Verbeteringsplan exploitatie Zwembad “De Marke”
Toekomstperspectief voor 2014-2017
Rapportage in opdracht van:
Gemeente Hattem
Februari 2014
Projectnummer
13137
ZKA Consultants & Planners
Biesbosweg 16C
5145 PZ Waalwijk
tel.: 088-2100 250
fax: 088-2100 210
e-mail: [email protected]
www.zka.nl
In samenwerking met HR Opleiders BV en Tekton Bouwmanagement BV
l
INHOUDSOPGAVE
1.
INLEIDING
1
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
Aanleiding
Doel- en vraagstelling
Aanpak en opbouw rapportage
Verrichte werkzaamheden
1
1
1
1
2.
HUIDIGE SITUATIE
3
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
Inleiding
Historie De Marke
Profiel De Marke
Techniek en bouw
3
3
4
6
3.
ANALYSE MARKT, EXPLOITATIE EN ORGANISATIE
10
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
3.6.
3.7.
Inleiding
Analyse bezetting en bezoekersaantallen
Analyse opbrengsten
Analyse kosten
Analyse resultaat
Analyse organisatie
Conclusies
10
10
14
16
17
18
18
4.
OPLOSSINGSRICHTING EN BEGROTING 2014-2017
20
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5.
4.6.
Inleiding
Strategie
Bezoekersaantallen en opbrengsten
Kosten
Resultaat
Conclusies en aanbevelingen
20
20
23
26
28
30
ZKA Consultants & Planners
1.
INLEIDING
1.1.
Aanleiding
In augustus 2012 is Zwembad ‘De Marke’ in Hattem geopend. De exploitatie is in handen van ‘Stichting
Exploitatie Zwembad Hattem.’ De genoemde Stichting is een jaarlijkse bijdrage van € 267.000 van de
gemeente Hattem toegezegd om het te verwachten tekort, te dekken. Het bestuur van de Stichting heeft
in het najaar van 2013 echter te kennen gegeven dat het vanaf 2017 structureel € 72.713 per jaar extra
nodig heeft om het bad te kunnen exploiteren en (tot die tijd) een aanvullend jaarlijks bedrag voor
aanloopverliezen.
De gemeente Hattem heeft ZKA vervolgens gevraagd om de exploitatie te beoordelen, zodat objectief
vast komt te staan hoe een marktconforme exploitatie er de volgende jaren uit zal zien, inclusief
suggesties voor verbetering van de exploitatie, waarmee kan worden gebouwd aan een nieuw
toekomstperspectief voor De Marke.
1.2.
Doel- en vraagstelling
De gemeente wenst inzicht te verkrijgen hoe zwembad De Marke binnen de door de raad gestelde
kaders kan worden geëxploiteerd (met een subsidiebijdrage van € 267.000). Indien blijkt dat het
zwembad niet binnen de gestelde kaders kan worden geëxploiteerd dan geven we een onderbouwd
advies en perspectief over hoe de exploitatie van het zwembad de komende jaren op een verantwoorde
wijze kan worden uitgevoerd (met behoud van het zwembad voor de bevolking van Hattem).
1.3.
Aanpak en opbouw rapportage
Deze rapportage is als volgt opgebouwd:
 Huidige situatie De Marke (hoofdstuk 2);
 Analyse markt, exploitatie en organisatie (hoofdstuk 3);
 Oplossingsrichting en begroting 2014-2017 (hoofdstuk 4).
1.4.
Verrichte werkzaamheden
De werkzaamheden zijn zowel gezamenlijk als soms afzonderlijk, verricht door de leden van het team:
 Ronald Haagen (ZKA Consultants & Planners), adviseur en projectleider;
 Herman Rijsdijk, HR Opleiders BV, directeur van Zwembad de Witte Brug en adviseur met betrekking
tot zwemonderwijs, personeel en exploitatie technische zaken;
 Paul Buitenhek (Tekton Bouwmanagement BV), technisch adviseur.
Voor deze studie zijn de volgende werkzaamheden verricht:
 Gesprek met de (interim)directie en penningmeester Zwembad De Marke;
 Locatiebezoek De Marke en opname technische stand van zaken;
 Evaluatiebezoek zwemonderwijs De Marke;
 Uitvoerige bestudering en analyse van diverse begrotingen, bezoekcijfers, weekprogrammering,
capaciteitsraming en toelichtingen op de exploitatie van Zwembad De Marke;
1






Opzetten en berekening van een benchmark van de exploitatie van De Marke met 4 andere
zwembaden;
Vergelijking exploitatie De Marke met regionale en landelijke kengetallen;
Telefonische interviews met gebruikers van het zwembad;
Raming van de begroting voor 2014-2017 op basis van de analyses, gesprekken, benchmark en
conclusies;
Een viertal gesprekken met de gemeente Hattem: startbespreking en tussentijdse bespreking met de
gemeente, toelichting aan de wethouder en een presentatie voor het college van B & W. Een
presentatie voor de raadscommissie volgt op 3 maart 2014;
Rapportage van de analyses, conclusies en aanbevelingen.
2
2.
HUIDIGE SITUATIE
2.1.
Inleiding
In dit hoofdstuk wordt de huidige situatie van De Marke in kaart gebracht. Daartoe wordt eerst kort
ingegaan de op de historie van De Marke (2.2.) en vervolgens wordt een profiel van De Marke geschetst
(2.3.). Tot slot komt in 2.4 de technische staat van het bad aan de orde.
2.2.
Historie De Marke
Zwembad De Marke is in augustus 2012 geopend, nadat het bestaande zwembad “De Watermulder” niet
meer voldeed. Dit bad is in de zomer van 2012 gesloten. Zwembad “De Watermulder” had naast het
binnenbad ook nog een buitenbad en was voor de gasten van twee nabij gelegen Molecaten
accommodaties (bungalowpark en camping) gratis toegankelijk.
Zwembad De Marke is nu naast het bestaande multifunctionele centrum De Marke gebouwd, waarbij de
gebouwen en ruimten grotendeels zijn geïntegreerd.
De directievoering van het nieuwe zwembad kwam in handen van het hoofd zwemzaken van zwembad
“De Watermulder”. In de loop van 2013 is gebleken dat de kosten fors hoger en de opbrengsten lager
waren dan oorspronkelijk was begroot. Het was voor de gemeente moeilijk om inzicht te verkrijgen in de
exploitatie: (bron: Memo college B & W Hattem, 4 oktober 2013):
 De administratie was niet optimaal, de vorige penningmeester is een tijd niet actief/onbereikbaar
geweest, waardoor achterstanden zijn ontstaan in de administratie;
 Het nieuwe zwembad vereist een nieuwe manier van werken op financieel gebied. In de
Watermulder was slechts een beperkte financiële focus aanwezig (bijv. geen digitale administratie en
alleen gericht op jaarrekeningen);
 Het personeel dat verantwoordelijk was voor de administratie is niet in staat geweest om een goede
administratie op te stellen en bij te houden;
 Ziekte personeel (het hoofd zwemzaken is lange tijd ziek geweest, waardoor directievoering
ontbrak);
 Geen aansluiting inzet kwartiermaker (eind 2012) en interim-directeur (juni 2013).
Met de komst van een interim-directeur, een nieuwe penningmeester en een administratiemedewerker
is een administratie opgezet en is de jaarrekening 2013 opgesteld. Halverwege 2013 is alvast een
dichtraming (prognose) opgezet waaruit bleek dat de toegezegde subsidie in de exploitatie van € 267.000
per jaar onvoldoende was om het exploitatietekort te dekken.
Om de kosten en opbrengsten meer met elkaar in verhouding te brengen, zijn eind 2013/begin 2014
reeds enkele maatregelen genomen:
 Het contract van de meeste balie- en horecamedewerkers is beëindigd, waardoor loonkosten
worden bespaard. Hierdoor worden de horeca-opbrengsten beperkt;
 Bezoekers dienen in verband met een concentratie van de inzet van baliepersoneel op vaste tijden
(één kwartier voor aanvang van de betreffende activiteit) binnen te komen en aan de balie af te
rekenen;
 De programmering is anders opgezet, waardoor bijvoorbeeld zwemonderwijs meer op één dagdeel is
geconcentreerd (middag), dit leidt tot een meer efficiënte inzet van personeel;
3



2.3.
Het personeelsrooster is efficiënter opgezet en is nu meer in overeenstemming met de (nieuwe)
programmering;
De tarieven voor doelgroepen zijn omgezet van een los kaartsysteem naar een abonnement;
Het aantal uren vrij zwemmen is enigszins beperkt en meer geconcentreerd in tijd.
Profiel De Marke
Concept
De Marke is het enige overdekte zwembad in de kern Hattem. Het zwembad richt zich met name op
instructie- en doelgroepzwemmen.
De accommodatie heeft twee baden, een wedstrijdbad en een instructiebad:
 Het wedstrijdbad is 25 meter bij 12,5 meter en heeft een gedeeltelijke beweegbare bodem. De
watertemperatuur van dit bad is 28 graden;
 Het instructiebad is 12 meter x 8 meter en heeft een volledig beweegbare bodem. Dit bad heeft een
watertemperatuur van 32 graden.
De totale wateroppervlakte is hierdoor 412,5 m². Er zijn geen specifieke recreatieve voorzieningen
aanwezig zoals whirlpools, jetstreams, glijbanen, waterspeeltuin, etc. Het bad is hierdoor minder
aantrekkelijk voor recreatief zwemmen. Dit komt overeen met de opzet van het bad (instructie- en
doelgroepzwemmen).
Stichting Beheer Zwembad Hattem is eigenaar van het zwembad en Stichting Exploitatie Zwembad
Hattem is exploitant van het bad. De Stichting Beheer is hiervoor een rentedragende lening aangegaan
bij de gemeente Hattem. De Stichting Exploitatie Zwembad Hattem is ook de kapitaallasten voor de
lening aan de gemeente Hattem verschuldigd.
4
Openingstijden en capaciteit in uren
Op dit moment is het bad 83 uren per week voor publiek geopend. Op jaarbasis betekent dat uitgaande
van 52 weken, 4.316 uur per jaar.
Omdat in de twee baden afzonderlijke activiteiten kunnen plaatsvinden en deze in theorie afzonderlijk
geopend en gesloten kunnen worden, beschouwen we de capaciteit als 8.632 ‘bassinuren per jaar. De
openingstijden zijn als volgt:
Maandag
7.45-21.45 uur
Dinsdag
7.45-21.45 uur
Woensdag
6.45-21.45 uur
Donderdag
7.45-21.45 uur
Vrijdag
7.45-21.45 uur
Zaterdag
7.45-15.30 uur
Zondag
8.45-13.00 uur
De programmering die op basis van deze tijden geldt is vermeld in bijlage 1. In de volgende tabel is de
verdeling van het aantal uren naar verschillende activiteiten/doelgroepen weergegeven op basis van de
nieuwe programmering. Daarbij telt elk openingsuur dubbel, vanwege de twee verschillende baden.
Verdeling uren De Marke (per jaar, programmering 2014)
Segment
Bassinuren
Instructiezwemmen/leszwemmen
1.565
Doelgroepen
910
Schoolzwemmen
630
Verhuur verenigingen
893
Banenzwemmen
1.521
Vrij zwemmen/recreatief zwemmen
741
Geen act. /wisseling activiteiten/sluiting/zomerleegte
2.372
Totaal
8.632
Tabel 2.1
%
18%
11%
7%
10%
18%
9%
27%
100%
Uit de tabel blijkt dat instructiezwemmen en banenzwemmen op jaarbasis relatief de meeste
openingsuren vergen (elk circa 18%). Ook blijkt dat circa 27% van de openingsuren er geen betaalde
activiteit plaatsvindt: middagpauzes, enkele lege uren en de entreekwartieren, die zijn ingevoerd om de
functie aan de balie te concentreren in tijd en over te laten aan één zweminstructeur (vanwege het
ontbreken van baliepersoneel). Ook de lege uren tijdens de zomer (geen zwemles/schoolzwemmen) zijn
hiertoe gerekend.
