﭘﻬـﺎم ﭘـﻮپ ،اﻗﺘﺒـﺎس و ﻧﮕـﺎرش دﻛﺘـﺮ ﭘﺮوﻳـﺰ ﻧﺎﺗـﻞ ﺧـﺎﻧﻠﺮي ،ﻃﻬـﺮان 176/1338؛ ﺟﻬﺖ ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﻣﻴﻨﻴﺎﺗﻮر دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻧﻴـﺰ ﻣﻨﻈـﺮة رﻗـﺺ و ﺳـﻤﺎع ﺻـﻮﻓﻴﺎن را ﻧﺸـﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻜﺘﺐ ﺷﻴﺮاز در ﻗﺮن ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮيﺳﺖ ،رﺟﻮع ﺷـﻮد ﺑـﻪJami in XVI : Century Miniatures, Moskow 1966/75 در ﺑﺎب ﻳﻚ ﻧﻘﺶ دﻳﻮار Fresqueﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﻈﺮة رﻗﺺ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ: Rezvani, M., Le theatre et la dance en IraN, 1962, Pl. VII/ 160-161. . 2ﺑﺮاي ﻋﺒﺎرت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ :ﺑﻬﺎر و ادب ﻓﺎرﺳﻲ346 ،؛ در ﺑﺎب ﻣﺘﻦ و ﺗﺮﺟﻤﺔ رﺳـﺎﻟﻪ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻃﺒﻊ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺟﻲ ﻣﺎﻧﻜﺠﻲ اوﻧﻮاﻻ ،و ﻧﻘﻞ آﻟﻤﺎﻧﻲ آن در ﻃﺒﻊ ﻫﺎﻳﺪﻟﺒﺮگ 1917؛ ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ﺑﺎ دﻛﺘﺮ ﺻﺎدقﻛﻴﺎ ،ﻣﺠﻠﺔ داﻧﺸﻜﺪة ادﺑﻴﺎت ﺗﻬﺮان ،ﺳﺎﻟﻞ ﺳـﻮم ،ﺷـﻤﺎرة 2؛ ﻫـﻢﭼﻨـﻴﻦ درﺑﺎرةاﻫﻤﻴﺖ ﭘﺎرهاي از ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻮرد ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮد ﺧﺴﺮو و ﻏﻼم ،ﻣﺨﺼﻮﺻـﺎً در ﺑـﺎب زن و ﻋﺸـﻖ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ: Duchesn Guillemin, ACTA Iranica, 4, 1975/208-214. . 3اﻳﻨﻮﺳﺘﺮاﻧﺘﺴﻒ ،ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ درﺑﺎرة ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ،ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻛﺎﻇﻢ ﻛﺎﻇﻢزاده.201-135/1348 ، . 4در ﺑﺎب اﻳﻦ رواﻳﺎت رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ :ﻛﺮﻳﺴﺘﻦﺳـﻦ ،اﻳـﺮان در زﻣـﺎن ﺳﺎﺳـﺎﻧﻴﺎن ،ﺗﺮﺟﻤـﺔ رﺷـﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ ،ﭼﺎپ دوم301 ،؛ ﻗﻮل ﻧﻈﺎﻣﻲ درﺑﺎب رﻗﺎﺻﺎن و راﻣﺸﮕﺮان ﻋﻬﺪ ﺑﻬـﺮام ،ﺑـﺪﻳﻦﮔﻮﻧـﻪ اﺳـﺖ: ﺷﺶ ﻫﺰار اوﺳﺘﺎد دﺳﺘﺎنﺳﺎز /ﻣﻄﺮب و ﭘﺎﻳﻜﻮب و ﻟﻌﺒﺖﺑﺎز /ﮔﺮد ﻛﺮد از ﺳﻮاد ﻫﺮ ﺷـﻬﺮي /داد ﻫـﺮ ﺑﻘﻌﻪ را از آن ﺑﻬﺮي /ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ رﺧﺘﻜﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ /ﺧﻠﻖ را ﺧﻮش ﻛﻨﻨﺪ و ﺧـﻮش ﺑﺎﺷـﻨﺪ .ﻫﻔـﺖ ﭘﻴﻜﺮ ،ﻃﺒﻊ وﺣﻴﺪ دﺳﺘﮕﺮدي ،ارﻣﻐﺎن .106 ،1315 . 5در ﺑﺎب ﻟﻮﻟﻴﺎن رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ :ﻧﻪ ﺷﺮﻗﻲ ،ﻧﻪ ﻏﺮﺑﻲ ،اﻧﺴﺎﻧﻲ ،ﭼﺎپ اول .482-474 Olmstead, History of the Persian Empire, 1960/1379. . 