Noodhulp – perspectieven op veerkracht

Noodhulp – perspectieven op veerkracht Verslag van de workshop ‘Noodhulp – perspectieven op veerkracht’ georganiseerd door het Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling tijdens de Oikos Conferentie Refresh your strategy, 24 oktober 2014, 14.45 -‐ 16.45u. Na een ramp gaan noodhulporganisaties aan de slag om hulp te bieden. Hulpverleners zullen zich, evenals de mensen die betrokken zijn bij de ramp, tot de feiten moeten verhouden. Maar wat als de perspectieven van westerse hulpverleners niet samenvallen met die van de mensen die ze proberen te helpen? In de workshop ‘Noodhulp – perspectieven op veerkracht’ gingen panel en publiek met elkaar in gesprek over de wijze waarop aandacht voor verschillende perspectieven van betekenis is voor organisaties die noodhulp verlenen. Centraal stond daarbij de vraag hoe organisaties beter aan kunnen sluiten bij de veerkracht van mensen zelf. Panelleden Vamba Sherif, Nederlandse schrijver van Liberiaanse afkomst; Martha Frederiks, hoogleraar Wereld Christendom aan de Universiteit Utrecht; Jan Nielen, programma adviseur bij Cordaid; Corien Swaan, arts en public health deskundige bij Artsen zonder Grenzen, Corrie van der Ven, medewerker zending bij Kerk in Actie; Geke Kieft, communicatiemedewerker Noodhulp bij ZOA. Gespreksleider Brenda Bartelink, programmamedewerker bij het Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling / Oikos. Religie en veerkracht ten tijde van rampen In veel landen waar noodhulp wordt verleend kunnen mensen zich geen werkelijkheid zonder religie voorstellen. Religie en spiritualiteit is verweven met het alledaagse leven van mensen en gemeenschappen, en bepaalt daarmee niet alleen mede het perspectief op rampen en conflicten, maar ook de veerkracht van mensen: de wijze waarop men omgaat met situaties van stress en tegenspoed. Om veerkracht te duiden refereert gespreksleider Brenda Bartelink aan een psychologische studie van Pargament en Cummings. Veerkracht kent volgens deze auteurs vier elementen: betekenisgeving, emotionele steun, sociale verbondenheid en verbondenheid met het heilige. Een quote uit Trouw van een verpleegkunde die vertelt over haar werk in een ebolakliniek in Sierra Leone illustreert hoe religie een bron van veerkracht en steun kan zijn: “Vandaag is een goede dag. Er werd gezongen en gedanst in de ebola kliniek. Er konden vijf mensen naar huis en de laatste patiënt weet dat ze het gaat redden: Hallelujah, Prijs de Heer, roept ze de hele dag. Dat biedt hoop en energie en dat is erg nodig in deze ebola-‐hel.” In tijden van crisis helpt religie op persoonlijk niveau bij het zoeken naar duiding en betekenisgeving, zegt hoogleraar missiologie Martha Frederiks. Religie geeft hoop, troost en perspectief. Dit beaamt Jan Nielen, programma adviseur bij Cordaid, die in zijn werk met slachtoffers van geweld ziet dat religieuze verhalen helpt bij het krijgen van een nieuw perspectief en mensen bemoedigd om weer verder te gaan. Religie biedt ook een plek van gemeenschap. Dit ziet schrijver Vamba Sherif, geboren in Liberia, terug in zijn geboorteland, waar mensen zich verzamelen in moskeeën om te bidden voor bescherming tegen ebola. Juist in hoe deze lokale religieuze structuren een rol spelen bij rampen is de veerkracht van lokale gemeenschappen zichtbaar. Jan Nielen zegt dat het feit dat mensen zich ten tijde van een ramp vaak als eerste wenden tot de plaatsen waar zij zich veilig voelen en geborgenheid ervaren, in moskeeën, kerken of tempels, vaak ongezien blijft voor de rest van de wereld. En dus ook voor internationale hulporganisaties. 1 Verschillende perspectieven Een treffend voorbeeld van hoe lokale percepties op een ramp kunnen verschillen van ‘westerse’ percepties, geeft Corry van der Ven, medewerker zending bij Kerk in Actie. Zij vertelt hoe op Java de bewoners van de flanken van de actieve vulkaan Merapi werden getransmigreerd door de overheid, op basis van een rapport van vulkanologen die de helling onbewoonbaar en onveilig achtten. De bewoners van de helling hadden echter een heel ander idee van veiligheid. Zij voelden zich verbonden met de vruchtbare grond die zij bewerkten, met de goden van de vulkaan, en met elkaar. Door de transmigratie werd deze spirituele – maar ook economische – verbondenheid verstoord. Voor hen waren de doden een offer dat zij maakten voor de rijkdom van het leven op de vulkaan. De verschillende perspectieven van waaruit men betekenis geeft aan dezelfde gebeurtenis, en de wijze waarop mensen en gemeenschappen omgaan met tegenspoed, geeft te denken. Hoe sluiten noodhulp-‐