Bezoekersaantallen en bezetting
De bezoekersaantallen worden met de administratie grotendeels bijgehouden. Aan de hand van deze
gegevens, de opbrengsten en de tarieven is het bezoekersaantal van 2013 berekend. Daarbij is gegeven
dat de Marke op dit moment 260 leszwemmers en 279 schoolzwemmers kent. Slechts één kind behoort
tot deze beide groepen. Overigens komt 34% van de actieve zwemmers (doelgroepen en
instructiezwemmen) van buiten de gemeente Hattem, een relatief hoog percentage.
Bezoekersaantallen De Marke 2013
Segment
Instructiezwemmen/leszwemmen
Doelgroepen
Schoolzwemmen
Verhuur verenigingen
Vrij zwemmen/recreatief zwemmen
Totaal
Tabel 2.2.
Bezoekers
13.690
5.605
11.715
5.000
11.370
47.390
5
Uit de tabel blijkt een bezoekersaantal van circa 47.000 bezoekers in 2013. Meer hierover komt aan de
orde in het volgende hoofdstuk.
2.4.
Techniek en bouw
Investeringen
De totale investering voor de bouw en inrichting van het bad en de verhuurbare ruimten bedroeg circa
€ 6,9 miljoen (exclusief BTW). De gemeten heeft het bad verkocht aan Stichting Beheer. Bij de verkoop
van het zwembad zijn de gronden die nog niet in eigendom van de Stichting Beheer waren tegen
maatschappelijke waarde overgedragen aan de stichting Beheer Zwembad Hattem. De gemeente
Hattem heeft de Stichting hiervoor een lening verstrekt ter hoogte van dit bedrag, met jaarlijkse
interestlasten van circa € 289.000 tot gevolg (op basis van ca. 4,1% interest per jaar).
Omvang en capaciteit van het bad
Het nieuwe zwembad in Hattem is in augustus 2012 geopend en wordt geëxploiteerd door Stichting
Exploitatie de Marke. Het heeft de beschikking over twee bassins: een wedstrijdbad (12,5 x 25 m) en een
doelgroepenbad (8 x 12,5 m). Beide bassin zijn voorzien van een beweegbare bodem en geplaatst in
aparte zwemzalen. Het totaal beschikbare wateroppervlakte is 412,5 m². Hierdoor kan het zwembad
theoretisch gezien tussen de 100.000 tot maximaal 140.000 bezoekers per jaar aan. Inmiddels is er ruim
een jaar ervaring opgedaan met de exploitatie van het bad. De technische capaciteit van het bad is circa
30 personen in het wedstrijdbad en 15 personen in het doelgroepenbad.
Technische beoordeling
Ter ondersteuning van het voorliggende onderzoek is voor een globale technische (bouwkundige en
installatietechnisch) en functionele beoordeling van het zwembad het bureau TEKTON
Bouwmanagement betrokken. Doelstelling van de technische en functionele beoordeling is te bekijken of
er vanuit het ontwerp, de uitvoering en technische staat oorzaken zijn aan te wijzen die de exploitatie
beïnvloeden en zo nodig te adviseren over aanpassing die leiden tot een verbetering van de exploitatie.
Hiervoor zijn voor de beeldvorming tekeningen, bestekken etc., van de nieuwbouw ontvangen en is op
10 januari 2014 een bezoek aan het zwembad gebracht. Daarbij zijn alle ruimten van het zwembad
gezien en de technisch beheerder de heer J. Mulder heeft de techniek toegelicht en antwoord gegeven
op gestelde vragen. Het zwembad is ten aanzien van de volgende aspecten visueel beoordeeld, waarbij
de volgende waarnemingen zijn gedaan.
Sfeer, beleving en aantrekkelijkheid zwembad
Het gebouw heeft aan de buitenzijde geen directe herkenning als zwemaccommodatie, waardoor het
niet een (natuurlijk) aanzuigende werking voor (nieuwe) bezoekers zal hebben. De gevels ogen nogal
industrieel en zakelijk. Gezien de sterk plaatselijke functie (markt), is dat wellicht geen zwaar punt,
immers indien men de weg naar het zwembad heeft gevonden zal herhalingsbezoek toch wel plaats
vinden. Eenmaal binnen heeft het zwembad voor de bezoeker wel een prettige uitstraling en is het zelfs
verrassend. De horecaruimte/kassa/receptie voelt als een huiskamer en zeer aangenaam (Ook de
zichtrelatie vanuit de horeca met de wedstrijdzwemzaal is een goede keuze). De overige publieksruimten
zijn eveneens voldoende aantrekkelijk. De kleedruimtes zijn fris van kleur en voldoende ruim opgezet. De
beide zwemzalen hebben een identieke uitstraling en met name de binnenwanden zijn kleur- en sfeervol
ontworpen.
Functionaliteit en logistiek
De kleine horecaruimte en kassa/receptie/toegangscontrole zijn gecombineerd ontworpen, wat voor een
dergelijk klein bad een verstandige keuze is. Hierdoor kan een personeelslid beide functies gelijktijdig
bemannen. Via de toegangscontrole komt men direct in de kleedruimten.
6
Hierin zijn verschillende mogelijkheden voor omkleden inclusief bij behorende voorzieningen zoals
toiletten, lockers, haarföhns, spiegels. Via een doorloop doucheruimte komt men in een van de beide
zwemzalen. De beide zwemzalen zijn gescheiden middels een tussen wand en gescheiden te exploiteren.
Ook de kleedruimten en doorloopdouches zijn hierbij apart te gebruiken en zo gewenst deels af te
sluiten.
De beide bassins hebben een verschillende watertemperatuur en zijn voorzien van een beweegbare
bodem. Hierdoor is er een goede programmering en functioneel gebruik mogelijk. De akoestiek in de
beide zwemzalen lijkt goed te zijn en wordt ook zo ervaren. Vanuit de bezoekers komen (thans) geen
structurele klachten over de accommodatie. In de eerste maanden na de opening waren er wel
verschillende klachten en problemen, maar de meeste ‘opstart- en ingebruikname’-punten zijn inmiddels
opgelost. Onze conclusie is dat het zwembad qua routing en functionaliteit goed is ontworpen;
Bouwkundig:
Bij de globale opname van het zwembad vallen in de beide zwemzalen twee zaken onmiddellijk op. Ten
eerste de toepassing van een Spacedak als hoofddraagconstructie voor de zwemzalen (zie foto ).
De constructie is een bewuste keuze tijdens ontwerp. Het wordt toegepast in meerdere zwembaden
(vanwege overspanning en akoestische eigenschappen). Er is een arbitrage aanhangig gemaakt vanwege
het niet voldoen van de conservering.
Ten tweede de stalen kolommen.
7
De kolommen zijn luchtdicht gelast. Echter doordat visuele inspectie aan de binnenzijde niet mogelijk is,
had een HEA profiel de voorkeur gehad. Ten aanzien van de kolomvoet: deze had beter op een
betonvoet kunnen staan, zodat visuele inspectie van de voet mogelijk is. Onder de tegels is een
waterdichte laag aangebracht. Mocht er toch corrosie ontstaan, dan scheurt de tegelvloer snel en
reparatie is moeilijk. Kortom: de kolomvoeten verdienen aandacht in de beheersfase.
Voorts ziet het gebouw er goed uit en hebben wij geen bijzonderheden kunnen vaststellen.
Installaties
De installaties zijn vakkundig aangelegd door de firma Hellebrekers en functioneren thans prima. Wel
waren er ook hier wat ‘kinderziektes’ na de oplevering, maar dit is niet ongebruikelijk bij een complex
gebouw zoals een zwembad. In de publieksruimten voelt de temperatuur en relatieve vochtigheid
comfortabel. De technische installaties kunnen middels een gebouwbeheersysteem (online) beheerd en
gevolgd worden. Bij problemen kan er snel ingegrepen worden. Voor de verwarming is een
houtsnipperkachel geplaatst. Deze wordt geleased van ROVA en onderhouden door het bedrijf UNICA.
Na enige aanloopproblemen (afmeting houtsnippers) functioneert ook deze installatie naar
tevredenheid. De technische ruimte in het onderhuis is zeer royaal opgezet en bouwkundig netjes
afgewerkt. Voorts ziet de technische ruimte er (zeldzaam) keurig verzorgd en opgeruimd uit.
Investering: over de investering in relatie tot het gerealiseerd plan kan geen opinie gegeven worden. De
nieuwbouw van het zwembad is gecombineerd met nieuwe ruimten voor overige maatschappelijke
functies. De benodigde informatie (demarcatie van de oppervlakte en de investering) is niet beschikbaar.
Technisch beheer
De zwemvoorziening wordt technisch beheerd in combinatie met het aansluitende multifunctionele
centrum. Hiervoor zijn de beheerders ingezet vanuit het MFC. Één van de beheerders van de Stichting is
aan het einde van de bouw betrokken bij de uitvoering. De Stichting en haar beheerders zijn echter niet
bij oplevering betrokken en er zijn geen instructies gegeven aan de Stichting voor de bediening van de
installaties. Na de oplevering van het zwembad zijn er door de technische beheerder veel uren gemaakt.
Dit was enerzijds om ervaring bij het technisch beheer op te doen en anderzijds omdat er vooraf geen
goede opleiding en instructie is georganiseerd. Vanuit Hellebrekers en Unica is er na de oplevering goede
ondersteuning aan de technische beheerders gegeven. Voorts waren er na de oplevering veel
kinderziektes en problemen die opgelost moesten worden. Ook hieraan zijn veel uren besteed.
Inmiddels is het bad technisch goed onder controle. Er zijn geen structurele problemen en de beheersing
van de waterkwaliteit is ook goed. Het technische beheer kost thans gemiddeld 1,0-1,5 uur per dag, wat
normaal is (op jaar basis met enige marge circa 0,25 FTE). Voorts zijn er onderhouds-overeenkomsten
met Hellebrekers, ROVA/Unica en 2 lokale installateurs. Werkzaamheden voor onderhoud die men zelf
kan uitvoeren gebeurt in eigen beheer. In de jaarlijkse begroting staat hiervoor in 2013 € 39.500 per jaar
gereserveerd. Zonder exacte kennis te hebben van de inhoudelijke overeenkomsten met de verschillende
externe partijen is dit ons inziens (sec voor het zwembad) een bovennormale reservering (maximaal €
30.000 lijkt ons meer logisch). Het is aan te bevelen om de contracten van de externe partijen nog een
kritisch te beschouwen of schaduwoffertes te vragen.
8
Conclusie techniek
Het zwembad is logistiek en functioneel goed ontworpen en moet in staat zijn het geprognosticeerde
aantal bezoekers te faciliteren. De sfeer en de beleving aan de binnenzijde is ruim voldoende tot goed.
De buitengevel is ons inziens te industrieel/zakelijk ontworpen en heeft onvoldoende relatie met de
functie. Technisch functioneert het zwembad prima en er zijn, gezien vanuit het ontwerp, de installaties
en het technisch beheer, geen argumenten die een goede exploitatie in de weg staan.
Behoudens de kosten voor de externe onderhoudscontracten zijn er geen aspecten die nog eens goed
beoordeeld moeten worden en tot forse besparingen kunnen leiden.
9
3.
ANALYSE MARKT, EXPLOITATIE EN ORGANISATIE
3.1.