6 . 7ذﻛﺮ ﺷﺎدي ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻮﻫﺒﺖ ﺑﺰرگ اﻳﺰدي ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ،در ﻛﺘﻴﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻣـﺪه اﺳـﺖ .از آن ﺟﻤﻠﻪ در ﻛﺘﻴﺒﺔ دارﻳﻮش در ﻧﻘﺶ رﺳﺘﻢ و ﺷﻮش و در ﭼﻨﺪ ﻛﺘﻴﺒﺔ ﺧﺸﺎﻳﺎرﺷﺎ و اردﺷﻴﺮ ﺳـﻮم. ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ﺑﺎ :اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ،ﺣﺴﻦ ﭘﻴﺮﻧﻴﺎ ،ﻃﻬﺮان .1604 ،1600 ،1598 ،1551 ،1343 . 8اﻳﻀﺎً ،اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن.288 ، . 9در اﻳﻦﺑﺎره ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ ﻃﺮز ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻴﺒﺮگ از آﻳﻴﻦ زرﺗﺸـﺖ ﺑﺎﻳـﺪ رﺟـﻮع ﻛـﺮد .ﺑـﺮاي ﺗﻔﺼـﻴﻞ ازﺟﻤﻠﻪ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﻴﻦ ،ﻣﺰدﻳﺴـﻨﺎ و ادب ﻓﺎرﺳـﻲ ،ﭼـﺎپ دوم ،ﺟﻠـﺪ اول ،1338 .102-101 36 ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﻲ . 10درﺑﺎب ﻗﻮل ﻣﺎرﻛﻮﭘﻮﻟﻮ و دوﺑﻮا رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي آنﻫﺎ در: The Travels of Macro Polo, 1959/243. J.A. Dubois, Hindu Manners, Customs and Ceremonies, 1959/585. درﺑﺎرةﭘﻴﺸﻨﻪﻫﺎي رﻗﺺ ﻫﻨﺪوان و ﺟﻨﺒﺔ دﻳﻨﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ آن رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ: Coumaraswamy, A., The Dance of Shiva, 1924, 1924/73-75. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ﺑﺎ :دارﻳﻮش ﺷﺎﻳﮕﺎن ،ادﻳﺎن و ﻣﻜﺘﺐﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻫﻨـﺪ ،ج -258 ،1346 ،1 260. C.F.Coumaraswamy, A., op. cit/78 .11 Plato, The Laws, XII, 942, VII, 815. .12 Alfonso M. di Nola, in Encyclopedia Delle Religioni, II 585-592. .13 . 14از در درآﻣﺪي و ﻣﻦ از ﺧﻮد ﺑﺪر ﺷﺪم ﮔﻮﻳﻲ ﻛﺰ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎن دﮔﺮ ﺷﺪم »ﻃﻴﺒﺎت ﺳﻌﺪي« :ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ﺑﺎ ﻛﻠﻴﺜﺎت ﺳﻌﺪي ،ﻃﺒﻊ ﻣﻴﺮﺧﺎﻧﻲ335. ، Charles Lalo, L’Art, Et La Vie Sociale, 1921/150. . 15 Van Der Leuw’ im Himmel ist Ein Tanz, Monaco, 1937. . 16 . 17ارزش ﻣﻴﺮاث ﺻﻮﻓﻴﻪ ،ﭼﺎپ ﺳﻮم256.-255 ،12-10 ، . 