Gelderse Roos juli 2014

Uitgave van IVN Zutphen - Warnsveld
Jaargang 33, juli 2014, nummer 2
► Berkelgebied als stromend landschap - een beschouwing
► Wat doet Zutphen voor de bij? Een kijkje achter de schermen
► De Ecotuin in de Kastuin, paradijs voor mens én dier
► De roek, een slimme, smerige rotzooitrapper
De Gelderse Roos
Redactioneel
Jouck Iedema
Zonnewende is voorbij en het is iets te koud om echt
zomer te zijn zegt de weerman. Maar de zon schijnt
en ik wil er in zitten om na het ochtendlijk computeren
weer een beetje op te warmen. Heb ik dan toch iets
van een vlinder in me? Ai, wil zo'n lichtvoetig wezen
met mij vergeleken worden? Misschien past een
hommel beter bij me - ooit bij een 'Zutphen op Zondag'
liep ik als verkleed als Hommel rond op de Zutphense
Zaadmarkt, in gezelschap van L. de Wesp. Om
mensen en kinderen te lokken naar de Oude Bornhof
om mee te doen met kriebelbeestjesactiviteiten.
Een hommel is wel een stoer of moet ik zeggen 'cool'
beest. Hij kan veel beter tegen kou dan andere insecten. Neem bijvoorbeeld
de aardhommel, de Bombus terrestris, een toepasselijke naam voor zo'n
zwaar behaard rondronkend, gespierd insect.
Wanneer het nog vroeg in
het voorjaar is en de kou
ternauwernood geweken,
komt hij al tevoorschijn. Hij gebruikt zijn vliegspieren
voor het opwarmen van zijn lijf en zijn beharing zorgt
voor goede isolatie. Hommels zijn sociale wezens,
leven in volken en hebben een koningin.
Ja, ik verdiepte me dus o.a. in de hommel omdat er
allerlei activiteiten rond kruipende, vliegende en ook
zwemmende beestjes te doen waren op en rond De
Kas, voormalige Kaardebol.
De school de Parel organiseerde talentenuren kriebelbeestjes en ik mocht die lessen begeleiden. Dat is
een feest met kinderen van 4 tot 10 jaar die gek zijn
op beestjes onderzoeken. Het gaat over pissebedden,
wormen, bijen, vlinders en we maakten zelfs de omgeving van de school onveilig door op pad te gaan met
insectenbloemenzaadbommen.
Het leukst vind ik de wisselwerking met de kinderen
en hun enthousiasme. En het werken met levend
materiaal natuurlijk. Bodembeestjes genoeg in onze
buurtcompostbak. De meeste kinderen duiken meteen bovenop de wormenbak die op tafel staat en
vissen met hun handen de wormen eruit. De afwachtende beetje bange kinderen kijken met aandacht naar
de hele kleine babywormpjes die ze wel in hun bakje
durven toelaten. Voorzichtig een beetje aaien en
voelen hoe glibberig hij is. Ik krijg zelf de rillingen van
wormen maar met deze kinderen kan ik me toch niet
laten kennen? Kalm kijken en de uitleg afwachten is
niet aan de orde. Ook pissebedden zien hun kans
schoon en marcheren over de tafels; zelfs wormen
verdwijnen stiekem onder de tafel. Dolle pret dus- en
na afloop brengen we de beestjes naar buiten in de
bosjes bij het plein.
2
En bij de waterdiertjesexpeditie, een IVN-kinderactiviteit, waren twee uur niet eens genoeg om de laak en
alle leven langs de oever en in het water onder de loep
te nemen. Een paar kinderen bleken even spoorloos
tot we erachter kwamen dat een buurtbewoner zijn
Verwonderd over zo'n grote uil
Foto: Jouck Iedema
Oehoe uitliet in de Heemtuin. Iedereen was overdonderd door de prachtig oranje ogen van het beest, maar
de keel van het beest klopte hevig- dat kwam van alle
stress. De man beschouwde het dier duidelijk als zijn
kind. Dat er kinderen kwamen kijken vond hij vertederend.
En deze hadden een gave middag, met een bijna
verdronken sok, grote en piepkleine kreeften, een
vraatzuchtige libellenlarve, en tenslotte nog de
schildpadden op de boomstam in de vijver bij het eiland.
In deze Gelderse Roos kunt u het leven van onze IVN
onder de loep nemen. Met verhalen over een stromend landschap, bijen en mensen die zich inzetten
voor bijen, de ecotuin op de tuinen van de Kaardebol-de Kastuinen, het zijn boeiende verhalen die u hopelijk inspireren om ook op onderzoek uit te gaan deze
zomer.
Een goede vangst...
Foto: Jouck Iedema
ACTIVITEITEN IVN - ZUTPHEN/WARNSVELD 2014
Voor de wandelingen op de Gorsselse heide geldt:
Het startpunt is bij de ingang van de hei aan de Elzerdijk te Eefde, tegenover de kartbaan. Honden kunnen
helaas niet mee. Een vrijwillige bijdrage wordt op prijs gesteld. Informatie over de excursie is verkrijgbaar via
tel. 0575-492059/543824.
Excursie Bloeiende Gorsselse heide
Zondag 17 en maandag 18 augustus, 14:00 uur.
Heide is een cultuurlandschap, een landschap dat door mensen geschapen is en door
mensen in stand gehouden wordt. De Gorsselse Heide hoort tot de natte heidegebieden
en heeft daarmee een specifieke plantengroei. Eén van de plantensoorten die hier voorkomt
is de struikheide en die bloeit vooral in augustus. De paarse heide is een lust voor het oog
en een must voor de insecten, vooral bijen. In deze tijd bloeit ook de klokjesgentiaan, een
plantje dat hier ook thuishoort. Natuurgidsen zullen tijdens de wandeling meer vertellen over het gebied en
de daarbij behorende planten en dieren.
Fiets-dag-excursie "wat doet de bij voor de mens"
Zaterdag 30 augustus, 09:00 uur
Kosten: IVN-leden Є12,50; niet-leden Є 15,- (incl. pontje). Thema: Insecten
Vertrek: 9.00 uur bij IJsselpaviljoen aan de IJsselkade.
O.l.v. IVN-gids en progessionele imker Bob Kliest, van Imkerij De Raat.
Per fiets vertrekken we om 9.00 uur van IJsselpaviljoen IJsselkade Zutphen naar Wilp, o.
l.v. IVN-gids. Naar een biologische boerderij met bijenkorven in Wilpde Holtskamp. Hier licht Bob Kliest het
bijenverhaal toe en kan desgewenst lekkers gekocht worden voor bij de lezing in “de Kribbe”, of de picknick
op de heide. Na een fietstocht door het mooie rivierlandschap volgt een lezing bij "De Kribbe" met honinghapje en een drankje. Er is dan gelegenheid om producten van de imkerij te kopen. De tocht gaat verder met
de fiets naar het pontje naar Gorssel en de Gorsselse Heide. Hier kunnen we desgewenst picknicken en de
open bijenkast bewonderen. Uitloopdatum bij slecht weer is zaterdag 6 september.
Excursie Gorsselse heide, thema Geschiedenis
Zondag 31 augustus, 14:00 uur
Tijdens deze excursie lopen we door de poort van de geschiedenis. De Gorsselse Heide
was vroeger een nat heidegebied dat als 'gemeengrond' in gebruik was door boeren uit de
omgeving. Vanaf eind 19e eeuw tot 2006 was het in gebruik als militair oefenterrein.
