Fort Ronduit - WaterlinieKENNIS

Nieuwe Hollandse Waterlinie
Fort Ronduit
Naslagwerk
Fort Ronduit, schootsrichtingen
Dirk de Groot.
VOORWOORD
Nadat ik 4 jaar lang op het mooie fort Erfprins in den
Helder had gediend en de nodigde wachtjes had geklopt op
fort Oostbatterij ben ik na enkele omzwervingen weer in
Bunnik gaan wonen. In het plaatselijke krantje las ik in
1989 een oproep van Staatsbosbeheer. Het was de
bedoeling om het fort bij Rijnauwen te gaan openen voor
bezoekers en men zocht daar gidsen voor. Ik heb niet lang
hoeven nadenken en heb mij aangemeld. We zijn in eerste
instantie gestart met meer dan 60 gidsen. We kregen
cursussen in presentatie, fortkennis, flora en fauna. We
moesten leren wat er wel- en vooral niet mocht op het fort.
Na de winter starten we in april 1990 met de eerste rondleiding. Vanaf het
begin is dit een groot succes en honderdduizenden hebben inmiddels kunnen
genieten van het fort bij Rijnauwen. Na de winter starten we in april 1990
met de eerste rondleiding. Vanaf het begin is dit een groot succes en
honderdduizenden hebben inmiddels kunnen genieten van het fort bij
Rijnauwen.
Vanaf 2010 ben ik begonnen met het schrijven van naslagwerken over de
forten en andere objecten van de nieuwe Hollandse Waterlinie.
Ik heb geprobeerd om alle denkbare informatie over het fort Ronduit te
documenteren om deze door te kunnen geven aan belangstellenden. De
handleiding is nog niet compleet en zal dat waarschijnlijk nooit worden. Ook
zullen er mogelijk fouten in staan of zijn verhalen niet compleet. Ik hou mij
dus ten alle tijde aanbevolen voor aanvullingen, verbeteringen en bijzondere
foto’s, tekeningen documenten, correspondentie en nieuwsberichten.
[email protected]
Citaten uit het register zijn geschreven in de die tijd gebruikelijke
spelling.
Mocht u losse foto’s, tekeningen en/of documenten willen hebben dan kunt u
ze via deze link aanvragen:
http://encyclopedie-van-de-waterlinie.123website.nl
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
2
Algemene gegevens
Algemeen:
Stelling:
Object:
Adres:
Postcode:
Plaats:
Eigenaar:
Beheerder:
Nieuwe Hollandse Waterlinie
Fort Ronduit
Admiraal Helfrichweg
Naarden
Staat der Nederlanden, Ministerie van OCW, afd. Cultuur
Object:
Gebouwd: 1873 - 1875
Gemoderniseerd:
Gerestaureerd: 1987, diverse
2006, de kraanbrug
Afmeting: 1,6 hectare
Toegankelijk: Het fort is niet toegankelijk
Contactpersoon:
Naam:
Organisatie:
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
3
Waar bouwde men dit fort.
Het fort is gebouwd ten noorden van Vesting Naarden en de Zuiderzee.
Fort Ronduit is niet het eerste verdedigingswerk op deze plaats. In 1747 lag hier
een redoute en daarna retranchement uit 1786. Vanwege de ligging, toen nog
aan zee, hadden deze verdedigingswerken veel te lijden gehad en werden
daarom vervangen. In 1873-1875 werd het fort gebouwd als onderdeel van de
Hollandse Waterlinie.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
4
Waarom bouwde men dit fort.
Het fort dient:
Ter bestrijking van de buitendijkse gronden ten noorden van Naarden.
Naamgeving
Veel forten zijn genoemd naar de streek of een plaats waar het gebouwd is. In
dit geval is nog niet bekend waar het fort zijn naam aan te danken heeft.
De naam is:
Bijzonderheden betreffende de bouw
Het Fort is voorzien van een kraanbrug. Daarvan zijn er in Nederland maar twee
gebouwd. De andere brug ligt bij het werk op de spoorweg bij de Diefdijk.
De kraanbrug
Een kraanbrug is een beweegbare brug die open en dicht gaat door te draaien
om een verticale z-as.
Op het landhoofd zijn 2 of meer driehoekvormige armen bevestigd die kunnen
draaien. De draaiassen van de armen staan op het landhoofd; de punt van de
driehoek rust op het bruggenhoofd dat zich op het andere landhoofd bevindt. Als
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
5
de brug is gesloten staan de armen haaks op de vaarrichting, in geopende
toestand zijn ze tegen het landhoofd aangedraaid, parallel aan de vaarrichting.
De kraanbrug is een uitvinding van de Hollandse spoorwegingenieur Frederik
Willem Conrad (1800-1870). Het voordeel van de kraanburg is dat hij goedkoop
is en gemakkelijk te bedienen. Het nadeel is echter dat het wegdek eerst
verwijderd dient te worden voordat de brug kan worden geopend. Vandaar dat
de gebouwde kraanbruggen vooral spoorbruggen zijn.
