Verslag regionale bijeenkomst de Gemeente 2020 in Noord

Gemeenten moeten technologie niet vrezen, maar omarmen
De technologie ontwikkelt zich razendsnel, met alle maatschappelijke gevolgen van dien. Die
veranderingen bieden uitgelezen kansen om de participatiesamenleving vorm te geven. Als
gemeenten ten minste op tijd aanhaken. Zo betoogt futuroloog Wim de Ridder tijdens de vijfde
VNG-regiobijeenkomst over de Gemeente 2020 op 20 maart in Purmerend.
‘Moeten we inwoners nog wel klanten noemen?’ Het is een van de prikkelende vragen die
burgemeester Don Bijl opwerpt tijdens zijn openingstoespraak in de raadszaal van ‘zijn’ stadshuis in
Purmerend. ‘En past een rationele, bedrijfsmatige aanpak wel bij bewoners die zeggenschap over
hun omgeving willen’, borduurt hij voort op het thema waarover tientallen raadsleden,
burgemeesters en wethouders uit Noord-Holland deze vrijdagmiddag van gedachten wisselen.
Namelijk: de samenleving die steeds ‘horizontaler’ wordt en de gevolgen daarvan voor de relatie
tussen de overheid en haar burgers. ‘Als je het mij vraagt, gaat het om een verandering die heel ver
gaat en die paradigmatisch van aard is’, zegt Bijl.
Welke gemeentelijke organisatie past het beste bij al deze veranderingen? En hoe komen we van
hier naar daar? Die vragen staan centraal tijdens de regionale sessies die de VNG organiseert onder
de vlag van de Gemeente 2020. De afdeling Noord-Holland concentreert zich daarbij vandaag op
twee deelonderwerpen. Allereerst: hoe technologische ontwikkelingen gemeenten daarbij kunnen
helpen, maar ook hinderen. En ten tweede: hoe gemeentelijke samenwerking binnen dit
veranderingstraject valt in te passen. ‘Overigens is die discussie over hoe gemeenten moeten
samenwerken niks nieuws, maar van alle tijden’, voegt burgemeester Bijl er geruststellend aan toe.
In hoeverre drukt die technologie nu al een stempel op gemeenten, wil dagvoorzitter Ruud de
Joode weten. ‘Wie werkt hier al papierloos?’, vraagt hij de zaal. Ruim de helft van de handen gaat de
lucht in. Een meevaller. ‘En welke gemeenten merken de effecten van het winkelen via internet?’
Leegstaande winkelpanden: het webshoppen gaat ook aan de Noord-Hollandse middenstand niet
ongemerkt voorbij, blijkt uit de reacties. ‘Winkeliers moeten de combinatie maken: naast een fysieke
winkel ook een digitaal loket’, zegt een van de raadsleden. ‘Maar in hoeverre is het aan u om daarbij
het voortouw te nemen?’, gooit De Joode de knuppel in het hoenderhok. Met andere woorden: is
het een overheidstaak om de middenstand te helpen bij de overgang naar het digitale tijdperk? ‘Je
moet in elk geval de juiste technologische voorwaarden scheppen. Dat is wel degelijk een publiek
belang’, vindt een raadslid uit de Beemster. En daar zitten nog de nodige haken en ogen aan, is zijn
ervaring: ‘Neem initiatieven tot snel internet: die blijken bij ons uiterst kwetsbaar omdat we zo’n
groot buitengebied hebben.’
Dan is het woord aan gastspreker Wim de Ridder, hoogleraar toekomstonderzoek aan de
Universiteit Twente. De futuroloog neemt het publiek mee op een reis door de tijd naar het jaar
2025. Welkom in een wereld waarin auto’s zichzelf besturen, de koelkast onze boodschappen
bestelt, zonne-energie spotgoedkoop is, drones alomtegenwoordig zijn en we thuis onze spullen
fabriceren met 3D-printers. Allemaal technologische ontwikkelingen met een enorme
maatschappelijke impact, waarop we nu al moeten anticiperen, stelt De Ridder. ‘Door de
toegenomen efficiëntie telt de gemiddelde werkweek in 2025 nog maar drie dagen’, zegt De Ridder.
Dus houden burgers veel tijd over om andere activiteiten te ontplooien. Koken voor hun buren,
zorgen voor hun naasten. Gemeenten moeten die informele economie wel faciliteren en stimuleren.
‘Oók omdat de inkomstenbelastingen teruglopen. Dat is een structurele ontwikkeling. Je kunt als
overheid minder doen, je moet burgers wel mobiliseren.’