Tankgrachten, grote hekken, een schietbaan, oefenbaan en kogelvangers herinneren nog
aan het militair gebruik. In maart 2009 is dit gebied verkocht 'wegens vrede' en is nu bestemd
voor de natuur. Tijdens de wandeling gaan we op zoek naar de plekken die herinneren aan
deze geschiedenis.
Vollemaanwandeling op de heide
Dinsdag 9 september, 19:00 uur.
Tijdens de overgang van dag naar de nacht wordt het niet alleen donkerder, maar ook stiller. We luisteren
naar de geluiden van de nacht en ruiken de geuren. Het is alleen het schijnsel van de volle maan dat ons pad
op de hei verlicht. Geniet met de gidsen van de hei in de schemering en bij volle maan. Denk aan warme
kleding.
Let op: het startpunt is hoek Reeverdijk/Elzerdijk. Dit wijkt af van overige excursies op de heide.
AFDELING IVN - NOORD - EN MIDDEN ACHTERHOEK
Zondag 10 augustus: 14:00 uur.
Thema: zomer op het landgoed. Excursie naar Landgoed Het Zelle, nabij Hengelo-Gld
Startplaats: 7-sprong kasteel Zelle, nabij Ruurloseweg 92, 7255 MB Hengelo.
We gaan zwijmelen op het zalige Zelle. Het overwoekerde 18e eeuwse park is voor een groot deel weer in
zijn oude luister hersteld met o.a. het romantische laantje, het waterdoolhof en nog veel meer. Het landhuis
en circa 90 ha park zijn nu een rijksmonument. Er valt dus veel te beleven.
Inlichtingen: Gerard Wesselink, telefoon 0575 441489 / e-mail: [email protected]
3
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld
Van de Bestuurstafel
Lida Henning-de Koning
Zo bij het begin van de zomer is het rustig aan onze
bestuurstafel; wij zijn liever ergens in de natuur. Dat
neemt echter niet weg dat er vergaderd wordt, ook in
de zomer. Bij voorbeeld om op de hoogte te blijven
van de landelijke ontwikkelingen. En om onze regionale vertegenwoordiger in dat landelijke gebeuren te
voeden. Het IVN is nu eenmaal een landelijke vereniging en onze afdeling maakt daar deel van uit. Zo
proberen we bijvoorbeeld de landelijke thema's in
onze aktiviteiten een plaats te geven. Dit jaar is dat
'water'. Begonnen we dit jaar met een lezing over 'de
IJssel', inmiddels hebben er diverse wandelingen rond
IJssel en Berkel plaats gevonden. Alles in het kader
van Ruimte voor rivieren, grote en kleine. Bovendien
stonden waterervaringen centraal in onze zomerwandeling op de Gorsselse Heide.
Goed nieuws
Het is een mooi voorjaar. Er is iemand bereid gevonden om het bestuur te komen versterken. Dat is goed
Klaske gidst kinderen op de Gorsselse Heide
Onze eerste excursie voor IVN Zutphen - Warnsveld
Herman en Klaske ten Grotenhuis
Nadat Herman en ik in januari 2014 weer lid geworden
zijn van het IVN Zutphen - Warnsveld wilden we ons
weer inzetten als gids. De eerste excursie zou “de
nieuwe natuur” langs de Berkel zijn.
Beiden hebben we erg genoten van deze publieksexcursie. Allereerst door het gezamenlijk voorbereiden
met meerdere gidsen, door de inzet van de anderen
kregen we veel energie. Dat had als gevolg dat we
meerdere bronnen gingen raadplegen om ons verhaal
zo breed mogelijk te maken. Niet alleen over de 4e
Berkelverbetering van 2012 (die nu in uitvoering is),
4
nieuws! We hopen u meer details te kunnen geven in
de volgende Gelderse Roos. Nog meer goed nieuws:
we hebben een nieuwe coördinator voor de wandelingen; Klaske ten Grotenhuis gaat deze belangrijke
functie van Gonnie Bouwman en Remke van Rijswijk
overnemen. Wij zijn daar heel blij mee, na ruim 10 jaar
is het plezierig dat iemand anders het gaat doen. Vanaf
deze plaats wil het bestuur Gonnie en Remke alvast
heel hartelijk bedanken voor de conscentiëuze manier
waarop beide het coördinatorschap uitvoerden gedurende deze lange periode. De samenwerking met buur
- IVN afdelingen loopt prima, zowel via gidsen op de
Gorsselse Heide als bij het voorbereiden van de
nieuwe cursus 'IJsselgids'.
Op het terrein van De Kas (voormalig Kaardebol) zijn
IVN-leden begonnen met het overplanten van planten
uit het stuk Berkel-IJsselflora naar de David de Gorter
heemtuin. De inbreng van het IVN voor gebruik en
onderhoud van de overige ‘natuur’tuinen op het terrein
van De Kas moet ook nog worden ingevuld. Er werd
al geopperd een Gidsen-voor-Gidsenwandeling te
organiseren voor de beheerders en tuinvrijwilligers.
Vrijwilligers hiervoor kunnen zich melden bij Wim
Bosma.
Nieuwe plannen maken en brainstormen
En ja, deze zomer is ook de periode om weer nieuwe
plannen te maken. Plannen voor het volgende jaar.
Welke cursussen, lezingen en wandelingen zullen we
in 2015 eens doen? Welke gids heeft zin in het verkennen van en rondleiden in een bepaald gebied? Wie
wil er meer weten over de natuur in verschillende
seizoenen, of over het belang van insecten voor de
natuur? Om maar eens iets te noemen. Mocht u ideeën
hebben of verzoeken, of een goede tip: geef het aan
ons door! Wij doen niets liever dan aktiviteiten organiseren waarvan we weten dat daar belangstelling
voor is. Doe mee in die brainstorm en laat het bruisen!
Stuur een mail of bel op. De adressen en nummers
staan achterop deze Gelderse Roos. Wij zijn u daar
dankbaar voor!
maar ook de vorige verbeteringen van 1899, 1934 en
1963 – 1970 konden we vertellen. Het doel toen was:
de beheersing van het water. Daartoe werd de Berkel
meerdere malen verbreed en verdiept en werden de
meanders er uit gehaald en de rivier vanaf het binnenkomen in Nederland tot de monding in Zutphen met
15 km verkort.
Wat ons vooral interesseert is hoe het komt dat sinds
de 19e eeuw die beheersing van het water voor de
landbouw belangrijk werd. Natuurlijk was de beheersing van de waterhoogte vanaf de Middeleeuwen al
van belang, maar dan vooral voor het bevaarbaar
houden (met Berkelzompen) en voor het aandrijven
van molens. In Zutphen werden er sinds de 13e eeuw
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld
Gidsen determineren planten langs de Berkel
Foto: Jouck Iedema
Excursie langs een opnieuw meanderende Berkel
Foto: Lucie van Zeijts
op de Overwelving 7 molens aangedreven. Na de
opheffing van de Marken en de ontginning van de
“woeste gronden”, waardoor berging van water in
moerassige weilanden steeds moeilijker werd en er
dus meer water afgevoerd moest worden, werd het
accent verlegd naar afwateren. En nu?
