Speech voor Veritas Forum, 10 april 2014, prof

Speech voor Veritas forum
Phillip Eijlander,
10 april 2014, Tilburg University
Dank voor de uitnodiging om hier vanavond kort iets te zeggen over het thema van dit VeritasForum Tilburg. Veritas: op zoek naar (de God van) de waarheid. Dat is op zichzelf al een hele
uitdaging. Ik begrijp dat het vanavond gaat om de ‘grote vragen van het leven’. Waar doen we
het allemaal voor? Waar komen we elke dag ons bed voor uit? Wat drijft ons ten diepste?
Waaraan ontlenen we zingeving in ons bestaan?
Dat zijn niet altijd vragen die eenvoudig of eenduidig te beantwoorden zijn. Ze vergen
doordenking, aanscherping en een persoonlijke benadering en invulling. Het gaat om vaak
fundamentele keuzes die je in je leven maakt. Waarom ga ik die kant op en geen andere? Heb ik
daar heel goed en bewust over nagedacht? Of worden die keuzes eerder intuïtief gemaakt? Ik
doe mijn best om in het vervolg in te gaan op deze kwesties.
Eeuwige student
Aan mij is in dit verband nog een bijzonder verzoek gericht. Namelijk om mijn bijdrage vooral te
richten tot (onze) studenten. Ik zal dat graag doen. Als Rector Magnificus tracht ik ook altijd ‘de
wereld van de studenten’ in ogenschouw te nemen en te begrijpen, te doorgronden. In dit
verband heb ik wel eens opgemerkt dat een goede Rector Magnificus een eeuwige student zou
moeten zijn, in de goede zin van het woord. Je dient je te kunnen verplaatsen in de denk- en
leefwereld van de student. Steeds weer nieuwe lichtingen van studenten, ook in de
medezeggenschap en de verenigingen. Daar goed mee kunnen verkeren. Dat is en blijft een
mooie uitdaging!
Aan mij zijn enige vragen voorgelegd met het verzoek om daar op in te gaan tijdens mijn
inleidende bijdrage. Liefst in de vorm van stellingen die dan het uitgangspunt kunnen vormen
voor de discussie. Ik zal mijn best doen om die vragen te beantwoorden en duidelijk stelling te
nemen. Dat maakt het debat inderdaad beter mogelijk.
Aristoteles
Ik begin dan maar direct met de eerste vraag die aan mij is voorgelegd: Wat drijft u in het leven?
Zijn uw drijfveren in de loop van de tijd veranderd? Ik sluit dan aan bij de deugdethiek van
Aristoteles, die mij zeer aanspreekt. Hoe moet ik leven? Het gaat in het leven om deugd, doel en
geluk. Dit geluk kan worden gerealiseerd door ontwikkeling van je zelf, door optimale
zelfverwerkelijking. Tracht het beste uit je zelf te halen en – die toevoeging is voor mij essentieel
– stimuleer en help anderen om dat ook te doen. Benut je talenten! Dit is ook mijn eerste
stelling. Die streving verandert volgens mij niet in de loop van de tijd. Wel word je uiteraard
wijzer door ervaring.
1
Ik kom dan bij de tweede vraag die mij is voorgelegd. Wat drijft u om rector magnificus van
Tilburg University te zijn? Tja, goede vraag. Ik vraag het me zelf ook wel eens af…Toen ik zou oud
was als jullie, dacht ik er in het geheel niet aan om ooit rector magnificus te worden. Dat kwam
niet in me op. Daar groei je in, na diverse functies en ervaringen, en op een bepaald moment
doet zoiets zich voor. Wel heb ik altijd al ‘hart voor het onderwijs en ook voor de publieke zaak’
gehad. Ik kom uit een onderwijsgezin en ik studeerde Bestuurskunde/ Public Administration. Ik
ontleen mijn inspiratie en motivatie voor deze veeleisende baan aan ‘het bieden van kansen aan
studenten en onderzoekers om zich te onderscheiden en om beter en wijzer te worden dan wij
zijn’. Dat is mijn passie! Mijn stellige overtuiging is ook dat zo een wezenlijke bijdrage wordt
geleverd aan een (steeds) betere samenleving. We leiden immers de leiders en ondernemers
van de toekomst op.
Is er een onderscheid tussen goede en slechte drijfveren? Dat is de derde vraag die mij is gesteld. Ik
ga dan weer terug naar Aristoteles, naar zijn bekende vier zogenoemde kardinale deugden
(‘cardo virtus’). Dat zijn in mijn visie de goede drijfveren: moed, gematigdheid, verstandigheid
en rechtvaardigheid. Laat ik ze kort benoemen. Moed is de deugd van de uitvoerende instantie:
de wilskracht, het durven, verantwoordelijkheid nemen en ook bereid zijn om daarvoor iets in de
waag te stellen, om je nek uit te steken. Gematigdheid heeft te maken met tucht, discipline en
zeker ook zelfbeheersing. De innerlijke orde wordt aangesproken. Verstandigheid is een vorm
van weten, een bepaald type kennis. Het vergt een goed inzicht in het menselijk bestaan:
mensenkennis, levenswijsheid en inschattingsvermogen.
Onbaatzuchtig handelen
Verstand komt met de jaren, zo wordt wel gezegd. In de Academie, zeker in het domein van de
Geesteswetenschappen, zal deze ontwikkeling van verstand ook moeten worden gecultiveerd.
En ten slotte is er de rechtvaardigheid. ‘In staat en bereid zijn ieder het zijne te geven’. De
bezieling van rechtvaardigheid maakt dat recht meer is dan alleen een geheel, een systeem van
regels. Slechte drijfveren voor het handelen zijn er uiteraard ook te (be)noemen. Ik kan er zo een
aantal opsommen: jaloezie, hebzucht, passiviteit, misbruik van macht of positie.
Dan naar de drijfveren van jullie: Wat vindt u dat een goede student moet drijven? Waarom moet
een student studeren? Ik zou hopen dat studenten worden gedreven door de wil tot
zelfontplooiing en zelfverwerkelijking. Zorgen dat je een beter en wijzer mens wordt. Dat je door
kennis en ervaring wijzer en ‘rijker’ wordt. Door de studie zelf, maar wat mij betreft ook door
aan de studie en het studentenleven gerelateerde zaken, zoals lidmaatschap van studenten- of
studieverenigingen, participatie in de medezeggenschap in faculteiten of op universitair niveau,
door buitenervaring tijdens de studie of door het lopen van stages. Maar ook vrijwilligerswerk of
andere vormen van onbaatzuchtig handelen wil ik noemen.
Studeren is meer dan alleen maar studeren! Dat betekent overigens niet dat dergelijke
activiteiten ten koste van de studie(voortgang) moeten gaan. Het gaat om het vinden van de
juiste balans in werkzaamheden. Bewust met je tijd omgaan is cruciaal. Dan kan er heel veel
(tegelijk). Dat hoor ik ook steeds weer als ik met studenten spreek. Zij verstaan de kunst van het
combineren en van het selecteren en verstandige keuzes maken.
2