Inleiding
In dit hoofdstuk wordt de exploitatie verder geanalyseerd. We gaan daarbij in op de capaciteit, de
bezoekersaantallen, de bezetting, de programmering en de bijbehorende inzet van personeel. We gaan
achtereenvolgens in op een analyse van:
 Bezetting en bezoekersaantallen (3.2.);
 Opbrengsten (3.3.);
 Kosten (3.4.);
 Organisatie (3.5.);
 Conclusies (3.6.).
De bezoekersaantallen, tarieven en de nieuwe programmering (januari 2014) zijn afkomstig van De
Marke of door ons berekend aan de hand van omzet en tarieven. De dichtraming van 2013 en de
begroting van 2014-2017 zijn afkomstig van de Stichting Exploitatie Zwembad Hattem en zijn eerder
besproken in de gemeenteraad.
De exploitatiegegevens van De Marke (bezetting, aantal bezoekers per inwoner, zwemanimocijfers, etc.)
worden gebenchmarkt met vier (qua inwoners en type bad behoorlijk vergelijkbare) zwembaden van
andere gemeenten, waarvan ZKA en de teamleden over de exploitatiegegevens beschikken. Daarnaast
wordt een vergelijking gemaakt, met provinciale gemiddelden van Gelderland/Utrecht en het landelijk
gemiddelde, om de exploitatie te kunnen beoordelen en vergelijken met de markt. De regionale en
landelijke gegevens zijn verkregen van benchmarkbureau 3BEN en dienen vertrouwelijk te worden
behandeld.
De gegevens van de baden worden in verband met de vertrouwelijkheid van informatie geanonimiseerd.
De kenmerken van deze vier baden zijn als volgt:
Tabel 3.1.
Bad
Bad A
Bad B
Bad C
Bad D
Overzicht benchmark zwembaden
Inwoners gemeente
16.000
22.000
34.500
32.000
Bezoekers per jaar
80.800
112.500
140.000
140.000
De baden omvatten alleen een binnenbad, met doorgaans beperkte recreatieve voorzieningen en een
nadruk op doelgroepen en instructie-/schoolzwemmen.
3.2.
Analyse bezetting en bezoekersaantallen
De vraag is welk bezoekersaantal/bezetting maximaal kan worden verwacht op basis van dit bad, met
deze capaciteit en het huidige marktbereik. Deze maximale bezetting kan worden berekend aan de hand
van:
 De oppervlakte zwemwater van De Marke.
 Het aantal inwoners.
10
Oppervlakte zwemwater
Uit de benchmark blijkt dat per vierkante meter zwemwater op jaarbasis gemiddeld 150-300 bezoekers
getrokken kunnen worden. Bad B is een uitzondering vanwege de unieke regionale positie en is in feite te
klein voor de gemeente. De benchmark van provincie en landelijke cijfers gaat overigens uit van de
mediaan in plaats van het gemiddelde. We schatten daarom de gemiddelden 10% hoger in dan uit onze
bron blijkt.
We gaan daarom uit van een gemiddelde van 175 bezoekers per m² zwemwater. De Marke zou daarmee
jaarlijks circa 72.000 bezoekers per jaar kunnen trekken. Voor een maximaal aantal bezoekers (op basis
van de capaciteit en een goede bezetting) is het bad geschikt voor circa 300 x 412,5 m²=124.000
bezoekers.
Tabel 3.2
Bad
Benchmark aantal bezoekers per m2
De Marke
Bad A
Bad B
Bad C
Bad D
Provincies Gelderland/Utrecht
Nederland
Bezoekers per m2
zwemwater
116
180
540
186
300
172
172
Bron: ZKA, 3Ben, Tekton Bouwmanagement, HR Opleiders, bewerking ZKA.
Inwoners
We berekenen het aantal bezoekers per jaar aan de hand van de benchmark en provinciale en landelijke
animocijfers. Deze animocijfers geven de verhouding weer tussen het aantal bezoeken aan een zwembad
en het aantal inwoners dat past bij het marktbereik. In dit geval zijn dat bijvoorbeeld het totale aantal
bezoeken per Hattemse inwoner en het aantal doelgroepbezoeken per Hattemse inwoner. Deze cijfers
worden voor Hattem vergeleken met andere baden en gemiddelden.
Tabel 3.3.
Benchmark aantal bezoekers per inwoner (animo)
Bad
Bezoeken per inwoner
De Marke
4,05
Bad A
5,05
Bad B
5,11
Bad C
4,05
Bad D
4,38
Provincies Gelderland/Utrecht
4,59
Nederland
3,40
Bron: ZKA, 3Ben, Tekton Bouwmanagement, HR Opleiders, bewerking ZKA.
Uit de cijfers blijkt dat het animocijfer gemiddeld tussen 3,4 en 5 ligt in deze voorbeelden. We gaan uit
van het regionale gemiddelde (dat overigens vrijwel exact gelijk is aan het gemiddelde animocijfer van de
vier baden) van 4.5. Op basis daarvan zou De Marke (met als uitgangspunt het aantal inwoners) jaarlijks
circa 51.000 bezoekers kunnen verwachten.
Dat blijkt ook uit de animocijfers per segment (tabel 3.4.).
11
Tabel 3.4.
Bad
De Marke
Bad A
Bad B
Bad C
Landelijk
Animocijfers per doelgroep (gemiddeld)
Doelgroepen
Schoolzwemmen
0,5
0,6
1,7
0,4
0,7
Leszwemmen
1,0
n.v.t.
0,8
0,8
0,75
1,2
1,6
1,7
1,0
0,9
Recreatief
zwemmen
1,0
1,9
1,0
0,9
1
1,0
Raming bezoekersaantal
Op basis van de benchmark ramen we de opbouw van de bezoekers van De Marke op basis van drie
scenario’s: minimaal scenario, realistisch scenario en optimistisch (maximaal) scenario.
Tabel 3.5.
Raming bezoekersaantal De Marke op basis van animocijfers
Segment
Huidig
Minimaal
Gemiddeld
Instructiezwemmen/leszwemmen
13.690
7.030
10.545
Doelgroepen
5.605
3.515
8.200
Schoolzwemmen
11.715
5.860
8.785
Verhuur /verenigingen en groepen
5.000
5.860
9.370
Vrij zwemmen/recreatief zwemmen
11.370
11.715
14.050
Totaal
47.390
33.980
50.960
Maximaal
15.230
10.545
11.715
12.885
23.430
73.805
Uit het gemiddelde scenario blijkt een bezoekersaantal van circa 51.000 per jaar. De verdeling is daarbij
iets anders dan in de huidige configuratie: de Marke trekt een meer dan gemiddeld aantal
schoolzwemmers en instructiezwemmers. Dat heeft te maken met de configuratie van het bad, maar
wordt ook veroorzaakt door bezoekers van buiten de gemeente: circa 34% van de actieve zwemmers
(met name instructiezwemmen een doelgroepen) is afkomstig van buiten de gemeente Hattem (bron: de
Marke). Dat betekent dat het bereik van de Marke breder is dan alleen lokaal.
In hoofdstuk 4 volgt de raming van de bezoekersaantallen (in enkele scenario’s), inclusief de maatregelen
die nodig zijn om deze bezoekersaantallen te realiseren.
Verhouding inwoners-zwemwater
Op basis van de oppervlakte van het zwemwater/het maximale scenario wordt een groter aantal
bezoekers verwacht (ca. 74.000) dan op basis van het aantal inwoners (54.000). De oorzaak hiervan is
duidelijk: de verhouding oppervlakte zwemwater per inwoner is hoger dan gemiddeld in Hattem. Dat
blijkt ook de benchmark van dit gegeven (voor de eenvoud kiezen we voor het omgekeerde begrip, het
aantal inwoners per m² zwemwater).
Tabel 3.6.
Benchmark aantal inwoners per m² zwemwater
Bad
De Marke
Bad A
Bad B
Bad C
Bad D
Provincies Gelderland/Utrecht
Nederland
1
Aantal inwoners per m² zwemwater
29
106
36
75
71
56
59
Op basis van een bad met weinig recreatieve voorzieningen. Voor baden met meer voorzieningen zijn hogere
animocijfers van toepassing.
12
Uit de vergelijking blijkt dat zowel in de regio als bij de andere baden het aantal inwoners per m²
zwemwater veel groter is (ofwel de beschikbare oppervlakte m² per inwoner is veel kleiner). Uitgaande
van het regionale gemiddelde past bij het aantal inwoners van Hattem een bad van circa 230 m²
zwemwater.
Doorgaans wordt voor in gemeente van dergelijke omvang kleinere baden gekozen, tenzij het bad een
regiofunctie heeft of een bijzondere specialisatie (bv. kwalitatief hoogstaand zwemonderwijs), dan kan
een bovengemiddeld aantal bezoekers getrokken worden, ook van buiten de gemeente. Hiervoor is dan
een relatief grote capaciteit nodig (meer zwemwater, meer baden) om alle bezoekers te kunnen
bedienen. In Hattem is, op een aantal zwemleerlingen uit Zwolle na, hier geen sprake van. De omvang
van De Marke is dus groot ten opzichte van het aantal inwoners van de gemeente Hattem.
Vergelijking met verwachte bezoekcijfers
Er is reeds in 2010 een raming gemaakt van de te verwachten bezoekers voor een nieuw zwembad in de
gemeente Hattem, mede op basis van de bezoekcijfers van de Watermulder, zie tabel 3.7.
Tabel 3.7.
Doelgroep
Raming bezoekersaantal De Marke
Kinderen - leszwemmen
Verhuur vereniging
Schoolzwemmen
Volwassen - recreatief
Doelgroepen
Totaal
Bron: gemeente Hattem
Watermulder - 2009 Raad 2010
29.000
32.500
8.000
10.000
19.000
18.000
22.000
24.000
12.000
21.000
90.000
105.500
Begroting
2013
24.324
10.000
18.000
24.000
21.000
97.324
Resultaat
2013
13.690
5.000
11.715
11.370
5.605
47.390
Uit de tabel blijkt dat De Marke ongeveer de helft van het aantal bezoekers trekt dat was begroot. De
voorgaande berekening toont dat circa 54.000 bezoekers verwacht mogen worden en op basis van de
(omvangrijke) capaciteit circa 74.000 bezoeken (met een maximum van circa 124.000 bezoeken).
De geraamde bezoekcijfers van De Marke zijn -vermoedelijk- sterk gebaseerd op de bezoekcijfers van De
Watermulder. Uit een analyse van de genoemde bezoekersaantallen van de Watermulder is gebleken dat
de bezoekcijfers van de Watermulder voor de meeste groepen zijn geraamd (zoals voor verhuur,
schoolzwemmen en doelgroepen) en dat losse entreekaarten wel zijn geregistreerd (bron: de Marke). De
bezoekcijfers zijn dus niet goed geadministreerd. Het totale bezoekersaantal van 90.000 lijkt op zich niet
onmogelijk, maar wel erg hoog (dat blijkt ook uit de jaarrekening: met een omzet van circa € 140.000 per
jaar en 90.000 bezoekers is de opbrengst per bezoeker zeer laag: circa € 1,55 per bezoeker. De meeste
entreekaarten kostten echter 2 euro of meer).
Dat de raming van de bezoekersaantallen van de Marke grotendeels gebaseerd is op de bezoekersaantallen van De Watermulder, stuit , naast het administratievraagstuk, op een aantal bezwaren:
 Het profiel van De Marke verschilt sterk van De Watermulder. De Watermulder bevatte een
buitenbad en was gelegen nabij twee accommodaties van de Molecaten groep, waarvan gasten ook
toegang hadden tot het bad (al was dit bezoekersaantal laag, bron: De Marke). De Marke bevat nu
echter geen buitenbad en is ook niet nabij het Molecaten park gelegen. Met een forse daling van de
bezoekersaantallen ten opzichte van de (geschatte bezoekersaantallen van) De Watermulder had
dan ook rekening moeten worden gehouden;
 De bezoekersaantallen van leszwemmen en schoolzwemmen zijn mogelijk overschat (totaal 48.000
bezoeken in 2009). Uitgaande van de leeftijdsgroep kinderen van 4 t/m 7 jaar (in 2009 waren dit 647
kinderen in de gemeente Hattem, bron: CBS) zouden bijvoorbeeld circa 450 leerlingen aan
13

schoolzwemmen hebben deelgenomen (terwijl dit al jaren stabiel is op circa 270 leerlingen) en
zouden bijna twee keer zoveel kinderen moeten hebben deelgenomen aan leszwemmen als nu (of
twee keer zo vaak).