En er was natuurlijk nog veel meer te vertellen, zo
hebben we ook de waterhuishouding van De Voorst
in de 18e eeuw uit kunnen leggen en laten zien aan
restanten in het landschap. We hebben verteld over
de Berkelcompagnieën die in de 17e en 18e eeuw zijn
opgericht ten behoeve van de scheepvaart en dat er
nu nog steeds een Berkelcompagnie bestaat van
schippers die recreatief de Berkel bevaren.
Gelukkig kwamen we in het bezit van historische
kaarten. Het materiaal bewaren we zodat we later nog
eens een excursie kunnen houden en hopelijk dan
kunnen laten zien wat de effecten zijn van deze verbetering.
Of veranderen de inzichten over de inrichting van de
rivier weer zodanig dat er aan een vijfde verbetering
gewerkt moet worden?
Adri, Jacques en Lida, bedankt voor jullie bijdrage. We
waren zeer gelukkig met jullie als gidsen toen er een
groep van 60 mensen op de parkeerplaats stond voor
de rondleiding.
Nu de Berkel weer meer gaat meanderen, (vanaf
Lochem tot Zutphen een verlenging van 2,5 km) wordt
er meer water vastgehouden en worden de oevers
natuurvriendelijker ingericht.
De Berkel wordt vanaf de oorsprong tot aan de monding natuurvriendelijker voor allerlei fauna. Denk aan
de vispassages, o.a. bij Het Velde en bij de stuw te
Warken, aan de glooiende oevers voor amfibieën,
waar ook watervogels van profiteren. Het plasdrasgebied naast de stuw aan de Kapperallee werd al door
de ganzen ingenomen. Veel deelnemers aan onze
wandeling die niet op de hoogte waren van datgene
wat er plaats vindt aan de Berkel, waren zeer geïnteresseerd.
Herziene uitgave wandelroute Gorsselse heide
Het boekje ‘Van Lutea-ven tot Quarlesbosje’ is onlangs herzien.
De wandelroute werd
in 2006 door IVN-natuurgidsen opgezet als
eindopdracht voor de
natuurgidsencursus. Het
gaat om een informatieve rondwandeling
van 5 km. over de
Gorsselse heide.
Met het boekje kan de wandelaar een gevarieerde
wandeling maken, en onderweg lezen over dit
unieke heidegebied met natte en droge gedeelten
waar bijzondere planten en dieren voorkomen en
over het verleden, heden en de toekomst van de
Gorsselse heide.
In 2009 werd stichting IJssellandschap eigenaar
van het gebied en kreeg de stichting Marke Gorsselse heide de verantwoordelijkheid voor het beheer van het natuurgebied.
Binnenkort gaat de Marke van start met de uitvoering van het Natuurherstelplan.Het boekje ‘Van
Lutea-ven tot Quarlesbosje’ is verkrijgbaar na afloop van excursies, bij de VVV’s van Gorssel,
Zutphen en bij de IVN-kraam.
5
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld
Stromend landschap
Klaske ten Grotenhuis
Met vijf IVN-ers van onze afdeling hebben we (Lida,
Wim, Hans, Herman en Klaske) deelgenomen aan de
cursus Stromend Landschap die in Barchem gegeven
werd door Kees de Heer, Gert Jan Baaijens en Erik
Brinkmann. De laatste twee zijn medeschrijvers van
het boek 'Stromend Landschap, vloeiweidenstelsels
in Nederland'. Behalve de theorie, die al interessant
was omdat er veel voorbeelden werden genoemd, ook
in de omgeving, zijn we twee keer op excursie geweest
en hebben we zelf onderzoek gedaan naar vloeiweidenstelsels in onze eigen omgeving. Dat laatste is
weer leuk om binnen de eigen afdeling te gebruiken,
daarom wil ik daar graag iets over vertellen.
Onderzoek bij de Berkel
We hebben gekeken bij de Berkel of we restanten van
vloeiweiden konden terugvinden. Dat is erg moeilijk,
want deze stelsels raakten in de 19e en wellicht in het
begin van de 20e eeuw helemaal uit beeld. De boeren
gingen over op kunstmest en er kwam een grote
ruilverkaveling. Wat we leerden was vooral naar
(droge) sloten en restanten van greppels in het bos te
kijken.Voor ons was het prettig dat er tegelijkertijd veel
informatie kwam over de Berkel, omdat het waterschap de Berkel ging aanpassen aan de huidige
normen, het aanbrengen van meanders en aflopende
oevers. In onze omgeving hadden veel personen of
instanties belang bij het water. Water was tot ongeveer
de helft van de 19e eeuw belangrijk voor de scheepvaart, het aandrijven van molenraderen en ter verdediging van versterkte huizen. De grachten werden er
mee gevoed. In de benedenloop van de Berkel kwam
overigens in de winter zoveel water, dat de weiden
gewoonlijk al overstroomd werden door Berkelwater,
daar hoefden niet speciale maatregelen genomen te
worden. Wat wij gevonden hebben zijn oude meanders, te zien aan een lager stuk in een weiland. En
een oude stootoever, waar de Berkel een oorspronkelijke loop had.
De oude stuw bij Huize De Voorst
En we zochten naar een oude stuw. Deze moest in de
buurt van Huize De
Voorst liggen. Er staat
een foto van in het voornoemde boek. Eerst
zochten we bij de Berkel,
in de buurt waar ooit een
molen heeft gestaan om
water omhoog te leiden
naar Huize De Voorst,
maar daar vonden we
niets. Uiteindelijk zagen we bij toeval de stuw op de
Kapperallee, als je van de Voorsterallee richting Eefde
gaat per fiets, ligt deze rechts net in de bocht. Omdat
6
de grachten en vijvers vroeger door Berkelwater
werden gevoed, wat bij boeren in de buurt en bij
burgers in Zutphen (molens en grachten in Zutphen)
veel kwaad bloed heeft gezet, concludeerden we dat
deze stuw bedoeld zou kunnen zijn om ook de grachten op Den Dam te voeden. Er loopt namelijk een sloot
dwars door het weiland richting Den Dam. Dit hebben
we op onze presentatie naar voren gebracht. Maar de
waarheid is misschien toch nog anders. In de krant
(Stentor) van zaterdag 10 mei jl. staat een artikel over
Den Dam waarin wordt vermeld dat het water in de
grachten van dit landhuis werd gevoed door de Eefse
beek. Dat is in elk geval sinds het Twentekanaal is
gegraven niet meer mogelijk, deze beek mondt uit in
het Twentekanaal, aan de noordkant. Daarom lijkt het
nu dat water via deze sloot toch naar Den Dam loopt.
De functie van het vloeiweidenstelsel
Boeren lieten in de winter water
over hun lage weiden lopen om
te voorkomen dat de wortels van
het gras bevroren. Ook bracht
het water voedselrijk slib mee,
wat achterbleef en als bemesting diende voor het gras. Op
deze manier ging het gras vroeger in het voorjaar
groeien en konden ze eerder maaien. Zo kregen ze
meestal meerdere sneden gras van hun weilanden.
Nadat de kunstmest zijn intrede deed, ging het systeem ten onder. Op het Lankheet bij Haaksbergen is
een oud systeem hersteld, hier kun je vrij wandelen.
Verder is bij kasteel Hackfort ook nog een restant te
zien. Veel veldnamen of boerderijnamen duiden ook
op zulke plekken waar water naar boven kwam of werd
geleid. Het is hierbij nog aardig te vertellen dat er op
de Wolfererenk (waar nu het crematorium staat) een
boerderij heeft gestaan met de naam Blek, wat duidt
op een moerassig gedeelte waar kalkrijk water naar
boven kwam. Dus misschien toch een vloeiweidenstelsel daar?
