kunst
&
ECHTE
ERVAREN
BELEVEN
PAGINA 4
VERTEEALT-ER
TH ?
IS DAT WELER
STO
PAGINA 9
MÉÉR
KWALITEIT
50
,
2
2
PAGINA 17
VOOR
SLECHTS
1
Foto: Verpers
Basisschool De Fonkelsteen, Harderwijk, juni 2014
DAKOTA-VLIEGEN
MET DE HELE GROEP?
Vraag een militaire veteraan in uw klas en maak
kans op zo’n unieke Dakota-vlucht. Met de eigen
‘klasse-veteraan’.
MEEDOEN OF MEER INFO?
Reageer via [email protected]
Het project Veteraan in de Klas brengt de
persoonlijke ervaringen van veteranen tijdens hun
uitzending in de klas. Zij vertellen over hun inzet in
bijvoorbeeld Afghanistan, Libanon of iedere andere
missie die past in het lesprogramma.
Het Nationaal Comite Veteranendag bevordert meer
erkenning en waardering voor veteranen, ook via
het onderwijs.
Kijk op: www.veteranendag.nl en op www.veteraneninstituut.nl
BIJ DE VOORPAGINA
PROEF, VOEL,
RUIK, HOOR
EN DOE
ku&nst
ECHTE
ERVAREN
BELEVEN
PAGINA 4
VERTELTE
THEA R
IS DAT WEL
STOER?
PAGINA 9
MÉÉR
KWALITEIT
22,50
PAGINA 17
VOOR
SLECHTS
1
In het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen
is leren een dynamisch begrip. In
alle aspecten van het museum is het
voelbaar: de geur van het visroken,
schrijven met een kroontjespen in
de klas uit 1930, een gesprek met de
ambachtsman. Alle zintuigen worden
aangesproken. Hier leren leerlingen
samen en ervaren zij met hoofd, hart en
handen. Onze educatieve programma’s
richten zich op cultuur, erfgoed en kunst
rondom het voormalige Zuiderzeegebied
en het huidige en toekomstige
IJsselmeergebied.
Een bezoek aan het Zuiderzeemuseum
is een reis in de tijd. Een reis waarbij
leerlingen kennis maken met ons
verleden en ontdekken hoe ze het
heden hiermee kunnen verbinden.
De programma’s sluiten aan bij de
kerndoelen en vakken van het voortgezet
onderwijs.
TERUG NAAR WOII
Barnworks_CKV2014.indd 1
19-09-14 09:36
Een van die programma’s is Van bonkaart
tot persoonsbewijs. In de maanden april
en mei gaan leerlingen terug naar de
tijd van de Tweede Wereldoorlog. In de
dorpse setting van het buitenmuseum
worden zij geconfronteerd met het
dagelijks leven ten tijde van de bezetting:
schaarste, censuur, propaganda, verzet,
de Jodenvervolging en nog vele andere
aspecten komen voorbij.
In het twee uur durende programma
voeren leerlingen allerlei opdrachten
uit; voedsel kopen op de bon,
persoonsbewijzen vervalsen, een
veilige plek zoeken voor onderduikers,
illegale pamfletten drukken en luisteren
naar Radio Oranje. Het is lastig om
de opdrachten uit te voeren omdat
het er op lijkt dat de leerlingen door
iemand in de gaten worden gehouden.
Het dagelijks leven blijkt plots vol met
dilemma’s te zitten. Wat zou jij doen als
je weet dat je buurman onderduikers
verstopt of je beste vriend niet meer
samen met jou naar de bioscoop mag?
KIJK VOOR MEER INFORMATIE OVER DIT SPANNENDE PROGRAMMA OF ONS
VERDERE AANBOD OP WWW.ZUIDERZEEMUSEUM.NL OF NEEM CONTACT OP
MET ONS OP VIA 0228-351135 OF [email protected].
COLOFON
COLOFON CKV GIDS 2014-2015
Een jaarlijkse informatieve uitgave voor betrokkenen bij het
CKV onderwijs. De CKV Gids wordt gratis verspreid onder
docenten CKV, OBD’s, Nederlandse gemeenten, cultureel
adviseurs en bemiddelaars en andere personen en instanties
die hebben aangegeven de gids te willen ontvangen.
Niets uit deze uitgave mag worden gepubliceerd of
vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de
uitgever. Alhoewel deze uitgave met de groots mogelijke
zorg is samengesteld, kunnen aan deze uitgave geen rechten
worden ontleend.
Copyrigt 2014 Insite Media
ISSN 1879-4017
REDACTIEADRES
CKV Gids
Postbus 209
3770 AE Barneveld
[email protected]
REDACTIE
Kirsten Hulleman
Gerda Schapers
Christine Dirkse
Marco van de Wetering
MET MEDEWERKING VAN
Mw M.t. van de Kamp
Buro Bannink
Robert Brouwer
J.Libregts
Holland dance,
Museumgroep Leiden,
Albert Barth en nog vele anderen.
ADVERTENTIES
Acquisitium
Ingmar Bertelsen
Bollenhofsestraat 35
3572 VH Utrecht
030- 890 6667
[email protected]
VORMGEVING
Barnworks, Paul Huizinga, Barneveld
NABESTELLEN
De CKV gids 2014-2015 kan voor € 5,95
worden nabesteld bij de uitgever.
UITGEVER
Insite Media
Postbus 209
3770 AE Barneveld
E [email protected]
kunst
&
ECHTE
ERVAREN
BELEVEN
‘GUILTY PLEASURE’
JOLIEN COLLEN
MUSEUM DE PONT TILBURG
4
De eerste les van het schooljaar vraag ik aan leerlingen: “In
museum De Pont heb ik een aantal fascinerende werken gezien.
Voelen jullie ervoor om nu mee naar De Pont te gaan?” Leerlingen
worden nieuwsgierig. We gaan naar het museum. Daar vraag ik
welke leerling lef heeft. Een leerling stapt dapper naar voren. Ik
geef haar een veiligheidsbril en gebruiksaanwijzing.
Ze stapt enigszins beduusd een afgesloten ruimte in.
Lang is het heel stil. Andere leerlingen kijken mij vragend
aan. Op een bepaald moment klinkt er een klap en
gerinkel van scherven. Leerlingen vragen mij bezorgd:
“Komt ze nog wel terug?”. Ik zeg: “Ik hoop het”. Ze
worden nu wel heel nieuwsgierig. De leerling stapt met
een grijns van oor tot oor weer naar buiten. Ik vraag wie
nu naar binnen wil. Ze willen allemaal wel. De volgende
leerlingen stappen naar binnen en komen – wederom
na een knal en gerinkel – lachend naar buiten. Daarna
vertellen de lefgozers wat zij meegemaakt hebben bij
het werk ‘Guilty Pleasure’ van Jolien Collen. We gaan
daarna allemaal naar binnen en stappen in de ruimte
over een crunchy-tapijt van scherven.
TEGENDRAADSHEID
De kunstenaar Jolien Collen heeft fragiele porseleinen
kopjes gemaakt. Die kopjes staan op een plank in
een afgesloten ruimte. Je stapt als bezoeker met een
veiligheidsbril op naar binnen en daar mag je dan het
allermooiste kopje vastpakken. Je kiest het mooiste
kopje en voelt hoe teer en kwetsbaar het is. Dan krijg
je twee keuzes. Of je zet het kopje terug. Of je gooit het
tegen de muur kapot. Leerlingen bespraken waarom
het zo goed werkte: de spannende combinatie van het
mooie maar fragiele kopje, het dilemma waar je voor
geplaatst werd en het tegendraadse van iets kapot
gooien in een museum. Vervolgens zeiden ze dat je
achteraf toch een soort schuldgevoel kreeg of je dat
wel had mogen doen, of het wel echt de bedoeling
was, maar dan was het al te laat om het ongedaan te
maken. Ze gaven aan het als ‘Guilty Pleasure’ te hebben
ervaren. Een week later vraag ik een van de leerlingen
aan anderen iets te vertellen over ons bezoek aan De
Pont. Meteen verschijnt de grijns weer op het gezicht.
Andere leerlingen zijn gefascineerd en willen het zelf
ook wel zien.
EEN FYSIEKE ERVARING
Intrigerende kunstwerken zijn zo’n belangrijke basis voor
het vak CKV. Spannende, verrassende, ontregelende,
verwarrende kunstwerken maken de ervaring met echte
kunst zo waardevol. Nieuwsgierig worden door datgene
wat je ziet, voelt en hoort, iets bijzonders beleven, dat is
natuurlijk wat je elke leerling gunt bij CKV. Hoe goed je
het vak als docent inhoudelijk ook invult in de les, hoe
waardevol kennis en opdrachten ook zijn bij CKV: kunst
fysiek ervaren en beleven - embodied cognition - is de
bijzondere meerwaarde van het vak CKV, waardoor je
als docent leerlingen werkelijk kunt enthousiasmeren
voor kunst. Culturele activiteiten waren bij de invoering
van het vak CKV de kern van het vak. In de nieuwe
richtlijnen vanuit het ministerie van OCW wordt het
aantal activiteiten voor CKV niet meer voorgeschreven.
Maar natuurlijk blijft het ervaren en beleven van echte
kunst - in levende lijve - onmisbaar als basis van het
leren over en door kunst bij CKV. Dat blijkt overigens
ook uit de financiële ondersteuning ervan via de
cultuurkaart.
EEN INTERESSANTE BELEVENIS
Als CKV-docent heb ik samen met en in samenspraak
met leerlingen heel veel verschillende soorten kunst
bekeken ofwel ‘culturele activiteiten ondernomen’
(in kleine groepen, klassikaal en tijdens excursies).
Leerlingen gaven soms aan dat ze vonden dat ze
maar moeilijk toegang kregen tot de getoonde
kunst. Soms kwam dat omdat ze zich er niet voor
open wilden stellen, het bij voorbaat al saai vonden
of omdat zij specifieke kennis misten, bijvoorbeeld
‘oog’ voor een bijzondere vormgeving in een bepaald
medium. Het kunnen begrijpen van kunst veronderstelt
bepaalde kennis zoals ik vorig jaar in deze CKV-gids
heb beschreven. Desalniettemin: bij veel goede
kunstervaringen bleek steeds weer dat de kunstwerken
en performances zelf zo evocatief waren, dat – ook al
werden niet alle betekenislagen meteen onthuld of
was niet alles meteen overduidelijk – het toch voor
veel leerlingen een interessante belevenis was, die
aanleiding gaf om erover na te praten en na te denken.
Vanzelfsprekend lijkt dat. Alsof het altijd zo zou zijn,
maar toch is dat niet zo. Waardoor spreekt bepaalde
kunst CKV-leerlingen dan zo sterk aan?
NIEUWSGIERIG MAKEND EN UITDAGEND
Betreft het hier dan kunst die van algemeen erkende
kwaliteit is, vijf-sterren-kunst? Of is het een bepaalde type
kunst waartoe de leeftijdsgroep zich over het algemeen
aangetrokken voelt (populaire cultuur, amusement)?
Of is het juist een combinatie daarvan? CKV-leerlingen
blijken een allesbehalve uniforme doelgroep te vormen
volgens het cultureel jongerenprofiel van CJP en Young
Works. Succesfactoren van goede culturele activiteiten
voor CKV lijken daarom niet bij voorbaat vast te
stellen. Misschien kunnen analyses achteraf - van door
leerlingen gewaardeerde kunstervaringen - wel relevante
inzichten geven over wat goede kunstervaringen voor
CKV-leerlingen kenmerkt? Een voorbeeld beschreef ik al:
‘Guilty Pleasures’, bevorderde de nieuwsgierigheid door
de onbekende wereld achter de deur, het onverwachte
gegeven dat je een veiligheidsbril op moest zetten.
Het was licht-anarchistisch: je mocht iets doen wat
je normaal niet mag in een museum. Maar het was
vooral ook een fysieke ervaring waar je als bezoeker
5
‘WHAT THE
BODY DOES NOT
REMEMBER’
WIM VANDEKEYBUS
ULTIMA VEZ
‘FIGHT NIGHT’
ONTROEREND GOED & THE
BORDER PROJECT
heel direct bij betrokken werd. Je moest een keuze
maken en of je het kopje nu wel of niet kapot durfde te
gooien. Dat zette aan tot plezierige, enigszins filosofische
nagesprekken waarbij we ons probeerden in te leven in
de beweegredenen van de kunstenaar, die met zoveel
zorg en aandacht een mooi kopje had gemaakt en dat
vervolgens door de bezoeker kapot liet smijten. Wat
wilde zij hiermee uitdrukken? Wat voelden degenen
die het kapot gegooid hadden? Hoe kwamen zij tot een
keuze om het wel of niet kapot te maken? Wat maakte
die ervaring nu zo gek en spannend tegelijk? Was dit nu
goede kunst? Waarom wel of niet? Het reflecteren over
dit kunstwerk was mogelijk vanuit veel verschillende
perspectieven en er was veel ruimte voor verschillende
meningen. Het werk leidde tot essentiële vragen over
wat kunst is en wat kunst waardevol en interessant
maakt.
SPANNEND EN DYNAMISCH
Fysieke aspecten van kunstvormen zoals dans kunnen
je als beschouwer ook op het puntje van je stoel laten
zitten. De dansvoorstelling ‘What the body does not
remember’ van Wim Vandekeybus/Ultima Vez bezocht
ik afgelopen jaar met een aantal jongens uit 4 havo.
Tijdens de voorstelling zag ik hoe zij ademloos toekeken
naar de bakstenen die de dansers in de lucht gooiden
en die daarna rakelings langs de hoofden van andere
dansers scheerden. Vervolgens zag je woest stampende
dansers die over liggende dansers heen stapten. Het
ging steeds ‘net’ goed. Wat spannend. Knap getimed.
Dynamisch. Als toeschouwer dook je zelf af en toe bijna
weg als een baksteen naar beneden viel of het hoofd
van een danser op de grond geraakt dreigde te worden.
Zo ging je helemaal op in de voorstelling en leefde je
mee met de dansers op het podium.
CONFRONTATIES MET DE WERELD VAN NU
Een andere kunstervaring waarover leerlingen dit jaar
lang nagepraat hebben, was de voorstelling ‘Fight night’
van Ontroerend goed en The Border Project. Het begin
was verrassend. Alle bezoekers kregen een stemkastje
in handen gedrukt bij binnenkomst. De voorstelling
begon. Vijf personen gekleed in jassen met capuchon
stelden zich in een boksring op in een rij. Zij deden
hun capuchon af en het publiek kreeg direct de vraag:
“Op wie stem jij?”. Terwijl je stemde, dacht je: op basis
waarvan kies ik nu eigenlijk? Vervolgens werd de ene
vraag na de andere op de bezoeker afgevuurd. De
antwoorden werden direct zichtbaar via infographics
op een groot scherm. Je merkte dat je daardoor
heel strategisch kon stemmen. Het leek alsof je de
voorstelling mee kon sturen, maar tegelijkertijd kreeg
je het gevoel dat je gemanipuleerd werd. Verwijzingen
naar Facebook, big data, naar verkiezingspolls, naar
spindoctors en naar de invloed van de pers op
stemgedrag waren duidelijk aanwezig. Aan het eind
van de voorstelling waren nog twee acteurs over, alle
andere acteurs waren weggestemd door ons. Een
van hen zei dat hij niet meer meedeed uit protest en
vroeg aan het publiek of zij hun stem(kastje) wilden
afgeven om hem bij wijze van verzet te steunen. Veel
leerlingen deden dat, terwijl andere leerlingen hen
kritische vragen stelden: “Besef je wel wat je doet?” Je
zag leerlingen twijfelen. Leerlingen die hun stemkastje
afgegeven hadden moesten op het podium gaan zitten.
De acteur die nog over was zei: “En nu gaan wij over
jullie stemmen.” Confronterend. Leerlingen in de zaal en
op het podium deden lacherig, maar waren er voelbaar
van onder de indruk. Na afloop praatten leerlingen
nog lang na over deze voorstelling. De voorstelling gaf
aanleiding tot het kritisch nadenken over essentiële
vragen met betrekking tot onze wereld van nu, over
machtsspel, polls, big data, beeldvorming, manipulatie
etc. Leerlingen adviseerden ons om een dergelijke
voorstelling elk jaar voor leerlingen aan te bieden. Dat
zegt iets.
VERBEELDINGSVERMOGEN EN
INLEVINGSVERMOGEN
In de loop van de jaren hebben we als CKV-docenten
door dit soort kunstervaringen en de feedback van
leerlingen daarop steeds meer inzicht ontwikkeld in
wat voor CKV-leerlingen interessant zou kunnen zijn.
Recent bezocht ik een voorstelling waarvan ik meteen
dacht: dit is een geweldige voorstelling, ook voor CKV
leerlingen! Deze voorstelling was ‘De Onzichtbare Man’
van theatergezelschap Orkater en fotograaf Michiel
Voet. Kunstenaar en fotograaf Michiel Voet ontmoette
een Algerijnse man die illegaal in Amsterdam verbleef.
De kunstenaar raakte geïnspireerd door de verhalen
van (de onzichtbare wereld van) illegalen in Amsterdam
en maakte samen met de Algerijnse man een reeks
fotowerken. Samen met theatergezelschap Orkater
maakten zij vervolgens een voorstelling.
EVOCATIEF
De voorstelling begint met kunstenaar Michiel Voet
in zijn atelier op het terrein van de NDSM-werf in
Amsterdam. Op een spannende manier vertelt hij
over zijn kennismaking met de Algerijnse man en hij
laat foto’s zien die zij samen gemaakt hebben. Dan
begint het tweede deel van de voorstelling waarin de
Algerijnse man (of is het een acteur? als kijker twijfel
je even) zijn verhaal vertelt. Twee soorten ervaringen en werelden - geven aanleiding tot heel verschillende
verhalen. Verschillende manieren van het kijken naar
de wereld en naar de werkelijkheid zijn het gevolg. Je
weet als toeschouwer op een bepaald moment niet
meer wat feit of fictie is, dat lijkt ook niet belangrijk te
zijn: je leeft je helemaal in de situatie van deze illegale
man in en je beseft dat je over die wereld bijna niets
weet, terwijl je dagelijks de beelden op het journaal
ziet met de bootjes vol vluchtelingen in Lampedusa. Zo
maakt deze kunst een wereld zichtbaar die onzichtbaar
was. Zo laat deze voorstelling je als toeschouwer de
ontheemdheid van een mens voelen en daardoor
voel je wat mensen menselijk maakt (en la condition
humaine). Het bijzondere van de individuele ervaring van
een illegale man die zich steeds weer onzichtbaar moet
maken en verhalen verzint om allerlei redenen, maakt
zo het algemeen menselijke gevoel van ‘ontheemd’ te
zijn voorstelbaar en invoelbaar. Dat lijkt de kern van alle
echte of vijf-sterren-kunst. Kunst die evocatief is, het
onvoorstelbare voorstelbaar maakt en die daardoor zo
betekenisvol kan zijn voor veel verschillende mensen,
waaronder CKV-leerlingen.
‘DE ONZICHTBARE MAN’
MICHIEL VOET
ORKATER
MARIE-THÉRÈSE VAN DE KAMP
DOCENT KUNSTVAKKEN - THERESIALYCEUM, TILBURG &
VAKDIDACTICUS, UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM.
ckv advertentie4.pdf
1
20-8-2014
16:57:55
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K
Dicht je rijk
– dicht je rijk op het Muiderslot
Voorjaar 2015
Kasteeljuweel
Halfjaarlijks poëzieproject rond
P.C. Hooft, i.s.m. de School der Poëzie
Boek voor 1 november en ontvang
25% korting
Najaar 2015
Hooft op hol
De man, de prijs, de straat
Tentoonstelling met
Rederijkersrondleiding
Kasteeljuweel – special!
Meer informatie
L
E
T
R
VE EATER
TH ?
IS DAT WELR
STOE
12-jarig Antilliaans jongetje ineens naar Groningen te
verhuizen. Hij weet leerlingen direct te boeien. Door
zijn mix van Storytelling met Stand-up Comedy laat hij
ook onderuitgezakte leerlingen opveren: ze luisteren
aandachtig en lachen veelvuldig om de rare typetjes.
“Vertellen, dat is toch meer voor jonge
kinderen?”, vragen docenten soms. Nee.
Vertellen heeft misschien een stoffig imago,
maar jongeren vinden het vaak hartstikke
leuk. Ik heb meermalen een aula of theater
vol jongeren ademloos zien genieten van een
verteltheatervoorstelling.
VRIENDSCHAP EN
TROUW
Wijnand Stomp, Verteller van het jaar 2013, zegt
hierover: “Ik vertel over diversiteit; hoe meer je over
een andere cultuur weet, hoe rijker je bent. Door het
‘Standup-story’ karakter van mijn voorstellingen komen
jongeren makkelijker in het verhaal. Ook op het VMBO
raken ze altijd in de ban en wordt het een succes. Wat
ik de jongeren bied, is iets anders dan wat ze dagelijks
meemaken of beleven. Ik laat hen zien dat je met niks
heel veel kunt creëren, dat fantasie en verbeelding
belangrijk zijn in het leven”.
Het is een gewone dinsdag in
mei op het Helen Parkhurst in
Dat is ook de missie van Het
Almere als de verhalenvertellers
Verteltheater uit Utrecht:
“Ik vond het echt
van de Jonge Honden de
mensen raken in hun
ontzettend leuk! Want
leerlingen van de eerste
belevingswereld en meenemen
me
estal zijn zulke
klassen en de tweedejaars
naar nieuwe, uitdagende werelden.
voorstellinkjes echt
cultuurklas meenemen in het
Het verhaal speelt zich vooral af in
grote Hindoestaanse epos
de verbeelding van het publiek zelf.
heel saai, maar dit was
Mahabharata. In een decor,
Hierdoor komt het verhaal binnen.
actief en goed gedaan”
bestaande uit touwen die
Dat stimuleert de verbeeldingskracht
SCHRIJFT EEN
LEERLING NADIEN
een boksring vormen en
en fantasie, inspireert en maakt
OP FACEBOOK.
drie stoelen, zetten ze dit
creatief.
uur durende epos als een
LEERLINGEN BOEIEN
vertelshow neer, vol vuurkunsten,
Ook Eric Borrias speelt regelmatig in het
wapengekletter en mooie muziek. Vijf
VO met groot succes zijn voorstelling ‘Koude
broers kunnen allemaal wat. De één is sterk,
rillingen en ander ongemak’, vol bloedstollende
de ander slim en de derde kan goed schieten.
verhalen uit Wales. Verhalen die eens niet eindigen
Wanneer ze allemaal een beetje beter zijn dan de
met ‘en ze leefden nog lang en gelukkig’. Eric vertelt
kroonprins, beginnen de problemen. De plagerijtjes
op een theatrale, voor iedereen begrijpelijke manier en
monden uit in toernooien, weddenschappen en
weet jongeren te boeien tot de laatste minuut. Hij is niet
veldslagen vol briesende paarden, stampende olifanten
voor niets één van de meest gevraagde vertellers van
en regens van pijlen. De leerlingen mochten als publiek
ons land.
meedoen in de strijd. Een spannend stuk, dat vragen
oproept over vriendschap en trouw en het onderscheid
Eric Borrias vertelt: “Het leuke van VO-leerlingen is
tussen goed en kwaad laat vervagen; er is geen winnaar,
dat zowel zij als hun docenten met de nodige twijfels
iedereen verliest.
naar de voorstelling komen: ‘Verhaaltjes? Dat is toch
FANTASIE EN VERBEELDING
kinderachtig?’ ‘Hoe gaan de leerlingen zich gedragen?
Theaterverteller Wijnand Anansi Stomp hult met zijn
Help!’ En dan de verbazing: ‘Wow, gaaf verhaal!’
voorstellingen de school meteen in Caribische sferen.
‘Is dat mijn klas? Nooit gedacht dat ze zo gepakt zouden
In rap tempo komen verschillende typetjes langs, van
worden.’”
Antilliaanse ooms en tantes tot Surinaamse oma’s en
ERNST WEERSTRA
Groningse buurvrouwen. Stomp groeide op Curaçao
THEATERBUREAU HET VERTELTHEATER UIT UTRECHT
op en vertelt in zijn voorstelling hoe het was om als
9
Li
an te
d e ra
t
rh uu
al r
f u in
ur
D
en wa
on al
td do
ek or
sc 100
w
hr 0
w
w
ijv ja
.le
er ar
tt
s li
er
va te
ku
n ra
nd
to tu
en ur
ig
m
en
us
nu
eu
m
.n
l
089-CKV-gids.indd 16
13-09-2013 14:45:20
OOg
vOOr
dans
Bellen terwijl je staat af te rekenen:
sociaal of asociaal?
Scapino Academy:
de educatieve
activiteiten rondom
onze voorstellingen.
• Workshops
• Voorstellingen
• Historie
Tijdens de interactieve museumles STAR/RING discussiëren
leerlingen over belgedrag aan de hand van filmfragmenten.
Wat kan wel en wat kan niet? Na de discussies maken de
leerlingen in groepjes als echte filmmakers een filmpje over
belgedrag.
nieuw
aanbod!
voor alles wat moderne dans te bieden heeft
Foto: Vincent Mentzel
www.scapinOballet.nl
De les draagt bij aan het maatschappelijk bewustzijn en de
mediawijsheid van leerlingen. STAR/RING is geschikt voor
vmbo/havo/vwo/mbo en sluit aan bij de vakken Nederlands,
Engels, Mens en Maatschappij en Kunst en Cultuur.
Kijk voor meer informatie op www.muscom.nl
Vlakbij de Utrechtse Dom vindt u
Museum Catharijneconvent. In de
Middeleeuwen was het een klooster,
nu is het een museum. Hier beleeft
de klas het verhaal van de geschiedenis van het Christendom. Van
de Middeleeuwen naar de Opstand
en de Reformatie, tot aan de verzuiling en de geloofsbeleving in de
21e eeuw. Ontdek het uitgebreide
onderwijsprogramma! Van interactieve rondleiding tot lesproject,
van profielwerkstuk tot spreekbeurt:
het vormt de ideale aanvulling op de
lesstof. Alle lespakketten zijn gratis
én lesstofvervangend.
Graag tot ziens!
Museum Catharijneconvent
Lange Nieuwstraat 38 Utrecht
Cultuur va
n de ke
Heilige – P rk – Middeleeuwen
elgrim – K
unst
Kijk voor alle informatie op www.catharijneconvent.nl
advMCCalgemeenCKV_aug2014.indd 1
29-08-14 15:49
Het schrijven van gedichten past bij alle niveaus en leerjaren van het
voorgezet én van het speciaal onderwijs. De manier waarop leerlingen
verleid worden tot schrijven en lezen van gedichten, heeft effect op de
waardering en op de kwaliteit van de eigen gedichten.
12
INLEIDING
Afgelopen week zocht ik een onvindbaar product in een
supermarkt. Ik sprak een medewerker aan en terwijl
hij en ik zoekend rondliepen zei hij: “U bent toch die
mevrouw van de gedichten? Ik had les van u op het
Johan de Witt.” En, “Ik heet Milud. Nee, het is niet erg
dat u me niet herkent. Het is al zeven jaar geleden.”
POËZIE IN VIER HAVO
Leerlingen moeten vaak wennen, maar daarna oogst
poëzie in de klas waardering. Wennen is bijvoorbeeld:
stoer gedrag of ander zichtbaar ongemak, schrijven van
clichés of glazig kijken.
Uit de periode waarover Milud sprak herinner ik me
Zaïd, die voortdurend liet zien dat de poëzielessen er
niet toe deden. Leerlingen die onverschilligheid ervaren
bij poëzieles presteren vaak goed. Ze durven eigen
invallen te volgen, hebben lak aan poëtische conventies
(die ze vaak ook niet kennen) en hebben misschien als
persoonlijke bagage onuitgesproken en belangrijke
kwesties. Allemaal bronnen voor poëzie - als ze zich
tenminste uiteindelijk betrokken voelen bij proces of
project.
Zaïd ging óm in les drie. In dat derde blokuur liep ik
naar hem toe, met zijn papieren van eerdere lessen
én met complimenten. Hij had steeds geprobeerd mij
onderuit te halen en ik benaderde hem positief. Dat
ik zijn woorden sterk en eigenzinnig noemde, leek
voor hem moeilijk te geloven. Maar zijn werkhouding
veranderde. Hij ging moeite doen in de les. Hij zocht
naar goedkeuring en probeerde te schrijven wat hij
dacht dat ik van hem verwachtte. Zijn formuleringen
werden zwakker.
Met zijn oorspronkelijke gedicht mocht hij in het
afsluitende programma het podium op. Hij keek naar
zijn vrienden en zijn vrienden keken naar hem. Hij
lachte. Zij lachten harder. Hij lachte hardop, zij lachten
uitbundiger hardop. Nadat de slappe lach bedaarde las
Zaïd zijn gedicht – op het podium in een groot theater,
voor een deels bekend en deels vreemd publiek.
Na afloop van het programma nam hij opnieuw de
microfoon. Samen met de ondersteunende muzikanten
gooide hij een freestyle-improvisatie de lege zaal in. In
dat krachtige optreden kreeg alle opgespaarde energie
ruimte. En Zaïd genoot alsnog van de avond.
EÉN LES IS SOMS AL GENOEG
Een poëzieles of -lessenreeks kan klein of groot,
complex of eenduidig. En ook de enkelvoudige les heeft
potentie, bijvoorbeeld als deel van een structureel en
terugkerend aanbod. Centraal staat het lesdoel. Er
zijn vele denkbare doelen: taalverwerving, schrijven
leren, persoonlijke ontwikkeling, wereldoriëntatie,
reflectie, onderzoek, creativiteitsontwikkeling, het leren
verwoorden van emoties of gewoonweg plezier beleven
aan taal.
En dan zijn er de poëtische doelen: leerlingen kennis
laten maken met schrijven van gedichten; een thema
met schrijven verkennen, een emotie of ervaring
verwoorden, het creatieve schrijfproces ervaren en
onderzoeken.
In Ga met een blauw paard dwars door de hoogste bergen
staan visie, doelstellingen en didactiek van Huis van
Gedichten, SLO en Johan de Witt, gevolgd door een
ontwikkelingslijn en lesvoorbeelden. Tevens bevat de
leerlijn materiaal waarmee een docent nieuwe lessen
kan ontwerpen.
UIT BLAUW PAARD
Op een school voor praktijkonderwijs komt de
poëziedocent meerdere keren per jaar. In klas één
hoort de poëzieles in het cluster van lessen en vakken
rondom het thema Wonen. Leerlingen schrijven een
gedicht over Mijn huis van later.
Bij binnenkomst ligt er op elk tafeltje een werkbundel
met gedichten van professionals rondom het thema. Op
de kaft is ruimte om de eigen naam op te schrijven. Ook
ligt er mooi papier en een potlood met daarop Huis van
Gedichten.
“Mogen we dit houden, juf?” vraagt er altijd wel iemand.
Zodra de klas compleet is en de les geopend, start het
hardop lezen.
“Mag ik voorlezen, juf?”,
“Ik wil ook lezen!”,
“Mag ik nog een gedicht lezen, juf?”
“Deze is mooi, die wil ik ook nog lezen!”
De les duurt 100 minuten. De groepen zijn klein, dus de
vaart blijft er in. Er is na het voorlezen ruimschoots tijd
voor een klassengesprek: waar woon je, heb je eerder
op andere plekken gewoond, waar en vooral hoe wil
je later wonen? Met het lezen van en reageren op de
gedichten is het thema al ter tafel, bijvoorbeeld in een
gedicht van Rudy Kousbroek:
Nietsvermoedend
Daarnet passeerde je het huis
Waar je later komt te wonen,
Waar je elke steen zult kennen
En elke kleur en elke geluid,
Waar je bomen zult zien groeien
Door de ramen in de zomer,
Waar je kinderen zult gaan krijgen
En zult waken over hun ziekbed;
Dat zal daar allemaal gebeuren,
Je fietste er langs en herkende het niet.
13
© Han s Ge rrit s e n
Dans
prof…
als een
met Introdans
Kom naar de voorstelling in de schouwburg of
dans mee in uitdagende workshops op school.
Educatiebrochure? -> www.introdans.nl
[email protected] of 026-3512111
Aan de hand van een reeks vragen schetsen leerlingen
op associatieve wijze het beeld dat in hun hoofden
kon ontstaan. Soms volgt er een gestructureerde
schrijfopdracht, een rondeel bijvoorbeeld, aangeboden
volgens een strak schema. En soms volgt er een vrije
opdracht, waarin leerlingen hun eigen beelden mogen
volgen. Het wisselt per klas wat de leerlingen liever doen
en waarmee ze de beste resultaten bereiken. Soms
verandert de keuze voor een van beide gedurende de
les, op basis van de communicatie met de klas.
Tot slot lezen de leerlingen elk het eigen gedicht voor.
Voorwaarde daarvoor is wel dat er een veilige sfeer is in
de klas. Bijvoorbeeld voor het gedicht van Yakup:
Wonen
Iedereen wil in z’n eigen land wonen.
Maar soms lukt dat niet.
Zij moeten weg uit hun land.
Maar het maakt toch niet uit waar je woont?
Maar het maakt wél uit hoe je
En met wie je woont!
Yakup
Anekdote: De directeur van een bevriende
kunstinstelling vertrekt. Op zijn afscheid lees
ik vijf korte gedichten voor. Ik vertel dat het
gedichten van professionals zijn, van leerlingen
uit het basisonderwijs en van leerlingen van zeer
verschillende niveaus voortgezet onderwijs. Ik vertel
dat ik geen schrijvers
noem, en daag de luisteraars uit zelf te bepalen
welk type schrijver er bij elk van de vijf gedichten
hoort. Na afloop komt een van de bestuurders van
de organisatie naar mij toe en zegt: “Ik weet wel wat
het gedicht van de professional was”. Ik vraag haar
welk gedicht ze bedoelt. Ze noemt het gedicht van een
leerling van het praktijkonderwijs.
IN DE NT2-KLAS
Leerlingen uit Nt2-klassen hebben weinig Nederlandse
woorden tot hun beschikking. Ze slagen erin daarmee
zeggingskracht te ontwikkelen. Sommige leerlingen
hebben in het land van herkomst al liefde voor poëzie
opgedaan. Maar de nieuwe taal is weerbarstig.
Leerlingen vormen dichtregels op een minimalistisch
niveau van taalbeheersing. Dat kan de kwaliteit van
gedichten ten goede komen. En de omzetting van hun
(taal)beelden naar het Nederlands idioom kan voor
onverwacht spannende wendingen zorgen.
Hetzelfde geldt voor de wijze waarop de grammatica
met veel moeite naar het Nederlands gevormd moet
worden – behalve grammaticale fouten kan het
geworstel ook ongewone formuleringen opleveren.
Zoals de leerling die het woord overlast tot werkwoord
ombouwde: Ik overlast de auto’s, schreef hij uit naam
van een meeuw.
Leerlingen die het Nederlands nog niet machtig zijn,
streven het schrijven van correct Nederlands na. Ook
zoeken ze veelvuldig naar woorden die ze in de eigen
taal moeiteloos oplepelen, maar die in de nieuwe taal
nog onbekend zijn. Elk woord wordt secuur gewogen
en geplaatst. Leerlingen willen graag dat de docent
hen waar nodig corrigeert. Tegelijkertijd neigt de
poëziedocent tot terughoudendheid in het té glad
strijken van de taal. Streven is leerlingen bij te staan zó
dat de taal van de schrijver herkenbaar blijft binnen de
grenzen die poëzie verdraagt.
In zo’n gedicht kunnen leerlingen regelmatig voor de
eerste keer iets wat voor hen van wezenlijk belang is
opschrijven in die nieuwe taal. Ze veroverden een klein
stukje terrein – een proces dat ze overigens delen