Het aantal recreatieve volwassen bezoekers van de Watermulder is gebaseerd op het toenmalige
combibad (met buitenbad). Ook hier geldt dat De Marke geen buitenbad heeft en dus minder
aantrekkelijk is voor recreatief bezoek. Het handhaven van het aantal volwassen recreatieve
bezoekers van De Watermulder (22.000 bezoekers per jaar) in de raming voor de Marke is niet
realistisch.
We denken dat op basis van een realistisch animocijfer (circa 5,0) een bezoekersaantal van circa 60.000
bezoekers per jaar wel mogelijk is (zie hoofdstuk 4).
3.3.
Analyse opbrengsten
In onze analyse van de opbrengsten gaan we (op basis van de resultatenrekening 2013 en de
verwachting voor 2014-2017) niet alleen in op de opbrengsten per doelgroep, maar ook op de
opbrengsten per uur en per bezoeker.
Ten aanzien van de opbrengsten concluderen we het volgende:
 Algemeen: in de opbrengsten valt op dat naast de reguliere inkomsten uit entree- en lesgelden en
subsidies er ook sprake is van behoorlijke inkomsten uit verhuurbare ruimten. Uiteraard staan hier
ook gedane investeringen in het gebouw tegenover, al is niet precies duidelijk hoe groot deze
investeringen in deze ruimten zijn geweest;
 Verhuurbare ruimten: de belangrijkste ‘huurders’ zijn het centrum voor Jeugd en Gezin van Veritan
en een logopedie-praktijkruimte. Vanaf 2014 is RTV Hattem een structurele huurder. Het huidige
bedrag van € 73.510 per jaar stijgt dan met € 8.000. Door de toename van de huur van het
Jeugdhonk nemen de inkomsten uit verhuurbare ruimten vanaf 2014 toe tot € 84.810. Deze relatief
hoge inkomsten zijn niet erg gebruikelijk voor zwembaden, maar dragen wel positief bij aan het
exploitatieresultaat. We merken op dat de verwachte toename van huur voor RTV Hattem en het
Jeugdhonk reëel lijken, maar dat naast RTV Hattem voor een deel van de tijd van ruimte ook nog een
huurder gevonden moet worden (taakstellend bedrag). Hetzelfde geldt voor de andere verhuurbare
ruimten (taakstellend);
 Tarieven/opbrengsten per bezoeker: de opbrengsten per bezoeker zijn iets hoger dan gemiddeld,
zoals ook blijkt uit de benchmark. De opbrengsten per bezoeker zijn berekend aan de hand van de
opbrengsten, tarieven en bezoekersaantallen. Met name de opbrengst per bezoeker van
leszwemmen, verhuur van verenigingen en doelgroepen zijn hoger dan gemiddeld. De totale
opbrengst per bezoeker (excl. de opbrengst van verhuurbare ruimten) is hoger dan de regionale en
landelijke gemiddelden. Dit heeft uiteraard een positieve invloed op het resultaat. Het werkelijke
resultaat per bezoeker is voor De Marke nog positiever, gezien de inkomsten uit verhuurbare
ruimten die hier nog niet zijn meegerekend.
Tabel 3.8.
Doelgroep
Benchmark opbrengsten per bezoeker (2013) in euro’s, excl. BTW
Kinderen - leszwemmen
Verhuur vereniging
Schoolzwemmen
Volwassen/recreatief
Doelgroepen
Totaal
De Marke
8,90
7,45
2,55
3,75
4,90
5,55
Bad A
6,90
1,75
2,00
2,80
3,75
4,15
Bad B
5,00
g.g.
2,80
1,40
2,25
3,00
Bad C
7,00
2,50
5,35
2,75
4,35
3,90
Gelderland
/Utrecht
8,60
4,75
1,65
3,40
4,05
4,55
Landelijk
8,45
2,65
1,15
3,05
4,30
4,10
14

Tarieven/opbrengsten per uur: om inzicht te verkrijgen in de bijdrage aan het resultaat, is de
opbrengst voor elk van de doelgroepen/segmenten ook per uur berekend voor De Marke. Hier is
geen benchmark voor beschikbaar. Dit is een indicatie, omdat de resultaten van 2013 zijn vergeleken
met de nieuwe programmering/uren van 2014.
Tabel 3.9.
Doelgroep
Opbrengsten en groepsgrootte De Marke per uur (2013) in euro’s, excl. BTW
Groepsgrootte
per bad per uur Opbrengst per uur
Kinderen - leszwemmen
8
71,60
Verhuur vereniging
5
41,80
Schoolzwemmen
18
47,60
Volwassen/recreatief
5
18,00
Doelgroepen
6
30,25
Totaal
6
39,55
Uit de tabel valt op dat de personeelskosten net uit de opbrengsten kunnen worden terugverdiend.
Leszwemmen levert per uur relatief het meest op en recreatief zwemmen het minst. Ook doelgroepen
leveren per uur minder dan gemiddeld op, mogelijk door het relatief lage aantal bezoekers in het bad per
uur (gemiddeld 6 personen per bad per uur, bij opening van beide baden 12 personen); hetzelfde geldt
voor recreatief zwemmen (10 personen per uur totaal in beide baden).
Let wel, per uur dat een bad open is kost een personeelslid gemiddeld 40 euro per uur. Vrij- en
banenzwemmen zijn activiteiten die relatief weinig per uur opbrengen. Met name bij banen- en
vrijzwemmen worden zelfs de personeelskosten maar voor de helft terugverdiend. Deze activiteit kost
relatief veel geld en personeel. Bij de gemiddelde groepsgrootte van 5 personen zijn immers 2
zweminstructeurs noodzakelijk bij opening van beide baden. Dat zijn per uur gemiddeld opbrengsten van
circa 20 euro en variabele personeelskosten van 80 euro;
 Verdeling opbrengsten: de opbrengst uit leszwemmen is de grootste opbrengst uit de exploitatie en
vormt bijna de helft van de omzet uit baduren (excl. horeca). De Marke focust duidelijk op het
leszwemmen en de doelgroepen. De omzet van de doelgroepen blijft echter achter en zal de
komende jaren nog groeien( zie hoofdstuk 4);
 Horeca: het grootste deel van het horecapersoneel is niet meer werkzaam per 1 januari 2014. De
horeca-opbrengst was met ruim 23.000 euro al niet zeer hoog (0,50 euro per bezoeker) en zal zonder
wijziging (nu wordt de balie deels bemand met vrijwilligers en personeel van MFC De Marke) nog
verder dalen, aangezien met name op automaten wordt ingezet.
Tabel 3.10.
Opbrengsten De Marke naar segment (2013) in euro’s, excl. BTW
Doelgroep
Opbrengst (2013)
Kinderen – leszwemmen
112.016
Verhuur vereniging
37.311
Schoolzwemmen
29.981
Volwassen/recreatief
40.708
Doelgroepen
27.541
Totaal omzet baduren
247.557
Horeca (-/-/ inkoop)
12.369
Diversen
1.211
Verhuurbare ruimten
73.927
Totale opbrengsten
335.064
15
3.4.
Analyse kosten
De kostenopbouw van 2013 was voor de Marke als volgt:
Tabel 3.11.
Kosten De Marke naar segment (2013) in euro’s, excl. BTW
Post
Kosten (2013)
Personeelskosten
322.304
Huisvesting
181.361
Exploitatiekosten
48.551
Verkoopkosten
3.118
Algemene kosten
49.367
Totaal exclusief kapitaallasten
604.701
Kapitaallasten
315.741
Totaal kosten
920.442
Raming (2014)
271.700
185.908
39.500
12.000
23.335
532.443
314.477
846.920
In de begroting voor 2014 is de nieuwe programmering nog niet opgenomen. In hoofdstuk 4 stellen we
een begroting voor 2014-2017 op conform de nieuwe programmering. Ten aanzien van de kosten
concluderen we het volgende, mede op basis van de benchmark:
 De personeelskosten (271.700 euro) zijn relatief hoog. Het bedrag voor 2014 bestaat uit 238.000
salariskosten (exclusief directie)2, 27.500 personeelskosten voor de techniek en 6.200 voor de
ziekteverzuimverzekering. De formatie is 5,73 FTE plus 0,5 FTE voor techniek en 0,76 FTE voor
schoonmaak. In 2014 zullen de personeelskosten dalen, omdat in 2013 nog kosten voor horeca- en
baliepersoneel zijn opgenomen. Uit de benchmark blijkt echter dat de personeelskosten (excl.
directie) redelijk gemiddeld zijn per FTE. Per bezoek zijn de personeelskosten echter hoog ten
opzichte van de vergelijkbare baden. De benchmark geeft het volgende resultaat (gekozen is voor
2014, omdat dat de meest actuele situatie weergeeft):
Tabel 3.12.
Benchmark personeelskosten De Marke (2014) in euro’s, excl. BTW
Post
De Marke
Bad B
Bad C
Bad D
Bezoekers
47.388
112.515
136.500
140.000
Personeelskosten
271.700
305.650
518.000
465.000
Personeelskosten per FTE
41.865
33.225
42.810
46.500
Personeelskosten per bezoek
5,75
2,70
3,80
3,30
FTE per 10.000 bezoekers
1,3
0,8
0,9
0,7
Uit de benchmark blijkt dat de personele inzet niet goed past bij het aantal bezoekers van het bad.
Overige exploitatiekosten
Energiekosten: de energiekosten (110.000 euro per jaar) passen qua absoluut bedrag bij de configuratie
en het type bad dat De Marke is, maar bedragen door het beperkte aantal bezoekers al 2 euro per
bezoek;
 Afschrijving: over de afschrijvingsmethode is overeenstemming;
 OZB: de verhoogde OZB is meegerekend in de begroting;
 Algemene kosten: worden beperkt tot enkele tienduizenden euro’s. Er is hieronder voor 2013 nog
een bedrag van 16.000 euro aan advieskosten opgenomen; dit bedrag vervalt in 2014;
 Overige exploitatiekosten: ten aanzien van de overige kosten (excl. kapitaallasten) blijkt dat ook deze
per bezoek relatief hoog zijn. Het overgrote deel van deze kosten (energie, onderhoud, algemene
kosten) hangen samen met de configuratie en exploitatie van het bad en niet zozeer met het aantal
bezoekers.
2
De directiekosten worden nu opgenomen onder MFC De Marke.
16
Door het beperkte aantal bezoekers in relatie tot de oppervlakte zwemwater zijn ook de overige
exploitatiekosten per bezoeker relatief hoog, tot wel meer dan twee maal het gemiddelde van de
drie genoemde baden.
Tabel 3.13.
Benchmark overige exploitatiekosten De Marke (2013) in euro’s, excl. BTW
Post
De Marke
Bad B
Bad C
Bad D
Bezoekers
47.388
112.515
136.500
140.000
Overige exploitatiekosten
282.400
172.000
263.000
398.500
Overige exploitatiekosten per bezoeker
7,00
1,55
1,95
2,85
De kosten zijn hoog ten opzichte van het aantal bezoekers, maar relatief laag ten opzichte van de
oppervlakte zwemwater. Uit de benchmark blijkt dan ook een positief beeld voor de kosten gerelateerd
aan het zwemwater.
Tabel 3.14.