Ook voor militair gebruik was de kraanbrug populair omdat de weggedraaide
brug niet zoals een klapbrug een doelwit was voor vijandelijk vuur en het uitzicht
van de verdedigers belemmerde. De kraanbrug bij Fort Ronduit werd in 2006
gerestaureerd.
Op het fort staan een bomvrije -kazerne en een wachthuis. Rondom het fort ligt
een natte gracht. Het is door midden van een gedekte gemeenschapsweg
verbonden met de Vesting Naarden.
Op een foto uit een bouwkundig inspectierapport is goed te zien dat er veel
achterstallig onderhoud was. Een deel van het bruggenhoofd staat los op de
steunmuur. Veel van de gevonden mankementen zijn inmiddels gerestaureerd.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
6
Tekening van de kraanbrug op de Diefdijk
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
7
Tekening van de kraanbrug op de diefdijk
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
8
De gebouwen en andere objecten
Bijlage I van de memorie van verdediging met daarop aangegeven de gebouwen
en andere bijzonderheden. De gebouwen op de inzet zijn de zogenaamde
bomvrije gebouwen. De twee remises zijn blinderingen.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
9
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
10
Bomvrije kazerne
Ronduit, lokaalindeling van de bomvrije kazerne.
Vooraanzicht van de bomvrije kazerne.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
11
Vooraanzicht en doorsneden
Plattegrond boven, lokaalindeling, onder afwateringsvlakken
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
12
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
13
Wachtlokaal
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
14
Plattegrond van het wachthuis
Schuilplaats
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
15
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
16
Remise
De remise is een stalling voor geschut. Zolang het geschut niet nodig was bleef
het binnen (remisegeschut). Moesten de kanonnen ingezet worden dan
verplaatste met het naar de geschutsemplacementen.
De remise zelf kon gebruikt worden als schuilplaats voor de soldaten als het fort
beschoten werd door de vijand.
In veel remises waren binnen in de zijmuren nissen uitgespaard. Deze waren
voorzien van een legplank en waren bestemd als munitieopslagplaats. Voor de
veiligheid konden de nissen afgesloten worden door twee schuifdeuren.
Deze remise word nog afgesloten door een deur uit twee bladen. In een later
stadium is men begonnen met schuifdeuren in plaats van draaideuren. Als er
door vijandelijke beschietingen aarde van de gronddekking voor de draaideuren
kwam te liggen kon je ze niet van binnenuit openen. Met een schuifdeur ging dat
makkelijker.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
17
De bewapening volgens de memorie van verdediging
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
18
Kanon 15 cM. Kort, ingevoerd 1887
Algemene gegevens volgens het Legermuseum.
Vestinggeschut met een maximale dracht van 6200 meter. Gewicht 1300 kg.
Kaliber van 14,91 cm, looplengte 14,8 kalibers. Materiaal hardbrons.
Platte wigsluiting met een centrale ontsteking door middel van een pijpje no 1
Affuiten: IJzeren hoge radaffuit en IJzeren raamaffuit (uitlegger).
Projectielen: Brisantgranaat met tijdschokbuis, granaatkartets en kartets.
Kanon 12 cm kort staal achterlaad, ingevoerd 1873
Kanonnen van 12 cM. K. staal:
Uit: Instr. Inv. 1910. Hoofdstuk I. Zijn dezelfde als de:
Kanonnen Br. Getr. van 12 cM. K. A. (Instructie Inventaris 1880)
Zie: PESCH. Handleiding kennis Artillerie. (1889) Afd. Techniek. Hoofdstuk III.
Geschut. Stamboeknummer 199-40. Bladzijde 124 en plaat IX Figuur 8 – 11.
Kanonnen van 12 cM. K. Gewicht 915. L. 2,1. Zijn getrokken Br.
achterlaadvuurmonden; hebben een kegelvormig mondstuk en tappenstuk en
een achterstuk.In het achterstuk bevinden zich de ligplaats van het sluitstuk;
een opzetkoker en een Kr. zundgattap, ingericht voor het pijpje No. 2. Een
stuitingsschroef dient om het te ver uittrekken van het sluitstuk te beletten.
De rechter tapborst in naar voren verlengd en heeft in dat gedeelte een gat met
insnijding voor de vizierkorrel.
Bij Kanonnen Br. Getr. van 12 cM. K.A. staat:
Sluitstuk. Zie: PESCH. Handleiding kennis Artillerie. (1889)
Afd. Techniek. Hoofdstuk III. Geschut. Stamboeknummer 199-40.
Bladzijde 92 en plaat VIII fig 5, 6 en 7. Enkele platte wigsluiting.
Kanonnen Br. Getr. van 8 cM. A. hebben zelfde sluiting.