met laaggeletterde leerlingen die een eerste gedicht
schrijven. Poëzie draagt dan bij aan de taalverwerving,
doordat er wederom een opbouw plaats vindt van losse
woorden naar woordenschat, van flarden van zinnen
naar associatieve betekenis. Wederom: net als bij de
taalverwerving in de eerste levensjaren. Vanuit die
herhaling van stappen krijgt de nieuwe taal betekenis
en kan er gebouwd worden aan groei en vertrouwen
daarin.
POËZIE INTRODUCEREN
Overweegt u poëzie te introduceren op uw school, dan
kan dat op vele manieren.
Binnen Nederlands of juist in CKV. In een festivalweek,
een introductieperiode, bij een afscheid, of juist in
eerste instantie binnen het docententeam, als deel van
een studiedag.
Misschien is er een dramadocent, een muziekdocent
of iemand uit de talensectie die ervaring heeft met het
initiëren en begeleiden van creatieve processen. En
natuurlijk kan er een gastdocent uitgenodigd – voor de
uitvoering, of voor deskundigheidsbevordering. Een
tussenweg is om advies van een expert in te winnen
over de aanpak en na zorgvuldige voorbereiding de
uitvoering zelf ter hand te nemen. Advies hoeft niet
per se live ingewonnen. De jaarlijkse wedstrijd Doe
Maar Dicht Maar (met lesbrief) is een mooi vertrekpunt.
Ook kunnen Blauw paard en De poëziegids helpen bij
het maken van een uitvoerbaar plan. En tot slot: voor
leerlingen zit het onvergetelijke niet in wedstrijdelement
of podiumervaring, maar in de kennismaking met
onverwachte vaardigheden. Ze verrassen zichzelf en
elkaar.
TREES STEEGHS.
KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP
WWW.HUISVANGEDICHTEN.NL
15
“Eerst
kussen,
dan
praten”
– As you like it, William Shakespeare
Landelijke Tournee
Exclusief in Den Haag
Design for living
Tasso
Drie zusters
van Noël Coward regie Johan Doesburg
met Matteo van der Grijn, Anniek Pheifer,
Jeroen Spitzenberger e.a.
van Johann Wolfgang Goethe
regie Theu Boermans met Sallie Harmsen,
Hannah Hoekstra, Joris Smit, Bram Suijker
en Justus van Dillen
(exclusief in de Koninklijke Schouwburg, Den Haag)
van Anton Tsjechov regie Theu Boermans
met Katja Herbers, Anniek Pheifer,
Ariane Schluter e.a.
As you like it
van William Shakespeare regie Theu Boermans
met Hannah Hoekstra, Mark Rietman e.a.
Polleke
(familievoorstelling het Nationale Toneel/NTjong)
naar de boeken van Guus Kuijer
regie Noël Fischer met Sallie Harmsen,
Jaap Spijkers, Pieter van der Sman e.a.
Elektra
Vrijdag
Genesis
van Hugo Claus regie Casper Vandeputte
met Ariane Schluter, Stefan de Walle,
Vincent van der Valk en Sallie Harmsen
(exclusief in het NT Gebouw, Den Haag)
bewerking Sophie Kassies
regie Johan Doesburg
De theatermaker
van Thomas Bernhard regie Theu Boermans
met Mark Rietman, Vincent Linthorst,
Anniek Pheifer en Betty Schuurman
(coproductie NTGent)
van Sofokles regie Julie Van den Berghe
NT Educatie
organiseert Theaterlesprojecten,
Workshops en Docenteninformatie
rondom een aantal voorstellingen.
nationaletoneel.nl/educatie
MÉÉR KWALITEIT
22,
50
VOOR
SLECHTS
De staatssecretaris gaf aan dat het vak CKV een
kwaliteitsimpuls nodig had. Dit betekent niet dat de
kwaliteit nu nog niet góed zou zijn, het kan alleen nog
iets béter. Het huidige beleid van de staatssecretaris is
gericht op excelleren. De kwaliteit van het hele onderwijs
moet daarom verhoogd worden en CKV kan niet aan die
kwaliteitsdans ontsnappen. Prima!
Ooit werd CKV ingevoerd met het oog op het bevorderen
van de (latere) cultuurparticipatie. Onderzoek werd
gedaan naar de cultuurdeelname van voormalige
CKV-leerlingen uit de eerste lichtingen. Daarbij konden
nog geen positieve effecten vastgesteld worden. Het
vaststellen van de effecten van het schoolvak CKV is
uiteraard heel ingewikkeld. Zo kon de grote invloed
van de veranderde kunst- en cultuurwereld, inclusief
de veranderde cultuurparticipatie in de afgelopen 10
jaar, bijvoorbeeld nog geen deel uitmaken van dat
onderzoek. Niet alleen was er in die periode sprake van
veranderingen door een steeds meer geglobaliseerde
kunstwereld, ook maakten we de opkomst van nieuwe
media(technologie) en meer interactieve vormen van
kunst mee. Bovendien groeide het verspreidingsgebied
van kunst en cultuur gigantisch: zoals de verspreiding
van kunsttalent via Youtube en de opkomst van
smartphone en social media, waarin het zelf
filmen en fotograferen, het verslag uitbrengen en
recenseren centraal staan. Je kunt dus eigenlijk wel
stellen dat er in dit opzicht sprake was van een
exponentiële groei in de actieve cultuurdeelname
van jongeren tussen 1999 - toen het vak CKV
geïntroduceerd werd - en 2014. Het moet
toch haast wel zo zijn dat CKV op deze sterk
toegenomen cultuurdeelname een positief
effect gehad heeft?
culturele activiteiten te laten ondernemen! Geen wonder
dat de kwaliteit enigszins dreigde te verwateren en plofCKV-onderwijs dreigde te ontstaan door die stuntprijzen.
Tijd voor maatregelen dus, maar dan wel de juiste.
Ongevraagd advies geven hierbij?
“Beste staatssecretaris, net als u vinden wij CKV in het
voortgezet onderwijs ook vanzelfsprekend. Het schoolvak
CKV en de cultuurkaart leveren daaraan een onmisbare
bijdrage. We willen graag op uw verzoek aan nog méér
kwaliteit werken. Dat vergt van u een geringe investering
van slechts 40 procent méér cultuurkaart-gelden.
Eigenlijk geeft u dan helemaal niet méér geld uit, want
dat bedrag gaf u eerder al wèl uit aan CKV. Toch levert dit
wel méér kwaliteit op. Want dan pas kunnen we bij CKV
gaan innoveren en naar de allerbeste kunstvoorstellingen
van erkende kwaliteit gaan die nu boven ons budget
zijn. Een investering in het vak CKV levert gegarandeerd
rendement op, want voor CKV geldt dat behaalde goede
resultaten uit het verleden* juist goede garanties bieden
voor de toekomst. Met een investering in CKV bent u dus
verzekerd van méér kwaliteit voor slèchts € 22,50 per
CKV leerling. Is geen geld. Kunnen we vanaf 2014-2015
dat bedrag dus weer op de cultuurkaart verwachten? Bij
voorbaat heel hartelijk dank voor uw medewerking!”
DE CEEKAAVEEJUF
REDUCTIE CULTUURKAARTGELDEN
euro’s op de cultuurkaart voor culturele
activiteiten 6 (havo), 8 (vwo)
CKV = 3% VAN HET TOTALE
AANTAL LESUREN
dat op havo en vwo gegeven wordt.
25
25
20
20
15
15
10
Nu is het beleidsaccent dus verlegd van
cultuurparticipatie naar cultuureducatie met
méér kwaliteit. In economische termen houdt
dat in dat de aandacht nu minder op de lage
prijs gericht wordt en méér op de hogere
kwaliteit. Dat kan ook niet anders, want een
betere prijs-kwaliteitsverhouding dan die van
CKV is niet mogelijk: CKV heeft nota bene 1)
in slechts 3% van de totale lestijd op havo
en vwo, 2) zelfs met een drastische reductie
van ca. 40 procent aan financiële middelen
(van 50 gulden in 1999 naar 15 euro nu) 3) in
een steeds duurder wordende (kunst)wereld
tussen 1999 en 2014, nog de kans gezien
om alle leerlingen elk jaar consequent 6 tot 8
10
5
0
1999
2009
2012
KUNSTPRIJZEN INDEX
een groei van 80% in het afgelopen decennium
5
totaal aantal contacturen CKV per week
(= gemiddeld 1 lesuur)
totaal aantal contacturen per week
(= gemiddeld 32 lessen)
Bron: http://imgpublic.artprice.com/pdf/trends2011_en.pdf
17
0
ARTclips en andere video’s bij Schooltv
Veel jongeren hebben vragen over kunst.
Hoe worden kunstenaars beroemd? Kan een
video ook kunst zijn? Waarom is kunst zo
duur? ARTclips geeft antwoord.
Presentator Maurice Lede – bekend van
onder meer Het Klokhuis van de NTR –
bezoekt musea in Amsterdam, Rotterdam en
Tilburg waar mensen die alles van kunst
weten hem helpen antwoorden op veelgehoorde vragen te vinden. ARTclips vindt u
op schooltv.nl en arttube.nl*
De website van Schooltv is verrassend
vernieuwd. Selecteren is gemakkelijk. Klik op
op de categorie ‘Kunst’ en u vindt snel video’s
die passen bij een thema waar u met de klas
aan werkt.
Wilt u altijd op de hoogte zijn? Abonneer u
gratis op de VO nieuwsbrief 13-18 jaar.
Ga naar: schooltv.nl/nieuwsbrieven
*Op ARTtube.nl vindt u aanvullend lesmateriaal bij ARTclips. Ook biedt ARTtube speciale video’s
en blogs voor CKV. Zie arttube.nl/onderwijs
ARTclips is een nieuw programma van de NTR in samenwerking met ARTtube, Museum Boijmans
Van Beuningen, Stedelijk Museum en Museum De Pont. ARTtube wordt ondersteund door
SNS REAAL Fonds en Mondriaan Fonds.
VLAAMSE SUCCESPRODUCTIE
‘TRIP’
WIL NEDERLAND VEROVEREN
DRUGS GEBRUIKEN IS GEWOON LEUK. TOCH? WANT
WIE BEN JIJ? LOOP JIJ MEE IN HET RIJTJE? LAAT JIJ JE
HOOFD LEEGVRETEN DOOR DE NORM-AAL? OF BEN
JIJ DAT ENE DRUPPELTJE DAT DE ANDERE KANT UIT
STROOMT? ZO’N 300 KEER CONFRONTEERDE HET
VLAAMSE THEATERGEZELSCHAP O’KONTREIR EEN ZAAL
VOL JONGEREN MET DEZE EN ANDERE VRAGEN. VANAF
SEPTEMBER SLAAN ZE DE HANDEN IN ELKAAR MET HET
ROTTERDAMSE IMPRESARIAAT BURO BANNINK OM DE
VOORSTELLING NAAR NEDERLAND TE BRENGEN.
‘Trip’ speelt zich af op de dunne lijn tussen vrijheid en
verantwoordelijkheid. Schuldig of onschuldig, dat is
de vraag. In zijn laatste pleidooi sleurt het naamloze
hoofdpersonage je mee in zijn wereld. Je ontdekt de
romantiek van druggebruik als uiting van ‘anders zijn’
en ‘niet meelopen met de kudde’. Maar voor je het weet
zit je op een grillige achtbaan die je via een psychose
meevoert naar een dramatische afloop. Want er is een
meisje gevonden. Dood.
De Sleutel, een gerenommeerd Vlaams afkicken preventiecentrum, vroeg vier jaar geleden
theatermakers Frank Van Erum en Mattias De Paep
om een voorstelling te maken die jongeren er toe zou
aanzetten om op een open manier het gesprek over
drugs aan te gaan. “We wilden dat heel graag doen,
maar enkel als we het thema konden opentrekken”,
vertelt Mattias. “Voor pubers is identiteit heel belangrijk:
wie ben ik en waar sta ik voor. Drugs zijn een manier
om die identiteit meer vorm te geven. Door de fun en
de kick van het experimenteren te erkennen, staan ze
nadien open voor het kritische deel.”
Is Trip dan een zuiver educatieve voorstelling? “Eigenlijk
hebben we gewoon een theatervoorstelling gemaakt
die we zelf heel goed vinden en die brengen we naar
scholen. De opzet is niet om jongeren te overtuigen
van drugs af te blijven. We nemen ze serieus. Dat
zorgt ervoor dat ‘Trip’ jongeren met heel diverse
achtergronden aanspreekt. En daarom willen ze er na
afloop ook graag over praten.”
De humor, het aanspreken van het publiek en de live
liedjes geven het stuk een hoog cabaretgehalte. “Voor
mij is humor de sleutel om dingen bespreekbaar te
maken”, vertelt Frank. “Dat geldt ook voor ‘serieuze’
onderwerpen als identiteit en drugsgebruik. Maar Trip
is meer dan pure comedy: Mattias en ik hebben echt
gezocht naar een authentiek personage, een verhaal en
een brede waaier aan emoties.”
Vier jaar, 300 voorstellingen en meer dan 5.000 likes op
Facebook later, willen Frank en Mattias de voorstelling
naar Nederland brengen. “Trip was onze eerste
voorstelling samen; ons kindje. Het stuk staat aan de
wieg van ons gezelschap Theater O’Kontreir. Hoe meer
mensen die voorstelling zien, hoe liever. We zijn er
gewoon gigantisch trots op.” Frank, die met cabaretduo
Gino Sancti in 2002 de Wim Sonneveldprijs won, denkt
dat de voorstelling ook in Nederland kan aanslaan. “De
no-nonsense benadering en het cabaretkarakter passen
in de Nederlandse traditie. Omdat het belangrijk is
dat de herkenbaarheid zo groot en de afstand tot het
publiek zo klein mogelijk blijft, kiezen we er voor om een
Nederlandse acteur in te werken. De eerste repetities
met Serge Hogenbirk (o.a. TG Siberia, MAAS TD) waren
super. We geloven heel erg in hem.”
Ook bij Buro Bannink geloven ze in dit verhaal. “Deze
voorstelling zet aan tot nadenken zonder belerend te
zijn, succes verzekerd dus.”
VOOR MEER INFO, FOTO’S EN EEN VIDEOFRAGMENT:
OKONTREIR.BE/TRIP OF WWW.BUROBANNINK.NL
19
Holland Dance, uw danseducatiepartner
Ervaar met uw leerlingen de kracht van dans en de meerwaarde die dans speelt
in hun ontwikkeling. Met ons Moves! Mix ’n Match programma bepaalt u zelf de
inhoud, grootte en de kosten van uw educatieve danstraject bij u op school of in
het theater.
Holland Dance biedt:
• Educatieve danstrajecten op maat gemaakt.
• Totaalbeleving: met uw leerlingen naar dans kijken, ze zelf laten dansen of
filosoferen over dans of aan voorstelling gerelateerde thema’s.
Kijk op onze website voor het gehele danseducatie-aanbod. Het
educatieproject PEST staat voor een totaalbeleving in dans en is in het nieuwe
schooljaar weer te boeken. Neem vrijblijvend contact met ons op voor meer
informatie:
Afdeling educatie
Judith van Hemert
070-3616142
www.holland-dance.com/moves
Ontdek!
Speel!
Geniet!
Kom naar het Marinemuseum,
ervaar het leven aan boord en
ontdek een wereld van techniek!
WORD
DUTCH
Gratis entree voor schoolklassen !
Hoofdgracht 3 1781 AA, Den Helder www.marinemuseum.nl
In Hengelo staat een prachtig interactief museum.
Het geeft een boeiend beeld van de Twentse Industrie,
verleden, heden en toekomst. Ga op ontdekking in
de wereld van techniek!
www.techniekmuseumheim.nl
Geopend: dinsdag t/m vrijdag 11-17 u.
zaterdag, zon- en feestdagen 14-17 u.
Industriestraat 9 Hengelo
T 074 2430054
EDUCATIEPROJECT
PEST
PESTEN WEGPESTEN
MET HIPHOP EN
STREETDANCE
Pesten en gepest worden, het is een actueel onderwerp. Op school
en televisie wordt er intensief aandacht aan besteed. Toch gaat het
pesten onverminderd door, op school en online. Het educatieproject
PEST van Holland Dance & De Dutch Don’t Dance Division laat leerlingen
een positieve move maken door de discussie open te gooien met een
confronterende voorstelling en dansworkshop.
Een van de meest aangrijpende dansscènes tijdens de voorstelling PEST is het
moment dat een invalide meisje bruut uit haar rolstoel wordt gegooid. Ook de
scène waar een balletdanser in maillot wordt uitgelachen, is pijnlijk.
Pesten en gepest worden, bijna iedereen heeft er of zelf, of zijdelings weleens
mee te maken. En hoewel pesten enorm in de belangstelling staat, worden
dagelijks nog altijd veel kinderen gepest. Met het educatieproject PEST
benaderen jonge dansers van De Dutch Junior Dance Division (onderdeel
van De Dutch Don’t Dance Division) het thema nu eens vanuit een andere
hoek: de non-verbale communicatie, een onderbelicht aspect. “Want”,
vindt choreograaf Thom Stuart, “lichaamstaal zegt soms meer dan duizend
woorden.” Naast verbale agressie is non-verbale agressie moeilijker te grijpen,
maar het speelt een minstens zo belangrijke rol. De verschillende dansscènes
laten zien welke impact non-verbaal pestgedrag heeft. Het geeft inzicht in het
eigen gedrag en laat je voelen hoe diep je gekwetst kan worden als iemand je
negeert. Na de voorstelling is er ruimte voor discussie met de dansers. Ook
leren de scholieren hippe moves op een track van Armin van Buuren.
STOP PESTEN NU!
De voorstelling PEST is een aaneenschakeling van zappachtige dansscènes
vol hiphop, streetdance en zelfs een klassieke balletvariatie met een ballerina
op spitzen en een danser in maillot. De choreograaf heeft voor deze vorm
gekozen om de spanningsboog van scholieren (ook uit het speciaal onderwijs)
hoog te houden. “Ze zijn de snelle beeldwisselingen gewend; zo hou je
ze goed vast.” De verschillende situaties waarin jongeren worden gepest
zijn afwisselend pijnlijk, dan weer met een knipoog in beeld gebracht. De
kracht van de dansvoorstelling schuilt in de voor jongeren aansprekende
urban dance muziekstijl zoals hiphop. PEST richt zich op leerlingen,
maar wil alle betrokkenen bereiken, vertelt Martine van Dijk, coördinator
cultuureducatie en –participatie van Holland Dance. “Dus ook leraren,
mentoren en ouders. Pas dan kun je met z’n allen zoeken naar oplossingen.
Vooral ouderparticipatie is belangrijk. Ouders weten vaak niet dat hun kind
stelselmatig wordt gepest. Kinderen schamen zich ervoor en durven er niet
over te praten. Maar uiteindelijk zijn we er met z’n allen verantwoordelijk
voor dat leerlingen zich veilig voelen. Hoe vaak gebeurt het niet dat een
leerling op het schoolplein wordt belaagd door een groepje pesters, terwijl de
omstanders toekijken? Ze zijn bang, doen niets en lopen weg. Juist dit soort
situaties worden in PEST verbeeld, om de discussie los te maken.”
Inmiddels zagen ruim 1200 leerlingen van Haagse scholen in het primair en
voortgezet onderwijs PEST. De voorstelling maakt veel los. Pesters worden
wakker geschud. Kinderen die jarenlang zijn gepest, kunnen hun verhaal kwijt.
Ze worden gezien en gehoord.
MEER INFO:
WWW.HOLLAND-DANCE.COM
21
Speciaal voor CKV:
De Gouden Tour
Download de gratis Mauritshuis app.
Voor meer informatie en andere
onderwijsprogramma’s: mauritshuis.nl.
Mauritshuis
DRAAIDEUR
CULTUUR
DOOR
ROBERT BROUWER
CABARETIER VOOR
HET ONDERWIJS
Onlangs had ik op een feestje een discussie over het
nut van cultuur. De discussie zelf deed denken aan de
verhitte discussies die ik in mijn jeugd heb gevoerd over
kernraketten. Nadat de meningen uitgewisseld waren,
liep de discussie vast en groeven beide partijen zich in in
de reeds geponeerde argumenten. Vragen wat het nut
van cultuur is, is ongeveer hetzelfde als vragen of Europa
ons nu geld oplevert of kost. Of vragen of je in tijden van
recessie nu moet bezuinigen of juist geld in de economie
moet pompen. Na afweging van de voors en tegens blijft
er altijd een vaag gebied over, waarbinnen geen enkel
rationeel aspect zich meer doet gelden. Een gevoel dus.
Ik zag het nut van cultuur, mijn opponent zag vooral nut
van bezuinigen op cultuur.
Gek genoeg heeft de overheid, na alle bezuinigingen,
besloten
de
portemonnee
te
trekken
voor
cultuureducatie. De cultuurkaart is voor de komende tien
jaar gewaarborgd, en middels het project Cultuureducatie
met Kwaliteit kunnen de provincies geld steken in betere
binding tussen de diverse culturele uitingen en het
onderwijs. Cultuureducatie dient te integreren in de
lesprogramma’s, om het zo een structureel onderdeel uit
te laten maken van het bestaande curriculum.
Positief is dat de provincies veel vrijheid hebben gekregen
in de wijze van invoeren. En de culturele organisaties – de
laatste jaren zwaar door de overheid uitgekleed – krijgen
er weer nieuwe taken bij. Terecht, want juist bij deze
organisaties zit veel kennis. Prima plan dus, hoewel er
ook wel nadelen aan deze opzet kleven. Door de grote
verschillen per provincie wordt het regionale karakter
van de regeling benadrukt, zodat er een stuk minder
over de provinciegrenzen gekeken wordt. Zo merk ik zelf,
als landelijk opererende theatermaker, dat ik nauwer
betrokken raak bij mijn ‘thuisprovincie’ (Groningen), maar
ook meer vervreemd van de rest van het land. Dit zal mij
vermoedelijk op termijn meer optredens in Groningen
opleveren en minder in Zuid-Nederland, terwijl ik daar de
laatste decennia juist veel optrad.
Terug naar die discussie. Laatst speelde ik een
voorstelling op een school in Rotterdam. De
organiserende juf maakte zich wat zorgen, omdat er
tussen de 200 leerlingen, zoals zij dat uitdrukte, nogal
wat ‘toekomstige doordraaicriminelen’ zaten. Ik vermoed
dat ze ‘draaideurcriminelen’ bedoelde, maar ik spreek
geen Rotterdams, dus ik kan me vergissen. Ze maakte
zich in ieder geval zorgen. Zorgen die onterecht bleken;
er draaide niemand door tijdens de voorstelling.
Opeens besefte ik: alle lagen van de bevolking zijn
vertegenwoordigd in het onderwijs. De braafste jongetjes
zitten tussen de toekomstige draaideurcriminelen, de
grijze muisjes tussen de toekomstige tv-sterren. De
diversiteit in kinderen is enorm.
Behalve tijdens een voorstelling; dan zitten alle kinderen
gebiologeerd naar een acteur te kijken. Ze lachen, leven
mee, zijn stil. Kortom, cultuur beschaaft. Had ik in die
discussie nog geroepen dat cultuur een uiting van
beschaving was, opeens zag ik dat het andersom was:
beschaving is een gevolg van cultuur. En hoe beschaafder
de mensen, hoe minder problemen ze veroorzaken. En
dat betekent minder kosten voor de maatschappij. Zo
bekeken levert cultuureducatie geld op. En hoe jonger
je begint, hoe hoger het rendement. Goedbeschouwd is
overheidsgeld spenderen aan cultuureducatie dus een
vorm van bezuiniging. En nu eens eentje waar ik volledig
achter kan staan. Niks dure, linkse hobby, maar een
goed-renderende investering.
Tijd voor een feestje…
23
Cultuuredu
Cultuureducatiegroep (voorheen Museumgroep Leiden) zet zich in om de cultuureducatie op scholen
naar een hoger plan te brengen. Naast de schatten van (Leidse) musea komen ook de rijkdommen van
kunst en lokaal erfgoed aan de orde. Vandaag de dag ontwikkelen wij van leerjaar tot leerjaar cultuurlijnen.
De inhoudelijke samenstelling van een cultuurlijn begint met de behoeften, die het onderwijs aangeeft.
Vervolgens stemmen we het aanbod vanuit cultuur-, kunst- en erfgoedinstellingen hierop af. Binnen de
cultuurlijn vmbo is er een uitgebreid aanbod aan actieve en stimulerende lessen. Deze lessen sluiten aan bij
de belevingswereld van de leerlingen en de kerndoelen van verschillende leerwegen en sectoren.
Bekijk ons aanbod op www.cultuureducatiegroep.nl.
Thuis zijn in de
schatkamers van
Nederland
Erfgoed Leiden en omstreken
Leven in de middeleeuwen
Tijdens hun bezoek gaan de leerlingen aan de slag met échte middeleeuwse
bronnen. Door het bestuderen van objecten ontdekken ze dat eeuwen geleden
maatschappelijke kwesties speelden, die vergelijkbaar zijn met die van nu.
Leiden als fabrieksstad
In dit programma bezoeken de leerlingen het depot en bekijken authentieke
fabrieksarchieven. Ze zien hierdoor hoe het was om honderd jaar geleden in
een fabriek te werken. Ze leren hoe de werkomstandigheden en de hygiëne
waren in de fabrieken.
Museum Boerhaave
Hout, huid en haar
Dit programma vertelt leerlingen over verschillende materiaalsoorten en de
bijbehorende eigenschappen. Daarnaast wordt de toepassing van materialen
door de tijd heen bekeken: waren het vroeger mooi versierde voorwerpen,
hebben we nu vooral te maken met praktische toepassingen.
Ongedierte en besmettelijke ziekten
Leerlingen maken kennis met besmettelijke ziekten en leren dat hygiëne
een relatief jong begrip is. Tegenwoordig zijn salmonella, legionella en
Q-koorts het gesprek van de dag, maar ook griep en soa’s sluiten aan bij de
belevingswereld van leerlingen.
Hortus botanicus Leiden
Geuren
Tijdens een rondleiding door de kassen en de tuin wordt de leerlingen alles
verteld over de functie van geuren in de plantenwereld. Na uitleg over het
gebruik van plantengeuren in producten, maken de leerlingen daarna hun
eigen parfum.
Museum De Lakenhal
Doorbeelden
In het programma ontdekken de leerlingen hoe de abstracte werken van
Theo van Doesburg zijn ontstaan. Dit ‘abstract maken’ werd door Van
Doesburg zelf ‘doorbeelden’ genoemd. Doordat de leerlingen dit proces zelf
beleven tijdens de workshop zal de informatie veel beter begrepen worden.
BASISONDERWIJS
ucatie voor het VMBO!
Naturalis
Variatie en selectie
Charles Darwin was grenzeloos nieuwsgierig. Bij alles wat hij tegenkwam, stelde
hij vragen en zocht hij naar verklaringen. In de workshop worden de leerlingen
gestimuleerd om die onderzoekende houding aan te nemen. Tijdens een
schelpenworkshop en op zaal oefenen de leerlingen door rake observaties met
Darwins sleutelbegrippen variatie en selectie.
Dier op papier
Dieren zijn dankbare objecten om als kunstwerk weer te geven. Iedere leerling
is vrij om een dier uit te kiezen en op papier verder vorm te geven. Door goed
naar een dier te kijken, leggen ze de meest opvallende uiterlijke eigenschappen vast
en komen zo ook veel over “hun” dier te weten. Ze leren vanuit een schets tot een
kunstwerk te komen.
Rijksmuseum van Oudheden
Beroepen
Tijdens hun bezoek aan de afdeling Egyptenaren verdiepen de leerlingen zich in
de thema’s (tevens sectoren): landbouw, zorg en welzijn, techniek en economie.
De leerlingen gaan actief aan de slag met een koffer vol opdrachten, replica’s,
foto’s en eigentijdse voorwerpen. Al doende ontdekken ze overeenkomsten
en verschillen tussen heden en verleden. Zo maken ze kennis met de
geschiedenis van onderwerpen uit hun eigen belevingswereld.
Archeologie van Nederland
In deze museumles maken leerlingen aan de hand van archeologische vondsten kennis
met de geschiedenis van Nederland. Ze onderzoeken voorwerpen uit de prehistorie,
middeleeuwen en moderne tijd. Aan de hand van opdrachtkaarten, waarbij verschillende
werkvormen aan de orde komen, maken leerlingen kennis met diverse topstukken. Aan het
eind van de les mogen de leerlingen aan de slag met replica’s en wordt de opgedane kennis
getest in een quiz.
Rijksmuseum Volkenkunde
Roots, rhythm & rap
De leerlingen ontdekken tijdens een muzikale route door de tentoonstelling dat de oorsprong
van veel hedendaagse muziek terug te vinden is in Afrika. Naast herkomst van muzieksoorten
spelen herkenning en verwondering voor elkaars culturele achtergrond een grote rol. Tijdens
een swingende djembé workshop mogen ze hun eigen muzikaliteit en gevoel voor ritme
demonstreren.
Bekijk ons aanbod op www.cultuureducatiegroep.nl.
Organiseer de leukste dag van het jaar
bij jou op school: de cultuurdag van
Kleinkunstig.
Een cultuurdag is een spetterende dag vol workshops
Wij komen overal in Nederland en rekenen geen
en voorstellingen. Leerlingen kunnen online kiezen uit
reiskosten. Wij zijn CJP cultuurkaart acceptant, maar
theater, dans, muziek, beeldende of circus workshops.
er kan ook uit schoolbudget of andere subsidiebronnen
Wij verzorgen alle roosters, draaiboeken en planningen.
betaald worden. Benieuwd naar de cultuurdag? Neem een
Daarnaast is er altijd een coördinator op locatie.
kijkje op www.cultuurdag.nl voor het complete aanbod.
50% KORTING
ONLINE INSCHRIJVING
Kortingscode:
Stuur ons de kortingscode + uw telefoonnummer en ontvang
50% korting op de online inschrijving op www.cultuurdag.nl
*Online inschrijving t.w.v. €1,50 per leerling. Geldig tot 15 november 2014.
Binnenkort in de Hermitage Amsterdam:
een tentoonstelling over
Napoleon,
tsaar Alexander en
keizerin Joséphine
Vanaf april tot en met oktober 2015.
Er zijn diverse educatieve programma’s voor
het voortgezet onderwijs.
Boek nu! Betalen met cultuurkaart mogelijk.
Zie hermitage.nl voor onderwijsinfo
of mail [email protected]
Wie gaat dat betalen?
Het Belasting & Douane Museum biedt twee lesprogramma’s
voor de onderbouwgroepen van het voortgezet onderwijs,
‘Wie gaat dat betalen?’ en ‘Veilige Haven’. Leerlingen
gaan samen met de museumdocenten aan het werk en in
discussie over het betalen van belastingen en het belang
van de douane. Voor welke belastingen kiezen de leerlingen
wanneer zij het voor het zeggen zouden hebben? Wat mag je
wel en wat mag je niet invoeren? En waarom eigenlijk niet?
Ook kunnen zij een douane speurhond aan het werk zien in
een indrukwekkende demonstratie.
De lesprogramma’s duren 120 minuten en zijn geheel
kosteloos te boeken voor onderwijsinstellingen.
Meer informatie en reserveren?
[email protected], of T 088 15149 00 of kijk op www.bdmuseum.nl
CREATIEVE
PARTNERSCHAPPEN:
DUURZAME
SAMENWERKING
TUSSEN
Onderwijs &
Cultuursector
IK WEET
NOG GOED HOE ER
TIJDENS MIJN MIDDELBARE
SCHOOLTIJD, TOEN HET VAK
CKV NOG MAAR PAS BESTOND,
DOOR MEDELEERLINGEN DIE DE
GAMMA- OF BÈTAPROFIELEN VOLGDEN
VAAK SPOTTEND WERD GEZEGD DAT
WIJ ZEKER WEER ‘LEKKER GINGEN
KNIPPEN EN PLAKKEN’. THEATER- EN
MUSEABEZOEKEN WAREN VOOR HEN
EEN ‘MOETJE’, WANT WAT HAD JE
ER NU AAN TE WETEN WIE AL
DIE AL LANG OVERLEDEN
KUNSTENAARS WAREN
ALS JE TOCH VOOR
ADVOCAAT OF ARTS WILDE
STUDEREN? EN OM TE
VOLDOEN AAN DE ACHT
VERPLICHTE CULTURELE
ACTIVITEITEN KEEK JE
TOCH GEWOON EEN PAAR
LEUKE FILMS?
Het is vast niet nodig u te overtuigen van
het nut van cultuuronderwijs, maar toch
blijkt nog altijd dat het idee van CKV als
kernvak niet zo vanzelfsprekend is. Het
kabinet Rutte I had enkele jaren terug zelfs
plannen het examenvak CKV te schrappen
ten faveure van de kernvakken Nederlands,
Engels en wiskunde. Dit leidde gelukkig tot
een golf van kritiek en een gewijzigde visie op
cultuuronderwijs.
Tegenwoordig wordt van jongeren veel
meer verlangd dan het vermogen om goed
te kunnen rekenen en schrijven. In GrootBrittannië werd dit inzicht jaren geleden al
onderstreept in de nota All Our Futures,
waarin gesteld werd dat er, door de sterke
focus binnen het onderwijs op taal en
wiskunde, weinig ruimte wordt overgelaten
voor creativiteit. In de hedendaagse
maatschappij is een creatieve geest echter
van groot belang. Waar kunstenaars
vroeger vaak vreemde eenden in de
industriële samenleving waren, worden in
de huidige kenniseconomie ondernemersmentaliteit,
creatief denken en eigenzinnigheid als positieve
eigenschappen gezien. Binnen het onderwijs wordt
meer en meer gehamerd op het ontwikkelen van
‘21e eeuwse vaardigheden’, zoals samenwerken,
communiceren, mediawijsheid en sociale vaardigheden,
die naast kennis van taal en rekenen een plaats
moeten krijgen in het curriculum. Jongeren ontwikkelen
hiermee zelfvertrouwen, durf, een kritische geest en
probleemoplossend vermogen, eigenschappen die in de
moderne wereld onontbeerlijk zijn om jezelf staande te
houden. De Britse overheid startte in navolging daarvan
met het stimuleren van creative partnerships.
aan losstaande workshops, projecten of schoolbezoeken
en dat er dus van een écht ‘samen’ geen sprake is.
CREATIEVE PARTNERSCHAPPEN IN GROOTBRITTANNIE
Een creatief partnerschap gaat dan ook verder dan
marktplaatsen; het is méér dan een wisselwerking
tussen vraag en aanbod. Eén van de belangrijkste
voorwaarden is dat het samenwerkingsverband
duurzaam is. Het is nadrukkelijk een gezamenlijk project,
met een gedeelde visie vanuit de onderwijssector en
de culturele partners, waarbij beiden inbreng hebben
en er voortdurend ruimte is voor evaluatie. Het gaat
verder dan het sporadisch aanbieden van een cultureel
uitje aan leerlingen en het onder de aandacht brengen
van het aanbod van een cultuurinstelling. Het focust
zich juist op het gezamenlijke doel om te investeren in
de ontwikkeling van leerling, docent, onderwijssector
en cultuursector. Dit leidt niet alleen een verrijking
van de inhoudelijke invulling van onder meer CKV,
doordat er ruimte ontstaat voor grotere projecten en
buitenschoolse cultuuractiviteiten, maar eveneens tot
mogelijkheden om naast de reken- en taalvaardigheid
ook creativiteit, samenwerking, communicatie en andere
meer abstracte vaardigheden te ontwikkelen binnen het
onderwijs.
In de periode 2002-2011 is door hen een groots
Creative Partnerships Project opgezet en gecoördineerd.
