stuurdoor=nee

eie
rsc
ha
len
04
2015
foto Henk Stenvers
april 2015 | Algemene Doopsgezinde Sociëteit
uitgelicht
Museum Catharijneconvent
De familie De Wijkerslooth de Weerdesteijn heeft een belangrijk schilderij
aan Museum Catharijneconvent
geschonken. Het betreft De verkoop
van Jozef, gemaakt in 1629 door de
in Leeuwarden werkzame schilder
Lambert Jacobsz. Wat betreft themakeuze en compositie sluit dit werk
aan bij voorgangers van Rembrandt
als Pieter Lastman en Nicolaes
Moeyaert, van wie Museum Catharijneconvent ook schilderijen in zijn
bezit heeft. Deze zogenoemde preRembrandtisten schilderden doorgaans kleurige historiestukken met
ongewone thema’s.
De schilderijen van Lambert Jacobsz
ondervinden een groeiende belangstelling. Zijn oeuvre kan worden
verdeeld in drie groepen. Ten eerste
grootfigurige bijbelvoorstellingen
zoals Jacob herkent het bebloede kleed
van Jozef, aanwezig in Museum
Catharijneconvent.Vervolgens
afzonderlijke voorstellingen van
bijbelse figuren ten halve lijve,
bijvoorbeeld portretten van de vier
kerkvaders, ook aanwezig in het
museum. Tot slot kleinfigurige
bijbelvoorstellingen, zoals De verkoop
van Jozef waarvan het museum nog
geen voorbeeld in de collectie had.
Behalve als schilder was Lambert
Jacobsz ook werkzaam als doopsgezind voorganger. Hij staat bekend om
zijn sobere leven en goede preken.
Zijn loopbaan was nauw verbonden
met de doopsgezinde gemeenschap
in Nederland. De cultuurhistorische
context geeft dit werk, juist voor
Museum Catharijneconvent, een
meerwaarde. Het kunstwerk is te
bewonderen in de vaste presentatie.
Zie www.catharijneconvent.nl
advertentie
Donatus ver zekert
vert ro uwd
Donatus verzekert kerkgebouwen en wat daar
bij hoort, zoals ruimtes voor kinderopvang,
doopvonten, kanselbijbels en orgels. Donatus
is een betrokken specialist. Klein genoeg om
u persoonlijk van dienst te zijn. Groot genoeg
om uw verzekeringsbelangen aan toe te vertrouwen. Samen met u zorgen we ervoor dat
wat waardevol is, behouden blijft voor onze
kinderen en hun kinderen en hun kinderen…
vooraf
inhoud
Klein en kwetsbaar ligt het kindje te slapen, zacht
schommelend in de door de wind bewogen hangmat.
Ondanks de commotie die de aankomst van onze
delegatie* in het dorp Rio Hondo teweegbrengt, slaapt
het kindje rustig door. Onbewust van wat er, letterlijk en
figuurlijk, allemaal om hem heen gebeurt. Zal dit kind,
lid van het Wounaan-volk in Panama, nog kunnen opgroeien binnen het stamverband? Of moet het over een
paar jaar wegtrekken omdat het kwetsbare leefgebied van
het volk voorgoed is vernield door illegale bezetting en
houtkap? Kan dit kind als hij groter is nog voedsel halen
uit de rivier, of zal die droogstaan door erosie of vergiftigd
zijn door kunstmest? Is er dan nog ruimte om een beetje
rijst te verbouwen, zijn er nog bomen met eetbare
vruchten?
Allemaal vragen die bij ons opkomen als we luisteren naar
de vele verhalen. Verhalen over hoe men telkens weer
tegen muren van onrecht, bureaucratie en corruptie aan
loopt. Het zijn verdrietige verhalen. Tegelijkertijd voelen
we diepe bewondering voor de vasthoudendheid van deze
mensen en voor hun wil om zonder geweld tot oplossingen te komen. ‘Geweld zit in de genen van ons volk,
maar we zijn nu christenen, Mennonites. Als we serieus
Jezus willen volgen gebruiken we geen geweld! Maar hoe
lang nog kunnen we onze jongeren daarvan overtuigen?’
Ze vragen om gebed. Weten dat er wereldwijd voor je
gebeden wordt, geeft hoop en bemoediging. De vraag
om hun strijd en zorgen wereldwijd bekend te maken
hangt daar nauw mee samen. Want als anderen over je
problemen weten, dan zal dat ook de regering beïnvloeden. Ook is er de vraag om als wereldwijde familie
van gelovigen bij de regering van Panama te pleiten voor
de zaak van deze zusters en broeders.
Terug van het bezoek beseffen we dat het verhaal veel
groter is. De strijd van dit kleine Wounaan-volk is gelijk
aan de strijd van veel inheemse volken. In Suriname, in
Guatemala, in Canada, in Australië, overal in deze wereld.
‘Wij’ spelen daar een grote rol in. Door onze enorme consumptie, door het gebruik van illegaal hardhout, door de
grondstoffen in onze smartphones en ga zo maar door.
Wat te doen? Bewustwording, consuminderen, hergebruik, fair trade… Ja, natuurlijk, dat allemaal.
Maar laten we vooral niet vergeten te bidden. Voor het
jongetje in de hangmat. Voor de Wounaan en alle andere
inheemse volkeren. En voor onszelf.
Henk Stenvers
Algemeen secretaris/directeur ads
[email protected]
w w w .donat us.nl t el. 073 - 5221700
* Leden van de Peace Commission en de Deacons
Commission van Mennonite World Conference
5 9
12 16
Pacifisme in actie
5
Geweld doen
9
‘Wij hebben een wapen dat krachtiger is dan een kernbom’
‘Geloof en conflict zijn niet inherent aan elkaar’
Patstelling12
Discussie homoseksualiteit uitdaging voor Mennonite USA
Zonder de zonde
Drie predikanten over zonde en kruisiging
16
en verder…
ingekomen4
Deense Jezus10
WereldWerk14
schepping of scheiding?
boeken & bladen18
uit de kast20
Natascha en Sonja van Berkum
veelz-ei-dig22
kort23
historie24
Johanna Kuiper
ingekomen
interview
Peace, Trauma, Religion
Komend studiejaar start aan de vu in Amsterdam de
nieuwe, eenjarige masterspecialisatie Peace, Trauma and
Religion. Religie wordt nogal eens misbruikt voor het
aanzetten tot geweld. Tegelijkertijd is religie een van de
sterkste middelen om conflicten op te lossen en trauma’s
te verwerken, tussen personen, groepen en binnen
de samenleving als geheel. In de master wordt vanuit
het perspectief van verschillende geloofstradities en
-disciplines, kritisch gereflecteerd op conflict, vrede en
gerechtigheid. De masterspecialisatie Peace, Trauma and
Religion is geïnitieerd door Fernando Enns en Fulco
van Hulst van het Amsterdam Center for Religion,
Peace & Justice Studies.
Meer informatie op www.seminarium.doopsgezind.nl
Vermaningspad
14 mei 2015
Het Vermaningspad loopt dit jaar door het waterrijke hart
van Friesland. Vanuit het startpunt in IJlst slingert het
Vermaningspad via Terherne, Joure en Sneek om het
Sneekermeer heen. U zult genieten van natuur en cultuur
en wordt uitgenodigd om de route als pelgrim te beleven.
Vanuit het thema ‘Over wegen’ wordt materiaal aangereikt
om na te denken over uw eigen levensweg. In IJlst kunt
u zich laten inspireren door de wegen van de doopsgezinde traditie, in Joure reist u mee met reizigers uit het
Oude Testament om tenslotte in Sneek met het Nieuwe
Testament af te sluiten. Naast een fietsroute (ca. 45 km)
is er ook een route voor auto’s (ca. 55 km).
Meer informatie verschijnt in het meinummer van
Doopsgezind NL en op www.doopsgezind.nl
Inspiratie 2015
Ontmoeting en inspiratie, herkenning en verrassing
over de grenzen van de eigen organisaties heen. Dat zijn
de ingrediënten van Inspiratie 2015, met als thema:
Connected. Waaraan verbind je je verhaal? Onze levensverhalen brengen lijn in onze levens, orde in de chaos,
helpen ons te verwoorden wie we zijn en betekenis te
geven aan wat ons overkomt. Verhalen kunnen ook
bezielen en perspectief bieden. Zo vormt het Grote
Verhaal – dat door meer mensen wordt gedeeld – mede
onze deels gemeenschappelijke identiteit. De kernvraag
van de Inspiratiedag is: aan welk groter Verhaal verbind
ik mijn persoonlijke verhaal?
4
Cabaretière Sara Kroos opent de dag met een speciaal
voor deze dag geschreven conference. Hoogleraar
sociologie Christien Brinkgreve gaat in op de kracht van
verhalen in ons dagelijks bestaan en de maatschappelijke
functie en invloed ervan. Willem Pekelder, televisierecensent van het dagblad Trouw, belicht de rol van de
media, die in toenemende mate onze levensverhalen en
die van onze buren laten zien.
Meer informatie op www.vrijzinnig.nl/inspiratie-2015
Leeftocht
Leeftocht biedt een buitengewoon aanbod aan activiteiten, lezingen en cursussen op het gebied van religie en
spiritualiteit.
>12 juni t/m 13 juni 2015 Buitengoed Fredeshiem
Innerlijk Pelgrimeren – schrijvend op weg gaan
en thuiskomen
Een pelgrimstocht in twee dagen? Het kan, op papier.
Want schrijven is pelgrimeren, alleen gaan we dan niet
op weg naar Rome of Santiago de Compostela, maar
maken we een reis naar binnen, door een innerlijk
landschap.
>19 juni t/m 21 juni 2015 Buitengoed Fredeshiem
De tegenbeweging in de avant-garde kunst
Rond 1900 ontstaat er een enorme protestbeweging
tegen het materialisme. We weten daar niet veel meer
van. In dit weekend gaan we onder leiding van John
van Schaik op zoek naar deze tegenbeweging.
Meer informatie en aanmelden via www.leeftocht.nl
MasterPeace
Walk Kenia
Van 12 tot 20 november organiseert MasterPeace de
MasterPeaceWalk: 100 kilometer wandelen door het
prachtige Maasailand in Kenia, onder leiding van elder
Ezekiel Ole Katato. De kosten voor de reis bedragen
€ 1.850,–. Met dit bedrag worden de kosten vergoed voor
slapen, eten en drinken, en krijgen de Maasai begeleiders
een vergoeding. Zo bouwt MasterPeace aan dialoog en
verbinding van culturen en mensen, maar ook aan een
basis voor ‘ecotoerisme’ en duurzame werkgelegenheid.