De tekeningen heb ik bijgevoegd (00234831_028_001 en 002.jpg)
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
19
Kanonnen van 12 cM. K. staal:
Uit: Instr. Inv. 1910. Hoofdstuk I. Zijn dezelfde als de:
Kanonnen Br. Getr. van 12 cM. K. A. (Instructie Inventaris 1880)
Zie: PESCH. Handleiding kennis Artillerie. (1889) Afd. Techniek. Hoofdstuk III.
Geschut. Stamboeknummer 199-40. Bladzijde 124 en plaat IX Figuur 8 – 11.
Kanonnen van 12 cM. K. Gewicht 915. L. 2,1. Zijn getrokken Br.
achterlaadvuurmonden; hebben een kegelvormig mondstuk en tappenstuk en
een achterstuk.In het achterstuk bevinden zich de ligplaats van het sluitstuk;
een opzetkoker en een Kr. zundgattap, ingericht voor het pijpje No. 2. Een
stuitingsschroef dient om het te ver uittrekken van het sluitstuk te beletten.
De rechter tapborst in naar voren verlengd en heeft in dat gedeelte een gat met
insnijding voor de vizierkorrel.
Bij Kanonnen Br. Getr. van 12 cM. K.A. staat:
Sluitstuk. Zie: PESCH. Handleiding kennis Artillerie. (1889)
Afd. Techniek. Hoofdstuk III. Geschut. Stamboeknummer 199-40.
Bladzijde 92 en plaat VIII fig 5, 6 en 7. Enkele platte wigsluiting.
Kanonnen Br. Getr. van 8 cM. A. hebben zelfde sluiting.
De tekeningen heb ik bijgevoegd (00234831_028_001 en 002.jpg)
Munitie van de Kanonnen van 12 cM. K.A. cq Kanonnen van 12 cM. K.
Zoals al aangegeven had je daarbij kartetsen, granaatkartetsen en granaten.
Op de website van het Legermuseum staat:
Bij Granaten Van 12 cM. K.A. staat: Instructie Inventaris 1895. Hoofdstuk II.
Zie: PESCH. Handleiding kennis Artillerie. Afd. Techniek. Hoofdstuk IV.
Ernstvuurwerken en Munitiën. 1893. Stamboeknummer 200-40. Bladzijde 130 en
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
20
Plaat X Figuur 4. Geleiding door looden mantel. Bij Granaten van 12 cM. K. Lg.
staat: Zie: Instructie Inventaris 1895. Hoofdstuk II. en: ARTILLERIE.
Teekeningen Artillerie-Materieel. Stamboeknummer 265-40.
Plaat 221. (1894). Daarbij tevens: Uit: Instructie Inventaris 1910. Hoofdstuk II.
Granaten van 12 cM. K. Lg. Gewicht: 12,64 KG. :. 0,236.
Zijn van gierijzer, van voren peervormig, overigens cylindervormig.
Het peervormig gedeelte is aan de punt afgeplat en aldaar voorzien van een
buisgat. Zijn voorzien van een gedeeltelijk in het ijzer ingeladen looden mantel,
waarin 3 groeven. De voorste en de achterste groef zijn bekleed met in
machineolie gedrenkt bindtouw, dat met grafiet bestreken is. Zijn uitwendig, met
uitzondering van den looden mantel, met koolteervernis bestreken en gesloten
met een buisgatschroef No. 2.
Bij Granaten van 12 Cm K. Gd. staat: Uit: Instructie Inventaris 1910. Hoofdstuk
II. Granaten van 12 cM. Gd. Gewicht: 13,3 KG. Als de Lg., doch gevuld met 0,6
KG buskruit No. 2, terwijl de buisgatschroef vervangen is door een schokbuis No.
4. Bij Buizen, Schok- No. 4. Zie: Instructie Inventaris 1895. Hoofdstuk VII. B.
en: ARTILLERIE. Teekeningen Artillerie-Materieel.
Stamboeknummer 265-40. Plaat 217. (1893). Dienen bij de granaten, bestemd
voor de Kanonnen van 15 cM. K. en de mortieren van 15 cM. en van 10 cM. ,
alsmede bij de granaten van 12 cM. K. De tekening van deze schokbuis No, 4
heb ik bijgevoegd. Als beschrijving staat vermeld:
Schokbuizen No. 4. (Pl. II, fig. 6). Deze zijn gegoten van een legeering van 9
gewichtsdeelen tin en 1 gewichtsdeel antimoon.
Het aanbeeld is voorzien van een Berlijnsch-zilveren punt en met een tindraad
vastgezet.
Overigens komen zij overeen met de schokbuizen No. 3; de sluitschroef is echter
niet met kornagelpunten vastgezet.
Kartetsen van 12 cM. K.
Hierover staat: Uit: Instructie Inventaris 1910. Hoofdstuk II. Kartetsen van 12
cM. K. Gewicht: 12,4 KG. L. 0,223. Bestaan uit een cylindrische blikken bus met
gesoldeerden naad en naar binnen omgezette randen. Zijn voorzien van een
lossen zinken bodem en lossen zinken deksel, waaraan een handvat van
ijzerdraad. Om de bus is een looden band van 6 mM. Breedte gesoldeerd. Zijn
gevuld met 41 zinken kogels van 195 G., 5 looden kogels van 48 G. en 4 zinken
kogels van 36,5 G., welke in regelmatige lagen in de bus zijn gevlijd.