18از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت و ﻣﺎﺛﺎل :رﻗﺺ ﺷﺘﺮي ،رﻗﺺ ﺑﺴﻤﻞ ،رﻗﺺ ﻣﻘﻠﺪ ،رﻗﺺ درﺧـﺖ ،رﻗـﺺ ﺳﻴﻤﺎب ،رﻗﺺ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ،رﻗﺺ ﭘﻬﻠﻮ ،رﻗﺺ ﻣﻠّﺎ ،رﻗﺺ ﻓﺎﻧﻮس ،ﺧﻮش رﻗﺼﻲ ،ﻧﺰده رﻗﺼـﻴﺪن ،ﺗـﻮي ﺗﺎرﻳﻜﻲ رﻗﺼﻴﺪن ،و ﻧﻈﺎﻳﺮ آنﻫﺎ. Rezvani, M., op. cit/157-158. . 19 . 20درﺑﺎرة ﻳﻚ رﻗﺎﺻﺔ ارﻣﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏﺰال ﻛـﻪ ﻓـﻮقاﻟﻌـﺎده ﻣـﻮرد ﻋﻼﻗـﺔ ﺷـﺎه ﻋﺒـﺎس واﻗـﻊ ﺷـﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺎﻟﺒﻲ در ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎي زﻛﺮﻳﺎي ﻛﺸﻴﺶ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺮوﺳﻪ 26-24 ،1876ﻫﺴـﺖ .رﺟـﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺼﺮاﷲ ﻓﻠﺴﻔﻲ،ؤ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺷﺎهﻋﺒﺎس اول . 21درﺑﺎرةرﻗﺎصﻫﺎي دورهﮔﺮد در ﻋﻬﺪ ﻗﺎﺟﺎر ﻛﻪ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺧﺘﻨﻪﺳﻮران و ﻋﺮوﺳﻲ ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﻫـﻢراه ﻋﻨﺘﺮ و ﺧﺮس و ﺑﺎز و ﺑﺎ ﺳﺎز و رﻗﺺ دﺳﺘﻪﻫـﺎي ﺧـﻮد ﻏﺎﻟﺒـﺎً در ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ ﻣـﻲآﻣﺪﻧـﺪ و ﻫﻨﺮﻧﻤـﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ :ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ ،ﺷﺮح زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻦ ،ﭼﺎپ دوم ج 207/1؛ در ﺑﺎب رﻗﺺ ﺳﻮزﻣﺎﻧﻲﻫﺎ و ﻟﻮﻟﻴﺎن در اﻳﻦ دوره رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﺔ اورﺳـﻞ ،ﺗﺮﺟﻤـﺔ ﻋﻠـﻲ اﺻـﻐﺮ ﺳـﻌﻴﺪي، .90-88/1353درﺑﺎرة رﻗﺺﻫﺎي ﻟﺰﮔﻲ ،ﻗﻔﻘﺎزي ،ﻋﺮﺑﻲ و رﻗﺺﻫﺎي ﻣﺠﻠﺴـﻲ و ﻣﺤﻠـﻲ ﻛـﻪ ﻫﻨـﻮز ﮔﻬﮕﺎه در ﻣﺠﺎﻟﺲ اﺟﺮا ﻣﻲﺷﻮد رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ :روحاﷲ ﺧﺎﻟﻘﻲ ،ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﺮان476. ، Durant, W., Our Oriental Heritage . 22 . 23ازﺟﻤﻠﻪ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ :ﺳـﻔﺮﻧﺎﻣﺔ ﭘﻴﺘـﺮو دﻟّـﺎ واﻟـﻪ ،ﺗﺮﺟﻤـﺔ ﺷـﻌﺎعاﻟـﺪﻳﻦ ﺷـﻔﺎ25 ،1348 ،؛ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﺔ اورﺳﻞ208-207 ،؛ ﺑﺮاي ﻗﻮل وﻳﺮﻳﻨﮓ رﺟﻮع ﺷـﻮد ﺑـﻪWaring. S. A., Tour to : Shiraz, 1807/548. ﻋﺎرف و ﻋﺎﻣﻲ در رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع 37 . 24در ﺑﺎب ﻏﺰال رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻳﺎدداﺷﺖ ﺷﻤﺎرة ،20راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﻠﻔﻞ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ آنﭼﻪ ﭘﻴﺘـﺮو دﻟّﺎ واﻟﻪ در ﺑﺎب وي آورده اﺳﺖ ،ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ﺑﺎ ﻳﺎدداﺷﺖ ﺷﻤﺎره 23. . 25ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻀﺪي ،ﻃﺒﻊ ﻛﻮﻫﻲ ﻛﺮﻣﺎﻧﻲ 20.-18 ،1328 . 26ﻣﻌﻴﺮاﻟﻤﻤﺎﻟﻚ» ،رﺟﺎل ﻋﺼﺮ ﻧﺎﺻﺮي« ،ﻣﺠﻠﺔ ﻳﻐﻤﺎ281.-274/10 ، . 27از ﺟﻤﻠﻪ در دو ﺑﻴﺖ ذﻳﻞ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺷﻌﺮاي ﻋﻬﺪ ﺗﻴﻤﻮري -ﺻﻔﻮي ﻫﻨـﺪ و اﻳـﺮان اﻳـﻦ ﻃـﺮز ﺗﻠﻘﻲ از رﻗﺺ ﻓﺮﻧﮕﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد: ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻳﻚ ﺳﺮ ﻣﻮ ﺟﻠﻮة آن زﻟﻒ اﮔـﺮ زاﻫـﺪ ﺑﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺴـﺘﻦ و رﻗـﺺ ﻓﺮﻧﮕﭽـﻲ ﻛـﺮدن ﻛﻨﺪ رﻗﺺ ﻓﺮﻧﮕﻴﭽﻲ ﺑﻪ ﺑﺰم ﻛﻔـﺮ و اﻳﻤـﺎﻧﺶ ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮد ﻧﺪﻫﻢ ﭼﻮن ﺿﺮور ﻧﻴﺴﺖ ﺿـﺮور ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻧﻨﺪراج ،ج 2108./3 . 28رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ :ﻧﻪ ﺷﺮﻗﻲ ،ﻧﻪ ﻏﺮﺑﻲ ،اﻧﺴﺎﻧﻲ285 ،؛ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ﺑﺎ: Bausani, A., Storia Della Letteratura Persiana, 1966/842. . 29ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﺔ ﺣﺎﺟﻲ ﭘﻴﺮزاده ،ﺑﻜﻮﺷﺶ ﺣﺎﻓﻆ ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺎن242 ،ؤ ح 1.238؛ ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺷـﻮد ﺑـﺎ: 286. ،248 .30دون ژوان اﻳﺮاﻧﻲ ،ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺴﻌﻮد رﺟﺐﻧﻴﺎ79. ، 31ﻫﻨﺮ ﭼﻴﺴﺖ ،ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻛﺎوه دﻫﮕﺎن13. ، . 32درﺑﺎرة رﻗﺺ اﺧﭽﻲ و ﻧﻘﻞ رواﻳﺖ آدام اوﻟﺌﺎرﻳﻮس رﺟـﻮع ﺷـﻮد ﺑـﻪRezvani, M., op. : cit. 1. راﺟﻊ ﺑﻪ رﻗﺺ ﺧﻨﺠﺮ و رواج آن در ﺑﻴﻦ اﻋﺮاب ،رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﺳﺘﺎو ﻟﻮﺑﻮن ،ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﺳﻼم، ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻓﺨﺮ داﻋﻲ ﮔﻴﻼﻧﻲ.490 ، . 33ﻋﺒﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ،ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪﻃﺎﻫﺮ وﺣﻴﺪ ﻗﺰوﻳﻨﻲ ،ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ اﺑﺮاﻫﻴﻢ دﻫﮕﺎن199.-198 ،1339 ، . 34ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ﺑﺎ ﻛﻤﭙﻔﺮ ،ﺳﻴﺎﺣﺖ ﻧﺎﻣﻪ ،ﭼﺎپ اول ،ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻛﻴﻜﺎوس ﺟﻬﺎﻧﺪاري179. ، . 35از ﻫﻤﻴﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ رﻗﺺ در ﻧﺰد اﻗﻮام ﺑﺪوي ﺧﻴﻠﻲ ﭘـﻴﺶ از آنﭼـﻪ در ﻧـﺰد اﻗـﻮام ﻣﺘﻤـﺪن ﻫﺴﺖ اﻫﻤﻴﺖ دارد .رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪE. Verone, L’Esthetigne, 1921/352-3. : ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ رﻗﺺ در واﻗﻊ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزي را در اﻧﺴﺎن ارﺿﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫـﻢ ﻧﻴـﺎز وي را ﺑـﻪ ﺗﺤﺮﻳـﻚ ﺑﺮآورده ﻣﻲﺳﺎزد ،ﺑﻪ آن ﻫﻢ ﺟﻨﺒﺔ آﭘﻮﻟﻮﻧﻲ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻫﻢ دﻳﻮﻧﻴﺰﺳﻲ: Nietzsche. F., Die Geburt der Tragodie Aus Dem Geist der Musik, 1871. در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻫﺮ ﻗﺪر رﻗﺺ و ﺳﺎﻳﺮ ﻫﻨﺮﻫﺎ از ﻣﻨﺸﺄ دﻳﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﻴﺶﺗـﺮ دور ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﻧﻬﺎﺋﻲ ﻳﻚ ﻧﻮع ﻫﻨﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺰدﻳﻜﺘـﺮ ﺷـﺪه اﺳـﺖ .در ﺟﺎﻣﻌـﺔ اﻣـﺮوز ،ﺗـﺄﺛﻴﺮ رﻗـﺺ را در اﻳﺠـﺎد و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻫﻴﺠﺎن ،ﮔﻬﮕﺎه ﺑﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻛﻪ ﺷﺮاب دارد ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ .ركEllis, Studies In : The Psychology of Sex, III/49. . 36در ﺑﺎب رﻗﺎﺻﺎن در ﻣﻌﺒﺪ ﻳﻬﻮد رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪJewish Encyclopaedia, IV/425. : . 37ﻫﺠﻮﻳﺮي ،ﻛﺸﻒاﻟﻤﺤﺠﻮب542 ، 38 ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﻲ . 38و ﻣــﺎ ﻛــﺎن ﺻــﻼﺗﻬﻢ ﻋﻨــﺪاﻟﺒﻴﺖ أﻻ ﻣﻜــﺎء و ﻻ ﺗﺼــﺪﻳﻪ ...اﻵﻳــﻪ ،اﻧﻔــﺎل35/8 ،؛ ﻇــﺎﻫﺮاً اﻳــﻦ ﺷﻴﻮةﻧﻴﺎﻳﺶ در ﻧﺰد ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﺮب ﻫﻢ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده اﺳـﺖ ،رﺟـﻮع ﺷـﻮد ﺑـﻪSmith, R., : Religion Sem. 2/340. . 39ﻛﺸﻒاﻻﺳﺮار ﻣﻴﺒﺪي ،ﺑﺴﻌﻲ و اﻫﺘﻤﺎم ﻋﻠﻲ اﺻﻐﺮ ﺣﻜﻤﺖ42./4 ، . 40در ﺑﺎب رﻗﺺ ﻫﻨﺪوان رﺟﻮع ﺷـﻮد ﺑـﻪ J.A.و Suboisﻣـﺬﻛﻮر در ﻳﺎدداﺷـﺖ ﺷـﻤﺎره .10 درﺑﺎرة رﻗﺺﻫﺎي آﻧﺎﺗﻮﻟﻲ و ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺗﺄﺛﻴﺮي در رﻗـﺺﻫـﺎي ﻋﻬـﺪ ﻋﺜﻤـﺎﻧﻲ و ﺻـﻔﻮي ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ: A. Bombaci, Rappresentazioni Drammatiche. Di Anatolia, in Oriens, 1963, 16/171-193. . 41ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺶﺗﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎب و ﻣĤﺧﺬ و رواﻳﺎت رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ: Ritter, H., Das Meer der Seele, 1955/492. . 