Benchmark totale kosten per m2 zwemwater De Marke (2013) in euro’s, excl. BTW
Post
De Marke
Bad B
Bad C
Bad D
Kosten per m2 zwemwater
1.500
2.300
1.690
1.855
De absolute kosten blijven echter hoog. Door de relatief hoge personeelskosten per bezoek en de
overige exploitatiekosten per bezoek zijn voor De Marke uiteraard ook de totale kosten per bezoeker en
per inwoner uiteindelijk relatief hoog. Het exploitatieresultaat is hierdoor ook behoorlijk negatief,
waardoor de Marke een beroep doet op een hoger subsidiebedrag.
3.5.
Analyse resultaat
De exploitatie van De Marke geeft over 2013 en 2014 de volgende resultaten weer (2014 conform
huidige begroting):
Tabel 3.15.
Benchmark resultaat De Marke (2013/2014) in euro’s, excl. BTW
Post
2013
Opbrengsten
335.064
Kosten excl. kapitaallasten
604.701
Exploitatieresultaat
-/- 269.637
Kapitaallasten
315.741
Resultaat
-585.378
2014
368.810
532.443
-/-164.633
314.477
-479.110
In 2013 was het resultaat circa 585.000 euro negatief en naar verwachting zal het resultaat in 2014 –naar
verwachting van het bestuur-- circa 479.000 euro negatief zijn, een besparing van ruim € 100.000 per
jaar. Deze besparing wordt met name gerealiseerd door lagere personeelskosten (nauwelijks horeca- en
baliepersoneel), lagere algemene kosten (geen advieskosten meer, minder accountantskosten, lagere
kantoorkosten); de opbrengsten nemen per saldo beperkt toe. Er kunnen geen onderhoudskosten meer
worden doorbelast aan de gemeente vanaf 2014.
We analyseren het exploitatieresultaat van De Marke (excl. kapitaallasten en exclusief subsidies, deze
zijn nog niet hierin opgenomen) in relatie tot de andere zwembaden, het aantal bezoekers, het aantal
inwoners en de oppervlakte zwemwater. De verhuurbare ruimten zijn hierbij ook meegerekend als
opbrengsten.
17
Tabel 3.16.
Benchmark resultaat De Marke (2014) in euro’s, excl. BTW
Post
De Marke
Bad B
Bad C
Bezoekers
47.388
112.515
136.500
Expl. resultaat
-165.000
-110.000
-221.000
Expl. resultaat per bezoeker
-3,50
-1,00
-1,60
Expl.resultaat per inwoner
-14,05
-5,00
-6,40
Bad D
140.000
-296.000
-2,10
-9,30
Uit de benchmark blijkt dat kosten per bezoek in De Marke erg hoog zijn: circa 3,50 euro per bezoeker
voor de exploitatie. De kapitaallasten zijn hierin nog niet opgenomen (het tekort zou dan circa 9,50 euro
per bezoek bedragen). In de andere baden is het resultaat (exclusief kapitaallasten) ongeveer tussen de 1
en 2 euro per bezoek. De kosten verschillen wel met de Marke (soms hoger, soms lager), maar het
bezoekersaantal in de andere baden is veel hoger, waardoor de kosten gespreid worden over een groot
aantal bezoekers.
3.6.
Analyse organisatie
Het team heeft ook het zwembad bezocht, gesproken met een vertegenwoordiging van het personeel en
met het management en de penningmeester van het bestuur (10 januari 2014). Daarnaast is de kwaliteit
van het zwemonderwijs geanalyseerd en geïnspecteerd (27 januari 2014). We trekken daaruit de
volgende conclusies:
 Personeel: het personeel bestaat uit 8 personeelsleden (excl. directie en onderhoud en enkele
oproepkrachten). Het valt op dat een groot gedeelte van het personeel met name qua zwemlessen
niet aansluit bij de meest actuele inzichten, en onvoldoende bijscholing heeft genoten om met name
qua zwemlessen te voldoen aan de meest moderne eisen. De roostering en het invullen van de
personeelsplanning zou qua effectiviteit verbeterd kunnen worden;
 Veranderingen: daarnaast zijn een aantal personen die in de exploitatie een meer dan gemiddelde
invloed uitoefenen, in de besluitvorming maar ook op operationeel vlak. Het personeel is zeer
betrokken, want het is ‘hun’ bad, waardoor veranderingen wel moeilijker zijn te implementeren. De
interim directeur is gestart met veranderingen door te voeren. Meer dialoog vanuit de directie zou
wel bijdragen aan het draagvlak van deze veranderingen onder het personeel;
 Zwemlessen: de organisatie hiervan is verouderd en de omzet ten opzichte van de personeelsuren is
te laag. Zo is het aantal FTE per zwemlesuur te hoog (gemiddeld 3-4 personeelsleden aanwezig met
in totaal gemiddeld 16 kinderen per zwemles). Het hoofd zwemzaken is hierbij in feite niet echt
nodig. De lessen worden niet efficiënt gegeven en zouden qua kwaliteit verbeterd kunnen (en
moeten) worden;
 Administratie: de administratie is verouderd en niet van deze tijd. De administratie kost veel extra
uren (20 uur per week), en kan worden gemoderniseerd. Het registreren van de klanten kan veel
eenvoudiger (automatiseren). Bij het uitvallen van een administratieve kracht is het moeilijk om hier
vervanging voor te vinden en te zorgen dat men de inkomsten en uitgaven op een juiste manier blijft
regristeren.
3.7.
Conclusies
Algemeen
De Marke is een zwembad dat is gebouwd voor de Hattemse bevolking, al trekt het bad ook relatief veel
bezoekers van buiten de gemeente. Hattem is een kleinere gemeente met iets minder dan 12.000
inwoners. Voorheen beschikte Hattem over een binnen-en buitenbad (De Watermulder) dat ook
toegankelijk was voor gasten van Molecaten, waardoor deze gasten ook hier konden zwemmen (met
name in het buitenbad), een typisch recreatief combibad.
18
Bij de keuze voor De Marke is qua bezoekersaantallen te sterk uitgegaan van de bezoekersaantallen van
De Watermulder. De Marke heeft een hele andere configuratie: een doelgroepen - en instructiebad,
bovendien zonder buitenbassins. Er zijn daardoor in 2010 te hoge bezoekersaantallen geraamd voor alle
categorieën. Het geraamde bezoekersaantal van 105.500 bezoekers (‘Raad 2010’) past niet bij de
bevolkingsomvang van Hattem is hierdoor niet realistisch.
Capaciteit en bezoekersaantallen
Bij het inwoneraantal van de gemeente Hattem past, uitgegaan van met name een lokaal bereik, een bad
van circa 230 m² met op jaarbasis circa 51.000 bezoekers. Het huidige bad omvat echter 412 m2 en is
daarmee erg groot in relatie tot het aantal inwoners. Daarnaast zijn er ook geen vaste recreatieve
voorzieningen (recreatieve baden trekken doorgaans meer bezoekers) en het is dus vrijwel onmogelijk
om circa 100.000 bezoekers per jaar te trekken. In het volgende hoofdstuk komen enkele scenario’s aan
de orde die aangeven welke groei wel in het bad is te realiseren.
Opbrengsten
De entreeopbrengsten per bezoeker zijn iets hoger dan in andere zwembaden, zonder dat de prijzen te
hoog zijn. Ook zijn er relatief veel inkomsten uit verhuurbare ruimten, waar uiteraard weer hogere
kapitaallasten tegenover staan door de gedane investeringen in deze ruimten. Het taakstellende karakter
van een deel van de inkomsten uit verhuurbare ruimten vraagt wel veel effort en focus om deze
inkomsten daadwerkelijk te realiseren.
De totale opbrengsten per bezoeker zijn hierdoor relatief hoog. Meer opbrengsten zijn alleen te
realiseren door meer bezoekers te trekken.
Resultaat
Nu het zwembad is gerealiseerd en geopend, hebben veel exploitatiekosten een vast karakter en kan ook
het bezoekersaantal maar in beperkte mate worden verhoogd. De mogelijkheden om het resultaat
positief te beïnvloeden zijn daarom niet onbeperkt. In het volgende hoofdstuk doen we suggesties hoe
de exploitatie van Zwembad De Marke kan worden verbeterd, gegeven de configuratie, de omvang en de
technische staat van het bad. Per onderdeel (kosten en opbrengsten) doen we hiertoe aanbevelingen en
praktische suggesties, die in hoofdstuk 4 worden uitgewerkt in een begroting voor de jaren 2014-2017.
19
4.
OPLOSSINGSRICHTING EN BEGROTING 2014-2017
4.1.
Inleiding
In dit hoofdstuk doen we aanbevelingen voor een strategie om het resultaat van zwembad De Marke te
verbeteren (4.2), inclusief cijfermatige uitwerking in bezoekersaantallen en opbrengsten (4.3.), kosten
(4.4.), resultaat (4.5) en conclusies en aanbevelingen (4.6.).
Vervolgens concluderen we of het zwembad De Marke binnen de door de raad gestelde financiële kaders
kan worden geëxploiteerd in 2014-2017 .
4.2.
Strategie
Zwembad De Marke heeft een relatief grote wateroppervlakte ten opzichte van het aantal inwoners, met
lagere bezoekersaantallen als gevolg. Hierdoor zijn de personeelskosten, maar ook de exploitatiekosten
relatief hoog en zijn er tot en met 2013 forse exploitatietekorten ontstaan. De raad heeft gevraagd of De
Marke binnen de gestelde kaders kan worden geëxploiteerd. Om dit te bereiken, is het noodzakelijk de
bezoekersaantallen en de opbrengsten te verhogen en de kosten, voor zover mogelijk, in lijn te brengen
met de opbrengsten. Omdat de bevolkingsomvang, de configuratie van het bad en de exploitatiekosten
nu grotendeels vaststaan, is het van belang om zoveel mogelijk bezoekers te trekken (meer volume,
constante prijzen), met minder kosten dan nu op de begroting staan. Deze strategie kan in acht
subdoelstellingen worden verduidelijkt.
Meer opbrengsten
 Bereik van De Marke vergroten door in te zetten op werven van bezoekers buiten de gemeente;
 Inzetten op alternatieve geldstromen/budgetten.
 Meer samenwerking en synergie zoeken met het Multifunctioneel Centrum De Marke;
 Horeca meer benutten;
 Verbeteren van de kwaliteit van de zwemlessen;
Minder kosten
 Verbetering van de effectiviteit en efficiëntie van de programmering en personeelsbezetting;
 Personeelskosten in lijn brengen met het aantal bezoekers;
 Administratie professionaliseren en automatiseren.
Op elk van deze doelstellingen gaan we onderstaand nader in en verder geven we aan hoeveel dit kan
bijdragen aan het verminderen van het huidige en voor de komende jaren begrote exploitatietekort.
Algemeen
Eerst merken we in het algemeen op dat al veranderingen in gang zijn gezet (o.a. minder baliepersoneel,
nieuw rooster en programmering, meer groepen). Om aan de doelstellingen te voldoen, zijn er een nog
aantal praktische verbeteringen mogelijk, waarvan een aantal relatief snel kunnen worden ingevoerd en
het toekomstperspectief van de Marke verbetert.
Veranderingen in een organisatie kunnen niet altijd onmiddellijk plaatsvinden. We denken dat een deel
van de veranderingen daarom meer tijd vergt en niet meteen in 2014 kan worden doorgevoerd (zoals
lagere personeelskosten).