Deel deze onvergetelijke ervaring met 25 ondernemers
en creatieven uit Nederland, 5 studenten en toekomstige
leiders en zo’n 30 Maasai vrouwen, krijgers en ouderen.
Meer informatie: www.masterpeace.nl/masterpeacewalk
Harcourt Klinefelter sloot zich vijftig
jaar geleden aan bij de beweging
van Martin Luther King
in Selma, VS. De film
over de strijd tegen
racisme in deze
plaats helpt de
boodschap en
spirit over te
brengen die
Harcourt zo
belangrijk vindt.
>>
5
interview
Kerstkaart gestuurd
aan Harcourt Klinefelter
Harky is student theologie aan Yale University als hij in
1963 samen met een studiegenoot die lid is van de kerk
van de King, een bijeenkomst bezoekt. Als de predikant
onder politiebegeleiding binnenkomt, stapt hij niet eerst
af op de burgemeester of een andere aanwezige vip, maar
op Harcourts metgezel. Hij wil weten hoe het gaat met
diens studie. Het maakt een diepe indruk op de toekomstige persmedewerker. Twee jaar later staakt Harky tijdelijk zijn studie en gaat hij bij andere bij de burgerrechtenbeweging betrokkenen in Atlanta wonen. Hij wordt
persmedewerker van sclc. En King wordt vriend, buurman, predikant en werkgever in één.
Graag vertelt Harky over de eerste keer dat hij thuis eet
bij King. Hij vertelt de sclc-leider dat hij zich niet waardig genoeg voelt om met hem aan een tafel te zitten. Het
antwoord van King: “Harcourt, je maakt het mij noodzakelijk om een preek te maken over de gelijkheid van de
mens”.
Waarom is het verhaal over het etentje een van
uw belangrijkste?
tekst Jan Willem Stenvers – foto’s Wikipedia & privé-archief Harcourt Klinefelter
Martin Luther King met rechts
Harcourt Klinefelter
Enigszins gespannen bel ik aan bij het huis van de
voormalig persmedewerker van de Christian Southern
Leadership Conference. Een niet al te grote man van 77
jaar met een lach op zijn gezicht doet open. Tijdens het
gesprek verschijnt die lach vaker. Het is geen minzame
glimlach, maar eentje waarbij tanden worden ontbloot en
de ogen fonkelen.
Ik bied mijn excuses aan voor de verlate aankomst. ‘Het
maakt niet uit’, zegt hij met zwaar Amerikaans accent.
En gelijk daarna: ‘Heb je me nog gezien bij Canvas
afgelopen week?’
Ja! Net als bij RTL Late Night twee weken geleden.
Over aandacht niks te klagen!
‘Ik word bijna een Bekende Nederlander, best leuk. Al
gaat het niet om mij. Het gaat om het overbrengen van
de boodschap van geweldloosheid van dr. King.’
Hoe relevant is het overbrengen van die boodschap?
‘Relevanter dan ooit tevoren! Het probleem is dat veel
mensen niet veel meer over dr. King weten. Ze zien hem
als een held van de burgerrechtenbeweging en ze kennen
de beroemde rede (I Have a Dream, red.). Maar hij wilde
geen held zijn, hij wilde een boodschap overbrengen.’
6
En die boodschap is?
‘De geweldloze methode, die zegt: wij hebben een wapen
dat krachtiger is dan een kernbom. Die kan alleen
vernietigen. Wij hebben liefde, en dat kan vijanden
veranderen in vrienden.’
Hoe vindt u dat de film Selma alles in beeld
brengt?
‘De kijkers maken kennis met het hele team van sclc.
Ze zien pacifisme en de beweging in actie! King was echt
alleen het gezicht van de beweging; achter de ideeën en
acties zat een inspirerend team dat net zo belangrijk was.
In de film zijn de karakters uit dit team heel goed neergezet, die kwamen nooit zo voor het voetlicht.’
Harcourt, ook bekend als Harky, ziet dat ik het interview
opneem met mijn smartphone. Hij wijst naar een hoek
van de kamer. Daar staat een grote bruine bandrecorder.
‘Kijk, met dat apparaat nam ik mijn interviews op, dat is
toch wel een verschil.’ In een andere hoek van de kamer
hangt een foto waarop hij tijdens een mars naast King
loopt met de recorder om zijn nek. Daarboven een foto
van dr. King alleen. In dezelfde kamer staat een kast met
boeken over burgerrechten, vrede en theologie.
‘Omdat het laat zien dat dr. King in praktijk bracht wat
hij predikte, en gevoel voor humor had. Persoonlijke
benadering hoorde bij hem. Hij behandelde de president
hetzelfde als de vuilnisman. Hij woonde in een getto,
omdat hij er elke aan dag herinnerd wilde worden voor
wie hij werkte.’
Hij gedroeg zich niet als leider?
‘Een keer ging ik met dr. King en zijn kinderen mee naar
een pretpark. In een van zijn speeches vertelde hij dat het
lastig was voor zijn familie om daar zomaar heen te gaan.
We liepen naar een achtbaan en zijn kinderen renden voor
ons uit. Hij zei tegen mij op zachte toon: “Harcourt, ik
moet je wat vertellen”. Ik dacht: nu komt het! Een goed
politiek gesprek! Hij zei: “Harcourt, die achtbaan is echt
heel eng!”’ Harky lacht voluit en vertelt verder.
‘De laatste keer dat ik dr. King goed sprak, vertelde hij me
dat ik na twee jaar werk voor de sclc m’n studie op moest
pakken. Anders zou het er nooit van komen. Ik volgde zijn
advies op. Toen ik later tijdens een speech van hem in
Washington dc vooraan zat, liep hij naar me toe zodra hij
me zag en vroeg hoe het ging met m’n studie. Hij was net
zo begaan met het individu als met de massa.’
Hoe voelde het om zo fanatiek voor burgerrechten
te strijden?
‘We organiseerden een conferentie waar Aretha Franklin
zong. Het was prachtig en ging te lang door. Zo lang, dat
de autoriteiten de elektriciteit afsloten. We wisten de boel
aan te sluiten op batterijen en gingen gewoon door!
Tijdens de film zie je wel de moed van de mensen, maar
niet het plezier. Gettin’ there was half the fun.’
Terwijl geweld altijd op de loer lag?
‘Je wist elke keer als je op mars ging, dat je daar het
slachtoffer van kon worden. Je wist dat je na de mars
dood kon zijn. Maar ik had het vertrouwen dat, als ik zou
overlijden, mijn werk niet voor niks zou zijn geweest.
Romeinen 8:28. Alles werkt goed uit voor wie God
liefheeft.’
Het risico was…
‘Er was een meisje uit Selma van een jaar of negentien dat
meeliep met alledrie de marsen die we daar hielden. Ook
op de momenten dat er mensen werden doodgeschoten.
Ze had op een gegeven moment grote blaren op haar
voeten, en onze verzorgsters vonden dat ze moest
stoppen. Maar ze ging door en zei dat haar voeten alleen
pijn deden als ze stopte met lopen. Er werd haar gevraagd
hoe ze veilig verder kon leven in Selma als wij allemaal
weg waren. Ze zei: “Ik ben niet bang, we moeten allemaal
een keer sterven. En het is beter om voor iets te sterven,
dan voor niets.” Heel veel mensen hebben wel eens zoiets
gezegd. Maar hoeveel mensen zeiden het met de overtuiging van dat meisje, dat zichzelf zo in gevaar bracht
voor anderen? Dat soort mensen… Die spirit… Dat… zijn
de helden. Dat is wat zo moeilijk over te brengen is.’
De lach op het gezicht is verdwenen. In de kamer is het
doodstil. In de ogen van Harcourt staan tranen. <<
Harcourt Klinefelter is 77 jaar en was van 1965 tot 1969
werkzaam voor the Southern Christian Leadership
Church. Hij ontmoette tijdens die periode zijn Nederlandse vrouw Annelies, met wie hij naar Nederland
verhuisde. In Nederland was hij onder andere werkzaam
als doopsgezind predikant en in diverse (doopsgezinde)
vredesorganisaties in binnen- en buitenland.
Southern Christian
Leadership Conference
De sclc was een burgerrechtenbeweging die zich
voornamelijk bezighield
met racisme jegens AfroAmerikanen. Martin Luther
King werd gezien als leider
van deze beweging. Via
geweldloze demonstraties
en campagnes probeerde
de beweging gelijke rechten
voor alle Amerikaanse burgers af te dwingen.
Speelfilm Selma (2015)
In 1965 organiseert de sclc
drie vreedzame protestmarsen van Selma, Alabama
naar Montgomery, Alabama.
De beweging wil hiermee
strijden tegen racisme en
voor stemrecht voor AfroAmerikanen in het zuiden
van de Verenigde Staten.
De eerste mars wordt door
de politie met geweld uiteengeslagen en gaat de
geschiedenis in als Bloody
Sunday.
Momenteel draait de
speelfilm Selma in de
Nederlandse bioscopen.
7
interview
Jubileum arrangement
1925 – 2015 herinnert u het nog?
Het hele jaar 2015, elke dag te reserveren op basis van beschikbaarheid
Mennorode is jarig en trakteert!
Al 90 jaar een begrip op de
Veluwe!
Het jubileumarrangement bestaat uit:
• aankomst op alle dagen vanaf
15.00 uur (o.b.v. beschikbaarheid)
• ontvangst met koffie/thee en een
Veluwse lekkernij
• 2 x overnachting
• 2 x ontbijtbuffet
• 1 x 3 gangen diner (op aankomstdag)
• 1 x duurzame verrassing
Reserveer online of
bel (0577) 498 111
€ 90,p.p.
www.mennorode.nl
In juni 2015 verschijnt bij uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig
de wandelgids Een’ kloeken dagmarsch. Voor deze gids treedt
Flip van Doorn elf keer in de voetsporen van zijn verre oudoom
Jacobus Craandijk. Net als Craandijk biedt hij de lezers de gelegenheid vooraf in te tekenen op zijn boek. En net als Craandijk
neemt hij een Naamlijst van Inteekenaren in de uitgave op.
Niets nieuws?
Op voorhand lezers interesseren voor een uitgave die nog
moet verschijnen. Tegenwoordig zouden we het crowdfunding noemen. Dat klinkt
heel hip en hedendaags, maar
feitelijk is er niets nieuws onder
de zon. Ook Jacobus Craandijk
en zijn uitgever gingen eerst
met de pet rond, alvorens aan
het eerste deel van de Wandelingen door Nederland met pen
en potlood te beginnen. In het
vijfde deel staat de lange lijst van
‘inteekenaren.’ afgedrukt, met
fier bovenaan koning Willem III.