organisaties aan bij de veerkracht van mensen, de manier waarop zij zelf met rampen omgaan en de oplossingen die zij zoeken? Spanningsveld Noodhulporganisaties bevinden zich in een spanningsveld tussen enerzijds de westerse concepten die ze meebrengen en anderzijds de lokale realiteit. Corien Swaan, werkzaam bij Artsen Zonder Grenzen, stelt dat het in dit spanningsveld de kunst is om weet te hebben en aansluiting te vinden bij lokale perspectieven en gebruiken, zonder daarbij het eigen (wetenschappelijke) perspectief en doel geheel terzijde te schuiven. In de discussie die zich in de workshop ontvouwt over ebola wordt dit spanningsveld duidelijk. Onduidelijkheid over de ziekte gaf ruimte voor uiteenlopende verhalen over de oorzaak en toedracht van de ramp. Hoe ga je om met de verschillende percepties die bij mensen leven, ook als je het verhaal niet wilt overnemen of zelfs tegenspraak verlangt om verdere verspreiding te voorkomen? Heb empathie in de benadering van mensen en luister naar hun verhaal, stelt Vamba Sherif, maar wees ook eerlijkheid over het feit dat men voorlopig afstand moet nemen van praktijken rondom de dood die het virus verder verspreiden. Doe dit liever niet zelf, wordt gezegd, maar werk samen met lokale organisaties en via bestaande structuren. Mensen zullen aan dergelijke oproepen eerder gehoor geven als deze via vertrouwde kanalen worden gecommuniceerd. Religieuze structuren en het perspectief van de bevolking In landen waar religie verweven is met vrijwel alle aspecten van het dagelijks leven, bieden religieuze gemeenschappen dergelijke structuren en kanalen. Religieuze leiders zijn bekend bij de gemeenschap, hebben autoriteit en wekken vertrouwen, en zijn zo in staat om kennis te verspreiden en het wantrouwen dat bij mensen leeft te kanaliseren, stelt Martha Frederiks. Zo werkt ZOA in Liberia aan voorlichting over ebola via lokale kerken, om het mysterie rondom het virus en de ontkenning ervan bij gemeenschappen te verminderen. Geke Kieft, communicatiemedewerker Noodhulp bij ZOA, noemt verder dat in Jordanië wordt samengewerkt met kerken en moskeeën om Syrische urban refugees te kunnen bereiken die in de stad zijn opgevangen. Om te weten wat er speelt en leeft onder de bevolking is samenwerking met lokale (religieuze) actoren van belang, daar is iedereen het over eens. ‘Vanuit een westerse blik kun je niet alles zomaar begrijpen is mijn ervaring’, aldus Corien Swaan. Maar er is ook een verzoek om ook kritisch te blijven. Religieuze ideeën en organisaties zijn niet louter positief en evenzeer op minder fortuinlijke manieren verstrengeld met het leven van alledag, met de politiek en met macht. Hoewel in de workshop religie in de benadering van veerkracht ten tijde van rampen centraal stond, wordt beaamd dat een genuanceerde discussie over religie uiteraard belangrijk is. 2 Improve your strategy Het contact van noodhulporganisaties met gemeenschappen, en dus met de veerkracht van mensen, is niet altijd voldoende. Onder andere omdat hulporganisaties vaak grootschalig willen en moeten werken, zo komt uit de workshop naar voren, maar ook door het westerse perspectief waarmee hulpverleners een ramp benaderen. Hoe kun je nu als humanitaire hulporganisatie beter aansluiten bij de veerkracht van mensen en structuren, en omgaan met de dilemma’s die dit met zich meebrengt? Werk samen en bouw relaties en contacten op met lokale religieuze actoren zodat je weet wat er speelt en hoe mensen een ramp ervaren, komt uit de workshop naar voren. Wees je bewust van je eigen westerse bril in landen waar religie verweven is met alle aspecten van het leven. Ken je context en kijk bij welke (religieuze) structuren je kunt aansluiten en samenwerking mogelijk is, zowel op gemeenschapsniveau als met overheden. Dat kan soms lastig zijn doordat rampen zich niet altijd laten voorspellen en directe actie noodzakelijk is. Maar, zo stelt een deelnemer, ‘ook voordat een ramp plaatsvind moet je weten welk vlees je in de kuip hebt’. Begrip van hoe religie de percepties op rampen en de veerkracht van mensen kan vormen, is hierin een belangrijke eerste stap. 3

Download Report