20
4.2.1
Meer opbrengsten
Bereik vergroten
Op dit moment komt reeds 34% van de actieve zwemmers (met name doelgroepen en
instructiezwemmers) van buiten de gemeente Hattem (waarvan 23% uit Zwolle). Dit heeft deels te
maken met de watertemperatuur (die in Hattem hoger/beter is dan in Zwolle) en het feit dat het bad
bevalt en Zwolle een tekort aan zwemwater heeft (bron: gemeente Hattem). Aangezien de
bevolkingsomvang van Hattem niet sterk zal groeien de komende jaren, zal de autonome groei van
bezoekersaantallen vanuit Hattem niet voldoende zijn en zal De Marke de blik nog meer dan nu naar
buiten de gemeente moeten richten om op een bovengemiddeld bezoekersaantal uit te komen. Met
gerichte (marketing)acties zou het aantal bezoekers van buiten de gemeente kunnen worden verhoogd.
We gaan er vanuit dat de bezoekersaantallen behoorlijk kunnen stijgen. Dit, en een campagne onder de
eigen bevolking, zal ertoe bijdragen dat we van hoge animocijfers kunnen uitgaan.
Meer samenwerking met MFC De Marke/beter benutten van de horeca
Op dit moment wordt het management van het zwembad reeds gedeeld met MFC De Marke. Het MFC
beschikt over een eigen horeca en twee conciërges, van wie één ook het onderhoud van het zwembad
voor zijn rekening neemt. De gebouwen zijn formeel separaat, maar bouwtechnisch wel met elkaar
verbonden. Wij zijn van mening dat de sporthal, het zwembad en het cultuurhuis nog beter en meer
moeten samen werken, met de volgende voordelen:
 Uitwisselen van personeel. De horeca kan hierdoor op bepaalde tijden voor bepaalde doelgroepen
(waar sociale cohesie een rol speelt) weer bezet worden waardoor de omzet op peil blijft (nu is geen
horeca-omzet meer geraamd). Koffie in de horeca gratis serveren, waardoor sociale cohesie wordt
verhoogd en klanten vaker komen (voor elkaar en niet alleen voor het zwemmen). De omzet zal (op
basis van ervaringscijfers) zelfs met 20% kunnen groeien ten opzichte van de horeca-omzet van 2013
(en loopt verder op bij meer bezoekers);
 Gezamenlijke inkoop van de horeca met het MFC (deze is nu gescheiden).Hierdoor kan een voordeel
van circa 3% op de inkoop ) behaald worden;
 Efficiënter inzetten van personeel: de sporthalbeheerders kunnen ook werkzaamheden in het
zwembad doen (schoonmaak, e.d.) waardoor de externe schoonmaakkosten (geraamd op 8.000 euro
per jaar) zouden kunnen vervallen en ook de personeelskosten hiervoor (indicatie 2015);
 Synergetische aspecten: sportverenigingen uit het MFC zouden ook gebruik kunnen gaan maken van
het zwembad. We ramen de extra omzet op € 4,000,-- per jaar;
 Bij grote activiteiten van de sporthal ook het zwembad betrekken en zeker de horeca. Maak de
infrastructuur zo dat men ook wat gebruikt in deze horeca. Het bedrag hangt sterk af van de
activiteit en de omvang daarvan (PM).
Inzetten op alternatieve geldstromen/budgetten
Een gedeelte van de kosten van schoolzwemmen kan worden gedekt door de formatie van de
combinatiefunctionaris (voor o.a. schoolzwemmen) binnen de gemeente Hattem uit te breiden. Deze
bijdrage wordt geleverd vanuit het Rijk en is een voordeel voor de gemeente. Voor de volledigheid en om
dit bedrag zichtbaar te maken is het geraamde bedrag (€ 25.000) vanaf 2015 in de begroting als
aftrekpost op de personeelskosten opgevoerd. Formeel is dit echter een voordeel voor de gemeente en
niet direct voor de Stichting.
Ook kan worden overwogen om de (zwem)verenigingen een commercieel tarief te laten betalen voor de
huur van het zwembad (indicatie: 120-180 euro per uur, vergelijk het schoolzwemtarief). De subsidie aan
de verenigingen zal dan wel verhoogd moeten worden, waarvoor echter een ander budget zou kunnen
worden aangesproken. Het bedrag hiervan is nog niet geraamd, maar is het nader onderzoeken waard.
21
Verbeteren van de kwaliteit van de zweminstructie
Ten aanzien van de organisatie adviseren we het personeel bij te scholen in het geven van zwemlessen.
Hiervoor is een budget van € 400,-- per persoon beschikbaar bij het Sociaal Fonds Recreatie voor
opleidingen waar men zo mee kan gaan starten. Dit is noodzakelijk om de kwaliteit van de zwemlessen te
verbeteren en ten minste het huidige aantal zwemleerlingen te behouden. We adviseren sterk in te
zetten op het verbeteren van de kwaliteit van de zwemlessen en hier nog dit jaar met een
verbeteringstraject aan te gaan werken. Deze kwaliteitsverbetering is een randvoorwaarde voor de in de
volgende paragraaf geraamde groei van het aantal zwemlesleerlingen.
Het leerlingenvolgsysteem van de zwemlessen zou gedigitaliseerd kunnen worden. De invoer van
gegevens van de leerlingen kan met een tablet gebeuren (nu gebeurt dat met de hand), waarbij de
ouders zelf online de prestaties van de leerlingen digitaal kunnen volgen (dit is goedkoper en meer
inzichtelijk).
4.2.2.
Minder kosten
Meer effectiviteit en efficiëntie/lagere personeelskosten
Het personeelsrooster kan anders en efficiënter ingedeeld worden. Een hoofd zwemzaken is bij een
dergelijk klein bad niet nodig. Verder moet er meer eenheid binnen het team worden gecreëerd.
Personeelsleden zouden meer verantwoordelijkheid kunnen dragen voor bepaalde projecten (b.v.
kwaliteitsverbetering). Veranderingen zijn noodzakelijk, maar draagvlak hiervoor in de vorm van een
plenair overleg en onderbouwing van de veranderingen is ook gewenst.
Een analyse van de personeelsinzet per uur (op detailniveau) in verhouding tot het aantal
bezoekers/opbrengsten is ook gewenst, aangezien de inzet van personeel bovenmatig is (zie hoofdstuk
3). Anderzijds zijn de groepsgroottes soms zeer klein (bv. 5 personen per bad, totaal 10 personen) met 2
of soms 3 personeelsleden aanwezig. In dit voorbeeld zijn de opbrengsten exclusief BTW dan circa 38
euro, met circa 64 euro per uur personeelskosten op basis van 2 toezichthouders, waarbij noch de
personeelskosten noch de vaste kosten worden terugverdiend.
De Marke zal groepen moeten samenvoegen en meer bezoekers moeten aantrekken, waardoor met
dezelfde momentcapaciteit van personeelsleden (en dus kosten) grotere groepen per uur en meer
opbrengsten gegenereerd worden. Uitgangspunt is dat de personeelskosten tenminste terugverdiend
moeten kunnen worden. Een analyse zal moeten leiden tot een sterke verbeterslag.
De personeelskosten in De Marke zouden conform de normen uit de benchmark circa 4,3 FTE moeten
bedragen (op basis van het huidig aantal bezoekers), inclusief directie, techniek, horeca, etc. Een
basisbezetting aan het bad is echter noodzakelijk en de bezoekersaantallen zullen ook toenemen. Wij
denken daarom dat het noodzakelijk en mogelijk is om vanaf 2015 met 4,5 FTE exclusief directie en
technisch personeel te kunnen functioneren in De Marke. Dat is 1,2 FTE minder personeel dan nu (voor
toezichthoudend personeel en administratie).
We denken dat deze besparing mogelijk is door:
 Te besparen op administratie en deze terug te brengen tot 0,25 FTE. Dat vraagt automatisering en
professionalisering. Bovendien kan een deel van het zwembadpersoneel de administratie verzorgen,
door bijvoorbeeld digitale bezoekersadministratie en kassa (pasjes).
 Te streven naar verjonging van het personeel. Jongeren zijn flexibeler, zijn recent opgeleid en
uiteraard goedkoper. Hier is al een start mee gemaakt, maar dit kan nog verder worden doorgevoerd
zodat personeelskosten kunnen worden verlaagd vanaf 2015;
22

Op termijn circa 5 uur per week minder open te zijn voor banenzwemmen/recreatiezwemmen of
deze uren anders in te vullen, bijvoorbeeld voor doelgroepen. Banenzwemmen/vrijzwemmen is een
activiteit die relatief veel personeelskosten vraagt en weinig opbrengt.
Administratie professionaliseren en automatiseren
De administratie kan verder worden geautomatiseerd waardoor personeelskosten bespaard kunnen
worden. Uiteraard dienen een aantal uren beschikbaar te zijn voor administratie, maar dit kan eventueel
ook uitbesteed worden aan een externe partij. De bezoekersadministratie kan verder worden
gedigitaliseerd en dient gekoppeld te worden aan de externe administratie. Hiervoor zijn systemen
beschikbaar. Het management van De Marke is reeds met HR Opleiders in gesprek over de aanschaf van
een dergelijk systeem (offertes zijn opgevraagd).
Met dit systeem is goed te werken, de zwemlessen kunnen ook verder worden geadministreerd
(leerlingenvolgsysteem, dit gebeurt nu nog op papier). Een dergelijk goed registratiesysteem van klanten
en financiën kan op korte termijn worden terugverdiend door extra uren te besparen op personele inzet
(reeds verwerkt in de genoemde 1,2 FTE).
De combinatie van alle genoemde maatregelen kan de kosten beperken enerzijds en meer bezoekers en
opbrengsten opleveren anderzijds. We werken dit uit in een aantal scenario’s (4.3.).
4.3.
Bezoekersaantallen en opbrengsten
Scenario’s
Op basis van de benchmark en de animocijfers (landelijk tussen 3,0 en 6,0) ramen we de opbouw van de
bezoekers van De Marke op basis van drie scenario’s: minimaal scenario, realistisch scenario en
optimistisch (maximaal) scenario. Het minimale scenario (circa 34.000 bezoekers) is zelfs lager dan het
huidige bezoekersaantal, dus dit scenario is niet verder uitgewerkt.
Het realistische scenario gaat uit van een net iets bovengemiddeld animocijfer van circa 5 ( 5 bezoeken
per inwoner per jaar), ofwel circa 60.000 bezoeken per jaar. Het maximale scenario gaat uit van een
gemiddelde bezetting van de wateroppervlakte van De Marke (die relatief groot is). Dit betekent echter
een zeer hoog (iets hoger dan maximaal) animocijfer voor het zwembad (veel bezoeken ten opzichte van
de bevolkingsomvang,). Dit scenario gaat uit van circa 74.000 bezoekers.
Tabel 4.1.
Scenario’s ontwikkeling bezoekersaantal De Marke (2017)
Post
Huidig
Minimaal
Realistisch
Maximaal
Instructiezwemmen/leszwemmen
13.690
7.030
16.400
16.400
Doelgroepen
5.605
3.515
8.200
10.545
Schoolzwemmen
11.715
5.860
11.715
11.715
Verhuur verenigingen /groepen
5.000
5.860
10.545
12.885
Recreatief zwemmen
11.370
11.715
12.885
22.259
Totaal
47.390
33.980
59.745
73.805
We werken onderstaand de opbrengsten van zowel het realistisch scenario (4.3.1.) als het maximale
scenario (4.3.2.) verder uit.
23
4.3.1
Realistisch scenario
Om meer bezoekersaantallen te realiseren dan nu en tegelijkertijd de (personeels)kosten te beperken,
zijn de maatregelen benodigd die in hoofdstuk 3 zijn beschreven. Dit is een behoorlijk opgave, waarbij
veel meer bezoekers van buiten Hattem moeten worden getrokken, het rooster moet worden
geoptimaliseerd (met minder personeel) en de kwaliteit van de zwemlessen moet worden verbeterd.
Om de opbrengsten te verhogen moet het zwembad streven naar meer volume (meer bezoeken).