Binnen dit programma werden meer dan 8000
samenwerkingsverbanden aangegaan tussen scholen
en creatieve ondernemers of organisaties. Artiesten,
kunstenaars, architecten en wetenschappers sloegen
de handen ineen met het onderwijs om jongeren
te inspireren, activeren en helpen leren. Er werden
samenwerkingsverbanden aangegaan met grote
nationale instellingen als het Royal Opera House,
maar ook met kleine gezelschappen en individuele
kunstenaars. Het programma was het stokpaardje
van de Britse overheid, met als doel de ambities van
de Britse jeugd aan te wakkeren en hun prestaties en
toekomstperspectieven te verbeteren.
Na evaluatie bleken de creative partnerships een
daverend succes te zijn. De deelnemende leerlingen
raakten sterker gemotiveerd voor school en werden
beter in communiceren, doordat ze nieuwe vormen
leerden om zich uit te kunnen drukken. Tegelijkertijd
zorgden de samenwerking met cultureel professionals
voor verbetering van de vaardigheden en expertise
van docenten, omdat zij van hun nieuwe kunstzinnige
collega’s specialistische en praktijkgerichte kennis
overgedragen kregen die zij als docent nog niet bezaten.
Tot slot hadden de projecten een stimulerend effect op
de bloei van de culturele sector in de betrokken regio’s.
MEER DAN VRAAG EN AANBOD
Samenwerking tussen het onderwijs, de cultuursector
en overheidsinstellingen is ook in ons land niets nieuws.
In zowel landelijk als regionaal cultuurbeleid wordt al
lange tijd gehamerd op het bundelen van de krachten
en wordt de waarde van creatief onderwijs benadrukt.
Enkele jaren geleden zetten vele gemeenten zich in
voor de culturele marktplaatsen, een plaats waar vraag
vanuit scholen en aanbod vanuit culturele instellingen en
kunstenaars worden samengebracht onder begeleiding
van een cultuurmakelaar of cultuurcoördinator. Uit
verschillende evaluatieonderzoeken blijkt echter dat die
samenwerking vaak niet verder reikt dan de deelname
Vanuit cultuurinstellingen hoor ik vaak dat zij hopen dat
door schoolbezoeken en workshops de interesse voor
cultuur bij de jeugd wordt aangewakkerd en dat dit leidt
tot actieve cultuurdeelname. Zijn die verwachtingen
niet simpelweg te hoog? Is het niet te makkelijk gedacht
dat een kortstondig contact met de cultuursector
onze jongeren ineens cultuurminnend maakt? Moeten
jongeren niet meer ruimte krijgen om een langdurige
affiniteit voor cultuur te kunnen ontwikkelen, omdat
liefde nu eenmaal tijd nodig heeft?
PARTNERSCHAPPEN IN EIGEN LAND
De gemeente Den Bosch startte tien jaar
geleden het project Voor Talent Wordt Geklapt,
een samenwerkingsverband tussen onderwijs,
welzijnsorganisatie Divers, kunstencentrum de Muzerije
en lokale podia. Het is een talentenjacht, waarin
jongeren zich op allerlei creatieve vlakken kunnen
ontwikkelen en kunnen laten zien wat zij in huis hebben.
Hoewel het een wedstrijd is, draait het vooral om het
samen werken aan talent en het leren van elkaar. De
nadruk ligt niet op presteren, maar op meedoen. Met
hulp van ervaren kunstvakdocenten en artiesten kunnen
zij in diverse workshops op het gebied van zang, dans
en theater hun vaardigheden verbeteren. Aanvullende
begeleiding in de eigen woonwijk helpt hen met hun
presentatie. Het project is inmiddels een bewezen
succes, met een jaarlijkse dag waarin de resultaten van
ieders inspanningen worden opgevoerd.
In de gemeente Utrecht loopt sinds enkele jaren een
groot partnerschapsproject, gestart door de gemeente
in samenwerking met het Utrechts Centrum voor de
29
IK HEB DEZE ADVERTENTIE
AANGEPAST ZODAT ZE BINNEN
HET FORMAAT PAST... IS DIT
GOED ZO?
CKV-les op
de tablet met
Schooltas!
Maak je CKV-les nog interactiever
met deze app voor tablet, PC of laptop!
Vraag nu een proefbundel aan via
www.thiememeulenhoff.nl/palet.
CKV_Palet_90x277.indd 1
Maak je CKV-les nog interactiever
01-09-14 16:56
met deze app voor tablet, PC of laptop!
is het echt?
Vraag nu een proefbundel aan via
www.thiememeulenhoff.nl/palet.
of onzin?
Maak je CKV-les nog interactiever
Vernieuwd
schoolaanbod
Neem een duik
in de tentoonstelling
Er was eens... De collectie nu
[email protected]
01-09-14 16:56
met deze app voor tablet, PC of laptop!
Vraag nu een proefbundel aan via
www.thiememeulenhoff.nl/palet.
met de Echt / Onzin route
of één van de andere
onderwijsprogramma’s
www.boijmans.nl/onderwijs
advertentie-2014-CKV.indd 1
Foto: Lotte Stekelenburg
CKV_Palet_90x277.indd 1
04-08-14 17:29
Kunsten en de Hogeschool voor de Kunsten. Op dit
moment zijn er dertien verschillende projecten gaande
tussen basis- en voortgezetonderwijs, ROC’s en diverse
culturele instellingen.
In de Utrechtse wijk Overvecht werken elf basisscholen,
welzijnsorganisatie Cumulus, het Rosa Ensemble en het
UCK samen binnen het project ‘Muzikaal Overvecht’ om
muzikaal talent bij kinderen uit achterstandssituaties
te stimuleren. Dit voorbeeld laat goed zien hoe er
binnen een project verbanden kunnen worden gelegd
tussen cultuureducatie binnen de school, bij culturele
instellingen en in de wijk. Leerlingen krijgen muziekles op
school van hun eigen muziekdocent, maar kunnen ook
buiten school met docenten van het UCK en muzikanten
van het Rosa Ensemble aan hun talent te werken door
het volgen van muzieklessen in hun eigen wijk. Het
uiteindelijk doel van het project is genoeg kinderen
te interesseren voor muziekbeoefening en zo een
wijkorkest te vormen.
Ook in het voortgezet onderwijs zijn voorbeelden te
vinden van succesvolle partnerschappen. Voor het
X11, een vmbo-school voor grafimedia in Utrecht,
zijn creatieve partnerschappen met diverse musea,
gezelschappen en filmhuizen een belangrijk deel van
het curriculum. Zo werd in het verleden een project
opgestart met het Aboriginal Art Museum, waarbij
naast een jaarlijks introductiebezoek van het museum
ook ruimte was voor workshops, het maken van een
jongerenportal en snuffelstages. Uit evaluatie blijkt dat
er binnen het project sprake was van gelijkwaardige
omgang tussen professionals door ‘open, korte
lijnen en heldere taakverdelingen.’ Onlangs is X11
de samenwerking aangegaan met FOTODOK en het
Grafisch Lyceum bij de organisatie van een jaarlijkse
fotografiewedstrijd, waarbij leerlingen gedurende
twee maanden werken aan een eigen fotoproject
en een actieve rol krijgen bij het organiseren van
tentoonstellingen van FOTODOK.
Leerlingen van het Globe College werkten vijf jaar
lang samen met Yo! Opera in een veelzijdig project
dat draaide om zang als manier om je uit te drukken.
De jongeren werkten samen met de professionals
van Yo! Opera aan het decor van ‘Water’, werden
gastheer bij de voorstelling ‘Wild Dreams’ en hielpen
bij de expositie ‘Mijn toekomst’, die werd samengesteld
uit hun eigen video- en geluidskunst. Ook maakten
zij hun eigen voorstelling ‘Wegwijzers’. Het complete
samenwerkingsproject werd vastgelegd in de
tentoonstelling ‘Is dit Opera?’.
RUIMTE VOOR DUURZAME SAMENWERKING
Op dit moment wordt er druk gewikt en gewogen over
de invulling van CKV vanaf 2015. Het kabinet stelt nu
dat CKV een verplicht examenvak moet blijven, maar
vindt ook dat een kwaliteitsimpuls nodig is. Wat dit in
de praktijk precies betekent, is niet helemaal duidelijk.
Staatssecretaris Dekker stelt dat CKV geen verplicht
aantal lesuren meer behoeft, maar ook als onderdeel
van andere vakken een plaats in het onderwijs kan
krijgen, en er zijn nog geen regels opgesteld wat betreft
verplichte culturele activiteiten.
Uiteraard zou het heel jammer zijn als CKV door deze
nieuwe plannen gedeeltelijk verdwijnt. Maar laten we het
van de positieve kant bekijken: als de overheid scholen
meer vrijheid wil toekennen om het vak vorm te geven,
krijgen zij de mogelijkheid het cultuuronderwijs beter
te laten aansluiten op hun eigen onderwijsvisie en te
kunnen inpassen in hun eigen onderwijspraktijk. Piet
Hagenaars (directeur LKCA) is blij dat het vak eindelijk
‘body gaat krijgen’, omdat veel scholieren nu, net als mijn
vroegere klasgenoten, aan hun activiteitenverplichting
voldoen door Hollywoodfilms te kijken. Vrijheid om
een eigen invulling te geven aan het praktische deel
van CKV betekent dat er meer ruimte ontstaat voor
grotere, langdurige samenwerkingsprojecten. En het
is het in mijn ogen echt waard om te investeren in
een diepe integratie van cultuur en creativiteit in alle
facetten van het onderwijs. Wanneer creativiteit ‘gewoon’
wordt en overal ingebed is, wanneer cultuurdeelname
meer beslaat dan alleen het vergaren van kennis
over kunst(geschiedenis), wanneer creativiteit een
middel is om jezelf te leren kennen, te bouwen aan
je zelfvertrouwen en jezelf te ontwikkelen, verkleinen
we misschien de stap om geïnteresseerd te raken
in culturele initiatieven en ook buiten school te
participeren.
J. LIBREGTS-LEIJTENS
Advies, ondersteuning en
uitvoering van
kunsteducatie in
het (speciaal)
voortgezet
onderwijs
Wij…
· geven advies bij het samenstellen
van uw kunst- en cultuurplan
· organiseren cultuurdagen
M
inform eer
· verzorgen lessenseries in alle
atie op
:
kunstdisciplines
UCK
.nl
31
President Kennedylaan 5 Den Haag l informatie en reserveringen 070 - 416 82 00
Educatie en fun!
25%
Reserveer nu!
Gratis lesmateriaal
beschikbaar
korting
Speciale CKV aanbieding
€ 4,50 per leerling
Voorwaarden:
Aanbieding is van toepassing op het hele
schooljaar 2014-2015 van maandag t/m vrijdag.
Reservering plaatsen vóór maart 2015 onder
vermelding van: korting CKV gids.
Niet geldig bij reeds gemaakte reserveringen.
Programma
voortgezet
onderwijs
2014_ 2015
Onderwijsprogramma
2014_2015
Van Gogh in
de klas
l
beste
nu
m
museu
In het
Doe je mee?
Bent u op zoek naar culturele onderwijsactiviteiten? In onze brochure vindt
u het onderwijsaanbod van het
Van Gogh Museum, aangevuld met
inspirerende les-ideeën, spellen en
weetjes rondom de beroemde schilder
Vincent van Gogh.
www.vangoghmuseum.nl/onderwijs
r via
verkrijgbaa ghmuseum.nl
ango
educatie@v
t...
je da
Wist
23-04-14 16:10
VG OP 14-15
d 1
VO opmaak def.ind
DÉ REISSPECIALIST VOOR HET ONDERWIJS
Al meer dan 45 jaar bieden wij deskundig reisadvies en zorgen wij voor een vakbekwame
uitvoering van uw schoolreis naar vele Europese bestemmingen. Voor een compleet verzorgde
reis tot het alleen verzorgen van uw accommodatie of vervoer: bij ons bent u aan het juiste adres.
Een reis per touringcar, vliegtuig of trein en verblijf in een hostel, hotel of gastgezin: u kunt met ons alle kanten op. Én als reisspecialist
voor het onderwijs zijn wij u natuurlijk graag behulpzaam bij het invullen en voorbereiden van uw educatieve reisprogramma.
Kortom, voor een reis op maat, toegesneden op uw wensen en budget is Europa Speciaal Reizen ook uw onderwijsreispartner!
Bel of mail ons voor onze gratis reisgids of een vrijblijvende offerte!
EUROPA SPECIAAL REIZEN – POSTBUS 4 – 5397 ZG LITH – TEL 0412 481.000 – FAX 0412 481.700
[email protected] - www.europaspeciaalreizen.nl
2,00 pp
vanaf € 10
s
pp
3-daagse Parij
af € 93,25
van
jn
5 pp
9,7
11
4-daagse Berli
€
af
van
en
4-daagse Lond
€ 179,00 pp
elona vanaf
7,50 pp
5-daagse Barc
vanaf € 10
g
aa
6,00 pp
4-daagse Pr
vanaf € 10
en
ag
nh
pe
9,00 pp
3-daagse Ko
vanaf € 21
e
m
6-daagse Ro
OFFERTE:
IJBLIJVENDE
en.nl
VOOR EEN VR
aspeciaalreiz
offerte@europ 481.000
0412 –
Een onvergetelijk muziekproject?
Beleef het in het fonkelnieuwe
TivoliVredenburg!
In het nieuwe TivoliVredenburg in Utrecht komen alle
muzieksoorten bij elkaar in een uniek gebouw met vijf
verschillende concertzalen en spectaculaire
tussenruimtes en foyers.
ieten !
... Horen, Zien, Beleven & Gen
TivoliVredenburg voor voortgezet onderwijs is o.a.:
• veelkleurig aanbod: projecten voor alle
schooltypes en alle leerjaren
• kleinschalige, actieve projecten
• live muziek vlak voor je neus
• workshops en receptieve optredens door elkaar
• kijkje achter de schermen
• ontmoetingen met muzikanten
Voor meer informatie:
www.tivolivredenburg.nl
030-7606716
[email protected]
AL DEZE PRACHTIGE VOORSTELLINGEN VOOR
PO- EN VO-ONDERWIJS KUNT U VINDEN OP ONZE WEBSITE:
WWW.IUDK.NL
OF BEL ONS EN ONTVANG DE NIEUWE GIDS IN JANUARI:
TEL 030-711 51 05
ONT
DEK
Kunst &
geschiedenis
Voor het voortgezet onderwijs biedt Paleis Het Loo verschillende lesprogramma’s aan
waaronder lessen voor kunstvakken en CKV.
Ontdek zowel de vaste collectie als de tijdelijke tentoonstellingen.
Kijk op paleishetloo.nl/onderwijs voor de mogelijkheden.
DANSTHEATER AYA
CHOREOGRAFIE
ERIK KAIEL
SEIZOEN
2014
2015
AYA OP DE HUID
Programma van 1 lesuur. Een solodansvoorstelling van 25 minuten in
het klaslokaal met aansluitend een
SNOW WHITE & ONSTUITBAAR (12+) EERSTE KEER (12+)
DE
7 BREAKERS
(8-14 jaar)
Dynamische voorstelling over twee
jongens in een acrobatische strijd met
elkaar en de virtuele wereld.
Komische dansvoorstelling over alle
eerste keren en de bijbehorende
misverstanden.
Dansmusical gebaseerd op het
beroemde sprookje met live zang en
veel breakdance.
gesprek met de leerlingen over de
thema’s van de solo en het beroep
van danser. Tot slot wordt een korte
choreografie ingestudeerd.
Speelperiode sept 2013 - juni 2014.
www.aya.nl I boekingen: www.frontaal.com
TOT LERING
ENDE VERMAAK
OVER MUSEUMEDUCATIE
ALS DAGJE AMUSEMENT
MUSEUM ~ EEN PERMANENTE
INSTELLING TEN DIENSTE VAN
DE SAMENLEVING EN HAAR
ONTWIKKELING, TOEGANKELIJK
VOOR PUBLIEK, NIET GERICHT OP HET
MAKEN VAN WINST, DIE DE MATERIËLE
GETUIGENISSEN VAN DE MENS EN ZIJN
OMGEVING VERWERFT, BEHOUDT,
WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEKT,
PRESENTEERT EN HIEROVER
INFORMEERT VOOR DOELEINDEN VAN
STUDIE, EDUCATIE EN GENOEGEN
(CENTRAAL BUREAU VOOR DE
STATISTIEK).
Van oorsprong zijn musea
bedoeld als een plek om onze
geschiedenis te bewaren en
zijn tentoonstellingen vooral
gericht op het overbrengen van
het geschiedkundige verhaal,
zodat bezoekers over en van
het verleden kunnen leren.
Maar de tijd van vierkante
kamers met witte muren, waar zwijgzame museumbewakers toezagen op
hun bezoekers, die muisstil en in hun eigen gedachten verzonken langs
de verschillende schilderijen en kunstvoorwerpen schuifelden, ligt al lang
achter ons. In het museum van nu is laten zien niet meer genoeg. De
bezoekers moeten betrokken worden en actief participeren. De nadruk
ligt dan ook op een actieve rol voor jong en oud, waardoor zij geschiedenis
beleven.
Met de, voornamelijk digitale, mogelijkheden die musea tegenwoordig
tot hun beschikking hebben, hebben zij de keus uit een ogenschijnlijk
onuitputtelijk aantal vormen om hun collecties te presenteren. Als
museum, zeker een historisch museum, wil je een verhaal vertellen.
Dat kan op meer manieren dan enkel met traditionele schriftelijke of
mondelinge communicatievormen. Storytelling is tegenwoordig in veel
gevallen crossmediaal. We zijn de tijd van zender-ontvanger al lang voorbij
en maken voortdurend gebruik van wederzijdse communicatie tussen
meerdere partijen. Denk bijvoorbeeld aan televisie, een medium dat
oorspronkelijk is ontstaan als zender, maar dat nu door het gebruik van
nieuwe media (tweede scherm, sociale media-integratie) bij uitstek een
voorbeeld is van interactie en het betrekken van het publiek als een maker
bij de inhoudelijke ontwikkeling van het medium. Waarom zouden musea
achterblijven, zeker in een tijd waarin de concurrentie met andere kunst- en
mediavormen als onderdeel van de vrijetijdsbesteding toch al lastig is? Met
digitale media kunnen musea zelf hun publiek opzoeken, door de collectie
naar hen toe te brengen.
Maar waar ligt de grens tussen de maatschappelijke taak van musea om
te informeren en de trend om te amuseren? Wat is de juiste balans tussen
vorm en inhoud? Wanneer is leren in evenwicht met vermaken? En wat
betekent dat voor museumeducatie als onderdeel van het cultuuronderwijs
op scholen? Worden schoolbezoeken, doordat musea steeds meer
veranderen in ‘pretparken’, dan geen schoolreisjes die tot doel hebben de
leerlingen een leuke dag samen door te laten brengen, of hebben zij nog
altijd dezelfde educatieve waarde als vroeger, toen leerlingen in groepjes
werden rondgeleid en geacht werden goed te luisteren naar de rondleider
en er iets van op te steken?
35
KRITIEK OP HET SCHEEPVAARTMUSEUM
Enkele jaren geleden heropende het
Scheepvaartmuseum in Amsterdam. Waar het
museum voorheen 24 zalen had, is het nu opgedeeld
in drie vleugels die allemaal op een andere doelgroep
zijn gericht (Verhalen, Objecten en Beleven).
Kinderen worden bediend in de westvleugel, waar
tentoonstellingen worden opgesierd met vele
audiovisuele schermen. Aan de oostzijde vindt het
publiek historische objecten in een meer traditionele
opzet. De noordelijke vleugel gaat nog een stap verder
in de keuze voor een spetterende presentatie: de
scheepvaartgeschiedenis wordt hier getoond in een
virtuele attractie.
Toen het Amsterdamse Scheepvaartmuseum een aantal
jaren geleden de omslag besloot te maken van een
historisch museum met traditionele opzet naar een
museum dat gericht is op ervaring en beleving, kregen
zij harde kritiek van met name historici. Het museum
zou verworden zijn tot een pretpark en de educatieve
waarde zou ondergeschikt zijn geraakt aan de flitsende
presentatievormen. Toch bleek de vernieuwing een
groot succes: het nieuwe Scheepvaartmuseum werd
meermaals genomineerd en won verschillende
prijzen, waaronder één voor ‘effectief cultureel
ondernemerschap’. Het museum wordt volop bezocht
en gewaardeerd door bezoekers vanwege de aansluiting
die zij lijken te hebben gevonden bij de belevingswereld
van de jeugd, een publieksgroep die nu eenmaal moeilijk
het museum binnen te lokken valt. Zowel de critici als de
voorstanders waren het er over eens dat het museum
er goed aan doet op zoek te gaan naar de balans tussen
leren en vermaken, door hun educatieve, informatieve
karakter te behouden en tegelijkertijd toegankelijk te zijn
voor alle doelgroepen.
HET VERNIEUWDE NOORDBRABANTS
MUSEUM
In 2013 is het Noordbrabants Museum in
‘s-Hertogenbosch onderworpen aan een grondige
verbouwing. Het museum heeft altijd al aandacht
geschonken aan educatie en werkte al langer met
speciale projecten voor scholen, maar door de
verbouwing hebben zij veel meer nieuwe mogelijkheden
gekregen om deze projecten vorm te geven. Uiteraard
hebben zij in de nieuwe opzet op vele plaatsen in het
museum gebruik gemaakt van digitale technieken. In
de missie die het museum formuleert op de website
staat dat “educatie, artistieke kwaliteit en emotie [...] de
belangrijkste uitgangspunten voor de presentaties en de
activiteiten [zijn]; hiermee wil het museum zijn bezoekers
vermaken, samenbrengen en prikkelen. Door middel van
menselijke verhalen brengt het museum de thema’s uit
de opstelling dichterbij, waardoor zij voor de bezoeker
een bron van inspiratie kunnen zijn.”
In de missie van het Noordbrabants
Museum zie ik terug hoe zij zichzelf
een amusementstaak toebedelen
door te schermen met termen als
amuseren, inspireren en prikkelen. De
medewerkers benadrukken dat ze wel
duidelijk een museum willen zijn en
blijven. Het museum wil meegaan met
de veranderingen in de maatschappij en
voelt zich genoodzaakt te investeren in
het digitaliseringsproces om interessant
te blijven voor hun publiek. De focus van
hun educatieve beleid zal dus, ook in de
toekomst, wel blijven liggen op
het informeren over de collectie
en de Brabantse historie.
De digitale middelen die zij
daarvoor inzetten staan daarvan
in dienst en digitalisering is
nadrukkelijk geen doel op zich.
Elke zaal beschikt over een
verdiepingsscherm, waarop
extra informatie kan worden
gevonden over het deel van
de collectie dat in die zaal
wordt tentoongesteld. De
schermen werken met thema’s
en presenteren de informatie zowel in tekst als
audiovisueel. Speciaal voor de jeugd zijn er meerdere
Ontdekstations. Deze gaan een stap verder dan het
aanbieden van aanvullende informatie bij de historische
objecten, maar betrekken kinderen bij de collectie
met opdrachten en spelletjes. Oudere jeugd krijgt de
mogelijkheid zelf kunst te creëren in het Medialab,
waar animatiefilmpjes kunnen worden gemaakt en
tentoongesteld op grote schermen. Deze filmpjes
kunnen de makers ook laten zien op de museumwebsite
en diverse sociale media, zodat hun museumervaring
gedeeld kan worden met anderen en daarmee ook tot
buiten de museummuren reikt.
INSPELEN OP VERSCHILLEN
Hoe ga je als docent nu om met alle veranderingen
in de museumwereld? Omarm je deze, omdat een
museumbezoek hierdoor veel leuker is voor je leerlingen,
of vind je dat ze er nu eigenlijk niet genoeg van opsteken
en dat het te lichtvoetig is?
Een rondleiding of workshop in een museum maakt
onderdeel uit van het onderwijsprogramma en is
bedoeld om je leerlingen iets nieuws te leren. Je kunt je
afvragen wat de toegevoegde waarde zou zijn van een
museumrondleider die, staand naast het daadwerkelijke
schilderij of object, iets vertelt over de kunstenaar of de
achtergrond van het werk. Krijgen je leerlingen dan niet
nagenoeg dezelfde informatie als wanneer zij in een tekstboek een afbeelding van
het kunststuk zien met daarnaast een uitgeschreven uitleg?
Het museum is bij uitstek de plaats waar je verder kunt gaan dan alleen het
tonen van kunst of historische voorwerpen. Door gebruik te maken van diverse
communicatiemiddelen speel je in op verschillen in lerend vermogen. Het ene
kind onthoudt prima wat hij in een boek of op een informatiebordje leest, terwijl
een ander kind meer visueel is ingesteld en baat heeft bij foto’s, animaties of
videomateriaal. Een derde pikt informatie pas echt op wanneer hij of zij er
zelf actief mee bezig is en zelf iets mag doen of maken. Als leraar heb je deze
mogelijkheden niet altijd in je eigen klaslokaal. Je kunt misschien een videofilm
tonen, maar waarom zou je niet gebruik maken van de materialen en expertise die
in een museum aanwezig zijn als aanvulling op de door jou gebruikte manieren
van kennisoverdracht? Onderzoek wijst uit dat de keuze voor verschillende vormen
van informatieoverdracht ervoor zorgt dat er veel makkelijker iets blijft hangen, dan
wanneer gekozen wordt voor één manier van communicatie.
Het lijkt er dus op dat het onderwijs de ontwikkelingen binnen
de museumsector van een kennisinstituut naar een plaats
voor vermaak met een educatieve insteek zeker zou
moeten toejuichen. Musea realiseren zich dat ze mee
moeten gaan met hun tijd om de interesse van de
jeugd niet te verliezen. Anderzijds worden digitale
middelen binnen de schoolmuren al veelvuldig
gebruikt, omdat het een prima manier is om
jongeren bij de les te houden en een intrinsieke
interesse op te wekken. Amusement en educatie
hoeven elkaar niet te bijten, maar kunnen
elkaar versterken. Het traditionele leren van
historische of culturele feiten hoeft daarbij niet
weg te vallen, maar kan ook op andere manieren
gebeuren, bijvoorbeeld door het museumbezoek
voor te bereiden en na te bespreken in de les. Een
buitenschools uitje biedt aanvullend de mogelijkheid
verder te gaan dan het vertellen van een verhaal met
de mogelijkheden die een leraar in de klas tot zijn of
haar beschikking heeft, maar plaatst de kinderen in een
omgeving waar ze verdieping kunnen krijgen door zelf te
doen en zelf te ervaren.
Het is opvallend hoeveel musea zichzelf in de markt zetten
als een ‘leuk museum’. Een rondje Google laat hier volop
voorbeelden van zien. En zoals ook vroeger al werd gezegd:
museumbezoek hoort leerzaam te zijn, maar draait ook om
genoegen. Waarom zou het niet gewoon leuk mogen zijn?
Als leerlingen bij voorbaat al verwachten dat ze een dag
te wachten staat waarin ze alleen maar stil moeten zijn en
luisteren, iets wat ze sowieso al moeilijk vinden, staan ze ook
niet open om er iets van te leren. Zelf doen motiveert ze en
is dus veel effectiever! Niet voor niets luidt - om nog maar
even terug te grijpen op de historie - het aloude gezegde: ‘al
doende leert men.’
J. LIBREGTS-LEIJTENS
37
seizoen 2014/2015
METAMORFOSEN
naar Ovidius
Laatste regie van Aus Greidanus bij De Appel
‘Grillige collagevoorstelling waarbij
muziek, zang en speelstijl ook metamorfoses
ondergaan.’
data woensdag 22 oktober t/m zaterdag 21 februari
Appeltheater Den Haag
aanvang 20.15 uur, zondag 14.30 uur
(duur: maximaal 2 uur)
ZIE DE MENS
Eerste regie van de nieuwe artistiek leider
Arie de Mol bij De Appel
Over het leven van Jezus. ‘Ik wil het ontdoen
van zijn religieuze karakter en de heiligheid,
en juist op zoek gaan naar de puur
menselijke kant ervan’.
Wilt u met school naar Metamorfosen of Zie de mens?
Neem contact op met Yvonne Malherbe,
[email protected] of 070 3523344.
38
informatie/kaarten www.toneelgroepdeappel.nl of 070 3502200
foto: Leo van Velzen
data donderdag 2 april t/m zaterdag 30 mei
Appeltheater Den Haag
aanvang 17.30 uur, zondag 14.30 uur
(duur: marathonvoorstelling)
NU WE EERSTE JAAR ACHTER DE RUG HEBBEN MET DE NIEUWE
CULTUURKAART VAN CJP IS HET MISSCHIEN WEL EEN GOED
MOMENT OM TERUG TE KIJKEN. HET WAS ME EEN JAARTJE,
TOCH?
CJP BONUSKAART
Voor de aanbieders en voor de scholen was het een
spannend jaar. We zagen dat te veel scholen niet
kozen voor de Cultuurkaart. Geen budget, of toch
ervaringen in het verleden dat het niet zo ‘makkelijk
werkte’. De scholen die uiteindelijk kozen voor de nieuwe
Cultuurkaart, waren verstandig. Zij profiteerden van de
subsidie van Bussemaker en ze kregen in februari zelfs
een extra bonus op de kaart. 3,50 per leerling extra.
DOORLOPENDE LEERLIJN?
Gelukkig zien steeds meer scholen daar het nu van in.
Cultuureducatie in Nederland krijgt daardoor meer
kwaliteit. Er worden duidelijke keuzes gemaakt voor
terugkerende programma’s. Dat kan nu ook weer,
omdat we een stevige subsidie hebben gekregen voor
de komende tien jaar (nu nog negen). Dat maakt dat we
echt kunnen bouwen aan een goed en uitgebalanceerd
lesprogramma. Met alle onderdelen erin. Binnenschools
met een Cultuurdag of een leuke voorstelling
en buitenschools met een museumbezoek, een
erfgoededucatieproject, in het theater. Leerlingen die
zelf actief zijn, leerlingen die zelf op pad gaan. En daarbij
leerlingen laten reflecteren op wat ze gevolgd hebben.
EN KOMEND JAAR?
VAN BEMIDDELING NAAR ADVISERING
Voor ons Kleinkunstig, met klanten door het hele land
heen, was het vooral in onze thuisbasis interessant
om de ontwikkelingen te volgen. De gemeentelijke
cultuurinstelling Muzerie, die het buitenschoolse en
binnenschoolse aanbod verzorgde, werd door de
gemeente wegbezuinigd. Wat zou er voor terug komen?
Met heftige discussies in de gemeenteraad kwam er
uiteindelijk een nieuw concept van de grond. In plaats
van dat de gemeente een bemiddelende rol krijgt,
hebben ze nu een rol om te adviseren. Ze koppelen
vraag en aanbod en ondersteunen in het creëren van
een doorlopende leerlijn.
Het komende jaar zal kwaliteit steeds belangrijker
worden. Denk daarbij aan goede service, goed regelwerk
en de kwaliteit van de voorstellingen en de docenten.
Het gaan beslissende factoren worden.
Ik houd zeker de Correspondent in de gaten. De
artikelen van hun correspondent Johannes Visser zijn
een aanrader. Ook blijf ik de Cultuureducatie Community
op Facebook volgen. Elke twee dagen staat daar weer
een leuke updates over kunst, cultuur & educatie.
ALBERT BARTH, DIRECTEUR KLEINKUNSTIG
WWW.KLEINKUNSTIG.NL
NL.LINKEDIN.COM/IN/ALBERTBARTH
@ALBERTBARTH
39
1001 INVENTIONS
OOIT GEHOORD VAN MUZIEKIMPROVISATIE?
ONTDEK DE GOUDEN EEUW VAN DE MOSLIMBESCHAVING
van 29.08.2014 t/m 11.01.2015
De expositie 1001 Inventions toont de Gouden
Eeuw van de Moslimbeschaving. Dit actuele
onderwerp wordt getoond in haar historische context.
Ons streven is het vertellen van het veelal onbekende
verhaal van dit tijdperk en hoe deze zich vandaag
de dag nog manifesteert in ons dagelijks leven.
De tentoonstelling start met een prachtige film
met de beroemde Sir Ben Kingsley. Het aanbod is
vakoverstijgend en geeft u de ruimte te kiezen voor
een vrij bezoek of een bezoek gecombineerd met
een rondleiding en opdrachten. De opdrachten
worden tijdens het bezoek aan de tentoonstelling
uitgevoerd. Het educatieve materiaal is vanaf
half augustus gratis te downloaden via
onze website www.1001inventions.nl
POST ROTTERDAM
COOLSINGEL 42
LAAT JE DOOR MUZIEK VERRASSEN.
BELEEF EN ERVAAR ONZE
W O R KS H O P S
PARTICIPATIECON CERTEN
VOOR STEL LIN GE N
10+
12+
www.1001inventions.nl
8+
4+
14+
ALLE PRODUCTIES MAKKELIJK TE BOEKEN
VIA DE WEBSHOP WWW.SWINGWEB.NL
[email protected] | 06-33181098
Een fascinerende
tentoonstelling
over Nederland
in de Tweede
Wereldoorlog.
Rondleiding,
onderzoeksopdracht of een
buurtwandeling?
Zie:
www.verzetsmuseum.org
Esther
Digitally signed by
Esther Mosselman
 TONEEL
HET NOORD NEDERLANDS
TONEEL OP TOURNEE IN
2014-2015
De laatkomer (sep-dec 2014)
Ola Mafaalani regisseert de theaterversie
van de gelijknamige bestseller van de
Vlaamse auteur Dimitri Verhulst. Désiré
(Hans Dagelet) is een man op leeftijd die
weer plezier wil hebben in het leven, die
de kleinerende houding van zijn vrouw
helemaal zat is en besluit revanche te
nemen door zijn levenstragiek in te ruilen
voor één groot feest. Hij belazert zijn
omgeving op hilarische wijze door zich
voor te doen als demente en incontinente
grijsaard die op zijn einde afstevent.
IN HET THEATER
METRO
ORPHEUS EN EURYDICE VS. GRAAF
DRACULA
Diep onder de grond in een verlaten
metrostation huist de vampier Dracula met
zijn knechten. Met talloze camera’s houdt
hij de bovenwereld in de gaten en legt hij
het doen en laten van de mensen vast. Als
het meisje Eurydice op zijn beeldscherm
verschijnt, wordt het monster in hem
wakker. Eurydice is gelukkig. Ze is jong,
knap en Orpheus houdt van haar. Twee
godenkinderen zijn het. Met de wereld
aan hun voeten en een gouden toekomst
voor zich. Totdat zij plotseling verdwijnt.
Radeloos gaat Orpheus op zoek naar zijn
lief. Een zoektocht die hem tot in de diepste
krochten van de stad brengt, waar hem de
confrontatie met Dracula wacht. METRO
is een eeuwenoude liefdesgeschiedenis,
opnieuw verteld in een mash-up van theater,
muziek, film, gaming en social media. Een
zoektocht naar wat het leven waard is.
IN DE KLAS
MIJN MOEDER MEDEA
Ineens staan ze in de klas. Polyxenos
en Eriopis, zus en broer. Ze komen uit
een land dat hen niet meer wil, naar
een land dat hen nog minder wil. Ze
vertellen over hun vader Jason, de grote
held aan wiens hoge verwachtingen ze
nooit zullen voldoen. Over hun moeder
Medea, de machtige tovenares, die uit
liefde voor hem alles achter liet. Samen
Tekst: Roel Adam - Regie: Liesbeth Coltof
Van 25 september t/m 22 november 2015