8
Op gegarandeerdonregelmatig.nl
kunt u ‘inteekenen’ op
Een’ kloeken dagmarsch.
religieuze
inkadering
Zomerse weken
op Dopersduin Schoorl
Toetjes met aardbeien, je tenen krullend van plezier in het zand.
Een duik in de golven, schelpen zoeken, garnalen vangen...of rustig
een boek lezen in de koele schaduw van de bomen. Lange avonden
in goed gezelschap, ontspannen, bezinnen, opnieuw tot leven
komen. Genieten. Gewoon, zomer op Dopersduin. Wees welkom!
3 juli t/m 14 augustus 2015
Minimale prijzen volpension
€ 82,- (leeftijd 4 t/m 12 jaar)
€ 112,75 (leeftijd 13-16 jaar)
€ 210,- (vanaf 17 jaar)
Neem contact op via e-mail [email protected] of per telefoon 072-5091274
Geweld
doen ‘De termen geloof en conflict zijn
niet zomaar inherent aan elkaar – dat is enkel de publieke opinie,
of hoe het in de media naar voren komt.’
tekst Kalle Brüsewitz – foto’s Maria Vliek
Dat stelt Maria Vliek (26). Zij woonde
vijf jaar in Kenia en is momenteel
terug in haar tweede vaderland, in
verband met haar masteronderzoek
voor de studie Religion, Conflict en
Globalisation. Ze doet onderzoek
naar identiteitsontwikkeling onder
moslimjongeren in Mombasa, de
grootste havenstad van het land.
‘Conflicten worden vaak in een religieus kader, frame, gezet. Terwijl het
zelden echt en alleen maar over
religie gaat.’ Het framen van conflicten fascineert Vliek. ‘De vraag is waarom religie gebruikt wordt voor de
typering van conflicten, en of de term
‘religieus conflict’ wel een eerlijke
term is. Zo wordt de term ‘nationalistisch geweld’ bijvoorbeeld niet
gebruikt.’
Somalië is volgens Vliek een klassiek
voorbeeld. ‘Het conflict in dat land is
al heel oud en complex, maar de religieuze framing is recent. Die heeft te
maken met de globalisering en het
internet, de acties van de internationale gemeenschap in onder andere
moslimlanden, de (lokale) economie,
deterritorialisering en nog veel meer.
De lijst is eindeloos.’ Mombasa is in
een interessante casus. Er wonen
ongeveer net zoveel moslims als
christenen, al eeuwen naast elkaar.
Toch ontstaat ook hier, weet Vliek
uit ervaring, sinds een aantal jaren
een hang naar radicalisering onder
onder anderen moslimjongeren.
Dat heeft veel te maken met de aanslagen van het aan Al Qaeda gelieerde
Al Shabaab. Toch overheerst de overtuiging dat religie niet per se gewelddadig is. ‘Het religieus framen van
een conflict heeft enorme impact,
en heeft voor iedereen voor- en nadelen. Iedere religie kan in bepaalde
lezingen als gewelddadig worden
geïnterpreteerd. Het religieus framen
van geweld wanneer er eigenlijk een
andere oorsprong aan ten grondslag
ligt, kan voordelig zijn voor de betrokkenen. Het is daarom belangrijk om
niet alleen de aanwezige religies,
maar vooral ook de context waarin
een conflict optreedt, in kaart te
brengen.’
Het is een gevoelig onderwerp, identiteit en religie. Daar is Vliek zich van
bewust. ‘Maar ik ben hier voornamelijk als onderzoeker. Dat betekent dat
ik luister. Ieder individu, radicaal of
niet, geef ik een luisterend oor: dat is
waar het voor mij om gaat. Ik ga niet
in discussie – dat zou trouwens nog
een hele opgave zijn – maar probeer
te begrijpen wat zij vinden, hoe zij
omgaan met het leven, met de overheid, hoe ze reageren op sommige
gruweldaden. Het is niet aan mij om
een mening te hebben.’ Als het gaat
om gevoeligheden tussen de religies,
is ze duidelijk. ‘Er bestaan zoveel
geloofsovertuigingen naast elkaar,
dat die niet perse het probleem zijn.
Het gaat om de mensen. Sommigen
vinden het bijvoorbeeld prettig als je
een hoofddoekje draagt. Om dichter
tot elkaar te komen, doe ik dat dan
ook. Omdat ik blank en blond ben,
ben ik al op genoeg manieren anders.’
Veel mensen in Kenia zijn blij met
het onderzoek. Niet alleen is het
radicaliseren van jongeren – zowel
vanuit religieuze achtergrond als
vanuit etniciteit – een belangrijk item
in Mombasa en Kenia, ook vinden
veel Kenianen het prettig dat er aandacht is voor hun situatie. ‘Ze kennen
mij al langer en weten dat ik oprecht
met ze begaan ben. Ze vinden het
prettig dat er eens echt naar hen geluisterd wordt en dat Kenia als casus
met betrekking tot radicalisering
onder de loep genomen wordt.’ <<
9
onze verlosser
Domela Nieuwenhuis vond niet alleen
een andere kansel, maar predikte ook
een andere verlossing.
Wij hebben grote behoefte aan verlossing en die moeten wij onszelf
verschaffen.’
waren Luthers predikant en hoogleraar. Ook Ferdinand ging theologie
studeren. Hij kreeg ooit het Deense
beeldje van zijn vroeg gestorven
eerste vrouw Johanna Lulofs. In het
aan hem gewijde museum in Heerenveen kun je het nog bewonderen.
Deense Jezus
In de zijzaal van de dit jaar jubilerende doopsgezinde gemeente Bussum-Naarden hing ooit
een zwart-wit afbeelding van Jezus.
tekst Gerke van Hiele
foto Pieter Post
10
Eerlijk gezegd heb ik er in al die jaren
nooit goed naar gekeken. Hij boeide
me niet. Jezus was in mijn beleving
een steeds kleurrijker gestalte geworden, en al dat zwart-wit kon me
gestolen worden. Maar onlangs
moest ik er aan denken naar aanleiding van een klein onderzoekje
naar populaire Jezusbeelden in onze
kringen. Rembrandt, Chagall, Jesus
Christ Superstar? Zou er dan aan die
oude zwart-witte Jezus ook een
verhaal vast kunnen zitten?
Na enig speurwerk begreep ik dat
het ging om een afbeelding van het
Christusbeeld van de Deense beeldhouwer Bertel Thorwaldsen (17701844). Hij maakte het beeld in 1821 en
sindsdien staat het in de Onze Lieve
Vrouwe kathedraal (Vor Frue Kirke) in
Kopenhagen. Het origineel is 3.20 m
hoog en toont de Opgestane Christus
die zich laat zien aan zijn leerlingen
met aan zijn handen en voeten sporen van de kruisiging. Zijn armen
heeft hij uitgestrekt in een zegenend
en zegevierend gebaar. Talloze replica’s van deze White Christ zijn de
wereld overgegaan en er staat er tot
mijn verrassing ook een van 1.50 m
hoog in de doopsgezinde vermaning
van Beverwijk! Sommigen vinden
het beeld sentimenteel en typisch
19e eeuws burgerlijk.
Van christen tot anarchist
De Deense Witte Jezus heeft echter
ook een onverwachte, rode kant.
Er stond een replica (30 cm) op de
secretaire van Ferdinand Domela
Nieuwenhuis (1846-1919), een afstammeling van het Deense predikantengeslacht Nyegaard. Toen zijn
overgrootvader zich in Nederland
vestigde, veranderde hij zijn naam in
Nieuwenhuis. De naam Domela werd
er door Ferdinands vader later aan
toegevoegd, omdat die met de dood
van diens moeder dreigde uit te
sterven. De grootvader en vader van
Ferdinand Domela Nieuwenhuis
Domela begon zijn loopbaan als
dominee in 1870. Langzaam dreef hij
echter weg van het geloof. Hij werd
geraakt door het Modernisme en
vond in het socialisme een alternatieve religie. Domela maakte de
arbeiders bewust van de klassenstrijd.
Hij trok het land door en sprak voor
allengs groeiende menigtes, in schuren, herbergen of in het open veld.
Hij vond niet alleen een andere kansel, maar predikte ook een andere
verlossing. Men hoefde niet te
wachten tot na de dood – al op aarde
lag een beter leven onder handbereik.
Voor zijn achterban was Domela een
soort Jezus. De ‘apostel der arbeiders’
werd hij genoemd, en ‘onze verlosser’. Met zijn lange manen, baard en
verweerde hoofd leek hij zelf erg op
het traditionele Christusbeeld.
Domela cultiveerde dit imago. Het
vroege socialisme verwierf een deel
van haar gezag door deze aansluiting
bij de religieuze traditie waarin de
arbeiders waren opgevoed. Maar
tegelijkertijd relativeerde Domela de
adoratie die hem ten deel viel. ‘Laat
ons niet wachten op een verlosser.
Zijn biografie is een indringend
verhaal over een predikant die zijn
geloof verloor, pionier werd van het
socialisme in Nederland, en eindigde
als anarchist. Domela’s afscheid van
de kerk was uniek in zijn tijd, omdat
hij ook afscheid nam vanwege de
opstelling van de kerken inzake het
sociale vraagstuk. Voor hem betekende het socialisme een totale
levenshouding. Een goede socialist
was tevens geheelonthouder, vegetariër, antimilitarist en vrijdenker.
Na zijn afscheid uit de kerk zou hij
een rol spelen in de vrijdenkersbeweging, die het zelfstandig denken
stimuleerde en zich meer en meer
ontwikkelde tot atheïstische beweging. Toen hij gestopt was als predikant, ging hij lezingen houden waarin
hij preekte tegen de vijf K’s: Kerk,
Koning, Kapitaal, Kazerne en Kroeg.
Hart voor de wereld
Ik vermoed dat een aantal doopsgezinden hun hart hebben opgehaald
aan deze opgestane Deense Jezus
(Christus Consolator). Het paste bij
de ernstige levensovertuiging van de
generatie van de wederopbouw na
wo ii. Het beeld is wat zoetelijk, maar
het straalt ook warmte en vertrouwen
uit. Deze Jezus heeft iets strijdbaars
dat zijn uitwerking niet zal hebben
gemist op gewetensvolle doopsgezinden met hart voor de wereld en oog
voor de noden van de tijd. Zij konden
wat met deze Jezus, met hun jas met
blauwe knoop, een gebroken
geweertje en de Bergrede als richtsnoer voor hun handelen. Ook bij
hen was er dat verlangen om net als
Jezus te worden, de meest vrije mens
die ooit geleefd heeft. Zonder een
vleugje anarchisme vaart niemand
wel.
foto’s
Het Jezus-beeld in
de doopsgezinde kerk
in Beverwijk
Als ik lang naar het beeld kijk, komen
er allerlei oude liederen bij me boven.