Zijn zwart geverfd en daarna met kolteervernis bestreken. Onder deze worden
gevoerd die met compositiebodem,-deksel en -kogels. Zie: Instructie Inventaris
1895. Hoofdstuk II. De tekening hierbij heb ik bijgevoegd
(00234637_063_001.jpg). En tot slot naar de Granaatkartetsen van 12 cM. K.
(met en zonder spiegel): Bij Granaatkartetsen van 12 cM. K. met spiegel Lg.
Uit: Instructie Inventaris 1910. Hoofdstuk II.
Granaatkartetsen van 12 cM. K. met spiegel. Lg. Gewicht: 13,11 KG. L. 0,225.
Zijn van gietijzer, komen uitwendig in vorm en inrichting overeen met de
granaten van 12 cM. K. De kop is echter gemerkt met een ingegoten G.K.
(daaronder S), terwijl de punt meer is afgeplat en aldaar voorzien van een
gietijzeren buisgatvoering, waarin het buisgat gesneden is en welke een laadgat
heeft, dat met een kurken schijf gesloten is. In den kop is een stalen
bevestigingsschroef, welke in het buisgat uitkomt. Komen inwendig overeen met
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
21
die der 15 cM. K. Zijn gevuld met gemiddeld 323 compositiekoggels van 13 G.,
welke met hars zijn vastgezet. Zijn uitwendig, met uitzondering van den looden
mantel, met koolteervernis bestreken, op den kop gemerkt met een ronde vlak
met witte verf en gesloten met een buisgatschroef No. 3. Onder deze worden,
met vermelding in de kolom Aanmerkingen van den Magazijns-Inventaris,
gevoerd, die, welke gevuld zijn met gemiddeld 150 looden kogels van 25,5 G. en
90 houten kogels, die gelijkelijk tusschen de looden verdeeld zijn. De kogels zijn
vastgezet met zwavel. Deze zijn niet met genoemde witte vlak gemerkt en
moeten het eerst worden verschoten. Bij Granaatkartetsen van 12 cM. K. met
spiegel Gd. Uit: Instructie Inventaris 1910. Hoofdstuk II.
Granaatkartetsen van 12 cM. K. met spiegel. Gd. Gewicht: 13,22 KG.
Als de Lg., doch kamer en pijp gevuld met ongeveer 0,116 KG. buskruit No. 2,
terwijl onder de buisgatschroef een viltschijf D. 0,018 is geplaatst.
Zijn op den kop met witte verf gemerkt: Gd. Bij Granaatkartetsen van 12 cM. K.
zonder spiegel Lg. Uit: Instructie Inventaris 1910. Hoofdstuk II.
Granaatkartetsen va 12 cM. K. zonder spiegel. Lg. Gewricht: 13,10 KG. L. 0,225.
Zijn van gietijzer, komen uitwendig in vorm en inrichting overeen met die van 12
cM. K. met spiegel, doch zijn gemerkt met een ingegoten GK. Hebben geen
buisgatvoering, doch is het buisgat in het ijzer van den kop gesneden.
Zijn, behoudens een van het buisgat tot den bodem uitgespaarde ruimte voor
den Gd. koker, gevuld met gemiddeld 287 kogels van 13 G., die met zwavel zijn
vastgezet. Zijn uitwendig, met uitzondering van den looden mantel met
koolteervernis bestreken, op den kop gemerkt met eene ronde vlak met witte
verf en gesloten met een buisgatschroef No. 3. Onder deze worden, met
vermelding in de kolom Aanmerkingen van den Magazijns-Inventaris, gevoerd
die, welke gevuld zijn met gemiddeld 150 looden kogels van 25,5 G. en 100
houten kogels, welke gelijkelijk tusschen de looden zijn verdeeld.
De kogels zijn vastgezet met zwavel. Deze zijn niet met genoemde witte vlak
gemerkt en moeten het eerst worden verschoten.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
22
De bemanning
De bemanning bestond uit de commandant, 4 officieren en 122 onderofficieren
en manschappen.
Nederlandse infanterist in 1859
Fotograaf onbekend.
Vestingartillerist 1870 in staltenue.
Foto: Het legermuseum.
Militairen van de vestingartillerie
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
23
De vestingartilleristen werken met een zogenaamde lastsleper.
Genietroepen te velde
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
24
Beplanting als camouflage
Camouflage is het zodanig toepassen van kleur, tekening en vorm dat een
normalerwijs zichtbaar object tegen zijn achtergrond verdwijnt of moeilijker
wordt herkend. Er is bij camouflage dus sprake van gezichtsbedrog.
In het geval van de Nieuwe Hollandse Waterlinie werd dit deels uitgevoerd met
behulp van beplanting.