SPEEL DE GAME OP
WWW.METROGAME.NL
Red Eurydice uit de onderwereld!
proberen ze woorden te geven aan dat
ene, dat verschrikkelijke. Toen Jason een
nieuwe vrouw en een nieuw gezin vond
en hun moeder radeloos achter bleef.
Zo radeloos dat zelfs zij haar niet meer
konden troosten...
De Griekse mythe, verteld vanuit het
gezichtspunt van Medea’s kinderen.
Tekst Holger Schober
Regie en vertaling Paul Knieriem

WWW.TONEELMAKERIJ.NL
De Twaalf Gezworenen (feb-mei 2015)
Filmregisseur Dana Nechushtan keert terug
in het theater met het verhaal van een
zestienjarige jongen uit een achterbuurt
die terecht staat voor de moord op zijn
vader. Twaalf mannelijke juryleden oordelen
over zijn leven of dood. Iedere man heeft
zijn eigen agenda en ieders oordeel wordt
gevoed door vooroordelen, racisme en
persoonlijke angsten. Juist dat maakt deze
klassieker uit 1954 van de Amerikaanse
schrijver Reginald Rose zo actueel.
BIJ BEIDE VOORSTELLINGEN IS EEN
UITGEBREID EDUCATIEF AANBOD

BESCHIKBAAR:
WWW.NNT.NL/EDUCATIECONTACT: RENÉ DE HAAN
(050-5585447 | [email protected])
41
ci
de
s
Who
de
what
is art
anyway?
Bergman, Ibsen, Euripides
of Shakespeare?
Interesse in een workshop bij Hamlet vs Hamlet, Medea,
Scènes uit een huwelijk, King Lear jr., Nora of Othello?
Arts &
Culture
Studies!
Bel Toneelgroep Amsterdam
op (020) 795 99 00 voor
advies op maat of check
tga.nl/educatie.
›› BACHELOR PROGRAMS
›› MASTER PROGRAMS
Open Dagen:
11 oktober 2014
21 maart 2015
eshcc.eur.nl/preview
EUR-adv2-2014.indd 1
06-08-14 19:20
 DIVERSE
ESNOGA QUEST IN DE PORTUGESE
SYNAGOGE IN AMSTERDAM
Vanaf oktober kunnen jongeren
op avontuur met de nieuwe iPad
tour door de Portugese Synagoge
in Amsterdam. Dit monumentale
gebouw uit de 17e eeuw is een
van de best bewaarde schatten
uit de Gouden Eeuw. Het ziet
er nog bijna precies hetzelfde
uit als toen! Tijdens de tour
ontdek je met een iPad in de
hand de geschiedenis en het
hedendaagse leven van de
Portugees-joodse gemeenschap.
Je ontmoet rabbijnen, de
verbannen wijsgeer Spinoza,
bestuurders met hoge hoeden
en een joodse bruid. Interactieve
opdrachten rond thema’s als
vrijheid, migratie, religie en het
maken van een korte film maken de tour
tot een onvergetelijke ervaring! Een tour
in de Portugese Synagoge is bovendien