We hebben veel kennis opgedaan in de cursus en zijn
met andere ogen gaan kijken naar het landschap. Zeer
de moeite waard!
Op landgoed het Lankheet, zijn sinds 1999/2000 weer
historische vloeiweiden in gebruik.
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld
de november-vorst).
De Hoornaar, een zeer grote Wesp, jaagt op vliegende insecten, o.a. Langpootmuggen. Het is een vleeseter die niet voor zoet gaat. Bij een wespenval komt
hij voor de gevangen Wespen. De mens hoeft hem
dan ook nauwelijks te vrezen. Alleen als ze in het nauw
gebracht worden steken ze bij gevaar. Een volk bestaat uit ong. 300 dieren.
Bob Kliest bij bijenzwerm
Eigen foto
Lezing: Verantwoord imkeren, hoe
doe je dat?
Wim Bosma
Lezing door Bob Kliest voor het IVN op 9 mei
Bob staat weer garant voor een boeiende interactieve
lezing over Bijen en wat daar bij hoort, begeleid door
mooie duidelijke beelden en verdiepende uitleg.
Het gaat over de werkzaamheden van de Bijen alsmede de werkzaamheden van de imker. De resultaten
van Bijen en de imker heeft Bob meegenomen, uitgestald en laten proeven. De zelfgebakken “honingplaatkoek” was niet mis te verstaan lekker. Natuurlijk was
er de honing (zelfs al van dit voorjaar; hoe vers wil je
het hebben!), de speciale wijnen en zelfs bakrecepten.
Bob is beroepsimker uit Zutphen, met inzet en afzet
in de wijde omgeving. We kennen hem natuurlijk al
van zijn bijenkasten op de Gorselse Hei. Hij is ook
voorlichter voor fruittelers, wat als ervaringskennis in
zijn lezing goed terug te horen was.
Over imkers, hommeltelers en wespen
Als beroepsimker werk je ook samen met hommeltelers. Een hommelvolk begint met één koningin, groeit
tot een volk van ong. 300 dieren en sterft uit na ong.
14 weken. Een Hommel steekt zelden of nooit.
Dan zijn er de Wespen. Een Wesp is een vliegende
vuilnisman. Een Wesp eet en voert o.a. de middenstukken van dode bijen. Een Wesp steekt om te eten.
Hij kan knippen maar niet kauwen. Hij injecteert dan
ook om zijn voedsel vloeibaar te maken. De larven
eten alleen vlees. De volwassen Wesp eet ook overrijp, liefst gistend fruit.
Een nest wordt gemaakt van hout, ze bijten “lijntjes”
hout, van houtnerven. Een nest kan 500 á 1000 dieren
bevatten. Een Wesp is fel geel van kleur, een Zweefvlieg dofgeel.
Er zijn ook Grondwespen, die onder de grond hun nest
maken. Deze zijn wat kleiner en agressiever. Ze
kunnen tot 45 km p.u. snel zijn. Wespen leven één
seizoen, met één koningin tot ong. september (of tot
Afbeelding van een oude schoolplaat over het werk
van een imker (www.imkerpedia.nl)
De solitaire bij
Solitaire bijen zijn letterlijk en figuurlijk “aaibaar”, ze
zijn harig. Soms lijkt het of ze zwermen, maar dat komt
omdat de uitgekomen Bijen allemaal terug vliegen
naar de nestholte waar ze uitkwamen, en dat gebeurt
vrijwel allemaal tegelijk waar meerde nestholtes in bijv.
een blok zitten. Solitaire bijen steken niet, wat wil
zeggen de steek komt niet door onze huid heen, en
ze gaan ook niet aan de steek dood.
De Honingbij
De originele inheemse Honingbij is de Zwarte Bij met
een grijze kleur. Maar deze West Europese Bij is te
agressief voor de imkerij. Vandaar dat er minder
agressieve Honingbijen zijn ingevoerd.
Bij Bijen gaat alles met geurstoffen. Van sigarenrook
of imkerpijp worden ze rustig.
Een werkbij is 3 cellen lang; een dar is 4 cellen lang.
7
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld
De koningin is 5 cellen lang, dit is met name zodat ze
met haar achterlijf achter in de broedcel kan komen
om een eitje te leggen en dat met ongeveer 2000 eitjes
per dag. De breedte van een cel is de breedte van de
uitstaande antennes aan de bijenkop. Voor een dar-
Koningin kan tot 2000 eitjes per dag leggen (foto:
seniorenwebsite)
rencel staan ze dan volledig wijd.
Wanneer een jonge Bij uit haar cel kruipt keert ze zich
eerst om, om de cel schoon te maken.
Vervolgens doorloopt ze een reeks van opeenvolgende taken, van o.a. wachtbij in de korf, tot waterhaler
en als laatst pas voedsel-haler. Een Bij wordt 6 tot 8
weken oud. Een Bij die bijvoorbeeld op Distelplanten
vliegt heeft eerder versleten vleugels.
De Wilg en de Paardebloem geven enorm veel stuifmeel. Een Bij kan 1 tot 3x haar gewicht aan stuifmeel
meenemen. De Bij is bij haar vlucht plaatsvast,
kleurvast en rijvast. Pas als daar de stuifmeel op is
stapt ze over.
Bij het “zwermen” wordt de oude koningin uit het nest
verjaagd, zodat een jonge koningin voor verversing
kan zorgen in het broed. Bij de bruidsvlucht van de
koningin blijven de darren van het eigen volk in de kast.
De honing
In één (kast)honingraat zit ong. 5 kg honing, dat is dus
ong. 10 grote honingpotten vol!!
Nectar is brandstof, dus
leefstof. Honing is via de
bijenmaag ingedikte nectar, dus eigenlijk “bijenkots”. Dus nectar wat 2x
langs speeksel is gegaan
laat honing ontstaan. Bijen kunnen de honing zo niet
eten, ze moeten het eerst met water verdunnen. De
honing uit de supermarkt is kort tot 75°C. verhit, snel
naar 50°C. en dan door een zeef geperst waarmee
alle gezonde “extra’s” er uit zijn. Van honing word je
niet dik door de enzymen en de snelle verzadiging.
Hooikoortspatiënten kunnen door het “gepast” eten
van stuifmeel, antistoffen aanmaken tegen hooikoorts.
Stervende bijen kosten Nederland meer dan 4
miljard...
Een publicatie: “stervende Bijen kosten Nederland
meer dan 4 miljard euro aan minder opbrengst van
gewassen”. Bijvoorbeeld een kromme peer is onvoldoende bestoven en niet verkoopbaar.
Veel planten hebben een korte bevruchtingstijd met
veel nectar, Bijen weten dat perfect. Voor de mens is
dat niet meetbaar. Dan is er bijvoorbeeld ook nog de
indirecte kruisbestuiving van bijvoorbeeld Broccoli.
Dat gebeurt doordat de bijen in de kast met elkaar in
aanraking komen en zo het stuifmeel per toeval uitwisselen, maar op die wijze bij een volgende vlucht
de plant bevruchten.
Uitspraak Bob:
"Na jaren rook het dit voorjaar weer echt lekker in de
boomgaard, er bloeide veel tegelijk".
