Konwencja a kategoria literacka
makoto w najstarszej warstwie
poezji japońskiej
Dr Krzysztof Olszewski
Uniwersytet Śląski
Instytut Języka Angielskiego
Man’yōshū 万葉集 „Zbiór 10 tysięcy
liści”
• Najmłodszy wiersz z 759 r.
• Ponad 4 tys. wierszy
• Wiele warstw poezji japońskiej – od
najstarszej (przekazywanej ustnie) po poezję
„redaktorów” (np. Ōtomo no Yakamochi)
Kategoria makoto 真
•
•
•
•
Prawda – czyli co?
Zgodność ze światem przedstawionym
Prawda uczuć podmiotu lirycznego
Określenie makoto sukunashi stanowiło
dotkliwą krytykę poezji w tamtych czasach
Do czego służy poezja?
• Poezja:
- wzrusza nawet bóstwa i demony
- uśmierza sprzeczki między mężem i żoną
- uspokaja wzburzone serca wojowników（辞
世）
Z „Kanajo” (japońskiej przedmowy do
„Kokinwakashū”)
Pismo/literatura 文 bun/wen
• Ten znak czytano także aya:
Pierwotne wzorce komunikacji człowieka z
Uniwersum. Także komunikacji między władcą
a poddanymi.
W starożytnych Chinach (i później w Japonii)
poezja służyła do regulowania wszystkich
spraw pod niebem (天下 tian xia)
Najważniejsze osoby dramatu 登場人
物
• 額田王 Nukata-no ōkimi
645 – reformy Taika, książę Ōama staje po
stronie starszego brata, księcia Nakanoōe
648 – zaczyna się (prawdopodobnie) romans
Nukaty z Ōamą (są prawie równolatkami, mają
po około 18 lat)
656-7 – romans urywa się po wzięciu przez
Ōamę do swego pałacu 2 córek Nakanoōe
(Ōta, Uno)
668 – słynny piknik w Kamōno
• 667 – intronizacja Nakanoōe (cesarz Tenchi),
Nukata była już wtedy dawno jego oficjalną
żoną (kisaki)
• Bulwersująca wymiana wierszy podczas
pikniku:
• Nukata: 「あかねさす 紫野行き 標野行き
野守は見ずや 君が袖振る」 w. 20
Akane sasu murasaki no yuki shime no yuki
nomori wa mizuya kimi ga sode furu
Odpowiedź Ōamy
「紫草の にほへる妹を 憎くあらば 人妻故に
我れ恋ひめかも」 w. 21
Murasaki no nihoeru imo o nikuku araba
hitozuma yue ni are koimekamo
Słowa-klucze:
- Murasaki nihoeru
- Imo
Wcześniej (661) – słynny poemat
Yamato sanzan („Trzy góry Yamato”)
• 661 – cesarzowa Saimei (matka Ōamy i
Nakanoōe) inicjuje wyprawę przeciw Korei
• Na okręcie flagowym są wszyscy z dworu –
dwaj książęta, córki Nakanoōe (wtedy już żony
Ōamy), Nukata
• Nakanoōe komponuje poemat: 「香具山は
畝傍を惜しと 耳成と 相争ひき 神代より
かくにあるらし 古も しかにあれこそ うつせ
みも 妻を争ふらしき」 w. 13
Kaguyama wa Unebi o oshito Miminashi to
aiarasoiki kamuyo yori kakuni arurashi inishie
mo shika ni are koso utsusemi mo tsuma o
arasou rashiki.
Czy naprawdę wyraz trójkąta małżeńskiego?
672 – zamieszki ery Jinshin 壬申の乱
• Spór o schedę po Tenchim (Nakanoōe)
• Uno-no Sarara-no Himemiko – główna postać
wydarzeń, późniejsza cesarzowa Jitō
• 1-miesięczna wojna domowa, czasy
bohaterów (książę Takechi, książę Ōtsu)
686 – dramat księcia Ōtsu
• Rywalizacja między Ōtsu (syn Ōty), a Kusakabe
(syn Uno)
• Ōama umierając desygnuje Kusakabe na
następcę (dekret wymuszony przez Uno)
• Książę Ōtsu skazany za rzekomy spisek na
prawowitego następcę, po czym stracony
Dramatyczna scena kaźni Ōtsu w
Nihongi („Kronice japońskiej”)
• Wraz z nim stracono jego żonę, Yamanohe (de
facto, ciotkę – siostra Nakanoōe)
• Wiersz-testament księcia Ōtsu:
「百伝ふ 磐余の池に 鳴く鴨を 今日のみ見て
や 雲隠りなむ」 w. 419
Momozutau Iware no ike ni naku kamo o kyō
nomi miteya kumogakuri namu.
• Słowa-klucze:
Kumogakuri
Kamo
Ale przed śmiercią książę Ōtsu ma jeszcze czas
odwiedzić potajemnie swoją siostrę, Ōku
(kapłankę Ise Jingū)
Wymiana wierszy między
rodzeństwem
• Czy obraz kazirodczej miłości?
「我が背子を 大和へ遣るとさ 夜更けて 暁露
に 我が立ち濡れし」
「ふたり行けど 行き過ぎかたき 秋山をいかい
か 君がひとり超ゆらむ」
Słowa-klucze:
Waga seko
Waga tachi nureshi
Dziękuję Państwu za uwagę

日本の文化と宗教における動物