Aangezien de prijzen voor vrijwel elk segment gemiddeld of iets hoger dan gemiddeld zijn, adviseren we
geen structurele prijsverhogingen door te voeren (de begroting gaat niet uit van indexatie van kosten en
opbrengsten). Ten aanzien van hogere bezoekersaantallen adviseren we in te zetten op meer doelgroepen instructiezwemmen en verhuur aan groepen en verenigingen. We gaan ervanuit dat:
 Door in te zetten op doelgroepen het aantal doelgroepbezoekers toeneemt van circa 5.600 nu naar
circa 8.000 bezoekers in 2017 (een toename van circa 40%). Dit is een behoorlijke opgave waar veel
inspanningen voor moeten worden verricht. We gaan ervanuit dat reeds dit jaar hiervan de eerste
effecten merkbaar worden. De Marke zou eventuele extra bezettingsuren die gepaard gaan met
meer doelgroepbezoekers zoveel mogelijk moeten beperken en de uren (zowel qua bezetting als
personeel) binnen de huidige programmering moeten vinden. Als dit niet mogelijk blijkt, moet meer
groepen worden samengevoegd om tot meer efficiëntie te komen (grotere groepen);
 Het aantal instructiezwemmers zal beperkt kunnen toenemen (want is reeds bovengemiddeld), maar
hiervoor (en om het huidige bezoekersaantal te behouden) zal de kwaliteit eerst moeten worden
verbeterd. We gaan ervan uit dat de geraamde groei (circa 11%) in 2017 gerealiseerd kan worden
(door jaarlijks te groeien). We adviseren vanwege ook te kiezen voor grotere groepsgroottes. Het
gemiddeld aantal kinderen per groep per bad is nu 8-9 en zal voor de efficiëntie circa 10-11
(marktconform) moeten bedragen;
 Het aantal bezoekers uit verhuur aan verenigingen en bepaalde (doel)groepen is nu laag (al zijn er al
enkele concrete nieuwe groepen getrokken vanaf eind 2013, zoals het Reumafonds en groepen met
fysiotherapiepatienten) en zal fors moeten toenemen tot circa 10.500 bezoekers per jaar. Dat vergt
ook inspanning en focus, maar er is alweer succes geboekt door een vereniging die had opgezegd
weer opnieuw als huurder voor De Marke aan te trekken. Overigens kan ‘verhuur’ ook betekenen
dat aan bepaalde doelgroepen wordt verhuurd. Het is dan min of meer arbitrair tot welk segment dit
in de exploitatie wordt gerekend (doelgroepen of verhuur). De bezoekersaantallen van deze beide
segmenten zouden daarom ook als één totaal geanalyseerd kunnen worden;
 Het aantal schoolklassen en kinderen in de leeftijd voor schoolzwemmen ligt voor de komende jaren
min of meer vast (het aantal jonge kinderen daalt zelfs iets de komende jaren in Hattem). Dit aantal
is reeds marktconform en daarom gaan we uit van een stabilisatie van dit aantal;
 Voor de recreatieve bezoekers is op basis van het huidige bad (weinig recreatieve voorzieningen) en
de concurrentiepositie in de regio weinig groei mogelijk.
Begroting
Dat leidt tot de volgende raming voor de bezoekers de komende jaren:
Tabel 4.2
Raming bezoekersaantallen De Marke (realistisch scenario)
Post
2013
2014
2015
Instructiezwemmen/leszwemmen
13.690
14.400
15.100
Doelgroepen
5.605
6.250
6.900
Schoolzwemmen
11.715
11.715
11.715
Verhuur verenigingen /groepen
5.000
6.400
7.800
Recreatief zwemmen
11.370
11.750
12.100
Totaal
47.390
50.515
53.615
2016
15.800
7.550
11.715
9.200
12.450
56.715
2017
16.400
8.200
11.715
10.545
12.885
59.745
24
De bijbehorende opbrengsten voor 2014-2017 zijn (vergeleken met de definitieve opbrengsten voor
2013):
Tabel 4.3
Raming opbrengsten De Marke 2013-2017 (realistisch scenario)
Post
2013
2014
2015
Instructiezwemmen/leszwemmen
112.016
128.160
134.390
Doelgroepen
27.541
30.688
33.879
Schoolzwemmen
29.990
29.990
29.990
Verhuur verenigingen /groepen
37.311
47.744
58.188
Recreatief zwemmen
40.708
44.063
45.375
Verhuurbare ruimten
73.927
84.810
91.235
Horeca (minus inkoop)
12.369
16.514
18.336
Omzet uit gebruikers sporthal MFC
0
4.000
4.000
Diversen
1.211
1.000
1.000
Totaal
335.064
386.968
416.394
2016
140.620
37.071
29.990
68.632
46.688
94.735
19.397
4.000
1.000
442.132
2017
145.960
40.267
29.990
78.658
48.326
98.235
20.433
4.000
1.000
466.870
De inkomsten bedroegen € 335.000 in 2013 en ramen we op circa € 466.000 in 2017, een verschil van
circa € 130.000.
4.3.2
Maximaal scenario
Het maximale scenario vraagt een bezoekersaantal wat iets boven het maximum landelijke animocijfer
ligt. Dit bezoekersaantal is niet onmogelijk, maar vraagt met name veel meer recreatieve bezoekers. De
andere segmenten kunnen niet of beperkt verder groeien dan in het realistisch scenario is voorzien. Het
bad beschikt op dit moment nauwelijks over recreatieve voorzieningen. We voorzien daarom twee
mogelijke keuzes:
 Het bad te profileren als specialistisch medisch bad voor doelgroepen, waardoor meer dan het
berekende maximaal aantal bezoekers uit doelgroepen kunnen worden getrokken. Dit vraagt extra
geschoold personeel en mogelijk meer voorzieningen. Ook zullen de personeelskosten niet alleen op
totaal niveau, maar ook per bezoeker weer verder toenemen. Dergelijke groepen hebben immers
meer aandacht nodig en deze doelgroepen vragen om kleinere groepsgroottes. Vervoer van en naar
instellingen en/of de woonplaats kan er sterk aan bijdragen om een groot aantal bezoekers uit deze
deze doelgroepen (ook van verder weg) naar De Marke te trekken. Ook dat brengt kosten met zich
mee;
 De concurrentie met de omliggende recreatieve baden in o.a. Wezep en Zwolle aan te gaan en
verder door te ontwikkelen naar een recreatief bad (upgrading van bovenlokaal tot regionaal bereik)
Dit vraagt om behoorlijke nieuwe investeringen in het bad (recreatieve voorzieningen) om deze
recreatieve bezoekers te trekken. In een maximaal scenario trekt het bad 14.000 bezoekers meer
dan in het realistisch scenario. Dat levert extra opbrengsten op van circa € 56.000 per jaar.
Daartegenover staan meer personeelskosten voor toezicht (in totaal, niet per bezoeker) en blijft er
beperkt ruimte over om deze investeringen te doen.
Tabel 4.4
Raming bezoekersaantallen De Marke (maximaal scenario)
Post
2013
2014
2015
Instructiezwemmen/leszwemmen
13.690
14.400
15.100
Doelgroepen
5.605
6.850
8.100
Schoolzwemmen
11.715
11.715
11.715
Verhuur verenigingen /groepen
5.000
7000
9.000
Recreatief zwemmen
11.370
13.800
16.300
Totaal
47.390
53.765
60.215
2016
15.800
9.250
11.715
11.000
18.800
66.565
2017
16.400
10.544
11.715
12.887
22.259
73.805
25
De kosten/investeringen die dit vraagt zijn sterk afhankelijk van de keuzes die worden gemaakt. Voor de
raming van de opbrengsten gaan we uit van het scenario van het recreatieve bad (zie tabel 4.5.).De
bijbehorende opbrengsten voor 2014-2017 zijn(vergeleken met de definitieve opbrengsten voor 2013:
Tabel 4.5
Raming opbrengsten De Marke 2013-2017 (maximaal scenario)
Post
2013
2014
2015
Instructiezwemmen/leszwemmen
112.016
128.160
134.390
Doelgroepen
27.541
33.634
39.771
Schoolzwemmen
29.990
29.990
29.990
Verhuur verenigingen /groepen
37.311
52.220
67.140
Recreatief zwemmen
40.708
51.750
61.125
Verhuurbare ruimten
73.927
84.810
91.235
Horeca (minus inkoop)
12.369
16.514
20.594
Omzet uit gebruikers sporthal MFC
0
4.000
4.000
Diversen
1.211
1.000
1.000
Totaal
335.064
402.078
449.245
2016
140.620
45.418
29.990
82.060
70.500
94.735
22.765
4.000
1.000
491.088
2017
145.960
51.771
29.990
96.137
83.471
98.235
25.241
4.000
1.000
535.806
De inkomsten ramen we op € 335.000 in 2013, oplopend tot circa € 536.000 in 2017, een verschil van
circa € 200.000.
4.4.
Kosten
4.4.1
Realistisch scenario
Ten aanzien van de kosten ramen we de volgende kosten op 2014-2017.
Personeelskosten
 We gaan ervanuit dat de genoemde besparing vanaf 2015 kan worden ingevuld;
 Met een gemiddelde van schaal 5 (circa 2.100 euro bruto per maand). Inclusief vakantiegeld (8%) en
toeslag werkgeverslasten (circa 25%) betekent dat circa 34.000 euro per FTE . De personeelskosten
inclusief werkgeverslasten, exclusief techniek en directie bedragen dan circa € 180.000 (in 2014 in
eerste instantie begroot op € 238.000 per jaar);
 Voor de techniek gaan we uit van 0,25 FTE zoals genoemd, de kosten bedragen dan € 13.750 per
jaar;
 We ramen de kosten voor ziekteverzuim op gemiddeld 3,75% van de personeelskosten (in de
begroting van de Stichting ontbreken deze jaarlijkse kosten);
 Inclusief de ziekteverzuimverzekering (€ 6.200 per jaar) bedragen de personeelskosten dan
€ 207.150 per jaar vanaf 2015 (nu begroot op € 271.700 per jaar). Als de bezoekersaantallen stijgen,
gaan we ervanuit dat de personeelskosten door efficiënter opereren gelijkblijven, tot een maximum
van circa 60.000 bezoekers. Vanaf dit aantal bezoekers is, conform de benchmark, weer meer
personeel noodzakelijk.
Huisvestingskosten
Op huisvestingskosten kunnen wellicht nog beperkte bezuinigingen worden doorgevoerd. De omvang
van het bad en de verwarmingstechniek liggen vast en de energielasten passen bij dit bad, maar wellicht
kan een specialist nog enkele duizenden euro’s besparen op de energiekosten. Andere besparingen op
de huisvestingskosten zijn nauwelijks te realiseren.
We gaan ervanuit dat bij toenemende bezoekersaantallen de huisvestingskosten beperkt stijgen: alleen
de energie- en schoonmaak lasten nemen licht toe.
26
Exploitatiekosten
De kosten voor onderhoud van € 34.000 zijn wat ruim en kunnen omlaag naar circa € 30.000 per jaar. We
gaan ervanuit dat deze kosten ook toenemen met de groei van het aantal bezoekers (het gaat dan om
enkele duizenden euro’s per jaar).
Verkoopkosten/externe communicatie
De verkoopkosten zijn in 2013 niet conform begroting ingezet, omdat de directie alleen gerichte acties
wenst en met name heeft ingezet op de programmering en kostenbesparing. De marketingstrategie is als
volgt:
 De Marke heeft bepaald dat er 4 thema's zijn waarop het bad zich kan profileren:
 Gezond/medisch/wellness;
 Sportief/prestatie;
 Les/educatie;
 Recreatie/ontspanning.