En van Loesje:
“Als de Bijen dood zijn,
Wie wil dan de bomen bevruchten?”
Dit is maar een greep uit de uitgebreide, maar geen
moment vervelende lezing van Bob Kliest.
Voor meer informatie over de imkerij van Bob Kliest:
www.imkerijderaat.nl
Imker vangt zwerm uit perenboom op (Foto: www.
debijenvanZutphenbijenstad.blogspot.nl/)
8
Fiets-dag-excursie zaterdag 30 augustus
Start: 9.00 uur bij IJsselpaviljoen aan de IJsselkade in
Zutphen tot ong 17.00 uur.
Met als thema: “wat doet de Bij voor de mens”.
Kosten voor IVN-ers € 12,50 en niet IVN-ers € 15,00,
inclusief IJsselpontje.
Deze excursie is o.l.v. Bob Kliest en een IVN-gids. De
excursie eindigt met een bezoek aan de Gorsselse
Heide waar een aantal bijenkasten van Bob Kliest
staat.
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld
Natuurdag Apeldoorn
Speel met de natuur,
Leer van de natuur, Beleef de natuur
Zaterdag 27 en zondag
28 september 2014 van
10.30 tot 16.30 uur is
iedereen van harte welkom op de Natuurdag
Apeldoorn op het terrein van Het Woldhuis in Apeldoorn (Het Woldhuis 11). De toegang is gratis.
KNNV Apeldoorn, IVN Apeldoorn en St. Veldwerk
Nederland organiseren de Natuurdag speciaal voor
inwoners van Apeldoorn en omgeving. U kunt kennismaken met natuur en natuurverenigingen in hun eigen
woonomgeving via een informatiemarkt. Kinderen (en
hun ouders?) kunnen deelnemen aan een natuurcircuit en een leuke prijs winnen. Daarnaast zijn er diverse (korte) activiteiten, zoals mini-cursussen en
workshops, excursies met een gids in het landschap,
Sallandse heuvelrug
Foto: Jouck Iedema
IVN ZOMERWEEK 2014: SALLANDSE
HEUVELRUG HAARLE
Van 3 t/m 10 augustus is er weer de IVN Zomerweek:
Een natuurweek met en voor natuur- en cultuurliefhebbers vanaf 5 jaar. Dit keer gaan we naar de Sallandse Heuvelrug, met haar grote verscheidenheid
aan landschappen en rijke flora en fauna. We verblijven op de groepsaccommodatie en camping De
Heidebloem te Haarle, aan de voet van de Sprengenberg. Voor het activiteitenoverzicht: Zie het Programmaboekje op de website: www.ivn.nl/Zomerweek. Een
enthousiast jeugdteam begeleidt deze week overdag
de kinderen, zodat de ouders zelf op excursie kunnen.
Accommodatie
Wij verblijven op de rustieke accommodatie “De Heidebloem”. Omdat het aantal binnenslaapplaatsen
beperkt is (40 pers./ meerpersoonskamers), zal ook
weer gekampeerd worden. Er is een goede inrichting
van het kampeerterrein en bijbehorend sanitair.
routes in de omgeving die u op eigen gelegenheid met
een beschrijving kunt lopen, een speciale paddenstoelenroute en een natuurtentoonstelling.
Uiteraard wordt de inwendige mens niet vergeten
Raadpleeg voor meer informatie over het programma
en tijden de website www.natuurdag-apeldoorn.nl.
Kom - als het even kan - op de fiets. Een fietsenstalling
is beschikbaar bij de ingang van Het Woldhuis 11.
Auto's kunnen het best geparkeerd worden op de
Parkeerplaats op de hoek van de Woudhuizerweg en
de Woudhuizermark. Vandaar loopt een aantrekkelijke wandelroute langs diverse paddenstoelen met informatiebordjes naar Het Woldhuis. Deze route is circa
800 meter.
Wij zien uit naar uw deelname tijdens dit evenement.
Namens de organisatoren van de natuurdag Apeldoorn: KNNV Apeldoorn, IVN Apeldoorn en St. Veldwerk Nederland
Het Woldhuis
Foto: www.wenken.nl
Wij zorgen voor: een slaapruimte in meerpersoons
slaapkamers of plaats voor het eigen kampeermiddel;
de maaltijden; koffie en thee; een afwisselend activiteitenprogramma voor volwassenen, jeugd en kinderen v.a. 5 jaar. Fietsen kun je zelf meenemen of
plaatselijk huren. Kijk hier voor de lijst met overige
benodigdheden.
Deelnamekosten:
IVN-ers en gezinleden vanaf 14 jaar kamperen
€ 255,- ; niet lid € 275,IVN-ers en gezinleden vanaf 14 jaar binnen slapen
€285,- ; niet lid € 305,Kinderen tot en met 13 jaar € 130,- Voor mensen met
een minimum inkomen is een korting mogelijk
Meld je aan door het aanmeldformulier onder aan deze
pagina op de website www.ivn.nl/Zomerweek in te
vullen en op te sturen naar Harrie Moonen via h.
[email protected]
9
Mens, landschap
De kleurrijke Zwarte els
Wim Bosma
Het begin
Op zekere dag trokken de goden Odin, Hoenir en Loki
samen langs de zeekust. Zij vonden twee aangespoelde boomstammen, in ruwe gelijkenis van een menselijke gestalte. Eén stam was hard en taai, de ander
zacht en rozerood.
De goden staarden eerst in stille verbazing naar het
levenloze hout en merkten toen wat ervan gemaakt
kon worden. Odin gaf deze blokken een ziel. Het harde
hout gaf hij de naam Ask (Es) en het zachte hout de
naam Embla (Els). Hoenir verschafte hen beweging
en zintuigen en Loki verleende hen bloed en een
bloeiende kleur. Het waren de eerste mensen, met de
gave van taal en gedachten en met het vermogen lief
te hebben en te werken.
De els als verschijning
In het voorkomen van de Els zien we meestal een
rechte stam die te volgen is tot in de kroon of als een
meerstammige slanke boom tot ongeveer 25 tot 30m
hoog. Maar het krachtigst zien we de Els in zijn piramidevorm die zich hoog boven het water verheft en
daar dan fraai in weerspiegeld kan worden. Als de
katjes er aan hangen kan hij met invallend winterlicht
prachtig in gloed staan. Een Els heeft veel licht nodig.
In de winter is het dan ook een van de opvallendste
loofbomen die graag groeit aan laaggelegen vochtige
plaatsen.
Zwarte els
Foto: Wikipedia
Een Els is snel volwassen en doet door zijn levendige
groei ook energiek aan. Door zijn stevige worteling
beschermt de Els andere bomen totdat ze op hun
eigen gewortelde poten kunnen staan. De Els kan op
goede grond wel 100 jaar of meer worden, met een
doorsnede van 60 90 cm.
De Zwarte els
De Zwarte els (Alnus glutinosa) is een inheemse boom
uit de berkenfamilie. Alnus komt o.a. van Alis, een oud
10
Overzichtstekening Zwarte els
www.wilde-planten.nl
Keltisch woord voor water. Glutinosa betekent kleverig en dat heeft betrekking op de knoppen en de jonge
bladeren. De toevoeging zwarte duidt op de donkerbruine schors van jonge bomen.
De Grauwe els (Alnus incana) ook wel Witte- of Grijze
els genoemd, is familie.