Bijvoorbeeld God roept ons broeders
tot de daad (Gezang 474) met zijn
robuuste appèl om aan het werk te
gaan, om de bereidheid elke weg te
gaan die Hij u wijst. Over kracht die
onze zwakheid staalt, en over het
visioen van aller mensen broederschap in ’t ene, goddelijk licht. Niks
sentimenteels aan. Ga er maar aan
staan, zusters en broeders, vol goede
moed en strijdlust, ook bij tegenslag,
en vergeet niet dat wat er ook maar in
de wereld woedt, het toch God is die
wint. Het is Pasen. De Heer is waarlijk
opgestaan – en inderdaad: nu zijn wij
aan de beurt! <<
>Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Een romantische revolutionair,
Jan Willem Stutje, uitgeverij Atlas Contact, € 44,–
>En al beschouwen alle broeders mij als den verloren broeder.
De familiecorrespondentie van en over Ferdinand Domela
Nieuwenhuis, Bert Altena en Rudolf de Jong, uitgeverij Aksant,
€ 49,95
>Museum Domela Nieuwenhuis in Heerenveen
www.fdnmuseum.nl
www.fdnmuseum.nl/images/recht_voor_allen_groot.jpg
>Museum Bertel Thorwaldsen in Kopenhagen
www.thorvaldsensmuseum.dk
11
eenheid?
Patstelling
Het op nationaal niveau tegemoetkomen aan of uitsluiten van
homoseksuelen brengt de kerk nu
niet verder, zeggen velen.
tekst Jan Willem Stenvers – foto’s www.pinkmenno.org
Hoe behoud je eenheid in de kerk als elke gemeente anders denkt
over het welkom heten van homoseksuelen? Voor Mennonite
Church USA is het een hele uitdaging.
De grootste uitdaging is: een balans
Wie op de site van Pink Menno kijkt,
vindt een lijst van zo’n zestig doopsgezinde gemeenten in de Verenigde
Staten die publiekelijk verklaren dat
lgbts *) bij hen welkom zijn. De lijst
groeit. Volgens onderzoek van mc
usa zelf, is meer dan vijftig procent
van de benoemde gemeenteleiders
bereid om homoseksuelen in de
gemeente te accepteren. Acht jaar
geleden was vijfenzestig procent
daartoe nog niet bereid.
Een tegenbeweging is ook aan de
gang. Gemeenten keren zich af van
mc usa of laten de organisatie weten
dat ze zich niet kunnen vinden in de
acceptatie van lgbts. Zij vinden
homoseksualiteit een zonde. Ze voelen zich zelfs schuldig dat er binnen
hun gemeenschap dingen gebeuren
die in hun ogen niet rijmen met het
geloof. Ze zien mc usa niet meer als
hun thuis. De teller voor gemeenten
die vorig jaar het nationale geloofsverband de rug toekeerden, stond in
september op meer dan tien.
Wie op internet zoekt met de woorden ‘gay’ en ‘Mennonite’ stuit op
verhalen van mensen die zeggen zich
doopsgezind te voelen, maar niet
geaccepteerd worden. Door uit de
kast te komen beschadigen ze de
band met hun ouders en de rest van
de familie. Of ze kunnen vanwege
regels die homoseksuelen uitbannen
12
geen baan krijgen, of ze mogen niet
meedoen aan projecten binnen de
kerkgemeenschap. Het debat snijdt
letterlijk door alle lagen. Hoe kun je
eenheid behouden op grote schaal,
als dat nauwelijks lukt binnen de
familiekring?
Teaching position
Elke gemeente zelf zijn afweging
laten maken en die afwegingen respecteren lijkt de makkelijkste oplossing. Natuurlijk zijn dan de persoonlijke problemen van de betrokkenen
nog niet opgelost, maar op formeel
niveau is er een stap gezet. Het probleem is dat de kerken binnen mc
usa een gezamenlijke geloofsverklaring en richtlijnen voor lidmaatschap hebben. Deze zijn voor het
laatst in 2001 aangepast. Er staat nog
steeds in dat homoseksualiteit een
zonde is. Dit wordt verkondigd vanuit
een teaching position (onderwijzend
standpunt).
Natuurlijk gaat een groot deel van
het debat aan de oppervlakte over
pro- en anti-homoseksualiteit. Maar
daaronder woedt een groter debat
tussen liberale doopsgezinden die
zeggen: ‘Laat iedere gemeente en
elk persoon zijn eigen (geloofs-)
afweging maken’ en conservatieven
die zeggen: ‘Wat is er over van het
geloof dat wij met zijn allen erkennen?’
vinden tussen die twee standpunten
en iedereen zich thuis laten voelen
bij dezelfde kerk.
In het artikel Membership Guidelines
Allow Conversation op de website van
The Mennonite, legt theoloog Harold
N. Miller uit hoe de teaching position
al veel ruimte schept voor eigen
interpretatie en gesprek. Je moet het
lezen als een zwaarwichtig advies,
waar je het niet mee eens hoeft te
zijn. Het is namelijk niet iets wat er
staat als zijnde definitief vastgesteld.
In andere artikelen over het ‘lgbtissue’, wordt deze teaching position
vaak aangehaald als een opening voor
eigen interpretatie.
Hoewel Miller positief is over de
teaching position, heeft hij wel kritiek
dat er nooit een echt open debat is
geweest over homoseksualiteit
binnen mc usa. ‘Terwijl er in de
maatschappij van alles veranderde
aangaande dit onderwerp, waren wij
grotendeels stil. Het enige dat wij als
kerk deden was zeggen: in het verleden gingen we hier zus en zo mee
om.’ Miller ziet dat als een misser,
omdat voornamelijk jongeren zo niet
betrokken blijven. Die horen buiten
de doopsgezinden om van alles over
het onderwerp, maar krijgen binnen
de gemeenschap geen ruimte om een
mening te vormen.
Blijven praten
‘Laten we vooral blijven praten met
Pink Menno
Lobbyen voor en aandacht geven aan de acceptatie van homoseksuelen,
dat is wat Pink Menno doet. De lobbygroep is eind 2008 opgericht met
als doel lgbts zich meer welkom te laten voelen bij de doopsgezinde
kerkgemeenschap. Ze verschijnen als groep – vaak in het roze – bij
conferenties, om goed zichtbaar te zijn. Soms met een actie, zoals
kerkliederen zingen met z’n allen. Soms zijn ze gewoon aanwezig.
Ze laten hun stem horen in debatten en op internetfora. En ze schuiven
tegenwoordig aan bij overleggen met officiële instanties. De strategie
is het gebruik van gedichten, muziek, humor, kunst, quilts, kleur,
eten en andere positieve, opbeurende dingen om hun boodschap te
verkondigen.
klaar’, besluit Miller. ‘Het is de enige
kans op eenheid.’ Het is een kreet die
vaker te horen is. Binnen de Amerikaanse doopsgezinde wereld hebben
de voor- en tegenstanders zichzelf
gedurende die jaren in een patstelling gemanoeuvreerd. Het op nationaal niveau tegemoetkomen aan of
uitsluiten van homoseksuelen brengt
de kerk daarom nu niet verder,
zeggen velen.
Steeds meer klinkt in artikelen, vanuit
mc usa en door theologen, de oproep om te kijken naar wat bindt en
waarom iemand zichzelf doopsgezind
of Mennonite noemt. De aandacht
moet niet volledig uitgaan naar een
onderwerp dat de gemeenschap
splitst. Als dat betekent dat sommige
gemeenten zich alsnog afkeren, dan
moet dat maar. Praten gebeurt met
diegenen die daarvoor openstaan.
Het luisteren naar iemand met een
andere kijk, hoort volgens velen zelfs
bij het geloof in Jezus en het zijn van
vredeskerk.
Andere structuur
mc usa is niet van plan om op korte
termijn de geloofsverklaring aan te
passen. Het geeft prioriteit aan het
op gang houden van het gesprek
tussen de gemeenten. Voorzichtig
onderzoekt het mogelijkheden om
de kerk een andere, lossere geloofsstructuur te geven. Op de driejaarlijkse nationale conferentie
– komende zomer in Kansas City –
kondigt mc usa naar verwachting de
eerste concrete stappen aan richting
een ander, nieuw samenwerkingsverband.
Ervin Stutzman, algemeen secretaris
van de overkoepelende organisatie,
geeft in een artikel op de website van
Mennonite World Review aan dat er
niet te makkelijk gedacht kan worden
over het zoeken naar een nieuwe
structuur. ‘We moeten een manier
van samenwerken vinden die iedereen tevreden stelt. We moeten die
ontwikkelen vanuit een brede visie
over wat ons één maakt.’ <<
woordenlijst
>Mennonite Church USA (mc usa) Overkoepelende
organisatie waar de meeste doopsgezinde gemeenten
in de Verenigde Staten bij zijn aangesloten, vergelijkbaar
met de ads in Nederland
>Conference Verband van samenwerkende kerken
>The Mennonite Nationaal doopsgezind magazine van
doopsgezinden in Noord-Amerika
>Mennonite World Review Onafhankelijk Amerikaans
doopsgezind nieuwsmedium
>LGBT Afkorting van Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender
(lesbisch, homoseksueel, biseksueel en transgender)
13
WereldWerk
Schepping of scheiding?
Op 7 en 8 maart vond de voorjaarsconferentie
van Doopsgezind WereldWerk plaats in Dopersduin.
Het thema was: Mine! Mine! Mine! Van wie is de
product! Toen zij een reep mochten proeven vonden ze
schepping? tekst Cocky de Graaf
die lekker, maar ze waren verbaasd dat die van hun bonen
werd gemaakt. Vrouwen hebben het moeilijk in de cacaobonenhandel omdat zij zich niet mogen aansluiten bij
een mannen-coöperatie. Vrouwen in Ghana hebben
zich nu verenigd in hun eigen coöperatie Kuaka koko,
waardoor zij een betere prijs voor hun producten krijgen.
Zo hebben ze meer geld om hun kinderen naar school
te kunnen sturen. Vervolgens maakten wij met fair trade
chocola bonbons die ’s avonds bij de koffie verrukkelijk
smaakten.
Roofbouw
Bij de start van het programma zong het kwartet Zangkasteel a capella songs uit de tekenfilm Pocahontas.
Vervolgens bracht Wieteke van de Molen ons in de
stemming met het scheppingsverhaal. Schepping of
scheiding? Dat was het terugkerend thema dit weekend.
Martine Vonk, lector ethiek en technologie bij Saxion,
inspireerde ons in haar thema-inleiding om keuzes voor
duurzaamheid te maken. Na het scheppingsverhaal en
de inleiding was er een pauze met een chocoladeproeverij.