Practical Wisdom
Ik kom dan al bij de vijfde en laatste vraag die mij is gesteld: Wat zou u de studenten mee willen
geven over waar ze voor moeten leven? Ik wil uiteraard vermijden om betweterig of betuttelend
over te komen. Het is aan jullie om zelf keuzes te maken en je ‘eigen leven te leiden’. Wellicht
dat de genoemde ‘kardinale deugden’ tot inspiratie kunnen zijn. Tracht moedig, verstandig,
gematigd en rechtvaardig door het leven te gaan. In dat verband wil ik jullie graag nog een
bijzonder boek ter lezing aanbevelen. Het gaat om het boek Practical Wisdom. The Right Way to
Do the Right Thing van de auteurs Barry Schwartz en Kenneth Sharpe. Zeer de moeite waard om
te lezen. Practical Wisdom betekent, kort en puntsgewijze weergegeven:
Een wijs persoon realiseert zich goed waar zij of hij mee bezig is;
Een wijs persoon weet te improviseren en zich aan de omstandigheden aan te passen;
Een wijs persoon houdt steeds rekening met het perspectief van de andere, empathie;
Een wijs persoon kan emoties tonen en intuïtief handelen;
Een wijs persoon wordt door ervaring rijker.
Ik wens jullie veel praktische wijsheid toe en dank jullie voor de aandacht.
3

Download Report