goed te combineren met een bezoek aan
het Joods Historisch Museum of het JHM
kindermuseum.
VOOR VERDERE INFORMATIE ZIE: HTTP://WWW.JHM.NL/EDUCATIE/VOORTGEZETONDERWIJS/PORTUGESE-SYNAGOGE/SYNAGOGE-QUEST
652
KUNSTVIDEO’S
ONLINE OP
SCHOOLTV.NL
Schooltv heeft een totaal vernieuwde
website. Een sublieme informatieve
videosite voor in de klas en thuis. Op
de homepage van Schooltv.nl kiest u in
de categorie ‘Kunst’ uit een assortiment
van maar liefst 652 video’s. En dat
aanbod zal de komende jaren groeien.
Bij de bouw van de nieuwe site hebben
de makers vooral gewerkt aan een
snelle en effectieve zoekmachine,
zodat iedere zoekopdracht een
bevredigend zoekresultaat oplevert.
Ook kan de gebruiker het zoekresultaat
gemakkelijk filteren op onder meer
leeftijd, categorie en soort video
(aflevering of clip). Dankzij het NTRSchooltv-keurmerk weet iedereen dat
het beeldmateriaal verantwoord is,
zowel voor thuis als onder schooltijd.
De video’s vormen op de nieuwe
website het uitgangspunt en zijn vrij
toegankelijk. Een handige nieuwe tool is
de deelknop die bij iedere video staat.
Zo zijn fragmenten en clips gemakkelijk
via e-mail en social media te delen met
collega’s of ouders.
Laat leerlingen op één dag kennis
maken met de wereld van kunst en
cultuur. De cultuurdag van Kleinkunstig
is een spetterende dag vol workshops
en/of voorstellingen bij u op school.
Op een Cultuurdag volgen leerlingen in
verschillende rondes diverse workshops die
ze zelf hebben uitgekozen. Deze workshops
worden gegeven door professionele
artiesten en kunstenaars die tevens
gekwalificeerd docent zijn. De workshops
komen uit de hele breedte van de kunsten
en laten deze prachtige wereld aan
leerlingen zien en vooral ervaren. Naast de
workshops kan de dag afgesloten worden
met een voorstelling, al dan niet gekoppeld
aan een thema passend bij de school en de
jongeren. Kenmerkend van een Cultuurdag
is de diversiteit aan workshops, waardoor
iedere leerling een discipline kan ontdekken
die bij hem of haar past. Dit maakt dat
een Cultuurdag een bruisende dag is waar
leerlingen nieuwe ervaringen opdoen,
talenten ontdekken, zich ontwikkelen en
bovenal genieten!