42اﻟﻤﻌﺠﻢ ﻓﻲ ﻣﻨﻌﺎﺋﻴﺮ اﺷﻌﺎر اﻟﻌﺠﻢ ،ﻃﺒﻊ ﻣﺪرس رﺿﻮي ،اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺶﮔـﺎه ﺗﻬـﺮان107 ،؛ در ﺑﻴﻦ اﺷﻌﺎر ﺑﺴﻴﺎري ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻟﻐﺖ ﺑﻌﻨﻮان ﺷﺎﻫﺪ در ﺑﺎب رﻗﺺ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ذﻳﻞ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﺎﺣﺪي ﻣﻌﺮّف ﺑﻌﻀﻲ ﺟﺰﺋﻴﺎت اﺳﺖ: ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو» :ﺳﺒﻚ ﺑﺎﺷﻲ ﺑﻪ رﻗﺺ اﻧﺪر ،ﭼﻮ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﺆذﻧﺎن آﻳﺪ /ﺑﻪ زاﻧﻮ در ﭘﺪﻳﺪ آﻳﺪت ﻧﺎﮔـﻪ ﻋﻠـﺖ ﺑﻠﻐﻢ«. ﺳﻌﺪي» :ﭼﺮا ﻛﺮد ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎز از ﻧﺸﺴﺖ /ﭼﻮن در رﻗﺺ ﺑﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺴﺖ «.ﺑﺮاي ﺷﻮاﻫﺪ ﺑﻴﺶﺗـﺮ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻧﻨﺪراج ،2108/2ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا577.-585/19 ، . 43ﻣﻔﺘﺎح اﻟﻨﺠﺎت ،ﭼﺎپ دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ ﻓﺎﺿﻞ155-154 ،؛ در ﺑﺎب اﺳـﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ و آنﭼـﻪ در ﺑـﺎب رﻗﺺ ﺻﻮﻓﻴﻪ در آنﺟﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ: Nicholson, R. A; Studies in Islamic Mysticism, 1921/3, 4, 25, 34, 58, 60. . 44ﻣﻔﺘﺎح اﻟﻨﺠﺎت163.-162 ، . 45ﺗﻠﺒﻴﺲ اﺑﻠﻴﺲ142. ، . 46اﺑﻦ ﺧﻠﻜﺎن18./1 ، . 47ارزش ﻣﻴﺮاث ﺻﻮﻓﻴﻪ ،96-95 ،ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ﺑﺎ 163. . 48ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﺔاﺑﻦ ﺑﻄﻮﻃﻪ ،ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺣﺪ175.-174 ، . 49ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻌﺪي ﺑﺎﻫﺘﻤﺎم ﻋﺒﺪاﻟﻌﻈﻴﻢ ﻗﺮﻳﺐ72/1310 ،؛ در ﺑـﺎب ﺷـﻴﺦ اﺑـﻮاﻟﻔﺮج و ﻣﺤﺘﺴـﺐ ﺑﻮدﻧﺶ ،رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ :ﻋﺒﺎس اﻗﺒﺎل ،در ﺳﻌﺪيﻧﺎﻣﻪ641.-639/1316 ، . 50ﺑﻮارق اﻻﻟﻤﺎع160.-159 ، . 51وﻟﺪﻧﺎﻣﻪ ،ﻃﺒﻊ ﺟﻼل ﻫﻤﺎﺋﻲ56.-52 ، . 51ﻣﻘﺎﻻت ﺷﻤﺲ ،ﻃﺒﻊ ﻋﻤﺎدزاده20. ،19 ، . 52اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ،ﻃﺒﻊ ﺑﻬﻤﻨﻴﺎر222. ، . 53اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ،ﻃﺒﻊ ﺑﻬﻤﻨﻴﺎر222. ، 39 ﻋﺎرف و ﻋﺎﻣﻲ در رﻗﺺ و ﺳﻤﺎع .54 ﺟــﺎنﻫــﺎي ﺑﺴــﺘﻪ اﻧــﺪر آب و ﮔــﻞ در ﻫــﻮاي ﻋﺸــﻖ ﺧــﻮشرﻗﺼــﺎن ﺷــﻮﻧﺪ ﭼــﻮن رﻫﻨــﺪ از آب و ﮔــﻞﻫــﺎ ﺷــﺎد دل ﻫﻤﭽــﻮ ﻗــﺮص ﺑــﺪر ﺑــﻲ ﻧﻘﺼــﺎن ﺷــﻮﻧﺪ ﻧﻴﺰ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﺮح ﻣﺜﻨﻮي ﺷﺮﻳﻒ.476 ،9 ، Zarrinkoob, A.H., Persian Sufism, 191. . 