 Op basis van deze thema's moet er marketing worden uitgezet:
 Ontwikkelen voorbeeldfilmpjes per thema voor de website;
 Thema huis-aan-huis blad voor de regio met alle thema's daar in benoemd;
 Spots naar aanleiding van de filmpjes op de regionale TV;
 Ontwikkelen van digitale kabelkrant bij alle relevante Hattemse voorzieningen.
We adviseren de marketing met name te richten op De Marke als doelgroepen-en instructiebad.
Hiervoor zouden specifieke doelgroepen kunnen worden benaderd (zoals Reumafonds), maar ook
medische doelgroepen. We adviseren de grotere/medische doelgroepen gericht te benaderen met
accountmanagement (weinig verkoopkosten) en het resterende budget in te zetten (met de
bovenstaande benadering) op instructiezwemmen. Hiervoor zou het bereik niet moeten worden beperkt
tot Hattem maar zeker verbreed worden naar bijvoorbeeld Zwolle en Wapenveld. Dit zou kunnen door
adverteren in regionale en lokale media, maar ook met nieuwsbrieven en free publicity (bv. promotie
naar aanleiding van activiteiten zoals Midzomernachtduik). Op de verkoopkosten kan worden bespaard
door:
 Veel gebruik te maken van free publicity, probeer een zakelijke relatie aan te gaan met journalisten;
 Maak gebruik van de negatieve berichten van de concurrent (’In Hattem kun je wel in warm water
zwemmen’);
 Maak gebruik van advertenties om gratis kranten/brochures uit te geven.
We gaan er daarom vanuit dat de verkoopkosten wat lager zijn dan is begroot door de Stichting (in 2013
is slechts circa € 3.100 besteed aan verkoopkosten), maar dat deze wel toenemen (om met name meer
bezoekers van buiten de gemeente te trekken) tot het oorspronkelijke budget in 2017 van € 12.000.
Begroting
Dit leidt tot de kostenbegroting voor 2014-2017 in tabel 4.6. De vergoeding voor de
combinatiefunctionaris komt overigens niet rechtstreeks ten goede aan de vereniging.
27
Tabel 4.6.
Begroting kosten De Marke 2014-2017 (realistisch scenario)
Post
2013
2014
2015
Personeelskosten
322.304
267.466
207.150
Combinatiefunctionaris
-/- 25.000 -/- 25.000
Huisvesting
181.361
185.908
181.522
Exploitatiekosten
48.551
35.500
36.371
Verkoopkosten
3.118
6.000
8.000
Algemene kosten
49.367
23.335
23.335
Totaal exploitatiekosten
604.701
518.209
431.378
Kapitaallasten
315.741
315.505
313.505
Totaal kosten
920.442
833.714
744.883
2016
207.150
-/- 25.000
186.934
37.213
10.000
23.335
439.632
312.505
752.137
2017
207.150
-/- 25.000
194.106
38.008
12.000
23.335
449.600
311.505
761.105
De kosten nemen af van € 920.000 in 2013 tot circa € 745.000 (in 2015), een kostenbesparing van circa
€ 175.000 per jaar. De lichte toename van huisvestings-, verkoop- en exploitatiekosten (vanaf
respectievelijk 2015 en 2016) hangt samen met de toenemende bezoekersaantallen.
4.4.2
Maximaal scenario
De kosten voor het maximale scenario zijn niet geheel in te schatten. Als wordt ingezet op een recreatief
bad, nemen de kosten voor onderhoud (afhankelijk van de nieuwe voorzieningen) weer toe. Daarnaast is
er uiteraard sprake van meer personeelskosten (vanaf 60.000 bezoekers) en meer kapitaallasten voor de
gedane investeringen. In onderstaand schema zijn de kosten zoveel mogelijk weergegeven.
We gaan ervanuit dat in dit scenario eind 2015 geïnvesteerd wordt in recreatieve voorzieningen. De
bijbehorende kapitaallasten en groei van de huisvestingskomsten hangen sterk af van de voorzieningen
en zijn daarom als PM gekenmerkt.
Tabel 4.7.
Begroting kosten De Marke 2014-2017 (maximaal scenario)
Post
2013
2014
2015
Personeelskosten
322.304
267.466
207.150
Combinatiefunctionaris
-/- 25.000 -/- 25.000
Huisvesting (huidige configuratie)
181.361
188.869
186.824
Exploitatiekosten
48.551
35.500
37.205
Verkoopkosten
3.118
6.000
8.000
Algemene kosten
49.367
23.335
23.335
Totaal exploitatiekosten
604.701
521.170
437.512
Kapitaallasten (huidige configuratie)
315.741
315.505
313.505
Totaal kosten
920.442
836.675
751.017
Extra huisvestingskosten en
kapitaallasten
0
0
0
4.5.
2016
227.000
-/- 25.000
195.726
38.775
12.000
23.335
471.834
312.505
784.339
2017
247.500
-/- 25.000
207.991
40.460
14.000
23.335
508.285
311.505
819.790
PM
PM
Resultaat
In tabel 4.8 t/m 4.10 is het resultaat uitgewerkt voor beide scenario’s.
28
4.5.1
Realistisch scenario
De exploitatiebegroting is als volgt geraamd:
Tabel 4.8.
Begroting De Marke 2014-2017 (realistisch scenario)
Post
2013
2014
2015
Opbrengsten
335.064
386.968
416.394
Exploitatiekosten
604.701
518.209
431.378
Exploitatieresultaat
-/-269.637
-/-131.241
-/-14.984
Kapitaallasten
315.741
315.505
313.505
Resultaat excl. subsidie
-/-585.378
-/-446.746
-/-328.489
Subsidie
267.000
267.000
267.000
Resultaat
-/-318.378
-/-179.746
-/-61.489
2016
442.132
439.632
2.500
312.505
-/-310.005
267.000
-/-43.005
2017
466.870
449.600
17.271
311.505
-/-294.234
267.000
-/-27.234
Aanvullend op de subsidie zal de gemeente het bedrag van de combinatiefunctionaris nog moeten
verstrekken aan de Stichting.
Het onderstaande schema vergelijkt de begroting die wij reëel achten en de bij de gemeente Hattem
voorliggende begroting (die is opgesteld door de Stichting, beide voor het jaar 2017).
Tabel 4.9.
Vergelijking begrotingen De Marke (2017), realistisch scenario
Post
2017 (Stichting)
Opbrengsten
477.235
Exploitatiekosten
502.101
Exploitatieresultaat
-/- 24.866
Kapitaallasten
314.847
Resultaat excl. subsidie
-/- 339.713
Subsidie
267.000
Resultaat
-/- 72.713
2017 (ZKA)
466.870
449.600
17.271
311.505
-/-294.234
267.000
-/-27.234
Uit de tabel blijkt dat de jaarlijkse subsidie van € 267.000 onvoldoende is voor de exploitatie van het
zwembad en dat De Marke niet binnen de door de raad gestelde kaders kan worden geëxploiteerd. Wel
is het tekort in 2017 kleiner dan door de Stichting geraamd, met name door de bezuiniging op
personeelskosten die in de begroting van de Stichting later en veel beperkter is ingeschat.
De verbeterplannen leiden tot een resultaat dat in 2017 bijna € 300.000 beter is dan in 2013, maar een
tekort in de exploitatie kan niet worden voorkomen. Dat is ook niet vreemd, want er zijn weinig
openbare zwembaden in Nederland die de exploitatie (afgezien van kapitaallasten) kostendekkend
kunnen uitvoeren. Vrijwel alle zwembaden krijgen tenminste een bijdrage in de kapitaallasten, de
exploitatie en veelal ook in het groot onderhoud. Vaak nemen gemeenten de kapitaallasten geheel of
gedeeltelijk op zich ( bijvoorbeeld als het zwembad in eigendom is van de gemeente).
De gestelde bijdrage van € 267.000 is niet voldoende om de kapitaallasten te dekken en zal verhoogd
moeten worden tot een bedrag ter hoogte van de kapitaallasten plus een bescheiden bijdrage in de
exploitatie (circa € 294.000 plus bijdrage van de combinatiefunctionaris).
29
In vergelijking met andere zwembaden opereert De Marke in 2017 al bijna kostendekkend, terwijl uit de
benchmark een gemiddeld dekkingspercentage van 70%-80% van de exploitatiekosten (excl.
kapitaallasten) blijkt. Het zwembad slaat hiermee een goede weg in.
4.5.2
Maximaal scenario
De exploitatiebegroting is als volgt geraamd:
Tabel 4.10.
Begroting De Marke 2014-2017 (maximaal scenario)
Post
2013
2014
2015
Opbrengsten
335.064
402.078
449.245
Exploitatiekosten
604.701
521.170
437.512
Exploitatieresultaat
-/-269.637
-/- 119.092
11.733
Extra huisvestingskosten
en kapitaallasten
0
0
2016
491.088
471.834
19.254
2017
535.806
508.285
27.521
PM
PM
Uit het overzicht blijkt een positief exploitatieresultaat vanaf 2015, maar de extra kosten voor
huisvestingen en de extra kapitaallasten van de (mogelijk forse) investeringen in recreatievoorzieningen
zijn hierin nog niet opgenomen. Een berekening hiervan vraagt meer uitwerking van de configuratie en
(aanvullend) onderzoek en dragen ertoe bij dat deze variant ook een exploitatietekort kent.
4.6.
Conclusies en aanbevelingen
We denken dat het realistisch scenario (circa 60.000 bezoekers) haalbaar is binnen een termijn van 4
jaar. De subsidie zou in dat geval verhoogd moeten worden tot circa € 294.000 in 2017 (plus vergoeding
combinatiefunctionaris). Dit vraagt wel de nodige inspanningen en goed management van De Marke
(met ondernemersblik) en een sterke focus op efficiëntie en klantgerichtheid.
We geven de gemeente Hattem de volgende aanbevelingen ter overweging:
 Te kiezen voor het verhogen van de opbrengsten van de Marke door in te zetten op meer bezoekers,
met name op het gebied van (doel)groepen en instructiezwemmen, ook van buiten Hattem. De
kwaliteit van de lessen zal hierdoor wel moeten worden verbeterd (een goed zwemplan is hiervoor
onontbeerlijk). Doel is 60.000 bezoekers in totaal voor De Marke in 2017;
 Te kiezen voor meer samenwerking met het MFC, meer horeca, minder personeel, grotere groepen
per uur (efficiëntie), het benutten van andere geldstromen en een verbeterde en geautomatiseerde
bezoekers- en financiële administratie;
 De opgave die er ligt voor De Marke te concretiseren op detailniveau en de leiding van dit
veranderingsproces in handen te geven van een externe leidinggevende die affiniteit heeft met
zwembaden en de exploitatie daarvan;
 De jaarlijkse subsidie te verhogen naar circa € 294.000 in 2017 plus de vergoeding van de
combinatiefunctionaris (en een hoger bedrag in de komende jaren). De subsidie dekt nu noch de
kapitaallasten noch het exploitatietekort;
 Een aantal zaken nader te (laten) onderzoeken:
- De mogelijkheid om verenigingen meer te subsidiëren zodat ze per uur een commercieel
tarief kunnen betalen met hogere opbrengsten voor de Stichting tot gevolg(nog niet
opgenomen in de begroting)
- De mogelijkheid om in de vakanties zwemweken te organiseren (meer bezoekers);
- Een nader onderzoek naar een bad met een nieuw profiel (medisch bad of recreatief bad, in
het maximale scenario) en de uitwerking hiervan in een exploitatiebegroting..
30

Boudewijn Goedhart - BouwKennis Jaarbijeenkomst

Meer lezen - Vrije Centrumschool Marke

Marke Proat nov. 2014

augustus 2014 U17

Uitslag 3 Rondes

Kiné en animatie organiseren elke dinsdag een uitstap naar het

renovatie zomer 2014 - Zwembad De Sprenkelaar

Markernieuws

kampioenschap van vlaanderen 2014 heren nieuwelingen 29 mei