Geslachtskenmerken: katjes en zaden
De Els heeft aparte vrouwelijke en mannelijke bloemen aan dezelfde boom. Ze zijn éénhuizig. De katjes
lopen al vroeg in februari en maart uit en geven de
boom daardoor een levendige indruk. Eerst wat grauw
pimpelpaars, maar gaat dan over tot een breed hangende en gloedvolle bronzen tooi, waarbij de blauwachtige knoppen samen met de katjes en twijgen de
mooie kleurnuances aan de Els geven. De mannelijke
katjes (bloemen) zijn langwerpig, geel met opvallende
paarse schubben. De vrouwelijke rood-roze bloempjes staan twee aan twee in eivormige katjes en lijken
op dennenappeltjes. De Els is de enige loofboom die
kegels heeft.
Ze rijpen in het voorjaar, zijn als onrijpe vruchtproppen
groen, worden vervolgens bruin en blijven de hele
winter aan de boom hangen. De bloemen van de
zwarte els zijn niet mooi, dat is ook niet nodig, want
ze hoeven als windbestuiver geen insecten te lokken
voor de bestuiving.
Aan een Els kunnen aan het eind van het voorjaar
verschillende soorten katjes tegelijk zitten.
Mens, landschap
De open bruine oude vrouwelijke katjes (houtachtige
kegels) van het vorige jaar. De groene onrijpe vruchtproppen van dit jaar. En de kleine knoppen van de
komende vrouwelijke katjes voor het volgende jaar.
De mannelijke katjes hangen nog tot
de bestuiving heeft
plaatsgevonden. De
zaadvorm is aangepast aan de
vochtige omstandigheden; ze drijven op het water.
Het blad
De bladeren van de Zwarte Els hebben een omgekeerde hartvorm. (Er is ook de Hartbladige els of Alnus
cordata). Het elzenblad is donkergroen en wordt naar
de winter toe alleen maar donkerder. Het donker vormt
dan een contrast met het zonnige zomerlicht, en steekt
af tegen de vaak nabij aanwezige zilverachtige wilg.
De jonge bladeren kleven een beetje, de zogenaamde
Elzenlijm. Deze bladeren werden om die reden wel
gebruikt om vlooien van de keukenvloer te vangen
en??? luizen uit het kippenhok. De bladeren vallen in
de herfst zonder herfstkleur groen van de boom.
Het blad van de els is vrijwel altijd aangevreten door
de larven van de blauwe elzenkever; deze ruiken naar
amandelen. Dit kan bij sommige bomen zo erg kan
zijn dat er geen gaaf blad meer aan de boom zit. Dat
al het bladmoes verdwenen en alleen nog het bladskelet over is.
Het wortelstelsel
Het wortelstelsel van Zwarte Elzen hebben is vrij oppervlakkig en wijdvertakt waarmee ze veel water uit
de grond trekken. Onder Elzenbomen is er altijd een
weelderige plantengroei, vooral van stikstofminnende
planten, dit omdat de Els het vermogen bezit om door
Zwarte elzen in Hongaars oerwoud
middel van bacteriën stikstofknolletjes op de wortels
te vormen die in staat zijn stikstof uit de lucht te binden.
Dit compenseert het stikstofgebrek dat drassige grond
vaak vertoont. Elzen staan vaak in verbinding met het
grondwater. Dit is de reden dat ze veelvuldig door de
bliksem getroffen worden
Het hout
Het hout van de Elzenboom is mooi gevlamd, bevat
geen hars en is zacht en splintert niet. Permanent
onder water, wordt het hout zwart en ijzerhard, waardoor het geschikt is voor allerlei waterbouwkundige
werken. Elzen palen werden gebruikt als heipalen
onder huizen, kerken en andere zware gebouwen,
vooral die op waterige grond staan zoals in Holland
en bijv. Venetië. Zo rust het paleis op de Dam op 13659
Elzenpalen (het getal van de dagen van het jaar met
een 1 er voor en 9 erachter).
Komt het hout buiten de natte aarde met lucht in
aanraking, dan is het snel verteerd. Dat is wat er in de
Randstad nu aan de hand is vanwege de grondwaterpeilverlaging
Midwinterhoorn gemaakt van elzenhout
Foto: Lucie van Zeijts
Gebruik van de Els
Vermoedelijk verscheen een holle Els als eerste boot
in de rivier. Het hout levert een goede houtskool wat
meer hitte geeft dan enig andere boom. Beeldhouwers, scheepsmakers en houtdraaiers werken graag
met het elzenhout omdat het niet splintert, er werden
klompen, midwinterhoorns en pijpenkoppen van het
hout gemaakt.
Elzenhout bloedt na verwonding. Het witte hout is dan
eerst geelrood en later helder bloed- of roestrood. De
els is een kleurrijke boom. De rode binnenbast kleurt
het witte hout rood. De bast is zwart. De schubjes van
de mannelijke katjes zijn paarsblauw. Stuifmeel is
geel. De vrouwelijke bloesems zijn rozerood. Verbrand Elzenhout geeft wittere as dan ander hout. Het
in augustus jonge groene hout met blad en al van de
bomen gehaald is door pannenbakkers gebruikt om
er blauwe dakpannen mee te bakken. De Laplanders
gebruikten de binnenbast om leer rood mee te verven.
Dit deden ze door er op te kauwen en het samen met
het speeksel op het leer te strijken. Daarbij verkleurt
11
Mens, landschap
ook de mond rood. Met de schors kan leer, vilt en
stoffen zwart geverfd worden; maar er kan ook in
plaats van galnoten inkt van gemaakt worden
De mystieke kant van de Els
De mysterieuze Els werd wel als ongure boom gezien
omdat deze vaak op verdorven plekken en in duistere
moerassen groeit, in drassige donkere waters, gekleurd door de onbetrouwbare zwarte veengronden,
duivelse plaatsen dus. Men kan huiveren bij het omhakken van een elzenboom. Het hout gaat bloedrood
bloeden. Op de achtergebleven wortels en onderstam
woekert vaak een schimmel die stikstof bindt en omzet
in salpeterzure verbindingen. Dit werd, vooral ’s
nachts, gezien als ongure dansende rode vlammen.
Mystieke els, ontmoeting tijdens pelgrimstocht, foto:
het internet
Bijenstichting. Het Jaar van de Bij in 2012 is in 2013
doorgegaan als Bijenlint.nl. Op diverse plaatsen zijn
bijenlinten ontstaan, allemaal op hun eigen manier,
vanuit hun eigen kracht.
Honingbijen, het kanariepietje in de mijn
Honingbijen worden wel eens het kanariepietje in de
mijn genoemd. Door de honingbijen zien we hoe het
er voor staat met het milieu. Dat de aandacht voor
bijen toeneemt, merken we aan reacties van mensen.
Vijf jaar geleden moesten we veel uitleggen, nu heeft
iedereen wel eens 'iets' over bijen gehoord waar we
in een gesprek op kunnen inhaken.
Bijenlint wint toekomstprijs op dag van Duurzaamheid
in 2010, foto: Stentor
Het ontstaan van Het Bijenlint
Zutphen
Piek Stor namens Zutphen Bijenstad
Het Bijenlint is in 2009 in Zutphen opgericht toen het
een aantal mensen duidelijk werd dat de bijensterfte
een mondiaal probleem is dat iedereen treft. We beseften dat iedereen iets kan doen, namelijk zorgen
voor voeding voor bijen in de vorm van drachtplanten.