Vanuit Stichting Oikos werd informatie gegeven over de
wereld van de cacao, voordat de repen chocola bij ons
terechtkomen. De eerste workshop heette dan ook
Chocolate Factory. Tot onze verbazing bleken de boeren
die deze bonen verbouwen niets te weten over het eind-
14
Er was ook een workshop getiteld: Mijnbouw/Roofbouw.
Deze workshop werd ingeleid door Iris Speckmann die
namens de ads bij het congres van de Wereldraad van
Kerken in 2013 in Busan, Zuid Korea, is geweest. Zij stelde
Jaap Schiere voor, die vervolgens een casus beschreef van
ernstige milieuaantasting door goudwinningsactiviteiten
in de oerwouden van Suriname.
Het goudmetaal wordt daar gescheiden uit gesteente
door dat gesteente te wassen met kwik. Dat kwik komt
in het rivierwater terecht en besmet vervolgens het gehele
milieu. Het is zeer schadelijk.
Water dat kwik bevat wordt opgenomen door planten en
dieren en veroorzaakt zeer ernstige ziekten. Het gevolg is
dat inheemse stammen worden beroofd van hun natuurlijke voedselbronnen door visvangst en jacht, geruisloos
worden vergiftigd en zo te gronde worden gericht. Dat lot
treft de aldaar levende Indianenstammen van de Wayana,
die hun leefgebied hebben in Suriname en in Britsen Frans Guyana. Deze slordige en ongenuanceerde
activiteiten komen van de westerse mens, die met zijn
ingrepen in de natuur absoluut onverantwoord handelt.
En dit is slechts een van de vele voorbeelden van wantoestanden die over de hele wereld voorkomen.
Jaap wees daarbij op de volgende punten:
>Corruptie is een overheersende kracht geworden;
>Goud is een zeer interessant product geworden: de
goudprijs is viervoudig gestegen t.o.v. het verleden;
>Berekend is dat voor het winnen van één deel goud
drie miljoen delen gesteente moeten worden verpulverd;
>De mens realiseert zich te weinig dat zijn handelen op
korte termijn heel andere gevolgen heeft op lange
termijn;
>Bij het zoeken naar oorzaak en gevolg wordt te snel een
schuldige aangewezen: niet direct ‘jij’, maar ‘wij’ zou
aangewezen zijn;
>Quilts worden als voorbeeld genomen om aan te geven
dat uit afval weer iets nieuws kan ontstaan en de ‘zwakke’
krachten uiteindelijk kunnen overwinnen;
vriendenraad
Zaterdagochtend 7 maart vergaderde
de Vriendenraad van Doopsgezind
WereldWerk in Dopersduin over het
vredeswerk en de hulpprojecten.
De Vredeswerkgroep deed verslag
van haar opdracht om het bestuur te
adviseren. Belangrijke vragen daarbij
zijn: Wat verstaan we onder vrede, en
is alle hulpwerk ook vredeswerk?
Binnenkort gaat de werkgroep hierover in gesprek met het Algemeen
Bestuur en vervolgens met de achterban: de doopsgezinde broederschap
en de doopsgezinde gemeenten.
WereldWerk-voorzitter Bert Duhoux
gaf uitleg over twee bijzondere
projecten. Ten eerste het Digger-
>De mens zal zich meer bewust moeten worden van
zijn plaats in de wereld en de consequenties van zijn
handelen.
De zaterdagavond werd verzorgd door de jdvg met een
‘afval’race. De deelnemers werden in groepen verdeeld;
iedere groep had een eigen kleur. Steeds moest een lid
van de groep een kaartje pakken met een afbeelding van
afval, en die in de juiste bak gooien. Het werd zoeken
geblazen naar de bakken voor glas, papier, plastic, blik
en restafval, want die waren allemaal keurig verstopt.
Toch moest alles zo snel mogelijk in de juiste bak worden
gegooid. De deelnemers vielen hierdoor zelf ook wel een
pond af…
Hierboven staan slechts een paar impressies. Misschien
heeft iemand in uw gemeente de conferentie bijgewoond.
Vraag haar of hem gerust naar zijn ervaringen. Misschien
spreken die u zo aan dat u de volgende keer, op 24 en
25 oktober, ook komt! <<
project. Dat voorziet in de opruiming
van landmijnen in Bosnië, die vorig
jaar tevoorschijn kwamen door de
overstromingen. Vanwege hun technische knowhow wordt dit werk uitgevoerd door militairen. Het project
is door de Europese Mennonitische
hulporganisaties geadopteerd. Ook
tijdens het komende Doopsgezind
Wereldcongres zal er aandacht voor
gevraagd worden.
Het tweede project dat aan de orde
kwam betreft het vullen van hulpkits
voor vluchtelingen in Syrië. De vergadering stemde er van harte mee in
om dit jaar de Vriendenbijdrage voor
deze projecten te bestemmen. Deze
bijdrage is ingesteld na de fusie ter
vervanging van de voormalige
dvg-contributie.
Als Cocky de Graaf in de loop van
het jaar het bestuur verlaat, heeft de
Vriendenraad de taak in haar opvolging te voorzien. Lies Brussee
heeft aangegeven wel te voelen voor
deze functie. Zij is echter bereid zich
weer terug te trekken als er een
geschikte jongere gevonden wordt.
Roel Meihuizen wees op de komende
Wereldwerkdag op zaterdag 30 mei
in Amersfoort, met presentaties van
projecten voor gemeenten.
Tot slot riep Maarten van der Werf
op tot protest tegen de aanschaf van
drones door Defensie, met alle mogelijke verschrikkelijke gevolgen vandien.
door Henk Blom
15
stelling
Doopsgezinden en de zonde. Dat ligt gevoelig.
Kan het onderwerp benaderd worden zonder
dat er ongelukken van komen? Drie theologen
en predikanten laten hun licht schijnen op Jezus’
kruisiging en de zonde.
Kunnen we zonder de zonde?
tekst Kalle Brüsewitz
achtergrondfoto
Depositphotos
Zonder
de zonde
theoloog en predikant
van de dg Groningen
dr. Christiane
Karrer
docent bijbelse theologie
en predikant`
‘Heeft de dood van Jezus aan het
kruis iets met onze zonden te
maken? Vooral Paulus beweert
in zijn brieven dat “Christus is
gestorven voor onze zonden”.
Is deze verklaring van Jezus’ dood
vandaag de dag nog te begrijpen?
Eén ding weten we zeker: volgens
de bijbel gaat het niet over een
soort ‘afbetaling’ van menselijke
schuld tegenover God. Dat is een
middeleeuwse gedachte. Maar wat
zou dan de betekenis van Jezus’
sterven kunnen zijn?
‘Volgens mij ligt de kern in die
verkondiging van Jezus waarin
vergeving een cruciale plek inneemt. Wij mogen vertrouwen
op Gods vergeving en moeten zelf
onze medemensen vergeven.
Als iemand je een streek levert
en je ‘vergeeft hem of haar’, wat
betekent dat dan? Je benoemt je
verlies en je pijn, want vergeven
betekent niet de pijn inslikken.
16
ds. Geert
Brüsewitz
‘Je neemt de ander geen verantwoording af, en vervolgens neem
je ook geen wraak. Iemand echt
vergeven betekent dat je de pijn
zelf draagt en het verlies aanvaardt, in plaats van kwaad met
kwaad te vergelden en nog meer
lijden aan de wereld toe te voegen.
Je sterft een beetje en daardoor
doorbreek je de vicieuze cirkel.
Je stapt uit je slachtofferrol en
bevrijdt de ander en jezelf van
de gevolgen van het gebeurde.
Een nieuw begin wordt mogelijk.
‘Volgens Jezus is dit de weg naar
nieuw leven, de weg die God wil
gaan. God is aanwezig waar echte
vergeving lukt. Jezus belichaamde
zelf vergeving op een radicale
manier, tot aan zijn einde toe.
Hij droeg de gevolgen van het
kwaad dat anderen hem berokkenden. Als wij in Jezus mogen herkennen hoe God naar ons mensen
toe komt, dan geldt dat ook voor
ons. Wij hoeven niet gevangen te
zitten in ons verleden, niet te
stikken door de gevolgen van onze
wandaden. God draagt onze
schuld, maakt ons vrij om opnieuw
te leven.’ <<
dr. Yko
van der Goot
theoloog en predikant
van de dg Zeist
‘Mij is vroeger aardig stevig
ingeprent dat wij mensen zondaars
zijn. Dit met dank aan Adam en Eva.
“Ik ben van nature geneigd God en
mijn naaste te haten”, zo leerden wij.
Zondaar pur sang dus. De enige weg
uit deze poel van ellende was de
verlossing door ‘onze Here Jezus
Christus’, die gestorven is voor onze
zonden. De maaltijd van de Heer,
het Avondmaal, kreeg daardoor ook
een enorme beladenheid. Dan aten
we immers het gekruisigde lichaam
van Christus en dronken we zijn
vergoten bloed. Want was het niet zo
dat God het offer van een onschuldig
mens wilde om mij van mijn zonden
te verlossen? Ik schrijf het met
schroom op, want alleen al de herinnering aan deze woorden rakelt
oud schuldbesef op.
‘Als wij op Witte Donderdag het
Avondmaal vieren kan dat niet los
gezien worden van het lijden van
Jezus op weg naar Pasen. Dat blijft
confronterend. Maar de boodschap
van Jezus is toch niet bedoeld om
onze totale onbekwaamheid iets
goeds te doen er nog eens stevig bij
ons in te wrijven? Daarom zoek ik
bij een Avondmaalsviering op de
eerste Adventszondag, als we onze
verbondenheid, enigheid vieren,
graag naar woorden die verbonden
zijn met Jezus en die tegelijk ruimte
geven aan vreugde. Want de bijbelverhalen leren ons dat we ons niet
hoeven te laten leiden door duistere
machten, maar dat we kunnen leven
in het licht van Pasen. Dat we worden uitgenodigd om onze wereld
met nieuwe ogen te zien, om ons
niet neer te leggen bij de wereld
zoals die nu is, maar om op te staan
en met vertrouwen en nieuwe hoop
verder te gaan. Jezus opent onze
ogen en bevrijdt ons van de zonde
van de onverschilligheid. Zo leeft
hij ons voor.’ <<
‘Dit is een blasfemisch korte
poging om de kern van geloven
te beschrijven. Is God almachtig?
Ziet u deze almachtige God buiten
ons om de wereld verbeteren?