INFORMATIE:
WWW.CULTUURDAG.NL
TEL. 038-4549911
43
Ontdek de
kracht van
fotografie
Stop... Kijk... Klik!
Foam Fotografiemuseum
Amsterdam heeft een uitgebreid
educatief programma waarin
leerlingen zelf de kracht van
fotografie ontdekken. Deze
actieve, prikkelende programma’s
dagen uit tot goed kijken, vragen
stellen en praten over fotografie.
In de workshops ervaren leerlingen
hoe ze een bijzondere foto kunnen
maken. Alle workshops starten
met een korte rondleiding door
het museum en eindigen met het
klassikaal nabespreken van de
resultaten.
Met de klas naar Foam?
Voor meer informatie en het
boeken van een programma:
www.foam.org/educatie.
Download hier ook gratis
lesmateriaal.
Esnoga Quest
Kom langs en ontdek met de nieuwe iPad Tour
de geschiedenis en het hedendaagse leven van de
Portugees-joodse gemeenschap in Amsterdam
Ontmoet
Spinoza,
rabbijnen
& een joods
e
bruid
Reserveer nu: joodscultureelkwartier.nl/esnogaquest
Muzikale projecten voor
het voortgezet onderwijs
schooljaar 2014 - 2015
• Lunchconcert met voorbereidende workshop
• Workshop met concert
• On stage and backstage
• CKV-project: De vuurvogel
Kijk op
concertgebouw.nl/
educatie
 DIVERSE
MUSEUMPARK ORIENTALIS
HEILIG LAND STICHTING
Hier ligt een uniek museumpark van ca. 30
hectare groot waar u op reis gaat door het
oude Midden-Oosten (Heilig Land). Hier
ontdekken uw leerlingen antwoorden op
vele vragen. Voor de onderbouw (12-15 jaar)
ervaren uw leerlingen het Midden-Oosten
en ontdekken zij hoe de religies nog steeds
hun stempel achterlaten op de Nederlandse
samenleving. De programma’s sluiten aan bij
de vakken geschiedenis, levensbeschouwing
en CKV. Voor de bovenbouw (vanaf 15 jaar)
bieden wij het programma, ‘Samen leven
doe je niet alleen’ aan onder begeleiding
van een museumdocent. Dit programma
sluit aan bij de vakken levensbeschouwing,
geschiedenis en maatschappijleer 1 en 2.
Vraag naar onze brochure en om uw
bezoek voor te bereiden m.b.v. de lesbrief.
Naast onze educatieve programma’s zijn
aanvullende activiteiten te boeken en
uiteraard de reguliere rondleidingen. Eigen
eten meenemen is toegestaan en er is een
uitgebreide busparkeergelegenheid.