Tegelijkertijd houdt de economische stagnatie aan; de conjunctuur ontwikkelt zich volgens een
lager groeipad dan vóór de crisis en dat blijft ook zo. Want burgers sparen meer. En bedrijven
gebruiken nieuwe technologie om de efficiëntie te vergroten, maar niet om nieuwe banen te creëren
1
die hard nodig zijn. Daar ligt een nadrukkelijke taak voor de overheid, vindt De Ridder. Bijvoorbeeld
door jongeren op te leiden voor de banen van de toekomst. ‘Nu komen ze van school met kennis die
al verouderd is op het moment dat ze een diploma krijgen.’ Ook gemeenten kunnen daarbij een rol
spelen: ‘Ga met directeuren van regionale opleidingen om de tafel zitten. Betrek ook lokale
werkgevers erbij en creëer “ontwikkelbanen”. Zo help je lokale bedrijven te innoveren en stimuleer
je tegelijkertijd de werkgelegenheid.’ En dat hoeft helemaal niet in formele overlegstructuren, zegt
De Ridder. ‘Juist niet. Groepeer je tijdelijk rond een maatschappelijk probleem of een concrete
technologie en houd er dan weer mee op.’ De Ridder betoogt dat je niet alles aan de markt kunt en
moet overlaten. ‘Je zult als overheid ook af en toe lef moeten tonen. Niet wachten totdat alles tot op
het laatste schroefje of regeltje is uitgezocht, maar gewoon proberen. Ten minste als dat het
publieke belang dient. En dan mag er best eens iets fout gaan of mislukken.’ In zijn woorden
betekent dat ook dat je als overheid markt en kennisinstellingen soms gewoon moet dwingen om
dingen te doen. ‘Dwing de vooruitgang af, als die het publieke belang dient.’
Gemeenten moeten niet bang zijn voor technologie, maar er hun voordeel mee doen, stelt De
Ridder. Daarbij kunnen ze een voorbeeld nemen aan de grote technologiebedrijven die wedstrijden
uitschrijven voor whizzkids. ‘Met andere woorden: zet er geen muur omheen, maar stimuleer “open
innovatie”. Heb je een probleem, ga dan niet aanbesteden. Dan blijf je binnen het traditionele
kringetje van bedrijven die uit eigenbelang hun markt afschermen. Schrijf een prijsvraag uit waar
iedereen aan mag meedoen. En trek daar ook een substantieel bedrag voor uit.’ Als voorbeeld noemt
de hoogleraar het toerisme in de kuststreek: waarom geen drones laten rondvliegen die toeristen de
weg wijzen als ze door de duinen fietsen? Of regionale tuinbouwproducten die je promoot aan de
hand van gepersonaliseerde menu’s? En wees ook zeker niet bang voor nieuwe
dienstverleningsconcepten als UberPOP (‘burgertaxi’s’) en Airbnb (overnachten bij een particulier
thuis), vindt de hoogleraar. ‘Je houdt die ontwikkelingen niet tegen.’
“De gemeente moet zich in de toekomst alleen op kerntaken richten, op veiligheid, een sociaal
vangnet en infrastructuur”, een stelling die tijdens de afronding naar voren komt uit een van de
groepjes. ‘Vanuit het idee dat burgers steeds meer zelf kunnen en in de digitale wereld eenvoudiger
informatie verzamelen’, vat dagvoorzitter De Joode het proefballonnetje van deze groep samen. Een
ander groepje poneert de stelling dat niet de gemeentegrenzen leidend zijn in onderlinge
samenwerking, maar dat gemeenten hun partners zoeken op basis van inhoudelijke
dwarsverbanden. ‘Clusteren op basis van taakveld’, vat een deelnemer samen. Denk aan:
kustgemeenten, tuinbouwgemeenten, industriegemeenten, enzovoort. En ook hier geldt,
waarschuwt hoogleraar De Ridder: roep geen nieuwe, dwingende overlegstructuren in het leven.
‘Vorm gelegenheidsverbanden die je ontbindt zodra de missie is volbracht.’
‘We zijn in structuren gaan denken in plaats vanuit de inhoud’, haakt VNG-directieraadvoorzitter
Jantine Kriens aan op de observatie. ‘Tijd om dat om te draaien: pak een inhoud en verzamel daar de
mensen bij.’ Of, om het in de poëtische woorden uit te drukken van een aanwezig raadslid: ‘Maak mij
zichtbaar en breng ons samen.’ Ook daarbij kan technologie van pas komen, illustreert Kriens met
een voorbeeld uit eigen huis: onlangs lanceerde de VNG haar eigen app voor bestuurders. ‘Binnen
een week al zeshonderd keer gedownload’, zegt Kriens niet zonder trots. Via de app kunnen
bestuurders ingaan op belangrijke vraagstukken. De relatie tussen overheid en burger wordt
‘horizontaler’, maar dat geldt ook voor die van de vereniging en haar leden. Niet alleen de
gemeenten bereiden zich voor op 2020, ook de VNG.
Voor meer informatie over de Gemeente 2020, waaronder de verslagen van de andere regionale
bijeenkomsten en het online forum, gaat u naar www.degemeente2020.nl.
2

Download Report