God, almachtig of niet, heeft er
voor gekozen om dat door en met
ons te doen. We zien zelf ook dat
we Gods wil niet zonder morren
begrijpen: buiten ons én door ons
gebeurt veel rottigheid. Wat een
sukkel, die God. Doe het zelf en
zonder foute of onwillige partners,
zou ik zeggen. De penose heeft
jongetjes op scooters en God blijft
het na de zondvloed proberen met
ons, recidivisten! Hij wil blijkbaar
geen mooie wereld creëren zonder
ons, zijn kinderen, erbij te betrekken. Hij wil ons het zelf laten
doen, ook al gaat het vaak mis. Hij
wil mensen daarvan doordringen,
zonder ons er op vast te pinnen
of te laten denken dat het allemaal
toch geen zin heeft.
‘En dan Jezus. Kind van God. Deze
Jezus laat zien wat Gods bedoeling
is. Wij maken het mee. We horen
en lezen van Jezus’ leven op aarde
en hoe de mensen met hem omgingen. En Jezus verbreedt dat
naar het nu, met eigen woorden:
“Wat gij de minsten onder u...”.
Vervolgens zien wij alles zich
ontvouwen. Je kunt het niet meer
ontkennen, niet meer er aan voorbij kijken. Ook in onze tijd ben je
schuldig en strafbaar als je toekijkt
en niks doet, laat staan spijkers
pakt of roddels doorvertelt. Zo is
Jezus voor ons én door onze daden
gestorven. God wil dat we ons
verantwoordelijk voelen. Maar met
die verantwoordelijkheid voelen
we ook de pijn van wat óns
aangedaan wordt. En dat kan zo’n
pijn doen, dat er niets meer uit
onze handen komt. Of we ontkennen de schuld, om de pijn niet
te voelen. God houdt echter onze
straf bij zichzelf en verzacht zo
onze pijn. Tussen ontkenning en
dodelijke schuld blijven we in
beweging. Met verlangen, met
hoop. De dood is niet het einde.
Er is Pasen. Totaal onbegrijpelijk in
onze werkelijkheid. En deze hoop
wil ik en moet ik beschermen
tegen de symboliek van vrijzinnigheid die hem in pasklare mootjes
realiteit probeert te veranderen.
En tegen de nonchalance van
vrome evangelicalen die de dood
elke dag ‘overwonnen’ zien worden
door de grijpgrage handen van
malafide gebedsgenezers.’ <<
17
boeken & bladen
veelzijdig
Radicale opvattingen
Anne Mankes-Zernike (1887-1972):
‘Ik wilde geen dominee zijn die op
de kansel het Woord van God verkondigde, maar een voorgangster die
slechts de ziel van haar toehoorders
poogde te openen en ontvankelijk
te maken.’
Voor wie wil weten wie Anne Zernike
werkelijk was, is de biografie Ontelbare Enkelvouden van Froukje Pitstra
een aanrader. Zernike werd als eerste
vrouwelijke dominee beroepen in de
doopsgezinde gemeente Bovenknijpe
(1911), maar doopsgezind was ze niet,
concludeert Pitstra. Dat is wellicht
de reden dat ze na het vroege overlijden van haar man, kunstenaar Jan
Mankes, niet meer bij een doopsgezinde gemeente aan de slag kwam,
behalve zo nu en dan als gastpredikant. Anne vertrok in 1921 naar
Rotterdam en bracht de Nederlandse
Protestanten Bond in Tuindorp tot
grote bloei. Later probeerde ze de
vrijzinnige geloofsgemeenschappen
in Rotterdam onder één noemer te
brengen, maar dit sympathieke
streven strandde. Ze ondervond
nogal wat tegenstand, want Anne had
18
radicale religieuze opvattingen. De
historische Jezus had volgens haar
nooit bestaan en ze zocht God niet
zozeer in de bijbel, maar liever in de
literatuur, bijvoorbeeld bij Tolstoi, of
in de schilderkunst. Ze had niets met
doop en avondmaal, maar ze respecteerde wel het besluit van haar
zoon en schoondochter om hun
zoontje in de hervormde kerk te laten
dopen. Ze droeg het jongetje zelf de
kerk in. Ze was een lieve oma, ook
voor haar kleindochter die graag bij
haar logeerde. Froukje Pitstra
promoveerde in juli 2014 met de
biografie van Zernike aan de Rijksuniversiteit Groningen. Misschien
had het boek hier en daar wat
bondiger gekund. Met name daar
waar het gaat over personen en zaken
waar Anne slechts zijdelings bij
betrokken was. Dat neemt niet weg
dat Pitstra een prachtige biografie
heeft geschreven die recht doet aan
het veelzijdige leven van Anne
Zernike.
door Dirk Visser
Met de muziek mee, Harry Schram,
uitgeverij Narratio, € 15,–
door Bart Smits
Ontelbare enkelvouden. Dr. Anne MankesZernike (1887-1972): een biografie, Froukje
Pitstra, uitgeverij Meinema, € 34,50
kerkliederen
Van eigen bodem
De weekenden van de Doopsgezinde
Jongeren Bond, begin jaren ’60 op
Heerewegen, hebben Harry Schram
geïnspireerd tot het schrijven van zijn
eerste kerkliederen: ‘Zingt voor de
Heer een nieuw gezang’ op tekst van
Guillaume van der Graft (1961), ‘Ik bid
U God’ op tekst van Annie SurinkGroen (1962) en ‘Dit is de tijd’ op tekst
van Jan Wit (1962). Inmiddels heeft
Schram, een befaamd pianist, meer
dan veertig composities op zijn naam
staan. Bij het naderen van zijn 75e
om “geweten”, dat was de spijker waar
hij aan hing terwijl beneden hem de
afgrond gaapte.’ Hoewel Sybrand
ervan overtuigd is dat hij juist en
zorgvuldig heeft gehandeld, gaat hij
toch twijfelen aan het idee van
beschikking over leven en dood.
Naast het vele gepsychologiseer van
de hoofdpersoon, valt er in Vergeef
ons onze zwakheid te genieten van de
nodige literaire hoogstandjes. Zoals
IJlanders veelvuldig gebruik van
beeldspraak: ‘Het geweten was iets
ongrijpbaars, je blies het als sigarettenrook de lucht in.’ Een mooi boek!
verjaardag vond hij het tijd die te
bundelen. Zo verscheen Met de
muziek mee, een door Narratio fraai
uitgegeven boek in een mennisteblauw omslag, met een muziekbijlage
van bijna honderd bladzijden. Harry
Schram, in 1938 geboren te Sneek,
heeft ook beschreven hoe de muziek
tot stand is gekomen. Derhalve bevat
dit rijk geïllustreerde boek een kleine
autobiografie, van de eerste jaren als
banketbakkerszoon in Sneek, via de
Staatliche Hochschule für Musik in
Berlijn, tot de huidige tijd. Schram
is sinds 1999 voorzitter van de
Gemeenschap voor Doopsgezind
Broederschapswerk en gaat nog
steeds voor in doopsgezinde en
andere vrijzinnige kerkdiensten.
knagend
Dood van een ander
Verpleeghuisarts Sybrand Staring
heeft zich bij de uitvoering van euthanasie bij de 92-jarige Arend Mos
secuur aan de regels gehouden.
Op zijn handelwijze valt niets aan
door Jehannes Regnerus
te merken. En toch gebeurt dat. De
directeur van het zorgcentrum, zijn
leidinggevende, laat hem als een
baksteen vallen, en de in Amerika
wonende dochter van Mos klaagt
Sybrand aan wegens moord. De pers
krijgt er lucht van en stort zich als
een roedel wolven op de zaak. Gijs
IJlanders roman Vergeef ons onze
zwakheid gaat weliswaar over
euthanasie, maar is bovenal een
psychologisch verhaal over een
individuele crisis. Sybrand Staring
raakt van slag en vlucht naar het
Schotse eilandje waar zijn vrouw en
hij een tweede huis hebben. Op het
eiland probeert Sybrand tot rust te
komen en de zaak van zich af te
zetten. Helaas. ‘Waarom kon hij hier,
in deze verlatenheid waar niemand
hem raken kon, de hele zaak niet van
zich afzetten – wegblazen alsof het
een hinderlijk pluisje op zijn kraag
was?’ Staring, van nature een zelfverzekerd en rustig type, raakt meer
en meer van slag. Hij krijgt nare
dromen, reageert soms paniekerig,
haalt zich allerlei rampscenario’s in
zijn hoofd en raakt aan de drank. Zijn
geweten gaat knagen: ‘Alles draaide
Gijs IJlander, Vergeef ons onze zwakheid,
uitgeverij Cossee, € 18,90 | € 14,90
(e-book)
ergernis
Hollandse trekjes
‘Om je eigen land te leren kennen,
helpt het als je er een tijdje niet
woont.’ Zo begint Elsevier-journalist
Syp Wynia zijn essaybundel Achter de
dijken. Wynia verbleef twintig jaar
geleden een tijdje in België en leerde
‘frisser naar Nederland te kijken’.
Nederland koesterde ‘huizenhoge
taboes’ over thema’s als ontwikkelingshulp, de eenwording van Europa
en het immigratievraagstuk. En
Wynia probeert nu al ruim vijftien
jaar via zijn essays deze taboes te
ontsluieren. Hij koos 27 essays uit die
samen ‘een compacte geschiedenis
van het moderne Nederland’ omvatten. Zo is er een essay over de zeer
trage opkomst van de vaatwasser in
de Nederlandse huishoudens. Dat
heeft te maken met de Nederlandse
hang naar soberheid en met de
milieubeweging. Er wordt gefulmineerd tegen ‘Het Hooglied van het
alles-moet-kunnen-denken’ van
de jaren ’60, en tegen – toen nog –
prinses Maxima die meldt dat de
Nederlandse identiteit niet bestaat.
Het Koningshuis berijdt ‘de stokpaardjes van Oranje’ waaronder de
lofzang op de toegenomen diversiteit.
Tot grote ergernis van Wynia ziet het
Koningshuis dit als een ‘verrijking’.
Voor de Elsevier-scribent is er vrijwel
geen grotere ergernis dan de effecten
van de komst van grote hoeveelheden
allochtonen. Er is sprake van ‘massaimmigratie’, het ‘multiculturele
ideaal’ van Cohen en ‘vele molestaties
van Sinterklaas door jonge Marokkanen’. Nederland werd overigens
wel ‘in een halve eeuw van een overwegend conservatief, orthodox land
zo’n beetje het meest vrijzinnige land
ter wereld’. Volgens Wynia gingen
politici zich vrijzinnig noemen ‘toen
de overwegend geïmporteerde,
religieuze orthodoxie de kop opstak’.
De bundel eindigt met een essay over
‘oorlogsemancipatie’: Waarom de
revolutie hier veel later kwam. Een
beetje vreemde afsluiter.