BOEK NÚ UW BEZOEK
VIA ONZE WEBSITE
WWW.MUSEUMPARKORIENTALIS.NL
LEREN VAN “DE AMSTERDAMSE SCHOOL”
MET DE KLAS NAAR MUSEUM HET SCHIP!
Museum Het Schip te Amsterdam
organiseert voor verschillende
leeftijdsgroepen in het primair en secundair
onderwijs interessante lesprogramma’s
over De Amsterdamse School als bouwstijl.
De rijke vormentaal waarmee Het Schip is
gemetseld is een bron van inspiratie voor
kinderen waarbij ze onder andere leren
kijken en tekenopdrachten kunnen doen.
Daarnaast gaat het Museum ook over
volkshuisvesting en toont onze krotwoning
hoe arm het leven voor de Woningwet van
1901 eruit zag. Na de rondleiding leren
de kinderen aan de hand van opdrachten
ook verwoorden wat de belangrijke
veranderingen in onze samenleving waren
na 1901. We bieden diverse lesprogramma’s
aan voor verschillende jeugdige
doelgroepen (vanaf 6 jaar tot 18 jaar). Onze
lesprogramma’s zijn op maat gemaakt en in
overleg kunnen wij de stof zo goed mogelijk
aan laten sluiten bij het door u gewenste.
Het programma sluit aan op de leerlijn:
oriëntatie op de wereld (techniek & tijd) en
kunstzinnige oriëntatie.