55 ﻛﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ .1اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺜﻨﻮي ،ﻓﺮوزانﻓﺮ ،ﺑﺪﻳﻊاﻟﺰﻣﺎن ،ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ.1370 ، .2ارزش ﻣﻴﺮاث ﺻﻮﻓﻴﻪ ،زرﻳﻦﻛﻮب ،ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ،اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ.1369 ، .3ﻛﺘﺎب اﻻﻧﺴﺎن اﻟﻜﺎﻣﻞ ،ﻧﺴﻔﻲ ،ﻋﺰﻳﺰاﻟﺪﻳﻦ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ دﻛﺘﺮ ﺿﻴﺎاﻟﺪﻳﻦ دﻫﺸﻴﺮي ،ﻃﻬﻮري ،ﭼـﺎپ ﻫﻔﺘﻢ.1384 ، .4ﺑﻮﺳﺘﺎن ،ﺳﻌﺪي ،ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻏﻼمﺣﺴﻴﻦ ﻳﻮﺳﻔﻲ ،ﺧﻮارزﻣﻲ.1363 ، .5ﺳﺮّ ﻧﻲ ،زرﻳﻦﻛﻮب ،ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ،اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ ،ﭼﺎپ ﺳﻮم. .6ﺷﺮح ﻧﻘﺶ ﻓﺼﻮص ،اﺑﻦ ﻋﺮﺑﻲ ،ﻣﺤﻲاﻟـﺪﻳﻦ ،ﺗﺤﻘﻴـﻖ و ﺗـﺎﻟﻴﻒ دﻛﺘـﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿـﺎ ﻣﻈـﺎﻫﺮي، اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﺎران ﺑﻬﺎر .85 .7ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﻲ ،ﺳﻌﻴﺪي ،ﮔـﻞ ﺑﺎﺑـﺎ ،اﻧﺘﺸـﺎرات ﺷـﻔﻴﻌﻲ ،ﭼـﺎپ دوم، .1384 .8ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ آﻳﺘﻲ ،ﺳﺮوش ،ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ.1382 ، .9ﻛﻤﺪي اﻟﻬﻲ داﻧﺘﻪ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺠﺎعاﻟﺪﻳﻦ ﺷﻔﺎ ،ﭼﺎپﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ﺷﻬﺮﻳﻮر ،ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ، .1357 .10ﻣﺜﻨﻮي ﮔﻠﺸﻦراز ،ﺷﺒﺴﺘﺮي ،ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﻮد ،ﻧﺸﺮ اﺷﺮاﻗﻴﻪ ،ﭼﺎپ اول ،ﭘﺎﻳﻴﺰ .1368 .11ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻌﻨﻮي ،دﻓﺘﺮ اول ﺗﺎ ﺷﺸﻢ ،ﻣﺤﻤـﺪ ﺑﻠﺨـﻲ ،ﻣﻮﻻﻧـﺎ ﺟـﻼلاﻟـﺪﻳﻦ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺖ رﻳﻨﻮﻟـﺪ ﻧﻴﻜﻠﺴﻮن ،ﻣﻮﻟﻲ.1360 ، .12ﻣﺮﺻﺎداﻟﻌﺒﺎد ،رازي ،ﻧﺠﻢ ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻴﻦ رﻳﺎﺣﻲ ،اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤـﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ، .1373 .13ﻣﻨﻄﻖاﻟﻄﻴﺮ ،ﻋﻄﺎر ،ﺗﺼﺤﻴﺢ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﺸﻜﻮر ،اﻧﺘﺸﺎرات اﻟﻬﺎم ،ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ.1377 ، .14ﻣﻴﻨﺎﮔﺮ ﻋﺸﻖ ،زﻣﺎﻧﻲ ،ﻛﺮﻳﻢ ،ﻧﺸﺮ ﻧﻲ ،ﭼﺎپ اول.1382 ،
© Copyright 2024 ExpyDoc