Tenzij anders vermeld,
zijn de bijdragen op deze
pagina’s van de hand van
Martin Maassen, martin.
[email protected]
Achter de dijken, Syp Wynia, uitgeverij
Elsevier, € 14,95
De zonnetjes bij de
besproken boeken en
bladen geven de waardering
van de recensent weer.
Die kan uiteenlopen van
één zonnetje (niet best) tot
vijf (mag op uw nachtkastje
niet ontbreken).
19
uit de kast
Over doopsgezinden wordt
gezegd dat zij ‘stillen in den
lande’ zijn. In deze rubriek
dagen we hen uit om uit
de kast te komen, zichzelf
te laten zien en hun geloof
onder woorden te brengen.
Degene die mij goed (door)ziet en met wie ik goed over
mijn levensvisie kan praten, is Jan, mijn man. Dus op dit
moment in mijn leven is Jan mijn 'profeet'.’
Sonja: ‘Gandhi, hij bracht mensen bij elkaar en riep ze tot
de orde. Hij liet hen de fouten van hun eigen wegen
inzien.’
Wat is uw meest indrukwekkende
jeugdherinnering?
Natascha & Sonja
Natascha & Sonja van Berkum (31) zijn een eeneiige tweeling en
verschijnen daarom samen in Uit de Kast. tekst Jan Willem Stenvers – foto Jan Borghuis
Sonja woont in Wageningen en volgt een master aan
de vu in Amsterdam voor docent aardrijkskunde.
Natascha woont in Den Ilp met man en twee kinderen
en is beheerder van de doopsgezinde kerk daar.
Wat is uw meest ‘doopsgezinde’ eigenschap?
Natascha: ‘Opgegroeid in een doopsgezind nest, ging ik
op mijn achttiende in een oecumenische woongemeenschap wonen. Daar kwam ik erachter dat ik toch wel erg
doopsgezind was; ik hecht aan het vrije denken over
geloofsvragen, aan ons dogma dat we geen dogma’s en
regels over de juiste leer hebben. Op mijn negentiende
heb ik me toen laten dopen.’
Sonja: ‘Ik ben van huis uit gewend dat je de meeste
mensen in de kerk kent, en dat je een gemeenschap bent.
Ik verlaat altijd enigszins verbijsterd kerken waar men na
de dienst geen koffie drinkt. Want wat is nou een kerk-
20
dienst zonder daarna even te horen hoe het met iedereen
gaat? Niet typisch doopsgezind, maar wel belangrijk voor
mij.’
Welke bijbelse figuur zou u een dag willen zijn?
Natascha: ‘Ester. Dan zou ik weten hoe het leven in een
harem is. Daar ben ik wel benieuwd naar. Ze was moedig
en stond op tegen onrecht.’
Sonja: ‘Maria Magdalena. Ik wil weleens weten hoe het
nou zat tussen haar en Jezus. Of Obadja op de dag dat
Elia het na lange droogte weer laat regenen. Ik vraag me
namelijk af of het er in het Oude Testament echt zo aan
toe ging, en hoe letterlijk we sommige bijbelverhalen
moeten nemen, naast onze vrijzinnige interpretaties.’
Welke niet-bijbelse persoon is voor u een profeet?
Natascha: ‘Een ander woord voor profeet is ‘ziener’.
Natascha: ‘Het bezoek aan de merk in Duitsland in 2000,
op mijn zestiende. Mijn ouders hadden besloten daar met
ons heen te gaan. “Wat moet ik daar drie dagen met allemaal oude mensen?!”, vroeg ik mijn ouders verwijtend.
Het bleek heel leuk en gezellig te zijn, met veel jongeren.
Op school waren mijn zus en ik een beetje buitenbeentjes,
we hoorden er eigenlijk niet bij. Nu werden we meteen
opgenomen in de groep, terwijl andere Nederlandse
jongeren elkaar al kenden van de akc en dergelijke. Na
de daaropvolgende zomervakantie werden op school de
klassen wat door elkaar gegooid en kregen wij vrienden.
Die merk markeert voor mij de verandering van ontdekken dat je eigenlijk heel leuk bent.’
Sonja: ‘Afwassen met mijn vader na het avondeten. Het is
misschien niet zo indrukwekkend, maar het was wel een
constante factor. Per toerbeurt hadden we thuis afwascorvee: mijn vader waste, wij droogden. We hadden er
lang niet altijd zin in, maar het was wel vaak gezellig.
We hadden het over Latijn en Frans, zongen rare liedjes,
of maakten grappen.’
Waarover werd u voor het laatst echt kwaad?
Natascha: ‘Ewoud, onze zoon van ruim drie jaar, deed iets
wat ik niet wilde. Ik was moe en had trek en dan heb ik
een erg kort lontje helaas. Ik werd echt kwaad, terwijl het
nergens op sloeg. Ik ben daarom maar even de kamer
uitgelopen... En een tijdje daarvoor was ik erg kwaad en
verdrietig over wat ik zag in de documentaire De slag om
de klerewereld. Omdat wij onze kleding graag een paar
euro’s goedkoper aanschaffen, krijgen werknemers in de
kledingindustrie geen beschermende kleding en is er
sprake van kinderarbeid. Ik heb besloten alleen nog fair
trade kleding te kopen. En wat blijkt? De Kuyichi spijkerbroeken zijn ook nog eens lang genoeg, langer dan de
niet-verantwoorde dure broek die ik eerder had gekocht!’
Sonja: ‘Echt kwaad word ik niet snel, maar ik was enkele
weken terug flink geërgerd tijdens mijn stage. De derde
klas was onrustig, ik had nog niet de juiste aanpak in de
vingers en enkele leerlingen hoorden mij wel, maar
luisterden absoluut niet. Toen ik enige tijd later iemand
de klas uitstuurde omdat de maat vol was, moest ik er
enige boosheid bij acteren. Daarna werd het rustiger in
de klas en voelde ik mij wat beter.’
Natascha: ‘Bij de MERK in 2000
hoorden we er meteen bij’
Wat zou er veranderen in Nederland als u
minister-president was?
Natascha: ‘Ik zou investeren in schone energie, schone
auto’s en dergelijke, en belasting gaan heffen op suikers,
transvetten, glucose-fructosestroop, snoepgoed en
energiedrankjes.’
Sonja: ‘Ik zou het asielbeleid humaner maken. Ik zou
meer aandacht geven aan duurzame ontwikkeling van
producten, aan schone energie, en gaan voor een beter
gezondheidszorgsysteem. Hoe? Dat blijft natuurlijk een
uitdaging.’
Hoe ziet de hemel er uit?
Natascha: ‘Een staat van zijn waarin je geen pijn, verdriet
of gemis voelt, maar vrede hebt met jezelf en de wereld
om je heen. Waar je verbonden bent met degenen die je
liefhebt.’
Sonja: ‘Zo denk ik er eigenlijk ook over. Ik hou me meestal
niet zo met de hemel bezig. Voor mij gaat geloof om het
hier en nu.’
Van welk lied krijgt u kippenvel?
Natascha: ‘Aan de Amsterdamse grachten – dat hoorde
ik voor het eerst toen ik een jaar of twaalf was. Dat was
tijdens het paasweekend in de serre van Dopersduin, waar
twee mensen het bij de piano zongen. Later woonde ik
zelf in Amsterdam en heb ik mijn hart verpand aan die
Amsterdamse grachten.’
Sonja: ‘Geen specifiek lied, maar ik kan tijdens koorrepetities wel geraakt worden door mooie akkoorden. Ik heb
meer met melodie en harmonie dan met liedteksten.
Bach is natuurlijk een meester, en mooi om te zingen.
Maar laatst werd ik gewezen op de schitterende akkoorden in Ik wachtte, ik wachtte op de Heer uit de Iona-bundel.
De tweede helft van het lied is echt fantastisch.’
Sonja: ‘Voor mij gaat het geloof
om het hier en nu’
Als ik niet doopsgezind was, dan…
Natascha: ‘Geen idee. ‘As’ is verbrande turf.’
Sonja: ‘…denk ik dat ik misschien Oudkatholiek zou zijn,
maar ik moet zeggen dat ik die kerk nog nooit bezocht
heb. Ik zou er naartoe gaan vanwege de liturgie, de vrijzinnigheid en de ruimte voor mystiek – tenminste dat
laatste waardeer ik in de Rooms-katholieke kerk.’ <<
21
Pasen & meer
kort
Veelz-ei-dig
In deze eiertijd enkele prangende
f-ei-ten op een rei, pardon, rij.
Ei, ei, ei!
Medic-ei-n
Ei-land
De eierboeren in Nederland zijn ten
einde raad. De prijs van eieren heeft
een historische dieptepunt bereikt.
Voor 100 eieren krijgt een boer iets
meer dan € 4,50, terwijl de kostprijs
ruim boven de € 7,– ligt. De lage
prijzen hebben verschillende oorzaken. Er is een groot ei-overschot
en er is zelfs een Europees verbod op
legbatterij-eieren, al wordt dat niet
gehandhaafd. Voor veel producten
waar ei in zit worden nog wel legbatterij-eieren uit Zuid-Europa
verkocht. Ook de vraag naar scharreleieren groeit explosief. De prijs van
een scharrelei is hoger, omdat er
minder eieren geproduceerd kunnen
worden per vierkante meter en omdat
het onderhoud van de kip duurder is.
‘We blijven een belangrijk land als het
gaat om eieren, maar we komen er
niet meer uit’, stelt eierboer Sjef de
Baar. ‘Het is letterlijk op eieren lopen,
en interen op het vermogen dat we
in beter tijden opgebouwd hebben.
We kunnen niks anders doen dan
wachten en hopen dat het beter
wordt. Er komt een punt dat het
verlies te groot wordt, maar we weten
nooit wanneer dat is. Dat is balanceren.’
(bron: rtv-Rijnmond)
Australische wetenschappers hebben
een manier gevonden om een ei te
‘ontkoken'. Bij het koken van een ei
zorgt de warmte van het water
ervoor dat de proteïnen in het ei
samenklonteren en stollen. Tot nu
toe werd altijd gedacht dat dit proces
onomkeerbaar was. Maar nu blijkt
dat toevoeging van ureum aan het
hardgekookte ei, de eiwitten zich
weer doet ontvouwen. Het helpt om
het ei daarbij rond te draaien in een
speciale machine. De toepassing
betekent een doorbraak, vooral voor
het kankeronderzoek. Voor het
vernietigen van kankercellen zijn
antilichamen nodig, en om die te
maken zijn vloeibare proteïnen
nodig. In de huidige praktijk duurt
het minimaal vier dagen om die te
fabriceren. ‘Met deze methode kan
het duizend keer zo snel’, zo stellen
de onderzoekers. ‘Het kan nu in een
paar minuten!’