Camouflage is in min- of meerdere mate en tijdsperiodes toegepast in alle in
Nederland aangelegde verdedigingslinies. Men zocht daarbij naar standarisatie.
In correspondentie kunnen we lezen dat het van belang wordt geacht de
camouflage in de Stelling van Amsterdam niet anders uit te voeren dan die in de
Nieuwe Hollandse waterlinie.
Om standaardisatie te bereiken is het voorschrift algemeen stelsel van beplanting
opgesteld.
Waarom paste men camouflage toe
 Om de forten en andere verdedigingswerken on- of slecht zichtbaar te
maken voor de vijand.
 Om de vijand het zicht te ontnemen op de uitwerking van beschietingen
van zijn eigen artillerie.
Bijkomende voordelen:
 Alle beplanting, van gras tot boom, hield met zijn wortels de aardwerken
vast waardoor afschuiving van de (steile) hellingen werd voorkomen.
 Alle beplanting, van gras tot boom, kon ten gelde gemaakt worden. In
vredestijd werd grasland verpacht en hakhout werd verkocht.
 In tijd van mobilisatie werd overtollig hout gebruikt voor het bouwen van
blinderingen en versperringen.
 De als maskering toegepaste meidoorn deed ook dienst als prikkeldraad.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
25
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
26
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
27
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
28
De werking van een lampnis
Over de veiligheid in de buskruitmagazijnen was goed nagedacht. Onder andere
over de verlichting. Elektrisch licht was er nog niet, de verlichting werd
uitgevoerd met behulp van olielampen. Dit was in een buskruitmagazijn niet echt
veilig. Daarom gin men over tot het maken van lamp nissen. In de muur werd
een nis gebouwd. Aan de zijde van het buskruitmagazijn werd in een kozijn van
een non-ferro metaal aangebracht. IJzer was niet toegestaan omdat dit kon
vonken. In dit kozijn kon met behulp van stopverf een dikke glazen plaat worden
ingezet. Door de stopverf was dit luchtdicht. Aan de veilige kant, bijvoorbeeld in
een speciaal daarvoor gebouwde lamp gang kon men het deurtje van de nis
openen en daar een olielamp in plaatsen. Het deurtje ging dicht. Het licht van de
olielamp kon nu door het glas het magazijn inschijnen terwijl het vuur van de
lamp daar niet kon komen. De lamp kreeg zuurstof door een ingemetselde buis.
In sommige lamp nissen werd ook een schoorsteentje aangebracht.
Ook met behulp van voorschriften werden de militairen gewezen op de gevaren.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
29
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
30
Wat is buskruit?
Buskruit is een mengsel van drie stoffen. Deze stoffen worden in een bepaalde
verhouding met elkaar gemengd. Wat overblijft is een stof met een geheel
nieuwe eigenschap namelijk explosiviteit.
Het bestaat uit:
Stof
Salpeter (Kaliumnitraat)
Zwavel
Houtskool
Chemische benaming
KNO 3
S
C
Verhoudingsdeel
75%
10%
15%
Deze stoffen werden samen met water gemengd en na het mengen en kneden
droogde de stof langzaam in. Daarna werd het verkorreld. Het gewone kruit
mocht wast grover van korrel zijn dan het fijne kruit dat werd gebruikt in de pan
van een handvuurwapen of in het zundgat van een kanon.
Buiskruit verbrand heel erg snel waarbij enorme hoeveelheden gas vrijkomen.
Dit gas zorgde ervoor dat een projectiel uit de loop werd geschoten.
Als er veel buskruit nodig was, b.v. in
tijd van oorlog of mobilisatie,
probeerden de fabrikanten wel eens
om wat te veel houtskool in het kruit
te doen. Houtskool is goedkoop dus de
winsten werden groter.
Door een teveel aan houtskool werd de
explosieve kracht wel minder. Je kon
dus minder ver schieten. Ook voor de
kanonniers was het lastig als het kruit
niet altijd even krachtig was.
Daarom zijn er buskruittesters
ontworpen.
Bij dit type werd een vaste
hoeveelheid buskruit in een klein
"mortiertje" gedaan. Daar werd een
busvormig dekseltje op gedaan. Na het
exploderen van het buskruit werd dit
busje omhoog geschoten en bleef dan
hangen op een van de haakjes. Hoe
hoger het busje des te beter het kruit.
Buskruit is een zeer explosieve stof die met de nodige voorzichtigheid behandeld
moet worden. Contact met open vuur leidde onmiddellijk tot enorme ongevallen.
De verlichting op de forten van de waterlinie werd verzorgd door olielampen. Dit
in combinatie met het buskruit was geen veilige gedachte. Toch moest men ook
in de buskruitmagazijnen licht hebben. Hiervoor zijn de zogenaamde lampnissen
aangebracht.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
31
Kringenwet.
Rondom de forten fungeerde de kringenwet. Door deze wet werd bepaald dat er
in een aantal kringen rond een fort niet, of met beperkingen gebouwd mag
worden.