Het uitgangspunt was: als in heel Zutphen gemeente
en inwoners op veel plaatsen zorgen voor drachtplanten voor bijen, dan ontstaat er een kleurig en voedzaam lint waar ook wilde bijen profijt van hebben.
Wilde of solitaire bijen vliegen namelijk minder ver dan
honingbijen.
Inmiddels zijn we vijf jaar verder en is het concept van
het Bijenlint landelijk overgenomen door de
12
Drie doelstellingen
In Zutphen hanteren we bij alles wat we doen onze
drie doelstellingen: bijen onder de aandacht brengen,
lokaal oplossingen aandragen en nationaal inspireren.
Zo hebben we met verschillende mensen die binnen
de gemeente en de politiek werken gesprekken
gehad. Het gesprek met de 'groenmannen' van de
gemeente, Jaap Verhagen en André Nijenhuis, is
daarvan een mooi voorbeeld. Tijdens dit gesprek
vroegen zij aan ons: 'Wat kunnen wij voor jullie doen?
' Wat een mooie vraag vanuit de gemeente!
Een paar weken later belden ze dat ze elf stukken
grond gingen frezen. Of wij het wilden inzaaien. Dat
is inmiddels gebeurd en we hopen dat het zaad goed
opkomt.
Natuurlijk weten we dat deze stukken vooral een bewustwording op gang brengt en dat blijvende hulp aan
bijen en andere insecten een meer permanent karakter moet hebben (vaste planten, struiken, bomen,
stobben etc.). Maar dit gaat vanzelf uitlopen.
Mens, landschap
Bijenlint hoek Braamkamp/Harenbergweg, foto: www.
groendichterbij.nl
Samen werken als een bijenvolk
We hebben nog wel een wens: het zou mooi zijn als
er meer samenwerking komt tussen natuurorganisaties en mensen die bij de bijen gekomen zijn omdat
ze de noodzaak zien van het behoud van bijen en
natuur. Minder eilandjes en meer werken zoals een
bijenvolk doet: ieder haar taak, maar allemaal in het
belang van het geheel.
Langs het nieuwe fietspad op De Mars is een nieuw
stuk bijenlint aangelegd met een informatiewagen
over bijen (zie foto Piek Stor hierboven).
Voor wie uitgebreide informatie zoekt over drachtplanten en bijenlinten, kan kijken op de sites van Arie
Koster: www.bijenmakelaars.nl en www.bijenhelp-
De ecologische voorbeeldtuin op de
tuinen van De Kas (vm Kaardebol)
Loek Gorris
Ja, u leest het goed, het bedrijf Eco-Care Gorris heeft
weer een prijs in de wacht gesleept.
Wij hebben de Duurzaamste Tuin 2013 ontworpen en
aangelegd! De winnaars werden vrijdagmiddag 21
febr. 2014 tijdens de prestigieuze beurs Tuinidee in
Den Bosch bekendgemaakt.
Eco-Care won de verkiezing met een particuliere tuin
in Eefde.
In dit stuk gaat het over de sinds kort aangelegde tuin
op de tuinen van De Kas v.m. Kaardebol.
Een natuurrijke voorbeeldtuin
De bedoeling is om te laten zien hoe je van ieder
tuinperceel een gebied kan maken waar mens, dier
en plant zich goed voelen. Door middel van diversiteit
aan o.a. (hergebruikte) materialen, hoogteverschillen
(nat en droog) en planten.
De vijver
Grondwater zit vrij diep, daarom is gekozen voor een
folie vijver, met moerasranden (strandjes), geleidelijke
oevers, dier en plantvriendelijk.
Folie (eco-lan epdm duurzaam) is niet vervelend
zichtbaar, en de waterspiegel mag zakken en stijgen
zonder dat het opvalt dat het een folie vijver is. Voor
de flora en fauna is het prettig wanneer het waterniveau wisselt.
Schets van opzet ecotuin
Loek Gorris
De beplanting bestaat uit diverse soorten inheemse
moeras- en oeverplanten, in het water staan de
zuurstofplanten die voor goed evenwicht zorgen.
De vijver wordt al druk bezocht door bijen die water
nodig hebben in de bijenkasten.
Tevens wemelt het al van de waterinsecten en komt
er een koppel eenden vaak op bezoek.
Over de vijver loopt een bruggetje van kastanjehout,
het geeft een natuurlijk effect, en is praktisch als pad
en spannend voor de jongere bezoekers. Ook het
dieren- en plantenleven is dan van dichtbij te bekijken.
Stapelmuren, mooie biotopen voor veel beestjes
De tuin is opgebouwd uit hergebruikte materialen voor
de stapelmuren.
13
Mens, landschap
Voorbeeld Ecotuin Loek Gorris op de Tuin van De Kas
Stapelmuren geven onderdak aan o.a. insecten en
amfibieën. In de muren zijn diverse soorten planten
aangebracht, meest inheems. Ook is er een egelburcht aangebracht en schuilplekken voor andere
zoogdiertjes en amfibieën.
Pergola’s en overdekte zitkuil
Hout van de Tamme kastanje werd gebruikt voor de
pergola’s, onbehandeld en duurzaam. Diverse soorten eetbare klimplanten gaan de pergola’s begroeien.
Ook is er ruimte voor klimrozen.
De dakvegetatie van het overdekte zitje met uitzicht
op de vijver is van Kastanje - en Douglashout.
Het dak zorgt ervoor dat hemelwater langer vast wordt
gehouden en zo weer kan verdampen. Het water dat
van het dak komt is zuiver omdat het gefilterd is door
een substraatlaag en beplanting.
De houtkachel zorgt ervoor dat je lekker lang buiten
kunt zitten om over de waterspiegel heen te kijken in
de verlaagde zitkuil.
Bloemenweiden
Bloemenweiden op de hoeken van de tuin zorgen voor
een nog grotere diversiteit. Het is de voedselbron en
voortplantingsmogelijkheden voor allerlei insecten en
andere fauna.
14
Foto: Jouck Iedema
Dit ziet er in groeiseizoen kleurig uit en je kunt het
dierenleven makkelijk waarnemen.
Het bosgedeelte
Het bosgedeelte geeft weer plek aan o.a. schaduwplanten, stinzenplanten en het biedt schuil- en broedplaatsen voor o.a. vogels.
Eetbare tuin
Er zijn fruitbomen en eetbare planten aangeplant om
lekker van te smullen.
Een grote kruidenspiraal met een ruim assortiment
vaste kruiden is een blikvanger en er kan van geoogst
worden.
Voor meer informatie kijk op: www.eco-care.nl
Fotoverantwoording voorpagina
Grote foto: Leliehaantje op blad lelietje van dalen,
bospark bij huize Empe (Jouck Iedema)
Kleine foto's v.l.n.r.: Wimperzwammetje bij kikkerpoel
huize Empe (Jouck Iedema); 'slootjesdag 22 juni' bij
Luteaven Gorsselse Heide (Lucie van Zeijts) en Waterexpeditie langs de Onderlaatse laak op 19 juni bij
De Kas (Jouck Iedema).
Mens, landschap
Geknipt voor u....
Op 18 mei 2013 verscheen in het dagblad Trouw
een stuk over de Roek in de rubriek 'Jelles weekdier'. Het ging ook over de Eefdese roekenkolonie.