WWW.HETSCHIP.NL
WWW.FACEBOOK.COM/
MUSEUMHETSCHIP
[email protected]
1001 INVENTIONS TOONT
UITVINDINGEN VAN DE
MOSLIMBESCHAVING
RONDREIZENDE TENTOONSTELLING
VIJF MAANDEN TE ZIEN IN ROTTERDAM
Van straatlantaarn tot vulpen en van
scalpel tot parfum. Er zijn talloze zaken die
wij dagelijks gebruiken, zonder te weten
dat ze oorspronkelijk afkomstig zijn uit
een eeuwenoude moslimbeschaving. De
tentoonstelling 1001 Inventions toont
de bezoekers de wetenschappelijke
en culturele ontdekkingen van de
moslimbeschaving tijdens het duizend jaar
durende Gouden Tijdperk. De expositie
toont hoe deze beschaving zich heeft
uitgestrekt van het zuiden van Spanje
tot aan China en hoe ontdekkingen uit
die tijd hun stempel hebben gedrukt op
de manier waarop we nu leven. Tevens
heeft de expositie als doel jonge mensen
te inspireren om een carrière in de
techniek of wetenschap te beginnen. De
prijswinnende expositie strijkt tijdens
haar wereldreis neer in het Rotterdamse
voormalige Postkantoor, waar ze vijf
maanden lang te zien zal zijn, van 29
augustus 2014 tot en met 11 januari 2015.

JONGEREN VAN 13 TM 18 JAAR €10,00
CJP PAS €10,00
VOLWASSENEN €14,00
WWW.1001INVENTIONS.NL
45
museum
les
alles overd
nieuw lanand
L
in Nieuw .nl
nieuwlan
Oostvaardersdijk 0113, Lelystad (bij Batavia Stad)
derfgoed
BEATS BY BACH
SWING YOUR MOOD!
Beluister Bach ‘cool’ en andere
moods via de QR-code of bezoek
www.beatsbybach.nl/moods/cool
MET BEATS BY BACH VERANDERT
DE KLAS IN EEN FILMSET
LEERLINGEN GAAN SAMEN AAN DE SLAG MET KLASSIEKE MUZIEK IN EEN ZELFGEMAAKTE FILM
Hoe zorg je ervoor dat klassieke muziek
daadwerkelijk een snaar raakt bij jongeren?
Door ze als acteurs, regisseurs, editors, producers,
stylisten en cameramensen aan het werk te
zetten met de muziek van een van de grootste
componisten ooit: Johann Sebastian Bach.
www.beatsbybach.nl
Beats by Bach is hét CKV-lespakket voor
havo/vwo bovenbouw. Wilt u meer informatie
over het lespakket en hoe u het kunt gebruiken,
kijk op www.beatsbybach.nl of mail naar
[email protected].
ONTDEK DE
SPANNENDE WERELD
VAN RADIO EN TV
bij Beeld en Geluid op
het Media Park in Hilversum
beeldengeluid.nl/onderwijs

Persbericht Vernieuwingscommissie CKV

Kinderconcert 27aug2014

Beste mentoren en tutoren, - Verenigde Scholen JA Alberdingk Thijm

20140927 Kinderactiviteiten tijdens de Brandersfeesten

wincash MJK Museum jaar kaart prijs veranderen VOOR WEBSITE

Educatief medewerker (junior)

Herfst fietstochtop zondag 05 oktober !!!

Definitieve profielkeuze Atheneum Klas: Naam: Handtekening ouder

klik hier voor het programma (pdf)

Functieprofiel medewerker registratie