Opvallend is dat je tijdens rondleidingen op forten altijd gesproken
wordt over kringen van 300, 600 en 1000 meter. Dit terwijl in de wet
expliciet wordt gesproken over ellen.
Dit wordt verklaard door het volgende: Bij de invoering van het Nederlands
metriek stelsel in 1820 werd de el gelijk gesteld aan een meter. Met de Wet van
7 april 1869 (Staatsblad nr. 57) werden oude benamingen, waaronder ook de el,
afgeschaft en vervangen door de tegenwoordig gebruikelijke aanduidingen. In de
periode 1820-1870 was een el gelijk aan 10 palmen (decimeter) of 100 duimen
(centimeter) of 1000 strepen (millimeter).
STAATSBLAD VAN HET KONINGRIJK DER NEDERLANDEN.
(N°. 128.) WET van den 21sten December 1853, houdende bepalingen
betrekkelijk het bouwen, planten en het maken van andere werken binnen
zekeren afstand van Vestingwerken van den Staat.
WIJ WILLEM III, BIJ DE GRATIE GODS, KONING DER NEDERLANDEN,
PRINS VAN ORANJE-NASSAU, GROOT-HERTOG VAN LUXEMBURG, ENZ.,
ENZ., ENZ.
Allen, die deze zullen zien of hooren lezen, salut ! doen te weten:
Art. 6.
Om elk vestingwerk der eerste, tweede of derde klasse zijn drie verboden
kringen:
 een op den afstand van drie honderd el, genaamd de kleine;
 een op den afstand van zes honderd el, genaamd de middelbare;
 een op den afstand van duizend el, genaamd de groote.
El (lengtemaat) Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
De el is als lengte gebaseerd op de lengte van een onderarm.
Een el is een oude lengtemaat en bedroeg (althans in Nederland) circa 69,4 cm.
De maat werd lokaal, in ieder belangrijk handelscentrum, vastgesteld waardoor
er verschillen optraden.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
32
De naam is afgeleid van de naam van een bot in de onderarm, de ellepijp. Men
kon zo op een eenvoudige manier lengtes meten. In verband met de heffing van
accijns werd de Haagse el in 1725 de nationale standaard.
Een kaart met de verboden kringen van het fort Nieuwersluis.
Mobilisatie 1870
Bij het uitbreken van de Frans-Duitse oorlog worden de forten van de Nieuwe
Hollandse Waterlinie gemobiliseerd. Een aantal forten waaronder Pannerden,
Vechten, Rijnauwen en het Hemeltje waren toen nog niet klaar.
Nederland raakte niet betrokken bij deze oorlog en men ging gewoon verder met
de bouw. Tijdens de mobilisatie van de andere forten van de waterlinie kwam
men er wel achter dat er op die forten enorme tekortkomingen waren. Vooral
bomvrije ruimten voor logies en opslag van buskruit en projectielen waren er
veel te weinig. Dit leidde ertoe dat in de periode daarna veel forten ingrijpend
gemoderniseerd zijn.
De moderniseringen bestonden voor een groot deel uit het bouwen van bomvrije
gebouwen die moesten dienen als onderkomen (munitie) opslag en remises
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
33
Mobilisatie 1914
Nederland was in de Eerste Wereldoorlog neutraal. Er was een algemene
mobilisatie gedurende de periode 1914 – 1918 om deze neutraliteit te behouden.
Veel linies en forten, waren in verhoogde staat van paraatheid gebracht. Van
krijgshandelingen was geen sprake. Door de bewapeningswedloop waren door de
vijand ook wapens ontwikkeld waartegen deze forten nauwelijks bestand waren.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
34
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
35
Trekhonden werden tijdens de eerste wereldoorlog veelvuldig toegepast in het
leger. Als trekhond voor een mitrailleur- of munitiekar maar ook wel als
“berichtenhond” zeg maar posthond.
In vredestijd han men niet veel honden in dienst. Deze werden tijdens de
mobilisatie gevorderd.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
36
Honden voor een mitrailleurkar
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
37
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
38
De periode 1914-1918 kenmerkte zich door de bouw van infanteriestellingen. In
de omgeving van Naarden moet je daarbij denken aan de Franse Kamp. Verder
nog het werk aan de Groeneweg, de werken bij Griftenstein, de infanteriestelling
op de Houtense vlakte bij Utrecht en voor fort Everdingen.
Bij het fort Ronduit zijn in die tijd alleen twee betonnen drinkwaterreservoirs
gebouwd.
Interbellum
Tijdens het interbellum vinden er ook maar weinig bouwactiviteiten plaats. Waar
elders in de waterlinie VIS- en G-kazematten alsmede groepschuilplaatsen type P
gebouwd werden vinden we in de omgeving van fort Ronduit helemaal niets. Dit
heeft uiteraard ook te maken met het feit dat het fort in 1929 al opgeheven is als
vestingwerk.