Nu de komkommertijd aankomt is er nog wat ruimte om dit stuk te publiceren. Naar alle waarschijnlijkheid komt er in het herfstnummer een verslag van
de meest recente ontwikkelingen t.a.v. het te kappen populierenbosje bij de sluis in Eefde. Dat er nog
altijd staat want vanwege het broedseizoen tekende
de VWG-Zutphen afgelopen voorjaar protest aan
en blokkeerden een aantal boze bewoners de weg
waardoor Rijkswaterstaat uiteindelijk de aftocht
blies.
Een slimme, smerige, allesvretende
rotzooitrapper
Jelle Reumer
Er is een periode in het voorjaar dat je overal in het
land bewoonde roekenkolonies kunt zien. Het is natuurlijk altijd een genoegen om in het voorjaar de
blaadjes weer aan de bomen te zien komen, vol levenslust en beloften voor een mooie zomer, maar één
ding is jammer: het vers uitgelopen loof onttrekt
langzaam de roekenkolonies aan het zicht. Het zijn
grote nesten die in groepen van tientallen tot soms
wel honderden exemplaren hoog in de nog kale
boomkruinen zitten en donker afsteken tegen de
bleekblauwe voorjaarslucht.
Dikwijls zie je ze langs de snelweg, in zo'n droevige
pluk populieren naast een benzinestation, of in een
bosje essen dat per ongeluk nooit is weggesaneerd.
De roeken zitten er dan al in, fladderen er omheen en
vliegen af en aan met takken om de gerecyclede
bouwsels te vervolmaken. Twee weken later zie je ze
niet meer, omdat de bomen zijn uitgelopen - helaas
vaak populieren die zo vroeg in het blad komen.
Jammer is dat altijd. Volgend voorjaar weer.
Wat voor vogel is de Roek eigenlijk?
De roek (Corvus
frugilegus) behoort
tot de familie van de
kraaien, dat is meteen duidelijk met
dat zwarte verenpak en een oversized snavel als een
pikhouweel. Het is
de enige kraaiachtige die in groepen
broedt. Kuddekraaien dus. Ze zijn eenvoudig en zelfs al van verre afstand
te herkennen aan het kale, witgrijze stuk kop tussen
de snavel en de ogen. Bij veel vogels duidt een kale
kop op aaseten (gieren!), maar roeken zijn echte al-
Roek
Foto: Wikipedia
lesvreters hoewel ze een lekkere dode mol of muis
zeker niet versmaden. Insecten, spinnen, wormen,
slakken en eieren, maar ook graan gaat graag naar
binnen. Roeken zoeken dat eten vooral op open terrein, grasvelden, weilanden of akkers, waar ze lekker
in de grond kunnen wroeten. Roeken houden niet van
bos.
De roekenkolonie
Zo'n roekenkolonie is overigens geen onverdeeld
genoegen. De beesten maken een behoorlijke herrie
en ze poepen alles onder. Er zijn dan ook nogal eens
bewonersprotesten tegen roekenkolonies, waarbij op
hoge toon wordt geëist dat de vogels worden bestreden. Dat is lastig omdat ze het gehele jaar zijn beschermd. Afgezien van illegaal afschot is het fysiek
verplaatsen van de kolonie de enige mogelijkheid.
Bij Eefde moeten ze even een stukje opschuiven
Soms hebben ze pech met hun nestelkeuze langs
wegen en waterlopen. Zo moet nu bij Eefde een
roekenkolonie 500 meter opschuiven. Er moet daar
een tweede sluiskolk worden gebouwd ten behoeve
van het scheepvaartverkeer, en dat is precies op de
plek waar een aantal bomen met roekennesten staat.
Gelukkig laten ze zich met enige moeite wel verplaatsen. Rijkswaterstaat wil dat gaan proberen met geluid:
een voor roeken afstotend geluid bij de huidige plek,
en een aantrekkelijk deuntje bij de beoogde bomen.
Ik heb geen idee of dat zal werken. Je kunt ook gebruik
maken van het roekige kuddegedrag.
Nesten kunnen uit hun bomen worden gezaagd en
verderop weer worden opgehangen. Als enkele roeken erin trappen en meeverhuizen, volgt de rest van
de kolonie meestal gedwee.Roeken zijn intelligente
dieren. Het zijn ook notoire rotzooitrappers, viespeuken en lawaaiige praatjesmakers en ze vertonen een
typisch kuddegedrag. Het zijn dus eigenlijk net mensen. (Jelle Reumer is directeur van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam).
15
Colofon IVN Zutphen/Warnsveld
7203 GH Zutphen; tel. 0575-512800
E-mail: [email protected]
Bestuur:
Voorzitter:
Wim Mulder, Laakse Laan 92,
7207 NE Zutphen, tel. 0575-529526
e-mail: [email protected]
Wilt u lid of donateur worden van het IVN? Neem dan
contact op met de ledenadministratie (Wil Taken).
Secretaris: vacant
Penningmeester:
Lida Henning – De Koning, Joke Smitlaan 72,
7207 GJ Zutphen, tel. 0575-570016
e-mail: [email protected]
Bestuursleden:
Hans Verwey, Agnietensteeg 9,
7201 KT Zutphen, tel. 0575-519382
e-mail: [email protected]
Vacant: 2 plaatsen -----------------------------------De Gelderse Roos
De Gelderse Roos is het contact - en informatieblad
van IVN afdeling Zutphen/Warnsveld en verschijnt vier
keer per jaar. Door het maximum van 16 pagina's is
de redactie soms genoodzaakt een artikel in te korten.
Redactie Gelderse Roos
Wim Bosma, De Waarden 140, 7206 GL Zutphen
tel. 0575-528210
Jouck Iedema, Waterstraat 42, 7201 HN Zutphen
tel. 0575-519740
kopij: [email protected]
Sluitingsdatum voor kopij nr. 1: ► 23 augustus
2014
Website: www.ivn.nl/zutphen
Webmaster:
Lucie van Zeijts:
tel. 0575-543824: e-mail: [email protected]
Ledenadministratie:
W. Taken, Van Löben Selsstraat 10
Contributie IVN Zutphen: Minimaal € 22,00 per jaar.
Huisgenoten betalen € 7,00. Donatie minimaal € 11,50
per jaar, extra bedragen zijn welkom! Bedrag s.v.p.
voor 1 augustus a.s. overmaken op ING rekening-nummer NL92INGB0005448988 t.n.v. IVN Zutphen/
Warnsveld.
Opzeggen lidmaatschap vóór 1 november bij de ledenadministratie.
Werkgroepen:
Documentatie:
Peter Weustenenk, Stokebrand 704
7206 EV Zutphen, tel. 0575-521713
e-mail: [email protected]
Cursussen:
Anke Eshuis, Rietbergstraat 45,
7201 GB, Zutphen, tel. 0575-511397;
e-mail: [email protected]
VENEL:
Wil Taken, Van Löben Selsstraat 10
7203 GH Zutphen, tel. 0575-512800
e-mail: [email protected]
Wandelingen:
Klaske ten Grotenhuis, Almenseweg 27
7211 MD Eefde, tel. 0575-471995
e-mail: [email protected]
Jeugd:
Jouck Iedema, Waterstraat 42,
7201 HN Zutphen, tel. 0575-519740
e-mail: [email protected]
Vlinderwerkgroep:
Wim Bosma, De Waarden 140
7206 GL Zutphen, tel. 0575-528210
e-mail: [email protected]