(bron: Trouw)
Ei-genwijs
Je kunt veel meer doen met gebruikte eierschalen dan je denkt. Je hoeft
ze niet weg te gooien. Een paar tips
van en voor handige huisvrouwen en
praktische klusjesmannen.
1 Goed voor mens en dier
Een paar gemalen eierschalen
toevoegen aan het hondenvoer is
goed voor de botten en stoelgang
van je trouwe viervoeter. Eierschalen
zitten vol calcium en dat is goed
tekst Kalle Brüsewitz
voor mens en dier. Gooi de eierschalen in het kippenhok en de
nieuwe eieren krijgen een extra
stevige schaal. Verpulver ze met een
beetje suiker (voor de smaak), eet
het mengsel op en je steenpuisten
verdwijnen als sneeuw voor de zon.
2Goed voor de grond
In lege eierdoppen kun je heel goed
plantjes laten groeien. Doe er wat
potgrond in, zaai en verzorg ze tot ze
te groot worden. De eierschaal heeft
een goede vorm en is goed voor de
bodem. Stop het plantje uiteindelijk
met schaal en al in de grond. Je
moet de eierschaal dan wel kapot
maken, want de wortels groeien er
niet doorheen. De calcium is goed
voor de grond.
Huisje Valé | Renbaan 7
7214 pm Epse
voor € 350,– per week.
predikant (m/v)
in een 80%-baan
voor een periode van één jaar, met verlengingsmogelijkheid
Zie voor verdere gegevens de websites:
www.dgkrommenie.doopsgezind.nl | www.dgwormerveer.doopsgezind.nl
www.dgzaandam.doopsgezind.nl
geroepen om te leven
Schrijf mee!
In het seizoen 2015/2016 is het jaarthema van de doopsgezinden:
Geroepen om te leven. Een thema dat direct aan het begin van de
bijbel al naar voren komt: het scheppingsverhaal is ook een verhaal
van de roeping van de mens. De hele bijbel door lijkt het thema
‘roeping’ zich als ware het een refrein te herhalen. In hoeverre raakt
dit aan ons eigen leven? En wanneer en waartoe weten wij ons
geroepen?
Authentiek houten zomerhuis,
rustig aan de bosrand aan privéweg gelegen, prachtig vrij uitzicht,
mooi fiets- en wandelgebied.
Beneden: hal, badkamer, wc, trap
naar boven, huiskamer met t.v.,
terras, keuken, slaapkamer met
twee bedden.
Boven: twee slaapkamers, één met twee bedden, één met drie bedden
en babybedje. Logeerbed op de zolder. Fietsen te leen. Huisdieren
welkom.
Indien gewenst: voor € 50,– opgemaakte bedden, overig linnengoed
en schoonmaak bij vertrek.
In het dorp is een prachtig buitenzwembad met diep-, ondiep- en
kleuterbad en grote zonneweide.
Reserveringen: [email protected]
(eventueel per telefoon: 030 692 05 71 of 0575 49 41 91)
3Flora en fauna
Heb je last van slakken in je tuin?
Strooi wat kapotte eierschalen rond
je plantjes. Slakken houden niet van
de scherpe randjes van de eierschalen en blijven zo uit je gewassen. Het is een zeer effectief middel.
Je hebt geen gif meer nodig. Het is
daarom ook nog eens milieuvriendelijk en duurzaam.
Doopsgezind NL wil haar lezers uitdagen om in pen of toetsenbord
te klimmen en een persoonlijk stuk te schrijven bij dit thema.
Daarbij wordt specifiek gevraagd naar een ieders persoonlijke
voeding, inspiratie, drijfveren en ervaringen in het leven. Waar komt
je (levens)kracht vandaan? Op basis van welke (geloofs)overtuigingen
doe je wat je doet? Waar haal je je inspiratie vandaan en uit welke
bron/bronnen put je daarbij?
4Bakkie troost
Heb je moeite met de bittere smaak
van koffie? Doe wat gemalen eierschalen bij de koffie in het filter. Laat
de koffie gewoon doorlopen en je
proeft het verschil: je koffie krijgt er
een veel mildere smaak van.
colofon
via de aangegeven contactgegevens
Marjon Slotboom, Jan Willem Stenvers Abonnement Groot letter
in dit colofon.
Doopsgezind NL is een uitgave van de
U kunt uw bijdrage overmaken op
Algemene Doopsgezinde Sociëteit
iban nl19 abna 0243 4938 86 t.n.v.
(ads) en verschijnt tien keer per jaar.
Algemene Doopsgezinde Sociëteit
Het blad wordt tegen een vrijwillige
onder vermelding van ‘dnl 2015?’.
bijdrage toegezonden aan alle leden
Hoofdredactie Johan Tempelaar
van doopsgezinde gemeenten.
(coördinator communicatie)
Vrienden en belangstellenden die
Eindredactie Marijke van Duin
het blad willen ontvangen, betalen
Redactie Kalle Brüsewitz, Yko van
€ 40,– per jaar. U kunt zich opgeven
der Goot, Martin Maassen, Wieteke
Ontwerp & opmaak Susan de Loor,
Kantoordeloor, Haarlem
Druk gbu Grafici, Urk
Advertenties Saskia Meerts
Oplage 7.500
Papier G-Print Proost & Brandt,
fsc-gecertificeerd
Contact redactie & advertenties
Singel 454 | 1017 aw Amsterdam
t 020 623 09 14 | [email protected]
www.doopsgezind.nl
Het meest aansprekende verhaal wordt gepubliceerd in Doopsgezind NL. Daarnaast kunnen de bijdragen worden gebruikt voor
van der Molen, Tea Rienksma,
22
te huur in Epse
Vier samenwerkende Zaanse doopsgezinde gemeenten
zoeken een
het materiaal dat rondom het jaarthema wordt gepubliceerd. De
inzendingen worden beoordeeld door Machteld Stam (consulent
gemeenteopbouw ads), Gerke van Hiele (voorganger Arboretumkerk
Wageningen), Dirk Visser (voormalig anp-redacteur geestelijk leven)
en Johan Tempelaar (hoofdredacteur Doopsgezind NL).
Bijdragen mogen maximaal 500 woorden bedragen. Inzenden voor 1 juni 2015
naar [email protected]
cbb 0341 56 54 99 of [email protected]
Het volgende nummer van Doopsgezind NL verschijnt begin mei 2015.
Reacties voor ‘ingekomen’ uiterlijk
12 april 2015 aanleveren. Brieven
dienen kort en zaakgericht te zijn.
De redactie behoudt zich het recht
voor om bijdragen in te korten of niet
op te nemen.
© ads 2015
23
historie
Autonoom
‘Johanna Kuiper heeft zich op eigen kracht
na vele jaren ontworsteld aan de druk
van haar ouders en haar omgeving. Onder
de druk uit van ‘wat moet’ – als meisje,
als christen, als domineesdochter.’
tekst Dirk Visser
Dat zegt dr. Ferdinand van Melle, die
begin februari promoveerde op het
prachtige proefschrift Johanna Kuiper
1896-1956. Gewaagd leven.
Van Melle (1943) was van 1972 tot
2006 hervormd gemeentepredikant
en later justitiepredikant. De promotie kan worden beschouwd als een
nieuwe parel aan de kroon van ‘onze’
hoogleraar, promotor dr. Piet Visser.
Co-promotor was prof. dr. Yme
Kuiper – geen familie overigens.
Van Melle: ‘Het is Johanna Kuiper
gelukt een eigen leven te beginnen.
Ze vond de vrijheid om te zeggen:
dit is mijn leven, dit ben ik. Maar
daarvoor betaalde zij een hoge prijs.
De manier waarop zij uit haar milieu
is gebroken, is door velen niet begrepen. Ze kreeg een negatief stempel
opgedrukt door haar ouders, sommige broers en familieleden. Haar grote
promotor werd de huisvriend van de
Kuipers, pedagoog Philip Kohnstamm
die van meet af aan iets in haar heeft
gezien en die haar ouders voorhield:
laat haar, houd op met haar dwars te
zitten. Deze briljante geest had het
goed gezien.’
Johanna Kuiper werd schrijfster,
onder meer van twee kinderbijbels,
vertaler, ongehuwd moeder, socialiste, minnares en zat in het verzet
tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Zij werd geboren in de doopsgezinde
pastorie van Warga, als enige dochter
24
Theoloog dr. Ferdinand van Melle:
‘Johanna Kuiper heeft een hoge prijs
betaald om haar eigen leven te kunnen
leiden’
naast vier zonen van de doopsgezinde
predikant A.K. Kuiper, de latere predikant van de Singelkerk in Amsterdam. Ook zijn zoon Frits Kuiper heeft
deze plaats bekleed.
Controversieel
Van Melle: ‘Johanna was controversieel omdat zij niet paste in het burgerlijk fatsoenspatroon. Ze trouwde
niet netjes en kreeg als ongehuwde
vrouw van twee verschillende mannen een kind. Ze had een nieuw
beroep, woninginspectrice, dat alleen
door vrouwen werd uitgeoefend. In
haar eentje ging ze tussen de mijnwerkers in Limburg wonen. Door zich
met lagere klassen te solidariseren
vervreemdde ze van de burgerklasse
waar ze uit voortkwam. Later vestigde
ze zich in het arbeidersdorp Nieuwendam. Zo werd ze Amsterdams proletariër, maar tegelijkertijd had ze een
langdurige, openlijke verhouding met
socialistenleider en wethouder Floor
Wibaut.
‘Johanna had een geheel eigen
opvatting over seksualiteit. God heeft
die ons gegeven om de eenzaamheid
te doorbreken, zo meende zij. Het
huwelijk zag zij slechts als een burgerlijk instituut. Een mening die
ongehoord was en die veel weerstand
opriep. Wel trouwde ze, toen ze bijna
veertig was, met de tien jaar jongere
hervormde theoloog Klaas Abe
Schipper. Er was een zekere lotsverbondenheid tussen die twee;
beiden waren links en ook op een
bepaalde manier heel vroom. Toen hij
jong stierf, liet zij op zijn grafsteen
zetten: Ik geloof in Jezus Christus.
‘In de jaren vijftig heeft zij in de
doopsgezinde gemeente van Amsterdam een zondagsschoolsysteem met
de toen moderne Westhillmethode
op poten gezet. Honderden babyboomkinderen deden daaraan mee.
Vele jonge assistenten zagen Johanna
als rolmodel van de onafhankelijke
vrouw, maar anderen in de gemeente
hadden hun mening klaar.’ <<
Van het proefschrift Johanna Kuiper
1896-1956. Gewaagd leven is een handelseditie in de maak.