Tweede Wereldoorlog
Van de periode tijdens- en na de tweede wereldoorlog is weinig bekend over het
fort. Het is nu verhuurd aan particulieren en niet toegankelijk.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
39
Fort Ronduit in het nieuws
1907
1910
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
40
1915
1918
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
41
1921
1923
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
42
1923
1925
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
43
1926
1932
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
44
1937
1940
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
45
1949
1950
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
46
1967
Fort Ronduit
Chronologisch
Jaar
1747
1786
1873
1914
1926
1987
2006
Gebeurtenis
Bouw van de redoute
Bouw van het retranchement
Bouw van het fort
Mobilisatie 1e wereldoorlog
Het fort wordt opgeheven als vestingwerk
Restauratie van het fort
Restauratie van de kraanbrug
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
47
Bronnen, bijdragen en
literatuur
Totaal overzicht alle naslagwerken
Literatuur
De
NHW
in
Bussum
Fort
Werk IV
Erfgoedreeks
Vechten
Erfgoedreeks
Rijnauwen
Erfgoedreeks
Asperen
Fort
bij
Rijnauwen,
de
Parel van de
Hollandse
Waterlinie
Fort Pannerden
Fort Pannerden
Auteur
H.J. van Welsen
Uitgever
Historische Kring
Bussum
Chris Will
Dirk de Groot
Dirk de Groot
Stokerkade
Chris Will
Stokerkade
Arie van der Gaag
Henk Reinders
Gert Huting
H.E. Wanting
Geniebestekken
Genie
Genieregisters
Genie
Stokerkade
Stichting
fort
Pannerden
Ministerie
van
Oorlog
Ministerie
van
Oorlog
Tot nut van ‘t
algemeen
Handleiding tot
de
Burgelijke
Bouwkunst
Memorie
van
verdediging
Nederlands
geschut
sinds
1677
Nederlandse
Vuurwapens,
Landmacht,
Marine
en
koloniale
troepen
18661895,
Arnhem
2000.
Nieuwersluis
Genie
Stokerkade
Ministerie
Oorlog
van
J. Albarda en F.L. Kroesen.
van drs. B.J. Martens en drs. G. de
Vries
Douwe Koen
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
Phoenix
48
Van
Starreschans tot
starfbastion.
Registers
Terminologie
Verdedigingswer
ken
Publishers.
Genie
Een
herziene
en
uitgebreide
bewerking van Vestingbouwkundige
termen van A.H. Mohr.
Defensie
Stichting Menno
van Coehoorn
Met dank aan de
stichting
voor
het beschikbaar
stellen van dit
werk.
Stichting Menno
van Coehoorn
Van
artilleriesteunpu
nt
tot
infanteriesteunp
unt
Vestingbouwkundige termen
Dick Leegwater
A.H. Mohr
Stichting Menno
van Coehoorn
Bronnen
Beeldbank
Ministerie
van
Defensie
Bibliotheek
Hollandse
Waterlinie
De Gelderlander
De
Koninklijke
Bibliotheek
Ergens
in
Nederland
Gemeente
Utrecht
Het
Artilleriemuseu
m
Het
Geniemuseum
Het
legermuseum
Het
Utrechts
archief
Landmachtstaf
s’ Gravenhage
Leger 1939 –
1940
Website
http://nimh-beeldbank.defensie.nl/
Materiaal
Foto’s
http://www.hollandsewaterlinie.nl/
Kaarten
tekeningen
http://www.gelderlander.nl/
http://kranten.kb.nl/results
Krantenknipsels
Krantenknipsels
http://www.ergensinnederland19391945.nl/home
http://www.utrecht.nl/
Foto’s
http://www.nederlandsartilleriemuse
um.nl/
Foto’s
tekeningen.
Foto’s
en
en
Foto’s
http://www.legermuseum.nl/get?site
=legermuseum.nl
http://www.hetutrechtsarchief.nl/
Foto’s
definities
Foto’s
tekeningen
Tekeningen
Website
Beheerder
onbekend
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
en
en
49
Lex Tempelman
Werk IV
NIMH
Provincie
Utrecht
Rene Ros
http://www.forten.info
Rijksdienst
Cultureel
Erfgoed
http://www.cultureelerfgoed.nl
Rijksdienst
Cultureel
Erfgoed
Stichting
de
Greb
Technische
dienst
Website
Stichting
fort
aan den Klop.
Website WKU
http://beeldbank.cultureelerfgoed.nl/
Tekening
poterne
Foto’s
Foto’s
en
tekeningen.
Foto’s,
wetgeving
Beschrijvingen
van onderdelen
van
de
Waterlinie
Foto’s
en
kaarten
http://www.grebbeberg.nl/index.php
?page=stichting-de-greb-introductie
Luchtvaart
Foto en tekst:
Vickers
Luchtfoto’s
http://www.fortaandeklop.nl
Foto’s
tekeningen.
http://www.fortwku.nl/wat-is-hetwku
Foto’s
en
informatie
De
vrije
encyclopedie
Met dank aan
Albert Folkerts
Betrokken bij
Fort Asperen
Albert Polman
Fort bij Rijnauwen
Andries
van
Barneveld
Arthur
van
Beveren
Bart Bondam
Fort bij Rijnauwen
Materiaal
Informatie
foto’s
Foto’s
verhalen
Foto’s
informatie
Foto’s
Bert Groeneveld
Fort aan de Biltstraat
Bert van Dijk
Chris Will
Fort bij Tienhoven
Projectbureau NHW
Wikipedia
Coco
Donkelaar
van
Lunetten op de Houtense vlakte
Fortificatieforum
Bouwkunde
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
en
en
en
en
Foto’s,
tekeningen
kaarten enz.
Rondleiding
en
verhalen.
Informatie
Foto’s
en
tekeningen
Verklaring
bouwkundige
termen
50
Daniëlle
Snellenberg
Dirk
Hoogendoorn
Douwe Koen
Fort bij Rijnauwen
Douwe Tijsma
Familie van K.
Kapitein
Brouwer
Familie
van
Luitenant
J.J.
Koerts
Fedor de Vries
Frank Sidler
Fort aan den Ruigenhoekschedijk
Fort bij Vechten
Foto’s
en
archiefmateriaal
Verhalen
Foto’s
Fort bij Vechten
Foto’s
Batterijen aan de Overeindse weg
Fort bij Rijnauwen
Frits Duinkerke
Waterlinie
Genealogie van
Keulen-Polman
H.J.J. Steenman
Chris van Keulen
Foto’s
Foto’s
en
Voorschriften
omtrent
de
verpleging
Foto’s,
tekeningen
en
reglementen
Eigen web-site
Harry
Koppelrath
Henk Tol
Verdedigingswerk te Vreeswijk
Fort Vossegat
Het Utrechts Archief
Stelling van Honswijk
Fort Pampus
Het
geheugen
van Nederland
Algemene info
J. Spanjaard
Fort te Jutphaas
Website
Jan Wullink
Fortificatieforum
Janus
Lunteren
Jos Rams
Jurrie de Vos
van
Fort bij Vechten
Collega auteur, Genie, uniformen,
uitrusting, enz!
Staatsbosbeheer
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
Foto’s
verhalen
Informatie
en
Prentbriefkaarte
n
Verhalen
Tekening
kanon van
cM.
Foto’s
kaarten
24
en
Friese
verzetstrijders –
bevrijders
en
andere
betrokkenen
Versperringen in
de Waterlinie
Foto’s
Foto’s,
interviews,
inlichtingen
archiefstukken.
Info, foto’s en
51
Kees Reehost
Leontine Jansen
Marinus Buiten
en
W.J. Jeurissen
Martijn
Binnenveld
Michel Ronden
Michel Verhoeks
Fort Honswijk
Werk aan de Korte uitweg
http://www.fortwku.nl/
Fort bij Vechten
Lunetten aan de Houtense vlakte
Fort Everdingen
Blog
Foto’s
Materiaal van de
website
Foto’s
mobilisatie
Documenten en
informatie
Foto’s
Gkazemat
Tekeningen met
lokaalindelingen
Peter Claesens
Waterlinie
http://www.mverhoeks.com/index2.
html
Fort aan het Pampus
Remco Lablance
Rinus Verweij
Ruud Mosk
Fort ’t Hemeltje
Fort Asperen
Collega auteur
Sander van den
Berg
Fortificatieforum
Stichting
Herstellingen
Teus van Toorn
Truus
KleijnWillemse
Veron,
vereniging van
Zendamateurs
Willemijn Simon
van Leeuwen
Wim Kramer
Fort Nieuwersluis
Informatie
en
tekeningen
Foto’s en info
“de Grenadier”
Foto’s/beschrijvi
ngen
Model
6
cm
kanon,
Foto’s
Foto
Fort Asperen
Fort bij Vechten
Lunetten aan de Houtense vlakte
Fort aan de Gagel
Informatie
Foto’s
verhalen
Foto’s
Fort aan de Nieuwe Steeg
Register
en
foto’s
Foto’s en info
Fort aan de Gagel
en
Ik heb mijn uiterste best gedaan de bronnen van citaten, foto’s, tekeningen en
dergelijke te achterhalen en te benoemen. In een aantal gevallen is dat niet
gelukt.
Mocht een lezer van de naslagwerken iets herkennen als zijn eigen werk, verzoek
ik u contact op te nemen met: [email protected] om overleg te plegen.
Dirk de Groot.
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
52
Bijlage I, inspectierapport 2002
Reconstructie
Fort ronduit 2002
Inspectierapport
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
53
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
54
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
55
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
56
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
57
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
58
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
59
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
60
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
61
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
62
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
63
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
64
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
65
Fort Ronduit, versie 1, 2014
Naslagwerk, samengesteld door Dirk de Groot
66

Download Report